2004, 10.árg

Ver› 990 kr.

Fagrit um skotvei›ar og útivist. 1. tbl. 11. árg. 2005

i t s a g n e g l ? a ð i r e k l f ó e f v n k n a ð a m ú á þ r r a Vi ssi sem h erj n n i l l i v k uggt r ö r e eril

Nez g er o n u í notk a aldursll fyrir a llt frá nýa num. hópa, r ö b m fæddu

i kvef börn fá ári ð a r e Talið num á nsex sin allt að nir fjórum sin frð og fullo að nef og ne tífl lstu S e allir h ! t it m u ef ekki einm r ti u r s e e fl li Það renns kvefs, sem að fá. í ta i t n n n le e a t að ge eink vern tím rið óþægileg efstíflu h in e hafa a ve na n issuleg ð nu veg getur v að með nefi lausnina er a d n n a e Nezeril nsli varla nefren nefúða eða flu og fa a h erileða nefstí eð Nez drætti gur úr finna m m. Lyfið dre að æðasam rt u la p . ax va tuð nefdro nefsins ví að s ysi verður str lst. þ ð e húðar m lí s n bjúg m Einkennale rkun í 6-8 k þau u ft etur ha á þorn o e þykir . s. arefni g í nefinu má ráð fyrir v zeril notað sv efstíflu. Ekki vegna hættu rotvarn rfsemi nefsin a ld a n e ta nih llt a sem in ri hreinsunars a en ger ddbörn er N sjúga vegna daga samfe fj y fl e fæ 0 tkun n nleg í eðlileg fædd að fyrir ný tíma no sy n Fyrir ný eldara með lengur en í 1 en lang rin eru nauð mg/mL börn eldri e l ri ,1 e v z il 0 ð r e , á u g m íN ifh eigi a ð nota Neze rkleiku rir fullorðna o fni eru kju nefsins. B ty s re a r u rn a L fy þe þrem rotva ropa í g 0,5 mg/m Engin áhrif á bifhára ráðlegt o og nefd g 0 ára alyfs rir 2-1 i nefúð l í form 5 mg/mL fy ti i ð æ er b ri, 0,2 Nezeril að 2 ára ald g börn o um. . apótek 10 ára í öllum ils ð e lyfs fæst án Nezeril

skaðle

Nezeril NEFDROPAR 0,1 mg/ml, 0,25 mg/ml og 0,5 mg/ml R 01 A A 05 R/L 0 1 ml inniheldur: Oxymetazolinum INN, klóríð, 0,1 mg, 0,25 mg eða 0,5 mg. Hypromellosum, Natrii chloridum, Natrii edetas, Natrii dihydrogenophosphas, dihydr., Dinatrii hydrogenophosphas, dihydr., Aqua purificata ad 1 ml. Úr einu einnota skammtahylki fást u.þ.b. 10, 25 eða 50 míkrógrömm af oxýmetazólínklóríði (0,1 ml lausn). NEFÚÐALYF (með skammtaúðara) 0,1 mg/ml; 0,25 mg/ml eða 0,5 mg/ ml R/L 0 1 ml inniheldur: Oxymetazolinum INN, klóríð, 0,1 mg, 0,25 mg eða 0,5 mg. Natrii edetas, Mononatrii phosphas, Natrii phosphas, Natrii chloridum, Aqua purificata ad 1 ml. Hver úðaskammtur inniheldur 5, 12,5 eða 25 míkrógrömm af oxýmetazólínklóríði. Ábendingar: Nefstífla við bráðri bólgu í nefslímhúð og afholsbólga (sinuitis). Stuðningsmeðferð við miðeyrnabólgu og ofnæmisbólgum í nefi. Hjá nýfæddum, sem eiga erfitt með að sjúga vegna nefstíflu. Skömmtun: Nefdropar 0,5 mg/ml: Fullorðnir og börn eldri en 10 ára: Innihald úr einu einnota skammtahylki í hvora nös tvisvar til þrisvar sinnum á sólarhring. Nefdropar 0,25 mg/ml: Börn 2-6 ára: 2 dropar (innihald úr u.þ.b.? einnota skammtahylki) í hvora nös tvisvar til þrisvar sinnum á sólarhring. Börn 7-10 ára: Innihald úr einu einnota skammtahylki í hvora nös tvisvar til þrisvar sinnum á sólarhring. Nefdropar 0,1 mg/ml: Börn 6 mánaða-2 ára: Innihald úr einu einnota skammtahylki í hvora nös tvisvar til þrisvar sinnum á sólarhring. Nýfædd börn og börn á brjósti með erfiðleika við að sjúga: 1-2 dropar í hvora nös 15 mínútum fyrir máltíð, allt að 4 sinnum á sólarhring. Nefúðalyf með skammtaúðara 0,1 mg/ml: Börn 7 mánaða-2 ára: Tveir úðaskammtar í hvora nös tvisvar til þrisvar sinnum á sólarhring. Nefúðalyf með skammtaúðara 0,25 mg/ml: Börn 2-6 ára: Einn úðaskammtur í hvora nös tvisvar til þrisvar sinnum á sólarhring. Börn 7-10 ára: Tveir úðaskammtar í hvora nös tvisvar til þrisvar sinnum á sólarhring. Nefúðalyf með skammtaúðara 0,5 mg/ml: Fullorðnir og börn eldri en 10 ára: Tveir úðaskammtar í hvora nös tvisvar til þrisvar sinnum á sólarhring. Frábendingar: Engar þekktar. Varúð: Varað er við notkun lyfsins lengur en 10 daga í senn vegna hættu á rhinitis medicamentosa. Ekki má gefa stærri skammta en mælt er með vegna hættu á eitrunareinkennum. Aukaverkanir: Staðbundin erting kemur fyrir og rhinitis medicamentosa við langtímanotkun. Ofskömmtun/eiturverkanir: Einkenni: Adrenerg-áhrif svo sem hraður hjartsláttur, blóðþrýstingshækkun og órói. Lyfhrif: Oxýmetazólín dregur úr bjúg í slímhúð vegna æðasamdráttar með alfa-adrenergri verkun. Verkun kemur fljótt og varir í 6-8 klst. Handhafi markaðsleyfis: AstraZeneca. Umboð á Íslandi: PharmaNor hf. Pakkningar: Nefdropar 0,1 mg/ml: einnota skammtahylki (0,1 ml) x 20 stk. (L). Nefdropar 0,25 mg/ml: einnota skammtahylki (0,1 ml) x 20 stk. (L). Nefdropar 0,5 mg/ml: einnota skammtahylki (0,1 ml) x 20 stk. (L). Nefúðalyf (með skammtaúðara) 0,1 mg/ml: 7,5 ml (L). Nefúðalyf (með skammtaúðara) 0,25 mg/ml: 7,5 ml (L). Nefúðalyf (með skammtaúðara) 0,5 mg/ml: 7,5 ml (L). Heimilt er að selja takmarkað magn lyfsins í lausasölu, sbr. framangreindar pakkningar merktar (L). Mest 7,5 ml, eða 20 skammta handa einstaklingi. Hverri pakkningu skulu fylgja viðurkenndar leiðbeiningar á íslensku um notkun lyfsins. Þessi texti var yfirfarinn í desember 2003.

Fagrit um skotveiðar og útivist

Efnisyfirlit Ritstjóraspjall - Klúður aldarinnar

bls.

5

•

14

•

18

Samstarfs SKOTVÍS og OLÍS

•

23

Hugleiðingar um gæsaveiðar

•

24

S i g m a r B . H a u k ss o n

Tillögur UST til veiðistjórnunar sumarið 2003 og ástand rjúpnastofnsins 2004 Á k i Á r m a n n J ó n ss o n

Í sigtinu Skotveiðar

Arnór

á sel

þórir

S i g f ú ss o n

Gömul haglaskot

Gefið

Skotveiðifélag Íslands Laugavegi 103, 105 Reykjavík Sími 551 4574, Fax 551 4584

•

28

E-mail skotvis@skotvis.is

Í v a r E r l e n d ss o n

Heimasíður:

Nær útilokað að veiðar skipti höfuðmáli fyrir afkomu rjúpunnar

•

34

D r . A r n þ ó r G a r ð a r ss o n

Villibráðarréttir Hollari

•

40

•

43

•

46

en þú heldur

það þarf að bera virðingu fyrir veiðid‡rinu Hreind‡raveiðar

út fyrir:

SKOTREYN: http://www.skotreyn.org

Ritstjórn og ábyrgð:

f r á sj ó n a r h ó l i m a n n f r æ ð i n n a r

Skotveiðar í Afríku - Namibía

SKOTVÍS: http://www.skotvis.is

Sigmar B. Hauksson Hjördís Andrésdóttir Forsíðumynd:

Jóhann M. Bjarnason

Brian Pilkington

Um ósk‡rar refsiheimildir og réttarstöðu veiðimanna•

50 Útgáfa, útlit og prentvinnsla:

F r i ð bj ö r n G a r ð a r ss o n

Íslenskt veiðid‡rasafn

•

53

Mörður Árnason

•

54

hönnun umbrot prentun

Skotskóli tekur til starfa

•

56

fjölritun útgáfa

Design ehf.

Hlíðasmára 11, 201 Kópavogur www.design.is Sími 414 8070, Fax 414 8079

Fagrit um skotveiðar og útivist

Klúður aldarinnar „ÞAÐ ER LJÓST AÐ UM OFVEIÐI ER AÐ RÆÐA Á SUÐ- VESTURLANDI EN ANNARS STAÐAR Á LANDINU VERÐUR AÐ TELJA AÐ NÁTTÚRULEG SVEIFLA STOFNSINS SÉ EÐLILEG. VEIÐAR HAFA MEST ÁHRIF Á RJÚPNASTOFNINN ÞEGAR HANN ER Í LÁGMARKI. ÞAÐ HLÝTUR AÐ KOMA AÐ ÞVÍ AÐ ÞAÐ VERÐUR AÐ G R Í P A T I L E I N H V E R R A V A R N A R ­A Ð G E R Ð A . E F N A U Ð S Y N L E G T E R A Ð G R Í P A T I L V A R N A R A Ð G E R Ð A E R MIKILVÆGT AÐ UM ÞÆR VERÐI SÁTT.“ (Dr. Ólafur K. Nielsen,

Skotveiðifélag Íslands

á fundi í

Umhverfisráðuneytinu

átti afar gott samstarf við umhverfisráðherra í ein

4

ár.

Okkur

haustið

2002).

komu því verulega á

óvart þau ólýðræðislegu vinnubrögð sem voru viðhöfð þegar rjúpnaveiðibann var ákveðið.

Á

gæti lesandi, það blað sem þú ert með í höndunum, SKOTVÍS fagrit um skotveiðar og útivist kemur nú út í tíunda sinn. Eins og gefur að skilja er umfjöllun um rjúp­una fyrirferðarmesta efni blaðs­ins.

Á forsíððu blaðsins er mynd af veiði­ manni á gæsaveiðum. Yfir veiðimann­ inum fljúga blesgæsir og nokkru frá honum má greina nokkrar rjúpur. Þessi mynd er á vissan hátt táknræn. Eins og kemur fram í grein dr. Arnórs Þóris

Sigfússonar hér í blaðinu er gríðarlega mikilvægt að veiðimenn þyrmi blesgæsinni, en hún á nú í vök að verjast og minnkar stofninn ört. Þá er í blaðinu afar áhugavert viðtal Guðna • Einarssonar við dr. Arnþór

5

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

G a g n r ý n i S KOTV Í S Garðarsson, prófessor, þar sem m.a. kemur fram að engin hald­bær vísindaáttúrufræðistofnun hefur leg rök séu fyrir nauðsyn þess að friða kveink­­að­ sér nokkuð undan rjúpuna í þrjú ár. óvæg­ inni gagnrýni Skotveiðifélags Íslands. Stofnunin hefur m.a. sagt að vö mál hafa verið hvað mest gag­n­rýni hafi verið ómálefnaleg og oft áber­ andi í þjóðmálaumræð­ og tíðum röng. Það er þó rétt að taka unni í vetur og nú í sumar. En það það fram að Skotveiðifélag Íslands er eru Fjöl­ miðlafrumvarpið svokallaða sam­ mála Náttúrufræðistofnun um að og ákvörð­ un umhverfisráðherra um áhrif skot­ veiða á rjúpnastofninn eru þriggja­ára rjúpna­veiðibann. Það sem hvað mest þegar stofninn er í lágmarki. þessi tvö mál eiga sameiginlegt er SKOTVÍS var því sammála Náttúru­ að hér er ekki um stórpólitísk mál að fræðistofnun um að rétt væri að gera ræða né mál sem varða þjóðarhag. Það tilraun til að draga úr veiðunum á sem gerir þessi mál umdeild er fyrst meðan stofninn væri í lágmarki, vel og fremst aðferðafræðin, hvernig þau væri þess virði að athuga hvort slíkar eru lögð fram af stjórnvöldum. Miklar takmarkanir hefðu áhrif á stofn­ inn. tilfinningar­tengjast þessum málum og Þá var SKOTVÍS sammála Náttúru­ margir telja að þau skerði á einhvern fræðistofnun um að rétt væri að setja hátt lýðræðið. sölubann á rjúpu; að rjúpur væru ekki markaðsvara. Það er vægast sagt ekki vað varðar rjúpnaveiðibann­ viðunandi að 10% veiðimanna veiði ið, þá eru helstu einkenni helming allra rjúpna. SKOTVÍS er þess ólýð­ ræðis­ leg vinnubrögð, slæm sam­ mála Náttúrufræðistofnun um að stjórn­ sýsla og meðalhófs ekki gætt. rjúpna­ veiðar eigi að vera frístunda­ Eins og kom fram í orðum Dr. Ólafs iðja en ekki stundaðar til tekjuöflun­ K. Nielsen á fundi nefndar sem átti ar. Það má því segja að SKOTVÍS og að gera tillög­ur sem skyldu að draga Náttúru­fræðistofnun séu sammála um úr veiði­ álagi á helstu tegundir vill- nokkur mikilvæg grundvallaratriði. tra fugla, og vitnað er í hér í upphafi Veiðistjórnunarsvið Umhverfis­stofn­ þessarar forystugreinar, mátti ljóst unar er einnig sammála þeim rökum vera að ákvörðun um þriggja­ára rjúp- sem hér hafa verið nefnd. naveiðibann væri dæmd til að mistakast væri hún ekki tekin í samráði við að hefði því verið grundvöllur helstu hagsmunasamtök og opinbera fyrir aðgerðum til að draga úr stofnun þá sem málið varðar. Raunin rjúpnaveiðum sem víðtæk sátt hefði hefur því orðið sú að rjúpnaveiðiban- verið um. Ekki verður annað séð en að nið hefur valdið meiri skaða en ávin- veruleg hugarfarsbreyting hafi orðið ningi sem vonast var til að friðunin innan Náttúrufræðistofnunar á síðast hefði í för með sér. Þessi öld er vissule- liðnu ári. Stofnunin setur friðun­ arga nýhafin; aðeins geng­in fjögur ár af og verndarþáttinn ofar skynsam­ legri henni en fram til þessa verður að telja nýtingu rjúpnastofnsins. Með því að að ákvörðun Sivjar Friðleifsdóttur, fara eftir einstrengingslegum tillögum umhverfisráðherra, sé mesta pólitíska Náttúrufræðistofnunar kastaði klúður það sem af er þessari öld. umhverfis­ráðherra stríðshanskanum og nú er svo komið að hyldýpis­gjá er á milli veiðimanna og Náttúru­ fræði­ • stofnunar og sá stórmerkilegi gagna­

N

T

H

Þ

6

grunnur, sem veiðikortakerfið er, hefur orðið fyrir verulegu tjóni.

S

kotveiðifélag Íslands er ósam­ mála Náttúrufræðistofnun um flest þau rök sem stofnunin hefur sett fram fyrir þriggja ára veiði­banni.

Skotveiðifélag Íslands stend­ ur því við fyrri fullyrðingar sínar. Meginrök Náttúrufræðistofnunar fyrir þriggja ára veiðibanni voru meðal annarra þau að byggja stofninn upp svo að hann verði svipað stór og hann var á fyrstu áratug­ um seinustu aldar. SKOTVÍS telur þessi rök hreinlega ekki halda. Félagið hefur bent á að í upphafi seinustu aldar var rjúpnastofn­inn á Íslandi óeðlilega stór. Eins og áður hefur komið fram hefur félagið bent á að þar sem eitrað var fyrir vargi og ránfuglum útrýmt hafi ránfuglar ekki haldið rjúpunni í skefjum eins og síðar varð. Þá hafa gríðarlegar breytingar orðið í nátt­ úru Íslands, mætti þar nefna tilkomu minksins í íslenska náttúru og ýmiss konar mann­ virkjagerð. Nefna mætti vegagerð og lagningu síma- og rafmagnslína. Þá hafa komið í ljós upplýsingar sem benda til að rjúpnastofnar voru einnig óvenjusterkir í Noregi og í Skotlandi á þessum tíma. Nýlegar rannsóknir í Danmörku sýna að fækk­ un skógarhéra þar í landi sé fyrst og fremst vegna aukins landbúnaðar og þétts veganets og annarra mannvirkja en ekki skotveiða. Þessum rökum SKOTVÍS hefur Náttúrufræðistofnun ekki svarað á sann­færandi hátt.

M

eðal helstu raka Náttúrfræði­ stofnunar fyrir nauðsyn frið­ unar er að í kjölfar friðunar 1920 – 1923 voru fluttar út á fjögurra ára tímabili samtals 960 þúsund rjúpur, mest 252 þúsund rjúpur á ári. Náttúru­ fræðistofnun kaus þar að setja kíkinn fyrir blinda augað því þeir sleppa því að minnast á þá staðreynd að næstu

Fagrit um skotvei›ar og útivist

fjögur ár eftir friðunina 1930 – 1932 var útflutningur innan við þriðjungur af því sem hann var næstu fjögur ár eftir friðunina 1920 – 1923. Friðunin virðist því ekki hafa haft nein teljandi áhrif á rjúpnastofn­inn seinna tímabilið.

V

nustu aldar. Ástæðan fyrir því að þarna var ekki stunduð rjúpnaveiði var ekki sú að rjúpnaveiðar hafi verið bann­ aðar á svæðinu heldur bannaði þýska hernámsliðið alla vopnaeign og að stundaðar væru veiðar. Dividalurinn var nefnilega vinsæl flóttaleið til Svíþjóðar. Þegar svo rjúpnaveiðar hófust aftur var ekki hægt að sjá neina merkjan­ lega aukningu í rjúpnastofn­ inum á svæðinu. Með því að leggja til þriggja ára veiðibann á rjúpu er Nátt­ úru­ fræðistofnun í raun að segja að skotveiðar séu helsti áhrifavald­ ur­ inn í afkomu íslenska rjúpnastofn­ sins. Þetta er vægast sagt vafasöm full­ yrðing þar sem ekkert í gögnum stofn­unarinnar bendir til þess að svo sé. Samanburður á Kvískerjum, sem er friðað svæði, og öðrum ófriðuðum svæðum styður ekki þessa fullyrðingu Náttúrufræðistofnunar. Einnig benda rannsóknir NÍ í Hrísey til að varla sé hægt að fullyrða að almennt hafi skotveiðar áhrif á vöxt og viðgang íslenska rjúpnastofnsins.

issulega er það rétt hjá Náttúru­ fræði­stofnun að útflutning­ur getur gefið nokkra vísbendingu um ástand rjúpnastofnsins á þessu tímabili. Aðeins er hægt að notast við þessar upplýsingar séu rannsakaðar þjóðhagslegar aðstæður á þessum tíma, þ.e.a.s framboð atvinnu eins og verkleg­ ar framkvæmdir, t.d. vega­gerð og staða sjávarútvegsins á þessum tíma. Rjúpna­ veiðar voru fyrst og fremst stundaðar af bændum og bændasonum og voru veiðarnar oft og tíðum eina launaða atvinnan sem í boði var. Þessir menn störfuðu einnig í sjávarútvegi og við ýmsar verklegar framkvæmdir. SKOTVÍS hefur leitað með logandi ljósi vestanhafs og austan eftir upplýsingum um áhrif friðunar á rjúpu og skyldar tegundir. Við höfum hvergi getað fundið neinar upplýsingar um að gripið hafið verið til friðunaraðgerða af svipuðu tagi kotveiðifélag Íslands telur það og hér hefur verið gert. Hins vegar eru ámælisvert að Náttúru­fræði­­ til ágætar upplýsingar um að friðun hafi stofnun hafi sett rjúpuna á válista. ekki borið tilætlaðan árangur.

Til að teljast í yfirvofandi hættu þarf fækkun að hafa verið 30% yfir 10 ára árunum 1940 – 1945 var í Divi­ tímabil. Vafasamt er að heimfæra þessa dalen í Indre Troms í Noregi reglu á tegund sem sveiflast með 10 ekki stunduð nein rjúpnaveiði. Á þessu ára stofn­ sveiflu og ekki er vitað um svæði hafði mikið verið veitt af fjell- stærð stofn­sins. rypa sem er sama rjúpnategund og hér er. Gríðarlega mikið hafði verið af ins og komið hefur fram, hefur rjúpu á þessu svæði fyrstu áratugi seiSkotveiðifélag Íslands ýmis­­

S

Á

E

legt að athuga við rjúpnarann­ sókn­­ ir Náttúrufræðistofnunar Íslands.

SKOTVÍS hefur meðal annars gagn­ rýnt að skort hafi langtímamarkmið hvað varð­ ar rannsóknir á íslenska rjúpna­stofn­­in­um og að rannsóknir hafi oft og tíðum verið tilviljanakenndar.

Má vera að ástæðan fyrir þessu sé sú að stofn­unin hafi ekki fengið nægjan­legt fé til rannsóknanna og þess vegna ekki getað skipulagt rannsóknir til lengri tíma. Hitt er annað mál að í raun má segja að undanfarin ár hafi ekki verið stundaðar eiginlegar rjúpnarannsóknir hér á landi heldur hefur aðeins verið um vöktun stofnsins að ræða. Vöktunin er framkvæmd með vortalningum, rannsóknum á aldurssamsetningu að vori og hausti og með merkingum í Hrísey.

K

jarninn í gagnrýni SKOTVÍS nú síðastliðinn vetur var með­al annars sá að ekki væri séð að sú rann­ sóknar­áætlun, sem fylgja á á meðan á friðun rjúpunn­ar stendur, geti á nokkurn hátt sýnt hvaða áhrif skotveiðar hafa á rjúpna­stofn­inn. Þá er það athyglisvert að Náttúru­ fræðistofnun hefur ekki svarað gagn­rýni SKOTVÍS með nægjanlega hald­bærum rökum. Af og til gætir hroka í svörum stofnunarinnar gagn­vart SKOTVÍS. Til dæmis segir stofn­unin í svari sínu þ. 24. júlí 2003 til Umhverfisráðuneytisins við tillögum Um­hverfis­stofnunar og SKOTVÍS vegna tíma­bundinnar rjúpna­friðunar að sú full­yrðing SKOTVÍS að hvatn­ ing til veiðimanna um að gæta hófsemi í veiðum hafi ekki skilað árangri.­ Í skoðanakönnun sem SKOTVÍS lét gera árið 2003 kom í ljós að 41% félagsmanna hafði dregið úr veiðum sínum enda kom í ljós að veiðin árið 2003 var minni en árin á undan. Það er nefnilega athyglisvert að hér á Íslandi er veiðin mjög svipuð • í hámarks- og lágmarksárum.

7

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i skotveiði

V

issulega má telja að svokallaðir magnveiðimenn hafi ekki dregið úr veiðum sínum en dropinn holar steininn og má fullyrða að áróður SKOTVÍS var farinn að bera nokkurn árangur. Hefði Náttúrufræðistofnun ekki kosið að fara í stríð við íslenska skotveiðimenn hefði mátt ná veruleg­ um árangri á komandi árum með siðbót á meðal veiðimanna.

Framsetning

á rannsóknargögnum

Þ

skrif voru úr penna dr. Ólafs Nielsen. Þann 17. ágúst 2003 birtist grein í Mbl. sem nánast var alveg nák­ væm­ lega eins og greinin sem áður hafði birst á heimasíðu stofnunarinnar.

En nú voru höfundarnir allt í einu orðnir þrír. Þeir Jón Gunar Ottós­ son, forstjóri, dr. Ólafur Nielsen og Kristinn Haukur Skarphéðinsson. Eins og búast mátti við vakti sú full­ yrð­ ing SKOTVÍS að rannsóknargögn­ um hafði verið hagrætt mikla gremju innan Náttúrufræðistofnunar. Var bent á að þetta væri árás á dr. Ólaf K. Nielsen, enda hafnaði dr. Ólafur í framhaldi af því að skrifa grein um ástand rjúpnastofnsins í SKOTVÍS blaðið 2003. Þess ber þó að geta að dr. Ólafur hefur unnið rannsóknir sínar fyrir peninga okkar, skotveiði­ manna, og Náttúrufræðistofnun ber sem opin­ berri stofnun skylda til að veita fjöl­ miðlum, félögum og stofnunum upp­ lýsingar um starfsemi sína. Það kom nefni­lega í ljós að vöktun rjúpnastofn­ sins og takmarkaðar rannsóknir eru stund­aðar af einum manni og tillögur um þriggja ára veiðibann, sem upphaflega átti að vera fimm ár, eru sem sagt fyrst og fremst tillögur hans.

egar Umhverfisráðherra til­ kynnti um þriggja ára rjúpna­ veiði­­ bann í júlí 2003 sendi stjórn SKOT­ VÍS frá sér fréttatilkynningu þar sem þessari ákvörðun var mótmælt.

Satt best að segja var stjórn félags­ ins orðlaus yfir þeirri rökleysu sem Náttúru­ fræði­ stofnun lét frá sér fara til að rök­styðja nauðsyn á rjúpnaveiði­ banni. Í fréttatilkynningunni kom m.a. fram þessi setning: ,,Ekki verður betur séð en að Náttúrufræðistofnun hafi hagrætt rannsóknar­gögnum til að auðvelda umhverfis­ ráðherra ákvörð­ un­ina um að alfriða stofninn.“ Í leiðara DV heitins var daginn eftir tæpt á því að með þessu væri SKOTVÍS að segja að vísindamenn stofnunarinn­ar hefðu kotveiðifélag Íslands telur að falsað rannsóknargögn. Náttúru­fræði­ svo róttæk aðgerð, sem þriggja­ stofn­un tók þessari fullyrðingu fegins ára veiðibann, sé ekki ásættanleg þar hendi, enda betra að veifa röngu tré en sem tilgangur þess á að vera að sanna engu. umdeildar kenningar eins vísindamanns. Hvað varðar þau orð stjórn­ egar tillögur Náttúrufræði­ ar SKOTVÍS um að gögnum hafi stofn­ unar voru kynntar fyrir verið hagrætt var alls ekki átt við að SKOT­ VÍS, Umhverfisstofnun og niðurstöður eða gögn hafi verið föls­ raunar lands­ mönnum öllum, var það uð. Það sem stjórnin átti við var að Náttúru­ fræðistofnun Íslands sem framsetningu niðurstaðna var hagrætt stóð að þessari tillögu. Skömmu eftir á þann hátt að dregin voru fram atriði að búið var að ákveða þriggja ára sem renndu stoðum undir ákvörðun friðun var birtur á heimasíðu stofnu- umhverfisráðherra. Stjórn SKOTVÍS narinnar rök­ stuðningur hennar fyrir viðurkennir að í hita leiksins var notað nauðsyn frið­ unar. Við sem óheppilegt orðalag sem mátti misskilja.

• til þekkjum sáum að þessi Og hafi einhver skilið þessi orð á þann

S

Þ

8

hátt að dr. Ólafur K. Nielsen hafi fals­ að rannsóknargögn, þá er það alls ekki rétt og telji hann það sjálfur er okkur ljúft og skylt að biðja hann afsökunar á því. Hins vegar er það öllum ljóst sem vilja skilja það rétt, sem sagt var í frétta­til­kynningunni, að það var alls ekki það sem fólst í þessum orðum stjórnar Skotveiðifélags Íslands.

S

kotveiðifélag Íslands taldi og telur enn, að Náttúru­fræði­stofn­ un hafi nýtt fátækleg rannsóknargögn og ýmsar upplýsingar sem stofnunin hefur yfir að ráða um íslenska rjúpna­ stofninn til þess að styðja og strika undir nauðsyn þess að friða rjúpuna með gagnrýniverðri framsetningu líkt og dæmi er tekið um hér að fram­an hvað varðar áhrif friðunar fyrri hluta síðustu­aldar. Á sama hátt hefði ugg­ laust mátt setja fram rök sem sýndu fram á að engin þörf væri á að friða rjúp­ una. Að okkar mati er ráð­ gjöf Náttúru­ fræðistofnunar of einstreng­ ings­leg og einlit þar sem í öllum rökstuðningi er lögð megináhersla á nauðsyn friðunar.

Forstjórinn

Þ

að vakti svo sannarlega athygli­ okkar þegar Rannveig Guð­ munds­ dóttir, alþingismaður, sagði í umræðum á Alþingi að líklegast væri rjúpna­stofninn 300.000 – 500.000 að hausti. Þetta þóttu okkur gríðarlega merkilegar upplýsingar því við höfðum aldrei heyrt dr. Ólaf K. Nielsen nefna nokkrar tölur um stærð rjúpna­ stofnsins. Þar sem Rannveig Guð­ mundsdóttir er grandvar og ábyggi­ legur stjórnmálamaður vissum við að hún hlyti að hafa þessar upplýsingar frá ábyrgum aðilum. Við höfðum strax samband við Náttúrufræðistofnun þar sem okkur þóttu það mikil tíðindi að stofnunin væri loksins með tölur um

Fagrit um skotveiðar og útivist

stærð rjúpnastofnsins. Þar á bæ kann­ að­ist enginn við þessar tölur. Við lúslásum allar skýrslur frá stofnuninni seinustu 5 árin og hvergi var þessar tölur að finna. Eftir töluvert þóf kom það í ljós að þessar upplýsingar voru frá Jóni Gunnari Ottóssyni, forstjóra komnar. Ég hafði samband við dr. Ólaf K. Nielsen til að þýfga hann frekar um þessar merkilegu upplýsingar sem komu frá forstjóranum og satt best að segja þá gat ég ekki annað en vorkennt dr. Ólafi, þeim grandvara vísinda­ manni,­þegar hann hikandi sagði orðrétt: ,,Já, það er það sem við höldum hér.“

Í

vor sem leið fréttist að Jón Gunnar Ottósson forstjóri ætlaði í nokk­ urra mánaða frí. Við starfi hans tók Snorri Baldursson. Skemmst er frá því að segja að miklar breytingar urðu þá á samskiptum SKOVTÍS og Náttúrufræðistofnunar. Ekki verður annað sagt en að samskiptin hafi verið með ágætum þó svo að SKOTVÍS og Náttúrufræðistofnun hafi haft ólíkar skoðanir á ýmsum málum, þó kannski fyrst og fremst friðun rjúpunn­ ar. Snorri hefur lagt sig fram um að vera í góðu sambandi við SKOTVÍS og gert sitt til að bæta samskipti okkar. Vil ég nota tækifærið og þakka Snorra fyrir ljómandi góða samvinnu á meðan hann gegndi starfi forstjóra Náttúrufræðistofnunar. Ekki verður annað sagt en að þrátt fyrir allt hafi verið gott samstarf á milli SKOTVÍS og starfsmanna Náttúrufræðistofnunar.

SKOTVÍS hefur lengi átt gott samstarf við dr. Ólaf K. Nielsen og þó svo að undanfarna mánuði hafi verið vík á milli vina þá hafa opinber samskipti okkar verið með ágætum. Í svokallaðri rjúpnanefnd sem Umhverfisráðherra setti á laggirnar til að vinna að tillögum um hvernig hátta eigi rjúpna­ veiðum, þegar þær hefjast að nýju, er

Rjúpan

er skammlífur hænsnfugl sem getur fjölgað tífallt á einu ári. getur verið um

7 0 % . Þ e ss i

Dánartala

fuglanna

fuglar væru betur komnir í vestum veiðimanna.

M y n d J ó h a n n Ó l i H i l m a r ss o n .

E

fulltrúi Náttúrufræðistofnunar Krist­ inhvers staðar segir að eftir inn Haukur Skarphéðinsson. Sam­starf höfð­ inu dansa limirnir. Jón okkar Kristins hefur verið með mik- Gunnar Ottósson fer algjör• lum ágætum í nefndinni. lega sínu fram hvað varðar

9

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

stjórn­un stofnunarinnar. Skömmu eftir að veiðar á rjúpu voru bannaðar höfðu veiðimenn, eins og vísindamenn, nokkrar áhyggj­ ur af því að veiðar á gæs myndu aukast í kjölfarið. Af því tilefni skoraði um­ hverfis­ ráðherra á veiðimenn, raun­ar eins og SKOTVÍS hafði gert, að veiða fremur heiðagæs en grágæs. Ekki leið langur tími þar til forstjóri Náttúru­fræðistofnunar lét hafa eftir sér að alls ekki mætti auka veiðar á heiða­gæs.

V ís i n d a l e g

vinnubrögð

S

kotveiðifélag Íslands hefur gagn­­­rýnt harðlega vinnubrögð Náttúrufræðistofnunar og rök henn­­ ar fyrir nauðsyn þess að friða rjúp­­­ una.

Náttúrufræðistofnun hefur nokk­­uð kveinkað sér undan gagn­rýni SKOTVÍS. Eins og áður hefur verið nefnt, er augljóst að Náttúru­ fræði­ stofn­­­un telur að skotveiðar hafi mest áhrif á vöxt og viðgang rjúpnastofns­ ins; í stuttu máli að veiðiálagið bætist við önnur afföll, þannig að með því að minnka veiðina gæti það hugsanlega aukið stofninn. Þessi fullyrðing Náttúrufræðistofnunar er vægast sagt mjög umdeilanleg og segir dr. Arnþór Garðars­son, prófessor, í Mbl. 20. ágúst 2003 að ekkert í fræðunum styðji þetta nægjanlega fyrir rjúpur og skylda fugla. Þá segir í grein Náttúrufræðistofnunar í Mbl. 17. ágúst 2003 að líklega sé rjúpna­ stofninn í sögulegu lágmarki.

Engar sannanir liggja til grundvallar þess­ari fullyrðingu, meira að segja eru frekari líkur á að stofninn hafi oftar en einu sinni áður verið í svipuðu lág­ marki­og hann var árið 2002 og 2003.

H

elsta aðferð Náttúrufræði­ stofn­unar til að mæla vöxt og viðgang stofnsins eru karratalningar á vorin. Þær gefa upplýs• ingar um stofn­ vísitölu

10

og segja til um hvort stofninn vaxi, minnki eða standi­í stað. Talningar mæla í sjálfu­sér árangur friðunar. Það er hins vegar ekki hægt að draga þá ályktun að þó að fjölgi í stofninum sé það vegna friðunar því talningar segja ekkert til um hver sé orsök fjölgun­ arinnar. Náttúrufræðistofnun segir að vöxtur rjúpnastofnsins sé í sam­ ræmi við þær væntingar sem gerðar voru til friðunar­aðgerða fyrir einu ári.

SKOTVÍS telur hins vegar að þessi fullyrðing sé marklaus. Vitað var að tími væri kominn til að uppsveiflan hæfist, við bjuggumst þó við að hún hæfist 2002 eða 2003. Reynslan sýnir okkur að oft þegar stofninn fer langt niður, og niðursveiflan varir lengur en búist er við, fer stofninn kröftuglega af stað í uppsveiflunni. Þá hafa vorin 2003 og 2004 verið einstaklega mild og gagn­ ast rjúpunni. Þá hefur það, satt best að segja, vakið furðu skot­ veiðimanna hvað stofnunin hefur gefið lítið fyrir reynslu veiðimanna nema þá helst þegar stofnuninni hefur hentað.

Meðal annars hafa margir eldri veiðimenn bent á að ref og mink hafi fjölgað veru­lega hér á landi og að vargfugli hafi sömuleiðis fjölgað gríðarlega.

Náttúru­fræðistofnun hefur lítið gefið fyrir þessar fullyrðingar veiðimanna.

Erlendar rannsóknir benda þó til þess að þessir þættir séu mikilvægari en Náttúrufræðistofnun telur. Í því sam­ bandi má benda á rannsókn sænska prófessorsins Vidar Marcström, sem hann gerði á árunum 1976 – 1984.

Rannsóknin var gerð á tveimur eyjum í Kalix skerjagarðinum. Á annarri eyj­ unni­var öllum rándýrum eytt, þá aðal­ lega ref, en á hinni eyjunni var ekkert gert. Niðurstaða rannasóknarinnar var sú að ungafjöldinn hjá hænsnfuglum fjórfaldaðist á eyjunni þar sem ref var eytt. Önnur rannsókn sem var gerð við Landbúnaðarháskólann í Umeå leiddi­til svipaðrar niðurstöðu.

Fimmtíu héraungar voru merktir með radíósend­um. Þremur mánuðum eftir að þeir höfðu verið merktir voru 75% þeirra dauðir, flestir drepnir af ref. Sænska Skotveiðifélagið endurtók þessa rann­sókn árið 1996 og radíómerkti 121 héra sem aldir höfðu verið upp í búrum. Þeim var sleppt út á sex stöðum víða um Svíþjóð. Eftir 60 daga voru 75% af þeim dauðir þar af höfðu 53% þeirra orðið að refafóðri.

Fálkinn

M

eðal þess sem SKOTVÍS hefur gagnrýnt er skoðun Nátt­ úru­ fræðistofnunar á íslenska fálka­ stofninum. SKOTVÍS hefur hald­ið því fram að íslenski fálkastofninn sé ekki í neinni sérstakri hættu og að stofn­ inn sé ekki minni en gerist og gengur þegar hann er í lágmarki. Í yfirlætis­ fullu svari Náttúrufræðistofnunar til Umhverfisráðuneytisins frá 24. júlí 2003 þar sem stofnunin svarar gagn­ rýni SKOTVÍS segir að fullyrðing SKOTVÍS sé sérkennileg. Ef umfjöll­ un Náttúrufræðistofnunar er skoðuð niður í kjölinn má finna þar ýmsar mót­ sagnir. Náttúrufræðistofnun segir að fálkastofninn sé 300 – 400 varp­­ pör og telur stofnunin greinilega að stofninn sé of lítill, enda hefur Nátt­ úru­fræðistofnun sett fálkann á válista.

Staðreyndin er sú að síðastliðin tvö ár hefur fálkanum reitt vel af þó að stofn­ inn sé í lágmarki. Afar snjólétt hefur verið undanfarna tvo vetur og á því fálkinn auðvelt með að sjá rjúpuna og við strendur landsins er mikið æti, til dæmis sterkur stofn æðarfugls.

M

argir félagsmenn SKOTVÍS, og þar á meðal undirritaður, hafa séð óvenjumikið af fálka það sem af er þessu ári. Enda segir í gögnum Náttúrufræðistofnunar að: ,,varpþétt­ leiki fálka hér á landi sé með því hæsta

Fagrit um skotvei›ar og útivist

sem þekkist. Þessi hái þéttleiki fálka á Íslandi helgast væntanlega af því að hér á landi hefur verið mikið af rjúpu.“ SKOTVÍS getur ekki tekið undir þessa fullyrðingu Náttúrufræðistofnunar.

Félag­ ið telur að þarna spili ýmsir aðrir þættir inn í, eins og til dæmis að Ísland er afar dreifbýlt land, hér er lítil mengun, þ.e.a.s. að fæða fálkans er hrein og ómenguð, og að íslenski fálkinn hefur greiðan aðgang að fæðu.

Vissulega hafnar SKOTVÍS því ekki að gríðarlega sterkt samband er á milli afkomu rjúpunnar og stöðu fálkastofnsins. Ef að rýnt er gagnrýnum augum í gögn Náttúrufræðistofnunar má finna merkilega fullyrðingu í álitsgerð frá dr. Ólafi K. Nielsen frá 21. ágúst 2002 um ástand rjúpnastofnsins, en þar segir meðal annars: ,,Stofnunin vill benda á að hugsanlega er rjúpnasveiflan forsenda fyrir því að öflugur fálkastofn fái þrifist í landinu, þ.e. að samband fálka og rjúpu sé þannig að það þurfi stór hámarksár með reglubundnu milli­ bili til að halda uppi fálkastofninum.“ Þetta er merkileg setning því hér gætir ákveðinnar ónákvæmni, svipað og þegar sagt er að rjúpnastofninn sé hugsanlega í sögulegu lágmarki. Hér er sagt að hugsanlega þurfi stór hámarksár rjúpu til að halda við fálkastofninum. Það er nefnilega það! Er hérna kann­ski komin hin raunverulega ástæða fyrir því hvers vegna Náttúrufræðistofnun barðist fyrir því með oddi og egg að koma á fimm ára rjúpnaveiðibanni? Það skyldi þó ekki vera? Spyr sá sem ekki veit.

Siv

F

SIGMAR B. HAUKSSON FORMAÐUR SKOTVÍS

ugt er veiða 10% veiðimanna helming allra rjúpna og gæsa. Við vorum sammála um að þessu þyrfti að breyta, eink­ um ef tegund væri í hættu ein­ hverra hluta vegna.

Á

rið 2001 setti umhverfisráð­ herra á fót nefnd sem átti að koma með tillögur til hvaða aðgerða ætti að grípa ef um ofveiði væri að ræða úr einhverjum stofni veiðidýra.

Var formaður Skotveiðifélags Íslands skipaður formaður nefndarinnar. Þótti ýmsum það djörf ákvörðun hjá ráð­ herra. Þeir stofnar sem helst var talið þyrfti að draga úr veiði úr voru grágæs og rjúpa. Erfitt er að grípa til sértækra aðgerða hvað varðar grágæsina þar sem hún er líka bles- og heiðagæs. Þær aðgerðir sem gripið yrði til þyrftu því að ná yfir allar gæsir. Síðar kom í ljós að staða grágæsastofnsins var ekki eins slæm og talið var, þar sem að taln­ ingar í Bretlandi þóttu ekki áreiðanlegar og að grágæsir frá Íslandi hefðu fundist víðar, t.d. á Norður Írlandi og í Skandinavíu.

rá því að Siv Friðleifsdóttir sett­ ist í stól umhverfisráðherra átti efndin skilaði af sér árið 2003 SKOTVÍS ljómandi gott samstarf við og var almenn sátt um skýrsluhana og ráðuneytið. Meðal þeirra mála na. Þó töldu sumir að ekki væri lagt sem oft bar á góma var auðvitað rjúpan til að grípa til nógu strangra aðgerða og svokölluð magnveiði en sem kunn­ til verndar rjúpunni. Meðal þess sem

N

lagt var til í skýrslunni var að ekki yrði gripið til neinna aðgerða fyrr en árið 2005 en þá hefði veiðikortakerf­ið verið við lýði í tíu ár. Eins og oft áður, þegar rjúpan er í lágmarki þá höfðu ýmsir orð á því að nauðsynlegt væri að friða rjúpuna eða grípa til frekari varnaraðgerða. Þar sem þetta mál var umdeilt ákvað SKOTVÍS að efna til ráðstefnu um rjúpuna og fá hingað til lands erlenda vísindamenn. Hingað komu vísindamenn frá Skotlandi, Noregi og Svíþjóð, auk þess hélt dr. Ólafur K. Nielsen erindi á ráðstefn­ unni. Umhverfisráðherra styrkti þessa ráðstefnu og tók þátt í henni. Enginn hinna erlendu vísindamanna taldi að friðun væri góð aðferð til að efla rjúpna­ stofninn. Heppilegra væri að grípa til langtímaaðgerða. Prófessor Tomas Willebrand frá Svíþjóð sagði að vonlaust væri að grípa til árangurs­ ríkrar veiðistjórnunar nema í samráði við veiðimenn.

E

ftir þessa ráðstefnu, sem heppn­ aðist gríðarlega vel, töldum við að nú væri kominn grundvöllur til að móta stefnu í veiðistjórnun á rjúpu sem víðtæk sátt væri um. Vorum við bjartsýn um að við gætum átt árangurs­ ríkt samstarf við umhverfisráðherra um þetta mál. Byrjunin lofaði góðu og áttum við nokkra ágæta fundi seinni hluta ársins 2002 um þessi mál. Þegar svo, okkur öllum til mikillar undrunar, umhverfisnefnd þingsins hafnaði tillögum ráðherra um sölubann á rjúpu, sem víðtæk sátt var um á meðal þeirra er málið varðaði, heyrðist ekkert frá ráðherra né ráðuneytinu um rjúp­ una þar til okkur var tilkynnt að til stæði að friða hana í fimm ár. Þetta kom okkur satt best að segja verulega á óvart og einkum það að ráðherrann hafði kosið að slíta allri samvinnu við okkur og vinna aðeins með • starfsfólki ráðuneyt­is­ins og

11

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

Náttúrufræðistofnun. Ekkert samband var haft við for­stöðu­mann veiðistjórnunarsviðs Umhverfis­stofn­unar í þessum efnum.

Ferill Sivjar Friðleifsdóttur sem umhverfisráðherra hafði verið nokkuð umdeildur

Þ

að byrjaði með því að hún lýsti þeirri skoðun sinni að hún væri ekkert heilluð af landslaginu við Kárahnjúka. Þessi orð ráðherrans voru blásin út í fjölmiðlum og andstæðingar virkjunarframkvæmdanna og fjölmargir náttúruunnendur urðu æfir.

Ekki tók betra við þegar Landsvirkjun ætlaði að sökkva Þjórsárverum. Mál fóru svo að Jóni Kristjánssyni, heilbrigðisráðherra, var falið að leysa það mál sem að hann gerði farsællega.

Margir svokallaðir náttúruverndarsinnar höfðu því þá þegar horn í síðu umhverfisráðherra.

Þ

egar sú skoðun skaut upp koll­ inum innan Náttúru­fræði­stofn­ unar að nauðsynlegt væri að friða rjúp­ una kom til kasta umhverfisráðherra að taka ákvörðun í málinu. Einhverjir í ráðgjafahópi Sivjar Friðleifsdóttur hafa því fengið þá snjöllu hugmynd að til þess að bæta ímynd ráðherrans í augum þjóðarinnar, og þá helst svokall­ aðra náttúruverndarsinna, væri tilvalið að friða rjúpuna.

Helsti talsmaður þess­ ara aðgerða var auðvitað Jón Gunnar Ottósson.

Stuðningsmaður hans í ráð­ u­ neytinu var Sigurður Þráinsson, faglegur sérfræðingur í ráðuneytinu. Einnig var Einar Sveinbjörnsson, veður­fræðingur og aðstoðarmaður ráð­ herrans ákafur fylgismaður veiði­banns. Lengi vel var umhverfisráð­ herra á báðum áttum um hvað gera skyldi. Ekki • leitaði ráðherrann í smiðju

12

til Skotveiðifélags Íslands né til Umhverfisstofnunar, sem er stofnun sem heyrir undir Umhverfisráðuneytið og á að gera tillögur um veiðistjórnun.

legum skakkaföllum. Fjárstreymi til sjóðsins hefur dregist saman um hátt í 30%. Ljóst er því að verulega minna fé verður hægt að verja til rannsókna á komandi árum nema að ríkissjóður orið 2003 fór umhverfisnefnd­ bæti upp tekjutap Veiðikortasjóðs. þingsins í ferðalag um Austur­ Mestur skaðinn er þó sá að allt of land. Með í för var umhverfisráðher- margir­veiðimenn hafa sýnt gremju ra og ráðuneytisstjórinn. Þing­ menn sína vegna rjúpnaveiðibannsins með sem voru í þessu ferðalagi hafa tjáð því að fylla ekki út veiðiskýrslur eða mér að ráðherrann hefði verið mjög senda inn rangar upplýsingar. leyndar­ dómsfullur í þessu ferðalagi og rætt málin afar hljóðlega við eiðikortakerfið er án efa merk­ ráðuneytisstjóra sinn eins og hún væri asti og ábyggilegasti gagna­ að undirbúa stríðsaðgerðir. Þegar grunnur sem til er í Evrópu um svo ráðherr­ ann tilkynnti okkur að veiðidýr, jafnvel þó víðar væri leitað. hún ætlaði að friða rjúpuna í þrjú ár, Veiðikortakerfið mun að öllum líkind­ hlustaði hún á engin rök frá okkur í um líða undir lok, alla vega ekki bera SKOTVÍS né frá Umhverfisstofnun. sitt barr, ef rjúpnaveiðibanni veður Þá vakti það athygli okkar að ráðher- haldið áfram. Þetta er gríðarlegur skaði ra harðneitaði beiðni okkar um að og líklegast mun það taka nokkurn fá hlutlausa nefnd, t.d. erlendra vís- tíma að byggja aftur upp traust á milli indamanna, til að fjalla um ráðgjöf veiðimanna og Náttúrufræðistofnunar.

Náttúrufræðistofnunar um þriggja Afar brýnt er að eins og fljótt og auðið ára veiðibann. Í morgun­ þætti stöð- er, eftir að þing kemur saman, verði var 2, sem sýndur var daginn eftir að reglum breytt þannig að fé verði ekki rjúpnaveiðibannið var ákveðið ítrekaði veitt úr sjóðnum nema um það sé ég fyrri aðvaranir okkar um að rjúp- sótt sérstaklega og að sérstök nefnd naveiðibannið myndi valda meiri skaða fjalli um allar umsóknir. þeir sem en ávinningi. fé fá úr sjóðnum sendi inn áfanga­ skýrslur og að lokum uppgjör sem þarfi er að rekja frekar rauna­ sýni hvernig fénu hafi verið varið. sögu umhverfisráðherra í þessu Eins og staðan hefur verið fram til máli. Þótt ótrúlegt sé hefur meira þessa hefur Náttúrufræðistofnun verið fjallað um rjúpnaveiðibann gengið í þennan sjóð og umhverfisumhverfisráðherra en um svokallað ráðherra hefur í raun getað úthlutað fjölmiðlamál. Í einkasamtölum mínum úr honum eftir eigin geðþótta. Þetta við umhverfis­ráðherra benti ég henni fyrirkomulag er allsend­is óásættanlegt á að þessar aðgerði myndu hafa alva- í nú­tímalýðræðisríki. rlegar pólitísk­ar afleiðingar fyrir hann sem því miður, fyrir Siv Friðleifsdóttur, áttúrufræðistofnun segir að reynd­ist vera rétt. nýting úr villtum fuglastofnum, eins og til dæmis rjúpunni, eigi að vera sjálfbær. Þessu er SKOTVÍS sammála.

V e i ð i k o r t a sj ó ð u r Í viðtali við dr. Ólaf K. Nielsen í Mbl. lvarlegustu afleiðingar rjúpna­ 21. desember s.l. segir hann orðrétt: veiðibannsins eru þær að veiði­ ,,Veiðikortakerfið er eitt mesta framfarkortakerfið hefur orðið fyrir gríðar- aspor sem stigið hefur verið hér á landi

V

V

Ó

N

A

Fagrit um skotvei›ar og útivist

til vöktunar á nytjun fugla. Reyndar er þetta kerfi ein af forsendum sjálfbærrar nýtingar fuglastofna. Við viljum ekki það ástand sem var fyrir tíma þessa kerfis þegar engar tölulegar upplýsingar voru til um veiðarnar.“ Sextíu og sjö prósent skotveiðimanna veiða aðeins rjúpur. Ljóst er því að ef stór hluti þessarra manna virðir ekki veiðikortakerfið, leysir ekki út veiðikort og skilar ekki inn réttum upplýsingum þá er kerfið hrunið og því raunveru­lega ekki grundvöllur fyrir sjálfbærri nýtingu íslenska rjúpnastofnsins. Það sannast því enn og aftur sú fullyrðing okkar í stjórn Skotveiðifélags Íslands að rjúpnaveiðibannið hafi valdið mun meira tjóni en vafasamur ávinningur friðunarinnar.

Hvað

svo?

höfum lagt svo rík rök fram í þessu máli, sem sýna að rjúpnaveiðibannið ver er þá staðan í dag? Jú, nýr var svo vanhugsað og illa ígrundað, að umhverfisráðherra tekur við það er nánast óhugsandi að því verði 15. september og á Alþingi er meiri- ekki hnekkt nú í haust. hluti fyrir því að rjúpnaveiðar hefjist að nýju. Við getum því verið bjartsýn ð lokum; hvað höfum við svo um að einhverjar veiðar hefjist nú í lært á þessu eina ári sem rjúhaust. Við skulum hins vegar hafa pan hefur verið friðuð? Jú, það helst, það í huga, að hefjist ekki veiðar nú eins og dr. Ólafur K. Nielsen sagði á þessu ári eru miklar líkur á að þær og ég vitn­aði í hér í upphafi þessarar hefjist ekki fyrr en 2006. Þess vegna ritstjórnar­ grein­ ar: ,,Þurfi að grípa til er gríðarlega mikilvægt að veiðimenn aðgerða, verða það að vera aðgerðir sofni ekki á verðinum. sem sátt er um.“ Í stuttu máli; friðun eða veiðistj­órn­un á villtum dýrum mun júpnaveiðibannið hefur tekið aldrei geta hepp­ nast nema í sátt við allan okkar tíma og hefur veiðimenn. stjórn SKOTVÍS innt gríðarlegt starf af hendi til að fá banninu hnekkt. Við S i g m a r B . H a u k ss o n

H

A

R

•

13

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

Tillögur UST til veiðistjórnunar sumarið 2003 og ástand rjúpnastofnsins 2004 Hér

að neðan eru tillögur

UST

til veiðistjórnunar á rjúpu sumarið Tillögur UST sumarið 2003

fundi sem fyrst til að heyra sjónarmið þeirra. Viðkomandi aðilar voru einnig í sumarfríi eða í starfi úti á landi og eini tíminn sem þeir gátu mætt til fund­ ar var þann 16. júlí sl. kl. 10 - 13. Því hefur tíminn nýst illa til að afla gagna og fara yfir þau.

M

eð bréfi dagsettu 7. júlí 2003 óskaði Umhverfisráðuneytið eftir afstöðu Umhverfisstofnunar til til­ lagna Náttúrufræðistofnunar til vernd­ar rjúpnastofninum. Frestur sem Um­ hverfis­ stofnun var gefinn til þess að svara bréfinu var til loka vinnu­ dags 9. júlí 2003. Eftir viðræður við ráðuneytið var Umhverfisstofnun gefinn frestur til þess að skila inn tillögum fyrir lok vinnu­ dags 18. júlí 2003.

F

orstjóri og forstöðumaður veiði­ stjórn­ unarsviðs voru kallaðir til fundar í ráðuneytinu 9. júlí en einnig fund­ uðu ofangreindir með forstjóra Nátt­úrurfræðistofnunar og fugla­fræð­ ingum Náttúrufræðistofnunar hinn 16. júlí þar sem farið var yfir fyrirliggjandi gögn.

T

illaga Náttúrufræðistofnunar gekk út á að algert veiðibann yrði sett á rjúpnaveiðar í fimm ár með endur­skoðunar­mögu­leikum eftir þrjú ár. Slík veiði­stjórn­unar­aðgerð á sér fáar hlið­stæður í sögu rjúpna­veiða á Íslandi þar sem lengsta alfriðun til þessa stóð í tvö ár. UST sem sér um framkvæmd veiðikorta­ kerfisins í samræmi • við lög nr.64 /1994 með síðari

14

2003

ÁKI ÁRMANN JÓNSSON FORSTÖÐUMAÐUR VEIÐISTJÓRNUNARSVIÐS UMHVERFISSTOFNUNAR

breytingum telur að rökstyðja verði vel slíkar aðgerðir og líta verði til mismunandi sjónarmiða við slíkt mat.

U

mhverfisstofnun sem á lögum samkvæmt að gera tillögur til umhverfisráðherra og hafa umsjón­með og stjórn á þeim aðgerðum að opinberri hálfu gerði athugasemdir við það að fá svo stuttan frest til þess að leggja mat sitt á svo róttækar tillögur. Athygli skal vakin á því að bæði forstjóri og forstöðumaður veiðistjórnunarsviðs voru komnir í sumarfrí þegar þess­ ar tillögur Náttúrufræðistofnunar komu til umsagnar. Þar sem málið var aðkall­andi frestuðu þeir frítöku og var reynt að ná til forstjóra og sérfræðinga Náttúrufræðistofnunar og óska eftir

H

jálögð greinargerð lýsir afstöðu stofnunarinnar og eru þessar niðurstöður helstar: • Það er mat stofnunarinnar að núverandi ástand rjúpnastofnsins sé veru­ legt áhyggjuefni og draga þurfi úr sókn. Einkanlega þarf að ná til magnveiðimanna sem verður væntan­lega best gert með hagræn­ um lausnum eins og sölubanni.

• Umhverfisstofnun er sammála tillögum Náttúrufræðistofnunar að auka beri griðarsvæði fyrir rjúpuna til framtíðar.

• Umhverfisstofnun sem er umsjónar­ aðili með veiðikortakerL j ó s m y n d : J ó h a n n Ó l i H i l m a r ss o n finu vill ennfremur benda á eftirfarandi: o Af 7.000 veiðikortahöfum sem skila inn einhverri veiði ár hvert eru það 4.600 eða 67 % sem einungis veiða rjúpu. o Veiðikortakerfið mun rask­ ast verulega verði gripið til alfriðun­ar og líklegt er að í ár

Fagrit um skotvei›ar og útivist

Rjúpa

á hreiðri eða með unga.

M y n d J ó h a n n Ó l i H i l m a r ss o n .

muni sama prósentutala veiðiUmhverfisstofnun telur ennfreninum upp úr núverandi lægð. manna (67%) af þeim 7.000 mur að rétt sé að kanna á þessu • Meðan unnið er að frekari rökstuðnveiðimönn­ um sem þegar hafa ári hvort vægari úrræði dugi ekki ingi telur stofnunin að væn­legra sé greitt veiðikort sín gera kröfu til að ná markmiðum friðunar. Sér að grípa til mildara aðgerða í bili og um endurgreiðslu. í lagi bendir Umhverfisstofnun á vinna að heildstæðari að­gerða­áætlun • Umhverfisstofnun sem er stjórnað grundvöllur tillagna Náttúru­ vegna veiðistjórn­ unar á rjúpu. sýslustofnun og ber sem slíkri að fræðistofnunar um lang­tíma­friðun Helstu tillögur Um­hverfis­stofnunar fylgja meginreglum stjórnsýsluþegar stofninn hefur vaxið er eru eftirfarandi: laga og líta til fleiri sjónarmiða, myndun griðlanda fyrir rjúpuna. o Að veiðar verði heimilaðar en Náttúrufræðistofnun telur að Lang­ nákvæmasta mæling á virkni í mesta lagi í mánuð og þau gögn sem lögð hafa verið fram þeirra aðgerða fæst með upplýsingveiðitímabilið endað 15. nóv. og hún er beðin að segja álit sitt á um sem fengnar eru úr veiðikor Rjúpur sem eru á lífi í desember sýni ekki fram á nauðsyn þess að takerfinu. Verði alfriðun til lengri eru verðmætari en aðrar rjúpur alfriða rjúpuna í tiltekinn ára­fjölda. tíma hverfur tækifærið til að meta á veiðitímabilinu þar sem þær Með því er Umhverfisstofnun árangur af slíkum aðgerðum. hafa lifað af náttúruleg afföll og ekki að segja að hún telji ástand • Eftir að hafa skoðað fyrirliggjandi­ mjög líklegt að rjúpa sem er á rjúpnastofnsins vera viðunandi, gögn telur Umhverfisstofnun að lífi 1. des. muni lifa til vors. heldur að rökstyðja verði betur svigrúm sé á þessu ári til að grípa o Bann við veiði á sunnudögum. ástæður þess að gripið sé til þeirra til mildari aðgerða en Náttúru­ Gefur rjúpunni einn frídag í aðgerða sem lagðar eru til og að fræðistofnun leggur til ef beita á viku auk þess sem það • hvaða markmiði sé verið að stefna. varúðarreglunni til þess að ná stofmun draga úr veiði

15

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

frístundaveiðimanna sem og atvinnuveiðimanna. o Bann við veiði 1 - 2 daga í miðri viku sem hugsanlega gæti dregið úr sókn atvinnumanna. o Mikill áróður af hálfu Um­­ hverfis­­ráðuneytis og undir­­ stofn­ ana í fjölmiðlum þess (Umhverfisstofnunar og Nátt­úru­fræðistofnunar) um ástand stofnsins og hvatn­ ingu um að hver og einn veiðimaður veiði í hæsta lagi 6 rjúpur. Þennan þátt mætti einnig styrkja með sjálfviljug­um aðgerðum skotveiðimanna, svo sem með undir­ rtitaðri drengskaparyfirlýsingu um að hver og einn veiði aðeins umræddan fjölda og ekki verði framsal á veiði o.fl. þ.h. o Þegar skil á veiðitölum sem innihalda sóknardaga og taln­ ing á svæðum liggur fyrir verði metið hvort aðgerðirnar hafi skilað árangri - eða hvort takmarka þurfi frekari sókn sem væntanlega yrði gert annað hvort með aukningu á griðlönd­ um eða með enn frekari stytt­ ingu veiðitímans. o Skráning á griðsvæðum rjúp­ unnar hafin og unnið að því að auka þau á næsta ári.

• Loks leggur Umhverfisstofnun áherslu á að gerður verði skýr greinar­­­munur á stjórnsýslu annars­­ vegar og rannsóknum hins­ vegar þegar gera þarf tillögur um veiðistjórnun. Umhverfisstofnun telur eðlilegast að slík tillögugerð sé í höndum stofnunar sem hefur með veiðistjórnun fugla og spen­ dýra að gera. Það hjálpi viðfangs­ efninu best að tilvitnaðar stofnanir hafi með sér samráð og skiptist á gögn­um og skoðunum áður • en slíkar tillögur eru lagðar

16

Ástand

fram.

rjúpnastofnsins

2004

Þ

ann 11. júní sl. gaf Náttúru­ fræðistofnun Íslands út fréttatilkynningu um ástand rjúpnastofnsins vorið 2004. Hægt er að nálgast hana á heimasíðu stofnunarinnar, www.ni.is

A

thygli vekur mikill breytileiki í talningatölum, frá 400% fjölgun niður í 67% fækkun. Skýrist trúlega af því að talningasvæðin eru flest lítil og og rjúpurnar fáar. Fjölgun á einni rjúpu í fimm er t.d. fjölgun um 400% og fækkun á þremur rjúpum í eina er -67%.

H

eildarútkoman er hins vegar 104% fjölgun að meðaltali eða 88% ef notað er miðgildi. Meiri fjölg­un varð hinsvegar 1979-1980 eða 120% að meðaltali en þá voru talning­asvæðin færri og engin alfriðun á rjúpu.

N

áttúruleg uppsveifla rjúpunn­ ar er því hafin eftir að rjúpna­ stofninn náði náttúrulegu lágmarki árin 2002 og 2003. Gera má ráð fyrir árlegri fjölgun rjúpunnar næstu 3-4 árin eða þar til næsta toppi stofnsveifl­ unnar er náð.

S

kv. lagabreytingum sem sam­ þykktar voru á Alþingi vorið 2004 hefur Umhverfisstofnun það hlutverk að koma með tillögur til veiðistjórnunar og skv. ofangreind­ um niðurstöðum þá er afstaða Um­ hverfisstofnunar til veiðistjórnunar á rjúpu og tillögugerð hin sama og sumarið 2003. Umhverfisstofnun telur vera svigrúm til þess að byggja upp rjúpnastofn með takmörkunum á veiði fremur en alfriðun. Þannig væri hægt að nota veiðikortakerfið til veiðistjórn­ unar og skoða hvernig mismunandi veðistjórnunaraðgerðir koma út m.t.t.

Vei›istjórnunarsvi›

04 – 05

VEI‹ISTJÓRNUNARSVI‹ UMHVERFISSTOFNUNAR

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

Í sigtinu S k o t v e i Ða r

E

ins og kunnugt er voru selveiðar stundaðar hér á árum áður til fæðuöflunar (sjá bókina íslenska sjávarhætti fyrsta hefti eftir Lúðvík Kristjánsson 1980). Þá var öllum þeim aðferðum beitt sem gagnast kunnu við að fella dýrin og það sem mikilvægast var, að ná bráðinni. Nú er það ekki sult­urinn sem knýr menn til selveiða, en af selveiðum hafa allmargir selabændur tekjur. Selskinn ganga aftur kaupum og sölum, þó að markaðir séu minni og erfiðari en áður.

E

lstu heimildir um skotveiðar á sel eru frá lokum 17. aldar. Þær jukust síðan mikið á 19. öld og fram á 20. öld voru gerðir út bátar til skotveiða á sel, sjá bók Ólafs E. Friðrikssonar Skotveiðar í íslenskri náttúru, Iðunn 1996. Áhugamenn um skotveiðar hafa margir hverjir reynt fyrir sér við selveiðar og haft ánægju og gagn af. Um margt er undirbúning­ urinn svipaður hreindýraveiðum. Það þarf að afla sér útbúnaðar til þess að geta heimt veidd dýr, gera að þeim og ganga frá kjötinu til varðveislu. Í þess­ ari grein ætla ég ekki að gera verkun og fláningu skinna og meðhöndlun selkjöts og spiks að umtalsefni, heldur fjalla lítillega um veiðarnar sjálfar.

LA G ALE G ATRIÐI

G

amla tilskipunin um veiði er enn í gildi um selveiðar. Enginn má veiða á landi annars manns án leyfis! Öllum íslenskum ríkisborgurum eru heimilar selveiðar utan land• helgi lögbýla. Almennt er

18

á sel

selur ófriðaður í ósum lax og silungsveiðiáa. Ýmiss sérákvæði eru í gildi, sem takmarka skotveiðar á sel og allt of langt má yrði að fjalla um, sem veiðimenn verða að kynna sér á hverjum stað (sýslumenn og lögreglustjórar). Þekktustu dæmin eru: Bann við sela­ skotum í Breiðafjarðareyjum, innan línu sem hugsast dregin frá Eyrarfjalli sunnan Breiðafjarðar um Stagley hálfa mílu frá Oddbjarnarskeri nyrðra og í Bjargtanga í Barðastrandarsýslu. Bann við skotmennsku nær fuglabjörgum og æðarvarpi en í 2 km fjarlægð á tíma­ bilinu 15. apríl til 14. júlí. Einnig er skotmennska óheimil nær hefðbundn­ um selalögnum, en hálfa danska mílu (2,5 km ef ég man rétt).

S ELIR S EM VEIÐIDÝR

E

f allt er tínt til þá er mögulegt að komast í færi við sex selategundir við Ísland: landsel, útsel, blöðrusel, vöðusel, hringanóra og kampsel. Þeir tveir fyrstnefndu kæpa hér við land og mynda íslenska stofna. Þeir tveir síðastnefndu eru mjög sjaldgæfir og ólíklegt að skotveiðimenn komist í tæri við þá. Landselir og útselir eru hér við ströndina allt árið um kring, en hinir eru flækingar sem koma árvisst að landinu. Um líffræði þessara tegunda er fjallað í bók Vöku-Helgafells Íslensk spendýr, sem kom út fyrir stuttu­í ritstjórn Dr. Páls Hersteinssonar prófessors í spendýrafræði við Háskóla Íslands. Það verður því ekki fjallað nákvæmlega um líffræði þessara sela­tegunda hér, en áhugasömum vísað í bókina. Í henni eru ein-

nig myndir sem gagnast vel til þess að þekkja tegundir í sundur. Allar nefndar flækingstegundir eru hér við land vor, sumar og haust í einhverjum mæli og eru algengastar við norðanvert landið.

S

tærsta dýr sem hugsanlegt er að veiða hér er fullvaxinn blöðruselsbrimill, hann rétt slær full­ vöxnum útselbrimli við. Nú mundi einhver segja að rostungur væri stærri, sem er rétt, en rostungar eru ekki selir strangt til tekið og eru ekki ár­viss­ir gestir hér, svo ég sleppi þeim. Atlantshafsrostungur er hins vegar með vinsælum „trophy“ veiðidýrum í Norður Ameríku (sjá bókina The Perfect Shot North America eftir Craig Boddington, gefin út af Safari Press Inc. Árið 2003, 215 bls.) Ég hélt sjálfur lengi vel að alfriðun þeirra næði einnig til Íslands, en svo mun ekki vera, því þeir eru ekki friðaðir í tilskipuninni um veiðar hér við land og svokallað villidýrafrumvarp nær ekki til rostunga né sela.

B

esta kjötið, sem fer náttúrulega eftir smekk, er af ungum útselsurt­um. Almennt er kjötið bragðbetra hjá ungum dýrum en gömlum. Hver sela­ teg­ und hefur sitt bragð. Vöðuselir eru bragðgóðir einnig, betri en landselir, að dómi höfundar. Fleiri selategund­ir hefur höfundur ekki smakkað.

LÍFRÆÐILEG ATRIÐI GAGNLEG SKOTVEIÐUM Á SEL

L

Landselur

andselur getur orðið rúmlega 2 m að lengd og yfir 100 kg að

Fagrit um skotvei›ar og útivist

Myndin

er úr

Skotveiðar

í ís l e n s k r i n á t t ú r u , m y n d i n e r eftir

þyngd. Kynjamunur er lítill en brimlar nokkru stærri og breiðleitari en urtur.

Landsel er að finna allt í kring um landið. Landselir eru þrekvaxnir og kubbslegir, með hundslaga höfuðlag.

Nasirnar koma saman að neðanverðu og mynda v. Venjulega er litur dýra dökk­ ur, steingrár eða gulgrár á baki, með þéttum dökkum eða ljósum dílum. Á hliðum og kviði er hann ljósgrár. Kæpingar og kópauppeldistími er í maí til júlí. Á þessum tíma verða skotveiðimenn að gæta þess að drepa ekki urtuna frá kópnum, því þá veslast hann upp og drepst hungurdauða.

Landsel hefur fækkað um þriðjung við landið síðan 1980. Stofnmatið 2003 var um 10 þúsund dýr. Kópar landsels, vorkópar, eru veiddir í net á sumrin og einnig kemur fjöldi þeirra í fiskinet sem vetrungar (sjá árlega skýrslu Hafrannsóknastofnunar um ástand nytjastofna og aflahorfur). Landselur er auðveld veiðibráð, hvort sem skotið er úr bát eða frá landi. Fljótur í sjóinn ef styggður, en forvitinn og kemur í átt til manna svona eins og til þess að skoða þá.

Útselur

Ú

Brian Pilkington.

til þess að skoða þá, að því er virðist.

Hann tollir þó ekki lengi við og færir sig utar og fylgist með úr fjarlægð, eða oftar en ekki fer burt. Það þarf því að nýta færin sem gefast. Útselsbrimlar að stærstu gerð eiga það til að nálgast menn, með nasirnar rétt upp úr sjónum. Það ætti ekki að skjóta­á þá í þessari stellingu, heldur sýna þolinmæði og bíða betra færis. Dýr sem nefið hefur verið skotið af veslast smám saman upp og deyr kvalafullum dauðdaga.

tselur getur orðið 3 m að lengd og yfir 300 kg að þyngd. Höfuðið er stórt og frammjótt og með hringmyndaðan múla og langt snjáld­ ur. Útselurinn hefur mun hærra nef og lengra trýni en landselurinn. Nasirnar eru næstum samsíða, mynda | |. Kynjamunur er allnokkur. Brimlar stærri en urtur og dekkri á litinn, næst­um svartir. Litur urta er yfirleitt grár með mósvörtum dílum á baki og á hliðum, en einlitur á kviði, höfði og hreifum. Kæping og kópauppeldi er frá miðjum septemBlöðruselur ber langt fram í nóvember. Þá verða veiðimenn að gæta þess að drepa ekki löðruselir geta orðið 3 m að urtur frá kópum sínum. Útsel hefur lengd og yfir 350 kg að þyngd. fækkað mikið á tímabil­inu 1982-2002, Brimlar eru stærri en urtur og þeir úr 10 í 5 þúsund dýr. Þeir eru talsvert geta blásið upp húðfellingar ofan á veiddir hér við land og koma einnig í trýninu og blásið eldrautt miðnesið fiskinet. Útseli má finna um land allt út eins og blöðru út um aðra nösina. en algengastir eru þeir við Vestur-,­ Liturinn er silfurgrár með dökkbrún­ Norðvesturog Suðausturland. um flekkjum á búk. Höfuð og hreifar Út­ selur er mjög stygg­ ur á landi og eru einnig dökkbrún. Feldur blöðrufljótur í sjóinn við minnstu truflun. Í selskóps er blágrár á baki en silfurgrár sjón­um fær hann að því er virðist fal- á síðum og kviði. Blöðruselir • ska öryggis­ kennd og nálgast menn fara um öll Íslandsmið djúpt

B

19

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

undan landi. Helst eru það veik dýr sem skríða á þurrt. Blöðruselir eins og vöðuselir kæpa á ísnum norðan Jan Mayen í mars-apríl. Stofninn þar er talinn vera um 150 þúsund dýr.

Blöðruselsveiðar hér við land fara helst fram á bátum. Þekktasti veiðiskapurinn eru blöðruselsveiðarnar í Skjálfanda, sem miða að því að vernda afla í fiskinetum. Blöðruselir eru skæðir í fiskinetum, bíta gat á kvið ánetjaðs fisks og sjúga lifrina og innyflin úr, jafnvel í djúpliggjandi þorskanetum, því selirnir eru miklir kafarar. Greinilegt er að veiðireynsla og útsjónarsemi skiptir verulegu máli, ef árangurinn á að verða einhver á blöðruselsveiðum. Þau dýr sem veiðast hér við land eru brimlar í miklum meiri hluta.

Vöðuselur

V

H

ringanóri er minnst­ur norrænna eru frekar litlausir og verða hár og sela, mjög líkur landsel. Hann tannlausir með aldrinum. Fullorðin er einkennisselur Grænlandsstranda dýr eru oft mósvört eða dökkstálgrá, en og mikið veiddur þar af frumbygg­ geta verið með næstum svart bak. Haus jum. Stofnstærðin er metin að lág- og hreifar eru oft ryðrauðir. Kampselir marki nokkrar milljónir dýra. Getur eru sjaldgæfir gestir hér við land, fyrir orðið næstum 2 m að lengd og 125 norðan, vestan og aust­an. Það vekur þó kg að þyngd. Á bakinu eru dök- oft allmikla at­hygli þegar þeir koma því kgráir smáblettir umluktir ljósri­dýrin liggja dögum saman á svipuðum rönd. Aðallitur baksins er grár og stað og láta ekkert trufla sig. Hægt er kviðurinn er ljós. Hringanórar heim- að ganga að þeim taka myndir, jafnvel sækja Íslands­ strendur síðla vetrar og „klóra þeim á bakinu“, rólyndi þeirra snemma vors. Sérstaklega finnast þeir er með eindæmum. Þeir eru því allt fyrir norðan, en einnig hafa þeir sést á of auðveld veiðibráð, nema menn vilji Faxaflóa. Hringanórar virðast reglule- endilega fá einn uppstoppaðan í safnið. ga koma í Eyjafjörð alveg inn í Poll og Andstætt öðrum selategundum, sem hvíla sig þar á ísnum. Höfundur hefur hér er fjall­að um og eru fiskætur, éta einnig séð þá liggjandi á ís innst inni í kampselir ýmsa botnhryggleysingja. Ísafirði, Ísafjarðardjúpi.

axtarlagi vöðusels svipar til landsels, en sá fyrrnefndi er nokkru­stærri að jafnaði. Getur hann orðið 2 m að lengd og 140 kg að þyngd. Kynin eru svipuð að lit og lögun. Fullvaxnir vöðuselir hafa dökkan skjöld yfir bakið og eru svartir á höfði og dindli. Ungu dýrin sem helst koma hingað eru með silfurgráan feld með óreglulegum dökk­ um dílum, kallaðir dropaselir. Selirnir koma að Íslandsströndum mjög víða, en síst þó við Suðurströndina. Næstu kæpingarstaðir við Ísland eru á haf­ ísnum norðan Jan Mayen. Þar er talið að kæpi um hálf milljón vöðusela ár hvert í mars mánuði. Vöðuselsstofnar í Kampselur heimshöfunum hafa stækkað mikið, að undanskildum Barentshafsstofninum. ampselir hafa einkennandi stór Litlar líkur eru á því að menn komist og löng veiðihár, sem rúll­ ast í skotfæri við vöðuseli úr landi. Menn upp í endann þegar þau þorna. Urtur þurfa að hrinda báti á flot. eru stærri en brimlar og hafa fjóra spena, eða tveimur fleiri en hinar sela­ tegundirnar. Höfuðið er hlutfallslega Hringanóri lítið, hnöttótt og mjóslegið. Augun eru • lítil og stutt á milli þeirra. Kampselir

K

20

S KOTIÐ Á S EL

B

Á

landi

est er að miða rétt ofan og aftan við framhreifana, í brjóstholið mitt. Þá fer kúlan í hjartað og lungun.

Hausinn verður þá heill og mögulegt að stoppa hann upp. Skinnið á fullorðn­um sel að stærstu gerð er mjög þykkt, hálfur sm eða meira, og innan við það er þykkt spiklag sem kúlan þarf

Fagrit um skotvei›ar og útivist

að brjótast í gegnum áður en í hjartað eða lungun er komið, svo öfluga kúlu þarf til þess að stöðva dýrið sem þegar við skotið tekur heiftarlegt viðbragð í átt til sjávar. Riffill af kalíber .243 verður að teljast algert lágmark og kúla með opnum eða sljóum oddi sem hefur að minnsta kosti 180 kgm (1.764 júl) slagkraft á 100 m færi, eins og Ólafur E. Friðriksson fjallar um í bók sinni Skotveiðar í íslenskri náttúru sem gefin var út af Iðunn árið 1996. Stærstu selir þurfa jafnvel kalíber .260.

Í

S

haglabyssum. Stærri kúlustærðir veita elur skotinn frá landi rekur þó mun meira öryggi og tryggja það að sjaldnast upp í fjöru. Hann særð dýr sleppi ekki úr augsýn, til þess getur sokkið fljótlega, rekið frá landi eins að veslast upp og drepast annars eða rekið með ströndinni á stað sem staðar eftir langt dauðastríð. ekki er mögulegt að vaða út í. Til dæmis getur hann rekið upp á áreyrar straumharðra jökulfljóta. Ef ekki skal ÞAÐ ÞARF AÐ N Á synda eftir seln­um þarf bát.

B R Á ÐINNI

S

S

elur skotinn á landi er auðveld elur skotinn úr bát er einnig­ bráð. Hann má sækja á þar til auðveld bráð, nema þegar gerðu ökutæki og lyfta eða spila upp í dýrið tekur upp á því að steinsökkva. kerru.

Mótorbátar eru það snarir í snúning­ um að ekki tekur langan tíma að sigla að

sj ó n u m

E

ina færið sem gefst á sel í sjó er skot í hausinn þegar hann stend­ ur upp úr yfirborðinu. Skotið þarf að fara inn í gegnum hauskúpuna í heil­ ann, svo dýrið drepist samstundis og kafi ekki burt í andaslitrunum. Miða skal rétt við hlustina í sömu hæð og lína í gegnum auga og hlust myndar.

Skotstaðurinn sést best á hlið. Skot beint framan á sel sem teygir trjónuna fram til þess að hnusa er vafasamt, því þá er nefið ofar augunum og einungis spik ofan sjólínu. Þannig getur skotið helsært dýr, en ekki drepið heiladauða því hauskúpan er ósködduð. Skot í gegnum auga í þessari stöðu getur einnig farið framhjá hauskúpunni og helsært dýr en ekki drepið strax. Til þess að ná hliðarskoti má reyna þá veiðibrellu, ef menn eru tveir, að sá byssulausi gangi rólega frá þeim sem liggur með byssuna til annar hvorrar handar. Mjög líklega fylgir selurinn honum með augunum og snýr þá vanganum í skotmanninn. Í sjónum er mögulegt að steindrepa sel með minni kúlnastærð en á landi, enda er færið yfirleitt mun styttra. Útselir hafa verið drepnir með kalíberum .22-250 og landselir með .22 á stuttu færi af góðum skyttum. Blöðruselir hafa verið skotnir með O og O-O höglum úr 3“

•

21

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

bráðinni og tryggja hana, en ef skotið er úr árabát er hentugt að hafa handbæran skutul með línu til þess að skutla í selinn. Það er gamla lagið. Skotvopnalausir menn skutluðu seli hér á árum áður, með þar til gerðum selskutlum, eins og lýst er í Íslenskum sjávarnytjum Lúðvíks Kristjánssonar. Þórður á Dagverðará vissi nákvæm­ lega hve langur tími leið þar til sokkinn selur steig upp til yfirborðsins og hvar það mundi vera, en það gerist þegar gas hefur myndast í maga og innyflum vegna gerjunar. Þórður sagði bara engum, að ég best veit, þetta leyndarmál sitt. Okkur hinum er sokkinn selur tapaður! Reyndir staðkunnugir veiðimenn tryggja endurheimtur veiðinn­ar með því að skjóta sel einungis yfir grunnu vatni og yfir hreinum botni þar sem selurinn getur sést, svo stjaka­megi honum upp. Einnig má nota skautuð sólgleraugu eða kassa með gleri í botninum, til þess að sjá betur ofan í sjóinn. Hvort selur flýtur eða ekki fer að mestu leyti eftir því hversu feitur hann er. Selir eru feitastir fyrir kæpinguna og horaðastir eftir hana og hárlosið, en þá fasta þeir. Útselir eru feitastir í júlí og ágúst. Landselir eru feitastir í maí.

Reynslan hefur kennt mönnum að urtur fljóta frekar en brimlar, einnig að selir fljóta síður í ferskvatni en sjó. Ég hef hlustað á heitar umræður á milli veiðimanna um hvort eigi að skjóta sel rétt

er hann kemur úr kafi, eða rétt áður en hann kafar. Ég ætla ekki að ræða það frekar hér, en tel að veiðimenn eigi að einbeita sér að því að ná góðu vangafæri, frekar en bíða eftir öndun dýrsins. Selir anda frá sér áður en þeir kafa! Það gera þeir til þess að fara í kaf með sem minnst loft, sem kemur í veg fyrir að þeir fái köfunarveiki.

S

ærður selur sem snýst til varn­ ar getur verið stórhættuleg­ ur. Hann bítur og klórar og reynir að flýja. Bitið er það sterkt að fingur geta farið af og jafnvel útlimir brotnað og blæðandi sár hlotist af. Klóri selur mann eru miklar líkur á selameini, sem sýkill úr selnum veldur ef hann fær greiðan aðgang að blóðrásinni í gegn­ um opin sár og klór. Sýkillinn leggst sér í lagi á liðamót og veldur bólgum og sársauka. Liðamótin geta stífnað og menn fengið staurfingur, ef ekki er leitað læknis í tíma. Þegar farið er inn í sel er sjálfsagt að nota hanska. Ganga má úr skugga um hvort selur sé lifandi eða dauður með því að reka eitthvað upp í opin augu hans. Loki selurinn auganu er hann augljóslega lifandi, en geri hann það ekki er hann dauður. Ef minnsti vafi leikur á því að dýrið sé dautt er full ástæða til að eyða á það einu skoti til viðbótar.

Lokaorð

M

ér finnast selveiðar bæði spennandi og skemmtilegar.

Selir eru sýnd veiði en ekki gefin.

Mikið tilstand getur verið að komast á veiðistað og endurheimta bráðina, ekki ósvipað hreindýraveiðum, sem ég hef einnig kynnst. Mínar selveiðar snérust um öflum rannsóknagagna, en slík söfnun selasýna er ekki stunduð nú. Skotveiðimenn mega þó búast við því að þeir verði beðnir um að taka líffærasýni, þegar slíkar rannsóknir verða settar af stað aftur.

H

ringormanefnd greiðir 50 krónur á kg veidds útsels og 3000 krónur fyrir neðri kjálkann.

Einnig 4000 krónur fyrir söltuð haustkópaskinn. Samtök selabænda hafa gefið út myndband sem lýsir verkun selskinna, sem fæst keypt hjá Árna Snæbjörnssyni hlunnindaráðunaut hjá Bændasamtökunum, Bændahöllinni við Hagatorg. Ólafur E. Friðriksson lýsir einnig verkun selskinna og sundrun sels í bókinni skotveiðar í íslenskri nátt­úru.

Á

netinu eru sportveiðar á sel auglýstar, sjá http://www.huntingiceland.com/ E r l i n g u r H a u k ss o n sjá v a r l í f f r æ ð i n g u r

Sönn fegurð

Tikka T3. Toppnákvæmni fram í hlaupenda.

Allt sem flú flarft til a› hitta í mark.

Allt sem flú gætir óska› flér í einum riffli.

Eina sem vartar í flessa mynd ert flú sjálfur.

www.design.is

Tikka T3 Hunter

Fullkomna›u T3 me› Optilock kíkisfestingum frá Sako. Tikka T3 er til í ‡msum spennandi útgáfum.

Allir Tikka T3 eru verksmiðjuprófaðir til að skjóta undir 30mm klasa (1MOA) beint úr kassanum. Mjúkur gikkurinn er nákvæmur og stillanlegur frá einu til tveimur kílóum og sérsmíðað hlaup tryggir endingu og keppnisnákvæmni. firátt fyrir gæðin og endinguna er T3 aðeins 2,8 kg. Og nú er það T3 spurningin: Hvaða klasastærð ert þú prófaður fyrir?

1.

2.

3.

4.

5.

6.

1. fia› er sama hvar flú lítur á T3 allt er unni› af einstakri fagmennsku. 2. Hlaupkrónan skiptir máli í nákvæmni. 3. Öryggi› er í sérflokki. 4. Bein hle›sla og skiptanleg magasín tryggja hra›ann. Glasfiber gerviefni léttleika og endingu. 5. Gikkurinn er úthugsa›ur. 6. Gripi› gefur einstakan stö›ugleika.

•

22

Tikka T3 Lite

Fæst í öllum betri sportvöruverslunum Dreifingara›ili:

www.veidiland.is

Fagrit um skotvei›ar og útivist

Samstarf SKOTVÍS og OLÍS E

ins og félagsmenn SKOTVÍS hafa eflaust tekið eftir er félags­skírteini SKOTVÍS fyrir árið 2004 gefið út af OLÍS. Að auki geta menn sótt um svo kallað vildarkort OLÍS. Félagsmenn framvísa SKOTVÍS-skírteininu samhliða OLÍS-kortinu en um það þarf að sækja sérstaklega á www.olis.is. OLÍS greiðir u.þ.b. 1,5% af andvirði viðskiptanna í formi punkta í vildarklúbbi Icelandair.

F

élagsmenn geta notað vildar­kortið (flugmílukortið) á öllum þjónustustöðvum OLÍS og í uppgrips­ verslunum OLÍS og Ellingsen. Félags­menn geta notað vildar­ punktana hjá Vildarklúbbi Iceland­ air þegar þeir kaupa flugmiða, hótelgistingu, greiða fyrir bíla­ leigubíl eða greiða hluta flug­ fars þar sem boð­ ið er upp á að greiða bæði með punktum og peningum. Vildar­klúbbs­ félag­ar njóta auk þess reglulegra tilboða, eins og tvö­ faldra punkta við verslun eða helmingsafsláttar af flugi. Þú finnur nánari upp­lýsingar um vildarklúbb Iceland­air á www.icelandair.is.

Þ

á er rétt að benda á að SKOTVÍS-félagar fá 5% afslátt á vörum frá Ellingsen en þar er meðal annars gott úrval af útivistarfatnaði og öðrum vörum sem henta skotveiðimönnum.

S

amstarf OLÍS og SKOTVÍS stendur orðið á göml­um merg og rétt er að minna á samstarf félaganna um verkefnið „Láttu þitt ekki eftir liggja“ þar sem skotveiðimenn voru hvattir til að taka til byggða notuð skothylki sín og annarra. Þetta átak vakti verðskuldaða athygli og má segja að gríðarlega góður árangur hafi náðst þar sem mun minna er um notuð skothylki í náttúru Íslands en áður var.

N

ú í haust er í bígerð að efla þetta samstarf enn frekar og eru því SKOTVÍS-félagar hvattir til að afla sér OLÍS-korts (flugmílukorts) því að margt skemmti­legt verður í boði nú í haust og í vetur fyrir handhafa þessara korta.

•

23

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

Hugleiðingar um gæsaveiðar DR. ARNÓR ÞÓRIR SIGFÚSSON, FULGAFRÆÐINGUR – VERKFRÆÐISTOFU SIGURÐAR THORODDSEN M y n d J ó h a n n Ó l i H i l m a r ss o n .

A Ð L O K N U G Ó Ð U S U M R I E R G Æ S A ­V E I Ð I T­ Í M I N N A Ð H E F J A S T . E K K I E R Á S T Æ Ð A T I L A N N A R S E N A Ð Æ T L A A Ð G Æ S A ­V A R P H A F I T E K I S T V E L Þ Ó Þ A Ð H A F I E K K I E N N V E R I Ð M Æ L T .

S

íðasta ár virtist vera ágætis ár fyrir grágæsir og heiðagæsir ef marka má ungahlutfall í veiði og það sem við mældum í gæsahópum hér á landi.

Ekki er enn búið að birta ungahlutfall frá Bretlandseyjum haust­ ið 2003, þar sem The Wildfowl and Wetlands Trust (WWT) sér um mælingar og talningar, en munn­ legar fregnir frá þeim koma heim og saman við niðurstöður okkar.

En þrátt fyrir að góð tíð sé ástæða til bjartsýni á komandi veiðitímabil þá ber okkur að hafa í huga að villtir veiðistofnar eins og gæsirnar eru náttúruauðlind sem er takmörkuð og mikilvægt er að veiðimenn umgangist þessa auðlind af virðingu og hófsemi.

•

24

undir högg að sækja. Líkt og ég fjall­ aði um í grein í Skotvís fyrir ári síðan (Arnór Þ. Sigfússon 2003) hefur stofn grænlenskra blesgæsa minnkað hratt allt frá árinu 1998 þegar hann var í hámarki. Hlutfall unga í veiðinni síðastliðið haust var einung­ is rúm 20% og gaf ekki góð fyrir­ heit enda reyndist ungahlutfall mælt í hópum á vetrarstöðvum með því lægsta­sem mælst hefur (Anthony D. Fox, munnlegar upplýsingar). Því virðist þessi neikvæða þróun blesgæsastofnsins halda áfram og er ástæðan sú að í stofninum er viðvarandi viðkomubrest­ ur og ungaframleiðsla stofnsins dugar ekki til að vega upp á móti dauðsföll­ um. Um 10% stofnsins hefur verið veidd hér á landi árlega frá 1995 samVeiðistofnarnir kvæmt veiðitölum Veiðistjórnunarsviðs lesgæsin er sá veiði­ Umhverfisstofnunar (sjá http:// stofn sem helst á www.ust.is/Veidistjornun/Almennt/

B

Veiditolur/) og líklega lengur. Bles­ gæsin grænlenska er ekki veidd annars staðar en hér á landi svo nokkru nemi.

Veiðin er ekki orsök fækkunarinnar og líklega myndi fækka í stofninum áfram þó veiðum yrði hætt en veiðarnar flýta fyrir fækkun og draga úr getu stofnsins til að rétta við ef ungaframleiðsl­ an breyttist til hins betra. Ég vil því eins og áður hvetja skotveiðimenn til að hlífa blesgæsum eins og kostur er. Á aðalfundi SKOTVÍS í vor flutti ég erindi um blesgæsir og í kjölfarið var samþykkt ályktun um verndun blesgæsarinnar. Þar sýndi félagið mikla ábyrgð en eftir er að sjá hvernig þeirri ályktun verður fylgt eftir.

G

rágæsin er sú gæs sem mest er veitt af samkvæmt veiðitölum veiðistjórnunarsviðs Umhverfis­stofn­ unar eða frá 32 – 41 þúsund fug-

Fagrit um skotvei›ar og útivist

lar á ári frá 1995 (http://www.ust.is/ Veidistjornun/Almennt/Veiditolur/). Þannig er grágæsaveiðin um tvisvar sinnum meiri en heiðagæsaveiði á sama tíma og um það bil tíföld blesgæsaveiðin. Auk þessa hefur verið áætlað út frá merkingum og endur­ heimtum og veiðiskýrslum héðan að á Bretlandi séu veiddar 20 – 25 þúsund grágæsir árlega (Frederiksen 2002). Á sama tíma hefur stofn grágæsa að hausti á vetrarstöðvum verið áætlaður um 80 þúsund fuglar. Eins og fram kom í umfjöllun um grágæsir hér í SKOTVÍS 2002 (Arnór Þ. Sigfússon 2002) og í Frederiksen o.fl. 2004 er talið að stofn grágæsa sé vanáætl­ aður en engu að síður er veiðiþungi á grágæs mikill og alls ekki mælt með að hann aukist. Þannig benda niðurstöður merkinga og líkön byggð á þeim til að langstærstur hluti dauðsfalla grágæsa hér á landi sé af völd­ um veiða (Frederiksen o.fl. 2004).

Grágæsastofninn virðist hafa verið að minnka undanfarinn rúman áratug þó dregið hafi úr þeirri þróun á síðustu árum, enda vísbendingar um að eitthvað hafi dregið úr grágæsaveiði í seinni tíð, auk þess sem komið hafa ár með góðri ungaframleiðslu (Hearn 2004, http://www.ust.is/Veidistjornun/ Almennt/Veiditolur/). Síðasta ár sem við höfum talningar frá er 2002 og samkvæmt þeim var hauststofninn talinn vera um 73 þúsund fugla sem er mjög lágt og um 18,4% minna en 2001. Einnig var heiðagæsastofninn áætlaður minni en 2001 sem nemur um 15,2% (Hearn 2004). Ýmislegt bendir til að þessar áætlanir fyrir báða stofna séu vanmat og að ekki eigi að leggja of mikið upp úr þeim. Þar kemur margt til eins og það að gæsirnar séu að koma seinna á vetrarstöðvar, breytingar séu á dreif­ingu í upphafi haust á vetrarstöðvum og síðast en ekki síst urðu mikilvæg talningarsvæði útundan haustið

2002 og því þurfti að áætla fjölda þar með óbeinum hætti (Hearn 2004). Allt eykur þetta óvissu í talningunni og séu talningar fyrri ára skoðaðar sést að það koma fyrir stór stökk milli ára upp eða niður á við sem vart verða skýrð nema með breytileika í talningum frekar en breytileika í stofninum. Til að eyða þessum breytileika í talningum og slétta­úr stofnstærðarferlinum er oftast notað hlaupandi meðaltal og í tilfelli gæsanna er meðaltal 5 ára notað. Það þýðir að á bak við hvern punkt á stofnferlinum er meðaltal 5 ára. Séu síðustu 8 ár skoðuð virðist sem stofnferillinn sé að ná jafnvægi í kringum 80 þúsund grágæsir að hausti en eins og áður sagði er talið að það sé vanáætlun.

fuglar um þessar mund­ir (http://www. wetlands.org/pubs&/WPE.htm). Þeir eru ekki veidd­ ir að ráði nema hér á landi þar sem veiðin hefur verið frá 1.400 til 2.600 fugl­ar á ári. Grænlenski helsinginn er nú friðaður á vetrarstöðvum sínum í Skot­landi og á Grænlandi er áætlað að um eða innan við 1.000 fuglar séu skotnir árlega eða teknir í felli.

Veiðarnar

E

ins og að ofan segir þá er ástand veiðistofnanna misjafnt sem og veiðiþunginn sem þeir verða fyrir og almennt má segja að ekki sé æskilegt að mikil aukning verði á gæsaveiðum.

En eru líkur á að veiðiþunginn eða inar tvær gæsategundirnar sem veiðimynstrið sé að breytast? við megum veiða, heiðagæs og helsingi, virðast báðar í góðu ástandi.­ amkvæmt Veiðidagbók Veiði­ Heiðagæsastofninn virðist hafa verið stjórnunar­sviðs Um­hverfis­stofn­ í jafnvægi undanfarinn rúman áratug unar 2004 þá hefur fjöldi þeirra sem eftir mikinn og hraðan vöxt á ní­unda veiða verið nokkuð stöðugur frá því áratug síðustu aldar. Stofn­ferill heiða­­ að útgáfa veiðikorta hófst árið 1995 ef gæsarinnar virðist vera í jafn­ vægi frá eru talin fyrstu 3 árin þegar útgef­in um 230 þúsund fuglar og veiði hér á veiðikort voru 10 – 20% fleiri en síðari landi verið nokkuð hófleg, um 11 – 15 ár. Frá 1998 til 2002 voru gefin út um þúsund fuglar á ári (http://www.ust.is/ 10.600 veiðikort árlega og ef veiði­ Veidistjornun/Almennt/Veiditolur/). skýrslur eru skoðaðar þá eru rúm 30% Á Bretlandi hefur verið áætlað að veiði­ korthafa að veiða gæsir (upplýsárlega séu veidd­ar þar um 25 þúsund ingar frá Veiðistjórnunarsviði UST). heiðagæsir (Frederiksen 2002). Öfugt Einnig benti skoðanakönnun sem gerð við grá­gæsina þá virðist hlutur veiða var meðal veiðikorthafa veturinn 2001í heild­ ar dauðs­ föll­ um vera innan við 2002 til þess að nýliðun veiðimanna sé 50% hér á landi (Frederiksen o.fl. minnkandi þannig að þó þjóðin stækki 2004). Hels­ingja­stofn sá sem við þá er ekki víst að veiðimönnum komi veiðum úr er að stærstum hluta farg- til með að fjölga í hlutfalli við það estur hér. Hels­inginn verpir á austur- (Arnór Þ. Sigfússon o.fl. 2004). Af strönd Græn­lands og á sér vetrarstöð- þessu gæti maður dregið þá ályktun var í Skotlandi en hefur viðdvöl hér að ekki sé líklegt að veiðiálag á gæsir vor og haust. Undanfarna áratugi hefur aukist og er það vel. hels­ingi reynt fyrir sér með varp hér á Vestur- og Suðurlandi og í dag verpa n þó veiðiálag mælt í fjölda nokkur pör á Suðurlandi. Stofn grænveiðikorthafa aukist ekki þá lenskra helsingja hefur verið í miklum kemur fleira til. Veiðimenn • vexti og er talinn vera yfir 50 þúsund gætu aukið sóknina þó þeim

H

S

E

25

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

fjölgi ekki og þannig aukið veiðiálag.

Veiðiafköst geta breyst þann­ ig að veiði á sóknareiningu aukist. Hér gætu komið til breytingar á útbúnaði svo sem öflugri og betri skotvopn og skotfæri, betri feluútbúnaður og betri gervigæsir. Einnig er vel hugsanlegt að sóknargeta veiðimanna sé meiri en sóknin þannig að þeir gætu aukið hana til að mæta t.d. aukinni eftirspurn eftir gæs á matvörumarkaði eða af öðrum ástæðum sem gætu hvatt til aukinn­ar veiði. Samkvæmt upplýsing­ um frá veiðistjórnunarsviði UST sést að rúm 10% veiðimanna eru að veiða meira en helming gæsa sem veidd­ ar eru og bend­ ir það til að talsvert „ónýtt“ sóknargeta sé til staðar hjá hinum 90%. Ekki hefur verið til annar mælikvarði á sókn en fjöldi veiðimanna frá 1995 en á þessu varð breyting árið 2002 þegar farið var að biðja veiðimenn að setja sóknar­daga fyrir hverja tegund á veiðiskýrslur. Slíkar upplýsingar ættu að geta hjálpað okkur til að fylgjast með hvort breytingar verði á sóknarmynstri í framtíðinni.

Á

síðustu misserum virðist sem nokkur breyting sé að verða á aðgengi að gæsaveiðilendum, bæði hvað varðar hálendisgæsir eins og heiðagæsina svo og hinar þrjár tegund­irnar sem veiddar eru á láglendi og gæti það haft áhrif á veiðiálagið. Varðandi heiðagæsina þá fer aðgengi að veiðilendum batnandi vegna aukinn­ ar vegagerðar inn á hálendið og með aukinni eign landsmanna á öflugum jeppum. Nú er svo komið að fólksbíla­fært er inn á margar veiðilendur heiða­ gæsa eins og á Kjalvegi og á nýjar slóðir á Fljótsdalsog Jökuldalsheiði í tengslum við virkjanaframkvæmdir svo dæmi sé tekið. Í tengslum við þess­ar breytingar á aðgegni má búast við að sókn í heiðagæs­ ir aukist nema aukningin hafi • þegar átt sér stað áður en

26

skráningar á veiði hófust. Svo virðist að breytingar séu einnig að verða á aðgegni að veiðilend­ um á láglendi vegna þess að bændur eru í auknum mæli að selja aðgang að gæsaveiði í sínum lendum.

Bæði er um það að ræða að bændur leigja tún jarða sinna til veiðimanna sem sitja þá einir að veiðinni og einnig er það að færast í vöxt að gæsaveiði sé seld sem hluti af ferðaþjónustu. Þegar bændur leigja tún jarðarinnar til fárra veiðimanna gæti það þýtt að færri komist að því oft er það eða var svo að bændur leyfðu mörg­ um að veiða án endurgjalds og litu jafn­vel á það sem kost fyrir sig að losna þá við gæsirnar úr túnunum. Nú sitja fáir að jörðinni og í stað þess að reyna að fæla gæsina áður er nú reynt að tæla hana til að koma og stundum jafnvel ræktað kornstykki sérstaklega vegna þess. Áhrif þessa gætu verið tvíþætt. Annarsvegar komast hugsanlega færri að þannig að gæsaveiðimönn­ um gæti fækkað sem við fyrstu sýn gæti leitt til minna veiðiálags. Hins vegar gæti þetta leitt til aukinn­ar veiði vegna þess að þeir sem leigja jarðirnar auki sóknina og selji gæsir til að hafa upp í kostnað við leiguna. Gæsaveiði sem hluti af ferðaþjónustu ætti aftur á móti að auðvelda mönnum aðgengi að láglendisveiðum á gæs. Þá geta allir veiðimenn keypt sér gistingu­og gæsaveiði með en þurfa ekki að þekkja­einhvern bónda til að komast til veiða. Þannig stuðlar þetta að því að fleiri komast til gæsaveiða. Líklegt er þó að þeir sem veiða hjá ferðaþjónustu­ bændum veiði minna en þeir sem leigja jarðirnar því sennilegt er að þar verði sett takmörkun á sókn eða afla á veiðimann líkt og t.d. í laxveiði. Eins og sést af ofansögðu þá getur verið erfitt að spá fyrir um hvaða áhrif breytingar á aðgengi að veiðilendum og möguleik­um á gæsaveiði hefur. Rétt er að taka fram að ekki eru til neinar mælingar á þessum breytingum á aðgegni að veiðilendum heldur eru þetta hugleið­ingar byg-

gðar á því sem ég skynja af samskiptum mínum við veiðimenn og bændur sem og raunverulegum upplýsingum, t.d. um aðgengi að hálendinu. Þessar breytingar og áhrif þeirra mætti samt meta í gegnum veiðikortakerfið og með stuðningi af skoðanakönnun­um meðal veiðimanna og bænda.

S

íðastliðið ár var sett veiðibann á rjúpu og hefur núverandi um­ hverf­ is­ ráðherra sagt að það muni vara 3 ár þó samkvæmt reglugerðinni sé það ótímabundið. Rjúpan er vinsælasta veiðibráðin og stundar yfir helm­ ingur veiðimanna þær árlega og nærri 90% þeirra hafa einhvern tíma farið á rjúpna­ veiðar (Áki Á. Jónsson o.fl.

2003). Því má telja mjög líklegt að það að kippa burtu vinsælustu veiðibráðinni auki veiðiálag á aðrar tegundir og eru gæsirnar þar meðtaldar. Bæði er það vegna þess að veiðimenn sækja í aðrar tegundir til að fá útrás fyrir veiðiáhuga sinn og einnig er ekki ólíklegt að með því að kippa jafnvinsælli villibráð af markaði þá aukist eftirspurn eftir annarri villibráð eins og gæsum.

Veiðiskýrslur

G

rundvöllur þess að hægt sé að svara sumum af þeim spurn­ ing­ um sem hér hefur verið velt upp varðandi gæsaveiðar er veiði­ korta­ kerfið sem hefur verið starf­ rækt síðan 1995. Í gegnum það hefur veiðistjórnunar­ svið UST safn­ að veiðiskýrslum sem flest bendir til að hafi verið áreiðanlegar (Arnór Þ.

Sigfússon o.fl. 2003). En í kjölfar þess að rjúpan var al­frið­uð á síðasta ári í andstöðu við Skot­ veiði­ félag Íslands og að ég tel þorra veiðimanna þá hafa einhverjir veiðimenn ákveðið að sýna andstöðu sína í verki með því að gefa upp rangar veiðitölur. Samkvæmt upplýsingum frá veiðistjórn­ unarsviði

Fagrit um skotvei›ar og útivist

UST þá eru nokk­ur brögð að því að veiðimenn séu að gefa upp veiði sem vart getur staðist, svo sem tug- eða hundruð þúsunda gæsa á veiðimann og fleira í þeim dúr. Þá er ekki vitað hve mikið af núll skýrslum eru réttar eða rangar þann­ig að í raun er ómögulegt að treysta veiðitölum frá árinu 2003.

Einnig gætir áhrifa þessa á 2002 því svo virðist sem útgáfa veiðikorta fyrir 2003 hafi dregist saman um sem nemur nær 20% og margir sem ekki sóttu um veiðikort 2003 hirtu kannski ekki um að skila inn veiðiskýrslu fyrir 2002. Þetta er mikill skaði því veiðikortakerf­ ið íslenska er til mikillar fyrirmyndar og til dæmis um það rætt víða erlend­ is sem vel heppnað veiðistjórnunarkerfi. Einnig bentu athuganir til að veiðikorta­ kerfið og þær upplýsingar sem það veitir séu nokkuð réttar, jafnvel framar vonum margra (Arnór Þ. Sigfússon o.fl.

2003). Það er óskandi að hér sé einungis um tímabundið ástand að ræða og að veiði­ menn fari aftur að gefa upp

réttar veiðitölur líkt og áður. Ég óttast það einnig að ef veiðikorta­kerfið sem bygg­ ist á gagnkvæmu trausti veiðimanna og yfirvalda hrynur þá geti það komið í bakið á veiðimönnum þegar fram í sækir. Þessu trausti verða báðir aðilar­að reyna að viðhalda og vinna í að koma á aftur. Það er mjög mikilvægt að sem bestar og réttastar upplýsing­ ar liggi fyrir þegar verið er að taka ákvarðanir um veiðar og veiðiþol stofna­og má segja að minni líkur séu á að gripið sé til róttækra aðgerða eins og alfriðunar ef nægar og réttar upplýsingar liggja fyrir. Í raun var rjúpna­ veiðibannið aðallega rökstutt með þekkingarskorti því ekki er vitað hver áhrif veiða eru á stofninn og rjúpan því látin njóta vafans.

Og vafa er best eytt með sem réttustum og best­ um upplýsingum. Ég vil því skora á veiðimenn að halda áfram að skila inn samviskusamlega réttum veiðitölum í framtíðinni, sér og veiðistofnum til hagsbóta.

A r n ó r Þ ó r i r S i g f ú ss o n 2 0 0 3 . B l e sg æ s i r .

S k o t v ís 8 :

bls

16 – 19.

A r n ó r Þ ó r i r S i g f ú ss o n , Á k i Á r m a n n J ó n ss o n , B j a r n i P á l ss o n o g E i n a r Guðmann 2003. Hve áreiðanlegar e r u v e i ð i s k ý r s l u r ? V e i ð i d a gb ó k V e i ð i s t j ó r n u n a r s v i ð s U m h v e r f i ss t o f n u n a r 2003. 8. árg. 11-18.

A r n ó r Þ ó r i r S i g f ú ss o n , Á k i Á r m a n n J ó n ss o n , B j a r n i P á l ss o n o g E i n a r Guðmann 2004. Um veiðimenn.

V e i ð i d a gb ó k V e i ð i s t j ó r n u n a r s v i ð s U m h v e r f i ss t o f n u n a r 2 0 0 4 . 9 . á r g . bls.10-17. Á k i Á r m a n n J ó n ss o n , A r n ó r Þ ó r i r S i g f ú ss o n , B j a r n i P á l ss o n o g Einar Guðmann 2003. Skoðanaog viðhorfskönnun meðal skotveiðimanna.

Skýrslur og kannanir U m h v e r f i ss t o f n u n a r U S T 0 3 / 1 5 .

Frederiksen, M. 2002. Indirect

estimation

of the number of migratory greylag a n d p i n k - f o o t e d g e e s e sh o t i n

Britain.

Wildfowl, 53: 27-34 Frederiksen, M., R. D. Hearn, Carl M i t c h e l l , A r n ó r S i g f ú ss o n , R o b e r t L .

Swann and Anthony D. Fox 2004. „The dynamics of hunted Icelandic goose p o p u l a t i o n s : a r e a ss e ss m e n t o f t h e evidence“ Journal of Applied Ecology 41(2): 315-334.

Hearn, R.D. 2004. The 2002 Icelandicbreeding Goose Census. Woldfowl & Wetlands Trust Report, Slimbridge.

•

27

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

Gömul haglaskot Í v a r E r l e n d ss o n

N

ú þegar enn eitt skotveiði­tíma­ bilið er að fara að byrja er ekki úr vegi að rifja upp sumar af minning­ um fyrri veiðitúra. Í gegnum tíðina hef ég sennilega eins og svo margir aðrir farið og birgt mig aðeins upp af skotum svona í byrjun hausts. Maður hugsar þá sem svo: það er alltaf gott að eiga nóg af skotum, og svo eru menn alltaf að vona að það verði mikið flug. En það sem í raun gerist oft, er að flugið bregst, eða þá að menn þurfa að hætta snemma af öðrum orsökum og komast jafnvel ekki eins oft og vonir stóðu til í byrjun tímabils. þannig að skotin voru aldrei notuð öll og fóru bara í geymsl­ una til notkunar næsta haust. Þetta gerist ár eftir ár og alltaf er til nóg af skotum. Fyrstu túrarnir alltaf fernir með ný skot og svo reynt að nota upp gamla lagera með því að setja kannski fyrsta skotið í byssuna gamalt og • síðan ný skot í rest. Þannig er

28

hægt að nota gamla skotið á stuttu færi og síðan ef færið lengist þá er allaf nýtt skot í rest. Djúpt í undirmeðvitundinni ligg­ur sá grunur að gamalt skot hljóti að vera orðið verra en það sem er nýtt úr pakkningunni. En þrátt fyrir þess­ar efasemdir falla fuglarnir alltaf jafnt fyrir gömlum sem nýjum, eða eins og svo oft reynist ef að menn hitta vel þá dett­ur fuglinn. Ekki má heldur gleyma öllum þeim aragrúa manna sem fara bara á rjúpnaveiðar. Þessir menn voru kannski búnir að birgja sig vel upp af skotum fyrir síðasta leyfilega rjúpna­veiðitímabil og gátu vegna fuglleysis ekki notað nema örfá skot. Hvað á þá að gera næst þegar hægt verður að fara á rjúpu, kannski eftir fimm ára hlé. Hvernig verða skotin þá? Og þá má kannski bara veiða með tvíhleypu?

taka nokkur skot og hraðamæla þau með skothraðamæli. Helst vildi ég hafa þau sem elst og geymd við mismun­ andi aðstæður. Hjá mér var þetta auðvelt, ég þurfti bara að finna kassann sem ég hafði fyllt af skotum 1998 í þessum tilgangi og smala síðan saman nokkrum nýjum skotum til samanburðar. Hér hófust fyrstu vandræðin en það var að fá skot sem er enn verið að framleiða og selja hér á landi.

Staðreyndin er sú að bæði er hætt að selja sum skotin og einnig að framleiða sum þeirra. Þetta var leyst með því að fá skot með sama haglamagni og sem líkust því sem var selt hér áður fyrr.

Þ

á var komið að því að fara að mæla, velja góðan dag með sól og logni. Ekki var það nú erfitt hér á höfuðborgarsvæðinu. Hraðamælirinn il að skoða raunverulegt ástand Master Crony virkar þannig að hann skotanna til veiða ákvað ég að mælir tímann sem það tekur skotið

T

Fagrit um skotvei›ar og útivist

að fara milli tveggja skynjara sem hafa 305mm millibil (12”tommur). Mælirinn reiknar síðan út hraðann og gefur upp í fetum á sekúndu (fps). Til viðmiðun­ ar er hægt að breyta einingunni fet á sekúndu í metra á sekúndu (m/s) með því að margfalda hraðann í fetum með 0,3048 og fæst þá hraðinn í m/s.

M

milli skota. Öll skot hvort sem það eru haglabyssu eða riffilskot hafa mismunandi hraða. Ekki skiptir máli hvort um er að ræða verksmiðjuskot eða nákvæmt handhlaðin skot, því ekki er hægt að hlaða skot svo nákvæmt að skot í sama pakka hafi öll sama hraða. Það gefur síðan auga leið að best er að hafa þennan mun sem minnstan.

ælinn setti ég upp þannig að fjarlægðin milli hlaups og æst voru borin saman Express miðju mælis væri sem næst 915mm skotin frá Lyalvale í Englandi, (3fet) en það er sú fjarlægð sem marg­ skot sem selt hefur verið ógrynni af ir skotaframleiðendur nota við sínar undanfarin ár. Borin voru saman skot mælingar. keypt 1998 og sama gerð keypt 2004.

N

E

inhverstaðar varð að byrja og var þá ekki alveg eins gott að fara bara eftir gömlu góðu stafrófsröðinni þannig að Eley field special 36g keypt um 1998 var borið saman við Eley Hymax 36g.

Tegund

Meðalhr. Min Max

Eley Field Special 36g Gömul 1231

1215 1246

Eley Hi max 36g Ný

1190 1240

S

1227

Tegund

Meðalhraði

Min

Max

Express 42g Gömul 1193

1188 1199

Express 42g Ný

1222 1283

1244

E

um 14 ára gömul, Hlað 42g orange lituð, keypt um 1992, Hlað 42g græn lituð, keypt um 1994, Hlað 42g glær, keypt 1996, Hlað 42g rauð, keypt 1997, og síðan samanburðarskotin ný Hlað 42g rauð, keypt 2004.

Tegund

Meðalhraði Min

Max

Hlað Glær 42g Gömul

1202

1168 1223

Hlað Orange 42g Gömul

1110

1081 1142

Hlað Græn 42g Gömul

1136

1116 1150

Hlað Glær 42g Gömul

1319

1299 1332

Hlað Rauð 42g Gömul

1234

1208 1254

Hlað Rauð 42g Ný

1375

1349 1387

H

ér er vert að nefna að orange lituðu skotin sem eru með hvað minnstan hraða voru þegar ég keypti þau einmitt með svona lágan hraða, ég minn­ist þess að hafa hraðamælt þessi skot og var á þeim tíma hissa á því hversu lítinn hraða þau höfðu. Ég veit að fleirum en mér fannst þetta enda sést að skot næstu ára eru hraðari og hafa haldist þannig síðan.

ins og sjá má á myndunum voru smá breytingar eða munur á skotunum milli svo margra ára, mismunandi litir, mis hár koparbotn og mismunandi merkingar. Þetta á sérstaklega við um skotin frá Hlaði á Húsavík en svo virðist sem þeir hafi átt í smá vanæst var að bera saman hin geysi­ dræðum með að ákveða hvaða litur ætti vinsælu Hlað Patriot 42g keypt að vera á skotunum, Þetta er sennilega 1997, Patriot keypt 2002 og sömu skot búið að leysa þannig að nú eru 42g sko- keypt árið 2004. tin með rauðu plasthylki.

kotið var fimm skotum af hverri gerð og síðan reiknaður út meðal­ hraðinn. Fimm skota meðaltal ætti að gefa nokkuð góða mynd af hraða skotanna og síðan er haft með há- og lágmarkshraði hverrar fimm skota orin voru saman fimm misgrúppu fyrir þá sem vilja sjá muninn því gömul Hlað skot, það elsta ekki er gott að hafa mjög mikinn mun Hlað 42g glært, keypt um 1990 orðin

B

N

Tegund

Meðalhraði Min Max

Hlað Patriot 42g Gömul ‘97 1343

1294 1399

Hlað Patriot 42g Gömul “02 1285

1261 1311

Hlað Patriot 42g Ný “04

1271 1311

af rifflinum.

1296

•

29

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

H

ér er athyglisvert að sjá að gömlu skotin hafa umtalsvert meiri hraða en þau nýju, þetta er vegna mismunandi púðurgerðar. Er ég ræddi við Jónas Hallgrímson hleðslustjóra hjá Hlaði og sagði hann að stefna þeirra undanfarin ár hefði verið sú að hafa Hlað skotin sem næst 1260 fetum og Patriot skotin aðeins hraðari.

N

M

argir skotaframleiðendur gefa út bæklinga með áætluðum hraða skotanna. Þessi skothraði er oft mældur við aðstæður og með öðrum aðferðum en hér er lýst. Með þessu móti er hægt að fá háar hraðatölur, mun hraðari en hér hafa náðst. Sem dæmi þá gefur Hull skotaframleiðandinn upp að Ultramax skotin séu á 1350 fetum, en ef miða á við aðferð­ ir SAAMI (Amerískir framleiðend­ ur skotvopna og skotfæra) þá megi draga fimtíu fet frá. Miðað við þetta þá eru skotin mjög nálægt uppgefnum hraðatölum.

Tegund

Meðalhr. Min Max

Remington Premier Mag 42g 1227

1214 1234

Remington Nitro Magnum 42g 1258

1202 1282

H

ér er athyglisvert að sjá að óverulegur munur er á 21 árs gömlum skotum og nýjum skotum frá sama framleiðanda. Vönduð skot þar sem ekkert er til sparað.

V

æst voru tekin fyrir skot senni­ ið prófun á 2 ¾ skotunum var lega framleidd af Eley undir notast við Berettu 686 tví­hleypu nafninu Islandia Rjúpnaskot. Þannig með 750mm löngu hlaupi (30 tommu). er að allir sem vilja geta látið framÞetta er svipuð lengd og skotaframleiða fyrir sig skot með þeirri haglaleiðendur notast við til að geta sýnt hleðslu og þeirri merkingu á skotin fram á sem mestan hraða. Hugsanlega sem óskast, bara ef tekið er nægjanlegt ú var komið að samanburði sem geta síðan prófunarbyssur þeirra sem magn í einu. Þetta er dæmi um svomargir unnendur amerískra­festar eru niður í borð sýnt meiri hraða leiðis framleiðslu. skota hafa beðið eftir en það er saman- en veiðimenn geta fengið úr sínum burður á Federal Premium 42g (1 byssum.

Tegund Meðalhr. Min Max ½ oz) keyptum árið 2000 og síðan Islandia Rjúpnaskot 34g Gömul 1258 1241 1288 sömu skotum fluttum inn árið 2004 af ú er komið að öðrum kafla próf­ Islandia Rjúpnaskot 36g Ný 1287 1278 1297 Sportbúð Títan. unarinnar en það er prófun á 3” skotum. Þar sem ég hef aldrei haft Meðalhr. Min Max ljótlega eftir að Sportbúð Títan Tegund mikla trú á að veiðar með 3” skotum Federal Premium 42g Gömul 1280 1266 1294 hóf sölu veiðivara byrjuðu skil­i sér í meiri ánægju og meiri fugli 1287 1272 1299 þeir að selja haglaskot frá Hull sko- Federal Premium 42g Ný var sáralítið til af gömlum 3”skotum, taframleiðandanum í Englandi. Við en þó fundust bæði frönsk Viri skot frá samanburð á Hull skotunum hafði ég ederal skotin eru jafn vönduð og 1986 (seld í Sportvali á sínum tíma), eingöngu Hull Ultramax 42g, keypt við mátti búast, lítill munur milli Federal Premium orðin að minnsta annaðhvort 1998 eða 1999, og ný skota og ára. kosti 8 ára, Hlað skot frá 1997-8 og Ultramax keypt 2004. blá Dan Arms skot 52g, minnst 10 ára il gamans má geta þess að sko- gömul. Næst voru því borin saman Tegund Meðalhr. Min Max taframleiðendur taka reglu­ lega svört Hlað Patriot 50g skot keypt 1997, Hull Ultramax 42g Gömul 1220 1216 1229 skot úr framleiðslulínunni meðan á glær Hlað Patriot frá 1998 og ný glær Hull Ultramax 42g Ný 1225 1215 1238 framleiðslu stendur og síðan eru ein- Hlað Patriot skot, keypt 2004. Ástæðan nig tekin skot úr lagernum til að fyrir því að hætt var að nota svartar f þeim 42g skotum sem prófuð hraðamæla og þannig fylgjast með patrónur í þessi skot var sú að svarta voru eru Hull Ultramax sko- gæðum skotanna. plastið var of mjúkt. Það sem gerðist tin auðsjáanlega bestu skotin miðað var að þegar skotin voru í magasínum við jafnan hraða milli skota í pakka og á var komið að síðasta saman- sjálfhlæðu beygluðust sum þeirra þann­ einn­ig milli ára. Þetta á ekki bara við burðinum í 2 ¾ skotunum þar ig að byssurnar skiptu sér ekki. En hér 42g skotin því öll skotin frá Hull voru sem voru borin saman Remington er samanburðurinn. með sama litla muninn milli einstakra Premier Magnum 42g skot, keypt Meðalh. Min Max skota í pakka. Tvímælalaust vönduð 1983, og til samanburðar notuð Tegund Hlað Patriot 3“ Svört 50g Gömul 1173 1167 1190 framleiðsla.

Remington Nitro Magnum 42g skot, Hlað Patriot 3“ Glær 50g Gömul 1198 1181 1210 keypt 2004. Bæði skotin voru með Hlað Patriot 3“ Glær 50g Ný 1208 1191 1220 • plastkornum milli haglanna.

N

N

F

F

T

A

Þ

30

Fagrit um skotvei›ar og útivist

S

íðasti samanburður á 12 ga skotum verður þá Federal Premium frá ca 1986 og Ný Federal Premium árgerð 2004, bæði með plastkornum milli haglanna.

Tegund

Meðalhr. Min

Hlað 42g Bereta tvíhleypa

1375

1349 1387

Sellier & Bellot 27g Gömul 1141

1089

1191

Hlað 42g Benelli hálfsjálfvirk 1345

1336 1355

Sellier & Bellot 26g Ný

1209

1323

E

Max

Tegund

Meðalhr. Min 1266

Max

A

ins og sjá má á þessum einfalda ð lokum læt ég fylgja með lista Tegund Meðalhr. Min Max samanburði þarf ekki að hafa yfir önnur skot sem prófuð voru Federal Premium 50g Gömul 1177 1161 1184 áhyggjur af því að það fari mikill kraft­ og áætlað kaupár innan sviga, einnig er Federal Premium 50g Ný 1190 1180 1200 ur í að skipta hálfsjálfvirkum byssum. í listanum hraðinn á vinsælum æfinga­ Þessi munur er sennilega tilkominn af skotum. ins og önnur 3” skot voru hlauplengdinni.

Tegund Meðal. Min Max Federal skotin rétt við 1200 feta Chevron Skeet 24g (2004) 1233 1217 1240 markið enda er erfitt að hafa meiri ftir að hafa tekið við öllum Dan Arms Blá 52g (1984) 1157 1132 1170 hraða á svo þungri hleðslu án þess að þungu höggunum frá 2 ¾ og 3” 1267 1243 1279 fara yfir leyfi­legan hlaupþrýsting. skotunum og vera orðinn frekar aumur Federal Classic 42g (2004) Gamebore Clear Winner 24g (04) 1353 1317 1367 í öxlinni og þá var smá léttir að birja Gamebore Clear Winner 28g (04) 1247 1217 1281 ið hraðaprófanir á 3” skotunum síðasta samanburðinn.

Gittorp 36g pappaskot (1969) 1265 1205 1289 notaðist ég við Benelli sjálfHull Sovereign Skeet 24g (2004) 1425 1403 1438 hlæðu með 650mm löngu hlaupi (26 íðasta samanburð tileinka ég Hull Ultramax 36g (2004) 1159 1152 1167 tommu). mönnum sem hafa sömu trú og Mirage Caccia 34g (2000) 1236 1213 1252 ég á því að hægt sé að veiða fugla með Remington Shur shot 36g (03) 1244 1221 1261 1214 1182 1288 rlítið styttra hlaup en venjulega 20g byssum og 26g hleðslu. Þar ber ég Rio 42g Ljós blá (2000) Rio Top Game 100 42 (2001) 1266 1236 1285 er notað við skotprófanir. Þetta saman Sellier & Bellot 27g pappa­skot, er sennilega sú hlauplengd sem flestir keypt 1986, og Sellier & Bellot Vega Sellier & Bellot Fortuna 36g (04) 1257 1243 1251 1201 1167 1219 eru að kaupa í dag svo ég bæti hér við 26g plastskot, keypt 2004. Þessum Viri 3” Svört 50g (1986) Viri mini magnum 42g (1986) 1202 1190 1216 samanburði á hraða Hlað skota 42g skotum var skotið í Miroku tvíhleypu Winchester Super X 28g 20ga 1363 1358 1369 rauð, sem skotið er annars vegar úr með 660mm hlaupi (26 tommu) Berettunni og hins vegar úr Benelli.

E V

E

S

Ö

•

31

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

É

g vill benda mönnum sérstak­ lega á að skoða hraðann á Gittorp Nickel Magnum pappaskot­ unum. Skotum keyptum fyrir meira en 35 árum síðan en sem eru enn í fullu fjöri þó komin séu vel til ára sinna.

N

iðurstaðan er augljóslega sú að ef skot eru geymd eins og þessi, stundum í upphituðum bílskúr og stundum í óupphituðum, þá geym­ast þau í tugi ára án þess að skemmast eða tapa nokkru sem nemur af eiginleikun­ um.

Aðeins verður að passa að þau blotni ekki því þá er hætta á að höglin oxiderist saman í einn köggul og skemmi byssur.

H

vað er þá þetta með hraðann?

Sumir vilja helst ekkert nema hröð skot og aðeins þau allra hröðustu.

•

32

E

f þeir eru að nota eitt­ hvað sem þeim finnst hægara þá finnst þeim að

þeir þurfi að leiða helmingi meira fyrir framan heldur en venjulega.

Sumir afgreiðslu­ menn keppast líka við að halda því fram að þeirra skot séu þau hröðustu á markaðnum. Í mínum huga er þetta ekki málið, það er eiginlega hægt að leiða svipað með öllum skotum hægum og hröðum því munurinn er svo lítill þegar út í 40m er komið. Það er tvennt sem hefur áhrif á lokahraða haglanna. það er í fyrsta lagi upphafshraði og í öðru lagi loftmótstaða. Ef upphafshraði er mikill hefur loftmótstaðan meira að segja í upphafi vegna margfeldisáhrifa hennar. Þetta þýðir einfaldlega að séu menn að skjóta á fugl í 40m færi sem flýgur á 65 km hraða þvert á skotstefn­una þá þarf kannski að leiða 2,5m fyrir fram­ an fuglinn með hægustu skot­unum (1110 fet), en ef menn skjóta með þeim hröðustu (1375 fet) þá þarf kannski að leiða um 2,2m fyrir framan. Við þess­ar erfiðu

aðstæður eiga jafn­ vel bestu skytt­ ur erfitt með að hitta og er það m.a. vegna þess að erfitt er að meta færið af nákvæmni og einn­ig þarf að meta leiðnina. En eitthvað höfum við okkur í hag, það er breidd hagla­dreifarinnar sem á þessu færi gæti verið m.v. full þrengda byssu um 1meter og lengd haglasvermsins allt að 4metrar. Ef við skoðum listann sést að það eru engin af veiðiskotunum sem ná sama hraða og hröðustu Skeet skotin. Það er að sjálfsögðu mjög gott að hafa veiðiskotin með sama hraða og æfinga­ skotin en alls ekki aðalatriðið. Aftur á móti í Skeet skotfimi er gott að hafa hraðann sem mestan og jafnastan þar sem færið er alltaf vitað og mikilvægt að slagkraftur eins hagls brjóti dúfuna. Það sem skiptir langmestu við að hitta er að æfa sig aftur og aftur. Ganga í Skotveiðifélag Íslands og fá þar fræðslu­og skotæfingu á nýjum skotvelli sem opnaður verður á næsta ári.

Bókin sem allir áhugamenn um jeppa og ferðalög vilja lesa og eiga.

Fjöldi skemmtilegra mynda pr‡ðir síðurnar í bland við fjölbreytilegt efni sem tengist ferðalögum á jeppum.

Af efni bókarinnar má nefna umfjöllum um breytingar jeppa, öryggi til fjalla, ferða- og hrakfallasögur.

Plasthúðaður gátlisti fyrir ferðalög á jeppum fylgir bókinni.

Bók sem yfir 2000 manns komu að.

Pöntunarsími 414 8070 - http://www.design.is/4x4

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

Nær útilokað að veiðar skipti höfuðmáli fyrir afkomu rjúpunnar viÐ

G u Ð n i E i n a r ss o n r æ Ð i r D r . A r n þ ó r G a r Ð a r ss o n p r ó f e ss o r

B

ann við rjúpnaveiðum á síð­asta­ ári hefur vægt sagt verið um­deilt.

Rökin fyrir því voru að rjúpnastofn­ inn væri í sögulegu lágmarki­og skotveiðar eini þátt­ur­inn í afráni stofnsins sem menn hefðu beinlínis í hendi sér að stjórna. Umræðan um rjúpnabann­ ið einkennd­ist af heitum tilfinningum á báða bóga. Þetta var ekki í fyrsta sinn sem menn óttuðust um framtíð rjúpna­ stofnsins og gripu til friðunar. En þrátt fyrir að rjúp­an­hafi áður verið talin af hefur stofn­ inn ávallt vaxið á ný þótt topp­arnir hafi verið misháir. Hvað veldur sveiflu rjúpunnar er enn mikil ráð­ gáta. Dr. Arnþór Garðarsson prófessor hefur varið löngum tíma til rjúpna­ rannsókna og hefur um árabil velt fyrir sér sveifl­ um í stofnum villtra dýra.

Hann telur engin rök hafa verið fyrir því að grípa til rjúpnaveiðibanns á liðnu hausti og mælir með því að bann­ inu verði aflétt þegar í haust.

D

r. Arnþór Garðarsson hefur rann­ sakað rjúpur og velt fyrir sér hegðun þeirra og háttum í meira en fjóra áratugi. Hann segist hafa verið hálft árið að elta rjúpur á hverju ári frá 1963-69. Hann fór að starfa með dr.

Finni Guðmundssyni, þá nýútskrif­aður með B.Sc. gráðu í líffræði, og tók þátt í stóru rannsóknarverk­ efni um lifn­ aðarhætti og stofnsveiflur rjúp­ unnar hér á landi. Arnþór var við rjúpna­ rannsóknir í Hrísey, en einn­ • ig mikið á Holtavörðuheiði

34

og víðar. Rjúpnaverkefnið var styrkt af National Science Foundation og naut hand­leiðslu dr. Finns. Það var unnið í mikilli samvinnu við stóra háskóla bæði í Bandaríkjunum og Skotlandi, eins Bresku náttúrurannsóknastofnun­ ina í Aberdeen. Þegar að því kom að fara til framhaldsnáms fór Arnþór í háskóla í Berkeley í Californíu þar sem hann naut handleiðslu vísindamanna sem voru aðallega að rannsaka stofn­ sveiflur í villtum dýrum. Raunar ekki stofnsveiflur rjúpna heldur læmingja og fleiri fyrirbæra á köldum túndrum heimsins. Aðalleiðbeinandi Arnþórs var dr. Frank Pitelka, þekktur sér­ fræðingur á sínu sviði.

A

snúist mikið um hvað hún étur á mis­ munandi árstímum. Vísindamenn leiti gjarnan svara við svipuðum spurning­ um þegar hinir ýmsu dýrastofnar eru rannsakaðir. Hvað fæðuna varðar er spurt um á hverju dýrin nærist, hvert fæðuframboðið er á hverjum árstíma og hvaða áhrif beit dýranna hefur á umhverfið. Undanfarna áratugi hefur Arnþór mikið rannsakað endur og mýflugur á Mývatni og samspil þessara stofna.

„M

enn reikna með að fæðan sé mjög þýðingarmikil auðlind og beinlínis stjórni stofnunum.

Dýrin verða jú að hafa nóg að éta allt árið. Mikið af orkunni hjá mönnum sem eru þessa sinnis fer í að reyna að staðsetja hvað veldur hinni eða þess­ ari breytingunni á stofnunum. Sumt af stofnbreytingum er mjög auðvelt að tengja við fæðuna. Þannig er til dæmis með endurnar á Mývatni og mýflug­ urnar, sem eru mjög sveiflóttar. En sumt, sem menn hafa mikinn áhuga á að rannsaka, eins og rjúpan, er erfitt í framkvæmd og dýrt.“

ð loknu doktorsprófi sneri Arnþór aftur heim. Hann segir að sér hafi ekkert litist á að halda áfram frekari rannsóknum á rjúpunni og fæðu hennar, vegna þess hve næstu skref hefðu verið kostnaðarsöm og mannfrek. Hann segir að þrátt fyrir að rjúpnastofninn hafi verið vaktaður reglulega síðan, rjúpur taldar og fylgst með ungahlutfalli, aldurssamsetningu og þéttleika, þá hafi ekki verið gerðar neinar verulegar rannsóknir á rjúpum íkt og auðlind, eða næringarupp­ hér frá því í stóru rannsókninni á 7. spretta, getur stjórnað stofn­ áratug 20. aldar. stærð, þá getur dýrastofn haft mikil áhrif á auðlindina sem hann nærist á. „Þá skiptir oftast nær ekki miklu máli Fæðan er undirstaðan hvernig dýrin deyja. Það er mikið af rnþór segir að rannsóknir hans sjúkdómum í heiminum, rándýrum, á rjúpunni á sínum tíma hafi byssukörlum og öllu mögulegu. Allt

L

A

Fagrit um skotvei›ar og útivist

D

r. Arnþór Garðarsson er fæddur í Reykjavík 1938 og uppalinn á Seltjarnarnesi. Að loknu stúdentsprófi frá MR nam hann dýrafræði við háskólann í Bristol og lauk B.Sc.-gráðu 1962.

Hann starfaði hér heima um hríð, m.a. sem sérfræðingur við Náttúrufræðistofnun Íslands, áður en hann hélt til framhalds­náms við Berkeley-háskóla í Bandaríkjunum þar sem hann lauk doktorsprófi (Ph. D.) í dýrafræði 1971. Arnþór hefur verið pró­ fessor í dýrafræði við Háskóla Íslands frá 1974. Hann var deildarforseti raunvísinda­ deildar 1987-1989, formaður Hins íslenska náttúrufræðifélags 1972-1976 og kjörinn þar heiðursfélagi 1999. Hann var formaður Náttúruverndarráðs 1990-1996 og hefur gegnt ýmsum nefndar­ störfum og félagsstörfum innan og utan lands. Arnþór hefur t.d. verið meðlimur alþjóðlegu fugla­ fræðinefndarinnar (International Ornithological Committee) frá 1978.

að rjúpnabeitin hefði áhrif á landið? Það er eitthvað sem veldur því að það fjölgar í sveiflóttum stofni. Hann nær ákveðnu hámarki og síðan fer hann niður. Þá er spurning hvað líklegast D r . A r n þ ó r G a r ð a r ss o n p r ó f e ss o r : „ E n g i n h a l d b æ r v ís i n d a l e g e r u f y r i r er til að valda þessum sveiflum? Mér n a u ð s y n þ e ss a ð f r i ð a r j ú p u n a í 3 á r “ . L j ó s m y n d S i g u r j ó n R a g n a r . fannst beitin vera líkleg, það er beit á tegundum sem mundu svara beitinni drepur þetta einstaklinga úr stofnin­ far, fæða, búsvæði eða hvar dýrin geta illa.“ um. Þeir sem lifa af lifa kannski fyrst verið og hverjir drepa þau. „Menn eru og fremst af vegna þess að skilyrðin í yfirleitt að fást við þessa fjóru stóru rnþór segir að ein helsta niður­ náttúrunni eru að öðru leyti þolanleg.“ umhverfisþætti. Svo er hægt að blanda staðan úr þessum rann­ sókn­ um þessu, láta veðrið hafa áhrif á fæðuna.­ hafi verið að beit rjúpna sé mikil. „Beit rnþór segir að þegar áhrif Eða skoða afránið og spyrja hvort í hámarksári rjúpnastofnsins getur um­ hverf­ is á dýrastofn eru maðurinn hafi þar áhrif? Hvað varðar verið mjög mikil. Það er beit á ýmiss skoðuð þá verði að taka tillit til nokk­ rjúpuna þá spurði ég spurninga eins og konar kvistlendi, víði- og • urra þátta. Þeirra á meðal eru veður- hvað væri mikil beit? Hvar líklegt væri birkitegund­um, að vetrinum.

A

A

35

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

Sú beit getur skipt tugum prósenta af brumum þar sem rjúpan heldur sig. Það er oft talað um 30 til 50 prósenta beit. Svoleiðis beit er líkleg í fyrsta lagi til að hafa skortáhrif í för með sér á rjúpur. Annars staðar hafa menn verið að fást við annað atriði tengt beit, en hún getur haft áhrif á framleiðslu meltingartruflandi eiturefna í plönt­ unum. Þessi varnar­ viðbrögð plantna geta orðið til þess að birki í ár verði ekki eins ætt og það var í fyrra eða hitteð­ fyrra – ef þá var hámark í rjúpunni. Þetta getur leitt til þess sem kallað er tafin svör­un, það er þéttleikaháð svör­ un með tímahniki. Svona gagnkvæm svörun þýðir yfirleitt sveiflur.“

Mikil

ungaframleiðsla og ör afföll

A

rnþór segir að sé fæða rjúp­unn­ ar skoðuð allt árið sé líkleg­ ast að vetrarbeitin sé takmarkandi þátt­ur og valdi fyrr eða síðar hruni í stofn­ inum. Hann telur sennilegt að svörunin sé tafin í tíma um eitt, tvö ár eða meira. Arnþór segir það merkilegt við ís­lensku rjúpuna að hún virðist allt­ af hafa nóg að éta á sumrin.

„U

ngarnir virðast að minnsta kosti hafa það betra hér en hjá flestum öðrum rjúpnastofnum sem skoðaðir hafa verið allt í kringum hnöttinn. Rjúpan hér er sérkennileg að því leyti að hún framleiðir í kringum átta unga á hvern kvenfugl að meðaltali á ári. Það er tvisvar til þrisvar sinn­um meira en gerist á meginlöndun­ um.“ Ástæðan fyrir þessu er nokkuð augljós, að mati Arnþórs. Ungarnir hafa það mjög gott og hafa meira en nóg að éta.

Ef þessir ungar lifðu allir yrði stofninn fjórfalt stærri að hausti en vori. En það gerist ekki, því ungarn­ir týna hratt tölunni.

•

36

„Þ

egar stofninn er í miklum vexti drepast upp í 80% af ungunum strax á fyrsta ári. Þeir eru að drepast eftir að þeir ná fullri stærð. Það er óvenjulegt og t.d. ólíkt því sem gerist í Noregi.“ Arnþór segir að öllum líkindum sé það fæðuskortur sem verður ungunum að aldurtila þegar fer að hausta. En skortur á fæðu þarf ekki endilega þýða að einstaklingurinn deyi úr hungri, heldur veldur það því að hann verði vanhæfari til að komast af í lífsbaráttunni.

„E

f ungi er seinastur í hópnum, sem stafar af því að hann er slappur, er líklegra að hann verði fyrir þeim sem skýtur, flýgur uppi eða slær rjúpur niður. Atgervið hefur áhrif á hvaða einstaklingar drepast. Í raun og veru má segja að ef eitt drepur ekki einstaklinginn, þá sé það eitt­ hvað annað! Ef einstaklingur sem hefur það svona gott í uppeldinu, eins og þess­ir átta rjúpuungar meðalrjúpunn­ar, ætlar að lifa áfram þá þarf hann að yfirstíga ýmsar hindranir. Það er ekki betra fyrir þennan tiltekna einstakling að hinir ungarnir lifi af. Þeir skerða lífsmöguleika hans svo lengi sem þeir lifa.“

A

rnþór segir mjög líklegt að vetrar­ beitin ráði einnig mestu um stærð varpstofns rjúp­ unnar að vori. Líklega hafi þó fleiri þættir þar áhrif, en Arnþór segist ekki hafa séð þá skýrða almennilega hvað rjúpur varðar.

Bestu tilgáturnar, sem hann hefur séð um þessa þætti, snúa að þrúguhéran­ um í Norður-Ameríku. Dýrategund sem einnig hefur tíu ára stofnstærðar­ sveiflu.­„Þetta gengur út á einhvers konar streitu í stofninum sem getur stafað af ýmsum ástæðu. Þetta eru eins konar seinkuð áhrif eftir hátoppa.

Lífslíkur einstaklinganna verða minni eftir því sem líður á sveifl­ una. Þetta sést mjög óbeint í íslensku rjúpunni.

Ólafur Nielsen fuglafræðing­ur og aðrir sem telja rjúpur og taka aldurshlutföll hafa sýnt fram á að hlutföll ársgamalla ungfugla lækka eftir því sem líður á sveifluna og þau halda áfram að vera mjög lág í lágmarkinu. Það táknar ein­ faldlega að þrátt fyrir góða afkomu eru lífslíkur kynslóða sem koma í heiminn í hámarki stofnsveifl­unnar miklu minni en þegar stofninn er að vaxa. Það veld­ ur þessari áframhaldandi niðursveiflu.

En menn eiga ekki svar við því hvað veldur minnkandi lífslíkum og þessari streitu.“

Áhrif veiða snemma að hausti eru lítil eða engin

A

rnþór segir að menn hafi á árum áður vissulega velt fyrir sér áhrif­um veiða á rjúpnastofninn og spurt hvort líklegt væri að þær hefðu áhrif á stofnstærð? Þeir leituðu einnig svara við því hvenær ársins rjúpurnar týndu helst lífi, en svörin voru ekki einföld.

„Þ

að er ekkert sem bendir til þess að veiðar snemma að hausti hafi mikil áhrif á rjúpnastofn­ inn,“ segir Arnþór. „En þetta er ekki létt mál. Menn hafa ekki komist að tærri lausn þar sem hægt er að fullyrða eitthvað, en þeir hafa eiginlega allir talið útilokað að veiðarnar skipti neinu höfuðmáli.“

A

rnþór segir að sér hafi þótt einna óþægilegast þegar ákveðið var að grípa til friðunar á rjúpum, að eiginlega ekkert var á bakvið þá ákvörðun. „Menn hafa verið að benda á einstök tilfelli varðandi merkingar rjúpna. Radíómerktar rjúpur í Úlfarsfelli dóu ef þær voru skotnar. En þær sem ekki voru skotnar dóu samt!

Dánarorsökin sem slík er er ekkert óskaplega fróðleg í þessu sambandi.

Fagrit um skotvei›ar og útivist

D r . A r n þ ó r G a r ð a r ss o n p r ó f e ss o r v i ð g r ó ð u r r a n n s ó k n i r í H r ís e y á r i ð 1 9 6 5 . M e ð h o n u m á m y n d i n n i e r u s k o s k i v ís i n d a m a ð u r i n n R o b e r t M o ss o g H e l g i H a l l g r í m ss o n g r a s a f r æ ð i n g u r . L j ó s m y n d Þ o r s t e i n n Þ o r s t e i n ss o n .

Það er lengri saga en dánarstundin hjá í gróðri landsins. Þessar breytingar á hverjum einstaklingi sem virðist skipta gróðurfari stafi ekki af rjúpnabeit held­ur miklu meira máli fyrir heildina.“ minni sauðfjárbeit.En eru þess­ar breytingar á gróðri hagstæðar rjúp­unni?­ frán rándýra á hugsanlega sinn þátt í streitunni sem veld­ g hefði ætlað það fyrirur hruni eftir toppinn. Arnþór segir fram. Það sem gerist er að afránið ef til vill skyldast veiðunum. gróðurfeldurinn er að aukast mjög Maðurinn sé þá eitt af rándýrunum mikið. Það er fleira sem étur þennan sem herja á rjúpuna. „Kannski hægt að kvistgróður en rjúpur og sauðkindur. ímynda sér það, án þess að nein góð Það eru líka fiðrilda­lifrur, tólffótung­ gögn séu til um það, að fækkunin staf­ ar, og þeir eru mjög afkastamiklir, en aði af slíkum áhrifum. Þá mætti búast þetta er órannsakað mál. Það er miklu við því að eftir fækkun í rjúpu yrði hart meira í þessu en bara að telja rúpur.“ í ári hjá fálkum og refum. Einstöku sinnum hefur verið tilhneiging til þess, n hvað um framkvæmdir manna en þetta hefur ekki sést núna síðustu á hálendi landsins og til dæmis árin. Þar er komið að vandamáli sem skógrækt á kjörlendi rjúpna. Getur mér finnst menn ekki hafa rannsakað.“ þetta haft neikvæð áhrif fyrir lífsskil­ yrði rjúpnanna?

A

„É

E

Miklar

breytingar á gróðurlendi

„S

kógrækt er gróðurfarsbreyting, en hún er á mjög takrnþór bendir á að nú séu afskap­ mörkuðu svæði enn sem komið er. lega miklar breytingar að verða Jurtaætur spila allar upp á að grípa

A

framvinduna um leið og hún verður. Það er ekki gefið mál að það sé vont eða gott að hafa skógrækt eða sauðfé á landi fyrir rjúpu. Það er heilmikið mál að skera úr um það. Með því að loka fyrir sauðfjárbeit þá eykur þú vöxt á víði. Með því er væntanlega verið að gera landið betra fyrir rjúpu.

Hins vegar veldur langvarandi kjarrog sinumyndun alls konar umferðartálma. Það er ekki endilega til bóta.

Minni sauðfjárbeit mun væntanlega auka gróður á landinu næstu áratug­ ina, þar með gróður á lítt grónu landi.

Rjúpan ætti að taka því mjög vel. En ef veður hlýnar mjög, þá vitum við ekki nema það hafi andstæð áhrif því þetta er heimskautafugl. En þetta eru stórar spurningar og erfitt að svara þeim þegar þekkingin er takmörkuð.“

Rjúpnaveiðibanni ætti að aflétta

•

37

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

A

rnþór kveðst vera þeirr­ar skoð­ unar að um­hverfisráðherra eigi að aflétta banni við rjúpnaveiðum fyrir veiðitímabilið á komandi hausti.­ Umhverfisnefnd Alþingis leitaði um­ sagn­ ar hans um tillögu til þings­ ályktunar um aflétt­ ingu veiðibanns­ ins og lá hann ekki á þess­ari skoðun sinni þar. Hann telur að ekki hafi verið ástæða til að grípa til veiðibanns, meðal annars vegna þess að ekkert í fyrir­liggjandi rannsókna­niðurstöðum gefi til kynna að skotveiðar hafi neikvæð áhrif á stærð rjúpnastofnsins.

Eins telur hann að ákvörðun um bann­ ið hafi verið tekin á hæpnum forsend­ um.

„T

A

rnþór segir þá aðferð að banna rjúpna­ veiðar nálgast það að vera einskonar þjóðtrú. Það sé búið að reyna þetta áður, og það nokkuð oft. Áhrifin af þeim veiðibönnum hafi aldrei verið staðfest. Veiðibannið nú hafi verið rökstutt með því að fyrri friðanir hafi skilað árangri sem sést hafi í auknum útflutningi rjúpna. Þannig hafi fjögur mestu góðæri í útflutningi rjúpna fylgt veiðibanninu 1920-23.

Hins vegar hafi því ekki verið haldið á lofti að eftir friðunina 1930-32 fylgdu fremur slök útflutningsár. „Menn hafa sinnt vökt­ un ágætlega í langan tíma. Þeir eru eflaust undir þrýstingi að koma með ein­hverjar niðurstöður. Þá halla þeir sér að því að það sé of mikið veitt! Þetta er svo órökrétt að maður gapir yfir því. Jafnvel þó að veiðar geti hugs­ anlega haft staðbundin og skammæ­áhrif, þá er útilokað að þær geti haft áhrif á þessa miklu stofn­ sveiflu.“

íu ára sveifla þýðir tíu atburðir á öld. Þú getur gert tilraunir og þær byggja á því að hafa gögn sem hefur verið safnað á tiltölu­ lega löngum tíma. Menn geta flýtt fyrir með því að gera hreinar tilraunir. Það hafa menn verið að gera með hérana í Kanada og eytt í það mikilli orku. rnþór segir að hver toppur í Þeir segjast ekki hafa leyst gátuna,­ stofnstærðinni hafi sín sérkenni en vera komnir áleiðis. Það sem við og að margt geti gerst í toppum. Hann eigum ekki að gera er að hlaupa­upp telur til dæmis að maðkaplága á þingtil handa og fóta eins og gert var við eyskum heiðum hafi getað haft áhrif á þetta rjúpnaveiðibann. Hvað forsend­ sveifluna í kringum 1975. Á heiðun­um ur þess varðar má segja að túlkun hafi ekki verið neinar rjúpur, því þær gagnanna hafi verið takmörkuð. Þeir komust ekki að æti fyrir maðki. Árið hafa hald­ið því fram, með því að taka 1966 drap stórviðri mikið af rjúpna­ tvær síðustu sveiflur í rjúp­unni, að það ungum, en þrátt fyrir það sáust þess sé fækkun í stofninum. Þá er verið að ekki merki í stofnstærðinni vorið eftir. bera saman frekar hátt hámark 1980- Arnþór segir að áföll og afbrigði­legar 82 og svo lágt hámark eftir 1990. aðstæður geti mögulega flýtt fyrir Síðan draga menn línu þarna í gegn og niðursveiflunni og haft áhrif á hæðir segja: Fækkunin er of mikil, næst fer toppanna, en þetta séu ekki orsakir rjúpan ekkert upp! Þetta eru bara svo sveiflanna. stuttar seríur. Gallinn er sá að með 10 ára sveiflu færðu 10 athuganir á öld. N ý u p p s v e i f l a v æ n t a n l e g a Venjuleg starfsævi vísindamanns er byrjuð þrjár athuganir. Á undan sveiflunni á 7. áratug síðustu aldar var mjög lítið sumar bárust fréttir af fjölgun um mælingar.“ rjúpna víða um land. Arnþór telur • ekki að það sé ekki endilega til merkis

A

Í

38

um að rjúpnabannið í fyrra sé að skila árangri.

„U

ppsveiflan er væntanlega byrjuð og það er erfitt að túlka niðurstöðurnar öðru vísi en að þetta sé uppsveifla. Síðan kemur að því að rjúpan fer í toppinn, hvort sem við friðum hana eða ekki. Næst þegar hún nær hámarki má spyrja hvort maður hafi verið einhverju bætt­ ari með friðun? Hrunið kemur hvort sem rjúpan er friðuð eða ekki. Það er alveg pottþétt. Það eru hvorki rándýr né veiðar sem valda hruni í rjúpna­ stofni í hámarki. Menn hafa leitt að því líkum að það sé eitthvað annað en þessi streita­sem slær hana niður eftir hámarkið. Það er erfitt að meta það.

Síðan koma þessar lengri lægðir. Það er útilokað að aðgerð eins og að friða rjúpuna í nokkur ár hafi varanleg áhrif á þessar sveiflur eða þéttleikann. Það er bara rugl og styðst ekki við nein rök!“

A

ðspurður segist Arnþór telja að rjúpnastofninn sé mjög vel vakt­aður. Hann segist þó gera ráð fyrir að auka mætti hagkvæmni vöktunarinnar eitthvað og velja betur svæði til vöktun­ar.

„Þ

að er í sjálfu merkilegt að ekki skuli vera vöktunar­ svæði á Vestfjörðum. Það er einkenni á langtíma vöktun að hún verður alltaf að halda áfram til að hún sé einhvers virði. Það hafa verið notaðar mjög góðar aðferðir við talningarnar. Það er nauðsynlegt að hafa aldurshlutföll­ in í lagi. Það er mjög fróðlegt að sjá að aldurshlutföll á fyrsta árs fuglum að vori koma alveg ágætlega út. Það sýnir okkur að það er mismunur á af­kom­ unni hjá árgöngunum, sem skipt­ ir höfuðmáli í þessu. Það væri hægt að gera aðeins betur með því að reyna

Fagrit um skotvei›ar og útivist

að meta afföllin fyrrihluta og seinnihluta vetrar. Það eru vísbendingar um að þau geti verið mismunandi eftir því hvernig stendur á stofnsveifl­unni.

Hvort fleiri rjúpur deyja fyrri eða síðari hluta vetrar. Aldurshlutföllin á veiði­tímanum gefa hugmynd um hvað mikið hefur dáið fram að veiðitíman­ um. Ef þú hefur ungahlutfallið að haustinu og tekur aftur hlutfallið í október þá er hægt að meta þetta. Það er hægt að bæta við einum punkti í greininguna.

Þ

að sem þarf að taka miklu meira tillit til við rannsóknirnar eru gróðurskilyrðin og beitin, en til þess þarf mikið af sérfræðingum. Einn sérfræðingur getur annað sínu sviði, en ef á að rannsaka svona orsakasamhengi þá kemstu ekki framhjá því að gera margskonar rannsóknir og það kostar mikla peninga.“

Færa

ætti rjúpnaveiðitímabilið

A

D r . A r n þ ó r G a r ð a r ss o n

p r ó f e ss o r m e ð

D r . F i n n i G u ð m u n d ss y n i v i ð L j ó s a v a t n á F l j ó t sh e i ð i á r i ð 1 9 6 7 . L j ó s m y n d Þ o r s t e i n n Þ o r s t e i n ss o n .

sækja og geta skotið í kjarri. Það mætti traustar upplýsingar um stofnstærð hætta veiðunum í lok október.“ þeirra?

S

„É

tundum hefur borið á góma að g hef talið talsvert af gæsum leyfa veiðar á fleiri fuglategund­ um ævina. Grágæsin er erfið um. Hvað finnst Arnþóri um slíkar í talningu og ef ekki fást góð úrtök er hugmyndir? hætt við að hlutföllin verði skökk. Ég hef alltaf sagt mönnum að vinna frekar g held að þær haldi áfram með álft en gæs, af því hún sést svo vel! að falla í grýttan jarðveg. Álftin, sem sést, er mjög misdreifð. Það eru ekki svo margar tegundir Geldfuglar á einum stað og varpfuglar sem hægt er að veiða hér með góðu á öðrum. Þegar ég hef verið að telja móti. Rjúpan er ein af veiðanlegustu álftir og gæsir á borð við blesgæs, marfuglateg­undunum hér á landi, að því gæs og helsingja þá sjást hóparnir. Þeir leyti að hún framleiðir mjög mikið og eru á vissum stöðum. Hvor sem talið það er mikil velta í stofninum. Það má er úr landi eða lofti, þá bregst ekki að segja að veiðar hafi minnstu áhrifin á maður tínir upp allar álftirnar, marslíkar tegundir. Eins er með andfugla, gæsirnar og helsingjana sem eiga að það er tiltölulega auðvelt að stjórna vera á staðnum, en það sést ekki nema haustveiðum á þeim. Með vorveiðum pínulítið af grágæsum. Það er mikil er verið að setja þessa stofna í ákveðna­ athugunarskekkja í grágæsatalningu, hættu. Menn eru að stinga upp á einfaldlega vegna þess að það er erfitt vaðfuglaveiðum, sem eru að leggjast af að telja hana. Hún er mjög dreifð, í alls staðar. Vaðfuglar standa ekki undir litl­um hópum upp um allt og út um neinni veiði, þeir framleiða svo lítið. allt.“ Andfuglar og hænsnfuglar framleiða aftur á móti mikið af ungum.“ E n s k y l d i A r n þ ó r sjá l f u r

„É

rnþór hefur lengi verið þeirrar skoðunar að það yrði til bóta að breyta veiðitíma á rjúpu. Það er að segja vilji menn hámarka veiðina og draga jafnframt úr mögulegum áhrif­ um veiða á varpstofninn „Við höfum verið að veiða úr stofni sem er á hraðri niðurleið á hverju hausti. Upphaf veiðitímans 15. október mun hafa verið ákveðið á útflutningsárunum þegar best verð fékkst fyrir alhvítar og óblóðugar rjúpur. Rjúpan verður yfirleitt ekki alhvít fyrr en um miðjan október. Ég mælti með því á sínum tíma að hefja veiðarnar um miðjan sept­ ember og sé enga ástæðu til að stunda fuglaveiðar? teygja veiðina jafn langt fram eftir vetri Gæsin er erfið og gert hefur verið, eða til 22. desemkki lengur. Ég er búinn að ber. Mín reynsla er sú að veiðin sé vernig stendur á því að það skjóta yfir mig! Það eru marnokk­urn veginn búin viku af nóvemvirðist vera svo erfitt að telja gir sem hætta um fertugt, fara • ber, nema hjá þeim sem hafa stutt að gæsir með einhverri vissu og að fá þá að hugsa um dauðann,“ segir

H

„E

39

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

•

40

Villibráðarréttir Hollari

en þú heldur

Góð villibráð veður enn betri með glasi af góðu víni.

M e ð a l þ e i r r a v í n a s e m p a ss a e i n s t a k l e g a v e l m e ð v i l l i b r á ð e r u ás t r ö l s k u S h i r a z v í n i n . Þ e t t a e r u s ó l b r e n n d o g k r ö f t u g v í n o g m a t a r m i k i l . B e s t u S h i r a z v í n i n k o m a f r á B a r o ss a o g e r sérstaklega hægt að mæla með vínunum frá Peter Lehmann. Þetta

e r u e i n s t a k l e g a v e l g e r ð v í n í há u m g æ ð a f l o k k i o g á g ó ð u verði.

Þ e ss i

v í n h e n t a v e l ís l e n s k r i v i l l i b r á ð .

Fagrit um skotvei›ar og útivist

ER MATUR ÚR VILLIBRÁÐ HEILSUFÆÐI? SÆNSKI LÆKNIRINN STAFFAN LINDBERG HELDUR ÞVÍ FRAM AÐ SVO SÉ. LINDBERG SEGIR AÐ MAÐURINN HAFI VERIÐ SAFNARI OG VEIÐIMAÐUR Í MILLJÓNIR ÁRA EN BÆNDUR Í AÐEINS NOKKUR ÞÚSUND ÁR. ERFÐAEIGINLEIKAR MANNSINS GERA ÞVÍ RÁÐ FYRIR AÐ HONUM HENTI BETUR AÐ NÆRAST Á VILLIBRÁÐ, KJÖTI OG FISKI, OG ÝMSUM JURTUM EN HÚSDÝRUM OG VERKSMIÐJUFRAMLEIDDUM MAT. EITT ER VÍST AÐ VILLIBRÁÐ ER EINHVER HOLLASTI MATUR SEM VÖL ER Á. VILLIBRÁÐ ER FITUSNAUÐ OG EKKI MEÐ NEINUM AUKAEFNUM. VILLIBRÁÐ ER ÞVÍ GÓÐUR KOSTUR OG ÞÝÐINGARMIKIÐ AÐ VEIÐIMENN NÝTI VILLIBRÁÐINA SEM BEST.

Lifur

Á

meðal frumbyggja þótti lifur bráðarinnar besti bitinn. Á meðal Ínúíta í Kanada og Indíána Norður Ameríku féll lifrin jafnan í skaut þess er veiddi dýrið en að öðru leyti var bráðinni skipt niður á milli þeirra sem tóku þátt í veiðinni eftir ákveðnu kerfi. Það er alllt of algengt að íslenskir veiðimenn kasti lifrinni, jafnvel hreindýra­ lifur. Margir telja að það eina sem hægt sé að gera við hrein­dýralifur sé að búa

Gæsalifur 200 gr gæsalifur 150 gr villisveppir

(kóngs- eða

lerkisveppir) 2 epli safi úr einni sítrónu ferskt timian salt og pipar ½ tsk kanell 2 msk ólívuolía 4 msk smjör Skrælið eplin og skerið þau í geira.

Setjið safa úr 1 sítrónu í ½ ltr af vatni í skál og geymið epla­geirana í sítrónuvatninu.

til úr henni paté. Mörgum finnst það flókið og erfitt og hirða því ekki um að nýta lifrina. Steikt hreindýralifur er hreint lostæti. Lifrin er skorin niður í þriggja cm. þykkar sneiðar og sinar skornar úr henni. Lifrarsneiðarnar eru kryddaðar með salti og pipar og velt úpp úr hveiti. Þær eru svo steikt­ar í smjöri á pönnu í örskamma stund á hvorri hlið. Lifrarsneiðarnar eiga að vera aðeins rauðar. Ef þæru ofsteiktar verða þær þurrar og ekki góðar. Best er að

að austan kvistum.

C

Hitið 3 msk af smjöri á teflon­ pönnu. Snöggsteikið gæsalifrarnar.

Kryddið þær með salti og pipar.

Takið lifrarnar af pönnunni og hald­ ið þeim heitum.

D

Setjið eina msk af smjöri á pönnuna sem gæsalifrarnar voru steiktar í og léttsteikið eplageirana í smjörinu.

A

E

B

Þ

Skerið sveppina í bita. Hitið olíuna í potti og kryddið hana með kanel.

Steikið sveppina í kanelolíunni, kryddið með nokkrum timian­

Leggið 4 eplageira á hvern disk, sveppina ofan á eplin og lifrarnar ofan á sveppina. etta er einstaklega góður forréttur sem kemur skemmtilega á óvart.

steikja lifrarsneiðarnar á teflon­ pönnu.

Með hreindýralifrinni er gott að hafa 2 sneiðar af steiktu beikoni, með 100 gr. af lifur, og rauðlaukssultu.

R a u ð l a u k ss u l t a 4 rauðir laukar fínt saxaðir 2 msk matarolía 2 msk smjör 1 tsk timian 1 ½ dl balsam vínedik Hitið olíu og smjör í potti við vægan hita og léttsteikið laukinn þar til hann er orðinn mjúkur.

A B

Lækkið hitann enn frekar og kryddið laukinn með timian. Setjið svo 1 msk balsamedik saman við og látið laukinn malla.

C

Hrærið stöðugt í pottinum og bætið af og til 1 msk af balsam ediki í pott­ inn þegar vökvinn hefur gufað upp.

Endurtakið þetta þar til allt balsam edikið er komið í pottinn og laukurinn orðinn að sultu.

G

æsalifur þykir sem kunnugt er herramannsmatur og þá er oftast átt við aligæsalifur. En lifur villi­ gæsa er einnig frábær. Þegar veiðimenn eru á veiðum á haustin er tilvalið að tína ber og villisveppi til að eiga með villibráðinni. Ber og villi­sveppir henta einstaklega vel með allri villibráð. Hér kemur uppskrift þar sem villi­ sveppir eru einmitt í stóru hlutverki.

•

41

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

Ítölsk

gæs

B

erin eru einu ávextirnir í íslenskri náttúru. Aðalbláber þykja best íslenskra berja. Hér kemur skemmtileg uppskrift frá Ítalíu sem hefur verið aðlöguð íslenskum aðstæðum. Í þessari uppskrift eru það aðalbláberin sem gefa tóninn. Þetta er einstaklega einföld uppskrift en aldeilis frábær. Það sem þarf er: 2 gæsabringur eða um 800 gr 2 msk ólívuolía 4 msk balsam edik 1 dl aðalbláber ½ tsk kanell salt og pipar

A

Bringurnar eru steiktar í pönnu með háum börmum. Setjið ólívuolíu á pönnuna. Því næst eru bringurnar settar á pönnuna með skinnhliðina niður. Eftir u.þ.b. 3 mínútur er hitinn lækkaður og bring­urnar steiktar við vægan hita í u.þ.b. 10 mínútur. Aukið því næst

S

Svartfugl

vartfugl er frábær villibráð.

Stofnar svartfugla eru sterkir hér við land og auðvelt að komast á svartfuglsveiðar. Svartfugl má matreiða á ótal vegu þó bestur sé hann steiktur.

Mörgum finnst lýsisbragð af svartfugl­ inum og er hann því ekki eins vinsæl villibráð eins og til dæmis rjúpur og gæsir. Auðvelt er að losna við lýsisbragðið. Frumskilyrði er að hreinsa vel alla fitu af svartfuglsbringunum. Þá er tilvalið að leggja bringurnar í góðan kryddlög.

•

42

hitann aftur og snúið bringunum við og steikið í u.þ.b. 5 mínútur.

Bringurnar eru settar í eldfast fat og haldið heitum í ofni við u.þ.b.

40°.

B

Hellið allri fitu af pönnunni. Setjið því næst balsam edik, aðalbláber, salt, pipar og kanel á pönnuna.

Sósan er soðin niður við vægan hita í 10 – 15 mínútur.

T

il að gera þessa sósu ennþá ljúffeng­ ari má bæta við hana ½ dl af púrtvíni og einni msk af soja sósu.

Pannan er því næst tekin af hell­ unni og 50 gr af smjöri hrært saman við hana.

S

ósunni er skipt á fjóra diska og gæsa­ bringurnar skornar í þunnar sneiðar sem eru lagðar ofan á sósuna.

Með þessum rétti er gott að hafa rauðkál, rauðvínssoðnar perur og kartöflumús.

Sítrónulögur 2 ½ dl hvítvín 1 dl ferskur sítrónusafi 1 dl ólívuolía 1 msk rifinn börkur af sítrónu ½ dl hökkuð myntublöð

½ dl fínt hakkaður laukur 1 msk ferskt rósmarín (ef notað er þurrt rósmarín er nóg að hafa ½ msk) 1 msk salt 1 tsk hvítur pipar

Þ

essu er öllu blandað vel saman og svart­ fuglsbringurnar, t.d. af lunda, langvíu eða stuttvíu, látnar liggja í leginum.

Fyrst í 3 tíma við stofuhita og svo í 12 – 24 tíma í ísskáp. Síðan má glóðarsteikja bringurnar á grilli eða á pönnu. Nauðsynlegt er þó að þær séu rétt aðeins rauðar. Þessi kryddlögur dregur allt lýsisbragð úr kjötinu og gefur því einkar gott bragð. Til þess að bragð kjötsins fái notið sín er gott að hafa bragðmikla sósu með.

Engifersmjörsósa (fyrir 4) 4 msk smjör 4 msk rifin engiferrót 1 dl soja sósa Smjörið er brætt í potti og þegar það er bráðið er engiferinn settur í pottin.

A B

Setjið því næst soja sósuna í pottinn og látið sósuna sjóða við vægan hita í 10 mínútur.

Þ

etta er bragðmikil sósa og sé hún höfð með svartfuglinum er ágætt að hafa soðnar hrísgrjónanúðlur með eða soðin hrísgrjón.

Fagrit um skotveiðar skotvei›ar og útivist

það þarf að bera virðingu fyrir veiðid‡rinu Hreindýraveiðar

H

reindýr hafa verið veidd á Íslandi síðan árið 1771. Ekki án hléa, en upphaf hreindýraveiða Íslendinga hófst þegar hópur 14 dýra var fluttur til Vestmannaeyja 1771. Hópurinn dafnaði ekki vel og fljótlega voru eftirlifandi dýr flutt til Fljótshlíðar. Talið er að af þeim 7 dýrum sem ekki lifðu af vistina í Vestmannaeyjum hafi að minnsta kosti 4 þeirra verið veidd af heimamönnum.

F

yrsta friðun hreindýra kom til árið 1787 og átti að standa yfir í 10 ár. Aðeins 3 árum seinna var farið að veita leyfi til að veiða hrein­ dýr á Vaðlaheiði. Það var svar við þeim háværu kvörtunum sem komu úr sveitum vegna ágangs og skemmda hreindýranna. Eftir þetta voru veiðar frjálsari og skoðanir margra lands­ manna á hreindýrunum og veru þeirra á Íslandi voru sjaldnast jákvæðar þar sem „hreindýr væru fremur til skaða en gagns, af því þau ætu öll fjallagrös, en ógjörningur væri að temja þau“1.

Með konunglegri tilskipun 20. júní 1849 var leyft að veiða hreindýr hvar og hvenær sem var. Þar með voru þau komin í flokk með hættulegum óarga­ dýrum eins og björnum og úlfum.

Þ

essar frjálsu veiðar og veðurharðindi voru þess vald­ andi að hreindýrum fækkaði sífellt og voru horfin af sumum þeirra staða sem þau höfðu áður verið. Reynt var að draga úr veiðum en endanlega var

f r á sj ó n a r h ó l i m a n n f r æ ð i n n a r

sett á alfriðun 1901 og mátti þá hvergi veiða hreindýr á Íslandi. Þessi nýju lög þurfti að endurnýja með ákveðnu milli­ bili, en það kom fyrir að það „gleymd­ ist“. Þannig að af þeim 38 árum sem alfriðun ríkti þá mátti veiða hreindýr í samtals 4 ár2.

D

hópn­um og hagstæðir vetur gerðu það að verkum að dýrunum fjölgaði hratt.

Um leið og það gerðist fóru að heyrast aftur kvörtunarraddir um skemmdir á gróðri. Auk þess sem að fleiri vildu njóta góðs af hreindýrum þar sem kjöt þeirra þótti herramanns matur. Árið 1954 voru veiðarnar því gefnar frjálsari og leyfðar voru veiðar á 600 dýrum frá 10. ágúst til septemberloka ár hvert.

Eftirlitsmaður þurfti áður að ákvarða hver mátti veiða og gefa út leyfin.

Skyldi andvirði af sölu afurðanna skipt­ast á milli þeirra hreppa sem mest urðu fyrir ágangi hreindýranna. Með þessu átti að koma til móts við báðar þessar raddir, þá sem vildu kjöt og þá sem fannst illa farið með gróðurinn. Það hljómar kannski kátlega fyrir okkur í dag að maðurinn hafi verið í samkeppni við hreinýr um fæðu, en fjallagrös var lengi mikilvægur þáttur í fæðu okkar Íslendinga, þá sérstaklega hjá þeim fátækari í sveitunum.

ýrunum fækkaði enn þrátt fyrir þessar ráðstafanir. Um miðbik 19. aldar voru hreindýr á Íslandi í þúsunum, um aldamótin 1900 að minnsta kosti nokkur hundruð, en samkvæmt talningu Helga Valtýssonar 1939 voru þau ekki nema hundrað í mesta falli 500. Sem tilraun til að rétta af stofninn var ákveðið að hefja veiðar á törfum. Hlutfall tarfa var óþarflega hátt, því ef of margir tarfar eru um hituna þá eyða þeir meiri tíma í að slást en að sinna kúnum. Árið 1939 var Friðrik Stefánsson bóndi á Hóli í Fljótsdal skipaður sérlegur eftirlitsmaður hreindýra og hafi hann þann verknað að fækka törfum skipulega, fylgjast með „veiðiþjófnaði“, 250 krónur fyrir sinna taln­ ingu og annað í þeim dúr. veiðileyfið Við þetta breytist staða hreindýranna mikið því nú voru þau í umsjá aðila rið 1958 var reglunum breytt sem tengdur var stjórnsýslu landsins. þannig að heimilt varð að selja Aðgerðir þess­ar virðast hafa tekist vel veiðileyfi til veiðifélaga og einstaklinga því að 1953 var stofnin talin vera um fyrir 250 kr leyfið en áfram þurfti eftir­ 2000 dýr. lits­maðurinn að veita leyfið og hagn­ aður skiptist á hreppana. Árekstrar á milli heimamanna og sportveiðiVeiðiþjófar manna ásamt annarri slæmri reynslu ftirlit Friðriks með veiðiþjófn­ af þessu fyrirkomulagi varð • aði, viðhald hlutfalla tarfa í þess valdandi að 1972 var

Á

E

43

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

Hreindýraveiðar

bj ó ð a u p p á s k e m m t i l e g a ú t i v i s t í s t ó r b r o t i n n i n á t t ú r u .

hreindýraveiðimanna er

lokað fyrir þetta. Voru þá settir hrein­ dýraeftirlitsmenn í hvert sveitarfélag og var þeirra verkefni að hafa eftirlit með dýrunum og annast veiðar til að fylla upp í kvótann. Hvert sveitar­félag sem hafði yfir kvóta að ráða skipti honum á milli íbúa sveitarfélagsins eftir ákveðnum reglum. Það þýddi að hvert heimili mátti veiða eða láta veiða einhvern tiltekin fjölda hreindýra.

Fyrirkomulagið var í gildi til 1992 en þá var Hreindýraráð stofnað.

Guðlaugur Þór Þórðarson

uppfylla ýmis skilyrði um kunnáttu á vopnið og enginn, hversu vanur sem hann er, má fara á veiðar án aðstoðar í formi leiðsögumanns. Þessir leiðsögumenn, „leiðsögumenn með hreindýraveiðum“, verða að ljúka námskeiði til að hafa réttindi til að fylgja­ veiðimönnum um fjöll og firnindi.

Talsverður áhugi er á starfinu og eru um 60 leiðsögumenn starfandi þó að talsvert fleiri hafi lokið prófi.

A

nnað sem þarf að uppfylla áður en farið er á hreindýraveiðar eru fjárhagsleg atriði. Það er ekki ódýrt að stunda hreindýraveiðar þar sem leyfi til að veiða hreindýrin geta kostað 30 – 90 þús. Þess fyrir utan þarf að borga leiðsögumanninum laun og einning þarf að greiða ferðakostnað og útbúnað. Að þessu samanlögðu er þetta augljóslega ekki ódýrt áhugamál.

Á

árunum 1992 – 2004 breyttust reglur um hreindýraveiðar talsvert. Það eru ekki lengur fáir útvaldir sem hafa rétt á að veiða. Veiðileyfi eru seld á frjálsum markaði þar sem hver sá sem uppfyllir ákveðin skilyrði um hæfni og þekkingu getur keypt sér leyfi. Þeir peningar sem inn koma vegna sölu veiðileyfa fara í kostnað vegna viðhalds og eftirlits með veiðun­ um og hreindýrunum sjálfum. Það sem að sem gerir hreindýraveiðar er umfram gengur til sveitarfélaganna það athygliverðar að ég, sem og bænda sem eiga lönd að hreindýra- nemi í mannfræði við Háskóla Íslands, lendum. rannsaki þær er margt, en kannski fyrst og fremst hvað breytingin frá því ó allir geti keypt að hreindýraveiðar voru hlunnindi og • sér leyfi þá þarf að atvinna yfir í að verða að áhugamáli og

Þ

44

Þ

Meðal

áh u g a s a m r a

alþingismaður, hér með myndarlegan tarf.

sporti er snögg. Fyrir nokkrum árum mátti varla nokkur maður veiða nema hann hefði til þess sérstök leyfi. Þá var á herðum fárra að veiða öll þau dýr sem þurfti að veiða fyrir sveitarfélagið.

Afi

veiðimaður

A

fi minn var einn af þessum veiðimönnum og ég man eftir því þegar hann var marga daga upp á fjöllum að veiða fyrir alla nágranna okkar. Síðan koma hann niður með nokkur dýr og þeim var dreift til þeirra­ sem rétt höfðu á þeim. Hann eins og svo margir aðrir á þessu svæði ólst upp við að veiðarnar væru sjálfsögð hlunnindi og hreinlega hluti af síðsumarstörfum.

„Þ

etta var náttúrlega nokkurs konar veiðimannasam­ félag. Maður lifði af því sem landið gaf og þegar ekki voru til frystikistur þá borðaði maður saltmeti meirihlutann af vetrinum. Þá var alltaf tilhlökkun á vorin, um miðjan júni, þá var skotið eitt hreindýr. Þá fengu menn nýmetið. Það var aldrei skotið nema eitt í einu því það þurfti að nýta það allt saman.

Fagrit um skotvei›ar og útivist

Og þetta var dálítið fastur liður þannig að ég held að þetta hafi komist næst því, hér á Íslandi, að lifa í þessu svokall­aða veiðimannasamfélagi“.

F

yrir þá kynslóð veiðimanna sem voru að veiða fyrir nágrannanna voru veiðarnar ekki sport, heldur nær því að vera atvinna. Það er ekki hægt að halda því fram að þeir hafi ekki skemmt sér, en þá var viðhorfið allt annað. Að fara á hreindýraveiðar var eitthvað sem þurfti að gera til að ná hlunnindum. Hlunnindum sem voru dýrmæt.

R: Hefurðu

einhverja tölu á hvað þú hefur veitt mörg hreindýr í heildina?

N

ei það hef ég ekki. Ég hef eiginlega ekki áhuga á því, en það er orðið mjög langt síðan ég þekkti veiðiskjálfta. Ég hef ekkert gaman af að skjóta hreindýr.

R: A f

hverju ertu þá að því?

Þ

etta var auðvitað gert. [...]Það á að bera virðingu fyrir veiði­ dýrinu. Og náttúrunni, það verður eng­ inn góður veiðimaður nema að hann geri það.“

V

eiðarnar sjálfar voru svaðilfarir, ef mark er tekið á sögunum, farnar á hestum og seinna dráttarvél­ um. Ferðarnar gátu tekið marga daga þar sem ferðast þurfti á hestum lang­ ar leiðir og síðan koma kjötinu til byggða.­Í dag ferðast veiðimennirnir um á bílum og ferðarnar eru dagsferðir þar sem farið er til byggða um kvöldið, hvort sem eitthvað veiðist eða ekki. En veiðiaðferðin sjálf hefur ekki mikið breyst. Algengast er að læðast að dýrunum og skjóta þau á færi. Megin munurinn á hvernig veiðarnar fara

Þ

að samræmist ekki hlutverki mínu sem rannsakanda en ég get skilið af hverju veiðimenn geta ekki, eða vilja ekki útskýrt af hverju þeir veiða. Þeir sem hafa áhuga á fótbolta eru ekki spurðir út í það af hverju þeir hafi gaman af fótbolta. Það er samt þetta sem vekur áhuga minn. Ég veiði ekki sjálf og varla veit hvað snýr fram og aftur á byssu, en mér finnst heillandi að rannsaka af hverju menn veiða í dag. Þeir sem hafa nú þegar rætt við mig um sínar veiðar hafa allir mismunandi skoðanir á af hverju þeir Hreindýraveiðar krefjast mikillar nákvæmni veiða. Það sem þeir eru allir sammála því iðulega gefst veiðimanninum aðeins eitt tækifæri til að hæfa dýrið um að þeir eru að þessu vegna þess að eitthvað innra með þeim styður þá í fram í dag og hvernig þær fóru fram þessu áhugamáli. Er þá rétt að tala um á síðustu öld liggur í betri tækjum. áhugamál, ætti ég kannski frekar að Skotvopnin eru betri og einnig öll vera skoða þetta sem lífsstíl? aðstaða til veiðanna. Á meðan farið var g held að þetta sé eitthvað á hestum var veiðitúrinn jafnvel 5-6 mikið dýpra heldur en bara dagar. að þurfa ná í matinn. Þetta er bara eitt­hvað í mönnunum og það er síðan Kynlíf og veiðar bara mismunandi bakgrunnur, hvaðan eiðimennirnir í dag eru á þeir koma og svo framvegis sem ræður veiðum vegna áhuga, ekki vegna hvað og hvort þú veiðir“ nauðsynja eða skyldu. Þessi áhugi þarf að vera nokkuð sterkur þar sem þetta Ó l ö f S æ u n n V a l g a r ð s d ó t t i r er dýrt áhugamál og margir í samfé- n e m i í M a n n f r æ ð i laginu líta á veiðarnar sem grimmdar­ verk. Tilfinningin að veiða, ná bráð­ aft eftir Stefáni Thorarensen amt­manni inni hefur af ýmsum fræðimönnum úr Á hreindýraslóðum eftir Helga verði líkt við kynferðislega örvun eða 3 Valtýsson (1945) bls 119 valdstilfinningu . Aðrir eru á þeirri skoðun að veiðimennska í dag sé vinað er almennt vitað að eitthvað var sælt áhugamál vegna þess að þá kemst veitt af dýrum á meðan alfriðun fólk út í náttúruna og úr hversdagsleik­ stóð, en þessi 4 ár sem mátti veiða anum. Fræðimenn hafa smíðað sínar þau fóru margir til veiða og mikið kenningar um hvers vegna fólk veiðir var veitt. M.a. minnst á þetta í bók en veiðimennirnir hafa sína skoðun Ólafs Þorvaldssonar Hreindýr á Íslandi á hvers vegna þeir veiða, en geta oft (1960). ekki eða hreinlega hafa ekki áhuga á að útskýra af hverju þeir sjálfir veiða. eidi Dahles 1993 Game killing and kill­ Tala um að þetta sé eitthvað í blóðinu, ing games. gamlar leifar frá því að menn þurftu að • veiða sér til matar til að lifa af.

„É

V

H Þ

H

45

www . h r e i n d y r . i s

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

Skotveiðar í Afríku – Namibíu

Jóhann M. Bjarnason Jóhann

með

Kúdútarf

sem getur orðið allt að antilópan í

Í

júlí á síðastliðnu ári fór undir­ ritaður til Namibíu á villi­ dýra­ veið­ar eftir að hafa kannað verðlag og að­ stæður víða í Afríku. Namibía er mjög góður kostur fyrir skotveiðimenn þar sem þar er mun ódýrara að stunda veiðar en t.d. í Suður–Afríku. Þetta hafa þó nokkrir Íslendingar nýtt sér.

frá Keflavík til Jóhannesarborgar og þaðan til Windhoek, sem er höfuðborg Namibíu. Þegar farið er úr landi í Keflavík þarf að sýna útflutningsleyfið og eins þegar komið er til baka. Þegar komið er til Jóhannesarborgar og Windhoek fær veiðimaður skjal sem heimilar honum notkun skotvopns í ákveðinn tíma í landinu, sem hann yrir þá sem áhuga hafa á skot- afhendir síðan við brottför úr landinu. veiðiferð til Namibíu og vilja fara með eiginn riffil skal bent á nokk­ yrir veiðiferð mína hafði ég ur atriði. Í fyrsta lagi þarf að hafa gefið upp þau dýr, sem ég hefði samband við viðurkenndan aðila sem áhuga á að skjóta en þau voru stafanhefur leyfi stjórnvalda til að fara með tilópa (gems­bok, oryx ), kúdúantilópa, veiðimenn á veiðar. Þessi aðili send­ im­pala sem einnig er antilóputegund, ir síðan „boðsbréf“ til veiðimannsins stökk­antilópa ( springbok ) og vörtu­ þar sem fram kemur hvaða dýr hann svín ef mögulegt væri. óskar eftir að skjóta og hvenær. Þá er sótt um útflutningsleyfi fyrir það eða Veiðislóð þau skotvopn sem ætlunin er að nota og þarf að fylgja boðsbréfið og skot­ ftir að búgarðseigandinn og vopna­ leyfi. Þegar farið er leiðsögumaður minn Oujan • til Namibíu er fyrst flogið hafði sótt mig á flugvöllinn ókum við

F

F

E

46

315 kg Afríkur

að þyngd.

Kúdú

er næststærsta

og aðeins tarfarnir hafa horn.

rúmlega 400 km leið í suð-vestur þar til við komum í veiðihúsið þar sem ég átti eftir að hafa aðsetur á meðan á veiðum stóð og var þar aðbúnaður allur mjög góður.

Y

firleitt var farið til veiða snemma­morguns eða upp úr kl.

6 og komið heim seint um kvöld. Svalt var snemma morguns og eins seint um kvöld enda vetur þarna á þessum tíma.

Um miðjan dag fór hitastigið þó vel yfir 20 gráður. Við fórum 3 saman, ég, Oujan og blökkumaðurinn Daniel. Við fórum um víðáttumikil svæði á opnum pallbíl, Oujan ók og við Daniel vorum á pallinum. Mjög víða var stoppað og leitað dýra.

V

eiðisvæðið er hluti af Kalahari auðninni og er það grasi vaxið með rauðbrúnum sandflákum á milli þyrnirunnagróðurs og hárra trjáa með þéttum skógarlundum. Kalahari auðn­

Fagrit um skotvei›ar og útivist

in er rík af veiðidýrum og er kjötið af veiddum dýrum borðað af veiðimönn­ um og innfæddum.

Veiðidýr

og veiði

É

g skaut 6 dýr í ferðinni: Kúdú, sem er næststærsta antilópan í Afríku. Aðeins tarfarnir hafa horn og getur kúdútarfur orðið allt að 315 kg að þyngd. Stafantilópu sem er ein­ kenn­ is­ dýr Kalahari auðnarinnar en bæði kynin hafa horn og getur stafanti­ lópu­­tarfur orðið um 240 kg að þyngd.

Impala, en aðeins tarfarnir hafa horn og geta þeir orðið 70 – 80 kg að þyngd og 3 stökkantilópur (ég skaut 2 stökk­ antilópur fyrir Oujan því hann vantaði

Jóhann

með

Impala sem getur orðið 70-80 kg Aðeins tarfarnir hafa horn.

að þyngd.

D U X 12:12

D U X 2003

•

47

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

Leiðsögumaðurin Oujan

kjöt til neyslu). Bæði kyn stökkanti­ umfram það sem er í boðsbréf­inu þegar lópu hafa horn og eru þær 30 -50 kg komið er á veiðislóð. Ég lét stoppa upp að þyngd.

4 hausa í Namibíu og tókst það mjög vel en þurfti að vísu að bíða eftir þeim g náði því þeim dýrum sem voru í hátt í ár. Ég notaði eigin riffil í ferð­ á óskalistnum utan vörtusvíns en inni, Remington BDL 700, cal. 30.06 þau voru ekki á svæðinu vegna þurrka.­ og heima­ hlaðin skot með kúlum frá hringidan.pdf 28.8.2004 18:23:43 Þess má geta að hægt er bæta við dýrum Hornady, 150 gr. InterBond og þurfti

É

og aðstoðarmaðurinn

aðeins 1 skot á hvert dýr. Færin voru frá um 100 m og upp í 230 m.

E

ftir þessa ánægjulegu viku í Namibíu við veiðar og nátturuskoðun er ekki laust við að maður sé kominn með „Afríkuveikina“ og sé farinn að huga að næstu ferð.

C

M

ADSL TILBOÐ

Y

Frí Internettenging í einn mánuð gegn framvísun þessa miða !!!

CM

MY

CY

CMY

Tilbo›i› gildir til 1.10.2004 og gildir ekki me› ö›rum tilbo›um Tilbo› mi›ast vi› a› mána›argjöld séu greidd me› grei›slukorti e›a beingrei›slum haldi viðskiptavinur áfram áskrift.

K

•

48

Daniel.

Allt í skotveiðina Veiðifatnaður Jakki 16,900

Buxur 14,900

Vöðlur frá 13,900

Hanskar frá 3,500

Skotvopn Bernardelli hálfsjálfvirkar haglabyssur verð frá 87,000 Fair ítalskar tvíhleypur verð frá 85,000 Steyr austurrískir rifflar verð frá 95,000

Skotfæri Hágæða riffil og haglaskot

Haglaskot á frábæru verði

Aukahlutir

Hnífar frá Gerber Riffilsjónaukar frá Docter

Nautilus 6,990 River Shorty 3,990

Fjölnotatangir verð frá 7,990

Skotveiðivörur frá Allen company

Sjókajakar frá Prijon verð frá 105,900

Gervigæsir 12 stk 7,990 Camo regnsett frá 5,900 Flotbyssutöskur frá 5,900 Camo Bakpokar frá 4,990 Felunet frá 3,900 Tvífætur frá 10,900 Burðarpokar frá 3,600

www.sportbud.is Krókhálsi 5g sími 5800280

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

Um óskýrar refsiheimildir og réttarstöðu veiðimanna -Grein skrifuð í tilefni dóms héraðsdóms Austurlands í máli nr. S-175/2002-

Þ

Í

ann 30. október s.l. féll dómur í héraðsdómi Austurlands í sakamáli gegn tveimur Austfirðingum, sem ákærðir voru fyrir ólögmætar rjúpna­ veiðar á Jökuldalsheiði í október árið 2002. Hinar ólögmætu veiðar fólust í því að mennirnir fóru á vélsleðum á veiðislóð og gengu frá sleðunum til veiða auk þess sem þeir höfðu ekki veiðikort meðferðis.

athugasemdum við áðurnefnt breytingaákvæði segir: Hér er lagt til að óheimilt verði að stunda veiðar á fjórhjólum og vélsleðum. Er lagt til að þetta gildi almennt um veiðar á landi. Að öðru leyti vísast til almennra athugsemda við frumvarpið.

Í

FRIÐBJÖRN GARÐARSSON ennirnir neituðu sök að öðru HDL. leyti en því að þeir játuðu að hafa ekki haft veiðikort meðferð­ is umrætt sinn, en voru sakfelldir í int ákvæði hljóðaði svo á þeim tíma er málinu og hvorum þeirra um sig gert atvik þessa máls áttu sér stað: að greiða kr. 50.000 í sekt til ríkissjóðs, þola sviptingu á skotvopna- og veiðiið veiðar er m.a. óheimilt að nota: leyfi í eitt ár og upptöku á tveimur Vélknúin farartæki, nema báta haglabyssum og 15 rjúpum. á sjó til fuglaveiða enda gangi þeir ekki hraðar en níu sjómílur meðan á veiði stendur. Vélknúin farartæki á landi má N otkun vélsleða og fjór ­ nota til að flytja veiðimenn til og frá hjóla er bönnuð við veiðar veiðilendum og þá eingöngu á vegum ér verður kastljósinu einkum eða merktum vegaslóðum. Skotvopn beint að öðrum ákæruliðnum, skulu vera óhlaðin meðan á akstri stend­ þ.e. þeim að fara á vélsleða á veiðis- ur. Þau skulu einnig vera óhlaðin nær lóð. Það skal áréttað strax að men- vélknúnu farartæki á landi en 250 m. nirnir voru ekki ákærðir fyrir veiðar af sleðun­ um heldur að hafa farið á vorþinginu 2003 n.t.t. þann 14. vélsleða á veiðislóð og gengið til veiða. mars s.l. voru samþykkt breytingalög við veiðilögin sem breyta ennirnir voru ákærðir fyrir ákvæði 17. tl. 1. mgr. 9. gr. þ.a. á eftir brot á 17. tl. 1. mgr. 9. gr. orðunum vélknúin farartæki á landi í 2. laga um veiðar á villtum fuglum og málslið 17. tl 1. mgr. 9. gr. kom önnur spen­dýrum nr. 64/1994 (hér en vélsleða og fjórhjól. Lög þessi tóku • eftir nefnd veiðilög), en gre- gildi þann 15.10. 2003.

M

V

H

Á

M

50

hinum almennu athugasemdum við frumvarpið segir m.a.: Að auki er í frumvarpi þessu lagt til að óheimilt verði að stunda veiðar á fjórhjólum eða vélsleðum. Skv. 17. tölul. 1. mgr.

9. gr. gildandi laga er heimilt að nota vélknúin ökutæki og þar á meðal vélsleða og fjórhjól til að flytja veiðimenn til og frá veiðilendum og þá eingöngu á vegum eða merktum vega­ slóðum. Nokkuð hefur borið á því að veiðimenn á slíkum torfærutækjum hafi ekki farið eftir framangreindum reglum, enda er akstur utan vega almennt heimill samkvæmt náttúruverndarlögum, nr. 44/1999, þegar jörð er snævi þakin og frosin, sbr. 17. gr. laganna. Þó að ljóst sé að ákvæði laga um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum gangi framar náttúruverndarlögum að þessu leyti þykir nauðsynlegt í ljósi reynsl­ unnar að herða á þessum takmörkunum og banna þessi farartæki alfarið við veiðar. Með því er leitast við að torvelda för veiðimanns um veiðislóð og minnka það svæði sem hann kemst yfir í einni veiðiferð.

Fagrit um skotvei›ar og útivist

A

thyglisvert er að löggjafinn virðist hafa tekið þá ákvörðun að banna einungis fjórhjól og vélsleða við veiðar. Því er hægt að álykta að leyfilegt sé að fara á torfærutæki eins og sexhjóli á veiðislóð, svo fremi að ekið sé eftir vegi eða vegslóða.

að gera slíka háttsemi refsiverða? Það er óumdeilt að heimilt var samkvæmt eldra ákvæði 17. tl. 9. gr. veiðilaganna að fara á vélsleða á veiðislóð, en einung­ is eftir vegi eða vegslóða.

Vandinn er sá að vélsleðum, sem þó var heimilt að nota til að komast á veiðislóð í tíð eldri laga, er óheimilt að aka á vegum. Ef framangreind krókaLagaskil leið er farin væri hægt að halda því egar eldra ákvæði 17. tl. 9. gr. fram að vélsleða hafi allt frá setningu veiðlaganna er skoðað með veiðilaga verið bannað að nota til þess hliðsjón af ákvæði breytingalaganna að komast á veiðislóð. við sama ákvæði vakna óneitanlega nokkrar spurningar varðandi háttsemi Túlkun refsilaga þá sem ákærðu í málinu var gefin að sök: kæruvaldið krafðist þess í málinu að þágildandi 17. tl. 1. mgr. ar það refsivert að hafa verið 9. gr. veiðilaga væri túlkuð þann­ig að utan vega og merktra slóða á óheimilt hafi verið að aka á vélsleðum vélsleða? Þvert á móti, þannig segir í umrætt sinn utan vega og vegslóða. í 1. mgr. 17. gr. laga nr. 44/1999 um Með öðrum orðum, ef ákærðu hefðu náttúruvernd: ekið eftir vegi, þá hefði ákæruvaldið væntanlega litið svo á, að ekki hafi annað er að aka vélknúnum verið um refsiverða háttsemi skv. ökutækjum utan vega. Þó er veiðilögunum að ræða. Samkvæmt heimilt að aka slíkum tækjum á jök- umferðarlögum er þó ljóst, að akstur lum, svo og á snjó utan vega utan þétt- vélsleða á almennum vegum er refsi­ býlis svo fremi sem jörð er snævi þakin verður eins og áður var getið. og frosin. ð mati þess er þetta ritar voru ftur á móti er refsivert að vera tvær leiðir færar við skýringu á almennum vegum á vélsleða, á 17. tl. 1. mgr. 9. gr. veiðilaganna. sbr. 2. og 43. gr. umfl. nr. 50/1987, Annars vegar var hægt að komast sbr. reglugerð nr. 575/2001, Viðauka að þeirri niðurstöðu að umferðarI, 43. gr. Það kostar heilar 5.000 kr. lög, náttúru­ verndarlög og veiðilög að brjóta gegn því ákvæði og jafnvel stang­ ist svo rækilega á, að það sé meira sbr. dóm Hæstaréttar sem finna yfirhöfuð refsi­vert að vera á vélsleða, má í dómasafni 1997 bls. 1760. sértu að hugsa um veiðar. Hér notar greinarhöf­ undur orðið hugsa vegna r það refsivert að hafa verið á þess að skv. 2. mgr. 19. gr. veiðilaga vélsleða utan vega og merktra­ er refsað fyrir tilraunabrot eins og um slóða á vélsleða á leið á veiðislóð? fullframið brot væri að ræða.

Svo er ekki að mati þess er þetta ritar þó héraðsdómur Austurlands hafi ins vegar hefði verið hægt að komist að gagnstæðri niðurstöðu. Af túlka eldra ákvæði 17. tl. 1. hverju­var þá verið að breyta lögum mgr. 9. gr. veiðilaga þannig, að notkun nr. 64/1994, á þann veg að verið væri vélsleða við veiðar gengi ekki gegn

Þ

V

Á

B A

A

E

H

•

51

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

skýrri grundvallarreglu umferðarlaga og náttúruverndarlaga um torfærutæki, og notkun slíkra farartækja hafi þannig verið heimil til að komast á veiðislóð, enda séu þau notuð á sinn hefðbundna og umfram allt leyfilega hátt.

E

innig var nauðsynlegt að gefa þeirri breytingu á veiðilögunum, sem tók gildi 15.10. s.l., eitthvert innihald og leggja skýr orð greinargerðar til grundvallar þar sem segir að með lagabreytingunni sé verið að banna þá notkun vélsleða, sem dómurinn taldi ákærðu vera seka um í þessu máli. Ef löggjafinn telur ástæðu til að banna einhverja háttsemi, þá getur það ekki verið vegna annars en að hún sé ekki bönnuð fyrir! Eða hvað?

Réttarstaða

veiðimanna í kjölfar lagabreytingar

D

ómurinn frá 30.10. s.l. er skýr en vekur upp margar spurning­ ar um réttarstöðu veiðimanna. Þannig virðist samkvæmt dóminum veiðimönn­ um hafa verið algerlega bannað að fara á vélsleðum á veiðislóð fyrir lagabreytinguna, sem tók gildi 15.10. s.l., en með tilkomu hennar er það alveg skýrt að notkun vélsleða og fjórhjóla er bönnuð við veiðar, þ.e. við að komast á veiðislóð. En hvenær er maður á veiðum?

Samkvæmt orðskýringum veiðilaga eru veiðar að handsama eða drepa villt dýr. Þegar um er að ræða fuglaveiðar er einnig átt við eggjatöku. Samkvæmt eldra ákvæði 17. tl. 1. mgr. 9. gr. veiðilaganna er óheimilt að nota vélknúin ökutæki við veiðar en heimilt að fara á þeim á veiðislóð, en einung­is á vegum eða merktum vegslóðum. Með dómi héraðsdóms Austurlands, sem hér er til umfjöllunar, og nýlega breytingu á veiðilögunum í huga er athyglisvert að skoða fáein dæmi:

•

52

S

etjum svo að veiðimaður taki á leigu fjallakofa, t.a.m. Sæ­nauta­ sel á Jökuldalsheiði, um hávetur, keyrir þangað á vélsleða og gistir um nóttina en fari í rauðabítið morgun­ inn eftir gangandi til veiða. Er þessi ímyndaði veiðimaður að brjóta reglu 17. tl. 1. mgr. 9. gr. veiðilaganna? Undirritaður hallast að því að svo sé miðað við túlkun héraðsdóms í máli því sem hér er til umfjöllunar.

Á

hreindýraveiðum hefur notkun fjórhjóla tíðkast til þess að komast á veiðislóð og færa dýrið til byggða eftir að það hefur verið fellt, enda um stór og þung dýr að ræða. Samkvæmt dómi héraðsdóms Austurlands hefur slík notkun fjórhjóla verið óheimil frá setningu veiðilaganna árið 1994 og alveg ljóst að hún hefur verið óheimil frá 15.10. 2003.

H

vað með minka- og refaveiðar?

Hvernig færu þær fram, einkum að vetrarlagi, ef torfærutæki væru ekki notuð, og til slíkra veiða er beinlínis hvatt af ríki og sveitarfélögum? Þær fara oftar en ekki fram utan alfaraleiðar á slóðum þar sem engir vegir eru og sem stærstan hluta ársins eru einungis færar torfærutækjum.

S

amkvæmt veiðilögunum virðist meira að segja óheimilt að aka að fuglavarpi í þeim tilgangi að taka egg nema eftir vegi eða vegslóða.

vélsleða er alfarið óheimil við veiðar sama hver bráðin er.

Óskýr

refsiheimild

Þ

egar allt kemur til alls er ákvæði 17. tl. 1. mgr. 9. gr. veiði­laganna eins óskýrt og frekast getur orðið bæði fyrir og eftir lagabreyting­ una, sem tók gildi þann 15.10. s.l., og þann­ ig um óskýra refsiheimild að ræða.

Krafan um skýrleika refsiheimilda er ein grundvallarregla refsi­ réttarins og kemur hún m.a. fram í 1. gr. al­mennra hegningarlaga nr. 19/1940, en þar segir: Eigi skal refsa manni, nema hann hafi gerst sekur um háttsemi, sem refsing er lögð við í lögum, eða má öldungis jafna til hegðunar, sem þar er afbrot talin. Og af ákvæðum 2. gr. hegningarlaga er ljóst, að það er ekki heimilt að sakfella mann fyrir háttsemi sem ekki er refsiverð þegar hún er framin, þó hún kunni að vera orðin það þegar dómur gengur. Skýr refsilög geta orkað sem sanngjörn og eðlileg við­ vörun, en óskýr lög kunna beinlínis að leiða menn í þá gildru að brjóta af sér. Önnur grundvallarregla refsirétt­ arins er sú að allan vafa um um hvort refsiákvæði taki til háttsemi beri að virða ákærða í hag og meginreglan er að velja þann skýringarkost sem er sakborningi hagfelldari, ef um tvo skýringar­kosti er að velja.

V

ið greinarskrifin studdist höf­ undur við rit Jónatans Þór­ amkvæmt greinargerð var mark- munds­sonar prófessors, Afbrot og refmiðið með títtnefndri breytingu siábyrgð II, þó ekki sé vitnað beint í það. á veiðilögunum, að stuðla að verndun dýrategunda, sem veiðar eru þó heim­ öfundur starfar sem lögmaður ilar á, einkum rjúpunni. Þessi verndar­ hjá Regula-lögmannsstofu á sjónarmið eiga ekki við í tilfelli veiða á Egilsstöðum og var verjandi mandýrum eins og hreindýrum, refum og nanna tveggja sem sakfelldir voru minkum. Engu að síður taka lögin ekki í málinu, sem til umfjöllunar hefur tillit til þessa og notkun fjórhjóla og verið á síðunum hér að framan.

S

H

Fagrit um skotvei›ar og útivist

Íslenskt veiðid‡rasafn E

inkasafn uppstoppaðra veiðidýra, fugla, skotvopna og hlutum þeim tengdum sem Páll Reynisson og Fríða Magnúsdóttir Eyrarbraut 49 Stokkseyri hafa veitt og safnað hefur verið opnað almenningi til skoðunar.

P

áll er án efa sá veiðimaður á Íslandi er lengst hefur komist er varðar veiðar á villtum dýrum, innan­lands sem utan og er einkasafn þeirra Páls og Fríðu til margra ára það stærsta á landinu, en rétt er að geta þess að hún komandi framtíð er síðan gert ráð fyrir stundar einnig veiðar á stærri dýrum, sérsýningum og að sjálfsögðu verður innanlands og utan. bætt við veiðidýra– og fuglastofn safn­ sins reglulega. Á safninu eru uppsett efur safnið hlotið naf- veiðidýr m.a. frá Grænlandi, Afríku og nið VEIÐI­ SAFNIÐ og Íslandi, má þar nefna gíraffa og sauðsamanstend­ ur af uppstoppuðum naut ásamt fuglum, skinnum, hnífum, veiðidýrum, inn­lendum sem erlendum gildrum, spjótum og ýmsum munum/ ásamt fuglum, skot­ vopnum og fylgi- gripum er tengjast veiðum. hlutum þeim tengd­um, með aðaláherslu á skotveiðar. vað varðar skotvopn, þá ber að nefna að Páll Reynisson er r hér um nýjung að ræða í eini Íslendingurinn er stundar stórgriís­ lensku safnastarfi og er það paveiðar með skammbyssum og pisvon okkar er að þessu standa að opnun tolum svo vitað sé og er hann jafnframt VEIÐISAFNSINS verði skotveiði­ eini Íslendingurinn sem er með skráð mönnum, náttúruunnendum og öllum veiðidýr hjá hinum þekktu samtöþeim er láta sig lífríkið varða, hvatning kum SCI – Safari Club International og sameiningartákn allra er standa og verður aðaluppistaða skotvopna­ vörð um og styðja skynsemisveiðar á sýningar safnsins þessar byssur ásamt fuglum og veiðidýrum, jafnt innan- rifflum er þau Páll og Fríða nota til lands sem utan. veiða.

H

E

U

mgjörð VEIÐISAFNSINS hefur verið gerð eftir ströng­ ustu kröfum stofnenda og vonum við að opnunarsýning safnsins beri þess merki, en sú sýning mun jafnframt verða grunnsýning safnsins. Í

H

V

EIÐISAFNIÐ ses. er rekið sem sjálfseignarstofnun og er deildar­­ skipt og með því formi er ætlunin að vera lifandi stofnun sem teng­ ist ekki bara safngestum, heldur líka náttúru­ unnendum, fyrirlesurum,

sérfræðingum, skólayfirvöldum og skotveiðimönnum, innlendum sem erlend­um, og verður boðið upp á fyrirlestra, snerti –og sérsýningar, námskeið og veiðiferðir innanlands og utan, ásamt sérfræði­ þjónustu er tengist skotveiðum og meðferð skotvopna, svo eitt­hvað sé nefnt.

H

eimasíða Veiðisafnsins www.hunting.is hefur verið vel sótt en þar er að finna upplýsingar um safnið og opnunartíma, en hægt er að panta einkaheimsóknir með ítarlegri safna­ leiðsögn sérstaklega ásamt því að hægt er að leigja sýningarsalinn utan venjulegs opnunartíma fyrir einkasam­ kvæmi, stjórnarfundi, óvissuferðir og fl. Jafnframt eru þar upplýsingar er tengj­ast veiðum erlendis.

F

leiri hundruð manns hafa komið og skoðað safnið síðan það var opnað 9. maí 2004 og er það engin spurning í okkar huga að safn­ ið á bara eftir að stækka og dafna, jafnframt því að styrkja menningar­ ímynd Stokkseyrar. Ber að nefna að Náttúrufræðistofnun Íslands hefur lánað Veiðisafninu muni/gripi er stofn­ unin hafði í geymslum sínum og ekki hafa verið til sýnis að hluta til fyrr en nú og sá starfsmaður NÍ um uppsetn­ ingu þeirra muna.

Verið velkomin Veiðisafnið Veiðikveðjur, Palli, Fríða og

dýrin

á

•

53

Mörður Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

ÞAÐ VAKTI ATHYGLI SKOTVEIÐIMANNA AÐ ÞEIR HEFÐU EIGNAST ÖTULAN BARÁTTUMANN Á ALÞINGI. ÞESSI ÞINGMAÐUR ER MÖRÐUR ÁRNASON ÞINGMAÐUR SAMFYLKINGAR HÉR Í REYKJAVÍK. MÖRÐUR HEFUR HINGAÐ TIL EKKI VERIÐ ÞEKKTUR Í RÖÐUM SKOTVEIÐIMANNA OG EKKI VAR OKKUR KUNNUGT UM AÐ HANN STUNDAÐI VEIÐAR. OKKUR LÉK ÞVÍ FORVITNI Á AÐ FRÆÐAST UM MANNINN MÖRÐ.

Hvað

kom til að þú lagðir fram frumvarp um að takmarkaðar rjúpnaveiðar hæfust að nýju?

M

M

álið snýst fyrir mér fyrst og fremst um náttúruna, um rjúpuna – og fálkann! – en líka um það hvernig við eigum að haga okkur í umhverfismálum. Ég lít ekki svo á að skotveiðimenn séu trylltur óþjóðalýður. Langflestir veiðimenn eru náttúruunnendur, og margir í þeirra hópi þekkja lifnaðarhætti og heimaslóðir „síns“ veiðidýrs betur en jafnvel fræðimennirnir. Þess vegna þarf að mynda bandalag með veiðimönnum um vandamál eins og rjúpuna og leysa málin í sameiningu, í staðinn fyrir að leysa málin á þeirra kostnað. Mín sýn er sú að náttúruvinir standi saman hver sem aðferð þeirra er til að njóta náttúrunnar, og ég tel að við eigum að vera mikilvægustu samstarfsmenn um­hverfis­yfirvaldanna en ekki sérstak­ ir óvinir þeirra.

álið stóð þannig – og stendur enn - að umhverfisráðherra ræður þessu. Siv kvartaði yfir því á sínum tíma að þingið hefði ekki viljað gefa sér þær heimildir sem þurfti, sölubann á þeim tíma, og reyndi með því að koma ábyrgðinni af sér yfir á þingmenn. Svo komu Gunnar Birgisson og félagar með þingsályktunartillöguna í fyrrahaust, en það þóttu mér og fleir­um aðallega mannalæti vegna þess að enn vantaði heimildir frá Alþingi í lagaformi til að banna sölu og setja kvóta, ef það þætti æskilegt. Þessvegna flutti ég þetta frumvarp með þremur ágæt­um félögum, Jóhönnu, Guðmundi Árna og Einari Má. Þar er gert ráð fyrir takmörkuðum veiðum það sem eftir er af þessu þriggja­ ára tímabili og miðað við hámarks­ tölu, 30 þúsund fugla, sem komin er frá E r t þ ú sjá l f u r v e i ð i m a ð u r ?

Náttúrufræðistofnun sjálfri.­Þessi tillaga kemur fram aftur á þinginu 1. október ei, því get ég ómögulega hald­ í haust ef ekkert hefur gerst í ið fram. Vinir mínir eru enn • málinu þá. að hlæja að öndinni sem ég skaut í

N

54

www . h r e i n d y r . i s

Skagafirði um árið, en sú önd er ennþá gervallur skotafli Marðar Árnasonar. Þeir halda því fram að þetta hafi verið hérumbil ófleygur ungi. En hrósa mér reyndar um leið fyrir óvenjulega kurteisi við veiðarnar. Sumir skjóta nefni­lega fyrst og spyrja svo, en þegar öndin flaug upp úr skurðinum leit ég á leiðtoga minn í þessari för, Svein Allan Morthens, og spurði fyrst: Á ég að skjóta núna? – og skaut svo.

Ö

rlögin hafa ekki leitt mig út í veiðiskap – ennþá. Ég held ég skilji samt „kikkið“ – að minnsta kosti það að kunna á dýrið og að taka mark á aðstæðum og vísbendingum í náttúr­ unni.

Telur

þ ú a ð þ i n g m e n n s é u f y l gj a n d i þ v í a ð r j ú p n a ­v e i ð a r h e f j i s t a f t u r nú í haust?

J

á, það held ég. Fyrst er auð­ vitað að sjá hvað nýr umhverfis­ ráðherra gerir í málunum. Sigríður Anna Þórðardóttir hefur verið afar

Fagrit um skotvei›ar og útivist

þögul um þetta allan veturinn og það sem af er sumri. En ég endurtek: Þetta verður aldrei eins og það var. Menn verða að sætta sig við ákveðnar reglur, um tímabil, svæði, kvóta, sölubann eða -takmörkun, n‡jar aðferðir. Og veiðarnar eiga aldrei aftur að verða atvinnuvegur bænda eða stórveiðimanna, heldur tómstundaiðja og náttúruupplifun.

Nú

h e f u r v e i ð i k o r t a sj ó ð u r o r ð i ð fyrir miklum skakkaföllum vegna rjúpnaveiðibannsins, eins og kom raunar fram í máli umhverfisráðherra þegar hún svaraði fyrirspurn þinni um þetta mál. Skotveiðifélagið hefur bent á að Náttúrufræðistofnun Íslands h a f i n á n a s t g e n g i ð í sj ó ð i n a a ð v i l d . S KOTV Í S v i l l a ð s t o f n a n i r o g v ís i n d a m e n n s æ k j i u m í sj ó ð i n n á f o r m l e g a n há t t . H v e r e r þ í n s k o ð u n á því?

N

áttúrufræðistofnun ann ég alls hins besta þótt hún hafi senni­ lega misstigið sig í þessum rjúpna­ málum. Þar eru færir vísindamenn sem stunda sjálfstæðar rannsóknir – öfugt við sumar aðrar rannsóknarstofnanir á þessu sviði. En veiðikortasjóðurinn á ekki að vera einkamál ráðamanna eða einstakra stofnana.

Svo

við víkjum að öðru, hver eru a n n a r s þ í n h e l s t u áh u g a m á l o g hvernig slakar þú á eftir erilsama daga í þinginu?

J

amm ... Einusinni var ég íslensku­ maður sem vann aðalstarf sitt við blaðamennsku eða bækur en hafði pólitík sem helsta áhugamál – núna hefur þetta svo snúist við. Þar fyrir utan eru allskonar ferðalög og útivist sem ég

kemst aldrei of mikið í, og svo að ganga og sprikla á skíðum þá sjaldan það snjóar á veturna. Á sumrin er það svo aðallega spurningin um gengi KR! Þú stóðst þig ótrúlega vel í skotkeppni þingmanna. Gætir þú h u gs a ð þ é r a ð s t u n d a s k o t v e i ð a r eða kannski til að byrja með leirdúfuskotfimi?

Þ

að var auðvitað alveg sérstök skemmtun að slá við háttvirtum þingmanni Guðlaugi Þór Þórðarsyni í skotfimi. Takk fyrir. – Tja, ég var alltaf brjálaður í skotbakkana í tívólí í gamla daga, ég ætti kannski að leggja þetta fyrir mig? Ég veit þá alla vega hvar á að finna lærimeistarana.

•

55

Landsfélag um skynsamlega skotvei›i

Skotskóli tekur til starfa í fyrsta sinn á Íslandi S

kotskólinn er nýr skóli sem býður upp á einkakennslu í hagla­byssu­skotfimi fyrir einstaklinga og litla hópa. Einnig hyggst skólinn standa fyrir námskeiðum um skotveiðar og ýmislegt fleira. Skólinn er ætlaður öllum sem hafa áhuga á íþróttaskotfimi og skotveiðum, jafnt konum og körlum. Aðalkennari skólans er Ellert Aðalsteinsson, margfaldur Íslands­ meistari og methafi í leirdúfuskotfimi.

Skotveiðar hafa alla tíð verið Ellerti brennandi ástríða og þekkir hann ekki síður til þeirra en íþróttaskotfiminnar.

Ellert hefur farið víða um heim til að leita sér þekkingar á haglabyssuskot­ fimi og hefur lært hjá mörgum af bestu keppnismönnum og kennurum heims, eins og t.d John Bidwell, Joe Neville og Peeter Pakk. Skotskólinn er fjöl­ skyldufyrirtæki í eigu þeirra Ellerts og Þórdísar Bjarkar Sigurbjörnsdóttur og starfa þau bæði við skólann.

Grundvallaratriðin könnuð

Í

Skotskólanum er reynt að mæta þörfum og óskum hvers nemanda.

Hjá öllum eru könnuð nokkur grundvallaratriði. Það fyrsta er hvort augað er ráðandi. Mörgum kemur á óvart að uppgötva hve mjög það spillir árangri­ ef þeir eru t.d. með vinstra auga ráðandi en skjóta frá hægri öxl með bæði augun opin. Til eru ráð til að lagfæra það. Eins er kannað hvernig skytt­ an tekur byssuna upp og hvort byssan passar viðkomandi. Ein • aðal­ástæða þess hve mörgum

56

Byrjend­ um eru kennd undirstöðuatriði eins og almennar öryggisreglur, um­­gengni við skotvopn, að taka upp byssu, fótstaða og að hitta leir­ dúfur á flugi. Kennslan er útfærð eftir því hvort nemendur hyggjast leggja áherslu­á veiðar eða íþróttaskotfimi.

R

E l l e r t A ð a l s t e i n ss o n m a r g f a l d u r Íslandsmeistari og methafi í leirdúfuskotfimi.

gengur oft erfiðlega að hitta fugla eða leirdúfur á flugi er meðal annars léleg byssuupptaka og að byssan passar ekki sem skyldi. Þeir sem ætla sér að stunda­ veiðar eða keppni með haglabyssu þurfa nauðsynlega að huga að þessum þáttum strax í upphafi.

R

eyndar skyttur eiga einnig er­ indi í skólann. Hjá keppnismönnum er byrjað á að greina hvar skotmaður er staddur hvað varðar aðferðafræði, tækni, horfun, samhæfingu og byssu­ upptöku. Einnig er farið yfir þætti sem tengjast íþróttasálfræði.

Lögð er áhersla­á að hjálpa skotmanni að yfirstíga keppniskvíða, geri hann vart við sig. Áhersla er lögð á samhæfingu þessara tveggja þátta, tækni og andlegs undirbúnings, til að auka stöðugleika og bæta árangur í keppni.

S

kotveiðimenn fá einnig sérhæfða kennslu. Byrjað er að skoða hvar veiðimaður er staddur hvað varðar tækni og byssuupptöku. Farið yfir þær veiðar sem viðkomandi stundar og er reynt að velja skotmörk í samræmi við þær. Lögð er áhersla á að veiðimaður sé reiðubúinn til að takast á við skotmörk út í náttúrunni þegar veiðitíminn hefst.

étt smíðað skefti, sniðið að lík­ ama skyttunnar, getur aukið árangur og ánægju skotmanna til mikilla muna. Það er því nauðsynlegt að framkvæma mælingar á lengd afturskeftis, hæð á kambi, kasti og huga að þrengingum í hlaupi þegar kaupa á nýja byssu. Skotskólinn er í samvinnu emendur eru hvattir til að við Jóhann Vilhjálmsson byssusmið um koma með sinn eigin búnað byssumátun og aðlögun hagla­byssna. í kennslustundir. Skotskólinn getur lánað byssu og annað sem þarf, sé þess K l æ ð s k e r a s n i ð i n k e n n s l a óskað. Byrjendur, og aðrir sem vilja kynnast haglabyssuskotfimi, geta því ennslan fer eftir því hvar nem- bókað tíma án þess að hafa komið sér andi er staddur sem skytta. upp viðeigandi útbúnaði.

N

K

Fagrit um skotvei›ar og útivist

L

engd námsins er einstaklingsbundin. Eftir fyrsta tíma og mat á stöðu nemandans er hægt að bóka fleiri tíma að vild. Náminu lýkur ekki með prófi eða prófskírteini, en nemend­ ur eiga að ná betri tökum á skotfimi og öðlast vissu um eigin getu og hvað má betur fara.

Skóli

á faraldsfæti

S

kotskólinn hefur kennsluaðstöðu að Iðavöllum, sem er æfinga- og keppnissvæði Skotíþróttafélags Hafnar­ fjarðar. Skotíþróttafélag Hafnar­­fjarðar hefur á undanförnum árum byggt upp glæsilega aðstöðu til skotíþrótta að Iðavöllum sem Skotskólinn er stoltur af að geta boðið viðskiptavinum sínum uppá.

E

ins er Ellert reiðubúinn að fara út um land og kenna, til dæmis í samvinnu við skotfélög og skotveiðifélög. Gera má ráð fyrir að slík námskeið verði auglýst síðar.

Ýmislegt

Æ

á döfinni

tlunin er að fá innlenda og erlenda gestakennara til að vera með námskeið á vegum skólans.

Veiðiskóli Skotskólans verður með sérstök námskeið í vetur um skotveiðar og mun Róbert Schmidt annast þau. Hann hefur mikla reynslu af skotveiðum innanlands og utan og er m.a. frumkvöðull á sviði skotveiða af kajak. Í veiðiskólanum verða kennd ýmis hagnýt atriði, auk þess að stuðla að góðu veiðisiðferði skotveiðimanna. Farið verður yfir ýmislegt varðandi skotvopn og meðferð þeirra, veiðitækni og val á veiðistöðum. Útbúnað til margs konar veiða, skotveiðar erlendis og síðast en ekki síst meðhöndlun á villibráð og matreiðslu villibráðar.

V

Veiðiskóli Skotskólans

eiðiskóli Skotskólans verður með námskeið í vetur fyrir skotveiðimenn sem vilja auka þekk­ ingu sína á skotveiðum og ná betri árangri í veiði. Námskeiðin eru sérstaklega ætluð þeim sem eru að stíga sín fyrstu spor út í veiðisamfélagið (jafnt fyrir konur sem karla) sem og fyrir þá sem vilja rifja upp eða auka við þekkingu sína. Við munum einnig bjóða upp á einkakennslu fyrir einstaklinga og hópa sem slíkt kjósa.

„Þ

að má segja að ég komi til með að leiða nemandann í gegnum nokkrar veiðiferðir, allt frá undirbúningi veiðiferðar og val á veiðistað, vopn, skotfæri og annan búnað, veiðitækni og atferli fugla og dýra, meðferð bráðar og síðan er matseldin tekin fyrir í lokin. Ég styðst að mestu leiti við mína eigin reynslu og þekkingu sem spannar 22 ár í skotveiðum. Markmiðið er að auka við þekkingu og fagmennsku þeirra sem áhuga hafa á skotveiðum og bæta veiðisiðferðið og ímynd skotveiðimanna á Íslandi,“ segir Róbert Schmidt.

Námskeið

N

ámskeiðin verða haldin í vetur og búast má við að takmarka verði þátttöku fyrst um sinn við 15-20 manns á hvert námskeið. Framhaldið verður svo að ráðast af því hvernig til tekst og hvort nemend­ur verði ánægðir með útkomuna. Róbert Schmidt mun sjá um námskeiðin en hann hefur sl.

þrjá vetur haldið slík námskeið með góðum árangri í Hafnarfirði. Um er að ræða 3ja kvölda námskeið frá kl.19:00 til 21:00.

Verð

fyrir kr.

S k o t v ís f é l a g a 9,900.-

almennt verð kr.

H E

12,900.-

ægt er að skrá sig á heimasíðu Skotskólans. www.skotskolinn.is

fnistökin verða sem hér segir í grófum dráttum:

Efnistök

1

Almennt spjall um veiðihefðir, veiðibráð og upphaf skotveiða á Íslandi. Gæsa- og andaveiðar (blásið í flautur), veiðitækni, veiðistaðir, útbúnaður, skotastærðir og meðferð bráðar.

2

Skotvopn og skotfæri, rjúpna­ veiðar, kajakveiðiskapur (svart­ fugl og skarfur), útbúnaður og veiði­ staðir, magnveiði og veiðisið­ ferði.­ Sýnd verða myndbrot úr ýms­ um veiðimyndböndum til fróðleiks.

3

Hreindýraveiðar, veiðar erlend­ is (villisvín, elgir og fl), refur og minkur. Síðan er farið í hamflettingu bráðar og heitreykingu á svartfugli eða skarfi. Boðið verður upp á vín­ smökkun með heitreykta fuglinum í lokin og þátttakendur frá uppskriftir af ýmsum villibráðarréttum.

www.design.is

&H 9tblb´04-1 26.7.2004 8:31 Page 1

Bókin sem allir áhugamenn um bifhjól vilja lesa og eiga. Á annað þúsund myndir pr‡ða síður bókarinnar, fjöldi skemmtilegra frásagna unga sem aldinna um líf bifhjólafólks á Íslandi auk margra fræðandi greina um bifhjól.

Bók sem yfir 1500 manns komu að.

Pöntunarsími 414 8070 http://www.design.is/sniglar

hönnun umbrot prentun fjölritun útgáfa

Hlíðasmára 11 201 Kópavogur Sími 414 8070 www.design.is

HÖNNUÐ FYRIR FÓLK SEM GERIR KRÖFUR UM GÆÐI OG VELLÍÐAN. INNBYGGÐIR NUDDSTÚTAR VEITA NOTALEGT VATNSNUDD FYRIR HÁLS, FÆTUR, AXLIR, EFRA-, MIÐOG /EÐA NEÐRA BAK.

Fosshálsi 1 S: 525 0800 www.badheimar.is