Журнал Евразис №7 (декабрь 2014)

Владыслав Соколовски Польша – Казахстан: разнообразие и привлекательность транзитного потенциала (68-69)

Международный научно - популярный журнал

Содержание ЕВРАЗИЙСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ № 7 (13), декабрь 2014

Учредитель журнала: Институт Евразийской интеграции Главный редактор: Кусмангалиева Ж. Председатель редакционного совета: Майлыбаев Б. Сопредседатель редакционного совета: Солозобов Ю. Члены редакционного совета: Абдильдин Ж. Киянский В. Бурханов К. Сыдыков Е.

Олкотт М. Курманов З. Власов А. Спицын А.

Редакционно-издательский отдел: Пискорская Л. Тулиндинова Ж. Курганников Д. Ерданова С. Кондратенко Е.

Адрес редакции: Республика Казахстан, г. Астана, ул. Иманова 50, БЦ «Кайнар» телефон: +7 /7172/ 37-31-81 факс: +7 /7172/ 37-31-76 е-mail: eurazis.kz@gmail.com www.eurazis.kz

Периодичность: 1 раз в два месяца Тираж: 1 000 экземпляров Отпечатано в ТОО «Жасыл Орда» Подписано в печать 15.11.2014 г. Журнал зарегистрирован в Комитете информации и архивов Министерства культуры и информации Республики Казахстан, свидетельство о постановке на учет № 13615-Ж от 15 мая 2013 г. Мнения авторов публикаций не всегда отображают точку зрения редакции.

«Қазақстан-2050» Стратегиясы: Инвестициялық ахуал Қазақстан – Еуразиялық одақ нарығына шығудың тиімді алаңы (70-77)

Нұрлы жол – путь в будущее Послание Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева народу Казахстана « Нұрлы жол – путь в будущее » (4-9) 1 декабря – День Первого Президента РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН День Первого Президента Республики Казахстан – праздник, рожденный Независимостью (16-21)

ЭКСПО-2017 ЭКСПО нашей надежды (78-83)

интересов ЕАЭС и стран Центральной Азии (38-41)

1 желтоқсан – Қазақстан республикасының Тұнғыш ПрезидентІ күні Қазақстан Республикасының Тұнғыш Президенті күні – Тәуелсіздік тарту еткен мереке (22-25)

Необходимо уже сегодня создавать правила игры на будущее (42-47)

Политическая модернизация Апогей партийного строительства (26-29)

Көшбасшы отыз мемлекеттің қатарына Индустриалдық серпіліс (50-55)

Стратегия « Казахстан -2050»: Интеграция Объединение ради безопасности (30-33)

В тридцатку стран -лидеров Индустриальный прорыв (56-61)

« Қазақстан -2050» Стратегиясы: Ықпалдастық Қауіпсіздік жолындағы бірігу (34-37) Казахстанский путь - 2050 Достичь показателей Стратегии-2050 можно лишь с учетом общих

Сельхозмашиностроение стран ЕАЭС: объединиться, чтобы конкурировать (48-49)

Антикризисные меры Новая экономика новые планы и горизонты (62-65) Новая экономическая политика Евгений Козырев: «Сейчас идет подготовка новой редакции Таможенного кодекса Евразийского экономического союза» (66-67)

Миротворческие инициативы Нурсултана Назарбаева День ООН в Казахстане (84-85) Новая правовая культура Вправе знать (86-87) Жаңа құқықтық мәдениет Тәртіпсіздікке төзбеушілік – біздің дәстүрімізде бар іс (88-91) Книжная полка Ильяс Омаров Еще раз о евразийстве (92-93) Тарих толқынында Мырзатай Жолдасбеков: Еуразияшылдық идеясы пантүркілік идеядан гөрі кеңірек (94-99) Культура Казахстан и Россия: культурные горизонты (100-101) Ғылыми зерттеулер Жұлдызай Ысқақова Еуразиялық ықпалдастық – тарихи негізделген даму жолы (102-107)

НҰРЛЫ ЖОЛ – ПУТЬ В БУДУЩЕЕ

Послание Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева народу Казахстана

«НҰРЛЫ ЖОЛ – ПУТЬ В БУДУЩЕЕ» Уважаемые казахстанцы! Сегодня весь мир сталкивается с новыми вызовами и угрозами. Мировая экономика так и не оправилась от последствий глобального финансово-экономического кризиса. Восстановление идёт очень медленными и неуверенными темпами, а где-то ещё продолжается спад. Геополитический кризис и санкционная политика ведущих держав создают дополнительное препятствие для восстановления мировой экономики.

4

№ 7 (13)

Я из своего опыта предчувствую, что ближайшие годы станут временем глобальных испытаний. Будет меняться вся архитектура мира. Достойно пройти через этот сложный этап смогут далеко не все страны. Этот рубеж перейдут только сильные государства, сплочённые народы. Казахстан, как часть мировой экономики и страна, которая находится в непосредственной близости к эпицентру геополитического напряжения, испытывает негативное влияние всех этих процессов. В

результате мы видим, что происходит: падают цены на мировых рынках, и в целом замедляется экономический рост. Как известно, прогнозы развития мировой экономики на 2014 и следующие два года пересмотрены Международным валютным фондом и Всемирным банком в сторону понижения. Поэтому нам необходимо оперативно пересмотреть некоторые позиции, а также внести корректировки в планы на предстоящий период. У нас нет времени на

раскачку. Те меры, о которых сегодня пойдёт речь, следует реализовать уже с 1 января 2015 года. Мы должны оперативно принять все возможные меры для предотвращения негативных тенденций. Сегодня по моему поручению Правительство уже ведёт активную работу. Мы пересмотрели параметры республиканского бюджета на 2015-й год. И это правильно, так как падение цен на наши экспортные сырьевые ресурсы приводит к снижению поступлений средств в доходную часть бюджета. Но при этом перед Правительством ставится непростая, но конкретная задача - обеспечить все социальные обязательства в полном объёме. В условиях кризиса, как показывает мировой опыт, происходит переориентация экономической политики. Поддержку должны получить те отрасли, которые создают наибольший мультипликативный эффект на рост экономики и занятости. Такой опыт у нас уже был. Достаточно вспомнить наши успешные антикризисные меры в 2007-2009 годах. Как видите, жизнь вносит коррективы в наши планы. И мы должны дополнить платформу партии новым содержанием, исходя из сегодняшних реалий. По моему поручению Правительство завершило разработку новой масштабной программы развития. Сегодня, отвечая на вызовы, которые стоят перед нами, я объявляю о Новой Экономической Политике Казахстана «Нұрлы Жол». Этому я посвящаю новое Послание народу на 2015 год. Она будет иметь контрцикпичный характер и будет направлена на продолжение структурных реформ в нашей экономике. Что это означает? В годы, когда ситуация на внешних рынках благоприятствовала, а цены на нефть и нашу экспортную продукцию были на достаточно высоком уровне, мы направляли доходы от экспорта сырья в Национальный Фонд. Одной из основных задач Нацфонда является повышение устойчивости нашей экономики перед внешними шоками, в том

числе и при снижении цен на природные ресурсы. Все эти годы доходы от добычи сырья и его продажи мы откладывали в этот Фонд. 10 миллиардов долларов мы направили на борьбу с кризисом 2007-2009-х годов. Остальные деньги мы не проели и не потратили, а сохранили и преумножили. Сейчас наступает тот самый период, когда мы должны использовать эти резервы. Они помогут преодолеть непростые времена и стимулировать рост нашей экономики. Эти ресурсы предназначены не для краткосрочных мер. Они будут направлены на дальнейшее преобразование экономики. А именно - на развитие транспортной, энергетической, индустриальной и социальной инфраструктуры, малого и среднего бизнеса. В феврале было принято решение о выделении одного триллиона тенге из Нацфонда для поддержки экономического роста и занятости в 2014-2015 годы, двумя траншами по 500 миллиардов тенге. Для завершения начатых проектов и решения наиболее острых вопросов поручаю Правительству направить второй транш средств из Нацфонда в размере 500 миллиардов тенге на следующие цели. Первое. Необходимо дополнительно выделить 100 миллиардов тенге на льготное кредитование малого и среднего бизнеса, а также крупного предпринимательства. Это обеспечит реализацию проектов в пищевой и химической промышленности, машиностроении, а также в сфере услуг. Второе. Для оздоровления банковского сектора и выкупа «плохих» кредитов поручаю обеспечить в 2015 году дополнительную капитализацию Фонда проблемных кредитов в размере 250 миллиардов тенге. Третье. Для привлечения новых инвестиций необходимо улучшить соответствующие условия. С этой целью поручаю направить 81 миллиард тенге в 2015 году на завершение строительства первого комплекса «сухого порта», инфра-

структуры специальных экономических зон «Хоргос - Восточные ворота» и «Национальный индустриальный нефтехимический технопарк» в Атырау и Таразе. Четвёртое. На продолжение строительства комплекса ЭКСПО-2017 поручаю выделить для кредитования 40 миллиардов тенге в 2015 году, дополнительно к уже направленным 25 миллиардам. Пятое. В преддверии ЭКСПО -2017 нам нужно позаботиться о развитии транспортной инфраструктуры Астаны. Столичный аэропорт уже в этом году достигнет своей максимальной пропускной способности - 3,5 миллиона человек. Поэтому для увеличения его потенциала поручаю выделить в 2015 году 29 миллиардов тенге на строительство нового терминала и реконструкцию взлетно-посадочной полосы. Это позволит увеличить пропускную способность к 2017 году до 7,1 миллиона пассажиров в год. Уважаемые казахстанцы! С учётом новых внешних рисков для развития экономики нам нужны новые инициативы для стимулирования деловой активности и занятости. Стержнем Новой Экономической Политики станет План инфраструктурного развития, который я сегодня хочу обнародовать. Он рассчитан на 5 лет и совпадает со Второй пятилеткой реализации ПФИИР, где намерены участвовать более 100 зарубежных компаний. Общий инвестиционный портфель составляет 6 триллионов тенге, доля государства - 15 процентов. *** Қазақстан - ұшқан құстың қанаты талатын ұланғайыр аумақтың иeci. Сондықтан, аталған жоспар орасан қаражат пен еңбекті, аса ауқымды жұмысты қажет етеді. «Елдің өркенін білгің келсе, жолына қара» деген қағида қалыптасқан. Барыс-келіс пен алыс-берісте жол қатынасы айрықша маңызға ие. Көне замандарда ірі қалаларымыздың көбі Ұлы Жібек Жолын жағалай қоныс тепкен.

№ 7 (13) 5

НҰРЛЫ ЖОЛ – ПУТЬ В БУДУЩЕЕ

Главным её преимуществом является возможность создания большего числа рабочих мест. Здесь создание одного рабочего места обходится в 10 раз дешевле, чем в промышленности. Третье. Развитие энергетической инфраструктуры. В энергетике за прошедшие 5 лет в рамках программы индустриализации проведена большая работа. Тем не менее, ограниченность магистральных сетей вызывает дефицит электроэнергии в южных регионах страны, природного газа - в центральных и восточных областях. Надо сосредоточиться на двух проектах. Построить высоковольтные линии в направлениях «Экибастуз-Семей-Усть-Каменогорск» и «Семей-Актогай-Талдыкорган-Алматы». Это позволит создать сбалансированное энергообеспечение казахстанскими электростанциями всех регионов страны.

Қазір де қайнаған тіршілік күре жолдардың бойында. Жол - шын мәнінде өмірдің өзегі, бақуатты тірліктің қайнар көзі. Барлық аймақтар темір жолмен, тас жолмен, әуе жолымен өзара тығыз байланысуы керек. Астанада тоғысқан тоғыз жолдың торабы елорданың жасампаздық рухын тарататын өмір-тамырға айналуы тиіс. Аймақтардың өзара байланысын жақсарту елдің ішкі әлеуетін арттырады. Облыстардың бip-бipiмeн сауда-саттығын, экономикалық байланыстарын нығайтады. Ел ішінен тың нарықтар ашады. Осылай, алысты жақын ету - бүгінгі Жолдаудың ең басты түйіні болмақ. *** Первое. Развитие транспортно-­ логистической инфраструктуры. Оно будет осуществляться в рамках формирования макрорегионов по принципу хабов. При этом инфра-

6

№ 7 (13)

структурный каркас свяжет с Астаной и между собой макрорегионы магистральными автомобильными, железнодорожными и авиалиниями по лучевому принципу. Прежде всего, нужно реализовать основные автодорожные проекты. Это Западный Китай - Западная Европа; Астана-Алматы; Астана-Усть-Каменогорск; Астана-Актобе-Атырау; Алматы - Усть-Каменогорск; Караганда - Жезказган - Кызылорда; Атырау-Астрахань. Также необходимо продолжить создание логистического хаба на востоке и морской инфраструктуры на западе страны. Повышению экспортного потенциала в западном направлении через порты на Каспии будут способствовать масштабная паромная переправа из порта Курык и железнодорожная линия Боржакты - Ерсай. Поручаю Правительству проработать вопрос строительства или аренды терминальных мощностей в

«сухих» и морских портах Китая, Ирана, России и странах ЕС. Второе. Развитие индустриальной инфраструктуры. Реализация инфраструктурных проектов вызовет большой спрос на стройматериалы, продукцию и услуги для транспортно-коммуникационной, энергетической и жилищно-коммунальной сфер. В этой связи, во-первых, надо закончить работу по формированию инфраструктуры в существующих специальных экономических зонах. Правительству и акимам необходимо оперативно принять меры по их наполнению реальными проектами. Во-вторых, следует проработать вопрос строительства в регионах новых индустриальных зон, нацеленных на развитие производств МСБ и привлечению дополнительных инвестиций. Отдельное направление - инфраструктура для туризма.

да и инфраструктуру городов, в том числе и на жилищный фонд. Поэтому следует пересмотреть подходы к строительству арендного жилья. Государство будет строить социальное арендное жилье и представлять его населению в долгосрочную аренду с правом выкупа. Предоставление жилья напрямую, без посредников и под максимально низкие проценты за кредит, позволит снизить стоимость его приобретения. Отсутствие первоначального взноса и низкие проценты за ипотеку сделают жилье более доступным для широких слоев казахстанцев. Поэтому дополнительно увеличим финансирование строительства арендного жилья на сумму 180 миллиардов тенге в течение 2015-2016 годов.

Четвертое. Модернизация инфраструктуры ЖКХ и сетей водои теплоснабжения. Общая потребность в инвестициях составляет не менее 2 триллионов тенге с ежегодным выделением до 2020 года из всех источников финансирования не менее 200 миллиардов тенге. Сегодня большой интерес к инвестициям в модернизацию ЖКХ проявляют Европейский банк реконструкции и развития, Азиатский банк развития, Исламский банк развития, а также частные инвесторы. Нужно обеспечить их максимальное привлечение через предоставление долгосрочных инвестиционных тарифов. Чтобы не допустить значительного увеличения тарифов, необходимо софинансирование государством таких проектов. В этой связи на ускорение темпов модернизации систем тепло- и водоснабжения дополнительно к уже предусмотренным в бюджете средствам целесообразно направлять до 100 миллиардов тенге ежегодно.

Шестое. Развитие социальной инфраструктуры. Прежде всего, это решение проблем аварийных школ и трёхсменного обучения. Это один из основных индикаторов нашей Предвыборной платформы. Предусмотренные в трехлетнем бюджете средства не позволяют решить эту проблему до 2017 года. Поэтому поручаю Правительству дополнительно направить 70 миллиардов тенге. Другой вопрос - нехватка детских садов. Поручаю для кардинального сокращения дефицита мест в дошкольных организациях в течение 3 лет дополнительно направить 20 миллиардов тенге. Акимы должны максимально заняться этой работой и привлечением частного сектора. В рамках программы индустриализации определены 10 вузов, на базе которых будет обеспечиваться связь науки с отраслями экономики и подготовка кадров. Поручаю сформировать материально-техническую базу этих учебных заведений, направив на эти цели до 10 миллиардов тенге до 2017 года.

Пятое. Укрепление жилищной инфраструктуры. Формирование агломераций сопровождается значительным перетоком населения. Это создаёт давление на рынок тру-

Седьмое. Необходимо продолжить работу по поддержке малого и среднего бизнеса и деловой активности. На сегодня полностью освоены 100 миллиардов тенге из

Нацфонда, направленные на поддержку и кредитование МСБ. Это позволило создать 4,5 тысячи рабочих мест. Спрос на эти средства превысил предложение на 23 миллиарда тенге. Созданы беспрецедентные условия кредитования бизнеса всего под 6 процентов на 10 лет. Таких условий у нас в стране ранее не было. Следует продолжить работу по развитию МСБ как драйвера экономического роста и увеличению его доли до 50 процентов ВВП к 2050 году. Поэтому необходимо эффективно использовать кредитные линии для малого и среднего бизнеса за счет АБР, ЕБРР, Всемирного банка на общую сумму 155 миллиардов тенге в 2015-2017 годах. Уважаемые казахстанцы! Ситуация в мировой экономике такова, что в кризисных условиях достичь поставленной цели без дополнительных финансовых ресурсов достаточно сложно. *** Кезінде Ұлттық Қордың не үшін құрылғанын қаперлеріңізге салғым келеді. Оның басты міндеті тұрақты әлеуметтік - экономикалық дамуды қамтамасыз ету және экономиканы сыртқы жайсыз жағдайлардан қорғау. Дәл қазір біздің осы қорымызды қажетке жарататын кез келді. Қазақстан өзге елдердің қателіктерін қайталамай, экономикалық өсім үшін ішкі қорын барынша тиімді пайдалануы тиіс. *** Я принял решение о дополнительном выделении из Национального фонда до 3 миллиардов долларов ежегодно на период с 2015 по 2017 годы. Поручаю Правительству в недельный срок подготовить соответствующие решения для выделения средств из Нацфонда и учесть необходимые средства в проекте республиканского бюджета на 2015 год. Также Правительству необходимо принять меры и обеспечить эффективное и рациональное использование этих средств.

№ 7 (13) 7

НҰРЛЫ ЖОЛ – ПУТЬ В БУДУЩЕЕ

Созданная мною комиссия будет строго следить за эффективным расходованием средств и докладывать мне лично. Спрос будет строгим за каждый тенге. Особая ответственность возлагается на всех акимов. «Нур Отану» надо активно подключиться к этой работе и установить жёсткий партийный контроль на всех уровнях. Үкіметке Ұлттық Қордан бөлінген қаржының тиісті бағыттар бойынша тиімді және орынды жұмсалуын қамтамасыз етуді жүктеймін. Әрбір теңгенің қатаң сұрауы болады. «Нұр Отан» бұл жұмысқа белсене атсалысып, партиялық жіті бақылау орнатуы қажет. *** Инвестиции из Нацфонда должны сопровождаться обязательным проведением структурных реформ в соответствующих сферах экономики. Для этого необходимо обеспечить совместную реализацию проектов с международными финансовыми организациями. Например, Всемирный банк, Азиатский банк развития, ЕБРР и ИБР уже готовы выделить сумму порядка 9 миллиардов долларов в 90 приоритетных проектов. Выделенные средства нацелены поддержать инвестиционную активность, предотвратить снижение доходов населения и стимулировать создание новых рабочих мест. В результате будет обеспечен устойчивый рост экономики в краткосрочной и среднесрочной перспективе. Наши программы развития образования, здравоохранения, сельского хозяйства будут продолжены. Об этом будем вести предметный разговор на первом расширенном

8

№ 7 (13)

заседании Правительства в следующем году. Новая Экономическая Политика «Нурлы Жол» - наш глобальный шаг на пути в число 30 самых развитых стран мира. Сегодня созданы все необходимые условия для успешной работы. Проведена административная реформа, работает новая структура Правительства и исполнительной власти. Каждый министр знает, что делать. Мы устранили дублирование и ненужные звенья в управлении. Акимы наделены необходимым объёмом полномочий. В регионах есть всё - программы, ресурсы, финансовые средства. Каждый отвечает за свой участок работы. Надо только засучить рукава и приняться за дело. Новая Экономическая политика «Нұрлы Жол» станет двигателем роста нашей экономики на ближайшие годы. Только за счёт строительства дорог будут созданы новые 200 тысяч рабочих мест. А это означает занятость и рост доходов населения. «Нұрлы жол» произведёт мультипликативный эффект и на другие отрасли экономики: производство цемента, металла, техники, битума, оборудования и сопутствующих услуг. Дороги - это линии жизни для Казахстана. В наших необъятных просторах вокруг дорог всегда возникала и развивалась жизнь. Мы обязаны создать такую транспортную сеть, чтобы от Астаны во все стороны расходились автомобильные, железнодорожные и авиационные магистрали. Как от сердца - артерии. Как от солнца лучи. Новые магистрали, которые построят казахстанцы, обновят нашу экономику и общество. Они накрепко свяжут все уголки нашей страны с центром. Ускорятся и увеличатся грузопотоки. Возрастут объёмы транзита через страну. Наши граждане будут ездить по современным и качественным автомагистралям, смогут безопасно и быстро добираться в любой регион. Улучшится со-

циальная инфраструктура, новые и современные школы и больницы будут оказывать высококачественные услуги. В итоге это отразится на благосостоянии и качестве жизни каждого казахстанца. А самое главное - всё это, останется на нашей земле как богатство наших будущих поколений. Уважаемые казахстанцы! Впереди – большая и ответственная работа. Чтобы пройти глобальный экзамен на зрелость, мы должны быть сплоченными. Мы должны крепить доверие между всеми казахстанцами! Быть толерантными друг к другу! Это ключи к будущему Казахстана. Межэтническое согласие - это живительный кислород. Мы не замечаем его, когда дышим, делаем это автоматически - мы просто живём. Мы должны сами беречь наше единство и межэтническое согласие. Извне, никто и никогда не придет делать это за нас. Наша молодежь растёт в новой, независимой стране. Нынешнее поколение не видело межэтнических войн и конфликтов, разрухи 90-х годов. И многие воспринимают стабильность и комфортную жизнь в Казахстане как нечто положенное от рождения. Ведь что такое стабильность и согласие? Это семейное благополучие, безопасность, крыша над головой. Мир - это радость отцовства и материнства, здоровье родителей и счастье наших детей. Мир - это стабильная работа, зарплата и уверенность в завтрашнем дне. Мир и стабильность - это общенародное достояние, которое нужно каждодневным трудом защищать и укреплять. Я всегда говорю: молодежь - опора нашего будущего. Государство открыло перед новым поколением все двери и все пути! «Нұрлы Жол» - вот где можно приложить усилия, развернуться нашей креативной динамичной молодежи! В следующем году мы торжественно отметим 20-летие принятия Конституции и создания

Ассамблеи народа Казахстана. Отмечая эти даты, нам важно сделать казахстанцев ещё более сильными в духовном плане, едиными и ещё более толерантными. Я убеждён, что на новом ответственном витке истории обретёт новое звучание и более глубокий смысл наш главный принцип - Казахстан, только вперёд! Желаю всем успехов и достижения новых вершин, которые поднимут на еще большую высоту нашу Родину! Қадірлі халқым! Біз Жалпыұлттық идеямыз Мәңгілік Елді басты бағдар етіп, тәуелсіздігіміздің даму даңғылын Нұрлы Жолға айналдырдық. Қажырлы еңбекті қажет ететін, келешегі кемел Нұрлы жолда бірлігімізді бекемдеп, аянбай тер төгуіміз керек. Mәңгілік Ел - елдің біріктіруші күші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан 2050» стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық Патриотизм дегеніміздің өзі - Мәңгілік Ел! Ол - барша Қазақстан қоғамының осындай ұлы құндылығы. Өткен тарихымызға тағзым да, бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген құдіретті ұғымға сыйып тұр. Отанды сүю - бабалардан мирас болған ұлы мұраны қадірлеу, оны көздің қарашығындай сақтау, өз үлесіңді қосып, дамыту және кейінгі ұрпаққа аманат етіп, табыстау деген сөз. Барша қазақстандықтардың жұмысының түпкі мәні - осы! «Мәңгілік Ел» идеясының бастауы тым тереңде жатыр. Осыдан 13 ғасыр бұрын Тоныкөк абыз «Tүркі жұртының мұраты - Мәңгілік Ел» деп өсиет қалдырған. Бұл біздің жалпыұлттық идеямыз мемлекеттігіміздің тамыры сияқты көне тарихтан бастау алатынын көрсетеді. Жалпыұлттық идеяны өміршең ететін - Елдің бірлігі. Ауызбіршілік қашқан, алауыздық тасқан жерде ешқашан да жалпыұлттық идеялар

жүзеге асқан емес. Қазақстанның шыққан шыңы мен бағындырған биіктерінің ең басты себебі - бірлік, берекесі. Біз тұрақтылықты бағалай білгеніміздің арқасында бүгінгі табыстарға жеттік. Ешкімді кемсітпей, ешкімнің тілі мен ділін мансұқтамай, барлық азаматтарға тең мүмкіндік беру арқылы тұрақтылықты нығайтып келеміз. Біздің кейінгі ұрпаққа аманаттар ең басты байлығымыз - Ел бірлігі болуы керек. Осынау жалпыұлттық құндылықты біз әрбір жастың бойына сіңіре білуге тиіспіз.

2015 жыл - ұлттық тарихымызды ұлықтау және бүгінгі биіктерімізді бағалау тұрғысынан мерейлі белестер жылы. Қазақ хандығының 550 жылдығын, Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Конституциямыздың 20 жылдығын, Ұлы Жеңістің 70 жылдығын атап өтеміз. Осынау тарихи белестер Жаңа Қазақстандық Патриотизмді ұрпақ жадына сіңіруде айрықша рөлге ие. Біз 2015 жылды Қазақстан халқы Ассамблеясы жылы деп жарияладық. Елдің тұтастығы мен бірлігі, татулығы мен тыныштығы ең басты назарда. Ел Бірлігі – біздің барша табыстарымыздың кілті. Тұрақты дамудың Қазақстандық моделі бүгінде бүкіл әлемге үлгі. Тәуелсіздігіміздің 25 жылдық мерейтойын және халықаралық EXPO2017 көрмесін табысты өткізіп, еліміздің әлеуетін әлемге паш етеміз. Ұлы жолдағы сапарымыз сәтті, болашағымыз жарқын болсын! Баршаңызға «Нұрлы Жол» Жолдауын жүзеге асыруда табыс тілеймін!

Астана, 11 ноября 2014 года

№ 7 (13) 9

10

№ 7 (13)

№ 7 (13) 11

12

№ 7 (13)

№ 7 (13) 13

14

№ 7 (13)

№ 7 (13) 15

1 декабря - день первого президента РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

День Первого Президента РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН –

праздник, рожденный Независимостью

1 декабря – День Первого Президента Республики Казахстан. В этот день мы с особой теплотой вспоминаем и говорим о Главе нашего государства – Нурсултане Назарбаеве, о его значении не только для страны и народа Казахстана, но и для всего евразийского сообщества. В этом году мы отметим этот праздник в третий раз.

В

первые в нашем календаре День Первого Президента появился в 2012 году. За год до этого события, 10 декабря 2011, депутаты Сената Парламента на пленарном заседании приняли Закон РК «О внесении дополнения в Закон РК «О праздниках в Республике Казахстан».

- Именно в этот день был избран Первый Президент, был установлен институт президентства Республики Казахстан, оказав неоспоримое влияние на весь ход и развитие нашей государственности. Отдадим должное этому, – отметил тогда сенатор Анатолий Башмаков. Таким образом, день основателя нового независимого государства, обеспечившего единство Казахстана, был обозначен в календаре государственных праздников нашей страны. Исторической предпосылкой для выбора именно этой даты послужили всенародные выборы 1 декабря 1991 года, когда Нурсултан Абишевич Назарбаев был переизбран на пост Президента Казахской ССР. Эта должность, к слову,

была учреждена 24 апреля 1990 года. Он был единственным кандидатом и победил с 98,7 % голосов при 88,2 % проголосовавших избирателей. Уже через 10 дней первый Президент Казахской ССР переименовал ее в Республику Казахстан. А 16 декабря 1991 года Верховный Совет провозгласил государственную независимость Казахстана. Наша страна стала суверенной. О первых трудных и важных годах уже независимого Казахстана говорилось много. Президент закрыл Семипалатинский ядерный полигон, ввел национальную валюту – тенге, в марте 1995 года создал Ассамблею народов Казахстана, обозначив основной тренд казахстанского развития, направленный на межнациональное и межконфессиональное согласие. В следующие годы было сделано очень много уже для становления государства, как самоценного мирового субъекта, конкурентоспособного государства, явившего пример для соседей по СНГ. Это и индустриальный прорыв, ставший возможным благо-

Вот уже 23 года как Глава государства ведет Казахстан стабильным, обозначенным им курсом устойчивого экономического развития, толерантности, совместного достижения стратегических целей.

№ 7 (13) 17

1 декабря - день первого президента республики казахстан

даря Государственной программе форсированного индустриально-инновационного развития – в ее рамках за четыре года было построено 780 новых предприятий, освоено более 250 новых видов продукции. И выход страны из глобального финансового кризиса в 2008 году, когда, несмотря на нестабильность госбюджета, для поддержки экономики из него было выделено около 550 миллиардов тенге и ни на один тенге не были сокращены государственные социальные пособия и гарантии перед населением. А еще это проведение в Астане Саммита ОБСЕ в 2010 году и, конечно, образование Таможенного союза России, Казахстана и Беларуси, а теперь уже и ЕАЭП. Вот уже 23 года как Глава государства ведет Казахстан стабильным, обозначенным им курсом устойчивого экономического развития, толерантности, совместного достижения стратегических целей.

2014 год стал для Казахстана и его Лидера особенным. 18 января он обратился к народу с очередным, переломным Посланием «Казахстанский путь – 2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее», обозначив курс нашей стране на следующие четыре десятилетия. Говоря о том, что цели, поставленные в предыдущей Стратегии-2030, досрочно выполнены, Президент представил комплексный план вхождения Казахстана в 30-ку развитых стран мира.

- В этот период для нас сохранятся благоприятная внешняя среда, рост потребности в ресурсах, энергии и продовольствии, вызревание Третьей индустриальной революции. Мы должны использовать это время, – сказал Нурсултан Назарбаев казахстанцам. И все мы как будто распрямили спины, подтянулись и с утроенной силой принялись за работу, осознавая особую ответственность перед страной, народом Казахстана, нашими потомками... И это понятно – задачи, поставленные Главой государства в этом Послании, требуют серьезной консолидации сил: это

18

№ 7 (13)

1 декабря - день первого президента РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

2014 год стал для Казахстана и его Лидера особенным.

18 января он обратился к народу с очередным, переломным Посланием «Казахстанский путь – 2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее», обозначив курс нашей стране на следующие четыре десятилетия.

Задачи, поставленные Главой государства в этом Послании, требуют серьезной консолидации сил: это увеличение ВВП на душу населения в 4,5 раза, а производительности труда в 5 раз, развитие малого и среднего бизнеса, образовательной системы, создание наукоемкой экономики, создание «отрасли мобильных и мультимедийных, нанои космических технологий, робототехники, генной инженерии, поиска и открытия энергии будущего».

увеличение ВВП на душу населения в 4,5 раза, а производительности труда в 5 раз, развитие малого и среднего бизнеса, образовательной системы, создание наукоемкой экономики, создание «отрасли мобильных и мультимедийных, нано- и космических технологий, робототехники, генной инженерии, поиска и открытия энергии будущего»… А еще – совершенствование работы госинститутов и много другого. Все это можно сделать только вместе, только сообща, именно поэтому он называет всех граждан Казахстана «своими соратниками». Другим важнейшим событием этого года стало выступление Нур-

султана Назарбаева 28 апреля в Московском государственном университете имени М. В. Ломоносова, ровно через 20 лет после знаменитого доклада, в котором впервые прозвучала идея Президента о создании Евразийского экономического союза. И хотя большинством политиков стран некогда единого Советского Союза эта идея тогда не была понята и принята, сегодня она успешно воплощается в жизнь. Идея евразийства, как сказал Президент, стала «востребованной в деловых кругах и на общественно-гуманитарном уровне», нашла свое отражение во многих последующих интеграционных процессах стран

СНГ. Это создание Евразийского банка развития, Фонда развития евразийского сотрудничества, Евразийского делового совета, Евразийского медиафорума… 18 лет назад в Астане был открыт Евразийский национальный университет имени Льва Гумилева, а 14 лет назад был проложен еще один «мостик» между Казахстаном и Россией – открылся Казахстанский филиал МГУ в Астане. В своем недавнем выступлении в МГУ Нурсултан Назарбаев говорил именно об этих, разных интеграционных мостах, которые удалось выстроить Казахстану, России и Беларуси на пути создания Евра-

зийского экономического союза, начиная от объединения границ в Таможенном союзе, увеличения товарооборота между тремя странами на 88 % с 2009 года, заканчивая подписанием Договора о добрососедстве и союзничестве в XXI веке. Все эти процессы, по словам Президента, происходят в «сжатом историческом времени», когда трем странам приходится действовать в условиях жесточайшего экономического цейтнота. Вместе с тем, все вызовы, которые бросает мир новому союзу, должны быть учтены в Договоре о Евразийском экономическом союзе. Это важное историческое событие случилось во многом «вопреки» и «несмотря на», поскольку у всех трех стран имелись собственные «принципиальные позиции» по тем или иным вопросам и пунктам Договора, которые долго обсуждались на всех уровнях будущего союза. И все же подписание Договора случилось 29 мая 2014 года, и уже в октябре все три президента – Назарбаев, Путин и Лукашенко – подписали законы «О ратификации Договора о Евразийском экономическом союзе». С 1 января 2015 года, возможно, наши государства будут отмечать не только начало нового года, но и начало новой эпохи. Эпохи, в которой евразийское пространство будет неразрывно связано с ЕАЭС, причем союз этот из трех стран будет разрастаться. Нет сомнения и в том, что имя нашего

№ 7 (13) 19

1 декабря - день первого президента республики казахстан

До этого момента ни одна из стран СНГ и Средней Азии не могла помыслить о проведении Экспо, которое стало возможным благодаря достигнутым государством целям, поставленным когда-то его Лидером.

20

№ 7 (13)

Президента уже вошло в историю создания ЕАЭС, как идейного вдохновителя и катализатора интеграционных процессов центра евразийского материка. В ряде знаковых событий 2014 года нельзя не назвать те, которые не случились бы без инициативы Главы государства. Это признание Астаны официальной столицей проведения Всемирной выставки «Экспо-2017». Напомню, 11 июня генеральный секретарь Международного бюро выставок Висенте Гонсалес Лоссерталес официально вручил Астане флаг Экспо-2017. Таким образом, после принятия регистрационного досье «Астана EXPO» была завершена последняя процедура утверждения казахстанской столицы в качестве города проведения международной специализированной выставки. Прове-

дение в нашем государстве такого масштабного мероприятия – это, по словам Президента, «успех всего народа Казахстана». Мы заявляем о себе всему миру и встаем в один ряд с такими экономическими гигантами, как Франция, США, Германия, Канада, Великобритания, которые некогда принимали у себя всемирные выставки и являлись «законодателями» различных технологических «мод» и направлений. До этого момента ни одна из стран СНГ и Средней Азии не могла помыслить о проведении Экспо, которое стало возможным благодаря достигнутым государством целям, поставленным когда-то его Лидером. Нурсултан Назарбаев стал Лидером своей страны во всех направлениях – политическом, экономическом, социальном и инновационном. Не замечать этого – значит не участвовать в жизни своего государства. Вместе с тем День Первого Президента – это праздник не одного конкретного человека, а всего казахстанского народа, чьим сыном и является Нурсултан Назарбаев. Его достижения – достижения всех казахстанцев. Денис Курганников

1 желтоқсан Қазақстан республикасының тұңғыш президенті күні

1 желтоқсан Қазақстан республикасының тұңғыш президенті күні

Қазақстан республикасының Тұңғыш Президенті күні – Тәуелсіздік тарту еткен мереке

1 желтоқсан – Казақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күні. Бұл күні біз Мемлекетіміздің басшысы – Нұрсұлтан Назарбаев туралы, оның еліміз бен халқымыз үшін ғана емес, бүкіл еуразиялық қоғамдастық үшін де маңызы туралы ерекше жылылықпен айтамыз. Биыл біз бұл мерекені үшінші рет атап өтеміз.

А

лғаш рет біздің күнтізбемізде Тұңғыш Президент күні 2012 жылы пайда болды. Осы оқиғадан бір жыл бұрын, 2011 жылғы 10 желтоқсанда Парламент Сенатының депутаттары жалпы отырыста «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» Қазақстан Республикасының Заңына толықтыру енгізу туралы» ҚР Заңын қабылдады.

- Дәл осы күні Тұңғыш президент сайланған болатын, мемлекеттілігіміздің бүкіл барысы мен дамуына даусыз ықпал еткен Қазақстан Республикасының президенттік институты белгіленді. Мұның маңызын атап айтуымыз керек, - деді сонда сенатор Анатолий Башмаков. Сөйтіп, Қазақстанның бірлігін қамтамасыз еткен, тәуелсіз мемлекетіміздің негізін салған президенттің күні еліміздің мемлекеттік мерекелері күнтізбесінде белгіленді. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақ КСР Президенті болып қайта сайланған 1991 жылғы 1 желтоқсандағы бүкілхалықтық сайлау дәл осы күнді таңдаудың тарихи алғышарты

22

№ 7 (13)

Міне, 23 жыл бойы Мемлекет басшысы Қазақстанды тұрақты, өзі белгілеген орнықты экономикалық даму, толеранттылық, стратегиялық мақсаттарға бірлесіп қол жеткізу жолымен бастап келеді.

болды. Бұл лауазым 1990 жылғы 24 сәуірде белгіленген еді. Ол жалғыз кандидат болды және сайлауда дауыс берген 88,2 % сайлаушылардың 98,7% даусын алып, жеңіске жеткен болатын. 10 күннен кейін Қазақ КСР тұңғыш Президенті елдің атауын Қазақстан Республикасы деп

өзгертті. Ал 1991 жылғы 16 желтоқсанда Жоғарғы Кеңес Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігін жариялады. Еліміз егемен мемлекет болды. Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы қиын да маңызды жылдары туралы көп айтылды. Президент Семей ядролық полигонын жапты, ұлттық валютамыз – теңгені енгізді, 1995 жылғы наурызда Қазақстан дамуының негізгі трендін белгілеп, ұлтаралық және конфессияаралық келісімге бағытталған Қазақстан халқы ассамблеясын құрды. Бұдан кейінгі жылдарда ТМД бойынша көршілерімізге үлгі болатын бәсекеге қабілетті мемлекет, әлемдік субъект ретінде мемлекеттің қалыптасуы үшін өте көп іс тындырылды. Бұл Мемлекеттік үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасының арқасында мүмкін болған индустриялық серпін – оның аясында төрт жыл ішінде 780 жаңа кәсіпорын салынды, 250-ден астам жаңа өнім түрі шығарылды. Еліміз мемлекеттік бюджеттің тұрақсыздығына қарамастан экономиканы қолдауға одан 550 млрд.теңге бөлді

№ 7 (13) 23

1 желтоқсан Қазақстан республикасының тұңғыш президенті күні

1 желтоқсан Қазақстан республикасының тұңғыш президенті күні

2014 жыл Қазақстан мен оның Елбасы үшін ерекше жыл болды.

18 қаңтарда ол халыққа кезекті Жолдауын арнап, еліміздің алдағы төрт онжылдыққа арналған «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» деген бағытын белгіледі.

және мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар мен халықтың алдындағы кепілдіктерді бір теңге де қысқартпай, 2008 жылғы жаһандық қаржы дағдарысынан шықты. Бұл - 2010 жылы Астанада ЕҚЫҰ Саммитінің өткізілуі және әрине, Ресей, Қазақстан және Беларусьтің Кеден одағы және қазіргі ЕАЭК құрылуы. Міне, 23 жыл бойы Мемлекет басшысы Қазақстанды тұрақты, өзі белгілеген орнықты экономикалық даму, толеранттылық, стратегиялық мақсаттарға бірлесіп қол жеткізу жолымен бастап келеді.

2014 жыл Қазақстан мен оның Елбасы үшін ерекше жыл болды.

18 қаңтарда ол халыққа кезекті Жолдауын арнап, еліміздің алдағы төрт онжылдыққа арналған - «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» деген бағытын белгіледі. Мұның алдындағы «2030 стратегиясы» мерзімінен бұрын орындалғанын айтып, Президент Қазақстанның әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына кіруінің кешенді жоспарын ұсынды.

- Бұл кезеңде сыртқы ортаның қолайлылығы, ресурстарға, энергияға және азық-түлікке сұраныстың артуы, Үшінші индустриялық революцияның пісіп-жетілуі сақталады. Біз бұл кезеңді пайдалана білуге тиіспіз, - деді Нұрсұлтан Назарбаев қазақстандықтарға. Енді бәріміз де еңсеңіміз көтерілгендей болып, еліміздің, Қазақстан халқының, болашақ

24

№ 7 (13)

ұрпақтың алдындағы жауапкершілікті сезініп, жаңа күш-жігермен жұмысқа кірістік... Бұл түсінікті де - Мемлекет басшысы осы Жолдауында алға қойған міндет күш біріктіруді талап етеді: бұл жан басына шаққандағы ЖІӨ-ні 4,5 есе, ал еңбек өнімділігін 5 есе арттыру, шағын және орта бизнесті, білім беру жүйесін дамыту, ғылымды қажет ететін экономика құру, «мобильді, мультимедиялық, нано және ғарыштық технологиялар, роботты техника, гендік инженерия салаларын, болашақтың энергиясын іздеу мен ашу»... Мемлекет жұмысының негізгі бөлігі Қазақстан бизнесін, әсіресе, шағын және орта бизнесті дамытуға барынша қолайлы жағдай жасау болмақ… Оның үстіне - мемлекеттік институттарды жетілдіру және тағы басқалар. Осының барлығын тек қана бірлесіп, қауымдасып жасауға болады, сондықтан да ол Қазақстан азаматтарының бар-

осы Жолдауында алға қойған міндет күш біріктіруді талап етеді: бұл жан басына шаққандағы ЖІӨ-ні 4,5 есе, ал еңбек өнімділігін 5 есе арттыру, шағын және орта бизнесті, білім беру жүйесін дамыту, ғылымды қажет ететін экономика құру.

лығын «менің серіктестерім» деп атайды. Осы жылғы тағы бір маңызды оқиға Нұрсұлтан Назарбаевтың М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінде 28 сәуірде, Президенттің Еуразиялық Экономикалық Одақ құру туралы идеясын айтқан баяндамасынан кейін тура 20 жыл өткенде сөз сөйлеуі болды. Бір кезде біртұтас Кеңестер Одағы елдері саясаткерлерінің көпшілігі мұны қабылдамаса да, «еуразиялық» идеясы табыспен жүзеге асуда. Президент айтқандай, ол «іскерлік ортада және қоғамдық-гуманитарлық деңгейде қажетті» болып отыр, ТМД елдерінің бұдан кейінгі көптеген интеграциялық процестерінде көрініс тапты. Бұл Еуразиялық даму банкінің, Еуразиялық ынтымақтастық даму қорының, Еуразиялық іскерлік кеңесінің, Еуразиялық медиа-форумның құрылуы…

18 жыл бұрын Астанада Лев Гумилев атындағы Еуразиялық ұлттық университет ашылды, ал 14 жыл бұрын Қазақстан мен Ресей арасында тағы бір «көпір» салынды – Астанада ММУ-дың Қазақстан филиалы ашылды. Нұрсұлтан Назарбаев таяуда ММУ-де сөйлеген сөзінде Қазақстан, Ресей және Беларусь Еуразиялық Экономикалық Одақ құру жолында салған дәл осы интеграциялық көпірлер туралы айтты. Кеден одағында шекараларды біріктіруден, 2009 жылдан бері үш ел арасындағы тауар айналымын 88 % ұлғайтудан бастап, XXI ғасырдағы тату көршілік және одақтастық туралы шартқа қол қоюға дейінгі жол әңгіме арқауы болды. Президенттің сөзі бойынша, осы процестердің барлығы үш ел қатаң экономикалық цейтнот жағдайында әрекет етуге тура келіп отырған «тығыз тарихи уақытта» жүріп жатыр. Со-

нымен қатар әлем жаңа одақтың алдына қойып отырған сын-тегеуріндердің барлығы Еуразиялық Экономикалық Одақ туралы шартта ескерілуге тиіс. Осы маңызды тарихи оқиға көбінесе түрлі жағдайларға «қарамастан» болды, себебі үш елдің де қандай да бір мәселе бойынша және шарттың тармақтары бойынша өзінің «принципті ұстанымдары» бар еді, олар болашақ одақтың барлық деңгейлерінде ұзақ талқыланды. Әйтсе де 2014 жылғы 29 мамырда Шартқа қол қойылды, ал қазан айында үш президент – Назарбаев, Путин және Лукашенко «Еуразиялық Экономикалық Одақ туралы шартты ратификациялау туралы» Заңға қол қойды. 2015 жылғы 1 қаңтардан бастап біздің мемлекеттер жаңа жылды ғана емес, жаңа дәуірдің басталғанын да атап өтетін шығар. Бұл - Еуразиялық кеңістік ЕАЭО-мен ажырамастай байланы-

сты болатын дәуір, әрі бұл үш елдің одағы кеңейе беретін болады. Біздің Президентіміздің аты Еуразия құрлығының орталығындағы интеграциялық процестердің идеялық дем берушісі және катализаторы ретінде ЕАЭО құрылу тарихына кіргеніне күмән жоқ.

2014 жылдың айтулы оқиғаларының қатарында Мемлекет басшысының бастамасынсыз іске асуы неғайбыл оқиғаларды атамауға болмайды. Бұл - Астананы дүниежүзілік ЭКСПО-2017 көрмесі өтетін ресми орын ретінде тану. Еске сала кетейін, 11 маусымда Халықаралық көрмелер бюросының Бас хатшысы Висенте Гонсалес Лоссерталес Астанаға ЭКСПО-2017-нің жалауын ресми түрде табыс етті. Сөйтіп, «Астана EXPO» тіркеу құжатын қабылдаған соң Қазақстан астанасын халықаралық мамандандырылған көрме өткізілетін қала ретінде бекітудің соңғы рәсімі аяқталды. Мемлекетімізде осындай ауқымды іс-шараның өткізілуі Президенттің сөзі бойынша, «бүкіл Қазақстан халқының табысы». Біз өзіміз туралы бүкіл әлемге жария етеміз және бір кезде Халықаралық көрме өткізген және әртүрлі технологиялық «модалар» мен бағыттардың «заң шығарушылары» болған Франция, АҚШ, Германия, Канада, Ұлыбритания сияқты экономикалық алыптармен бір қатарға тұрамыз. Бұл уақытқа дейін ТМД мен Орта Азияның бірде-бір елі ЭКСПО өткізу туралы ойлай да алмайтын, енді бұл бір кезде Елбасы алға қойған мақсатқа мемлекетіміздің қол жеткізуінің арқасында мүмкін болып отыр. Нұрсұлтан Назарбаев өз елінің барлық бағыттағы – саяси, экономикалық, әлеуметтік және инновациялық бағыттағы көшбасшысы бола білді. Мұны ескермеу – өз мемлекетінің өмірінен сырт қалу деген сөз. Сонымен қатар Тұңғыш Президент күні – бұл нақты бір адамның ғана мерекесі емес, бүкіл Қазақстан халқының мерекесі, Нұрсұлтан Назарбаев та осы елді перзенті. Оның жеткен жетістігі – барлық қазақстандықтардың жетістігі.

№ 7 (13) 25

политическая модернизация

Апогей партийного строительства Политическая система страны, ее поступательное развитие всегда, так или иначе, рассматривается в тесной привязке с партийным строительством и с наличием гражданских объединений, негосударственных организаций, которые призваны снизу поддерживать политический каркас государства.

26

№ 7 (13)

политическая модернизация

П

ричем такая модель сосуществования и развития политических институтов свойственна не странам в отдельности, а большинству демократических государств. И Казахстан в этом ряду не является исключением. Напротив, рывок последнего десятилетия, который удалось сделать нашей республике, говорит о том, что наша страна за сравнительно короткий срок, отведенный нам для стартовой подготовки, в век высоких технологий и всеобщей конкуренции, смогла добиться впечатляющих результатов, в том числе и в сфере политической модернизации.

Рывок в будущее Здесь мы позволим себе поспорить с озвучиваемым время от времени мнением, что Казахстан достиг серьезного уровня экономической независимости и благосостояния граждан, в то время как реформа политической системы оставляет желать лучшего, нуждается в коррективах, изменениях, реформе самой реформы. На этот предмет существует множество воззрений, мы же будем придерживаться точки зрения, которая основывается на том, что политическая реформа в Казахстане более или менее оформилась, окончательно обретя черты логически сконструированной самостоятельной концепции, опирающейся на несколько базовых элементов. До сего момента часто можно было услышать ретрансляцию устаревшего мнения, что нам еще предстоит проделать нелегкий путь к торжеству демократии, правовой системы и конкуренции в политической сфере. Однако новая повестка дня, прежде всего, касающаяся мировых и региональных политических трендов свидетельствует о том, что построение эффективной политической и партийной системы с опорой на функционирующие гражданские объединения в Казахстане уже состоялось. В доказательство этому можно привести целый ряд фактов, как внутри- так и внешнеполитического порядка, примеры преуспевания Казахстана в указанной системе ценностей в сравнении с другими странами постсоветского пространства и центрально-азиатского региона, где наша республика за последние 10-15 лет прочно забронировала за собой место регионального лидера и союзника ведущих мировых держав. Сила притяжения Одно из знаменитых высказываний Главы нашего государства Нурсултана Назарбаева как раз посвящено исследуемому нами предмету. Как-то раз Нурсултан Абишевич, отвечая на вопрос иностранных

Сегодня в партии «Нұр Отан» реализуется целая сеть автономных проектов, направленных на улучшение жизни казахстанского общества в совершенно различных отраслях и сферах: социальноэкономической, культурной, молодежной и политической.

журналистов о казахстанской модели построения демократического государства, искренне заявил: «Мы - государство, которое не только проходит школу демократии, но и служит для других примером того, как можно и нужно утверждать демократию в стране, еще вчера существовавшей в условиях тоталитаризма». Действительно, мы за относительно короткий промежуток времени умудрились пройти школу демократии, на которую другие народы и страны тратили в разы больше исторического времени. К тому же не следует забывать, что в отличие от исторических примеров и аналогий построения истинно демократического государства, Казахстан прошел этот путь без каких бы то ни было потрясений и катаклизмов. Это, в частности, очень удачно подметил мэтр советской, а затем российской историографии Рой Медведев, который подчеркнул, что «не прибегая к насилию и репрессиям, избежав смут, междоусобиц и межнациональных конфликтов, не подчиняя свою страну воле других государств и не конфликтуя ни с кем из них, но силой интеллекта, воли, убеждения, путем умелой

дипломатии и при поддержке подавляющего большинства народа Нурсултану Назарбаеву удалось провести успешные реформы». Любопытно отметить и то, что Казахстану удалось заметно продвинуться по трем направлениям одновременно: скорость реформ применительно к фактору времени, безболезненность реформ, о чем собственно и говорил уважаемый Рой Медведев, и эффективность реформ, то есть их реальное, а не формальное наполнение. Фасадностью при реализации политических реформ в Казахстане и не пахнет: они глубинно затронули сразу несколько аспектов проблематики, обнаружив ряд успешных выходов для страны. Во-первых, Казахстану удалось модернизировать доставшуюся в наследие от советского прошлого ветхую партийную систему. При этом не удариться в крайности популизма и его самых диких форм, которые царят на этом историческом этапе у некоторых наших соседей по постсоветскому пространству. Одним словом, мы ушли от однопартийной командно-административной системы и пришли к реальной многопартийности и конкуренции на рынке политической мысли, однако конкуренция эта стабильна и не зашкаливает до умопомрачительных форм популизма и «торговли словами», которые наблюдались на политико-партийном ландшафте, скажем, Кыргызстана или Украины. Мы двинулись по сложному пути «золотой середины», нарушить которую так соблазнительно в угоду узколичным или узкогрупповым интересам, но мы выдержали необходимые балансы и сейчас пожинаем плоды своего терпения. В авангарде партийного строительства, безусловно, стоит партия «Нұр Отан», которую не раз критиковали за якобы установленную гегемонию и следование устаревшим образцам партийного строительства. На сегодняшний день это достаточно молодая, энергичная, чрезвычайно мобильная, местами сетевая струк-

№ 7 (13) 27

политическая модернизация

тура, целиком и полностью отвечающая веяниям времени. «Нұр Отан», безусловно, обладает мощнейшим потенциалом, однако при всем при этом ее аппарат воздерживается от всеобъемлющего проникновения в государственные органы, структуры и институты, с обязательным поголовным членством в ней. Напротив «свобода выбора» преобразовалась для нынешней партии власти в правило хорошего тона. Тогда как основным критерием отбора кандидатов в партийные проекты, списки, структуры и руководящий состав явился небезызвестный политический постулат: «не спрашивай, что партия может сделать для тебя, скажи лучше, что ты сможешь сделать для партии!». Сегодня в партии «Нұр Отан» реализуется целая сеть автономных проектов, направленных на улучшение жизни казахстанского общества в совершенно различных отраслях и сферах: социально-экономической, культурной, молодежной и политической. Практически самостоятельным институтом стал Республиканский общественный совет по борьбе с коррупцией, который всегда вбирал в себя лучших людей и предлагаемые ими лучшие идеи, направленные на качественное совершенствование механизмов противодействию такому злу, как коррупция на всех уровнях: от бытовых проявлений до действий, представляющих опасность в государственных масштабах. НЕЗЫБЛЕМАЯ СИСТЕМА «Я считаю, что у нас должна развиваться политическая система, должны развиваться партии, и в условиях Казахстана мы должны иметь две - три - четыре крупные партии, которые будут убеждать население, предлагать свои программы, приходить к власти и осуществлять то, что они наметили», - поделился как-то раз Президент Назарбаев своим видением перспектив партийного строительства в Казахстане.

28

№ 7 (13)

Президент Назарбаев остается верен классической форме демократического устройства государства – с крепкими политическими партиями, которые обязаны бороться за голоса избирателя и продвинутое гражданское общество, призванное просвещать народ Казахстана.

Со временем этому прогнозу удалось сбыться. Собственно еще на заре двухтысячных годов в Казахстане царил настоящий партийный либерализм – в парламенте действовали фракции партий «Отан», вскоре преобразовавшаяся в НДП «Нур Отан», «Асар», Аграрной и Гражданской партии, которые проиграв конкурентную борьбу с «Отаном» влились под единое президентское крыло, образовав мощный партийный институт партии «Нұр Отан». Помимо них парламентские выборы выигрывали и такие партийные организации, как ДПК «Ак Жол» и КПК, в Мажилис и Сенат Парламента проходили представители партий «Ауыл» и Партии Патриотов Казахстана. А впоследствии в стране прочно утвердилась многопартийная система на базе трехпартийной парламентской модели, где конструктивное оппонирование «Нұр Отану» составили преобразованные, заметно реформированные партийные объединения - «Ак Жол» и КНПК. Любопытно то обстоятельство, что подобные демократические преобразования в Казахстане укре-

политическая модернизация

пились к моменту, когда в странах, которые у нас принято считать колыбелью западной цивилизации и средоточием демократической философии, учащаются несколько обратные настроения, приводящие к неожиданным обсуждениям и порой неординарным выводам. В частности, европейские политологи и их североамериканские коллеги заняты серьезной проработкой вопроса: насколько эффективно всеобщее избирательное право в странах развивающейся демократии. Одним из ярких апологетов нестандартного подхода, согласно которому всеобщее избирательное право в странах развивающейся демократии вполне может быть безболезненно ограничено, причем без ущерба для самих политических свобод человека является американский эксперт-политолог Фарид Закария, выразивший свою стройную систему взглядов в книге «Будущее свободы: нелиберальная демократия в США и за их пределами». Интересно, что еще задолго до рождения монографии признанного международного эксперта в области построения и развития политических и партийных систем по всему миру, подобное мнение высказывал и Лидер Нации Президент Нурсултан Назарбаев: «Я душой и телом ненавижу тиранию и авторитаризм. Но и превозносить демократию не собираюсь. Ибо я не согласен с твердолобым суждением, что «истина - это мнение большинства». Тем не менее, следует отдать должное Главе нашего государства, ведь в курсе каких бы новомодных политических трендов и течений он не был, все же Президент Назарбаев остается верен классической форме демократического устройства государства - с крепкими политическими партиями, которые обязаны бороться за голоса избирателя и продвинутое гражданское общество, призванное просвещать народ Казахстана. Заида Ахметова, эксперт-правовед

№ 7 (13) 29

стратегия «казахстан-2050»: интеграция

Объединение

ради безопасности

Дальнейшая интеграция в систему региональных и международных торгово-экономических отношений указана в качестве одной из целей Концепции внешней политики Казахстана, разработанной в соответствии с установками, изложенными в Послании Президента Республики Казахстан «Стратегия «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства». О том, как эффективно сотрудничать с мировым сообществом по этим вопросам, эксперты говорили на региональном семинаре в Астане, посвященном противодействию экономической контрабанде.

К

онцепция глобальной безопасности, предложенная Главой государства Нурсултаном Назарбаевым, представляет собой систему основополагающих взглядов на принципы и подходы, цели, приоритеты и задачи внешнеполитической деятельности нашей страны. Внешние факторы представлены необходимостью преодоления негативных последствий мирового финансово-экономического кризиса, обострением конфликтов и современных проблем человечества, возникновением качественно новой геополитической и геоэкономической ситуации на региональном и глобальном уровнях. К примеру, по информации Организации Объединенных Наций, одной из ярких проблем современности является экономическая контрабанда, ставшая результатом глобализации транспорта, коммуникаций, финансов.

- К сожалению, это часть организованной преступности, и мы должны ее очень хорошо понимать для того, чтобы прервать эту цепочку. Мы говорим о проблемах, которые имеют транснациональный и даже трансконтинентальный характер. В

По информации Организации Объединенных Наций, одной из ярких проблем современности является экономическая контрабанда, ставшая результатом глобализации транспорта, коммуникаций, финансов.

Афганистане, в Центральной Азии, в Турции контрабанда товаров идет в США, в Европу. Огромный незаконный оборот табачных изделий, ценные, редкие товары – это то, что перевозится через различные каналы по всему миру. Основным вызовом является то, что это приводит к огромным прибылям. Мы говорим о 250 миллиардах долларов США. Это то, что зарабатывает незаконная экономическая контрабанда в год, – сообщила программный офицер

глобальной программы борьбы с отмыванием денег УНП ООН Мария Решова в ходе недавнего семинара «Противодействие экономической контрабанде» в Астане. В свою очередь, глава Центра ОБСЕ в Астане посол Наталия Зарудная отметила, что мошеннические декларации, товары, ввозимые бесконтрольно, неправильная оценка – все это приводит к потере доходов и может привести не только к экономическим потерям, но и зачастую представляет угрозу здоровью и жизни граждан. Особенно, когда речь идет о контрафактной продукции. При этом не везде экономическая контрабанда (кроме торговли опасными продуктами) рассматривается как уголовное преступление. Так, в Германии, Франции, в скандинавских странах она относится к уклонению от уплаты налогов. По отношению к лицам, уличенным в контрабанде товаров, применяется, помимо конфискации товара, штраф в размере 100-200 процентов от его стоимости.

- В этих странах не ставится практически нереальная задача полного искоренения этого вида преступления. Предпринимают-

№ 7 (13) 31

стратегия «казахстан-2050»: интеграция

ся решительные меры для сокращения размеров контрабанды до контролируемых размеров, а также снижение экономической привлекательности, что ведет к падению спроса и практическому сведению к нулю нелегального ввоза товаров, – подчеркнула глава Центра ОБСЕ. В Дании в условиях практически открытых границ основной упор в борьбе с контрабандой делается на устранение возможности ее реализации в стране.

- Там нет в нашем понимании базаров, кроме овощных и рыбных рынков, а жесткие меры, предпринимаемые к владельцам торговых точек и заведений общественного питания в виде практически пожизненного лишения лицензии за реализацию контрабанды, не оставляют им стимула в содействии преступникам, – отметила Наталья Зарудная. Целенаправленная работа по борьбе с контрабандой в Казахстане ведется всеми органами, горячие линии, установленные в общественных местах, НПО, а также представителей таможенных и фискальных служб.

- До 2012 года нами выявлялось до 300–400 уголовных правонарушений, связанных с экономической контрабандой. В 2012 году нами был сделан акцент на выявление

32

№ 7 (13)

значимых преступлений. Это позволило нам объективно увидеть ту картину, которая складывается на этом рынке. И если в 2008–2011 годах доля конфискованных товаров составляла не более 300–400 миллионов тенге в год, то за последние 4 года она ежегодно достигает 6–7 миллиардов тенге. И это тоже не предел. Мы поступательно идем к тому, чтобы поставить определенный заслон экономической контрабанде и говорить о том, что в нашем государстве такое явление минимизировано и составляет не менее 10–20 процентов, в отличие от нынешней ситуации, в целом, – отметил заместитель начальника управления по борьбе с контрабандой комитета таможенного контроля МФ РК Талгат Нурманов. Он добавил, что сегодня основными направлениями канала поставки контрабанды на территорию Республики Казахстан являются казахстанско-китайский участок (где с учетом транзитного потенциала основным потребителем является Российская Федерация), казахстанско-кыргызский участок государственной границы, южный участок (Турция, Иран, ОАЭ), Турция через территорию России, а также страны Прибалтики.

стратегия «казахстан-2050»: интеграция

Поэтому перед таможенными органами сегодня стоит задача укрепления южных границ республики, усиление таможенного и пограничного контроля.

- Тесный контакт таможенных служб Союза создает благоприятные условия в организации борьбы с преступностью в сфере таможенного дела. Однако на сегодняшний день отсутствует единый международный документ, регулирующий порядок взаимодействия правоохранительных и специальных органов Таможенного союза, что является задачей будущего, – добавил Талгат Нурманов. Учитывая, что с 2010 года Казахстан действует в условиях Таможенного союза, в законодательство РК, в том числе в Уголовный кодекс и Кодекс об административных правонарушениях, был внесен ряд изменений. Соответственно, пересма-

триваются все подходы к работе, их основные направления и в целом вся таможенная политика. Краткий анализ Таможенного кодекса Таможенного союза показывает, что в нем изначально заложены нормы, требующие в дальнейшем издания дополнительных нормативно-правовых актов, регламентирующих механизмы взаимодействия таможенных органов. Рост объемов и расширение многообразия внешнеэкономических контактов требуют дополнительных усилий со стороны таможенных служб по адаптации их работы к постоянно меняющимся правилам внешнеэкономической деятельности.

- Взаимный контакт участников Таможенного союза, помимо исполнения своих функций в рамках предоставленных им полномочий, должен предусматривать такую деятельность, как обмен оперативной информацией, совершенствование технического взаимодействия, модернизацию таможенных служб и главное – унификацию таможенного законодательства в рамках Таможенного союза. Учитывая, что, заключив тройственный союз, мы приняли на себя ряд обязательств, корректирующих интересы Казахстана с интересами других стран Таможенного союза, – отметил в ходе семинара Талгат Нурманов. На первом этапе взаимодействия стран «тройки» были упразднены таможенные посты на границе с Россией, с сохранением пунктов пограничного контроля. По мнению представителей таможенных служб, с одной стороны, устранение ныне существующих барьеров позволило увеличить межгосударственный товарооборот, увеличило транзит товаров, но, с другой стороны, повышается риск наркотрафика, незаконного оборота оружия, взрывчатых веществ, контрабанды и контрафакта товаров, а также прочих негативных явлений. Эти отрицательные тенденции усугубляются большой протяженностью границ между Казахстаном и Россией, наличием развитой транспортной инфраструктуры и активными кон-

тактами между жителями северных регионов республики с прилегающими российскими территориями, а также отсутствием визового режима с некоторыми сопредельными государствами. Поэтому в Казахстане предпринимаются меры по укреплению южных границ республики и усилению таможенного и пограничного контроля. Между странами «тройки» подписан ряд международных документов, регламентирующих порядок обмена информацией по выявленным или предполагаемым правонарушениям, взаимодействие оперативными подразделениями таможенных служб, координацию их деятельности. Тесный контакт таможенных служб союза создает благоприятные условия в организации борьбы с преступностью в сфере таможенного дела. Он позволяет проводить совместные широкомасштабные оперативно-розыскные мероприятия и обмениваться опытом. Казахстанские таможенники считают, что сегодня в ЕАЭС назрела необходимость по принятию единого международного документа, регулирующего порядок взаимодействия правоохранительных и специальных органов Казахстана, России и Беларуси, что является задачей будущего.

- Контрабанда, другие экономические преступления и коммерческие правонарушения, порожденные стремлением заинтересованных лиц обойти установленный порядок перемещения товаров через границу, уходят корнями в далекое прошлое, а арсенал ухищрений и изощренных тайных методов и приемов их применения неисчерпаем и постоянно пополняется. Поэтому основным резервом эффективности правоохранительной деятельности таможенных органов является ускоренное освоение и внедрение методов оперативно-розыскной деятельности, – резюмировал заместитель начальника управления по борьбе с контрабандой комитета таможенного контроля МФ РК. Ботагоз Омар

В Концепции внешней политики Казахстана перечислено 11 целей, на достижении которых, в соответствии с национальными интересами Казахстана, будут концентрироваться главные внешнеполитические усилия. Среди них – всемерное обеспечение национальной безопасности, обороноспособности, суверенитета и территориальной целостности страны; укрепление мира, региональной и глобальной безопасности; обеспечение устойчивых позиций и формирование позитивного образа государства в мировом сообществе; установление справедливого и демократичного мирового порядка при центральной и координирующей роли Организации Объединенных Наций (ООН); дальнейшая интеграция в систему региональных и международных торговоэкономических отношений; создание благоприятных внешних условий для успешной реализации Стратегии-2050, достижения высокого уровня жизни населения, укрепления единства многонационального общества, правового государства и демократических институтов, реализации прав и свобод человека; диверсификация, индустриально-технологическое развитие и повышение конкурентоспособности национальной экономики; поэтапный переход страны на «зеленый» путь развития и вхождение в число 30 самых развитых государств мира; сохранение национальнокультурной самобытности и следование собственному пути дальнейшего развития государства; защита прав граждан и юридических лиц Республики Казахстан, их личных, семейных и деловых интересов за рубежом; поддержка казахской диаспоры и казахского языка за рубежом.

№ 7 (13) 33

«қазақстан-2050» стратегиясы: ықпалдастық

«қазақстан-2050» стратегиясы: ықпалдастық

Қауіпсіздік

жолындағы бірігу Аймақтық және халықаралық сауда-экономикалық қатынас жүйесіне одан әрі ықпалдасу Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан-2050» стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауында жүктелген міндеттерге сәйкес түзілген Қазақстанның сыртқы саясат тұжырымдамасы мақсаттарының бірі ретінде айқындалған. Астанада экономикалық контрабандаға қарсы күресті арқау еткен өңірлік семинарда сарапшылар әлемдік қауымдастықпен байланыс көпірін орнатудың тиімді жолдарын қаузады.

Е

лбасы Нұрсұлтан Назарбаевпен «Қазақстан-2050» стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауында ұсынылған Жаһандық қауіпсіздік тұжырымдамасы еліміздің сыртқы саяси қызметінің қағидалары мен тәсілдеріне, басымдықтары мен міндеттеріне деген негізгі көзқарастардың жүйесін қамтиды. Сыртқы факторлар әлемдік қаржы-экономикалық дағдарыстың салдарын еңсеру, кикілжіңдер мен адамзаттың қазіргі мәселелерінің ушығуы, аймақтық және жаһандық деңгейде жаңа геосаяси және геоэкономикалық ахуалдың туындауы ретінде сезіледі. Мәселен, Біріккен Ұлттар Ұйымының дерегіне жүгінсек, көліктің, коммуникацияның, қаржының жаһандануы нәтижесінен туындаған экономикалық контрабанда бүгінгі күннің көкейтесті мәселелерінің біріне айналған.

- Бұл ұйымдасқан қылмыстың бір бөлігі. Оның тамырына балта шабу үшін мұны ұғынғанымыз ләзім. Біз трансұлттық, қыл аяғы трансқұрлықтық сипатқа ие мәселелер төңірегінде сөз қозғап отырмыз. Ауғанстанда, Орталық Азияда,

34

№ 7 (13)

Біріккен Ұлттар Ұйымының дерегіне жүгінсек, көліктің, коммуникацияның, қаржының жаһандануы нәтижесінен туындаған экономикалық контрабанда бүгінгі күннің көкейтесті мәселелерінің біріне айналған.

Түркияда контрабандалық тауарлар АҚШ-қа, Еуропаға жол тартады. Темекі өнімдерінің, құнды, өте сирек кездесетін тауарлардың ірі заңсыз айналымы – бұл жер-жаһан бойынша түрлі каналдар арқылы тасымалданады. Қомақты табыстарға кенелтетін заңсыздықтар негізгі қа-

уіп-қатер саналады. Заңсыз экономикалық контрабанда жылына 250 миллиард АҚШ доллары көлемінде пайда табады, - деп нақты дәйектерді таяуда Астанада өткен «Экономикалық контрабандаға қарсы іс-қимыл» семинары барысында БҰҰ ЕҚБ қаржының жылыстауына қарсы күрес жаһандық бағдарламасының бағдарламалық офицері Мария Решова жіпке тізді. Ал Астанадағы ЕҚЫҰ Орталығының басшысы, елші Наталья Заруднаяның пайымынша, жалған декларациялар, тауарлар, бақылаусыз тасымалдау, қате бағалау – мұның барлығы кірістен қағылуға әкеліп тірейді, тек экономикалық шығындарға ғана ұшыратпайды. Әсіресе контрафактілік тауар жайлы сөз қозғалса, көбіне-көп азаматтардың денсаулықтары мен өмірлеріне қауіп төндіреді. Алайда кез келген мемлекет экономикалық контрабандаға (қауіпті азық-түлікті сатудан басқасы) жол берген тұлғаға қатысты қылмыстық іс қозғайға асықпайды. Мәселен, Германияда, Францияда, Скандинавия елдерінде бұл салықты төлеуден жалтару ретінде қарастырыла-

ды. Контрабандалық тауарлармен тәртіп сақшыларының назарына ілігіп, айыпталған тұлғалардың мүлкі тәркіленіп, оның құнынан 100-200 пайыз көлемінде айыппұл салынады.

- Аталмыш мемлекеттерде қылмыстың бұл түрін түп тамырымен жою іспеті іс жүзінде орындалуы екіталай міндет қойылмайды. Контрабанданың деңгейін бақыланатын көлемге дейін азайту, сондай-ақ экономикалық тартым-

дылықты төмендету үшін қатаң шаралар қолға алынған. Бұл өз кезегінде сұраныстың күрт құлдилауына және тауарларды заңсыз өткізуді нөлге дейін түсіруге жол ашады, деп мәселенің мәнісіне ЕҚЫҰ Орталығының басшысы тоқталды. Ашық шекара жағдайындағы Дания контрабандамен күресте оның елде орын алу мүмкіндіктерін жоюға басымдық берген.

- Көкөніс және балық базарларын есепке алмасақ, онда біздің

түсінігіміздегі базарлар жоқтың қасы. Ал контрабанда үшін сауда нүктелері мен қоғамдық тамақтану орындарының иелеріне қолданылатын өмір бойы лизенциядан айыру тәрізді қатаң жаза алаяқтарға септесудің ешбір ынтасын оятпайды, дейді Наталья Зарудная. Елімізде барлық органдардың, қоғамдық жерлерде орнатылған байланыс желілері, ҮЕҰ, кедендік және қазыналық қызметтердің өкілдері тарапынан контрабан-

№ 7 (13) 35

«қазақстан-2050» стратегиясы: ықпалдастық

Қазақстандық кеденшілердің байламынша, бүгінде Қазақстанның, Ресейдің және Беларусьтің құқық қорғау мен арнайы органдарының өзара іс-қимылын реттейтін бірыңғай халықаралық құжатты ЕАЭО қабылдау заман талабына айналды. Бұл болашақтың еншісіндегі міндетке айналмақ.

даға қарсы күрес бойынша нақты әрі мақсатты жұмыстар қолға алынған.

- 2012 жылға дейін экономикалық контрабанда бойынша қылмыстық құқықбұзушылықтардың саны 300-400-ге дейін жететін.

2012 жылы маңызды қылмыстарды анықтауға баса назар аударылды. Оның арқасында нарықтағы ахуалды нақты айқындауға мүмкіндік туды. Егер 2008-2011 жылдары тәркіленген тауарлардың үлесі жылына 300-400 миллион теңгеден артылмаса, соңғы 4 жылдағы көрсеткіш жыл сайын 6-7 миллиар теңгеге жетеді. Жетістікке тоқмейілсімейміз. Экономикалық контрабандаға тосқауыл қойып, елімізде аталмыш құбылысты азайтып, жалпы бүгінгі ахуалмен салыстырғанда кемінде 10-20 пайызды құрайды деп айты-

36

№ 7 (13)

латын күнге бірте-бірте қадам басып келеміз, - деп дәйектерді ҚР ҚМ кедендік бақылау комитеті контрабандамен күрес басқармасы бастығының орынбасары Талғат Нұрманов жіпке тізді. Оның айтуынша, Қазақстан Республикасының аумағына контрабанданы жеткізудің негізгі каналдары мемлекеттік шекараның Қазақстан-Қытай бөлігі (транзиттік әлеуетті ескерсек, негізгі тұтынушы Ресей Федерациясы болып табылады), Қазақстан-Қырғыз учаскесі; оңтүстік учаске (Түркия, Иран, БАӘ); Ресей аумағы арқылы Түркия; Прибалтика елдері саналады. Сондықтан қазіргі таңда шекарашылардың мойнына еліміздің оңтүстік шекараларын қымтау, кедендік және шекаралық бақылауды күшейту мәселесі артылған.

- Одақтағы кедендік қызметтер арасындағы тығыз байланыс кедендік іс шеңберінде қылмыспен күресті ұйымдастыру, бірлескен кең ауқымды жедел іздестіру шараларын жүргізу және тәжірибелік әрі теориялық тәжірибемен алмасуға оң жағдайлар қалыптастырады. Алайда бүгінде Кедендік одақтың арнайы және құқық қорғау органдарының тәртібін реттейтін бірыңғай халықаралық құжат жоқ. Бұл болашақтың еншісіндегі міндет, - деп өз сөзінде қолбайлау мәселені Талғат Нұрманов жайып салды.

2010 жылдан бері еліміз Кедендік одақтың құрамына кіргенін ескерсек, ҚР заңнамасына, оның ішінде Қылмыстық кодекс пен Әкімшілік құқықбұзушылықтар туралы кодекске бірқатар өзгерістер енгізілді. Оған сәйкес жұмыстың

барлық әдіс-тәсілдері, олардың негізгі бағыттары және жалпы кедендік саясат қайта қарастырылатыны даусыз. Кедендік Одақтағы Кедендік кодекстің қысқаша талдамасында әуелден кедендік органдардың өзара іс-қимылының тетіктерін реттейтін қосымша нормативтік-құқықтық актілер бойынша келешекте қабылдауды талап ететін нормалар қамтылған. Көлемдердің өсімі және сыртқы экономикалық байланыстар әртүрлілігінің кеңеюі кедендік қызметтер тарапынан жұмысты тұрақты түрде өзгеретін сыртқы экономикалық қызмет ережелеріне бейімдеу үшін қосымша күш-жігерді қажет етеді.

- Кедендік Одақ қатысушыларының өзара байланысы оларға ұсынылған өкілеттіліктің аясындағы

қызметтерді орындаудан бөлек жедел ақпаратпен алмасу, техникалық өзара іс-әрекетті жетілдіру, кедендік қызметтерді жаңғырту және ең бастысы Кедендік Одақ шеңберінде кедендік заңнаманы бірізділендіру тәрізді міндеттерді де қарастыруы тиіс. Үштік одақты мақұлдап, біз Қазақстанның мүддесін Кедендік Одақтағы өзге елдердің мүддесімен реттейтін бірқатар міндеттерді мойнымызға жүктедік, - деп семинар барысында Талғат Нұрманов қадап айтты. «Үштік» елдері арасындағы өзара іс-қимылдың бірінші кезеңінде шекаралық бақылау қосындары сақталып, Ресеймен шекарадағы кедендік бекеттер алынып тасталды. Кедендік қызмет өкілдерінің пайымынша, орын алған тосқауылдардың жойылуы бір жағынан мемлекетаралық тауар айналымын ұлғаюына жол ашып, тауарлардың транзитін еселесе, екінші жағынан есірткі тасымалы, заңсыз қару, жарылғыш заттар, контрабандалық және контрафактілік тауарлар айналымын, сонымен қатар өзге де жағымсыз құбылыстар тәуекелін арттырады. Аталмыш теріс үрдістерді Қазақстан мен Ресей арасындағы шекаралардың ұзақтығына, еліміздің солтүстік өңірлері мен жапсарласс ресейлік аумақтар тұрғындары арасындағы тығыз

байланыс және дамыған көлік инфрақұрылымының болуы, кейбір шекаралас мемлекеттермен визалық тәртіптің жоқтығы ушықтыра түседі. Сондықтан елімізде оңтүстіктегі ел шебін нығайту және кедендік әрі шекаралық бақылауды күшейту бойынша шаралар қабылдануда. «Үштік» мемлекеттер арасында анықталған немесе болжанған құқықбұзушылықтар төңірегінде ақпарат алмасудың тәртібін, кедендік қызметтердің жедел бөлімшелерімен өзара іс-әрекетін, олардың қызметін үйлестіретін бірқатар халықаралық құжаттарға қол қойылды. Одақтың кедендік қызметтері арасындағы тығыз қарым-қатынас кедендік іс саласындағы қылмыстармен күресті ұйымдастыруда қолайлы жағдайларға жол ашады. Оның арқасында бірлескен кең ауқымды жедел-іздестіру шараларын өткізуге және тәжірибе алмасуға мүмкіндік бар. Қазақстандық кеденшілердің байламынша, бүгінде Қазақстанның, Ресейдің және Беларусьтің құқық қорғау мен арнайы органдарының өзара іс-қимылын реттейтін бірыңғай халықаралық құжатты ЕАЭО қабылдау заман талабына айналды. Бұл болашақтың еншісіндегі міндетке айналмақ.

- Мүдделі тұлғалар тарапынан тауарларды шекара арқылы өткізудің белгіленген тәртібін айналып өту талпынысанан туындаған контрабанданың және өзге экономикалық қылмыстардың, коммерциялық құқықбұзушылықтардың тамыры тереңде. Ал оларды пайдаланудың айла-тәсілдері, әбден жетілдірілген құпия әдістері мен жолдары сансыз және тұрақты түрде қатары толығып келеді. Сондықтан кеден органдарының құқықтық қорғау қызметі тиімдігінің негізгі қоры жедел-іздестіру жұмыстарының әдістерін жедел түрде меңгеру және ендіру болып табылады, - деді ҚР ҚМ кедендік бақылау комитеті контрабандамен күрес басқармасы бастығының орынбасары. Ботагоз Омар

№ 7 (13) 37

Казахстанский путь-2050

Несмотря на кажущийся далеким 2050 год, Казахстан уже сейчас становится на сложный путь достижения ключевых индикаторов индекса глобальной конкурентоспособности, чтобы за эти годы сделать качественный экономический «скачок» и попасть в 30-ку конкурентоспособных стран мира. С Лейлой Музапаровой мы побеседовали о том, какие методики используются для измерения индекса и основных показателей казахстанской экономики, которых нашей стране необходимо достичь для осуществления главной задачи, поставленной Президентом Казахстана в своем Послании 2014 года.

Лейла Музапарова, первый заместитель директора Казахстанского института стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан

можно лишь с учетом общих интересов ЕАЭС и стран Центральной Азии 38

№ 7 (13)

- Лейла Маратовна, Глава государства в своем Послании народу Казахстана «Стратегия «Казахстан-2050: новый политический курс состоявшегося государства» поставил перед всеми нами задачу добиться вхождения нашей страны в 30-ку конкурентоспособных стран мира к 2050 году. В связи с чем понятие «индекс глобальной конкурентоспособности» приобрело особенное значение, как направляющий вектор всех стремлений казахстанского общества. Расскажите, что за методики лежат в основе измерения индекса и чем они отличаются друг от друга?

- В мире существует несколько методик измерения глобальной конкурентоспособности. Основными из них являются две: одну методику использует Всемирный экономический форум в Давосе, другая методика принадлежит Институту развития менеджмента в Лозанне. Обе методики рассматривают глобальную конкурентоспособность

как экономический показатель, который оценивает способность страны достичь и поддерживать высокие темпы экономического роста, что выражается в постоянном приросте уровня ВВП на душу населения. Это означает, что высокая конкурентоспособность страны подразумевает высокий уровень и качество жизни ее населения. Это то, что объединяет обе методики измерения глобальной конкурентоспособности. А отличаются они разным набором социальных и общественных индикаторов. Понятие конкурентоспособности охватывает не только экономические показатели, но и оценивает влияние на устойчивость экономического роста таких социальных и общественных индикаторов, как качество политических процессов и общественного управления, образовательный и научно-технический потенциал, уровень развития информационной инфраструктуры, а также правовая культура и общественная система ценностей. В конечном счете неважно, как называются те или иные показатели, входящие в разные методики ее измерения. Самое главное то, что глобальная конкурентоспособность – это мощный аналитический и политический инструмент, который используется международными экспертами, экономистами и политиками для оценки того, как страны мира формируют свое экономическое будущее. Ведь понятие «конкурентоспособность нации» сегодня является одной из самых влиятельных и активно используемых концепций в международной экономике.

- Давайте поговорим о некоторых ключевых показателях, отраженных в Стратегии, для достижения которых Казахстану нужно приложить максимум усилий. В частности, постепенное освобождение от сырьевой зависимости экономики. Каким образом будем увеличивать долю ненефтегазового сектора в ВВП с 32 до 70 %?

- Единственный путь из сырьевой в инновационную экономику – это, конечно, ее диверсификация. К большому всеобщему разочарованию, как показывают результаты первой пятилетки индустриально-инновационного развития, первая программа ГПФИИР, реализуемая с 2010 года, не смогла достичь основных макроэкономических задач в части улучшения структуры промышленности и экспорта, и большая часть целевых индикаторов данной программы не будет достигнута и в текущем году – последнем году первой пятилетки. Почему? Да потому что сохранилась высокая зависимость казахстанского промышленного производства от внешнеэкономической конъюнктуры, в частности, от цен на нефть и металлы. Пока, к сожалению, изменение мировой конъюнктуры вносит значительно больший вклад в изменение целевых индикаторов, чем усилия нашего правительства по реализации самой программы. В связи с этим в недавно разработанной Государственной программе индустриально-инновационного развития на 2015–2019 годы был пересмотрен состав целевых индикаторов, приоритеты развития промышленности

№ 7 (13) 39

Казахстанский путь-2050

и их государственной поддержки. В ней, на наш взгляд, правительству необходимо сузить круг адресатов программ от большого до небольшого количества реально инновационных отраслей с упором на развитие крупномасштабных экспортно-ориентированных предприятий, способных внести реальный вклад в улучшение структуры промышленности Казахстана. Другими словами, со стороны государства необходима поддержка только действительно высокотехнологичных и инновационных производств. Не нужно распылять усилия по многим направлениям, которые не относятся к инновационным отраслям промышленности, а иногда вообще не являются промышленными, как это происходит в рамках текущей ГПФИИР. Необходимо делать ставку на развитие крупномасштабных производств с высоким экспортным потенциалом вместо реализации множества мелких проектов, ориентированных на импортозамещение на внутреннем рынке.

- Однако «высоким экспортным потенциалом», как Вы гово-

40

№ 7 (13)

рите, у нас обладают только добывающие отрасли…

- Действительно, чтобы достичь заявленной в Стратегии доли получателей казахстанского экспорта в 70 %, наше правительство будет основное внимание уделять именно этим отраслям. Точнее двум, которые имеют наиболее высокий экспортный потенциал, – нефтегазовой и горно-металлургической (около 78 и 8,5 % в структуре экспорта РК, соответственно). Тем более что Глава нашего государства поручил кабмину начать широкомасштабную работу по разведке новых месторождений и модернизации действующих мощностей именно в нефтегазовой и горно-металлургической промышленности. Добавлю, что небольшой экспортный потенциал имеется также в химической/ нефтехимической промышленности (3,5 % в экспорте РК) и в АПК (2,5 %).

- Один из показателей, который мы должны достичь к 2050 году – подняться в индексе легкости ведения бизнеса с 49-го места на 30-е. Какими путями Казахстан может этого добиться?

Казахстанский путь-2050

Меньше проверок, электронное правительство, что еще?

- Сегодня нет ни одной конкурентоспособной страны с устойчивыми темпами роста, которая бы не развивала и не поддерживала частный сектор и предпринимательство. Ведь основой такого государства являются конкурентоспособные национальные предприятия, поскольку именно они создают богатство страны и ее народа. В свою очередь, конкурентоспособность предприятий во многом определяется условиями действующей в стране предпринимательской и социальной среды. Поэтому и конкурируют страны в том, насколько они эффективны в создании этой среды. Чтобы улучшить условия для ведения бизнеса, в Казахстане делается немало. Как известно, для стимулирования роста экономики и развития малого и среднего бизнеса в марте нынешнего года было принято решение о

выделении одного триллиона тенге из Национального фонда. Кроме того, по поручению Главы государства до декабря должна быть утверждена Единая программа развития и поддержки бизнеса. В настоящее время осуществляется налоговая амнистия субъектов малого и среднего бизнеса по штрафам и пени, накопленных по состоянию на 1 октября 2014 года. Также планируется сокращение участия государства в экономике в рамках программы второй волны приватизации и «Народного IPO». Здесь также открываются новые возможности для развития частного сектора и появления новых собственников. Все это и будет способствовать продвижению вверх индикатора легкости ведения бизнеса в Казахстане.

- Казахстан, несомненно, испытывает на себе влияние экономик соседних государств, в частности центральноазиатских. Насколько, на ваш взгляд, это может помешать (если, действительно, может) достижению Казахстаном ключевых индикаторов индекса глобальной конкурентоспособности к 2050 году?

- Несмотря на отставание экономик соседних центральноазиатских стран от казахстанской экономики, Центральная Азия в целом – это регион, экономическое значение которого возрастает на фоне ухудшающихся перспектив мировой экономики. Уровень экономической активности в ЦА продолжает быстро повышаться, примерно на 6 % в год. Поэтому наш регион относится к самым быстро развивающимся в мире. Если мы хотим войти в 30-ку конкурентоспособных стран, мы должны использовать эту позитивную тенденцию, а также все имеющиеся региональные преимущества. Мы должны думать, как в целом, в региональном масштабе, улучшить социально-экономические условия. Ответ очевиден: чтобы повысить конкурентоспособность нашей страны, так же как и национальных экономик наших соседей, необходимо углублять внутрирегиональные торгово-эконо-

мические и кооперационные связи стран Центральной Азии в рамках региональных программ сотрудничества и международных союзов. Кроме того, необходимо реализовать существующие предпосылки и возможности участия стран Центральной Азии в евразийской экономической интеграции. Для этого, конечно, в процессе становления Евразийского экономического союза, а также разработки его стратегических документов, стоит учесть совпадающие цели и общие торгово-экономические интересы стран – участниц ЕАЭС и государств Центральной Азии, особенно тех, которые стремятся войти в данный союз.

- В этом году экс региональный вице-президент Всемирного банка Йоханнес Линн сообщил, что Казахстан по некоторым показателям уже достиг 30-го места в рейтинге индекса глобальной конкурентоспособности. Что является сильной стороной Казахстана и слабой (если, например, затронуть и социальную сферу)?

- Если посмотреть на отдельные компоненты индекса глобальной конкурентоспособности ВЭФ за 2014–2015 год, то увидим, что Казахстан достаточно высоко котируется по эффективности рынка труда и макроэкономической среде (соответственно, 15-е и 27-е места среди 144 стран). Высокой позиции по эффективности и гибкости рынка труда – крайне важного фактора конкурентоспособности страны – Казахстан занял благодаря достаточно продуманной политике в сфере занятости, проводимой в последние годы. Что касается относительно высокого места по качеству макроэкономической среды, то она была обеспечена профицитом государственного бюджета и высоким уровнем национальных сбережений. Еще в шести группах факторов из двенадцати групп «давосского» индекса Казахстан занимает хорошие (средние) позиции: по размеру рынка – 52-е место, по показателям эффективности рынка товаров

– 54-е место, по развитию институтов – 57-е, по технологической готовности – 61-е, по качеству высшего образования – 62-е, по развитию инфраструктуры – также 62-е. Но если по указанным восьми группам факторов конкурентоспособности Казахстан вошел в лучшую половину стран мира, то по остальным четырем наша страна значительно отстает. Так, по уровню развития финансового рынка Казахстан занимает только 98-е место, по конкурентоспособности компаний – 91-е, в области инноваций – лишь 85-е место, а по качеству здравоохранения и начального образования – только 96-е место. Понятно, что резервы повышения конкурентоспособности нашего государства находятся именно в этих сферах экономики и госуправления. Чтобы войти в число 30-ти самых конкурентоспособных государств мира, Казахстану необходимо активизировать усилия в области развития инноваций и бизнеса, а также финансовой и социальной политики. Предстоит многое сделать в области совершенствования деятельности различных государственных институтов, повышения эффективности деятельности государственного управления и так далее. Об этом, кстати, Президент Нурсултан Назарбаев не раз говорил. Опыт зарубежных стран показывает, что для конкурентоспособности важны не столько активы страны или даже идеи, сколько качество исполнительных процессов в ней. Наши государственные органы, к сожалению, еще не в полной мере обладают необходимой самостоятельностью для решения своих задач, не принимают на себя ответственность. Это связано и с несовершенством действующего законодательства. Поэтому для выполнения задач, поставленных в своей Стратегии «Казахстан-2050» Главой государства, нашему правительству необходимо постоянно повышать оперативность и эффективность работы госаппарата, сокращать волокиту и бюрократизм. Денис Курганников

№ 7 (13) 41

Казахстанский путь-2050

В свете вступления Казахстана в Евразийский экономический союз (ЕАЭС) особую значимость приобретают вопросы кооперации, обмена опытом и технологиями с промышленниками соседних стран. И, вне всякого сомнения, у Казахстана в сфере железнодорожного машиностроения перед государствами - партнерами по ЕАЭС есть технологическая и организационная фора. Мы побеседовали с директором Департамента промышленной политики Евразийской экономической комиссии Никитой Мизуновым о перспективах и потенциале отрасли железнодорожного машиностроения.

Необходимо уже сегодня создавать Никита Мизунов , директор Департамента промышленной политики Евразийской экономической комиссии

правила игры на будущее

Один из самых блестящих результатов по итогам первой пятилетки индустриализации в Казахстане продемонстрировала отрасль железнодорожного машиностроения, которая показала более чем двадцатикратный рост! В Послании народу Казахстана «Казахстанский путь – 2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее» Президент Нурсултан Назарбаев, отметив безусловные успехи отрасли, призвал машиностроителей расширяться и выходить на внешние рынки.

42

№ 7 (13)

- Никита Сергеевич, успехи Казахстана в сфере железнодорожного машиностроения убедительно свидетельствуют о высоком потенциале отрасли. Что сегодня делается в наднациональном регулирующем органе Таможенного союза (ТС) и Единого экономического пространства (ЕЭП) Евразийской экономической комиссии для развития сотрудничества в этой перспективной сфере?

- Для начала хотелось бы подчеркнуть, что в период интенсивной евразийской интеграции Беларусь, Казахстан и Россия вступили, уже имея свои, весьма амбициозные, государственные программы по самостоятельному развитию железнодорожного машиностроения. Про итоги первой пятилетки индустриализации в Казахстане сказано немало, единственно отмечу, что такие показатели, как рост более

чем в десять раз промышленного производства готовой продукции, это, конечно, тот результат, которому могут позавидовать не только партнеры по ТС, но и другие зарубежные машиностроители. Это тот образец, к которому стоит стремиться, и показатель того, что недостижимых целей нет. Отмечу, что вопрос о развитии интеграционных процессов в сфере промышленной политики впервые встал только в 2013 году, когда у нас заработали общий рынок и Единое экономическое пространство (ЕЭП). И единственным инструментом промышленной политики, который был зарегулирован на уровне президентов наших стран, были Правила предоставления промышленных субсидий, которые касались всех отраслей, в том числе и железнодорожного машиностроения. Однако каких-то рамочных общих вещей не было вплоть до мая 2013 года, несмотря на то, что все понимали, что к 2015 году мы выйдем на создание Евразийского экономического союза. Тогда на уровне премьер-министров было принято решение о необходимости координации промышленных политик государств – членов ТС и ЕЭП. В этом документе в числе 19 отраслей, приоритетных для интеграции, упоминалось производство продукции железнодорожного машиностроения, а также содержались нормы о необходимости трансферта и обмена технологиями, развития промышленной кооперации, выхода на рынки третьих стран. Посыл, который был заложен в этом решении, нашел во многом свое отражение в статье 92 Договора о ЕАЭС, по которому мы будем жить с 1 января 2015 года.

- Не ограничат ли эти рамочные договоренности промышленников стран – членов ЕАЭС? Не лишат их свободы действия?

- Думаю, нет. Это не связано с желанием загнать государства – члены ЕАЭС в некий единый промышленный комплекс. Такой задачи, действительно, никто не ставит. Ставится задача найти точки со-

№ 7 (13) 43

Казахстанский путь-2050

Казахстанский путь-2050

предприятиям необходимо активно выдвигать свои вопросы на повестку дня не только внутри своих стран, но и на уровне интеграционного объединения, тем более что есть специальный орган – Евразийская экономическая комиссия, который эти запросы через наших коллег в национальных органах принимает, прорабатывает, оценивает и старается найти взаимоприемлемые решения.

прикосновения и оформить их регулятивными обязывающими решениями на уровне президентов и премьеров. В качестве примера могу привести решение из другой отрасли. Оно касается функционирования предприятий автопрома, которые работают в режиме промышленной сборки. Как известно, очень большие средства были привлечены всеми странами для развития собственных автопромсборочных производств. Деньги большие, но рынок этот очень высококонкурентный, и встал вопрос о том, что необходимо выработать единые правила игры, не допуская дискриминации в доступе к закупкам, к продажам и т. д. Это решение регулировало все спорные вопросы. Таким образом, несмотря на наличие декларативных норм о том, что промышленную политику государств-членов необходимо развивать с учетом добросовестной конкуренции, прозрачности, предсказуемости, именно такого рода конкретные решения по ключевым вопросам создают благоприятный фон, среду для функционирования

44

№ 7 (13)

За последние семь лет объем железнодорожного машиностроения в Казахстане вырос более чем в 20 раз. Если в 2008 году объем производимой продукции железнодорожного машиностроения составлял 10 млрд тенге, то в настоящий момент 200 млрд тенге. По словам президента АО «Национальная компания «Қазақстан темiр жолы» Аскара Мамина, к 2015 году этот показатель будет доведен до 300 млрд тенге. Для реализации проектов были привлечены крупнейшие мировые компании, такие как General Electric, «Трансмашхолдинг», Alstom, Talgo, Siemens.

предприятий. Однако запрос на эти решения в первую очередь должен исходить от бизнес-сообществ государств-членов. Здесь я хотел бы акцентировать внимание на том, что предприятиям необходимо активно выдвигать свои вопросы на повестку дня не только внутри своих стран, но и на уровне интеграционного объединения, тем более что есть специальный орган – Евразийская экономическая комиссия, который эти запросы через наших коллег в национальных органах принимает, прорабатывает, оценивает и старается найти взаимоприемлемые решения. Каких-то односторонних посылов у нас нет.

Кроме того, у нас есть экспертная группа по железнодорожному машиностроению, на которой поднимается вопрос о том, чтобы искать решения не для текущих сиюминутных проблем, а наоборот создавать задел на будущее. То есть бизнес постепенно приходит к осознанию того, что создание единого рынка неизбежно, и от этого уже не уйти, и национальное регулирование уступает дорогу правилам, единым для всех государств – членов ТС. Плюс будут еще и новые члены. Для того чтобы избежать каких-то неприятных сюрпризов, необходимо создавать уже сегодня правила игры на будущее.

- Приведите, пожалуйста, пример, о каких правилах идет речь?

- Озвучивается, например, идея о том, чтобы разработать критерии инновационности для грузовых вагонов. В ходе экспертной дискуссии представители трех сторон – Казахстана, Россия и Беларуси – поддержали ее. Сейчас мы прорабатываем этот вопрос, хотя какого-то конкретного решения пока нет. Но опять же, чем больше будет таких предложений, тем более комфортными будут условия работы в будущем. Необходимо также отметить тот серьезный мультипликативный эффект, который создается благо-

даря развитию железнодорожного машиностроения в других отраслях промышленности – в химической, металлургической, легкой и т. д. Очень важно, и все государства-члены это подчеркивают, что готовая продукция железнодорожного машиностроения обладает высоким экспортным потенциалом. Однако в настоящий момент складывается такая ситуация, что, импортировав за четыре года, с 2010 по 2013 год, продукции железнодорожного машиностроения почти на 17 миллиардов долларов США, все три государства ТС экспортировали за это же время продукции всего на 2,2 миллиарда долларов. То есть

По информации Центра по развитию новых и импортозамещающих производств, с 2010 года по группе компаний АО «НК «ҚТЖ», куда входят предприятия «Локомотив құрастыру зауыты», «Тұлпар-Тальго» и «Электровоз кұрастыру зауыты», заключено долгосрочных договоров с 112 отечественными предприятиями на сумму 797 млрд тенге, из которых львиная доля – 507 млрд тенге – приходится на закуп тяжелой подвижной техники. Согласно бизнес-плану по увеличению казсодержания, доля отечественного к 2015 году в «Локомотив құрастыру зауыты» должна составить 52 %, к 2020-му в «Тұлпар-Тальго» – 58 %, к 2015-му в Казахстанской вагоностроительной компании – 92 %, к 2016 году в «Электровоз кұрастыру зауыты» – 30 %.

№ 7 (13) 45

Казахстанский путь-2050

Вопрос о развитии интеграционных процессов в сфере промышленной политики впервые встал только в 2013 году, когда у нас заработали общий рынок и Единое экономическое пространство (ЕЭП).

46

№ 7 (13)

разрыв между импортом и экспортом составляет 7–7,5 раза. И важно понимать, что под экспортом в первую очередь понимаются исторические рынки сбыта – это страны СНГ, Прибалтика, Монголия. Тогда как на рынках третьих стран наши производители сталкиваются с серьезной конкурентной борьбой. В то время как иностранные компании – европейские, американские – выходят на рынки стран Евразии и рынок ТС. Поэтому конкуренция, в том числе и за внутренний рынок, будет только усиливаться.

- ЕЭК работает только над разработкой «правил игры» или также решают конкретные проблемы машиностроителей?

- Несмотря на наличие нормативно-правовой базы, которая обязывает и комиссию, и национальные органы работать над рамочными вопросами, мы стараемся также не упускать из виду проблемы, пусть и частного характера, однако имеющие под собой взаимовыгодные решения. Из достаточно свежего примера могу упомянуть АО «ЗИКСТО». К нам через бывшее Министерство экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан обратилось это казахстанское предприятие. У них были определенные, скажем так, трудности, которые упирались в рентабельность производства. И мы совместно с коллегами из Казахстана, российскими предприятиями и чи-

новниками работали над решением этой проблемы. Пытались даже подключить партнеров из Беларуси, но у них просто не было необходимой номенклатуры, которая требовалась АО «ЗИКСТО». В конечном итоге мы нашли взаимовыгодное решение. И, насколько я знаю, сегодня предприятие эффективно работает, выпускает продукцию. Это очень отрадный и показательный пример с точки зрения выработки конкретных механизмов по развитию промышленного сотрудничества.

- А есть ли в Вашем портфеле масштабные проекты, которые в целом выведут отрасль на новый уровень?

- Ну вот, например, из самого, на наш взгляд, привлекательного проекта, который был бы интересен всем государствам – членам ТС и ЕЭП, это развитие высокоскоростного сообщения, причем в первую очередь грузового. На наш взгляд, это позволило бы развить транзитный потенциал по линии Минск – Москва – Астана – Алматы, может быть, с выходом на центральные и восточные регионы Китая. Это было

бы достаточно амбициозно и, самое главное, дало бы мультипликативный экономический эффект для всех отраслей промышленности, плюс технологический потенциал. Сейчас многие вопросы по повышению конкурентоспособности, как мы видим из государственных программ, в практической плоскости реализуются за счет заимствования технологий третьих стран. Это хороший ход, исторически подтвердивший свою эффективность, но иногда получается так, что в России и в Казахстане одни и те же цели реализуются параллельно, в то время когда можно было работать над ними, объединив усилия, как в случае с совместным производством Alstom, «Қазақстан Темір жолы» и «Трансмашхолдинга». Мы считаем, что это экономически обоснованно и эффективно. Из возможных перспективных, как мы считаем, решений по развитию машинного железнодорожного комплекса можно назвать развитие принципиально новых типов грузовых вагонов. У нас совсем не развито, например, про-

изводство алюминиевых грузовых вагонов. Это очень перспективный сегмент учитывая сырьевую и энергетическую базу, которая есть в Казахстане и Российской Федерации, и экономический эффект окупаемости таких вагонов. Да, они естественно дороже, чем обычные, зато они значительно легче, их не надо красить, они вмещают гораздо больше грузов и если, допустим, возникнет необходимость избавиться от таких вагонов, то их можно сдать на переработку. Мы призываем наших коллег из национальных органов Казахстана, России и Беларуси рассмотреть диверсификацию инструментов развития промышленной политики, но опять же, делать это не в одиночку. Работать вместе всегда экономичней и перспективней. Мы надеемся, что положительный эффект от интеграции будет заметен уже в ближайшие годы и призываем к большему обмену информацией и мнениями. Беседовала Жанар Тулиндинова

№ 7 (13) 47

Казахстанский путь – 2050

Сельхозмашиностроение стран ЕАЭС:

объединиться, чтобы конкурировать

В Послании Президента народу Казахстана 2014 года «Казахстанский путь – 2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее» одним из долгосрочных приоритетов экономического развития обозначена необходимость перевода агропромышленного комплекса на инновационные рельсы. Безусловно, сельхозмашиностроение – один из определяющих элементов модернизации аграрного сектора. В контексте же участия Казахстана в Евразийском экономическом союзе (ЕАЭС), партнеры по которому – Россия и Беларусь – являются также крупнейшими поставщиками сельхозтехники в Казахстан – особенную актуальность получают вопросы объединения усилий для повышения конкурентоспособности этой отрасли и выработки, если не единой политики, то, во всяком случае, согласованных принципов ее развития. Следует отметить, что, по данным Евразийской экономической комиссии, машиностроение занимает второе место во внутреннем товарообороте Таможенного союза (ТС) и Единого экономического пространства (ЕЭП) – порядка 20 % в общей структуре товарооборота. А значит, речь идет об огромном пласте сотрудничества между странами ЕАЭС, его перспективах и кооперации в отрасли сельхозмашиностроения. Корреспонденту журнала «ЕвразИС» об этом рассказал Юрий Боговицкий.

Юрий Боговицкий, заместитель начальника отдела промышленной политики, межгосударственных программ и проектов Департамента промышленной политики Евразийской экономической комиссии

48

№ 7 (13)

- Юрий Борисович, для стран ЕАЭС аграрный сектор – это традиционная, «кормящая» отрасль экономики. В связи с этим очень важна техническая оснастка аграриев. Каково состояние сельхозмашиностроения в странах – членах ЕАЭС?

- Хочу отметить, что Департамент промышленной политики Евразийской экономической комиссии (ЕЭК) провел всесторонний анализ состояния и перспектив развития сельхозмашиностроения в рамках ЕЭП. Основанием для него послужило решение Высшего Евразийского экономического совета на уровне глав правительств от 31 мая 2013 года «Об основных направлениях координации промышленных политик Республики Беларусь, Республики Казахстан и Российской Федерации», в котором определены основные направления промышленного сотрудничества государств – членов ТС и ЕЭП и приоритетные

отрасли, по которым оно будет развиваться. Одной из таких отраслей является сельхозмашиностроение. Нами был проведен комплексный анализ состояния мирового и внутреннего рынков сельхозтехники, проанализированы основополагающие нормативные документы, определяющие текущие стратегические направления развития сельскохозяйственного машиностроения государств-членов. Была также рассмотрена динамика объемов экспортно-импортных операций, вопросы взаимной торговли товарами сельхозмашиностроения наших стран. На основании проведенного анализа мы выявили системные проблемы отрасли в рамках ЕЭП и подготовили предложения по возможным путям их решения с использованием потенциала интеграции. Почему мы считаем, что сотрудничество необходимо развивать уже сейчас? В настоящее

время лидерами мирового рынка сельхозмашиностроения являются американские и европейские производители, выпускающие широкую номенклатуру сельхозтехники, на долю которых приходится около 40 % мирового рынка. Благодаря высокому уровню конкуренции, значительным объемам инвестиций в создание новых моделей и модернизацию существующей сельхозтехники (до 5 % от стоимости проданной продукции), мерам господдержки по стимулированию высокого уровня покупательской способности местных аграриев, а также экспортных поставок зарубежные производители не только в значительной степени удовлетворяют потребности внутреннего рынка, но и успешно конкурируют с производителями сельхозтехники на рынках других стран. Причем более половины стоимости проданной продукции европейских и американских сельхозмашиностроителей приходится на экспортные операции. Параллельно с этим на внутреннем рынке сельхозтехники государств – членов ТС и ЕЭП, в первую очередь Беларуси и России, отмечаются тенденции к сокращению производства отдельных ключевых видов сельхозтехники. Подобные негативные тенденции связаны с имеющимися у предприятий сельскохозяйственного машиностроения проблемами, такими как низкая конкурентоспособность отечественных производителей, высокий моральный и физический износ производственных мощностей, недостаточное развитие производства компонентной базы, дефицит квалифицированных кадров и низкая производительность труда. Положение усугубляется и возрастающей кон-

куренцией между производителями сельскохозяйственного машиностроения. Немаловажную роль играет и недостаточно развитый в государствах-членах финансовый механизм поддержки производителей сельхозтехники. Речь в первую очередь идет о высоких процентных ставках по банковским кредитам. Все это приводит к недостаточным инвестициям в отрасль сельхозмашиностроения, потерям зарубежных рынков, низкой доле экспорта в производстве сельхозтехники и недостаточному количеству разработок новых моделей. По нашим расчетам при сохранении той динамики производства сельхозтехники, которая была на протяжении 2010–2013 годов, к 2020 году объемы производства тракторов и комбайнов в наших странах уменьшится более чем на 30 % к уровню 2013 года.

- Как же преодолеть эти трудности и вывести сельхозмашиностроение на уровень конкурентоспособности?

- Следует отметить, что Департамента промышленной политики ЕЭК разработал пакет предложений по дальнейшему развитию сельхозмашиностроения, а также основные направления сотрудничества государств – членов ТС и ЕЭП в сфере производства машин и оборудования для сельского хозяйства. Они были рассмотрены и одобрены профильными министерствами государств-членов, а также представителями бизнес-сообществ – республиканской Ассоциации предприятий промышленности БелАПП (Беларусь), Национальной палаты предпринимателей Казахстана, а также Союза машиностроителей Российской Федерации.

По результатам рассмотрения на шестом заседания Консультативного комитета по промышленности, которое состоялось 17 сентября 2014 года, основные направления были одобрены всеми присутствующими и, более того, с учетом их значимости для развития интеграции и промышленной кооперации было предложено вынести данный вопрос на заседание Высшего Евразийского экономического совета на уровне глав правительств. Условно наши предложения разбиты на пять крупных блоков: куда, в частности, входит создание равных условий доступа производителей сельскохозяйственных машин и оборудования на рынки государств-членов, а также разработка механизма по совместному выходу на рынки третьих стран. Мы предлагаем государствам-членам осуществлять сотрудничество в сфере сельскохозяйственного машиностроения с целью развития собственного производства сельхозтехники, снижения административных барьеров в данной отрасли, защиты от недобросовестного импорта сельхозтехники и поддержки экспорта машин и оборудования, произведенных в наших странах. Я уверен, что объединение наших интеллектуальных, научных и материальных кадровых ресурсов позволит обеспечить в наших странах производство высококонкурентной продукции сельскохозяйственного машиностроения. Беседовала Жанар Тулиндинова

№ 7 (13) 49

Көшбасшы отыз мемлекеттің қатарына

Көшбасшы отыз мемлекеттің қатарына

Қ

Индустриалдық

серпіліс ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Жолдауында ХХІ ғасырдағы Қазақстан небәрі екі онжылдықта «нөлден» бастап құрылған ел екенін атап өтті. Ұзақмерзімді жоспарлар мен сара жолдың арқасында еліміздің бағындырған жетістіктері бір төбе. Жер-жаһанға «қазақстандық ғажайып» феномені жайлы жар салу үшін қалай қимылдауымыз қажет?

50

№ 7 (13)

азақстанның 2012 жылғы әлем экономикаларының бәсекеге қабілеттілігі рейтингісінде 72 орыннан бірден 51-ші сатыға көтерілуі 1997 жылы таңдалған бағытымыз дұрыс, нысанасы дәл екенін айғақтайды. Дәл сол жылы Елбасының бастамасымен «Қазақстан– 2030» стратегиясы қабылданған-ды. Енді кемел келешекте бағындырылатын меже биіктеді. Өткен жылы Нұрсұлтан Назарбаев "Қазақстан - 2050" қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауын жария етті. Бұл күннен күнге, жылдан жылға елімізді, қазақстандықтардың өмірін жарқын ететін нақты тәжірибелік жұмыстардың бағдарламасы. Ұлт көшбасшысы ел қызметінің барлық бағыттары бойынша Қазақстанның ілгерілеуіне жол ашатын қадамдардың іс-қимыл жоспарын алға тартты. Бүгінгі таңда әлеуетті елдердің дені ұзақмерзімді жоспарларға иек артады. Қытай, Малайзия және Түркия да аталмыш ұстанымға берік. «ХХІ ғасырда стратегиялық жоспарлау ең өзекті қағида болып саналады. Егер ел өз бағыты мен баратын айлағын білмесе, ешқандай жел оңынан соқпайды. 2050 Стратегиясы айқын шамшырақ секілді басты мақсатымыздан көз жазбай, азаматтарымыздың күнделікті тіршілігінің мәселелерін шешуге мүмкіндік береді. Бұл біздің 30-50 жылда емес, жыл сайын халық тұрмысын жақсартатынымызды білдіреді», - деп атап өтті Нұрсұлтан Назарбаев. Мемлекет басшысы 2050 жылға қарай еліміз әлемнің дамыған 30 мемлекетінің қатарын толықтыруға талпыну қажеттігін қадап айтты. Бұл үрдіс екі кезең бойынша жүзеге асырылады. Бірінші кезең XXI ғасырдағы «мүмкіндіктер көзін» пайдалана отырып, жаңғыру серпілісін жасау қажет болатын 2030 жылға дейінгі кезеңді қамтиды. Қазақстан осы уақыт ішінде дамыған елдердің өткен жүзжылдықтағы индустриялық дүмпу кезінде жасағанын жүзеге асыруы қажет. Бұл жолды Оңтүстік

Алдағы 15-17 жыл Қазақстанның ауқымды серпілісі үшін «мүмкіндіктер көзі» болмақ. Бұл кезеңде сыртқы ортаның қолайлылығы, ресурстарға, энергияға және азық-түлікке сұраныстың артуы, Үшінші индустриялық төңкерістің пісіп-жетілуі сақталады. Десек те келешектегі онжылдықтарда сын-қатерлер мен болжаусыз жағдайлар аз кездеспейді.

Корея мен Сингапур еңсерді. «Бұл кезеңде біз экономикамыздың дәстүрлі салаларының қарқынды өсімін қамтамасыз етіп, қуатты индустриялық өңдеуші сектор құрамыз», - деп қадады Нұрсұлтан Назарбаев. Екінші кезеңде 2030 – 2050 жылдар аралығында еліміздің ғылыми қамтымды және жасыл экономика қағидаттарына негізделген орнықты дамуын қамтамасыз ету қажет. Алдағы 15-17 жыл Қазақстанның ауқымды серпілісі үшін «мүмкіндіктер көзі» болмақ. Бұл кезеңде сыртқы ортаның қолайлылығы, ресурстарға, энергияға және азық-түлікке сұраныстың артуы, Үшінші индустриялық төңкерістің пісіп-жетілуі сақталады. Десек те келешектегі онжылдықтарда сын-қатерлер мен болжаусыз жағдайлар аз кездеспейді. ХХІ ғасырдың орта тұсы күрделі болары даусыз, ал жаһандық отыздық тобының тізіміне кіретін үміткерлер саны тым шектеулі болады. Өмір үнемі қозғалысқа толы, сондықтан «дамыған ел» ұғымы

уақытқа сәйкес өзгеріп тұратын санатқа жатады. Бүгінде халықтың мүлде жаңа өмір сапасы пайда болуда. Инвестицияның, еңбек өнімділігінің, шағын және орта бизнесті дамытудың, халық өмірі талаптарының жоғары көрсеткіші іспетті факторлар негізгі болып табылады. Елбасы елдің алдағы уақыттағы жеті басым міндетін атап өтті. Біріншіден, Қазақстан инновациялық индустрияландыру трендін күшейте түсуі қажет. 2010 жылдан бері барлық биліктің күш-жігері Үдемелі индустриалды-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасын іске асыруға жұмылдырылды. «Атқарылған жұмыстар аз емес, жіберілген қателіктер де аз емес. Индустрияландыру басымдықтары санын шектеу керек. Бізге дәстүрлі өндіруші секторлар тиімділігін арттыру маңызды. Бұлар – біздің бәсекедегі табиғи артықшылықтарымыз. Бізге мұнай-газ секторының экспорттық әлеуетін сақтай отырып, басқару, өндіру және көмірсутектерді өңдеудің жаңа тәжірибелері керек. Мұнай мен газ өндірудің ықтимал сценарийлері бойынша түбегейлі шешімге келу керек. Қазіргі уақытта және болашақта оның қандай көлемі қажет. Сирек металдардың ғылыми қамтымды салалар - электроника, лазерлік техника, коммуникациялық және медициналық жабдықтар салалары үшін маңыздылығын және мұндай сирек кездесетін металдар біздің жер қойнауымызда бар екенін ескере отырып, оларды игеру ауқымын ұлғайту қажет», - деді Нұрсұлтан Назарбаев. Елбасының тапсырмасына сәйкес экономиканың тың салаларын қалыптастыру әрбір келесі бесжылдықтың нақты нәтижесіне айналуы тиіс. Еңбек өнімділігін 5 есеге – қазіргі 24,5 мыңнан 126 мың АҚШ долларына дейін арттыру қажет.

2050-ге дейінгі қалған жылдар жеті бесжылдыққа бөлінеді, олардың әрқайсысы бір мақсат – дамыған 30 елдің қатарына кіру мәселесін шешеді.

№ 7 (13) 51

Көшбасшы отыз мемлекеттің қатарына

Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес фермерлер ұзақмерзімді қаржыландыру мен өткізу нарықтарына делдалсыз, тікелей шыға алатын болуға тиіс. Уақыт көшінен қалмай, табиғи азық-түлік өндірумен қатар құрғақшылыққа төзімді гендік-модификацияланған өнімдер өндірісін де жүргізу маңызды.

Елбасының тапсырмасына сәйкес экономиканың тың салаларын қалыптастыру әрбір келесі бесжылдықтың нақты нәтижесіне айналуы тиіс. Еңбек өнімділігін 5 есеге – қазіргі 24,5 мыңнан 126 мың АҚШ долларына дейін арттыру қажет.

52

№ 7 (13)

ҮИИДМБ бірінші бесжылдығы аясында автокөлік және авиа құрастыру, тепловоз, жолаушылар және жүк вагондары өндірісі оң жолға қойылды. Алдағы уақытта бұл үрдісті барынша межелі түрде жалғастыру міндеті тұр. Нұрсұлтан Назарбаев атап өткендей, екінші және одан кейінгі бесжылдықтарда мобильді, мультимедиялық, нано және ғарыштық технологиялар, робот техникасы, гендік инженерия салаларын, болашақтың энергиясын іздеу мен ашудың негізін салған жөн. Агроөнеркәсіптік кешендегі инновациялар – Елбасымен айқындалған екінші басымдық. Әлемнің азық-түлікке қажеттілігі арта беретінін ескерсек, біздің еліміз аумағы бойынша жер-жаҺанда тоғызыншы орынды иеленеді.

Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес фермерлер ұзақмерзімді қаржыландыру мен өткізу нарықтарына делдалсыз, тікелей шыға алатын болуға тиіс. Уақыт көшінен қалмай, табиғи азық-түлік өндірумен қатар құрғақшылыққа төзімді гендік-модификацияланған өнімдер өндірісін де жүргізу маңызды. Үшінші басымдық қазақстандық ғылымның әлеуетін арттыруға бағытталған.

2012 жылы еліміздегі ғылыми зерттеулер мен зерттемелерге бағытталған ішкі шығындар ІЖӨ 0,14 пайызын құрады. Жыл санап аталмыш көрсеткіш артып келеді.

2011 жылмен салыстырғанда 2012 жылы ғылымды қаржыландыру деңгейі 80 пайызға көбейіп, 26,8-ден 48 миллиард теңгеге дейін еселенді.

Қаржыландырудың жалпы деңгейі инновацияны дамыту және технологиялық жаңғыртуға жәрдемдесу жөніндегі 2014 жылға дейінгі бағдарламаға сәйкес айтарлықтай арта түспек. Бұл құжат бойынша 2020 жылы ғылымды қаржыландыру ІЖӨ-нің 2 пайызына дейін жеткізу жоспарланып отыр. Одан кейінгі жылдары да көрсеткіш ұлғая түспек. Елбасы экономиканың жоғары технологиялық жаңа салаларын құру ғылымды қаржыландыруды ішкі жалпы өнімнің 3 пайызынан кем емес деңгейге дейін арттыруды талап ететінін атап өтті. Бұл дамыған мемлекеттердің бағындырған межесі. Мәселен, Еуропаның батыс елдері, сонымен қатар АҚШ ғылымға ІЖӨ-нің 3 пайызға жуығын жұмсайды. Бұл ғылымға

жер-жаһанда бөлінетін қаржы көлемінің 36 пайызын құрайды. Нұрсұлтан Назарбаев ел иглігі үшін жұмыс істейтін нақты зерттемелер мен жаңалықтар ұсынатын ғылымды қаржыландыруды кезең-кезеңмен ұлғайтудың нақты жоспарын әзірлеуді жүктеді. Мемлекет басшысы шетелдерден инвестиция тартуды толықтай елімізге білім мен жаңа технологиялар трансферттеу үшін пайдалану керектігін шегеледі. Төртіншіден, елімізде инфрақұрылымдық үштаған – агломерацияның, көліктің, энергетиканың қарқынды дамуын қамтамасыз ететін шаралар қабылданады. Қазақстанның алғашқы заманауи урбанистік орталықтары ірі қалалар – Астана мен Алматы, одан соң – Шымкент пен Ақтөбе болады. Олар халықтың және инвестициялардың шоғырлану орталықтарына айналып, сапалы білім беру, медицина, әлеуметтік-мәдени қызметтерді көрсетуі тиіс. Дамыған елдердің талаптарына сәйкес келу үшін күре жолдарды дамыту қажет. Бұл біздің еліміздің Еуропа мен Азия, Сол-

түстік пен Оңтүстік арасындағы географиялық орналасуы тұрғысынан аса маңызды. Мәселе тек экономикалық мүддеге ғана тірелмейді, жол-көлік оқиғаларының деңгейі жоғары екенін ескерсек, ұлттық қауіпсіздік саласына да қатысы бар. Әлемдік сарапшылардың есеп-қисаптарына сүйенсек, сапасыз жолдың 1350 шақырымға созылған бөлігімен көлік жүйіткісе, экономикаға келетін шығын 250 миллион АҚШ долларына пара-пар. ҚР Президенті Жолдауда атап өткендей, елде жолдар желісін жасау үшін «Астана – Қарағанды – Алматы», «Астана – Павлодар – Өскемен», «Алматы – Қапшағай – Өскемен» көлік жолдарының құрылысы қолға алынды. Бұл бағыттар бойынша пойыздар қазірдің өзінде екі есе жылдам жүріп жатыр. Транзиттік әлеуетті жақсарту үшін Қазақстан келешекте теңізге шығатын жолдары бар елдерде логистика орталықтарын құруға инвестиция салуға тиіс. Елбасы энергетика саласында жылу-электр стансаларынан шығатын қалдықтарды тазарту бойынша ізденістер мен жаңалықтарға, өндіріс пен тұрмыста жаңа технологиялар арқылы жаппай электр қуатын барлық жерде үнемдеуге қолдау көрсетуге үндеді. Энергетика негізінен оның дәстүрлі түрлеріне негізделетініне қарамастан, ядролық энергетиканы дамытудың келешегін ұмытпау керек. Әлемнің таяудағы даму келешегінде арзан атом энергиясына деген қажеттілік өсе түсетін болады. Қазақстан уран өндірудегі әлемдік көшбасшы ретінде АЭС отыны үшін төл өндірісті дамытып, атом стансаларын салуға тиіс. Бесіншіден, шағын және орта бизнесті дамыту – ХХІ ғасырдағы Қазақстанды индустриялық және әлеуметтік жаңғыртудың басты құралы. Жер-жаһанда дамыған мемлекеттердің экономикаларында жалпы ұлттық өнім көлемінің жартысы және одан артығы шағын және орта

№ 7 (13) 53

Көшбасшы отыз мемлекеттің қатарына

кәсіпкерліктің еншісіне тиесілі. Бұл салада Германияда еңбекке жарамды қалың бұқараның 60 пайызы, Ұлыбританияда 48, Жапония мен Италияда 70, ал Қазақстанда 25 пайызға жуығы тер төгеді. Соңғы төрт жылда бұл саладағы өнім көлемі 1,6 есе артып, 8,3 миллиард теңгені құрағанын ескерсек, мұның өзі елеулі жетістік саналады. Нұрсұлтан Назарбаев өз сөзінде атап өткендей, шағын бизнес ұрпақтан-ұрпаққа берілетін отбасы дәстүріне айналуға тиіс. Жаһандық рейтингке сәйкес, Қазақстан бизнесті жүргізуге ең қолайлы жағдайы бар елдер тобына кіреді және бұл үрдісті өрістете түскен ләзім. Шағын және орта бизнес 2050 жылға қарай Қазақстанның ІЖӨ кемінде 50 пайызын өндіретін болады. Бұл бағытта 2015-2020 жылдарды қамтитын индустрияландырудың екінші бесжылдық жоспары

54

№ 7 (13)

Елбасы энергетика саласында жылу-электр стансаларынан шығатын қалдықтарды тазарту бойынша ізденістер мен жаңалықтарға, өндіріс пен тұрмыста жаңа технологиялар арқылы жаппай электр қуатын барлық жерде үнемдеуге қолдау көрсетуге үндеді.

«Экспорт-2020», «Инвестор-2020», «Өнімділік-2020» бағдарламаларымен байланысты «Бизнес-2020» жол картасымен үйлестірілмек. Оның арқасында ісін ашқан кәсіпкерлерге әдістемелік тұрғыда қолғабыс етудің тиімді тетіктері ендірілмек. Бүгінгі таңда Елбасының жүктеген тапсырмасына Үкіметте сәйкес қайта тіркелген кәсіпкерлерді үш жылға дейін салық төлемдерінен босату мәселесі талқылануда. Мемлекет басшысы іскерлік мәдениеттің жалпы деңгейін көтеріп, кәсіпкерлік бастаманы ынталандыру міндетін жүктеді. Бұл бағытта шағын және орта бизнестің бірлестіктер мен кооперацияларға ұмтылысын көтермелеп, оларды қолдау мен көтермелеудің жүйесін әзірлеу, жергілікті кәсіпкерлік-бастамаларды демеу және мейлінше аз, бірақ қатаң реттеу есебінен ішкі

нарықты дамыту, кәсіпкерлікке жасанды кедергілер жасайтын мемлекеттік шенеуніктер үшін жауапкершіліктің жаңа, әлдеқайда қатаң жүйесін енгізуді қарастыру қажет. Біздің Еуразиялық экономикалық кеңістікке қатысуымызды, алда Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кіретінімізді ескерсек, отандық кәсіпкерлерді қолдау тетіктерін жетілдіру және олардың мүдделерін қорғау мен ілгерілету аса маңызды екені даусыз. Жаһандық рейтингке сәйкес еліміз кәсіпкерлікті дөңгелетуге қолайлы жағдайы бар мемлекеттердің қатарына енген. Дүниежүзілік банктің бағалауы бойынша бизнесті жүргізудің жеңілдігі рейтингісінде Қазақстан биыл 47ші орынға көтеріліп, өткен жылғы көрсеткіш 7 сатыға ілгеріледі. Еліміз кәсіпорындарды тіркеу санатында 55-тен бірден 25-ші орынға тұрақтады. Ал несиеге ие болу санаты бойынша 97-ден 83ші орынға жайғасып, 14 сатыға жағдайымыз жақсарды. Әлемнің ең дамыған 30 елдерінің қатарына енудің алтыншы кілті - бизнес-бастамаларды дамытуға баса мән беру. Біздің болашаққа жолымыз қазақстандықтардың әлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктерді жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз – белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар. Қазақстан әлемде адамдар үшін қауіпсіз және тұруға жайлы елдің біріне айналуға тиіс. Ішкі жалпы өнім көлемін жан басына шаққанда 4,5 есе – 13 мың доллардан 60 мың долларға дейін арттыру міндеті тұр. Қазақстан орта тап үлесі басым елге айналады. Урбанизацияның жаһандық үрдісіне байланысты қала тұрғындарының үлесі барлық халықтың қазіргі 55 пайызынан шамамен 70 пайызына дейін өседі. Салауатты өмір салтыны қағидаларының нығаюы, медицинаның дамуы қазақстандықтардың өмір сүру ұзақтығын 84 жасқа дейін арттырады. Бұл бағытта кадр-

лық әлеуеттің алатын орны ерекше. Ол көбіне-көп білім сапасына байланысты екені мәлім. Жетіншіден, мемлекеттік институттардың жұмысын жетілдіру басты назарға алынады. Әлемнің дамыған 30 елінің қатарына талпыну үшін бізге адал бәсекелестік, әділеттілік, заңның үстемдігі және жоғары құқықтық мәдениет қажет. Мемлекеттің үкіметтік емес сектормен және кәсіпкерлікпен өзара іс-қимылының жаңартылған тетіктеріне иек артылғаны абзал. Заң алдындағы теңдік құқық тәртібінің шынайы негізіне айналуы шарт. Сәйкесінше сот жүйесі іс жүзінде ашық және қолжетімді, қарапайым және барлық дауды тез шеше алатындай болуға тиіс. Барлық құқық қорғау жүйесі жұмысының сапасын арттыру да маңыздылыққа ие. Мемлекет халықтың әлеуметтік әлжуаз топтарын қолдау шаралары шеңберінде толық жауапкершілікті мойнына алған. Елбасының тапсырмасына сәйкес мүгедектігіне және асыраушысынан айрылуына байланысты әлеуметтік жәрдемақы көлемі 2015 жылдың 1 шілдесінен бастап 25 пайызға арттырылмақ. Үкіметке үлгерімі жақсы студенттер мен оқушыларды қолдаудың тиімді жүйесін әзірлеу бағытында 2016 жылдың 1 қаңтарынан шәкіртақы деңгейін 25 пайызға арттыру жүктелді.

2015 жылдың 1 шілдесінен «Б» корпусы мемлекеттік қызметшілерінің еңбекақысы 15 пайызға, ал 2016 жылдың 1 шілдесінен бастап – тағы 15 пайызға көбейту көзделген.

2015 жылдың 1 шілдесінен күшіне енетін азаматтық қызметшілер еңбекақысының тың үлгісі денсаулық сақтау жүйесіндегі қызметкерлердің жалақысын 28 пайызға дейін, білім беруде 29 пайызға дейін, әлеуметтік қорғау саласында 40 пайызға дейін еселеуге жол ашпақ. Ботагоз Омар

№ 7 (13) 55

В тридцатку стран-лидеров

Индустриальный

прорыв Выступая с Посланием «Казахстанский путь – 2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее», Президент Республики Казахстан Нурсултан Назарбаев подчеркнул, что Казахстан ХХI века – страна, созданная с нуля всего за два десятилетия. Значительные успехи нашей страны достигнуты благодаря долгосрочным планам и четко выверенному курсу. Итак, что необходимо сделать для того, чтобы весь мир говорил о феномене «казахстанского чуда»?

С

тремительный скачок Казахстана с 72-го на 51-е место в рейтинге конкурентоспособности экономик мира в 2012 году стал логичным подтверждением верности курса, избранного в 1997 году, когда по инициативе Главы государства была принята Стратегия «Казахстан-2030». Теперь наша страна решила поднять эту планку. В прошлом году Нурсултан Назарбаев озвучил Послание «Стратегия «Казахстан-2050»: новый политиче-

56

№ 7 (13)

ский курс состоявшегося государства». Это программа конкретных практических дел, которые день за днем, из года в год будут улучшать жизнь страны и казахстанцев. Президент предложил пошаговый план действий, который позволит обеспечить прорыв Казахстана во всех направлениях деятельности страны. Сегодня по долгосрочным планам работают многие успешные государства, среди которых – Китай, Малайзия и Турция. «Стратегическое планирование в ХХI веке яв-

ляется правилом номер один. Ибо никакой ветер не будет попутным, если страна не знает маршрута и гавани прибытия. Стратегия-2050, как путеводный маяк, позволяет нам решать вопросы ежедневной жизни людей, не теряя из виду нашей главной цели. Это означает, что мы ежегодно, а не через 30–50 лет, будем улучшать жизнь людей», – подчеркнул Нурсултан Назарбаев. По мнению Главы государства, Казахстан должен стремиться к тому, чтобы к 2050 году войти в

число 30 развитых государств мира. Этот процесс будет проходить в двух этапах. Первый этап охватывает период до 2030 года, когда нужно совершить модернизационный рывок, используя «окно возможностей» в ХХI веке. В это время Казахстану предстоит сделать то, что развитые страны совершили в период индустриального бума прошлого столетия. Аналогичный путь прошли Южная Корея и Сингапур. «На этом этапе мы обеспечим динамичный

рост наших традиционных отраслей экономики и создадим сильный обрабатывающий индустриальный сектор», – отметил Нурсултан Назарбаев. На втором этапе, в период с 2030 по 2050 год, необходимо обеспечить устойчивое развитие страны на принципах наукоемкой экономики. Предстоящие 15–17 лет станут «окном возможностей» для масштабного прорыва Казахстана. В этот период для нас сохранятся благоприятная внешняя среда, рост потребности в наших ресурсах, энергии и продовольствии, вызревание Третьей индустриальной революции и так называемые проблемы глобального потепления. В то же время, предстоящие десятилетия таят немало вызовов и много непредвиденных ситуаций. Вторая треть ХХI века будет однозначно сложнее, а число претендентов в глобальный список ТОП 30-ти – весьма ограниченным.

Понятие «развитая страна» – изменчивая во времени категория, ведь жизнь не стоит на одном месте. Сегодня появляются радикально новые качества жизни народа. И здесь определяющими являются такие факторы, как высокие показатели инвестиций, научных разработок, производительности труда, развития бизнеса, стандартов жизни населения. Президент перечислил семь приоритетных задач страны на ближайший период. Во-первых, Казахстан должен усилить тренд инновационной индустриализации. Именно на реализации Государственной программы форсированного индустриально-инновационного развития (ГПФИИР) были сосредоточены основные усилия всех ветвей власти с 2010 года. По словам Президента, нужно ограничить число приоритетов индустриализации.

№ 7 (13) 57

В тридцатку стран-лидеров

Нурсултан Назарбаев поручил выработать план поэтапного увеличения финансирования науки за конкретные разработки и открытия, работающие на страну. Он подчеркнул, что привлечение зарубежных инвестиций надо всецело использовать для трансферта в Казахстан новых знаний и технологий.

58

№ 7 (13)

В тридцатку стран-лидеров

«Нам важно повысить эффективность традиционных добывающих секторов. Они – наше естественное конкурентное преимущество. Нам нужны новые подходы к управлению, добыче и переработке углеводородов, сохраняя экспортный потенциал нефтегазового сектора. Надо окончательно определиться по возможным сценариям добычи нефти и газа. Важно наращивать разработку редкоземельных металлов, учитывая их значимость для наукоемких отраслей – электроники, лазерной техники, коммуникационного и медицинского оборудования», – отметил в Послании Нурсултан Назарбаев. По поручению Президента, создание новых отраслей экономики должно стать конкретным результатом каждой пятилетки. Производительность труда надо увеличить в 5 раз – с нынешних 24,5 тысячи до 126 тысяч долларов. В Послании отмечено, что «оставшиеся до 2050 годы делятся на семь пятилеток, каждая из которых решает вопрос достижения единой цели – войти в число 30-ти развитых стран».

В рамках первой пятилетки ГПФИИР появилось автомобиле и авиастроение, производство тепловозов, пассажирских и грузовых вагонов. Нам нужно и в дальнейшем продолжать эту тенденцию, но уже более точечно. Как подчеркнул Нурсултан Назарбаев, в рамках второй и следующих пятилеток следует основать отрасли мобильных и мультимедийных, нано- и космических технологий, робототехники, генной инженерии, поиска и открытия энергии будущего. Инновации в агропромышленном комплексе – второй приоритет, обозначенный Главой государства, учитывая, что потребность мира в продовольствии будет только расти, а по площади территории наша страна занимает девятое место в мире. По поручению Президента РК у фермеров должны быть доступные кредиты и прямой доступ к рынкам сбыта без посредников. Немаловажно развитие аграрной науки, чтобы наряду с производством естественного продовольствия вести разработку засухоустойчивых генно-модифицированных культур.

Третий приоритет отдается повышению потенциала казахстанской науки. В 2012 году внутренние затраты на научные исследования и разработки в нашей стране составили 0,17 процента от ВВП. Год из года этот показатель в нашей стране увеличивается. В 2012 году финансирование науки возросло на 80 процентов по сравнению с 2011 годом, увеличившись с 26,8 до 48 миллиардов тенге. Существенное повышение общего уровня финансирования науки предполагается в соответствии с программой по развитию инноваций и содействием технологической модернизации до 2014 года. В соответствии с этим документом, к 2020 году планируется финансирование науки довести до 2 процентов от ВВП. В последующие годы этот уровень будет еще выше. Президент РК подчеркнул, что создание новых высокотехнологических отраслей экономики потребует роста финансирования науки до уровня не ниже 3-х процентов от ВВП. Это уровень развитых стран. К примеру, западные страны Европы, а также США тратят на науку около 3 процентов от ВВП, что составляет 36 процентов всего выделяемого объема средств на науку в мире. Нурсултан Назарбаев поручил выработать план поэтапного увеличения финансирования науки за конкретные разработки и открытия, работающие на страну. Он подчеркнул, что привлечение зарубежных инвестиций надо всецело использовать для трансферта в Казахстан новых знаний и технологий. В-четвертых, в Казахстане будут предприниматься меры для обеспечения динамичного развития инфраструктурной триады – агломераций, транспорта и энергетики. Первыми современными урбанистическими центрами Казахстана станут крупнейшие города Астана и Алматы, далее – Шымкент и Актобе. Как отметил в Послании Нурсултан Назарбаев, «они должны стать центрами науки и при-

№ 7 (13) 59

В тридцатку стран-лидеров

В тридцатку стран-лидеров

Согласно глобальному рейтингу, Казахстан входит в группу стран с самыми благоприятными условиями для ведения бизнеса, и эту тенденцию мы должны наращивать. К 2050 году малый и средний бизнес будет производить не менее 50 процентов объема ВВП Казахстана.

тяжения инвестиций и населения, предоставлять качественные образовательные, медицинские, социокультурные услуги». Для соответствия критериям развитых стран необходимо развитие транспортных артерий. Тем более, учитывая наше географическое положение между Европой и Азией, Севером и Югом. Этот вопрос преследует не только сугубо экономические интересы, но и затрагивает сферу национальной безопасности, учитывая высокий уровень дорожно-транспортных происшествий. По подсчетам мировых экспертов, движение автотранспорта по участку некачественной дороги в 1 350 километров несет потерю для экономики, равную 250 миллионам долларов. Как отметил в Послании Президент РК, «для создания сети дорог внутри страны началось возведение автострады «Астана – Караганда – Алматы», «Астана – Павлодар – Усть-Каменогорск», «Алматы – Капчагай – Усть-Каменогорск». По этим же маршрутам уже ходят поезда с удвоенной скоростью». Для улучшения транзитного потенциала в перспективе Казахстан должен инвестировать в создание логистических центров в странах, имеющих выход к морю.

60

№ 7 (13)

В области энергетики Глава государства призвал поддержать поиски и открытия по очистке выбросов ТЭС, повсеместной экономии электроэнергии на основе новейших технологий в производстве и в быту. Несмотря на то, что энергетика базируется в основном на ее традиционных видах, нельзя забывать о перспективах развития ядерной энергетики. Потребность в дешевой атомной энергии в обозримой перспективе развития мира будет только расти. И Казахстан, как мировой лидер в добыче урана, должен развивать собственное производство топлива для АЭС и строить атомные станции. В-пятых, главным инструментом индустриальной и социальной модернизации Казахстана в ХХI веке является развитие малого и среднего бизнеса. В экономиках развитых стран мира именно на его долю приходится до половины и более всего объема совокупного национального продукта. В Германии в сфере МСБ занято 60 процентов трудоспособного населения страны, в Великобритании – 48 процентов,

в Японии и Италии – более 70, а в Казахстане – около 25 процентов. Учитывая, что за последние четыре года объем продукции этого сектора вырос в 1,6 раза и составил более 8,3 миллиарда тенге, уже это является достижением. Как подчеркнул Нурсултан Назарбаев, «малый бизнес должен стать семейной традицией, передаваемой из поколения в поколение». Согласно глобальному рейтингу, Казахстан входит в группу стран с самыми благоприятными условиями для ведения бизнеса, и эту тенденцию мы должны наращивать. К 2050 году малый и средний бизнес будет производить не менее 50 процентов объема ВВП Казахстана. Поэтому план второй пятилетки индустриализации 2015–2020 годы, будет совмещен с Дорожной картой «Бизнес-2020», которая тесно связана с программами «Экспорт-2020», «Инвестор-2020», «Производительность-2020». Это позволит создать эффективные механизмы методической помощи начинающим бизнесменам. Для их поддержки в Правительстве по поручению Президента РК сегодня обсуждается

вопрос о том, чтобы избавить вновь зарегистрированных предпринимателей от налоговых выплат на срок до трех лет. Нурсултан Назарбаев поручил поднять общий уровень деловой культуры и стимулировать предпринимательскую инициативу. Для этого необходимо поощрять стремление малого и среднего бизнеса к объединению и кооперации и создать систему их поддержки и поощрения, развивать внутренний рынок за счет поощрения местных бизнес-инициатив и минимального, но жесткого регулирования, а также предусмотреть введение новой, более жесткой, системы ответственности для госчиновников, которые создают искусственные препоны для бизнеса. Механизмы поддержки отечественных производителей особенно важны с учетом новых реалий, в том числе нашего участия в рамках Евразийского экономического союза и предстоящего вступления в ВТО. Согласно глобальному рейтингу, наша страна находится в группе государств с самыми благоприятными условиями для ведения биз-

неса. По оценке Всемирного банка, в нынешнем году Казахстан в рейтинге легкости ведения бизнеса занял 47-е место, улучшив прошлогодний результат на 7 позиций. В категории регистрации предприятий наша страна с 55-го места сразу переместилась на 25-е, в категории получения кредитов мы улучшили результат на 14 пунктов, то есть с 97-го на 83-е место. Усиление внимания к развитию бизнес-инициатив предопределяет шестой ключ к вхождению Казахстана в 30-ку наиболее развитых стран мира. Наш путь в будущее связан с созданием новых возможностей для раскрытия потенциала казахстанцев. Развитая страна в ХХI веке – это активные, образованные и здоровые граждане. Казахстан должен стать одной из самых безопасных и комфортных для проживания людей стран мира. Перед государством стоит задача в 4,5 раза увеличить показатель объема ВВП на душу населения – с 13 до 60 тысяч долларов. Казахстан станет страной с преобладающей долей среднего класса. Следуя глобальной тенденции урбанизации, доля городских жителей вырастет с нынешних 55 до порядка 70 процентов всего населения. Утверждение принципов здорового образа жизни и развитие

медицины позволят увеличить продолжительность жизни казахстанцев до 84 лет. Особую роль в этом играет кадровый потенциал, который во многом зависит от качества образования. В-седьмых, будет уделено внимание совершенствованию работы государственных институтов. Как отметил в Послании Президент РК, «при движении в число 30-ти развитых стран мира нам необходима атмосфера честной конкуренции, справедливости, верховенства закона и высокой правовой культуры. Нужны обновленные инструменты взаимодействия государства с неправительственным сектором и бизнесом. Равенство перед законом должно стать реальной основой правопорядка». Поэтому судебная система должна стать на практике прозрачной и доступной, просто и быстро решать все споры. Немаловажно и поднятие качества работы всей правоохранительной системы. При этом государство несет полную ответственность в рамках мер поддержки социально уязвимых слоев населения. По поручению Главы государства с 1 июля 2015 года размеры социальных пособий по инвалидности и утере кормильца будут повышены на 25 процентов. В рамках создания эффективной системы поддержки студентов с высокой успеваемостью Правительству поручено обеспечить повышение с 1 января 2016 года размера стипендий на 25 процентов. Кроме того, предполагается повышение заработной платы государственным служащим корпуса «Б» с 1 июля 2015 года – на 15, и еще на 15 процентов с 1 июля 2016 года. Новая модель оплаты труда гражданских служащих, внедряемая с 1 июля 2015 года, должна обеспечить повышение зарплаты работникам здравоохранения – до 28 процентов, образования – до 29, социальной защиты – до 40 процентов. Ботагоз Омар

№ 7 (13) 61

Антикризисные меры

Антикризисные меры

Новая экономика -

новые планы и горизонты

Первая пятилетка индустриализации, по предварительным итогам, дала стране немало новых производств. Однако, по мнению экспертов и экономистов, она была недостаточно сфокусирована, ее рамки были слишком широкими, и в нее включили слишком много инфраструктурных проектов. По поручению Президента Нурсултана Назарбаева, высказанному во время общенационального телемоста, посвященного реализации ГПФИИР в июле этого года, в 2015-2019 годы приоритеты будут сосредоточены на развитии пяти направлений: нефтегазовая, горнорудная и пищевая промышленность, производство строительных материалов и агропромышленный комплекс. Основа для претворения в жизнь новых планов уже имеется.

Создание условий для реализации ГПИИР-2 Благодаря сбалансированной политике с момента начала реализации первой пятилетки наблюдается приток иностранных инвестиций в обрабатывающую промышленность Казахстана. С помощью принятого Правительством Национального Плана по привлечению инвестиций создана система привлечения инвесторов по принципу одного окна. Выстроена система сервиса для инвесторов от посольств до регионов, отработан механизм предоставления полной и достоверной информации о Казахстане через специализированный сайт на 12 языках. В процессе подготовки программы второй пятилетки представители госорганов проводили детальные обсуждения с иностранными инвесторами, и многие предложения нашли свое отражение в программе.

62

№ 7 (13)

Крупные инвесторы в нефтегазовой отрасли являются поставщиками сырья для предприятий нефтехимической промышленности, а также закупщиками продукции отечественных производителей. Правительством совместно с АО «Байтерек», «Самрук-Казына» формируется список инфраструктурных и индустриальных проектов для инвесторов. В настоящее время есть проекты на общую сумму 350 миллиардов тенге. Данный перечень отрабатывается с такими международными финансовыми институтами, как Всемирный Банк, Европейский банк реконструкции и развития, Исламский банк развития, Азиатский банк развития. В рамках ГПИИР-2 определены приоритетные отрасли и товары, а также механизмы их поддержки. Приняты программы развития туризма, геологоразведки, развития малого и среднего бизнеса, развития механизмов ГЧП.

Параллельно с этим для экспортеров будет создана общенациональная система поддержки, где будут внедрены новые инструменты, включая финансовую и страховую. В министерстве по инвестициям и развитию убеждены, что все это позволит Казахстану стать одним из инвестиционных хабов в регионе, что привлечет новую волну инвестиций для реализации второй пятилетки. СЭЗ: зона роста При реализации программы совершенствование инфраструктуры велось с учетом приоритетов индустриального развития. Более 20 миллиардов долларов инвестировано в транспортную инфраструктуру. Увеличены генерирующие мощности на 1,7 гВт. Принятый Закон «О СЭЗ» позволил начать системное их развитие. Планируется, что они станут точками роста. Для их развития дополнительно выделено 50 миллиардов

тенге. Для передачи опыта управления СЭЗами были подписаны контракты с такими всемирно известными иностранными компаниями, как Jourong и Dubai Port World. В разных регионах Казахстана с учетом их специализации будет качественно пересмотрена работа десяти свободных экономических зон. Они призваны стать точками роста для инвесторов, где им будет представлена качественная инфраструктура с профессиональным управлением. К управлению планируется привлечь компании с мировым именем, такие как Jourong и Dubai Port World. На сегодня в СЭЗ реализовано 85 проектов на 1,16 миллиарда долларов США (что составляет 210 миллиардов тенге по курсу 181 тенге за доллар). На стадии реализации находится еще 72 проекта стоимостью почти 10 миллиардов долларов США (1,8 триллиона тенге). Одним из ключевых направлений является ресурсное обеспечение промышленности. Новый толчок отрасли В сфере геологии и недропользования с учетом поручений и критики Президента РК начато кардинальное преобразование отрасли. Снимаются многие бюрократические препоны. К примеру, сроки предоставления геологической информации сокращены с 240 дней до 1 дня. Основные изменения отражены в поправках в закон о недрах, которые будут приниматься осенью 2014 года. На 60 процентов снижаются административные барьеры, внедряется упрощенный порядок предоставления права недропользования по Австралийской модели. Параллельно с этим принята программа по развитию геологии на 2015–2019 годы. Объем финансирования увеличен в 10 раз по сравнению с 2000 годом и составит более 1 триллиона тенге (из них бизнес – более 900 миллиардов тенге, государство – 120 миллиардов тенге). Ожидается, что благодаря этому прирост ресурсов по многим

№ 7 (13) 63

Антикризисные меры

полезным ископаемым составит по золоту – до 400 тонн, меди – 4 миллиона тонн, полиметаллам – 12 миллионов тонн. Активизирована работа НК «Казгеология» по развитию сырьевой базы моногородов и приоритетных видов полезных ископаемых. Уже пробурено 70 тысяч погонных метров. В стране появятся проекты по трансферту технологий с мировыми компаниями Рио Тинто, Илюка и Корес. Вместе с тем, работа с недропользователями, невыполняющими свои обязательства, продолжается. С 2010 года уже расторгнуто 160 неработающих контрактов. По старым контрактам, заключенным до 2010 года, утверждено более 300 новых техпроектов с закреплением обязательств, при которых делается акцент на индустриализацию, на сумму более 27 миллиардов долларов США. После снятия в прошлом году моратория в июле 2014 года объявлен открытый конкурс по 110 новым объектам недропользования. В этом году в рамках поручения Главы государства – «сырье в обмен на технологии» запускаются проекты с крупными мировыми компаниями Рио Тинто, Илюка и Корес с передачей Казахстану самых передовых технологий в сфере недропользования. Проводится серьезная перезагрузка отраслей, без которых процесс индустриализации не будет эффективным. Энергетика – прежде всего Отдельный блок вопросов касается сферы энергосбережения и повышения энергоэффективности. В этом направлении правительство за прошедшие пять лет сформировало нормативно-правовую базу с принятием нового закона. Утверждены требования по энергоэффективности для транспорта, электродвигателей, зданий и их проектным документациям, а также более 200 технических стандартов для оборудований. Благодаря принятой программе «Энергосбережение-2020» во

64

№ 7 (13)

Антикризисные меры

В рамках ГПИИР-2 определены приоритетные отрасли и товары, а также механизмы их поддержки. Приняты программы развития туризма, геологоразведки, развития малого и среднего бизнеса, развития механизмов ГЧП. Параллельно с этим для экспортеров будет создана общенациональная система поддержки, где будут внедрены новые инструменты, включая финансовую и страховую.

всех регионах, отраслях и крупных предприятиях реализуются планы энергосбережения, создан Институт развития энергосбережения, открыты специальности по энергосбережению в 5 вузах страны, подготовлены более 1 000 специалистов. Создание Государственного энергетического реестра 11 тысяч крупных энергопотребителей страны позволило проводить энергоаудит более 4 000 крупнейших предприятий. По результатам этой работы будет разработан и реализован пятилетний план энергосбережения. Основу реестра составил промышленный сектор, который потребляет более 70 процентов электроэнергии страны (к примеру, население – 12 процентов, транспортный сектор – 5 процентов). Особое внимание уделено 50 крупным промышленным предприятиям, которые потребляют 40 процентов энергоресурсов страны

(ENRC, Казахмыс, Казцинк и Арселор в сумме потребляют 26 миллиарда киловатт-часов электроэнергии, что составляет 26 процентов потребления страны). По ним уже реализуются успешные пилотные проекты с привлечением немецких и французских специалистов. К примеру, АО «Алюминий Казахстана» в 2013 году в энергосбережение инвестировано более 70 миллионов тенге, за счет которых удалось сэкономить более 30 миллионов киловатт-часов электроэнергии, что сопоставимо с потреблением 600 школ. Фактически проект может окупиться за один год. Всемирным банком и Европейским банком реконструкции и развития начата реализация совместных проектов. В целом со стартом ПФИИР энергоемкость ВВП снизилась на 13,5 процента, и работа в этом направлении будет продолжена. В сферу электроэнергетики ежегодно необходимы инвестиции в объеме 2 миллиардов долларов США для обеспечения ввода 500 мегаватт новых и модернизации 600 мегаватт действующих мощностей, исходя из планируемого роста ВВП в 6 процентов. За последние 5 лет проведена системная работа в электроэнергетической отрасли. Принята Концепция развития топливно-энергетического комплекса до 2030 года, определена модель рынка, утвержден баланс мощности до 2030 года, разработано более 230 нормативных документов, регулирующих электроэнергетическую отрасль. Несмотря на отдельные недостатки реализации политики предельных тарифов, за 5 лет ежегодный объем инвестиций в угольную энергетику увеличился в 5 раз, инвестировано около 700 миллиардов тенге. Это позволило модернизировать 5 000 МВт существующих и ввести 1 700 МВт дополнительных электрических мощностей. До конца следующего года эта цифра достигнет 3 300 МВт. То есть фактически будет обновлена половина энергетических мощностей страны.

энергии от возобновляемых источников энергии (ВИЭ). Сформирован перечень 126 проектов. Согласно прогнозному балансу до 2030 года, доля ВИЭ должна составлять не менее 30 процентов в общей генерации. С учетом поручений Президента РК Нурсултана Назарбаева ведется работа по снижению потерь в электрических сетях. В среднем, по стране, на магистральных сетях потери составляют 6-7 процентов, на региональных – около 13 процентов. Несколько региональных компаний уже достигли уровня 8 процентов. По данному вопросу начато сотрудничество с корейской компанией KEPCO. Проводимая работа позволит обеспечить долгосрочными (понятными) тарифами отечественные промышленные предприятия, малый и средний бизнес и инвесторов.

Средняя стоимость затрат на 1 кВт в рамках предельных тарифов составила 700 долларов США (для сравнения, строительство 1 кВт новой станции стоит на рынке в среднем 2200–2500 долларов США). Уменьшена аварийность предприятий. Нет системных аварий. На 20 процентов сокращен разрыв между установленной и располагаемой мощностями. В 4 раза снижено количество аварийных остановок. Годовое количество аварийных простоев крупных электростанций страны снизилось с 131 остановки в 2008 году до 39 в 2013 году, что обеспечило снижение времени их аварийного простоя с 3200 часов/год в 2008 году до 900 часов/год в 2013 году.

Продолжается реализация проекта строительства Балхашской ТЭС. На уровне Правительства решены все организационные вопросы. В настоящее время работу по проекту ведет «Самрук-Казына». Станция будет введена в эксплуатацию в 2018–2019 годы. В сфере атомной энергетики определены потенциальные площадки для строительства АЭС – это Курчатов и Балхаш. Создана управляющая компания по организации строительства атомных станций. Подписан меморандум о сотрудничестве с российской стороной по строительству АЭС в Курчатове. Утверждены фиксированные тарифы для производителей электро-

Кадры решают все Индустриализация невозможна без квалифицированных кадров. Поэтому в рамках ГПИИР-2 было отобрано 10 технических вузов и 11 колледжей, которые должны будут обеспечить более 55 тысяч технических специалистов. Одновременно будет уделено особое внимание развитию дуального образования и привлечению иностранной рабочей силы. Для освоения приобретаемых знаний и подготовки кадров в Назарбаев Университете создается Геологический кластер, включающий в себя Школу Горного Дела и Институт наук о Земле (в партнерстве с Colorado School of Mines), а также Центр Геологических исследований совместно с Национальной компанией Казгеология. Строительство Центра начнется уже в четвертом квартале 2014 года. В целом работа продолжается. Во втором полугодии 2014 года запланирован ввод около ста проектов Карты индустриализации на 600 миллиардов тенге с созданием 8 тысяч постоянных рабочих мест. На строительных площадках всех проектов Карты задействовано 78 тысяч человек.

№ 7 (13) 65

новая экономическая политика

Евгений Козырев, первый заместитель начальника Управления таможенного сотрудничества Федеральной таможенной службы России

66

№ 7 (13)

«Таможенная служба – 2014» - так называлась 15-я международная специализированная выставка, прошедшая в российской столице, в работе которой приняли участие представители таможенных служб России, Казахстана, Беларуси, Азербайджана, Китая, Латвии, Литвы, Финляндии, Эстонии и других стран. Основная тема выставки – создание оптимальных условий внешней торговли в рамках формируемого Евразийского экономического союза. О том, что изменится для таможенной службы после вступления в силу Договора о ЕАЭС, и как будут взаимодействовать таможенники стран этого экономического блока рассказал Евгений Козырев.

новая экономическая политика

- Евгений Александрович, с подписанием Договора о Евразийском экономическом союзе работа таможенной службы изменилась?

- И да, и нет. Дело в том, что Договор подписан, но его практическая реализация начнется с 1 января 2015 года. Поэтому сейчас проводятся подготовительные мероприятия. Это более глубокий уровень интеграции. На наднациональный уровень, на уровень Евразийской экономической комиссии будут выноситься все новые вопросы. Сейчас, например, готовится новая редакция Таможенного кодекса Евразийского экономического союза. Соответственно, там учитывается тот опыт, который был накоплен за период применения предыдущего кодекса, который начал применятся в 2010 году.

- А что принципиально поменяется с 1 января 2015 года?

- Во-первых, эта дата ни для одной страны - участницы ЕАЭС не является каким-то рубежом, но уже сейчас меняется законодательство, меняется стиль работы таможни в практической деятельности таможенных органов. Активно применяются информационные технологии, вводится обязательное предварительное информирование о ввозимых - вывозимых товарах, совершенствуется система управления рисками.

- Насколько активны в этой работе коллеги из Белоруссии и Казахстана? Как происходит взаимодействие с российской стороной?

- В рамках Таможенного союза все мы работаем на одной правовой основе. Естественно, каждая из служб внедряет в свою деятельность передовые технологии, основанные на мировом опыте, и при всем этом службы обмениваются между собой положительными результатами. Так что работа идет достаточно синхронно. У ко-

го-то что-то лучше в одной области получается, у кого-то в другой. Сейчас вносятся изменения в Таможенный кодекс. Каждая сторона озвучивает и предлагает свой положительный опыт, и находятся компромиссные, общие решения для того, чтобы качество таможенного администрирования поднять на более высокий уровень.

- Недавно новым членом Евразийского экономического союза стала Армения. Какие-то контакты с коллегами из этой страны уже установлены?

- Конечно. Эта работа идет в течение года. Состоялся обмен нормативно-правовой базой, таможенные службы изучили законодательство Республики Армения, изучили состояние их информационных технологий, оснащение пунктов пропуска. Кстати, у них есть своя особенность, и состоит она в том, что Армения не имеет общей границы с Таможенным союзом. Но соответствующее решение было найдено - ведь есть Калининградская область, которая тоже отделена от России территориально, но проблем от этого нет.

Евразийский коммуникационный центр

№ 7 (13) 67

новая экономическая политика

новая экономическая политика

Польша – Казахстан:

разнообразие и привлекательность транзитного потенциала В Послании Президента Республики Казахстан Нурсултана Назарбаева народу Казахстана четко указаны внутренние и внешние приоритеты и факторы развития страны на ближайшие десятилетия, которые стали фундаментом Стратегии «Казахстанский путь – 2050».

Владыслав Соколовски, экс-посол Польши в Казахстане, эксперт Института восточноевропейских исследований (Варшава, Польша)

- Достойное будущее нашей Родины среди передовых стран мира – цель программы вхождения в число 30-ти наиболее развитых государств в непростой глобальной конкуренции1, – сказал Нурсултан Назарбаев. Поясняя понятие «развитые страны», Президент Казахстана указал на государства – участников Организации экономического сотрудничества и развития

(ОЭСР), в состав которой входят 34 страны, производящие более 60-ти процентов мирового ВВП, которые «прошли путь глубокой модернизации и имеют высокие показатели инвестиций, научных разработок, производительности труда, развития бизнеса, стандартов жизни населения»2. Среди членов ОЭСР с 1996 года находится и Польша, которая в настоящее время занимает 22-е место по уровню номинального ВВП в мире. Согласно данным Международного валютного фонда за 2013 год, уровень ВВП на душу населения (с учетом паритета покупательной способности, ППС), у Польши и Казахстана почти идентичен: у Польши – 23 273 долларов США (47-е место), у Казахстана – 23 038 долларов США (50-е место). Амбициозная цель польской стратегии развития по 2030 год: достичь уровня ВВП на душу населения Нидерландов, передовой страны по этому показателю в Европе (46 440 долларов США

за 2013 г.), благодаря обеспечению «безопасного и устойчивого, высокого экономического роста»3. Однако прогноз ОЭСР по 2060 год менее оптимистичен для страны на Висле: Польша не сможет достичь среднемирового ВВП на душу населения и такие страны, как Мексика, Турция, Венгрия, имеют реальные шансы ее опередить4. Одним из решающих факторов успеха польской долгосрочной стратегии развития является рост конкурентоспособности экономики, опирающейся на инфраструктурные инвестиции, в частности в информационные и коммуникационные технологии (ICT), транспортные и топливно-энергетические сети. Многочисленные сходства Польши и Казахстана, как в историческом, так и современном измерениях, проявляются и в транзитном характере территорий обеих стран (при широком применении понятия «транзитность»). В первую очередь это относится к логистическим про-

цессам транспортировки товаров. Президент Н. Назарбаев справедливо отметил значение транзитности в осуществлении Стратегии-2050: «Транспортная инфраструктура – это кровеносная система нашей индустриальной экономики и общества. Развитой страны без качественных современных магистралей не бывает. Кроме того, для Казахстана пути сообщения имеют важное значение в плане его расположения между Европой и Азией, Севером и Югом»5. Польша же расположена вдоль главного маршрута с Востока на Запад и одного из главных маршрутов Север - Юг, соединявшего бассейны Балтийского и Черного, а затем Каспийского морей. Через Польшу проходит большинство автомобильных и железнодорожных магистралей, соединяющих Европейский и Евразийский экономический союзы. Эти маршруты в большинстве проходят через Казахстан, что и подчеркивается Президентом Н. Назарбаевым, когда он говорит о том, что необходимо развивать сектор логистических услуг. Прежде всего, речь идет о максимальном использовании территории Таможенного союза для транспортировки наших грузов. Близится к завершению строительство коридора «Западная Европа – Западный Китай»6. Современное развитие транзитного потенциала Польши вполне отвечает стратегии Казахстана. В стране, которая в этом году отметила 10-летие членства в ЕС, с привлечением его средств осуществляется масштабная программа строительства автобанов и модернизации железных дорог. Построен транспортный мост с широкой колеей между польским городом Лодзь и китайским Чэнду. Известно, что Казахстан активно развивает транзитный

потенциал, например завершает строительство новой железной дороги протяженностью 1 200 километров «Жезказган – Шалкар – Бейнеу», что позволит ему через Каспий и Кавказ выходить в Европу. В связи с этим стоит отметить результаты визита Президента Назарбаева в Польшу в мае 2002 года, в ходе которого в качестве одного из приоритетов сотрудничества согласовано «развитие железнодорожных транзитных перевозок казахстанских грузов через территорию Польши»7. Стоит добавить, что доступ Польши к Мировому океану и ее современные, глубоководные порты, оснащенные оборудованием для перевалки как насыпных, так и наливных грузов, как зерна и контейнеров, так и нефти, создают новые перспективы эффективного польско-казахстанского сотрудничества в долгосрочной перспективе с целью осуществить стратегическое указание Президента Н. Назарбаева: - В перспективе Казахстан должен инвестировать в создание логистических центров в странах, имеющих выход к морю8. Наконец, необходимо подчеркнуть, что глобализация мировой экономики пополнила традиционное содержание транзитности отдельных стран новым качеством, привлекая к участию в процессах взаимовыгодного перемещения: финансовые, энергетические (электроэнергия, возобновляемые источники энергии), информационные, трудовые, инновационно-технологические и другие ресурсы. В польско-казахстанских отношениях страница раздела «сотрудничество по взаимному использованию транзитного потенциала», являющаяся очень интересной и привлекательной, сильно нуждается в заполнении.

2015 Открытие движения на 551 км

дороги и завершениее работ по коридору «Западная Европа Западный Китай»

2014 Охват работ на всей оставшейся протяженности, начало строительства на а/д Шымкент - Ташкент

2013 Открытие проезда на 806 км и начало работ по проектам

2012 открытие движения на 700 км продолжение строительства

2011 охват работ на участках Актюбинской и Жамбылской областях и сдача в эксплуатацию первых 215 км

2010 начало строительных работ

на участках по Кызылординской области 812 км

2009 подписание соглашений и контрактов

Послание..., op. cit. Там же.

7 Постановление Правительства Республики Казахстан от 11 ноября 2002 года N 1191 «Об утверждении плана мероприятий по реализации соглашений и договоренностей, достигнутых в ходе официального визита Президента Республики Казахстан Назарбаева Н. А. в Республику Польша 23-26 мая 2002 года и четвертого заседания Казахстанско-польской комиссии по торгово-экономическому сотрудничеству в городе Астане 23-24 сентября 2002 года». – http://ru.government.kz/docs/1191.rtf. (дата обращения: 30.10.2014).

8 Послание..., op. cit.

5 6

Послание Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева народу Казахстана. 17 января 2014 г. – http://www.akorda.kz/ru/page/page_215750/ (дата обращения: 30.10.2014).

2 Там же.

3 Polska-2030.Trzecia fala nowoczesności. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju.Warszawa, 11 stycznia 2013.– https://mac.gov.pl/files/wp-content/uploads/2013/02/ Strategia-DSRK-PL2030-RM.pdf (дата обращения: 30.10.2014).

4 Economic Outlook No 94 - November 2013 - OECD Annual Projections, ttp://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=EO94_INTERNET (дата обращения: 30.10.2014).

1

68

№ 7 (13)

№ 7 (13) 69

«қазақстан-2050» стратегиясы: инвестициялық ахуал

Қазіргі Қазақстан «бұрынғы кеңестік кеңістіктегі республика» емес, «тасада қалған Орта Азиялық мемлекетке» жатпайды, есесіне экономикалық және саяси салада қарқынды түрде өркендеудің жолына түскен, Дүниежүзілік экономикалық форумның нұсқасы бойынша бәсекеге қабілетті 50 мемлекеттің премьер-лигасына сенімді түрде кірген мемлекет. Алайда еуропалық, соның ішінде итальяндық истеблишмент және кәсіпкерлік-элита кең етек жайған қасаң қағидалардың әсерін сезінініп отыр. Мәселен, халықтың басым бөлігі исламды ұстанатын Орталық Азияда орналасқан республикаларға қатысты теріс пікір қалыптасқан. Діни экстремизм мен этникааралық қақтығыстардың жаңғырығы еуропалық инвесторларға Қазақстандағы жаңғырту үрдістерін, оның экономиканы индустриаландыруға, инновацияларға және технологиялар трансфертіне деген қызығушылығын шындыққа сәйкес қабылдауға және бағалауға тосқауыл болып отыр. Осы мәселелер төңірегінде халықаралық «Геосаясат» (Рим, Италия) журналының бас редакторы Тиберио Грациани Еуразиялық ықпалдасу институтының директорымен пікір алмасты. Жанаргүл Кұсманғалиева итальяндық тілшіге Қазақстанның келешегі бар салалары, ел үкіметі тарапынан инвесторларды қорғау және қолдау үшін қабылданған шаралар, шетелдік кәсіпкерлікке қарастырылған жеңілдіктер және Қазақстанның Орта-Азия аумағындағы тұрақтылық аралына айналу себебі төңірегінде жан-жақты баяндады.

Казақстан –

Еуразиялық одақ нарығына шығудың тиімді алаңы 70

№ 7 (13)

«қазақстан-2050» стратегиясы: инвестициялық ахуал

- Соңғы онжылдықтарға зер салсақ, Қазақстандағы экономикалық жағдайдың оң нәтижелері бір төбе. Олардың ішінде елді келешекте дамытудың басты басымдықтарын атап өтсеңіз? Қандай түйіткілді мәселелердің түйінін тарқату қажет?

- Тәуелсіздік таңы атқаннан бері Қазақстанның тындырған шаруалары бір төбе. Халықаралық рейтингтерде ілгерілеуі жұмсалған күш-жігердің нәтижесі екені даусыз. Дүниежүзілік банктің бизнесті жүргізудің жеңілдігі рейтингісінде біздің мемлекетіміз 71-ші орыннан бірден 51-ге жайғасты. Ал бұл өз кезегінде елімізге құйылған инвестициялардың көлемі арта түскенін білдіреді. Көбіне-көп бұл жетістіктер 2010 жылы қабылданған үдемелі индустриалдық инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасының (ҮИИДМБ) табысты жемісі екені сөзсіз. Бұл маңызды әрі ауқымы кең құжатты іске асырудың қорытын-

дысы биылғы желтоқсан айында шығарылмақ. Мен неліктен тек ҮИИДМБ жайлы сөз қоздым деген сауал туындауы ықтимал. Себебі аталмыш мемлекеттік бағдарлама өмірге жолдама алуы үшін елдің барлық күштері үкімет, жергілікті атқарушы органдар, ғылыми қауымдастық және даму институттары жұдырықтай жұмылды. Енді біздің темір жолдар арқылы «Қазақстанда жасалған» белгісімен жүк және жолаушылар вагондары жүйіткіп жүр. Қазақстандық электровоздар мен тепловоздар әлемдік көлік нарығын мойындатты. Біз жер-жаһанда сұранысқа ие уран шикізатынан жасалған, мұнай өңдеу өнімдерін, электр қуатын сатамыз. Соңғы жылдары Қазақстанда өнеркәсіптің тың салалары қалыптасты: моторлық май, панельдік радиаторлар және титан құймаларының өндірісі, өрт техникасы мен жанармай құю, электр-техникалық құрал-жабдықтар, тазалайтын хаттар, көзіл-

дірікке арналған линзалар, жарық диодты шамдар және қазақстандық кремний негізіндегі күн батареялары өндірісі бес саусақтай меңгерілді. Бұл азаттық таңы атқан жылдары Қазақстан шикізат елі атанса, енді өнідірісі жоғары дамыған мемлекетке айналудың жолында тұрғанымыздың бір айғағы және бағындырылған жетістіктердің тек бір парасы, төгілген тердің алғашқы игілігі. Еліміз жалпы 4,5 жыл ішінде жаңа өнімнің 325 түрін өндірудің қыр-сырына қанықты. Еліміздің Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Жолдауында дамудың тың басымдықтарын нақты және айқын белгіледі. Ұлт көшбасшысы ел қызметінің барлық бағыттары бойынша Қазақстанның ілгерілеуіне жол ашатын қадамдардың іс-қимыл жоспарын алға тартты. 2030 жылға дейінгі кезеңді қамтитын алғашқы кезеңде XXI ғасырдағы «мүмкін-

№ 7 (13) 71

«қазақстан-2050» стратегиясы: инвестициялық ахуал

«қазақстан-2050» стратегиясы: инвестициялық ахуал

Еліміздің Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Жолдауында дамудың тың басымдықтарын нақты және айқын белгіледі. Ұлт көшбасшысы ел қызметінің барлық бағыттары бойынша Қазақстанның ілгерілеуіне жол ашатын қадамдардың іс-қимыл жоспарын алға тартты.

діктер көзін» пайдалана отырып, жаңғыру серпілісін жасау қажет. Қазақстан осы уақыт аралығында дамыған елдердің өткен жүзжылдықтағы индустриялық дүмпу кезіндегі жетістігін бағындыруы тиіс. Салыстырмалы түрде айтсақ, атлмыш жолды Оңтүстік Корея мен Сингапур еңсерді. Еліміздің негізгі міндеті шикізат тәуелділігінен арылып, 2030-дан 2050 жылдар аралығындағы екінші кезеңде бізге Қазақстанның ғылыми қамтымды экономика қағидалары негізінде нық дамуын қамтамасыз ету қажет. Егер 2010 жылдың басында жалпы ортақ индустрияландыру аясында экономиканың әртараптандырылуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін барлық жобалар өмірге жолдама алса, енді Елбасының тапсырмасымен мемлекеттік индустриал-

72

№ 7 (13)

ды-инновациялық даму бағдарламасының жаңа бесжылдығы басталысымен басымдықтар бес бағыттың дамуына жұмылдырылмақ: мұнай-газ, тау-кен, азық-түлік өнеркәсібі, құрылыс материалдарының өндірісі және агроөнеркәсіптік кешен. Туындаған мәселелердің шешімін осылайша табуға тырысып бағудамыз.

- Конфессияаралық және этникааралық келісім қазіргі Қазақстанға тән сипаттамалардың бірі. Дегенмен Африкада және Таяу Шығыста жиһадтың пайда болуы лаңкестік орын алуы ықтимал мемлекеттер үшін өзекті мәселеге айналады. Үкімет діни экстремизммен саясатын қалай жүзеге асыруы тиіс? Бұл ретте ең маңыздысы, түрлі мәдениеттердің бейбітшілікте қатар өмір сүруінің қазақстандық үлгісі қан-

шалықты шетеледік инвесторлар үшін тартымдылықтың негізіне айнала алады деп ойлайсыз?

- КСРО ыдырағаннан кейін сарапшылардың дені Қазақстанның көпэтникалығы мен көпконфессиялығын «ахилес өкшесі» ретінде қарастырды. Дегенмен біз оны өз пайдамызға кәдеге жарата алдық. Азаттықтың жиырма жылы ішінде Қазақстанда этникаралық келісімнің қазақстандық үлгісі қалыптасты. Оның негізінде жалпы азаматтық сана-сезім, ұлттық қазақ менталитетінің және өзге эностардағы ұлттық көзқарас ерекшеліктері үйлесім тауып отыр. Аталмыш үлгінің қалыптасуында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен 1995 жылы іргесі қаланған, этникааралық қарым-қатынас үйлесімдігінің бірегей тетігіне айналған

Қазақстан халқы ассамблеясының үлесі сүбелі. Бұл институт ЕҚЫҰ және Біріккен Ұлттар Ұйымының жоғары бағасына ие болды. Бүгінгі таңда Ассамблея елдегі ұлтаралық сұхбат көпірін құруға нақты септесуде. Қазақстанда тәуелсіздік жылдары ішінде этникалық себеппен бірде-бір жаппай шиеленіс туындамаған. Елімізде 100-ден астам этностың және 17 конфессияның өкілдері тату-тәтті өмір сүруде. Қазіргі таңда Қазақстан халқы ассамблеясы жоғары мәртебеге ие конституциялық органға айналды. Оның негізгі ерекшеліктерінің бірі – елдің жоғары заңнамалық органы Парламент Мәжілісінде этникалық топтардың мүдделеріне өкілдік ету. Оған Ассамблеядан 9 депутат сайланады. Олар институттың мүддесін мемлекетімізде тұратын барлық этнос мүдделерінің жиынтығы ретінде

білдіреді. Өңірлік деңгейде шағын халық ассамблеялары білек сыбана қызмет етеді. Сонымен қатар Қазақстанда діни наным-сенімнің ірі шоғыры өкілдері үшін Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі іспеті бірегей сұхбат алаңы құрылған. Қазіргі заманда этникааралық және діниаралық шиеленістер саяси тұрақсыздықтың маңызды факторларының бірі екені даусыз. Олар кейде болмашы себеппен орын алып, ұзаққа созылған қақтығыс кезеңіне өтеді. Оның дәлелдері жетіп артылады! Ал тұрақтылыққа, инвестицияларға қол сұқпау саяси кепілінің жоқтығы, этникааралық қарсылықтың ушығуы инвесторлар үшін өңірдің тартымдылығын күрт құлдилатады. Бүгінде Қазақстан – болжауы күрделі Орта Азияда аймағындағы тұрақтылықтың шағын аралы іспетті. Инвесторлардың мүддесін қорғау «Инвестициялар туралы» заңмен кепілдірілген. Сонымен қатар түйіткілді мәселелерді тиімді шешу және еліміздегі инвестициялық ахуалды жақсар-

ту мақсатында Қазақстан Үкіметі мен шетелдік инвесторлар арасында тікелей сұхбатты қамтамасыз ететін Президент жанындағы шетелдік инвесторлар кеңесі тәрізді кеңестік-консультативтік орган қызмет етеді. Бұл ретте Қазақстан халқы Ассамблеясы түріндегі этникааралық татулық пен келісімнің институционалдық кепілдігі – инвестициялық тартылымдылықтың тағы бір жарқын көрінісі. Тәуелсіздік жылдары ел экономикасына құйылған шетелдік инвестициялардың көлемі 160 млрд АҚШ долларынан асып жығылды, бұл инвесторлар сенімділігінің тағы бір дәлелі. Діни экстремизмнің ықпалы бойынша қазақстандық үкіметпен дер кезінде қабылданатын шаралар оның көріністерін азайтуға мүмкіндік береді. Бүгінде дін қазақстандық қоғам мен мемлекетте құрметті орынды иеленеді. Елімізде 907 діни бірлестік тіркелген және 3 203 діни нысандар қызмет етеді. Діни салада шалыс баспау үшін қазақстандық қоғамды секуляризациялау және мемлекет тарапынан діни саладағы бақылауды күшейту бағыты қолға алынды. Бұл мақсатта 2011 жылы Дін істері агенттігі құрылды. Дәл осы жылы діни заңнамаға түзетулер енгізіліп, діни қауымдастықтарды қайта тіркеу науқаны жүргізілді. Оның нәтижесінде Қазақстандағы діни конфессиялардың саны 46-дан 17-ге дейін құлдилады. Осылайша діни саладағы ахуал айтарлықтай сауықтырылғаны даусыз. Жоғарыда атап өткенімдей, Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі іспетті институт діндердің сұхбатын қамтамасыз етеді. Елордадағы төрт съездің жұмысына исламның, христиандықтың, иудаизмнің, индуизмнің, буддизмнің жетекшілері және беделді өкілдері атсалысты. Бүгінде Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі уақыттың сынағынан сүрінбей өткен жаһандық сұхбат алаңына, Қазақстанда ғана емес, халықаралық деңгейде де діниаралық және мәдениета-

№ 7 (13) 73

«қазақстан-2050» стратегиясы: инвестициялық ахуал

«қазақстан-2050» стратегиясы: инвестициялық ахуал

Бүгінде Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі уақыттың сынағынан сүрінбей өткен жаһандық сұхбат алаңына, Қазақстанда ғана емес, халықаралық деңгейде де діниаралық және мәдениетаралық ынтымақтастықты нығайтудың тиімді тетігіне айналды.

ралық ынтымақтастықты нығайтудың тиімді тетігіне айналды. Ол төзімділік пен сенім идеяларын ілгерілетіп, жаһандық гуманитарлық сұхбаттың өзегі саналатынында еш шүбә жоқ. Қазақстанда діни төзімділік, басқа конфессиялармен қатар бейбітшілікте өмір сүру, өзге діндерге деген құрмет ұстанымдары тән бірқалыпты исламның тұжырымдары жетекшілікке алынған. Бұл біздің көшпелі ата-бабаларымыз қабылдаған ислам ағымының айрықшаландыратын тұсы болып табылады. Бағзы заманнан бері қазақтардың діни наным-сенімі діни төзімділікпен ерекшеленді, біздің ата-бабаларымыз діни экстремизм мен жиһад түсініктерінен ада еді. Тарихымыз бірқа-

74

№ 7 (13)

лыпты исламды ұстану қазіргі көпмәдениетті әлемде ең сындарлы саясат екенін дәлелдеді.

- Еуразиялық Одақты құру жолында Қазақстанның үлесі сүбелі. Бүгінде украиналық дағдарыстың негізінде ықпалдасу үрдісі бәсеңдеген секілді немесе Ресей мен Еуропа арасындағы екіжақты салынған санкциялардың кесірінен жаңа мәселелер туындап отыр. Алдағы уақыттағы еуразиялық ықпалдастықтың келешегі қандай және Еуропамен, әсіресе Италиямен қарым-қатынасты дамытуда Еуразиялық Одақтың құрылуы қаншалықты маңызды деп ойлайсыз?

- Қазіргі таңда Украинадағы оқиғалар легін және Еуразиялық экономикалық одақты құру мен кеңейту бойынша келіссөздер ба-

рысын өзара байланыстыруға талпыныстар бар. Мәдени-тарихи және өркениетті ортақтыққа байланысты Украиналық оқиғалардың лебі еуразиялық кеңістіктегі елдердің ақпараттық күн тәртібіне әсер етпеуі мүмкін емес. Дегенмен Еуразиялық экономикалық одақты (ЕАЭО) құру жұмыстары бұған дейін жоспарлаған мерзімге сәйкес жүзеге асырылуда. Биылғы жылдың мамырында ЕАЭО құру жайлы келісімге қол қойылды. Бұл құжаттың ЕАЭО мүше мемлекеттердің заңнамалық органдарында бекітілуі аяқталуға жақын. Сонымен қатар ЕАЭО қос посткеңістік республикалар Армения мен Қырғызстанның қосылуына байланысты әзірлік жұмыстары қолға алынған. Бұл бағыта Армения

ЕАЭО кіру бойынша Жол картасындағы шаралардың барлығын дерлік іске асырған, ал Қырғызстан бұл мақсатта 200 млн АҚШ доллары көлеміндегі демеуқаржыны иеленді. Бүгінде халықаралық деңгейде ЕАЭО әсер ету салаларын кеңейту туралы келіссөздер жүргізілуде. Еуразиялық экономикалық комиссияның төрағасы Виктор Христенконың мәліметтеріне сүйенсек, сіз бұл жайында құлағдар болатын шығарсыз, Кедендік одақ пен Еркін сауда аймағына 40 мемлекет қосылуға ниетті екенін мәлімдеген. Олардың қатарында Вьетнам, Түркия, Жаңа Зеландия бар… Бұл бағытта Вьетнам барынша қарқынды дамып келеді. Мәселе Израильмен және Үндістанмен сауда-сат-

тықтың артықшылық тәртіптері жөнінде де қозғалып отыр. Мемлекеттердің біртұтас одақтары Қазақстан, Ресей және Беларусьтің Кедендік Одағымен экономикалық ынтымақтастық орнатуға және тосқауылсыз сауда-саттыққа қызығушылық білдіруде. Олардың қатарында Оңтүстік Американың ірі экономикалық бірлестігі Меркосур бар. Бұл үрдістер ЕАЭО экономикалық тартымдылығының және оның қарқынды түрде дамуының бір айғағы. Сәйкесінше Украинадағы ахуалға байланысты жобаның тоқтап, тоқырауға ұшырайтыны жайлы айтудың еш мәні жоқ. Кедендік одақ 2011 жылдан бері еркін сауда жөніндегі келісімді мақұлдау үшін Еуропалық еркін сауда қауымдастығымен (ЕЕСҚ) келіссөздер жүргізуде. Биылғы жылдың қаңтарында Мәскеуде Ресей-Еуроодақ саммитінде таңдалған жолға беріктік расталды. 2014 жылдың басында елордада КО пен ЕЕСҚ арасындағы кеңестердің 11-ші кезеңі аяқталды. Тараптар сауда, зияткерлік меншікті қорғау ережелерді, санитарлық және фитосанитарлық талаптарға арналған бөлімдерді қаузады. Бүгінде келіссөздердің соңғы кезеңі жүргізілуде.

Біздің елдер және ЕЕСҚ арасында еркін сауда аймақтарының құрылуы экономикалық байланыстардың дамуына серпін беріп, тауар айналымын арттырады. Еуропалық мемлекеттердің, соның ішінде Италияның КО мемлекеттерімен инвестициялық ынтымақтастығын белсендете түседі. Қазақстанның ЕАЭО кіруі итальяндық инвесторлар үшін барынша кең мүмкіндіктерді ұсынады. Бұл жалпы ІЖӨ 2 трлн АҚШ долларынан асып жығылатын 170 миллиондық ірі нарыққа еш тосқауылсыз кіруге жол ашпақ. Бұл ретте Қазақстан ЕАЭО нарығына шығудың ең тиімді бастау алаңы болып табылады. Себебі біздің еліміз бизнесті жүргізу жеңілдігі көрсеткіші бойынша «үштік» арасында көш бастап келеді. 2014 жылы Дүниежүзілік Банктің Doing Business рейтингісінде Қазақстан 50-ші сатыны иеленсе, Беларусь 63-ші, ал Ресей 92-ші орынға тұрақтаған. Сонымен қатар Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев биыл шілде айында Шетел инвесторлары кеңесінің 27-ші пленарлық отырысында Үкіметтің қазақстандық экономиканың шикізат салалары, өңдеу өнеркәсібі, инновациялық сала, шағын және орта кәсіпкерлік, туризм және қызметтер тәрізді басым бағыттардың тартымдылығын арттыру мақсатында әзірлеген ауқымды ынталандыру шаралары туралы хабарлады. Егер инвесторлар индустрияландырудың аталмыш салаларына бет бұрса, онда олар корпоративті табыс салығынан және жер салығынан 10 жылға, мүлікке салынатын салық бойынша 8 жылға босатылады. Нысандар пайдалануға берілген соң, мемлекет шетелдік инвесторларға қомақты шығындардың 30 пайызға дейінгі көлемін қайтармақ. Инвестициялық жобаны жүзеге асырудың барлық кезеңіне және нысанды ешбір квотасыз әрі рұқсатсыз қолданысқа тапсырғаннан кейін бір жылға жұмыс күшін тарту мүмкіндігі де тың тектектердің бірі. Инвесторларға қосылған құн салығы мен акциздерден басқа

№ 7 (13) 75

«қазақстан-2050» стратегиясы: инвестициялық ахуал

барлық салықтар мен төлемдер мөлшерлемесін арттыру бойынша заңнаманың тұрақтылығы кепілдендіріледі. Сонымен қатар мемлекеттік мекемелер жұмыс кезінде инвесторларға арналған «бір терезе» қағидасы ендіріледі. Ал инвесторлардың құқықтары мен мүдделерін заңнамалық деңгейде қорғауды қамтамасыз ету үшін

76

№ 7 (13)

Қазақстанда «инвестициялық омбудсмен» институты іске қосылмақ. Батыстың Ресейге салған санкцияларының әсері тәрізді аспектіге тоқталсақ, таяуда еліміздің Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өзінің сұхбатында атап өткендей, бұл – Қазақстан үшін мүмкіндіктермен қатар тәуекелдерді жасы-

«қазақстан-2050» стратегиясы: инвестициялық ахуал

рған қатер. Батыстың РФ қарсы санкциялары Қазақстанға тікелей әсер етпейді дей келе, Елбасы олар көрші мемлекет экономикасының көптеген салаларын шарпитынын алға тартты. Аталмыш шектеулер ресейлік зауыттарды шығаратын өнім көлемін қысқартуға мәжбүрлеуі ықтимал, онда Қазақстаннан Ресейдің нарығына жеткізілетін шикі-

затына сұраныс азаяды. Бәлкім бұл еліміздегі жекелеген өңдеуші салалардың ахуалына теріс әсер етер, деп өз пікірін мемлекет басшысы білдірді. Ресей де жауапты санкцияларды қабылдап, кей азық-түлік өнімдерінің нарыққа импортталуына тиым салды. Осыған байланысты қазақстандық ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің РФ тасымалданатын өнімдердің, оның ішіне жемістер мен көкөністердің, еттің және т.б. экспортын еселеудің мүмкіндігі бар. Осылайша қазақстандық шаруалар өз өнімдерін өткізудің нарығын кеңейтіп, өндіріс пен кірістің көлемін арттыра алады. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев қазақстандық тауар өндірушілермен кездесу барасында мәселе оң шешілетініне үміт арттатынын білдірді. Сонымен қатар ол Ресей мен Батыстың екіжақты санкциялары Қазақстанның ДСҰ кіруіне және жалпы біздің еліміздің ЕО саудаэкономикалық қарым-қатынасты дамытуға кедергі келтірмейтініне сенімді.

- Евразиялық Одақ ішінара Еуропалық Одаққа бой түзейді. Сіз Еуропалық Одақ пен Еуразиялық Одақ арасындағы тетіктердің ара-жігін ажыратып берсеңіз.

- Еуразиялық экономикалық одақтың тек экономикалық бірлестік саналатыны іргелі ерекшелік болып табылады. Онда Еуропарламентта тәрізді ұлттық үкіметтер өз өкілеттіктерінің бір бөлігін тапсырып, нәтижесінде елдің егемендігін шектейтін ұлттық саяси органдарды құру қарастырылмаған. ЕАЭО шеңберінде келісілген валюталық-қаржылық саясат және ұлттық қаржылық реттегішті қалыптастыруға бағытталған шаралар ендірілмек, аталмыш кезеңде экономикалық одақтың қызметі бірыңғай валютаны шығаруды көздемейді. Сонымен қатар Алматы қаласы ЕАЭО аясында бірлестіктің қаржылық орталығы ретінде міндет атқаратынын атап өткен абзал.

- Еуроодақ, Еуразиялық Одақ және Қиыр Шығыс елдері арасындағы ынтымақтастықтың бағдарлары ретінде ұлы құр-

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев биыл шілде айында Шетел инвесторлары кеңесінің 27-ші пленарлық отырысында Үкіметтің қазақстандық экономиканың шикізат салалары, өңдеу өнеркәсібі, инновациялық сала, шағын және орта кәсіпкерлік, туризм және қызметтер тәрізді басым бағыттардың тартымдылығын арттыру мақсатында әзірлеген ауқымды ынталандыру шаралары туралы хабарлады.

лықтық инфрақұрылым жайлы пікіріңізді ортаға салсаңыз.

- Ортақ көлік қызметтері нарығын, бірыңғай көлік жүйесін құру, ЕурАзЭО мүше мемлекеттердің транзиттік әлеуетін жүзеге асыру және Қауымдастықтың логистикалық орталықтары жүйесін дамыту ЕАЭО маңызды міндеті болып табылады. 2015–2020 жылдар аралығында ортақ көлік қызметтері нарығын және бірыңғай көлік жүйесін құрып, ЕурАзЭО Бірыңғай көлік кеңістігін қалыптастыру жұмыстарын тәмамдау діттеліп отыр. Халықаралық Еуразия көлік дәлізінің құрылысы мен оған қы-

змет көрсетуге арналған техникалық-логистикалық орталықтың ашылуы Азия мен Еуропаны жалғайтын халықаралық көлік дәліздерін салудағы жоғары бәсекелестік жағдайында негізгі инфрақұрылымдық және көлік жобасына айналуы тиіс. Мұндай жобаға қан жүгіртудің нәтижесінде Қытайдан Еуропаға жөнелтілетін жүктердің транзитін Еуразиялық көлік дәлізі қамтамасыз ете алады. Бұл өз кезегінде алыс-беріс өтетін өңірлердің экономикалық дамуына өң әсерін тигізетіні сөзсіз. Бүгінде Қазақстанда «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» көлік дәлізінің құрылысы қолға алынғанын атап өткен ләзім. Жобаға жан бітірудің арқасында 2020 жылға қарай аталмыш бағыттағы жүк тасымалының көлемі бірнеше есе жылына 13 миллионнан 33 млн тоннаға дейін арта түспек. Жолда жүру уақыты тәрізді көрсеткіш бұл бағдардың экономикалық тиімділігінің бір айғағы. Егер теңіз дәлізіне иек артылса, көрсеткіш 45 тәулікке жуықтайды, Транссібір магистралімен 12-14 тәулікті құраса, ал Батыс Еуропа – Батыс Қытай» көлік дәлізі бойынша Ляньюньгань портынан Еуропалық мемлекеттердің шекарасына дейін жұмсалатын уақыт 10 тәуліктен аспайды. Сонымен қатар біздің еліміз Солтүстік-Оңтүстік және Шығыс-Батыс бағыттардағы жаһандық темір жол көлік қызметтерінің нарығында өзінің учаскесін қалыптастыруға мықтап кіріскен. Жақында Қазақстанда Қытайдан Еуропаға дейінгі транзиттік дәліздің бір бөлігі саналатын Жезқазған – Бейнеу және Арқалық – Шұбаркөл темір жол магистральдары пайдалануға берілді. Темір жолдың жаңа желісі жүктерді жеткізуді үш еседен артық уақытқа қысқартты. Қазақстанның осы іспетті жобаларға қатысуы халықаралық көлік жүйесінде өзінің маңыздылығын арттыруға және біздің еліміздің дамуы мен гүлденуінің кепіліне айналатын әлемдік экономикалық жүйеге тиімді түрде енуге жол ашатыны даусыз.

№ 7 (13) 77

Экспо-2017

ЭКСПО нашей надежды ЭКСПО-2017 сегодня стал поистине главным страновым проектом Казахстана, драйвером его экономического роста. Не зря это мероприятие удостоилось упоминания в Стратегии «Казахстан-2050». Стало быть, экономический и технологический эффект ЭКСПО-2017 ценен в масштабах долгосрочного планирования. И это красноречивое свидетельство того, что ЭКСПО-2017 не просто громкий пиар-проект.

78

№ 7 (13)

Экспо-2017

Сроки окончания строительства выставочных павильонов, инфраструктура, размещение туристов, стоимость билетов, окупаемость мероприятия… Подготовка к ЭКСПО-2017 идет полным ходом. Новости обновляются едва ли не еженедельно, как сводки с полей сражения. В нашем материале мы попытались подвести промежуточные итоги подготовки к выставке.

Мы построим город Казахстанцам не впервой в стремительные сроки возводить город-оазис среди необжитой степи. Яркий пример тому Астана, чарующий облик которой являет собой образец современной градостроительной мысли с азиатским акцентом. Посему у инспекторов Международного Бюро Выставок (МБВ), посетивших Астану во второй половине октября, не было никаких сомнений насчет дееспособности казахстанских строителей. Генеральный секретарь МБВ Висенте Гонсалес Лоссерталес, в частности, высоко оценил ход строительства и архитектуру. Однако перед казахстанскими организаторами стоит другая сверхзадача: по максимуму использовать в ходе стройки потенциал отечественной стройиндустрии, в частности казахстанские стройматериалы. На этом особый акцент поставил Глава государства Нурсултан Назарбаев, встречаясь с руководителем Национальной компании «Астана ЭКСПО-2017» Талгатом Ермегияевым.

- Следует обеспечить работой субъекты малого и среднего бизнеса, которые занимаются производством материалов, необходимых для строительства, – сказал Президент. По словам Талгата Ермегияева, строиться ЭКСПО-городок будет с участием всего Казахстана. Для этого в регионах составляется база данных о продукции, производимой отечественными предприятиями. Не сегодня завтра начнется закуп стройматериалов. Если же говорить о сроках, то, согласно планам, 38 выставочных

объектов будут сданы к декабрю 2016 года. Международные участники же начнут подготовку своих экспозиций в январе 2017 года. Следует отметить, что казахстанские организаторы успешно привлекают альтернативные источники финансирования стройки. Для этого разработаны такие «бонусы» для инвесторов, как передача земельного участка в аренду с последующим выкупом или ее продажа в качестве залогового обеспечения для заключения инвестиционного договора, а также софинансирование объектов, уже находящихся на этапе строительства. По предварительным данным, благодаря таким гибким условиям частные инвестиции в ЭКСПОгородок, включая проекты по возведению гостиниц, жилой недвижимости и других зданий, превысят 800 миллионов долларов. Однако построить даже самые прекрасные здания – это полдела. Немаловажен вопрос их послевыставочной жизни. Не хотелось бы, чтобы павильоны ЭКСПО-2017 повторили судьбу пустующих грандиозных спортивных сооружений по всему миру после олимпиад, мундиале и прочих громких мероприятий, тягостное бремя содержания которых теперь давит на бюджет страны. Это тот момент, на котором особенно заостряет внимание Глава государства: - Еще один важный вопрос – поствыставочное использование объектов выставки, которые должны найти свое применение после ее завершения, – подчеркнул Нурсултан Назарбаев на встрече с Талгатом Ермегияевым.

№ 7 (13) 79

Экспо-2017

Алекс Игнатьев, директор научно-исследовательского института альтернативной энергетики при Хьюстонском университете (США): - Проще всего, мне кажется, в Казахстане развивать ветровую энергетику и солнечную, поскольку в вашей стране для этого имеются все необходимые условия: на востоке и западе – ветер, а на юге – солнце. Конечно, альтернативные источники более дорогостоящие, чем нефть и газ. К тому же Казахстан располагает значительными запасами углеводородных ресурсов, но, думаю, в будущем он придет и к использованию альтернативных источников энергии. ЭКСПО-2017, безусловно, повысит международный авторитет Казахстана и создаст уникальную научную и технологическую инфраструктуру в вашей стране. Мы надеемся, что в ходе выставки сможем акцентировать внимание на альтернативных источниках энергии, и таким образом внедрять их.

80

№ 7 (13)

Экспо-2017

И на этот счет у НК «Астана ЭКСПО-2017» есть план Б для сооружений, которые останутся после международного мероприятия.

- Нами предполагается возведение самодостаточного городского района, который объединит научные, технологические и культурные объекты, окруженные открытым пространством и жилыми комплексами, торговыми, досуговыми и бизнес-объектами. В этой связи уже сейчас на этапе проектирования павильонов предусматривается возможность установки промежуточных этажей для рационального использования объектов выставки после ее завершения. Мы предпримем все необходимые меры по эффективному использованию каждого метра построенных объектов, – пообещал Президенту Ермегияев.

Welcome to Astana Увы, впечатление от самых прекрасных экспонатов и архитектур-

ных изысков может подпортить и пресловутый человеческий фактор. Очереди за билетами, дорогие гостиницы, непреодолимый языковой барьер… Да мало ли что может испортить настроение туристу! Организаторы должны очень постараться, чтобы логистика мероприятия прошла без сучка и задоринки, а туристическая инфраструктура работала как слаженный и бесперебойный механизм. И организаторы астанинского ЭКСПО готовятся к туристическому наплыву загодя, чтобы встретить его во всеоружии. Что предпринимается для того, чтобы гости и участники ЭКСПО увезли с собой из Астаны только приятные впечатления и позитивный настрой? Многое. Во-первых, для участников ЭКСПО может быть введен облегченный визовый режим. Более того, по словам директора Департамента международных отношений ЭКСПО Нурбека Ергешбаева, гости, возмож-

но, будут приезжать без визы просто по аккредитации. Кстати, сегодня уже в качестве пилота введен безвизовый режим для 10 стран, подтвердивших свое участие в выставке. Кроме того, идут переговоры со странами – партнерами Казахстана по Евразийскому экономическому союзу – главным образом с Россией и Беларусью, чтобы они пропускали товары к ЭКСПО без проволочек и с минимальной проверкой. Во-вторых, по словам Талгата Ермегияева, столичные гостиницы строго-настрого обяжут не повышать цены в период проведения ЭКСПО, дабы у них не возник соблазн спекулятивной наживы. Глава нацкомпании «Астана ЭКСПО-2017» отметил, что для комфортного размещения гостей выставки будет использован весь гостиничный фонд Астаны. К тому же для участников будет построен отдельный пятизвездочный отель. А еще к их услугам будут предоставлены 1 300

квартир в домах, которые строятся на выставочной территории. В-третьих, на помощь иностранным туристам придут более трех тысяч волонтеров-переводчиков. Как сообщила директор департамента туризма НК «Астана ЭКСПО-2017» Аниса Бердина, во время выставки будут действовать добровольческие волонтерские центры. В-четвертых, билеты на ЭКСПО-2017 будут продаваться по вполне приемлемым ценам. По предварительной информации, она составит около 28 евро. Кроме того, для малообеспеченных граждан будут предусмотрены скидки. В-пятых, для туристов будут организованы туры по историческим, культурным и природным достопримечательностям Казахстана. Информацию о турах можно будет найти на официальном сайте выставки. Важная деталь – стоимость таких туров для посетителей выставки будет специально снижена.

Товоринина Ратсимбарисон, директор по развитию внешних связей Министерства торговли Республики Мадагаскар: - Международная выставка «Астана ЭКСПО-2017» – это величайшее событие, которое также важно и для Мадагаскара. В том числе для налаживания сотрудничества между нашими странами. Мадагаскар примет участие в выставке. Мы уже подтвердили свое участие.

№ 7 (13) 81

Экспо-2017

Эксперты отдела политического планирования и международных связей, зеленых технологий Министерства энергетики Малайзии:

- Мы хотели бы, чтобы наша страна непременно приняла участие в выставке «Астана ЭКСПО-2017». В любом случае, мы приложим максимум усилий, чтобы передать посыл ЭКСПО-2017 казахстанского руководства правительству своей страны. Мы видим очень много позитивных моментов, которые может дать выставка для нашей страны. По нашему мнению, нашей стране, Малайзии, просто необходимо принять участие в выставке «ЭКСПО-2017», поскольку это важное событие.

82

№ 7 (13)

Экспо-2017

А гости кто? По словам казахстанских организаторов, планируется, что в выставке ЭКСПО-2017 примут участие представители 100 стран. К настоящему моменту по дипломатическим каналам разосланы приглашения в 142 страны. В целом, ожидается, что выставку посетят более 2 миллионов человек. Конечно, подавляющее большинство – 85 % посетителей, по прогнозам НК «Астана ЭКСПО-2017», составят казахстанцы. Наибольшее количество туристов приедет, скорее всего, из стран СНГ и Китая. Но гости из Европы, Турции и США, конечно же, тоже ожидаются. Тем казахстанцам, которым не удастся выбраться в Астану, Талгат Ермегияев обещает утешительный приз – по его словам, в регионах Казахстана планируется провести свои мини-ЭКСПО.

ЭКСПО для самых маленьких Пока организаторы ЭКСПО готовят выставочные объекты и комфортные условия для туристов, отечественные мультипликаторы задумались над тем, чтобы рассказать о предстоящем грандиозном мероприятии маленьким казахстанцам. Скоро в эфире одного из казахстанских телеканалов ожидается премьера мультсериала под рабочим названием «Выставка чудес», посвященного ЭКСПО. По словам создателей, мультфильм будет рассказывать о приключениях трех первоклашек – Армана, Алии и Жомарта, которые совершат волнующее приключения по ЭКСПО-городку. Они не только познакомятся с выставочными павильонами, их инфраструктурой, но и узнают много нового о передовых технологиях, использованных при

его строительстве. Кроме того, авторы задумки надеются, что мультсериал воспитает в ребятах бережное отношение к природе и к планете. Сериал создается в формате 3D-анимации с использованием технологии Motion Capture, системы захвата и оцифровки, которая позволяет записывать движения реального актера и переносить их на персонажей. С помощью этой технологии создаются практически все голливудские блокбастеры. К созданию мультфильма привлечены и именитые «взрослые» актеры: Берик Айтжанов, Кунсулу Шаяхметова и Динара Абикеева. Производством мультфильма занимается казахстанская студия «Kazakhstan Computer Graphics» – компания уже имеет опыт в создании детских анимационных сериалов («Батырлар»), ей же принадлежат визуальные эффекты к кинотрилогии «Путь Лидера». До конца 2014 года планируется выпустить 3 серии мультфильма.

- Наши зрители – дети младшего школьного возраста, поэтому перед нами стоит непростая задача. Для того чтобы привлечь внимание ребенка к отечественному продукту, заинтересовать его, заставить ждать новых серий, нужно быть современным, говорить с ним на его языке… Мы долго искали нужные формы, перебирали множество вариантов, пока, наконец, не пришли к этим персонажам, – рассказывает Айнур Темирханкызы, генеральный директор студии Kazakhstan Computer Graphics. По словам А. Кожаковой, директора департамента маркетинга и связей с общественностью АО «НК «Астана ЭКСПО-2017», мультипликационный сериал рассчитан на детскую аудиторию в возрасте 5–12 лет.

- Это возможность познакомить детей с выставкой ЭКСПО-2017. Своего рода, путешествие в будущее, – пояснила она. – С помощью главных героев мультфильма мы постараемся заинтересовать и вовлечь юных казахстанцев. Анар Тукеева

Предполагаемая сумма дохода от проведения выставки

≈ 283 млн €

в том числе: спонсорство

147,5 млн €

реализация билетов

82,3 млн €

лицензирование использования бренда концессии мест общественного питания концессии торговых площадей доходы от предоставления услуг

аренда площадей

прочие доходы

3,6 млн € > 5 млн € ≈ 1 млн € 10,4 млн € 1,1 млн € 32 млн € № 7 (13) 83

миротворческие инициативы Нурсултана назарбаева

миротворческие инициативы Нурсултана назарбаева

в Казахстане

24 октября весь мир отметил Международный день ООН. Казахстан одним из первых государств бывшего Союза вступил в ряды этой организации. Произошло это 2 марта 1992 года. С этого самого дня Казахстан стал локомотивом продвижения глобальных инициатив ООН, а нередко и главным их инициатором.

Ц

еннейший вклад в мировую стабильность внес Казахстан закрытием 29 августа 1991 года Семипалатинского ядерного полигона. Это был первый в мировой истории случай, когда полигон был закрыт волей народа. Историческое решение, принятое Первым Президентом Нурсултаном Назарбаевым, было по достоинству оценено Организацией Объединенных Наций. В дальнейшем вопросы ядерного разоружения всегда стояли на повестке дня во внешнеполитической деятельности Казахстана и его Лидера.

84

№ 7 (13)

- Сейчас мы твердо говорим о необходимости принятия дальнейших решительных мер по устранению ядерной угрозы. Считаем, что Договор о нераспространении ядерного оружия был и остается краеугольным камнем режима нераспространения, – сказал Нурсултан Назарбаев в своем Послании народу 2014 года. Благодаря усилиям Президента Казахстана в 2010 году ООН объявила 29 августа Международным днем действий против ядерных испытаний.

- Все это – признание нашей роли в глобальной политике. Благодаря

такой ответственной политике Казахстан по праву признан лидером режима нераспространения, моделью для других государств, – отметил Президент. Еще одной глобальной миротворческой инициативой Казахстана стала идея Нурсултана Назарбаева о созыве Совещания по взаимодействию и мерам доверия в Азии. Озвучил он ее в октябре 1992 года на 47-й сессии Генеральной Ассамблеи ООН и был поддержан мировым сообществом. Сегодня в СВДМА участвует 21 государство мира, 8 стран-наблюдателей,

нов Отделения ООН в Женеве, Токаев осуществил программу экономии и рационализации. Приложил немало усилий для выстраивания отношений с первыми руководителями Швейцарии и кантоном Женевы, принимая активное участие в общественной жизни города и страны. Кроме того, Касым-Жомарт Кемелевич сумел укрепить позиции Женевского офиса в системе ООН, успешно продвигая при этом план реконструкции Дворца Наций. На посту заместителя генсека ООН Токаев был признан интеллектуалом, специалистом в области многосторонней дипломатии и разоружения – это признание, несомненно, добавило авторитета Казахстану в глазах мирового сообщества. В рамках празднования Дня ООН в Астане в Академическом Дипломатическом Клубе КазГЮУ состоялась встреча студентов с Постоянным Координатором ООН в Казахстане Стивеном Туллом. Он рассказал об истории создания Организации Объединенных Наций, о событиях Второй мировой войны, которые дали толчок к формированию ООН, и ее роли в урегулировании различных кризисных ситуаций в мире.

- Мы можем гордиться Организацией Объединенных Наций. Во-первых, потому что система ООН способна оперативно реагировать на кризисные ситуации. Будь то стихийное бедствие, война, проблемы в здравоохранении или угроза конфликта. Даже превентивные меры стали частью арсенала ООН. Во-вторых, ООН во всем мире является мощным защитником прав людей, особенно тех, кто пострадал в зонах конфликтов или во время стихийных бедствий, – сказал С. Тулл. Рассказал он и о значении Казахстана в ООН, основных его инициативах. Интересовала студентов роль молодежи в достижении мира на Земле. По словам Стивена Тулла, очень важно, чтобы голоса молодых людей слышались мировым сообществом, и было учтено их мнение, чтобы молодежь могла проявлять инициативу и задавать тон процессам будущего. Денис Курганников

сегодня в мире

на

17

миссий

День ООН

а также ООН, ОБСЕ и Лига арабских государств. Тогда же, в 1992 году, Президент Казахстана предложил создать миротворческий Фонд ООН по принципу: каждое государство перечисляет в него 1 % от своего оборонного бюджета, ежегодно увеличивая свои отчисления на 1 %.

10 лет назад Казахстан высказал идею о необходимости расширения Совета безопасности ООН и создании Совета региональных организаций при Генеральном секретаре ООН. Вот уже более 20 лет в Казахстане работает Программа развития ООН. За эти годы ПРООН оказала поддержку в реализации более 180 проектов по развитию на общую сумму более 72 миллионов долларов США. Среди них создание бизнес-инкубатора в Атырау, центры трудоустройств в Алматы и Шымкенте, содействие многим частным компаниям по поддержке корпоративной социальной ответственности. Помощь в продвижении в Казахстане гражданского общества нашла свое отражение в концепции Института развития парламентаризма, созданного в 2007 году. Кроме того, были реализованы и продолжают осуществляться многие проекты в области экологии и устойчивого развития. Знаком большого доверия Казахстану, признания политики его Лидера Нурсултана Назарбаева является и то, что в марте 2011 года Генеральный секретарь ООН Пан Ги Мун объявил о своем решении назначить заместителем Генерального Секретаря ООН, Генеральным директором Отделения ООН в Женеве, а также личным представителем Генерального секретаря ООН на Конференции по разоружению председателя Сената Парламента РК Касым-Жомарта Токаева. За два с небольшим года своей работы в этой организации Касым-Жомарту Токаеву удалось оставить заметный след практически во всех областях ее деятельности. Отстаивая четкую позицию Казахстана по ядерному разоружению в работе Конференции, он активизировал деятельность этого органа. Будучи опытным менеджером, руководя деятельностью административных орга-

4 континентах

поддержку миротворчеству оказывают

193

государства члена оон,

которые предоставляют персональное оборудование и средства

бюджет

7.41 менее

0,5%

млрд

глобальных военных расходов

общая численность

121,562

миротворца из

117 стран миссии используют

46 12 143 33,437 22 252

самолетов кораблей вертолетов автомобилей госпиталя клиники

№ 7 (13) 85

Новая правовая культура

Новая правовая культура

вПРАВе знать Административный центр столицы. Одетые в гранит правительственные здания. Вместе с членами Комиссии по правам человека при Президенте Республики Казахстан мы направляемся в приемную Администрации Президента, куда десятки казахстанцев идут со своими жалобами, проблемами, за помощью и консультацией.

З

десь ведут прием члены Комиссии по правам человека при Президенте Республики Казахстан. В состав Комиссии входят 29 известных, наиболее уважаемых граждан страны. В их числе Куаныш Султанов – депутат Мажилиса Парламента – председатель комиссии, Бырганым Айтимова – депутат Сената Парламента, Гульшара Абдыкаликова – Государственный секретарь РК, Калмуханбет Касымов – министр внутренних дел, Иоган Меркель – первый заместитель генерального прокурора РК, Митрополит Астанайский и Казахстанский Александр – глава митрополичьего округа Русской православной церкви в Казахстане, Ержан Маямеров – Верховный муфтий, Председатель ДУМК, Шарипбай Утегенов – председатель Союза ветеранов Афганистана, Нинель Фокина – председатель Алматинского Хельсинского комитета и другие. У входа в приемную Комиссии нет пышных парадных подъездов, колонн, подпирающих порталы с позо-

86

№ 7 (13)

лоченными вывесками. Все скромно и по-рабочему: небольшая табличка, низкое крыльцо, полицейский на входе - выходе. Позже сотрудники комиссии объяснили, что полицейский – это не просто дань столичной моде на обязательное, повсеместное присутствие представителя секьюрити, а необходимость: люди сюда приходят разные. Уже к 10 часам комната перед приемной заполняется народом. Первым в очереди дедушка в огромной лохматой шапке, за ним - бабушка с тремя пакетами документов, две молодые женщины с сосредоточенно нахмуренными лицами и рядом – семейная пара, нервно перебирающая целую стопку документов… В этот день прием посетителей ведет одна из членов комиссии – директор Института Евразийской интеграции Жанаргуль Кусмангалиева. Мало-помалу, выслушивая очередную историю, начинаешь понимать, насколько широким и сложным является понятие прав человека. Ведь они тесно взаимосвязаны

с насущными потребностями людей, которые, согласно пирамиде Маслоу, бывают как элементарно простейшими – потребность в еде, крове, безопасности, так и более сложного порядка, касающихся прав на землю, на недвижимость, вопросов трудоустройства и проживания. Нельзя также списывать со счетов и потребности высокого морального уровня – с такими проблемами тоже приходят. Это вопросы социального или профессионального признания - непризнания чьих-то прав и заслуг, непростые родственные или трудовые взаимоотношения… В этот день, к примеру, на прием в Комиссию по правам человека приехал пенсионер из Павлодара. Это почтенный аксакал, в следующем году он отмечает 80-летний юбилей. Не спеша, с чувством, с толком, с расстановкой он выкладывает на стол аккуратно подшитые в папки заявления и документы. Уже несколько лет он ходит по инстанциям в надежде найти ответ на вопрос: правильно ли ему двадцать лет назад начислили пен-

сию? Не подлежит ли она перерасчету – ведь столько лет верой и правдой трудился на благо страны! Закрались в душу аксакала сомнения, и он, как человек старой закалки, пунктуальный и собранный, и никак не может их в себе подавить, требует от госорганов предоставить ему постановление, по которому ему начислили пенсию. Однако где-то на начальном, районном уровне в Павлодарской области рядовая сотрудница СОБЕСа не отнеслась к его просьбам с должным вниманием и уважением, и вот уже почти год уважаемый аксакал получает из госорганов отписки, которые никак не могут развеять его сомнения. Встречаются, конечно, истории, ярко живописующие патерналистский настрой некоторых наших граждан. Пожилая чета в Астане (они тоже были в этот день на приеме) много лет назад приватизировала квартиру, однако считает почему-то, что теперь государство обязано расширить им жилплощадь. Недавно они «с удивлением» узнали, что их исключили из очереди на улучшение жилищных условий, и никак невдомек людям с советской ментальностью, что их квартира теперь находится в их полной собственности, и только они вправе распоряжаться ею: продавать – покупать – расширятся. И государство тут ни при чем. Следующие посетители – бывшие воспитанники детских домов, у них тоже вопрос квартирный… Жанаргуль Кусмангалиева, юрист с большим стажем, терпеливо и тактично выслушивает каждого посетителя:

- Перед Комиссией по правам человека поставлены серьезные задачи – помогать Президенту осуществлять его конституционный статус гаранта прав и свобод граждан Республики Казахстан. У нее широкий круг полномочий: здесь рассматривается адресованная Главе государства и членам Комиссии информация о нарушении прав и свобод граждан, проживающих в Казахстане, члены Комиссии готовят экспертно-рекомендательные заключения и предложения по вопросам прав человека для неправительственных правозащитных организаций, взаимодействуют с правоохранительными органами, Уполномоченным по правам человека, запрашивают необходимую информацию в госорганах и, при необходимости, заслушивают на заседаниях ответственных должностных лиц. На одном из недавних заседаний, например, министр образования и науки Аслан Саринжипов отчитывался о соблюдении конституционных прав казахстанцев на получение качественного образования. В Евразийском национальном университете имени Гумилева эксперты и члены комиссии вместе со студентами, магистрантами и докторантами университета провели круглый стол, на котором обсуждали права человека как основу гармоничного развития общества и государства. И уж совсем недавно состоялось выездное заседание Комиссии на республиканский велотрек «Сарыарка» – знакомились с работой этого спортивного комплекса и оценивали доступность его услуг для укрепления здоровья казахстанцев.

Для подготовки экспертно-аналитических материалов, по словам Жанаргуль Кусмангалиевой, при Комиссии создается Экспертный совет. Члены Комиссии могут обратиться в госорганы с просьбой обратить особое внимание на отдельные, ранее упущенные, факты, предложить чиновникам внимательно разобраться в ситуации и уведомить членов Комиссии о результатах работы.

- Но все-таки следует понимать, что Комиссия – это консультативно-совещательный орган, – подчеркнула она. Нередко люди, которые обращаются в Комиссию по правам человека, нуждаются в элементарном правовом ликбезе, потому что проблемы многих из них связаны с незнанием, как своих прав, так и своих обязанностей. Случается, что некоторые посетители питают завышенные ожидания, они считают, что Комиссия разом решит их многолетние проблемы. Есть и такие варианты, когда люди прямиком обращаются в Комиссию, минуя судебные органы и все прочие инстанции – сегодня как раз был такой случай, хотя именно с местных инстанций и нужно было начинать – там вполне могли бы решить эту проблему. Однако посетители посчитали, что если уж «искать правду», так ни больше ни меньше сразу у Президента страны! Помимо приема граждан члены Комиссии по правам человека на рабочих и расширенных заседаниях заслушивают отчеты министров и руководителей различных ведомств, обсуждают вопросы соблюдения конституционных прав казахстанцев на здравоохранение, образование, оказание социальных услуг и многое другое. Дают нужные рекомендации. После нескольких часов приема и доброго десятка таких запутанных историй начинаешь понимать, что работа в Комиссии по правам человека требует от ее членов огромного морального и эмоционального напряжения, высокого профессионализма в области юриспруденции, человеческого такта и огромного терпения. Но все это стоит того, потому что вопросы обеспечения и защиты прав казахстанцев, совершенствование работы в сфере обеспечения этих прав находятся на постоянном контроле Главы государства. Анар Тукеева

№ 7 (13) 87

жаңа құқықтық мәдениет

Тәртіпсіздікке төзбеушілік –

біздің дәстүрімізде бар іс

«Қазақстан-2050» стратегиясында Қазақстан Президенті мемлекет тәртіпсіздікке барынша төзбеушілік қағидатын ұстануға тиіс деп атап көрсетті. «Дамыған қоғам барлық жерде тәртіп пен реттілік орнатудан, жайлы подъезден, жинақы ауладан, таза көшеден және жарқын жүзді адамдардан басталады. Біз ең ұсақ құқық бұзушылықпен, бұзақылықпен, мәдениетсіздікпен ымыраға келмеуіміз керек, өйткені, осының өзі қоғам тыныштығын бұзады, өмірдің сапасына селкеу түсіреді» деп атап өтті Мемлекет басшысы, осы арқылы ол құқықтық мәдениеттің жоғары межесін белгіледі.

С

арапшылар биылғы жылы отандық құқықтық жүйе ең маңызды заңнамалық жаңалықтардың тұтас қатарымен толықты деп атап өтті. Парламентте жаңа Қылмыстық және Қылмыстық-процестік кодекстер, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы жаңа кодекс секілді іргелі құжаттар қабылданды, осы күндері Жоғары сотта әзірленіп жатқан Азаматтық-процестік кодекс қабылдану алдында тұр. Осы сана-

88

№ 7 (13)

маланған заңдар жинақтарының әрбірінде құқық қорғау органдары мен сот жүйесінің қызметкерлеріне қойылатын талаптар арттырылып, құқықтық нигилизм мен жауапсыздыққа төзбеушілік басты мәселе етіп қойылған, бірақ олар өзекті мәселелерді, оның ішінде біздің қоғамымыз жаңа уақыт талаптарына, жаңа құқықтық мәдениетке сәйкес өзгеруге қаншалықты дайын деген ең өткір мәселені шешпейді.

Заң қолданыста болу керек Ұзақ уақыт бойы біздің қоғамымыздың құқықтық санасында жазаның болмай қоймайтындығы, мүмкін боларлық барлық қатаңдықтар мен шектеулер адамды таяқтың астына алып тәрбиелеп, құқықтық мәдениеті Еуропа тұрғындарының құқықтық мәдениетіне тең, заңдарды сақтауға жауапты және оларды, тіпті, төменгі деңгейде де бұзуға мүлдем төзбейтін жаңа адам

және азамат формациясын жаңа бір тұқым секілді өсіріп шығаруға қабілетті деген, кеңінен таралған аңыз үстемдік құрды. Алайда, практика көрсетіп отырғандай, құқықтық нигилизм көріністері үшін заңнамалық жауаптылықты арттыру қоғамдық деформация қатерін барынша азайтқанымен, құқықтық мәдениет пен өзіндік сананың мүлдем жаңа образын жасауға қабілетті емес. Белгілі бір новеллалар, ең алдымен әкімшілік заңнамадағы новеллалар нәтиже бергенін мойындау керек, алайда олардың «бірақ» дейтін тұсы да бар. Бұл сөзіміздің мәні мынада, көпшілік заңнамалық құралдар заңның қатаң және бұлжытпай орындалу қажеттігі туралы Мемлекет басшысы мәлімдеп, уәкілетті органдарға қабылданған заңнамалық актілердің орындалуын қадағалау туралы тікелей нұсқау берген кезде ғана нақты жұмыс істей бастайды. Әкімшілік заңнамада көп жылдар бойы бұзақылық әрекеттер: қоғамдық орында былапыт сөйлегені, түкіргені және қалалық немесе қоғамдық мүлікті бүлдір-

гені – тәуліктің түнгі уақытында қоғамдық тәртіп пен тыныштықты бұзғаны, белгіленбеген жерде жолдан өткені, қоғамдық ұйымдарда темекі шеккені үшін жауаптылық туралы нормалар жазылса да, олардың әрдайым бұзылатыны талай рет тілге тиек болды. Оның үстіне осы нормаларды бұзу мейлінше қасақана түрде, тіпті қызметтік борышы бойынша қоғамдық тәртіптің сақталуын бақылауға міндетті құқық қорғау қызметкерлерінің көз алдында жасалып жатты. Осы жағдайға Нұрсұлтан Назарбаев араласқаннан кейін ғана құқықтық көрініс күрт өзгерді. Президенттің құқық қолдану практикасының кемшіліктерін қолмен нұсқап көрсетуіне тура келді. Содан соң құқықтық көрініс біршама тұрақтанғанымен, шешімін күткен сұрақтар одан сайын көбейе түсті: мысалы, неліктен әуел бастан тұрмыстық деңгейде заң

№ 7 (13) 89

жаңа құқықтық мәдениет

бұзушылыққа төзбеушілік дәрежесі соншалықты төмен болды? Неге учаскелік инспекторлар әрекет жасамады? Тиісті органдардың өз құзыреттері шегінде өздеріне сеніп тапсырылған барлық учаскелерде заңның сақталуын қадағалап, бақылауда ұстауы мүмкін бе? Неліктен Мемлекет басшысы әр жолы «мүлдем төзбеушілікті» және заңнамада бұрыннан жазылған нормалар бұлжытпай сақталуы үшін оларды еске салып, ескертіп тұруға тиіс? Жылдам шешуді талап ететін тағы қандай құқықтық мәселелер көтерілмей қалды? Қазақстандық қоғамның анархиядан иммунитеті бар Әрине, кез келген заңнамалық тұтқалар, ал оның үстіне мемлекеттің бірінші басшысының заң әрпі бұлжытпай сақталуға тиіс екендігі туралы қосымша нұсқауларымен үстемеленген тұтқалар азаматтардың құқықтық мәдениеті мен жаңа құқықтық өзіндік санасын қалыптастыруға тікелей әсер етеді. Мысалы, осы тақырып белгілі бір түрде талқыланғаннан кейін ғана жағдайды түзетуге қол жеткізілді. Оның үстіне, азаматтардың құқықтық санасы мен әлеуметтік мәдениетіне төменнен, халықтан шығатын бастамалар игі ықпалын тигізеді. Неғұрлым жарқын әрі табысты идеяларға тұрғын үйлердің кіреберістеріне бейнекамералар орнату туралы әлеуметтік бастаманы жатқызуға болады. Дегенмен де азаматтардың құқықтық санасы, жоғары құқықтық мәдениеті заңды құрметтеуші, әлеуметтік жауапты, тіпті өнегелі адам болудың заңнамалық қажеттігінен ғана пайда болып, қалыптаспайды, оны азаматтардың өздері өз бойында, өз қоғамдастығында, жергілікті өзін-өзі басқаруында немесе мемлекеттік емес ұйымдарында жасап, қалыптастырады. Мұнда мемлекеттің рөліне белгілі бір шеңбер салынып, шектеу қойылған. Мемлекет ең алдымен құқықтық, тұрмыстық, мінез-құлықтық мәдениет межесін

90

№ 7 (13)

жаңа құқықтық мәдениет

белгілеп береді, одан әрі: «орынды кеңеске» құлақ асу керек пе, жалпыға бірдей қабылданған құндылық жүйесіне бой түзеу қажет пе әлде абырой-беделді де, моральді де, құқықты да, қандай да бір әлеуметтік нұсқауларды да мойындамай, маргиналдану қажет пе деген еркін таңдау аумағы басталады. Мемлекет идеологиялық функцияны өз мойнына алады, ал одан әрі қоғам өз критерийлеріне, дәстүрлері мен нұсқауларына сүйене отырып, мінез-құлық нормаларын өзі реттейді. Сонымен бір мезгілде посткеңестік кеңістіктің бірқатар елдерінен бір ерекшелігі Қазақстан құқықтық сананың жоғары нормаларына бейімдіктің жоғары дәрежесіне ие. Бұл жерде, ең алдымен, анархия көріністеріне деген төзбеушілік туралы сөз болып отыр. Атап айтқанда, саясаттанушы, «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ-тың Әлеуметтік әріптестік орталығының жетекшісі, саясаттанушы Нұрлан Ерімбетов қазақстандық социумда әлеуметтік жанжалдарды шешудің өзіндік дәстүрлі бірегей құралдары бар деп есептейді: - Қазақтарға митингішілдік деген тән емес екеніне сенімдімін – алаңға шығып, айқай салу біздің менталитетімізде жоқ нәрсе, - дейді саясаттанушы. – Қазақтар жанжалды мәселелерді дәстүрлі түрде беделді кісілердің талқысына салып, солардың кеңесінде шешкен... Мен тіпті саясаткерлерге адамдарды топтап жинамай, үйлерге баруды ұсынар едім. Иә, бұл ауыр жұмыс. Бірақ, егер сіз 2-3 ақсақалмен сөйлессеңіз, олар бір аптадан кейін сіздің ойыңызды бүкіл ауылға жеткізеді. Өйткені осы күндер ішінде той да, жаназа да, дастархан бойына жиналудың басқа себептері де болады. Біздің діліміз осы: адамдарды, тіпті, кейде осында қандай мақсатпен келгенін де түсінбейтін адамдарды алаңға қуғанша, қазақтармен оның отбасы ортасында, туыстары арасында сөйлесу керек. Шынында да, қазақстандық қоғамға лайықты бағасын беру

қажет – ол бүлдіргіш насихатты қабылдауға аса бейім емес әрі әлеуметтік және құқықтық тұрақтылық мәселелерінде күрішті күрмектен ажырата біледі. Қазақстандық қоғамды алдау және жалған жолға салып жіберу өте қиын, себебі тарихтың дағдарысты тұстарында олар әрдайым сауаттылығы мен жоғары әлеуметтік-құқықтық мәдениетін таныта отырып, моральдік беделді тұлғалар төңірегіне топтасып, бірігеді. Әкімшілік әділет арқылы реттелетін, оншалықты терең емес мәселелерді алатын болсақ, құқық қолдану практикасын жолға қою кезінде, бәлкім, тіпті, бастапқыда мемлекеттің бірінші басшылары тарапынан тікелей қоғаммен және мемлекеттік аппаратпен байланыс жасау арқылы құқықтық сана мен қоғамдық мәдениеттегі осы өкінішті олқылықтарды жоюға болатын шығар. ӘҚБ т К- ні ң үл г ісі м е н Соңғы жылдары мемлекеттің азаматтық қоғамға қарай елеулі қадам жасап жатқаны да маңызды. Құқықтық саладағы шешуші заң жобаларының көпшілігі «пысықтаудан» және мемлекеттік органдар өкілдерінен бөлек азаматтық қоғам институттарының, үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері белсене қатысатын елеулі, ресмиліктен ада талқылаудан өтеді. Мәселен, осындай өзара іс-қимыл жасасудың жарқын мысалдарының бірі Әкімшілік құқық бұзушылық туралы жаңа кодексті әзірлеп, қабылдау болды. Оның түпкілікті нұсқасына мемлекеттік емес ұйымдардың барлық маңызды түзетулері мен тілектері енгізілді. Жалпы алғанда, жеке тұлғаларға қатысты бірқатар жұмсартатын түзетулер көзделді, бұл, әсіресе, ұлттық заңнаманы дамытудың жалпы векторын ескеретін болсақ, қуантпай қоймайды. Егер әлемдік құқық жүйесінің үрдістері жөнінде айтатын болсақ, олар әкімшілік заңнаманы ізгілендіруге бағытталған және Қазақстан да осы трендті ұстанып отыр.

Сондықтан да жаңа Кодекске енгізілген нормаға сәйкес азамат әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асырып жатқан лауазымды адамның не уәкілетті органның әрекетіне сотқа шағым жасау мүмкіндігін алады. Тағы бір новелланың мәні мынада, ендігі жерде әкімшілік құқық бұзушылықтар бойынша заңды

күшіне енген қаулыларды жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты қайта қарауға мүмкіндік туады. Бұған қоса, жаңа ӘҚБтК бойынша жеке тұлғалардың кінәсін жұмсартатын мән-жайлар анықталған жағдайда, оларға салынатын айыппұл 30 пайызға дейін қысқартылады. Осының барлығы жаңа құқықтық мәдениет қалыптасты-

ру көбінесе «екіжақты қозғалысы бар көше» болып табылатынын білдіреді. Мемлекет пен қоғам екі ойыншы секілді осы процеске екі жақтан да мүдделі.

Сарапшы Заида Ахметова

№ 7 (13) 91

книжная полка

книжная полка

П

Еще раз о евразийстве Книга «Евразийство: истоки, концепция, реальность» / Под ред. М.С. Мейера, В.А. Михайлова, Ж.С. Сыздыковой. – М.: Паблис, 2014. – 744 с.

92

№ 7 (13)

На тему евразийства существует множество исследований, книг, диссертаций, монографий. Однако предлагаемое издание «Евразийство: истоки, концепция, реальность», пожалуй, одно из первых, в котором комплексно исследованы истоки этой концепции, ее генезис и современные политические воплощения этой идеи.

риветственные В комплексном труде слова к книге дается общее представленаписали Презиние об истории возникдент Республики новения и развития идеи Казахстан Нурсултана Наевразийства, ее эволюции зарбаев и Президент Росв настоящее время, роли сийской Федерации Владии значении Евразийской мир Путин. идеи в современной об«20 лет назад Казахщественно-политической стан инициировал масмысли, общая характериштабный проект евразийстика идеи и ее практической интеграции. Пытаясь ская реализация. мыслить не сиюминутПервые страницы изИльяс Омаров, ными, а стратегическими дания сосредоточены на начальник управления информационнокатегориями, мы предловопросах зарождения и издательского совета жили нашим ближайшим развития представлений соседям модель совмест- комитета международной о евразийской общности в информации МИД РК ного экономического традиционных обществах развития», – отмечает в Старого Света. Рассмотрена приветственном послании к читателям история возникновения российского евПрезидент Нурсултан Назарбаев. разийства – идеи пионеров евразийской По определению Президента Вламысли достаточно долго в России оставадимира Путина, «сегодня наш интелись малоизвестными, и только с 1950-х грационный проект выходит на кагодов усилиями Льва Гумилева они все чественно новый уровень, открывает же стали предметом живого интереса широкие перспективы для экономичеобщественности и вызвали острые дисского развития, создает дополнительные куссии в научной среде. конкурентные преимущества. Такое объЧто касается Казахстана как двигаединение усилий позволит нам реально теля евразийской интеграции, об этом участвовать в процессе выработки решеговорится в одной из глав о современной ний, задающих правила игры». политической практике и воплощении в На рубеже XX–XXI веков выдвинуней евразийских идей Н. А. Назарбаева. тые в учении евразийцев идеи и конКонцепция «Евразийского союза» Нурцепции не утратили актуальности, султана Назарбаева позволяет восприоднако явно нуждались в дальнейшем нять позитивные стороны от процессов творческом развитии и переосмыслеглобализации и избежать негативных. нии. И эту ответственность взял на себя Любопытен раздел, в котором предопрезидент Республики Казахстан Нурставлен анализ интеграционных процессултан Назарбаев. сов на постсоветском пространстве, роли Выступая еще в марте 1994 года в «евразийского фактора» в политике соМосковском государственном универсивременной Турции, отдельных аспектов тете имени М. Ломоносова, Н. Назарбаев расширения границ евразийского взаиобратил внимание аудитории на то, что модействия и включения в него Китая. «мир сейчас настолько связан и взаимоСловом, «Евразийство: истоки, конзависим, начиная от экологии, кончая цепция, реальность» можно рассматрибезопасностью, что интересы одной навать как большое продвижение в популяции становятся интересами другой, то ризации идей евразийской интеграции. есть интересами всех народов». По мнению авторов, каждый, кто прочтет По существу, это выступление и поэту книгу, найдет в ней свое: ученый и ложило начало возрождению евразийисследователь – видение проблемы, стуской идеи как фундамента новой интедент – теоретические знания, практик – грации на постсоветском пространстве, постановку и решение концептуальных наведению цивилизационных мостов и функциональных вопросов, а рядовой между Востоком и Западом, созданию читатель – увлекательное и полезное натакой общественной системы, которая учно-популярное чтение, заставившее бы основывалась на межнациональном задуматься о реалиях и горизонтах еврасогласии и гражданском мире. зийской интеграции.

В Армении появилось «министерство по ЕврАзЭС» Новое министерство международной экономической интеграции и реформ будет координировать сотрудничество Армении с Евразийским экономическим союзом и по ходу - Евросоюзом, - заявил журналистам министр образования и науки, заместитель председателя правящей Республиканской партии Армении Армен Ашотян.

- В центре внимания нового министерства международной экономической интеграции и реформ будут вопросы, связанные с членством Армении в ЕАЭС. Позднее министерство также будет заниматься разработкой новой повестки сотрудничества Армении с Евросоюзом, особенно в экономической сфере, - надо последовательно осуществлять реформы, тем более что есть такая необходимость, - сказал Ашотян. Планировалось, что Ереван подпишет с ЕС соглашения об ассоциации и зоне свободной торговли на вильнюсском саммите «Восточного партнерства», однако за два месяца до этого Армения заявила о намерении вступить в Таможенный союз и участвовать в евразийской интеграции.

10 октября в Минске был подписан договор о присоединении Армении к Евразийскому экономическому союзу.

№ 7 (13) 93

тарих толқынында

Мырзатай Жолдасбеков:

Еуразияшылдық идеясы пантүркілік идеядан гөрі кеңірек Мырзатай Жолдасбеков еліміздің тарихы өзгеріп, ұлттық мемлекетіміз қалыптасқан кезеңде идеологиялық блоктың тізгінін ұстап, жетекшілік еткен мемлекеттік қайраткер ретінде ғана белгілі емес. Тәуелсіздігіміздің алғашқы жылдарындағы азаматтық және ағартушылық қозғалыс, ХХ ғасырдың басында саяси қуғын-сүргінге ұшыраған әдебиет, ғылым мен саясат қайраткерлері – Ахмет Байтұрсыновқа, Әлихан Бөкейхановқа, Міржақып Дулатовқа, Ермұхан Бекмахановқа, Мағжан Жұмабаевқа, Шәкәрім Құдайбердиевке қатысты тарихи әділеттілікті қалпына келтіру ісі де оның атымен тығыз байланысты.

94

№ 7 (13)

тарих толқынында

Б

ұған қоса, Мырзатай Жолдасбеков «Мәдени мұра» атты бірегей бағдарлама идеологтарының бірі болып, танымдық құндылығы орасан зор тарихи жәдігерлерімізді отанына оралту жолында қыруар іс атқарды. Сонымен бірге, Мырзатай Жолдасбеков түркологияны дамыту ісіне де баға жетпес үлес қосып келе жатыр. Ол көне түрік жазба ескерткіштерін көп қажыр жұмсап зерттеп, қазақ тіліне аударды, осы зерттеу жұмысының нәтижесінде 2006 жылы «Орхон ескерткіштерінің толық атласын» шығарды. Мырзатай Жолдасбекұлымен сұхбат құру қазақ мемлекеттілігін құрудың қазіргі кезеңімен және еуразияшылдық идеялармен ортақ тамырластық тылсымына толы түркологияның таңғажайып әлемінің есігін ашады.

- Мырзатай Жолдасбекұлы, Қазақстанның қоғамдық ойы тәуелсіздігіміздің жиырма жылдан аса уақытында ұлттық идеяны әзірлеуге бағдарланды. Сан алуан ұсыныстар берілді, олардың арасында ұлттық идеяны жаңғыртумен және инновациялармен сабақтастырған технократиялық ұсыныстар да, тіпті ашық мистикалық ұсыныстар да болды. Мінеки, түптеп келгенде, Президент Қазақстан халқына Жолдауын арнай отырып, олардың барлығын ұлттық идея ретінде тұжырымдады. Сіздің ойыңызша, осы тұжырымның артында не тұр? Оның бітім-болмысы қандай мазмұнға толы?

- Қазақтар өз тарихында көп нәрсені бастан кешті және мұнда ең қорқыныштысы – бұл өзіңнің шынайы тарихыңның мойындалмауы. Бұл тұрғыдан алғанда, Қазақстан тарихының жетпіс жылдық кеңестік кезеңі ерекше күрделі кезең болды. Өкінішке қарай, сол жылдары қазақтар ата-бабадан қалған ең құнды мұрасын: азаматтық тарихын, дәстүрлері мен әдет-ғұрпын, әдебиетін, тіпті тілін жоғалтудың сәл-ақ алдында тұрды. Соның салдарынан бүгінгі күнге дейін біздің толық, шынайы тарихымыз жазылған жоқ. Біздің оны толық жазып шығатынымызға да аса күмәндімін, өйткені біз сталинизм дәуірінде халық жауы деп жала жабылған тарихшы Ермұхан Бекмаханов секілді

Мырзатай Жолдасбеков, Қазақ ұлттық өнер университетінде Қорқыт мұрасын зерделеу жөніндегі ғылыми-зерттеу орталығының басшысы

талай майталман мамандарымыздан айрылып қалдық. Тоталитарлық режим біздің тарих ғылымымызды басқа да орны толмас жоғалтуларға ұшыратты. Мәселен, мен студенттік жылдарымда кеңестік тарих оқулықтарынан көңіл қынжылтатын бір ерекшелікті байқадым: онда қазақ хандары өз халқына жат әрі жау ретінде бейнеленді. Не болмаса, тағы бір мынадай мысал. Әлем әдебиетінің тарихында төрт-бес халық қана ұлттық эпос секілді ұлы поэзия жанрын қалыптастыра алған. Оның ішінде ұрпағына өзінің ауқымы мен көркемдік құндылығы жөнінен эллиндік «Илиадамен» және үнділік «Рамаянамен» шендесетін үлкен эпикалық полотна қалдырған қазақтар да бар. Осы ұлы мұрадан кезінде бізге тек «Қамбар батыр» эпосын ғана оқытты. Біз «Қобыланды батырды» да, «Алпамыс батырды» да, «Ер Тарғынды» да, «Қозы Көрпеш – Баян сұлуды» да, «Қыз Жібекті» де оқыған жоқпыз. Неге? Себебі, олардың кейіпкерлері бай отбасыдан шыққан. Ал Қамбар батыр – кедей. Тағы бір мысал. Коммунистік идеологтар жаңару мен жасарудың ұлы мерекесі Наурыз мейрамын діни мерекеге жатқызып, халықтың жадынан өшіріп тастады. Осылайша, большевиктік идеологияның «арқасында» қазақтар ана сүтінен күштеп ажыратылған сәби секілді өзінің ұлттық мәдениеті мен тарихының нәрінен ажырап қалды. Әрине, мұның өзі әдейі қолға алынған қасақана саясат еді, соның салдарынан

біз ата-бабамыздың бай мұрасынан айырылып қала жаздадық. Құдайға шүкір, біз бұл тарихи дәуірді артта қалдырдық. Тәуелсіздік алғаннан кейін өз тарихымызды, дәстүрлеріміз бен әдет-ғұрпымызды қайта жаңғыртып, түлету ісіне барынша күш салдық. Кез келген халыққа ұлттық идея қажет екеніне сенімім кәміл. Соңғы он жылда ол жөнінде көп айтылды. Бірақ, түптеп келгенде, Президент ұлттық патриоттық идеяның іргелі тұжырымын ұсынып, ғажайып бастама көтерді деп ойлаймын. Оның өзі жоқ жерден бар болған құрғақ қиял емес. Біздің ата-бабамыз VI ғасырдың өзінде Түрік қағанатын құрған. Сол кезден бізге көне дәуірдің ұлы ескерткіштері – сына жазулары бар тас бағандар жетті, оларда біздің тарихымыз көрініс тапқан. Бұл жерде «біздің» деген сөзді айтуға толық құқымыз бар, өйткені Түрік қағанатының құрамына кейіннен қазақ этносының негізін құраған тайпалар кірді. Сондықтан, олар сонымен бір мезгілде барша түркітілдес халықтарға ортақ бола отырып, біздің ұлтымыздың – қазақ халқының шынайы ескерткіштері болып табылады. Олар өзіне «Мәңгі Ел» құру идеясын ту еткен. Айтпақшы, осы идеяның авторлары тұңғыш түрік мемлекеттілігінің негізін қалаушылар, алғашқы қағандар – Бумын қаған мен Істемі қаған болды. «Күлтегін» жыры мына сөздермен басталады: Биікте көк Тәңірі, Төменде қара жер жаралғанда, Екеуінің арасында адам баласы жаралған. Адам баласы үстіне ата-тегім Бумын қаған, Істемі қаған отырған. Отырып, түркі халқының ел-жұртын Қалыптастырған, иелік еткен. Төрт бұрыштың бәрі дұшпан екен, Сарбаздарымен аттанып, Төрт бұрыштағы халықты Көп алған, бәрін бейбіт еткен. Бұл жолдар алғашқы түрік қағандарының өзіне «дүниенің төрт бұрышындағы халықтарды» бағындырған ұлы

№ 7 (13) 95

тарих толқынында

билеушілер болғанын айғақтайды. Бұл асыра айтқандық емес. Түрік қағанаты VI ғасырдың соңына тура келген көркею кезеңінде Қытай (Маньчжурия), Моңғолия, Алтай, Шығыс және Батыс Түркістан (Орта Азия), Қазақстан мен Солтүстік Кавказ аумақтарын өз бақылауында ұстаған. «Мәңгілік Ел» идеясымен біріккен бірінші Түрік қағанаты бар-жоғы үш ғасыр өмір сүрді. Екінші Түрік қағанатын Күлтегіннің әкесі Елтеріс қаған құрды, оны Құтылық қаған – бақыт қағаны деп те атаған. Тайпалар арасындағы кикілжің, араздық, өзара тартыс екінші Түрік қағанатының құлауына алып келді. Міне, содан он үш ғасырдан кейін «Мәңгілік Ел» идеясы ұлы түріктер ұрпағының жерінде – Қазақстанда қайтадан бой көтеріп, жаңғырып отыр. Бұл оның өміршеңдігінің және онда жасампаздық мағынасының терең екендігінің айғағы. Менің ойымша, бұл іс жүзіне асыру үшін бірнеше ұрпақ өз өмірін арнауға лайық идея. Біздің Президентіміз Қазақстанның 2030 жылға дейін даму стратегиясын ұсынған кезде мен елдегі идеология мәселелеріне жетекшілік етіп жүрген болатынмын, өз басым сол стратегияның іс жүзіне асатынына сенбедім. Мені сол бір ауыр кезеңде жоспарлаудың осыншама кең көкжиегін ұсынуға бола ма екен деген күмән иектеді. Алайда, 2030 стратегиясы іске асырылып қана қойған жоқ, біз оны шын мәнінде жүзеге асыра алдық! Енді Президент 2050 стратегиясын ұсынып отыр, оның түп өзегін «Мәңгілік Ел» тұжырымдамасы құрайды. Әрине, бұл 2050 жылы біз «Мәңгілік Елге» айнала қоямыз деген сөз емес. Бірақ бұл біз ұмтылуға тиіс бағдар болып табылады.

- Түрік қағанаты әлемдік тарих барысына үлкен ықпал еткені белгілі. Мемлекет басшысы өзінің «Тарих толқынында» деген еңбегінде атап өткендей, «біздің ата-бабамыз екі мың жыл бойы Қиыр Шығыстан Батыс Еуропаға дейінгі, Сібірден Үндістанға дейінгі аумақта мемлекеттердің дамуында елеулі рөл атқарған». Қазақстан түрік мемлекеттілігіне, дипломатиясына, діліне, мәдениетіне тән қандай қырларды өзіне мұра етті. Біздің халқымыз бен

96

№ 7 (13)

тарих толқынында

үш ғасырдан кейін «Мәңгілік Ел» идеясы ұлы түріктер ұрпағының жерінде – Қазақстанда қайтадан бой көтеріп, жаңғырып отыр.

еліміз түркі өркениетінде қай орынды алып отыр?

- Қазақстанға Түрік қағанатының ұлан-байтақ аумағының бір бөлігі мұраға қалғанынан бастайық. VIII ғасырда Түрік қағанаты өзара тартыс салдарынан екі бөлікке – Шығыс және Батыс қағанатқа бөлінді. Батыс Түрік қағанатының орталығы қазіргі Жамбыл облысының аумағына орнықты. Осы жерден Батыс Түрік қағанаты бүкіл Шығыс Еуропаға өз ықпалын жүргізді. Ал олар мен бізге не ортақ деген мәселеге келетін болсақ, Қазақстан қазақ хандығының мұрагері екені секілді осы қуатты мемлекеттік түзілімнің де мұрагері болып табылады. Бұл жерде әңгіме тек одан гөрі алыс тарихи перспектива туралы болып отыр. Жалпы, бұл отыз ғасыр ішінде Еуразияның кең-байтақ аумағында пайда болған басқа мемлекеттерге де тең дәрежеде қатысты. Мысалы, мен Шыңғыс хан өзінің мемлекетін Түрік қағанатының орнында қалған бөлшектердің негізінде құрды дегенге нық сенемін. Шындап келгенде, ол өз төңірегіне моңғол емес, түркі тайпаларын топтастырды. Оның маңайындағы адамдар түркі тайпаларының өкілдерінен құралды. Жалайырлар әскери басшылықты құраса, наймандар ағартушы болды, ал басқару ісімен керейлер айналысты. Оның әжесі, анасы және әйелі қазір қазақ этносының құрамына кіретін қоңыраттан шыққан. Мен өзімнің бір мақаламда осы фактілерге сүйене отырып, «моңғол» этно-

нимінің негізіне түріктің «Мәңгілік Ел» туралы пайым-түсінігі салынған деген болжам айттым. Осылайша, біз көне түрік өркениетінен қазіргі күнге дейін мемлекеттіліктің күшті дәстүрлерінің сабақтастығын байқап отырмыз.

- Мырзатай Жолдасбекұлы, кез келген өркениет жалпыадамзаттық құндылықтар қорына өз үлесін қосатыны белгілі. Мысалы, батыс еуропалық өркениет өзін ғылыми-техникалық прогресс пен либералдық құндылықтарды таратушы деп санайды. Ал ресейлік өркениет, орыс діни философтары айтып жүргендей, өзінің алдына «жер бетінде Әділеттілік патшалығын құруды» мақсат тұтады. Сіз қалай ойлайсыз, түркі этностарында өзіне тән ерекше өркениеттік миссия бар ма? Ол неден көрінеді? Түркілердің дүниетанымында күшті мемлекет құру, халықтарды біріктіру идеясы шешуші идея болған. Оны «Күлтегін» және «Тоныкөк» секілді көне түрік жазба ескерткіштерінің жыр жолдарынан анық оқуға болады. Бірақ осы жерде мен салыстырмалы түрде таяуда ғана пайда болған және пайда болуына өзімнің де үлесім тиген «түркі өркениеті» деген терминге қатысты бір-екі ескертпемді айта кеткім келіп отыр. Мені ғылыми ортада және әдебиетте «түркі өркениеті» деген терминнің жоқтығы әрдайым алаңдатып, толғандырып жүрді. 2001 жылы Л.Гумилев атындағы ЕҰУ-дың ректоры болып тұрған кезімде мен сол кезде премьер-министрдің орынбасары қызметін атқарған Иманғали Тасмағамбетовке: «Иманғали Нұрғалиұлы, қараңызшы, византия, қытай, батыс еуропа және араб өркениеттері туралы қаншама көп айтылып және жазылып жүр. Ал біздің түркі өркениеті туралы тым болмаса бір жерде бір сөз жазылған ба? Біз соғыс пен бейбітшілікке, даңқты жеңістер мен шығармашылық ойдың шарықтауына толы екі мың жылдық тарихымызда оны жасай алмадық па? Ал өзінің мәні жөнінен өркениет дегеніміз не? Өркениет – бұл мәдениет. Өз тарихын уақытқа мойымайтын тас бағандарға қашап жазған біздің ата-бабамыз жалпы адамзаттық өркениетті байытқан бірегей мәдениет жасағаны сөзсіз».

Иманғали Нұрғалиұлы мені қолдап, 2001 жылы біз ЕҰУ-да түркі өркениетіне арналған халықаралық конференция өткіздік. Сіз сол кезеңге дейін ешбір жерден бұл терминді кездестіре алмайсыз. Оған дейін өркениет санатындағы түркі мәдениеті туралы ешкім жазған емес. Әрине, түркі мұрасын зерттеуде орыс ғалымдары да, Еуропа ғалымдары да өте көп жұмыс атқарды. Түркологияны дамытуға А.Н.Самойлович, О.Н.Бетлингк, П.С.Паллас, В.В.Радлов секілді ғалымдардың қосқан үлесіне баға жетпейді. Алайда осы көрнекті зерттеушілер өз жұмысында еуроцентристік қағидаттарды ғана басшылыққа алып, бұл түркі мәдениетінің маңызын жете бағаламауға әкеп соқтырды. 1893 жылы академик В.В.Радлов түркі жазба мұрасын бір жүйеге түсіруге алғаш рет әрекет жасап, «Моңғолияның көне ескерткіштерінің атласын» шығарды. Ол осы ескерткіштердің көне түркі халқы мен мәдениетіне тиесілі екенін білсе де, бұл фактіні елеусіз қалдырды. Қазірге дейін осы мән-жайға таң қалуым тоқтар емес. Кейіннен біз Қаржаубай Сартқожаұлымен бірлесіп «Орхон ескерткіштерінің атласын» шығара алдық. Ал өткен жылы біз осы іргелі еңбекке жаңа мәліметтер қосып, «Батыс түрік қағанаты» атласын шығардық. Ол қазірдің

өзінде библиографиялық тұрғыдан сирек кездесетін атласқа айналып үлгерді. Бүгін біз түркі дүниесі бірлігінің қайта туындап жатқанын байқап отырмыз. Бұл қозғалыстың идеялық жағынан дем берушісі Түркияның бұрынғы Президенті марқұм Тұрғыт Озал еді. Ол бірінші болып түркі халықтарын біріктіру, олардың мәдениеттерін дамыту және өзара байыту саясатын жүргізді. Кейіннен осы бірегей қозғалыстың басына біздің Президентіміз келді, ол түркі дүниесіндегі ынтымақтастықты нығайтуға жәрдемдесетін, түркі мәдениетін насихаттайтын институттарды: Түркітілдес мемлекеттер басшыларының кеңесін, Түркітілдес мемлекеттердің парламенттік ассамблеясын (ТүркПА), Түркітілдес мемлекеттер сыртқы істер министрлерінің кеңесін, ТҮРКСОЙ-ды құруға көп еңбек сіңірді. 2009 жылы Нахчыванда Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Түркі дүниесі ақсақалдарының кеңесін құруға бастама жасады. Оның құрамына Қазақстан тарапынан менің кандидатурам ұсынылды. Мен осы кеңестің алғашқы төрағасы болдым. Кезінде бұл жолда бірталай бөгет болғанына қарамастан, бүгінгі күні түркі дүниесі осы ынтымақтастық және интеграция институттарының арқасында қарқынды даму кезеңін бастан

кешіріп жатыр. Мәселен, 1926 жылы Бакуде түркологиялық конференция болып, онда академик А.Н.Самойлович КСРО құрамына кірген түркітілдес республикаларды Осман анадолы түріктерінен ажыратып-бөлу үшін оларды түркілер деп атайық деген ұсыныс енгізді. Ал шын мәнінде біз түрікпіз. Бұл сөзден қорқудың қажеті жоқ. Біз түркілер емеспіз – түрікпіз. Көне дәуірдің ұлы ескерткіштері «Күлтегін» мен «Тоныкөкте» «түрік» деп жазылған. Мен түркі дүниесінің ғалымдарын бірнеше рет өзімізге «түрік» тарихи этнонимін қайтаруға шақырдым. Бір кезде біз бұған да жетерміз деп ойлаймын.

- Қалай ойлайсыз, қазақтар үшін не маңызды: пантүркілік пе, әлде еуразияшылдық па?

- Екеуі де маңызды. Пантүркілік терминіне қатысты айтқым келетіні, оған теріс ұлтшыл реңк бере отырып, құбыжыққа айналдырды. Ал бұл терминде жаман не бар? Егер түркі халықтары бірігетін болса, бұл олар біреуге қарсы бірігіп жатыр деген сөз емес.

- Дегенмен Қазақстан соңғы жылдары түркі тілдес мемлекеттер болып табылмайтын Ресеймен және Беларусьпен интеграциялық процестерді барынша серпінді түрде дамытып жатыр.

- Менің ойымша, еуразияшылдық идеясы пантүркілік идеядан гөрі

№ 7 (13) 97

тарих толқынында

кеңірек. Оның негізінде славян және түркі суперэтностарының тарихи тағдырларының ортақтығы жатыр, олар бір-біріне аса зор мәдени және өркениеттік ықпалын тигізген. Кезінде мен Президенттік мәдени орталыққа өзімнің үйдегі кітапханамды – 8 мың дана кітапты 15 жылға өтеусіз пайдалануға бердім, осы кітаптардың арасында Ресейдің тарихы бойынша Н. М. Карамзиннің «История государства российского», В. О. Ключевскийдің «Курс русской истории», Н. И. Костомаровтың «Русская история в жизнеописаниях ее главнейших деятелей», С. М. Соловьевтің «История России с древнейших времен» атты классикалық еңбектері бар. Біз осы жұмыстардан Ресей мен түркі дүниесінің тарихы қалай өзара сабақтасып, тығыз өріліп жатқанына, біздің мәдени, генетикалық, тарихи және тілдік ортақ тамырлармен қалайша берік байланысып жатқанымызға айқын айғақтар табамыз. Осы ортақтық еуразияшылдық идеясының негізіне айналды. Бірақ ол ұзақ уақыт бойы теорияның шеңберінен шықпай, ғылыми пікірталас алаңының нысанасы болып келді. Біз осы идеяны нақты іс жүзіне асыруға соңғы жиырма жылда, біздің Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың батыл әрекеттерінің арқасында кірістік. Ынтымақтастық форматтарын біртіндеп тереңдете отырып, біз Еуразиялық экономикалық одақ құруға жеттік. Мен еурази-

98

№ 7 (13)

тарих толқынында

ялық интеграция славян және түркі суперэтностарының мың жылдан астам өзара іс-қимылының тарихи процесс дамуының қисынына негізделген тағы бір заңды кезеңі деп есептеймін. Өкінішке қарай, қазақ шығармашылық зиялыларының кейбір өкілдері посткеңестік кеңістіктегі реинтеграция қайтадан бізді өз тілімізді, ұлттық мәдениетімізді, тамырымызды жоғалтуға алып келеді деген қауіп айтып жүр. Мен бұл қауіптенуге қосылмаймын. Менің ойымша, бұл тарихи кезең коммунистік өткен дәуірімізде қалды. Ол дәуірге әртүрлі көзқараспен қарауға болады, онда жақсы нәрсе де аз болған жоқ, бірақ большевиктердің басты қателігі олардың Homo Sovieticus атты эксперименттік адам үлгісін жасауға ұмтылғаны болды, олар ұлттық республикалардың тарихын, мәдениетін, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын жоюға тырысты. Дегенмен мен Ресейдің қазіргі элитасы коммунистік идеологтардың қателіктерінен сабақ алды және бұл жағдай енді қайталанбайды деп сенемін.

- Мырзатай Жолдасбекұлы, Сіздің Лев Николаевич Гумилевпен жеке таныстығыңыз бар және 1989 жылы ол Қазақстанды еуразиялық доктринаның жол бастаушысы болады деп болжам жасаған кезде соның куәсі болдыңыз. Сіздің ойыңызша, оның бұл сенімділігі неге негізделді?

- Мен Лев Гумилевпен шынында да 1989 жылы таныстым. Бұл Ленин-

градта болған еді, мен ол жерге Қазақ КСР Компартиясы ОК идеологиялық бөлімінің меңгерушісі ретінде делегацияны бастап бардым. Біз Қазақстанның Ленинград облысындағы мәдениет күндерін өткіздік. Сол кезде Лев Николаевич қуғынға ұшырап жүрген профессор еді. Оған жақындаудан бәрі қашатын. Әрине, біз өз жоспарымызды Ленинград облыстық партия комитетімен келісіп алдық. Біз көрнекті еуразияшыл ғалыммен кездесу ұйымдастыру туралы мәселе қойғанға дейін барлығы қалыпты жүріп жатты. Ленинградтық партиялық функционерлер оны тізімнен сызып тастады. Бірақ біз өз пікірімізден қайтпадық. Түптеп келгенде, ол халық жауы емес қой! Біз ленинградтық әріптестерімізді мұнда ешқандай теріс ой жоқ екеніне сендірдік. Лев Николаевичпен кездесу Ленинград мемлекеттік университеті проректорының кабинетінде өтті. Сонда Гумилев Қазақстан еуразиялық қозғалыстың бастауында тұрады деген сөзін айтты, мұның көрегендік екені кейіннен белгілі болды. Бес жылдан кейін, 1994 жылы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев М. В. Ломоносов атындағы ММУ қабырғасында алғаш рет Еуразиялық одақ құру идеясын ұсынып, осы жобаны іске асырудың нақты жолдарын белгілеп берді. Бүгінгі күні Қазақстанда Л. Н. Гумилевтің мұрасын мейлінше сыни тұрғыдан бағалайтын ғалымдар да бар. Бірақ, қалай болғанда да, Гумилев ұлы еуразияшыл, көрнекті

түрколог-зерттеуші болған, солай болды және солай болып қала береді. Лев Николаевич қайтыс болғаннан кейін біз оның зайыбы Наталья Викторовна Симоновскаяға көмектестік, ол Ленинградтан қайтып оралып, Мәскеуде қарапайым екі бөлмелі пәтерде тұрып жатты. Өз кезегінде ол да біздің Еуразия ұлттық университетінде Гумилевтің кабинетін жасауымызға көмектесті.

2000 жылы РФ Президенті лауазымына енді ғана сайланған Владимир Владимирович Путиннің Қазақстанға ресми сапары аясында Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-ға келгені есіме түсіп отыр. Мен Наталья Викторовнадан Қазақстан мен Ресейдің Президенттеріне хат жазуды өте қатты өтіндім. Төралқада екі мемлекет басшысының – Владимир Владимирович Путин мен Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың ортасында отырғаным есімде. Сонда Наталья Викторовнаның хаты оқылды. Хаттың біреуі – Назарбаевқа, екіншісі Путинге арналды. Хат «Құрметті Владимир Владимирович, сіз билік басына келгелі бері біз адам секілді өмір сүре бастадық» деген сөздермен басталды. Ал ол кез болашағы бұлыңғыр, үрейлі уақыт болатын, Ресей соның алдында ғана жантүршігерлік терактілер толқынын бастап кешіріп, оған жауап ретінде Шешенстанда контртеррористік операция жүргізді. Владимир Владимирович өте ойлы, ауыртпалықтар еңсесін басқандай күйде болды. Алайда осы көңіл тебірентерлік сөздерден кейін оның

жаны жылыса керек, жүзі жайнап сала берді. Кездесу жақсы өтті. Қоштасарда ол жылы қабылдау үшін бізге ыстық ықыласын білдірді. Қалай болғанда да еуразияшылдық идеясы өмір сүріп, өркендей береді. Қазақстан, әрине, оның іс жүзіне асуында маңызды рөл атқарады. Менің Астана туралы алғашқы сұхбаттарымның бірінде мен: «Қазір Астана Қазақстанның елордасы екеніне көзіміз жетті. Дегенмен менің Астана болашақта еуразияшылдықтың елордасы болады деген үлкен үмітім бар» деген болатынмын.

- Мырзатай Жолдасбекұлы, «Халық тарих толқынында» деген бағдарламада Қазақстанның қазіргі заманғы тарихының екі онжылдығын пайымдап-түсіну міндеті қойылды. Қалай ойлайсыз, оған қандай өлшеммен келу керек?

- Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары менің жақсы есімде. Адамдар ол кезде абыржып, қай істің басын шалып, қолға аларын мүлдем түсінбеді. Күтпеген жерде тәуелсіздік алған халық мүлдем сасқалақтап қалды, біздің отандастарымыз митингшілдік дүрмегіне ілесіп кетті. Біздің сол кезде ел тізгінін жоғалтпағанымыз үшін, билік басында Нұрсұлтан Назарбаев секілді саясаткердің отырғаны үшін құдайға шүкіршілік айтуымыз керек. Оның төзімі мен дана саясатының арқасында біз осы күрделі кезеңнен қантөгіссіз, асқынусыз және қақтығыссыз өттік.

Мен Нұрсұлтан Назарбаев секілді бірегей саясаткермен жұмыс істей алғанымды өзімнің өмірлік үлкен жетістігім деп санаймын. Ол қандай да бір идеяны ұсынатын. Басында оған ақыл жетпейтіндей болып көрінеді, бірақ кейіннен өзің де осы идеяға келесің. Президенттің ең құнды қасиеті – сені өз ісінің дұрыстығына бірден сендіруге тырыспайтынында, ол өзінің мақсатына асықпай, біртіндеп, бірақ сенімді түрде жетеді. Әрі өзінің дегеніне қол жеткізеді. Оның елорданы көшіру туралы идеясы да осылай іс жүзіне асқан. Бір жолы ол маған: «Мырзеке, мені сейсмологтардың Алматы жөніндегі болжамдары алаңдатып жүр. Бұл, біріншіден. Екіншіден, өзің де білесің, Сарыарқа – қазақтың жаны емес пе. Ол Еуразияның орталығы, кіндігі. Біз елорданы сонда көшіруіміз керек» деді. Менің ол сөзге орай: «Сіз не айтып тұрсыз! Адамдар жалақы, зейнетақы, стипендия ала алмай жүр... Біз елорданы қандай қаржыға саламыз?» дедім. Назарбаев өзіне тән сенімділікпен «Саламыз!» деді. Сонда мен басқа дәлелімді айттым: «Алатау – бұл біздің аталарымыздың жері, осы жұмақ мекенді қалай тастап кетуге болады?». «Жоқ, – деді Президент, – Алатау бізден ешқайда кетпейді, біздің тәуелсіз мемлекет пен жаңа елорда құруымыз керек» деді. Оның үстіне, қазақтар өз тарихында Астанаға дейін өзінің елордасын салмаған. Оған қоса Ақорданы да салмаған. Бірақ қазір оларды салды ғой!

№ 7 (13) 99

культура

В Красной Поляне в рамках заседания Совета по культуре государств - участников СНГ Казахстан и Россия торжественно подписали Межгосударственную программу сотрудничества по культуре на 2014-2016 годы.

В Казахстан и Россия: культурные горизонты

100

№ 7 (13)

межгосударственную программу включен широкий круг вопросов по укреплению взаимовыгодного партнерства в области культуры и искусства, а также целый комплекс мероприятий по дальнейшему развитию сотрудничества между народами Казахстана и России в гуманитарной сфере. Руководители ведомств культуры двух стран отметили чрезвычайную важность программы как ключевого инструмента в установлении еще более тесных культурных связей между государствами, имеющими общие

исторические корни и давние добрососедские отношения.

– Для многих членов совета приоритетным станет наш проект - Великий шелковый путь, как туристско-познавательный проект. Естественно, это проект, который нас всех объединяет и который всегда был интересен туристу, человеку. Это очень важно, - прокомментировал заместитель министра культуры РФ Григорий Ивлиев. В частности, министерства культуры Казахстана и России договорились о всесторонней поддержке деловых контактов между творческими организациями, - театральными учреждениями и труппами двух стран. Государства также готовы поддерживать участие музыкальных коллективов и исполнителей в международных фестивалях и конкурсах на территории наших стран. Не менее перспективным направлением является и реализация совместных проектов в сфере киноиндустрии. Как отметил министр культуры и спорта Казахстана Арыстанбек Мухамедиулы, удалось решить очень важный вопрос обмена студентами и подготовки переводчиков.

– Это очень важно, потому что сейчас появляется новая литература, новые интересные

имена. И качественный перевод - это всегда проблемный вопрос, - заявил глава казахстанского ведомства. Помимо этого, в Программу сотрудничества вошли вопросы партнерства в сфере учета, сохранения, реставрации, использования и популяризации историко-культурного наследия, повышения квалификации специалистов в области библиотечной деятельности и архивного дела. Программа также охватывает часто возникающие вопросы о незаконно вывезенных культурных ценностях. Принятие Программы сотрудничества в сфере культуры особенно актуально в свете соглашения о создании Евразийского экономического союза, подписанного главами государств в Минске.

№ 7 (13) 101

Ғылыми зерттеулер

Ғылыми зерттеулер

Еуразиялық ЫҚПАЛДАСТЫҚ – тарихи негізделген даму жолы Кеңес Одағы ыдыраған сәтте ТМД мемлекеттерінің барлық басшылары жеке мүдделеріне бас қатырып, өз көршілерін көзге ілмей, көп жағдайда оларды елеп-ескермей, әлемдік кеңістіктен жаңа әріптестер іздестірумен әлек болып жүрген кезде саяси сахнада интеграция процестерінің болашағына көз жүгіртіп, барлай білген бірден-бір тұлға Нұрсұлтан Назарбаев болды. 1994 жылдың көктемінде М. В. Ломоносов атындағы ММУ-да Еуразиялық одақ (ЕАО) атауымен бірлестік құру туралы идея алғаш рет айтылды.

Б Жұлдызай Ысқақова, Еуразиялық ықпалдастық институты Саяси зерттеулер бөлімінің жетекші сарапшысы

102

№ 7 (13)

ұл кезеңді еуразияшылдықтың жаңа даму деңгейіне шығуы деп сипаттауға болады. Н. Ә. Назарбаев 20-жылдардың еуразияшылдық идеясының өрісін, дискурсын, мәнмәтінін саяси жағынан да, зияткерлік жағынан да елеулі түрде кеңейтті. Н. Ә. Назарбаевқа дейін еуразияшылдық негізінен ресейлік проблемамен сабақтастырылды. Ендігі жерде ол Қазақстанмен де тығыз байланысты бола бастады. Онда батысқа қарсы уәждеме де, Еуропадан ірге ажыратуға деген ұмтылыс та жоқ, қайта Еуропамен бұрынғыдай мемлекетаралық деңгейде емес, өңіраралық деңгейде белсенді өзара іс-қимыл жасасуға деген ниет бар [1]. Н. Ә. Назарбаевтың идеяларында «ескі» еуразияшылдықты аңсау, оған қайта оралу емес (себебі ХХ ғасырдың соңына қарай әлемде

халықаралық-саяси жағдай мүлдем өзгеріп кетті), жаңа уақыттың нақты жағдайларына сәйкес келетін мүлдем жаңа деңгейге ұмтылу бар. Ал ХХ ғасырдың бірінші жартысында еуразиялық өңірдің халықтары мен республикалары еуразиялық диалогтың ықтимал субъектілері ғана бола алды. Олардың саяси субъектілігі 90-жылдары ғана нақты іс жүзіне асты [2]. ЕАЭ жобасында әуел бастан тең құқылы тәуелсіз мемлекеттердің бірлестігін құру көзделіп, ол өзіне әрбір қатысушы елдің ұлттық-мемлекеттік мүдделерін іске асыруға тиіс болды. Егемен елдер интеграциясының нысаны ретінде қарастырылған Одақ осы елдердің әрбірінің тұрақтылығы мен қауіпсіздігін ортақ интеграция әлеуеті есебінен нығайтуға бағытталды. Ұсынылған жобадағы маңыздысы – ЕАО-ға мүше

болу үшінші елдермен кез келген екіжақты келісімдерге кедергі келтірмеуге тиіс. Одақты бірлесудің бірден-бір нысаны ретінде қарастыруға болмайды, өйткені әрбір елдің ішкі әлеуеті әрқилы. Сондықтан да Одақтың негізгі қағидаты мемлекеттердің теңдігі, олардың егемендігі мен тәуелсіздігін құрметтеу болуға тиіс.

Сол 1994 жылы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Ұлыбританияға сапары кезінде «қазіргі бытыраңқылықтың орнына еуразиялық кеңістік мемлекеттерінің интеграциялану дәуірі келеді» деп нық сеніммен айтқан болатын. Сол кезде Беларусь, Қазақстан және Ресей мемлекеттері тарихи құжатқа – Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа қол

қойғанға (29.05.2014 ж.) дейін тағы да 20 жыл өтеді дегенді кім ойлаған. Қазіргі заманғы ғалымдардың көпшілігі «неліктен осы идеяны іске асыру үшін осыншама уақыт қажет болды» деген сұраққа жауап берген кезде Н.Назарбаевтың 90-жылдардың бірінші жартысындағы көреген әрі прогрессивті идеялары уақыттан озып туған идеялар болды деп

№ 7 (13) 103

Ғылыми зерттеулер

Ғылыми зерттеулер

Н. Назарбаев еуразияшылдықты саяси деңгейде алға жетелеуші болды, оның күш салуы арқасында еуразияшылдық теориялық тұрғыдан, философиялық тұрғыдан нақты саясат тұрғысына көшті.

ортақ пікір білдірді, шынында да тәуелсіздіктің алғашқы жылдары ТМД-ның барлық елдерінде сарыла күткен егемендікке ие болу эйфориясы, Кеңес Одағының қыспағынан құтылу, тоталитарлық өткен шақтан құтылу эйфориясы үстемдік құрды, сондықтан да ондай өткен дәуірге «кезекті» одақ нысанында кез келген қайта оралуды билік басына келген демократтар қабылдай қоймайтыны сөзсіз еді. Осындай одақтың қажет екенін санамен түсініп, сезіну үшін 20 жылға жуық уақыт қажет болды, расында да Президент өзінің сұхбаттарының бірінде атап өткендей, «үлкен жақын-

104

№ 7 (13)

даудың үлкен уақыт талап ететіні» ақиқат [2]. Шынында да солай болды, уақыт өткен сайын бұл идея өзінің өзектілігін жоғалтпай, қайта жыл сайын ТМД елдерінің саясаткерлері арасында да, қоғамдық топтары арасында да кеңінен қолдауға ие бола түсті. В.Путиннің 2011 жылы жарияланған «Еуразия үшін жаңа интеграциялық жоба – бүгіннен басталатын болашақ» атты мақаласы Еуразиялық интеграция идеясын қолдау жолындағы алғашқы маңызды үндеу болды. Осы мақаласында Президент В.Путин Н.Назарбаевтың идеяларына қолдау білдіріп, қазіргі заман полюстерінің бірі бола алатын

әрі бұл ретте Еуропа мен серпімді даму үстіндегі Азия-Тынық мұхит өңірінің арасында тиімді «байланыстырушы буын» рөлін атқаратын қуатты бірлестік туралы айтты. Үш елдің басшылары ЕАЭО туралы шартқа жеткенге дейін қыруар жұмыс істеді. Бұған 1995 жылы құрамына кіретін мемлекеттердің ортақ сыртқы кедендік шекарасын қалыптастыру, бірыңғай сыртқы экономикалық саясатты, тарифтерді, бағаларды және ортақ нарықтың басқа құрамдастарын жасау мақсатында ЕурАзЭҚ-ты құру жол ашты. Одан әрі Кеден одағы (КО) құрылды, оның шегінде бірыңғай кедендік тариф қолданылып, кедендік баждар

қолданылмады, кейіннен 2009 жылғы 27 қарашада Бірыңғай экономикалық кеңістік (БЭК) құрылды. Енді ЕАЭО туралы шарт күшіне енген кезден (2015 жылдың басынан) бастап әлемде 170 миллионнан астам адамды біріктіретін, орасан зор табиғи ресурстар запастары (әлемдік газ запасының 1/5 бөлігі және мұнайдың 15 %-ға жуығы), дамыған өнеркәсіптік, индустриялық базасы, қуатты кадрлық, зияткерлік, мәдени әлеуеті бар ірі өңірлік нарық жұмыс істей бастайды. Осы оқиғаны кезінде еуразиялық ғалымдар айтқан – еуразиялық арманды жүзеге асыру жолындағы үлкен қадам десек, артық

айтқандық болмас еді. Бұл тұрғыдан Н.Назарбаев еуразияшылдықты саяси деңгейде алға жетелеуші болды, оның күш салуы арқасында еуразияшылдық теориялық тұрғыдан, философиялық тұрғыдан нақты саясат тұрғысына көшті. Н.Назарбаев Ресей бағдарламасына берген сұхбатында: «интеграцияны қарапайым адам сезіне алуы үшін кез келген еуразиялық интеграциялық процестің бастауында экономика тұруға тиіс» деп айтты [3]. Бізге интеграция не үшін қажет? Егер бұл мәселеге тек қана прагматикалық тұрғыдан келетін болсақ, жаһанданушы әлем мен қатаң бәсекелестік жағдайында елдер бұған жалғыз-жарым жүріп төтеп бере алмайды. Қалыпты жағдайын сақтап, бәсекеге қабілетті мемлекет бола алу үшін бізге интеграциялану, экономиканы бірлесе күш салып көтеру және үлкен экономика әлеміне ЕАЭО секілді экономикалық одақ болып кіру қажет. ЕАЭО – бұл тек қана экономикалық одақ әрі ол дер кезінде құрылып отыр. Ресей саясаттанушысы А.Дугинаның айтуынша: «кез келген бірлесу тарихи тұрғыдан негізделеді және ол өзі болып жатқан дәуірге сәйкес келетін идеологияға ие болады». Бүгінгі күні Еуразиялық экономикалық одақ – егемен мемлекеттердің демократиялық бірлесуі қағидатына негізделетін, толық нақты, заманауи, өзекті тұжырымдама – конфедерацияның, оның үстіне, тек қана әлеуметтік-экономикалық мүдделері бар конфедерацияның бір типі.

Украинадағы дағдарыс тұрғысынан бүгінгі күнгі әлемдегі саяси жағдайға және батыс елдерінің Ресей Федерациясына тигізіп жатқан ықпалына назар аударатын болсақ, Ресей Азия елдері арасынан, бірінші кезекте ЕАЭО-ға мүше елдер арасынан одақтас іздейтіні айқын бола түседі. Бір таңқаларлығы, Л.Гумилев 90-жылдардағы соңғы сұхбаттарының бірінде: «Сізге құпиялап айтайын, егер Ресей құтқарылатын болса, онда ол тек еуразиялық держава ретінде және еуразияшылдықтың арқасында ғана құтқарылады» деп айтқан болатын, одан әрі ол «жау іздеудің қажеті жоқ – олар онсыз да көп, қайта достарды іздеу керек, дос – өмірдегі ең басты байлық. Одақтастарды шын ниеттілер арасынан іздеу керек. Мысалы, түркілер мен моңғолдар шын ниетті, шынайы болуы мүмкін, ал ағылшындар, немістер айлакер қанаушы ғана бола алады, мен бұған сенімдімін» деп атап өтті [4]. Посткеңестік кеңістікте интеграциялық байланыстарды қалыптастыру барысына талдау жасай отырып, еуразиялық кеңістіктегі елдерде экономикалық байланыстардан бөлек, біз толық пайдалануға тиісті орасан зор жиынтық әлеует бар екенін атап өту керек. Әлі зерделеуге тура келетін, мысалы, ұлттық идея мәселесі секілді неғұрлым кең ауқымды мәселелерді де қарастыру қажет. Ұлттық идея мен еуразиялық бірдейлену өзара байланысты, бірақ бірдей мәселелер емес. Қазақстанның ішкі саясатында еуразиялық идея ұлттық идеяның неғұрлым кең ауқымына құрамдас бөлік ретінде кіреді. Сыртқы саясатта посткеңестік кеңістіктегі өзара қарым-қатынастарда еуразиялық бірдейлену басты рөл атқара бастайды. Ұлттық идея бірінші кезекте азаматтық бірлікті, бірліктің әлеуметтік-саяси өлшемін назарда ұстайды. Қазақстанда 2010 жылғы 29 сәуірде қабылданған Ұлттық бірлік доктринасы осының айғағы бола алады. Еуразиялық идея мемлекетаралық ынтымақтастық пен интеграцияны қамтамасыз етуге бағытталған.

№ 7 (13) 105

Ғылыми зерттеулер

Ұлттық идея мен еуразиялық идея өзінің сипаты жөнінен – этностық емес, әртүрлі этностардың өзара іс-қимылын назарда ұстайтын этносаралық идея. Бірақ оларда бұл тұрғыда да елеулі айырмашылық бар. Қазір Қазақстанда қабылданып, түсініліп жүрген түрдегі ұлттық идея Қазақстанның этностарын мемлекет құрушы этноспен – қазақ этносымен біріктіруді көздейді. Еуразиялық идея болса, мультимәдениеттілік стратагемін, яғни еуразиялық диалог өрісіне қосылған барлық этностардың тең өкілдік етуін және теңдей қатысуын назарда ұстайды. Сонымен бір мезгілде, еуразиялық бірдейленуге оның қазіргі түсінігі тұрғысынан қол жеткізу үшін одақтың әрбір мемлекетінің ішіндегі салиқалы ұлттық идея негізінде бірлік пен өзара түсіністікті нығайту қажет. Мәдени бірдейленуді жоғалту – қоғам ішіндегі жанжалдың болашақ

106

№ 7 (13)

Бүгінгі күні жаһандық сілкіністер әлемінде ұзақ уақыт бойы жаныңда болған, еуразиялық бауырластықтың мықты әрі сенімді тамырларымен байланысқан елдермен бірігіп, иық қосып, қол ұстассақ қана төтеп беруге, шыдауға болады.

дәні. Біз бүгінгі күні қазіргі заманғы әлем үшін бұл проблеманың қаншалықты өзекті екенін көріп отырмыз. Сондықтан да бірлік туралы айтқан кезде ешқандай жағдайда да

этностық, лингвистикалық, ұлттық, өңірлік және мәдени ерекшеліктерді жоятын «бірдейлік» деген сөз көкейде тұрмауға тиіс. Қайта халықтарды біріктіре алатын біртұтас саяси-рухани идеяны назарда ұстау қажет. Басқаша айтқанда, біз Біреу мен Көпшілік арасында рухани және саяси үйлесімділікті орнатуға ұмтылуға тиіспіз. Қазақстанда еуразиялық идеяның ішкі саясатта да, сыртқы саясатта да маңызы бар. Полиэтностық және көпконфессиялы қоғамда екі басты этнос – қазақ және орыс этностары – еуразиялық суперэтносқа жатады, Қазақстан өзіне іргелес жатқан державамен – Ресеймен бірге еуразиялық кеңістікті құрайды. Осының барлығы жалаң жерде туындаған құрғақ мәлімдеме емес. Еуразиялық тағдырмен, тығыз мәдени және рухани байланыстармен бекемделген біртұтас еуразиялық отбасы ғасырлар, мыңжылдықтар бойы қалыптасты. Еуразиялық

идеяның интеграциялық әлеуетін жоққа шығару – бұл тарихқа қарсы, ол алдымызға ашатын мүмкіндіктерге қарсы жүру деген сөз. Ел Президенті сонау 1994 жылы ұсынған Еуразиялық одақ жобасы әуел бастан елдерді жаһанданушы әлемде күшті орындарға қарай жылжыта отырып, ерікті, тең құқылы интеграцияға негізделетін одақ құруды көздеді. Бүгін біз демократиялық негізде бірлесу туралы айтылатын тарихи оқиғалардың куәсі болып отырмыз. Мұнша ешқандай да империяшылдық және Кеңес Одағына ұқсастық жоқ. Қазір мемлекеттердің деңгейі мүлдем басқаша. Уақыт көрсеткендей, ТМД еуразияшылдықтың халықаралық-құқықтық өзегіне айналады деп үміттенуге тура келмеді, өйткені ТМД-ны құру кезінде барлық республикалар достастыққа емес, тәуелсіздікке баса мән берді. Сондықтан да барлығы үшін аса маңызды ортақ экономикалық, геосаяси кеңістікті сақтап қала алмады. Бұл ұйым бұрын КСРО құрамына кірген мемлекеттер арасындағы өзара қатынастарда пайдалы рөл атқарды және атқаратын да болады, бірақ ол өзінің мәні жөнінен «өркениетті түрде ірге ажырату» болып қала береді [5]. Сондықтан да неғұрлым тығыз экономикалық интеграция және кезінде ешбір мағынасыз түрде үзіп тасталған шаруашылық, ғылыми және мәдени байланыстарды қалпына келтіру (бір-бірінің егемендігін толық құрметтей отырып) туралы мәселе практикалық тұрғыдан алға қойылған кезде, достастықтың қарымы жеткіліксіз болып шықты. Елдерге тиісті процесті анағұрлым белсенді түрде ынталандыратын халықаралық тетік қажет болды. Жаңа одақ – Еуразиялық экономикалық одақ осындай тетік ретінде әрекет етті. Жақсыны ұмытпау, ал жамандықтан сабақ алу қажет, өткеннің қателігін қайталамаған жөн, тарих бізді осыған үйретеді. Осы жерде Н. Ә. Назарбаевтың «Біз мәңгүрт емеспіз және Кеңес билігі тұсында біз бүгін ие болып отырған экономи-

каның, әлеуметтік инфрақұрылымның негізі қаланғанын ұмытпауға тиіспіз. Бұл факт. Оны елемеуге болмайды. Әйтпесе, біз социалистік идеяға беріле сенген және адал жұмыс істеген әкелеріміз бен аталарымыздың рухын қорлаған болар едік» деген сөздерін келтірген жөн [6]. Бүгінгі күні жаһандық сілкіністер әлемінде ұзақ уақыт бойы жаныңда болған, еуразиялық бауырластықтың мықты әрі сенімді тамырларымен байланысқан елдермен бірігіп, иық қосып, қол ұстассақ қана төтеп беруге, шыдауға болады. Еуразиялық экономикалық одақ басқа өңірлік бірлестіктермен, мысалы Еуропа одағымен әріптестік диалог жасап, осы диалогта өзінің ұлттық мүдделерді білдіретін дербес бағытын жүргізе алады. Әрине, ЕАЭО өзінен-өзі жалаң түрде қоғамның барлық проблемаларының кілті бола алмайды. Бірақ, дегенмен де, одақтасы жоқ елге қарағанда сенімді одақтастары бар елдің кез келген дағдарысты еңсеруі оңай. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1. Алексеев Н.Н. Русский народ и государство. — М., 2000.

2. Селиверстов С.В. К евразийству XXI века: о Евразийской доктрине Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева. http://fondaltai21. ru/assets/files/3%20v/alt_v_n11%20 2009.pdf 3. Программа Виталия Третьякова «Что делать?» «Будет ли создан Евразийский союз?» http://www. evrazia.org/modules.php?name=News &file=article&sid=1252 4. Интервью со Львом Гумилевым «Скажу вам по секрету, что если Россия будет спасена, то только как евразийская держава» http://gumilevica. kulichki.net/articles/Article28.htm 5. Назарбаев Н. Ә. Ғасырлар тоғысында. - Алматы: Атамұра, 2003. - 102–118-беттер.

6. Видова О. Нурсултан Назарбаев. - Москва: Эксмо, 2014. - 320 с.

– (Лидеры наций).

№ 7 (13) 107

карта индустриализации республики казахстан

108

№ 7 (13)

карта индустриализации республики казахстан

№ 7 (13) 109

карта индустриализации республики казахстан

110

№ 7 (13)

карта индустриализации республики казахстан

№ 7 (13) 111

карта индустриализации республики казахстан

112

№ 7 (13)

карта индустриализации республики казахстан

№ 7 (13) 113

карта индустриализации республики казахстан

114

№ 7 (13)

карта индустриализации республики казахстан

№ 7 (13) 115

карта индустриализации республики казахстан

116

№ 7 (13)

карта индустриализации республики казахстан

№ 7 (13) 117

карта индустриализации республики казахстан

118

№ 7 (13)