2010, 16.árg

Ver› 1.190 kr.

Fagrit um skotvei›ar og útivist. 1. tbl. 16. árg. 2010

A T T E Þ Ð A ER Þ ?

M U J L I V Ð I SEM V

Snertu á nýjum ævintýrum

Garmin Oregon GPS með snertiskjá.

TM

Oregon GPS handtæki með snertiskjá gerir alla útivist einfaldari. Þetta sterkbyggða og vatnshelda leiðsögutæki er afar einfalt í notkun og færir þér björt þrívíddarkort, hæðarmæli með loftvog auk áttavita á silfurfati. Hvort sem þú ert í fjallgöngu, á hjóli, í bílnum eða bátnum, það eina sem þarf að gera er að snerta skjáinn og halda af stað. Útivistin verður bara skemmtilegri. Þú getur deilt leiðum og upplýsingum með vinum þínum eða sett aukakort fyrir það svæði sem þú ætlar að fara, hvort sem þú

PIPAR • SÍA • 81287

fylgir vegi, vatni eða ert í óbyggðum. Garmin Oregon kemur þér í snertingu við ævintýrin.

Fylgdu þeim fremsta!

www.garmin.is | Garmin Iceland | Ögurhvarf 2, 203 Kópavogur | Sími: 577 6000

•

4

•

7

•

14

•

18

S i g m a r B . H a u k ss o n

Greining á gæsavængjum úr veiði D r . A r n ó r Þ ó r i r S i g f ú ss o n

Sjálfbær þróun og sjálfbærar skotveiðar Elvar Árni Lund,

s j á v a r ú t v e gs f r æ ð i n g u r

Veiðin á skjáinn Upptökuvél

Gefið

prufuð

Ástand rjúpnastofnsins árið 2009

•

20

Dýrmætar minningar og uppsett dýr við

Mauel

24

•

29

•

31

•

36

með hundum

Veiðar á Íslandi Niðurstöður

•

42

V a r ð a n d i V a t n a j ö k u l sþ j ó ð g a r ð

Sósurnar með villibráðinni Ú l f a r F i n n b j ö r n ss o n

þjóðardrykkur

SKOTREYN: http://www.skotreyn.is

Sigmar B. Hauksson Ritstjórn fagefnis:

•

46

•

47

•

50

Dr. Arnór Þórir Sigfússon Forsíðumynd:

Nikulás Sigfússon

Skota

Tapas og Tio Pepe Sérrí

SKOTVÍS: http://www.skotvis.is

kokkur

Veiðar og viskí Vískí

Heimasíður:

Ritstjórn og ábyrgð:

könnunar

Þjóð í þjóðgarði

Sími 893 4574, E-mail skotvis@skotvis.is

u p p b y gg i n g o g f é l a gss t a r f i ð

Félagsskapur og fuglaveiðar Veiðar

•

uppstoppara

Skotreyn Starfsleyfismál,

Skotveiðifélag Íslands Pósthólf 1157, 121 Reykjavík

Ólafur K. Nielsen

Viðtal

út fyrir:

Meðal efnis

Leiðari

Útgáfa, útlit og prentvinnsla:

Sökkólfur ehf.

með villibráðinni

Hrafnshöfða 13, 270 Mosfellsbær Sími 824 8070 kjartan@skotvis.is

Rjúpnaveiðimenn Í fyrra veiddust í það minnsta 10.000 fleiri rjúpur en Náttúrufræðistofnun hafði ráðlagt. Í ár er ráðlögð veiði 75.000 rjúpur, það eru á að giska 15 rjúpur á hvern veiðimann. Gætum hófs svo að við getum stundað rjúpnaveiðar í íslenskri náttúru um ókomin ár.

Stjórn Skotveiðifélags Íslands

3

Leiðari

Þjóðgarðar - fyrir hverja?

Nú eru 40 ár síðan að framsýnt fólk norður í Mývatnssveit sprengdi í loft upp stíflu í Laxá sem stjórnvöld þrjóskuðust við að byggja gegn vilja fólksins í sveitinni og fjölmargra annara Íslendinga. Það er áhugavert að rifja þennan atburð upp í ljósi þess að nú um þessar mundir er okkur að berast fréttir um hvernig haga eigi veiðum í Vatnajökulsþjóðgarði - stærsta þjóðgarði í Evrópu. Áður en lengra er haldið er rétt að hafa það í huga að umhverfisvernd er tiltölulega nýtt hugtak í Íslensku máli, það orð sást fyrst á prenti 1971.

Fullyrða má að verulegar breytingar hafi orðið á viðhorfum Íslendinga til náttúruverndar þegar framkvæmdir hófust við Kárahnjúka - mestu verklegu framkvæmdir Íslandssögunnar.

Eftir þær framkvæmdir er engu líkara en að stjórnvöld hafi vaknað upp af vondum draumi því ekki verður annað séð en að áætlanir um friðanir og stofnun þjóðgarða séu unnar af meira kappi en forsjá. Það á við um nýtingu Vatnajökulsþjóðgarðs, eins og fyrirhugaða stíflugerð í Laxá á sínum tíma, að svona róttækar aðgerðir heppnast aldrei nema um þær sé almenn sátt.

Hvað varðar Vatnajökulsþjóðgarð þá sýnist mér vanta, allavega eins og staðan er í dag, nokkuð upp á það.

Gæsir Það er athyglisvert að friðanir á hálendi Íslands virðast fyrst og fremst vera til að varðveita óspillta náttúru eða jarðmyndanir af ýmsum toga.

Friðunin gengur út á það að ekki sé virkjað á svæðinu, lagðir vegir eða önnur mannvirki. Þá er bannað að stunda fuglaveiðar á þessu svæðum þó engin ástæða sé til þess. Gæsaveiðar

4

SIGMAR B. HAUKSSON FORMAÐUR SKOTVEIÐIFÉLAGS ÍSLANDS

eru bannaðar í friðlandinu sem kallast Guðlaugstungur, sömuleiðis eru líkur á að gæsaveiðar verði bannaðar í stækkuðu friðlandi við Þjórsárver og hugmyndir eru uppi um að takmarka gæsaveiðar í Vatnajökulsþjóðgarði. Á þessum svæðum eru nær eingöngu stundaðar heiðagæsaveiðar. Heiða­ gæsa­ stofninn er um þessar mundir fyrna sterkur, sennilega hátt í 400.000 fuglar. Íslendingar og Bretar eru sennilega að veiða tæplega 50.000 fugla úr stofninum. Þess vegna eru þessar takmarkanir á fuglaveiðum á hálendinu algerlega óskiljanlegar og ónauðsynlegar.

G r ág æ s i r Aðra sögu er hinsvegar að segja um grágæsina. Grágæsastofninn er í dag sennilega um 180.000 fuglar. Íslendingar og Bretar eru sameiginlega að veiða líklegast um 70.000 grágæsir, þar af veiða Íslendingar um 50.000 fugla. Þetta er ansi mikil veiði.

Af þeim grágæsum sem drepast hér á landi eru 90% fullorðinna fugla skotinn og um 50% unga.

Það sem ekki er ásættanlegt í þessu sambandi að um 11% veiðimanna eru að veiða 50% allra grágæsa, það gera um 70 gæsir á mann. Hvað gerir veiðimaður við 70 grágæsir? Jú hann hlýtur að selja þær, allavega eru gæsir verslunarvara og veitingahús og verslanir kaupa nokkur þúsund gæsir á ári.

Varla þéna menn neitt að ráði í þessum viðskiptum, það kostar talsvert að leigja tún og rækta kornakra. Er kominn tími til að banna sölu á gæs?

Skotveiðifélag Íslands telur að enn sé ekki ástæða til þess en við verðum þó að hafa það í huga að hvað varðar grágæsina að þá erum við á gula ljósinu. Við veiðimenn þurfum að laga til í okkar ranni í þessum efnum. Það er til dæmis forkastanlegt að talsverður hluti þeirra gæsa sem við veiðum er fleygt. Því miður er það svo að allt of margir veiðimenn hirða aðeins bringur þeirra fugla sem þeir veiða, kasta afgangnum, lifur, lærum og öðru góðgæti sem vel má nýta. Hér er á vissan hátt við stjórnvöld að sakast, þrátt fyrir að við séum að greiða milljónir í Veiði­ korta­sjóð þá er engu af því fé varið til fræðslumála, til dæmis um betri nýtingu bráðar. Hinsvegar er talsverðu fé varið til svokallaðra vöktunarverkefna og rannsókna sem gagnast okkur skotveiðimönnum ekkert á nokkurn hátt, í því sambandi mætti nefna vöktun refastofnsins en til þess verkefnis var varið kr. 2,8 miljónum árið 2010.

Rjúpur Það er vist áhyggjuefni að talsvert var veitt meira af rjúpu í fyrra en Náttúru­ fræðistofnun hafði lagt til.

Sennilega voru veiddar um 85.000 til 90.000 rjúpur. Ráðgjöf Náttúru­ fræði­stofnunar hljóðaði upp á 71.000

Leiðari

rjúpur. Aðstæður í fyrra haust voru mjög sérstakar. Fyrstu veiðihelgina var veður mjög hagstætt til rjúpnaveiða og aðstæður í náttúrunni frábærar og mikið af rjúpu. Þessa fyrstu helgi var því veiði talsvert betri en mörg undanfarin ár. Rúmlega 400 fleiri veiðimenn voru á veiðislóð en árið 2008. Helgina eftir var veður einnig frekar gott og mjög góð veiði. Mest af þeirri rjúpu sem veidd var í fyrra var því skotin fyrstu tvær helgarnar. Aðstæður í samfélaginu voru einnig sérstakar, fáir Íslendingar voru erlendis og margir veiðimenn áttu auðveldara með að taka sér frí en oft áður. Líklegast eiga margir veiðimenn talsvert af rjúpu frá því í fyrra og eiga þeir því að geta gengið hægt um gleðinnar dyr nú í haust, því ef við eigum að eiga kost á því að stunda rjúpnaveiðar um ókomin ár þá verða veiðimenn að láta af græðgisveiðum og veiða hóflega, aðeins fyrir sig og sína.

Náttúrufræðistofnun leggur til að nú í haust verði veiðin 75.000 rjúpur, það eru 15 rjúpur á mann, það dugar ágætlega. 2012 verður tekin ný ákvörðun um skipulag rjúpnaveiða næstu árin.

Það er í höndum okkar veiðimanna hver sú ákvörðun verður. Veiðar úr Íslenska rjúpnastofninum verða að vera sjálfbærar, þess vegna verðum við að gæta þess að veiða hóflega.

nusta Netgreiðakslinlugaþogjófyrirtæki!

DYNA MO REYK JAVÍ K

– fyrir einst

„Einfaldaðu þér fjármálastjórnunina með netgreiðsluþjónustu Byrs – betri yfirsýn, enginn kostnaður.“

BYR | Sími 575 4000 | www.byr.is

5

Leiðari

V a t n a j ö k u l sþ j ó ð g a r ð u r Lagt er til að hreindýraveiðar hefjist ekki í nágrenni Snæfells fyrr en eftir 15. ágúst. Þetta er gert til að trufla ekki göngufólk og gefa skólabörnum kost á að skoða þetta svæði. Hér hlýtur að vera um einhvern misskilning að ræða. Hreindýraveiðimenn verða að hafa með sér leiðsögumann, ef mikið af göngufólki er á svæðinu þá ætti

Veiðar úr Íslenska rjúpnastofninum verða að vera sjálfbærar, þess vegna verðum við að gæta þess að veiða hóflega. landverði að vera í lófa lagið að hafa samband við stjórnstöð hreindýraveiða og koma þeim tilmælum til leiðsögumanna að fara ekki með veiðimenn inn á svæðið. Á þessum tíma, fyrir 15. ágúst, eru skólar ekki starfandi og flest börn og unglingar í sumar­fríum með foreldrum sínum eða í vinnu. Þá ætti það að vera áhugavert fyrir bless-

6

uð börnin að kynnast veiðunum og nýtingu hreindýranna, en það er nú önnur saga. Nú í sumar hefur nokkuð verið af hreindýrum inn á því svæði sem stendur til að friða. Ef dýrin halda áfram að venja komur sínar inn á fyrirhugað friðunarsvæði gæti það orðið heiglum hent að veiða upp í kvótann.

Stjórn Vatna­ jökuls­ þjóð­ garðs á því að falla frá þessum tillögum, þá er rétt að geta þess að tekjur af hreindýraveiði á Héraði og í nágranna­ sveitarfélögum eru líklegast um 150 milljónir á ári, það munar um minna. Önnur óskiljanleg tillaga er að gæsaveiðar hefjist ekki fyrr en 1. september í staðinn fyrir 20. ágúst.Ástæðan er sögð vera sú að mikið sé skotið af ófleygum gæsaungum. Hvaðan koma þessar upplýsingar? Að athuguðu máli fær þetta ekki staðist. Ófleygir fuglar eru nánast alltaf skotnir með riffli. Fæstir hreindýraveiðimenn hafa með sér rétt skot til að skjóta fugla, þá er flestum leiðsögumönnum illa við að skotið sé á sitj-

andi fugla með öflugum rifflum vegna hættunnar sem af því skapast. Afar lítið er því skotið af heiðagæs með riffli á Fljótsdalsheiði og umhverfis Snæfell, aðeins örfáir fuglar og af þeim eru mögulega sárafáir ungar. Heiða­ gæsa­ stofn­inn er fyrna sterkur, þessar veiðar hafa því enginn áhrif á stofninn. Þá er það nánast óframkvæmanlegt að hafa sérstakan veiðitíma á þessu svæði, hvar á að draga mörkin, hverjir eiga að fylgjast með því að þessu banni sé fylgt eftir? Skotveiðifélag Íslands er tilbúið að vinna með stjórn Þjóðgarðsins að öllum góðum málum, að samskipti skotveiðimanna og annara þeirra sem heimsækja Vatna­jökuls­þjóð­ garð sér til ánægju og yndisauka séu sem best og að sem flestir geti notið þess sem Vatna­jökuls­þjóð­garður hefur upp á að bjóða, til þessa var leikurinn gerður, var það ekki?

S i g m a r B H a u k ss o n F o r m a ð u r S KOTVÍ S .

Gæsastofninn H e i ð a g æ s . L j ó s m y n d : J ó h a n n Ó l i H i l m a r ss o n

Greining á gæsavængjum úr veiði Árið 1993 hóf ég að safna vængjum af öndum og gæsum frá veiðimönnum til aldursgreininga á veiðinni. Vængjunum hefur verið safnað víðsvegar að af landinu og verið flokkaðir eftir tegundum og aldurshópum, þ.e. annars vegar ungfuglar á fyrsta ári og hins vegar eldri fuglar. Markmið þessara rannsókna er að vakta varpárangur veiðistofnanna en hlutfall unga í veiði gefur vísbendingu um það hvernig varp tegundanna hefur gengið. Söfnun og greining anda- og gæsavængja hefur farið fram nær samfellt síðan 1993, þó féll greining niður 2001 og 2002.

Söfnun og greiningar á vængjum hófust 1993 er ég starfaði hjá Veiðistjóraembættinu (nú Veiði­ stjórn­ unar­svið Umhverfis­stofn­unar) og flutt­ ust þær á Náttúru­ fræði­ stofn­ un Íslands 1995 er ég hóf störf þar við anda- og gæsarannsóknir eftir flutning Veiði­ stjóra­ embættisins til Akur­ eyrar. Þar starfaði ég til loka árs árið 2000 og eftir það féllu greiningar niður í tvö ár. Árið 2003 hóf ég greiningar á anda- og gæsa-

DR. ARNÓR ÞÓRIR SIGFÚSSON VERKÍS HF

vængjum að nýju í samvinnu við Halldór Walter Stefánsson og hafa þær haldið áfram samfellt síðan þá. Samantekt á niðurstöðum greininganna fram til ársins 2000 má sjá í Arnór Þ. Sigfússon (2000), Morten Frederiksen og Arnór Þ.

Sigfússon (2004) og svo eftir það í Arnór Þ. Sigfússon (2009). Helstu niðurstöður eru þær að góð samsvörun er milli ungahlutfalls í veiði og þess sem mælt er af breskum vísindamönnum í gæsahópum á vetrarstöðvunum sem bendir til

að báðar aðferðir gefi okkur góða vísitölu yfir ungaframleiðslu í stofnunum.

Ungahlutfall er nokkuð mismunandi eftir tegundum. Það er hæst hjá grágæs, um 42%, nokkuð lægra hjá heiðagæs eða um 30% og hjá blesgæs var það um 33% að meðaltali þó síðustu árin sem blesgæs var veidd hafi hlutfallið lækkað mjög. Hjá helsingjanum er hlutfallið um 28%.

Rannsóknir sem þessar væru ekki mögulegar nema með góðri samvinnu við veiðimenn sem hafa aðstoðað okkur. Ég vil því þakka öllum þeim fjölmörgu veiðimönnum sem hafa sent okkur vængi til greininga eða boðið okkur að koma í heimsókn og aldursgreina aflann. Halldóri Walter Stefánssyni er þakkað fyrir ómetanlega aðstoð við greiningar. Veiðikortasjóður hefur styrkt þessar rannsóknir í þrígang 2006, 2008 og svo nú síðast í vor og er sá stuðningur þakkaður kærlega. Ég mun hér gera grein fyrir helstu niðurstöðum þessara rannsókna á gæsavængjum til ársins 2009.

7

Gæsastofninn Mynd 1. Tveir

heiðagæsavængir, efri af eldri gæs en neðri af unga.

d v e r g v æ n gs f j a ð r i r n a r e n b l á r ö r v a r á v æ n gþ ö k u r

Aðferðirnar Hafist er handa 20. ágúst ár hvert, þegar gæsaveiðitíminn byrjar.

Gæsavængjum er safnað frá veiðimönnum og þeir aldursgreindir eða veiðimenn eru heimsóttir og gæsirnar aldursgreindar. Veiðitími gæsa er til 15. mars

8

Rauðar örvar benda á ( L j ó s m . S k a r p h é ð i n n G . Þ ó r i ss o n ) .

en gæsir eru að mestu farnar af landinu um miðjan nóvember þannig að um það leyti líkur að mestu söfnun og greiningu gæsavængja. Vængir eru þó að berast fram yfir áramót, bæði vegna þess að gæsir eru farnar að dvelja lengur á landinu en áður og eitthvað er um að væng-

ir séu settir í frost og berist seint og um síðir. Auglýst er eftir vængjum í veiðidagbók Umhverfisstofnunar auk þess sem Hjálmar Ævarsson hjá Hlað hefur góðfúslega leyft okkur að auglýsa eftir vængjum á spjallinu á hlad.is og Gísli Hjörleifsson hefur birt auglýsingu frá okkur á veidimadur.is.

Safnað hefur verið vængjum af öllum tegundum gæsa. Aðeins má nú veiða þrjár tegundir gæsa hér á landi í dag, en þær eru grágæs Anser anser, heiðagæs A. brachyrhyncus og helsingi Branta leucopsis. Veiða mátti blesgæs A. albifrons flavirostris til ársins 2006 en þá var hún friðuð og því ekki lengur með í vængjaúrtakinu. Hlutfall unga hjá blesgæsum hefur þó verið mælt af höfundi frá 2006 með því að skoða blesgæsahópa í túnum og ökrum og er það ekki hluti af rannsókn þessari en þó eru helstu niðurstöður þeirra greininga sýndar hér.

Gæsavængir er aldursgreindir á lögun og litarmun á vængþökum (sjá mynd 1) en á unganum eru vængþökurnar ávalar í endann og litaskil ekki

50% 60% 40% 50% 30%

Mynd 2.

2262 2262

2545

1168 1168

2545

1052

997 997

473

1456 1456

1052

1178 1178

473

2439 2439

Ár

1367

916 916

0%

1367

1241 1241

10%

1367

81

336

81

20% 0%

336

30% 10%

1367

40% 20%

Hlutfall grágæsaunga í vængjasýnum. Sýnastærð árs er tilgreind í hverri súlu og sýnd eru 95% vikmörk hlutfallsins. Ár

Af voru 160 ungar, eða 30,7% og eins og sjá már eái n3. mynd þá ero gþetta M y521 n d 2.

2heiðagæs . H Hlutfall l u t f a l l g rgrágæsaunga ág æ s a u n g a í v æ ín gvængjasýnum. j a s ý n u m . S ý n a s t æ Sýnastærð r ð á r s e r t i l gárs d í tilgreind hverri súlu sýnd Mynd er í hverri ungahlutfall rétt um meðallag en meðalhlutfall unga í heiðagæsaveiðinni frá 1995 til 2009 er eru 95% vikmörk hlutfallsins. súlu og sýnd eru 95% vikmörk hlutfallsins. um 30% (95% öryggismörk; 24-35%).

Gæsastofninn

60%

Af 521 heiðagæs voru 160 ungar, eða 30,7% og eins og sjá má á 3. mynd þá er þetta ungahlutfall rétt um meðallag en meðalhlutfall unga í heiðagæsaveiðinni frá 1995 til 2009 er um 30% (95% öryggismörk; 24-35%).

60% 50% 40% 60%

0%

521

324 324

521

415

410 410

326

415

Ár

326

302 302

377

243 243

268

320

377 268

10%

320

0% 20%

436 99 99

10% 30%

153

20% 40%

436

30% 50%

153

skörp öfugt við fullorðna fugla þar sem vængþökurnar eru þverstýfðari og skarpari skil milli ljósa enda fjarðanna og dekkri hlutans. Þó flestir vængir séu auðgreindir þá koma alltaf vængir sem erfitt er fyrir óvana að greina og einnig geta vængirnir verið blautir eða snjáðir sem gerir greiningu erfiðari.

Halldór W. Stefánsson (2009) uppgötvaði við skoðun á vængjum að hægt væri að greina aldur á lögun stærstu dvergvængfjaðrar, en dvergvængurinn einskonar þumall fuglanna sem samanstendur af þrem til fimm fjörðum framan á hnúa vængsins. Á unganum er litur og lögun fjaðrarendans á lengstu og ystu dvergvængsfjöðrinni frábrugðin því sem er á fullorðnum fuglum, endinn er oddmjórri og dekkri (sjá mynd 1.). Líkt og með vængþökur þá geta verið vafatilfelli sem vefjast fyrir óvönum en mjög gott er að nota báðar aðferðirnar saman og styrkir það áreiðanleika aldursgreininganna. Greiningum á dvergvængsfjöður er lýst í ágætri grein Halldór W. Stefánssonar í Veiðidagbók Umhverfisstofnunar 2009.

Andaveiðitíminn hefst 1. september og stendur til 15. mars og þar sem endur eru hér allan tímann eru andavængir að berast allt það tímabil þó að megnið af andavængjum berist á sama tíma og gæsavængirnir og oft frá sömu aðilum. Mjög fáir andavængir berast og samanburður á sýnum því vart marktækur milli ára þó hann gefi vísbendingar um breytingar í aldurshlutföllum.

Leyfilegt er að veiða sjö tegundir anda á Íslandi, þrjár tegundir gráanda; stokkönd Anas platyrhynchos, urtönd A. crecca og rauðhöfða A. penelope og fjór-

M y3. n d 3Hlutfall . H l u t f a l lheiðagæsaunga h e i ð a g æ s a u n g a í víæ nvængjasýnum. g j a s ý n u m . S ý n a s t æ Sýnastærð r ð á r s e r t i l g árs r e i n der í h vtilgreind e r r i s ú l u oíg Mynd sýnd eru 95% vikmörk hlutfallsins. hverri súlu og sýnd eru 95% vikmörk hlutfallsins.

Ár

ar tegundir kafanda; skúfönd Aythya skoðaðar heilar. Líkt og með gæsir þá Hlutfall heiðagæsaunga í vængjasýnum. Sýnastærð árs er tilgreind í súlu A. og sýnd erutoppönd 95% vikmörk hlutfallsins. fulingula,hverri duggönd marila, er hvort tveggja um að ræða að vængjMergus serrator og hávellu Clangula um sé safnað frá veiðimönnum eða að hyemalis. veiðimenn séu heimsóttir og endurnAndavængir eru greindir á lit og ar skoðaðar heilar. Ekki verður fjallað lögun fjaðra og er sú greining flókn- frekar um andavængi hér. ari en greining gæsavængja. Einnig er Niðurstöðurnar hægt að nota stélfjaðrir til aldursgreiningar snemma vetrar ef endurnar eru Frá upphafi verkefnisins hafa alls verið aldursgreindar rúmlega 25 þúsund gæsir og þar af tæplega 13 þús 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 und frá 2003. Í töflu 1. má sjá hvernig Grágæs (33000) 425 1367 473 1052 1168 2545 2262 skiptingin er milli tegunda frá 2003, Heiðagæs (13000) 268 377 326 410 415 324 521 þegar hafist var handa við aldursHelsingi (1600) 19 37 38 11 112 135 48 greiningar á ný eftir hlé. Langmest er Blesgæs 288 189 93 Friðuð Friðuð Friðuð Friðuð greint af grágæsum, enda mest veitt af Samtals 1000 1970 930 1473 1695 3004 2831 þeim eins og sést á meðalveiðinni og T a f l a 1 . F j ö l d i v æ n g j a s e m g r e i n d u r v a r 2 0 0 3 - 2 0 0 9 e f t i r t e g u n d u m . M e ð a l v e i ð i n í u á r a ef hlutfall milli tegunda í veiði á móti s a m k v æ m t v e i ð i s k ý r s l u m e r s ý n d í s v i g a o g b y gg i r ( E i n a r G u ð m a n n 2 0 0 7 ) . hlutfalli í vængjasýni er skoðað kemur Mynd 3.

9

60% 50% 40%

0%

48

135

112

11 38

19

24

10%

23

75

50

20%

37

338

30%

50

Mynd 4. Hlutfall helsingjaunga í vængjasýnum. Sýnastærð árs er tilgreind í hverri súlu og sýnd Mynd 4. Hlutfall helsingjaunga í vængjasýnum. Sýnastærð e r u árs 9 5 %er v i ktilgreind m ö r k h l u t fíahverri llsins. súlu og sýnd eru 95% vikmörk hlutfallsins.

60%

912

288

2982

189

1190

93

207

216

355

378

10%

2357

Ungahlutfall hjá blesgæs er sýnt á 5.mynd. Þar sem veiðar á blesgæsum voru bannaðar 2006 eru50% hlutföll unga sem sýnd eru fyrir 2006 til 2009 mæld með fjarsjá á ökrum og túnum þannig að þau eru ekki sambærileg við fyrri athuganir. Ungahlutfall í veiðinni 2005 var nokkuð gott samanborið við árin þar á undan, en hafa verður í huga að sýnastærð var með minna móti, 40% einungis 93 fuglar. Árið 2006 var svo aldurshlutfallið í ökrum og túnum einungis um 7% sem er mjög lélegt en heldur betra 2007 eða um 10%. Næstu tvö árin, 2008 og 2009 nær svo ungahlutfallið í um 15% en talið er að hlutfall unga í stofni blesgæsa þurfi að vera yfir 15% til 30% að stofninn nái að vega upp á móti afföllum og stækka. Eftir friðun hér 2006 hætti blesgæs að fækka og hefur staðið í stað en ungahlutfall síðustu 2 ár gefur vonir um að hann gæti jafnvel rétt20% eitthvað við.

91

í ljós að hlutfall heiðagæsa í vængjasýninu er heldur lægra en hjá grágæs og helsingja.

Vængjasýnið er gott hlutfall af heildarveiði ár hvert og gefur því góða mynd af breytingum á hlutföllum milli ára. Þannig var t.d. sýnið 2008 tæp 5% af heildar gæsaveiðinni það ár.

Af 2262 grágæsum sem skoðaðar voru 2009 var fjöldi unga frá sumrinu 1049 eða um 46,4% og eins og sjá má á 2. mynd þá er þetta ungahlutfall nokkuð yfir meðallagi. Meðalhlutfall unga í grágæsaveiðinni frá 1993 til 2009 er um 42% (95% öryggismörk; 40-44%). Hlutfall unga í grágæsaveiðinni 2008 er það hæsta sem sést hefur og svipað því sem var 2004 og 2007 en árið 2009 er það fjórða hæsta sem sést hefur. Þetta bendir til að varpárangur gæsanna hafi verið með besta móti sumarið 2009 og er það þriðja árið í röð sem góður varpárangur er eftir tvö mögur ár þar á undan. Því má búast við að stofninn gæti vaxið, en niðurstaðna talninga frá haustinu 2009 og mælinga á ungahlutfalli á vetrarstöðvum er ekki að vænta frá Wildfowl & Wetlands Trust (WWT) fyrr en haustið 2010. Þess ber þó að gæta að veiðar á grágæs hafa verið að aukast mjög síðastliðin 2 ár og samkvæmt veiðitölum frá Umhverfisstofnun var veiðin rúm 45 þúsund fuglar árið 2008 og yfir 50 þúsund 2009. Þessi mikla aukning á veiðinni gæti því valdið því að stofninn standi í stað þó ungaframleiðslan sé mikil.

Af 521 heiðagæs voru 160 ungar, eða 30,7% og eins og sjá má á 3. mynd þá er þetta ungahlutfall rétt um meðallag en meðalhlutfall unga í

246

Gæsastofninn

að veiða hér á landi (Morten Frederiksen og Arnór Þ. Sigfússon 2004). Meðalungahlutfall frá 1995-2009 er heldur hærra eða um 28% (95% öryggismörk; 22-34%), sem er svipað og hjá heiðagæsinni.

0%

Mynd 5. Hlutfall

súlu og sýnd eru

Mynd 5.

Áro g í t ú n u m . b l e sg æ s a u n g a í v æ n g j a s ý n u m 95%

vikmörk hlutfallsins.

Frá 2006

Sýnastærð

árs er tilgreind í hverri

tekur hlutfall í túnum og ökrum við af hlutfalli í veiði

Hlutfall blesgæsaunga í vængjasýnum og í túnum.

(gular

súlur).

Sýnastærð árs er

tilgreind í frá hverri súlu og sýnd vikmörk hlutfallsins.

Frá 2006 heiðagæsaveiðinni 1995 til 2009 er eru en95% stofninn hefur verið í uppsveiflu tekur hlutfall í túnum og ökrum við af hlutfalli í veiði (gular súlur). um 30% (95% öryggismörk; 24-35%). frá aldamótum samkvæmt talningum

Hlutfall unga í heiðagæsaveiðinni WWT (Mitchell 2008).

Eins og áður segir þá er góð samsvörun milli ungahlutfalls í veiði og þess sem mælt er af breskum vísindamönnum í gæsahópum vetrarstöðvunum bendir að báðar árið áður var það þriðja hæsta ásem Aðeins sem bárust 48 tilvængir afaðferðir helsgefi okkur góða vísitölu yfir ungaframleiðslu í stofnunum. Þessi vísitala nýtist okkur til að spá mælst hefur upphafi og gæsanna. virðist ingjum sem er með minna fyrir um og túlka frá þróun stofnstærðar Á mynd árið 6. má2009, sjá samanburð milli hlutfalls grágæsaunga í veiðinni og þess sem mælt er í gæsahópum á vetrarstöðvunum á sem varpárangur móti.

Af þeim voru hærra 10 af en ungum eðaá Bretlandseyjum. Þar heiðagæsa má sjá að sumarið hlutfall unga í veiðinni er mun mælist vetrarstöðvunum og sama kemur fram í mynd 5. þegar borin eru saman hlutfall í veiði og 2008sem hafi verið eftir þrjú þessa umer20%, semsúeraðnokkuð undir meðþess mælt er í mjög túnum góður frá 2006. Ástæða talin vera hlutfall unga í veiði er yfirleitt mun hærra en er raunverulega í stofninum því veiðin er ekki alveg tilviljanakennd með nokkuð mögur ár en heldur minni allagi en meðaltalið er 28% (95% tilliti til aldurs. Fjölskyldur halda sig í smærri hópum en geldfuglar, en með geldfuglum er átt við ársgamla fugla og eldri sem eru ókynþroska eða einhverra hluta vegna ekki með unga. árið 2009. Þó má búast við að heiða- öryggismörk; 22-34%) (4. mynd). Á Geldfuglahópar geta verið mjög stórir, jafnvel hundruð fugla meðan fjölskyldur eru oftar í minni hópum, stakar fjölskyldur eða 2009 nokkrar árunum saman. 1995 Á mynd 7. mávar sjámeðalungatengsl milli gæsastofninn vaxi enn á árinu til 2000 hópastærðar og hlutfalls unga hjá blesgæsum sem sýnir þetta glöggt, hæsta ungahlutfallið hjá

minni hópum. Þar sem auðveldara er að tæla smærri hópa í skotfæri með gervigæsum í fyrirsát þá lenda fjölskyldur frekar í veiðinni og ungahlutfallið í veiði því hærra en það er raunverulega í stofninum.

Á mynd 8. má sjá samanburð á hlutfalli unga í veiði grágæsa á Íslandi og þess sem talið er að hausti á Bretlandseyjum af The Wildfowl and Wetlands Trust (http://wwt.org.uk/ourwork/research). Eins og sést þá er yfirleitt nokkuð góð samsvörun þarna á milli, þannig að þegar ungahlutfall í veiði mælist hátt þá koma yfirleitt fram toppar í talningum og öfugt.

Hlaupandi meðaltalið dregur úr skekkju sem vænta má milli ára í talningum og er samsvörun milli þess og ungahlutfallsins enn betri.

4.490,-

Skúlagötu 19 - 101 Rvk.

10

Íslensk framleiðsla fyrir íslenska bráð

Hlad logo.pdf

1.9.2005

Gæsastofninn

Hlaðskotin

11:45:33

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Það eru rúmlega 25 ár síðan Hlað hóf framleiðslu haglaskota sem hafa margsannað sig við okkar sérstöku aðstæður. Árleg söluaukning segir okkur að íslenskir skotveiðimenn kunna að meta skotin frá Húsavík. Skotin eru framleidd í þremur útfærslum þ.e.a.s. Hlað Original, Hlað Patriot og Diamond Gold.

www.hlad.is Hlað ehf. • Bíldshöfða 12 • Sími 567 5333 og Haukamýri 4 • 640 Húsavík

% ungfuglar

ungfuglar

% ungfuglar%

Ungahlufall

Ungahlufall Ungahlufall

Gæsastofninn

hlutfall helsingja í veiðinni 25,9% sem er lægsta ungahlutfallið af þeim 60% þremur tegundum gæsa sem heim50% Ísland ilt er að veiða hér á landi (Morten 60% 40% Frederiksen og Arnór Þ. Sigfússon 50% Ísland 2004). Meðalungahlutfall frá 1995Bretland 40%30% 2009 er heldur hærra eða um 28% 30%20% (95% öryggismörk; 22-34%), sem er Bretland 20% 60% svipað og hjá heiðagæsinni.

10% 50% 10% Ungahlutfall hjá blesgæs er sýnt á Ísland 0% 40% 0% 5.mynd. Þar sem veiðar á blesgæs30% 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2000 -10% 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999Bretland um voru bannaðar 2006 eru hlutföll 20% unga sem sýnd eru fyrir 2006 til 2009 M y n d 10% 6.

S a m a n b u r ð u r á h l u t f a l l i g r ág æ s a u n g a í v e i ð i á í s l a n d i o g í t ú n u m o g ö k r u m á v e t r a r s t ö ð v u n u m á B r e t l a n ds e y j u m . mæld með fjarsjá á ökrum og túnum 0%6.

Mynd Samanburður á hlutfalli grágæsaunga í veiði á íslandi og í 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 ökrum á vetrarstöðvunum á Bretlandseyjum.

-10% þannig að þau eru ekki sambærileg 0,8 við fyrri athuganir. Ungahlutfall í

veiðinni 2005 var nokkuð gott sam0,7 0,8 0,8 anborið við árin þar á undan, en hafa 0,6 verður í huga að sýnastærð var með 0,7 0,7 0,5 minna móti, einungis 93 fuglar. Árið 0,6 0,6 2006 var svo aldurshlutfallið í ökrum 0,4 0,5 0,5 og túnum einungis um 7% sem er 0,4 0,3 mjög lélegt en heldur betra 2007 eða 0,3 0,4 0,2 um 10%. Næstu tvö árin, 2008 og 0,2 0,3 2009 nær svo ungahlutfallið í um 15% 0,1 0,1 0,2 en talið er að hlutfall unga í stofni 0 0 0,1 blesgæsa þurfi að vera yfir 15% til að 300 400 600 500 600 0 0 100 100 200 200 300 400 500 stofninn nái að vega upp á móti afföll0 Stærð hStærð óps hóps um og stækka. Eftir friðun hér 2006 0 100 200 300 400 500 600

hætti blesgæs að fækka og hefur stað- M y n d 7 .

Stærð h óps H l u t f a l l b l e sg æ s a u n g a í t ú n u m o g ö k r u m á m ó t i s t æ r ð g æ s a h ó p s

ið í stað en ungahlutfall síðustu 2 ár gefur vonir um að hann gæti jafnvel 140000 0,6 Mynd 7. Hlutfall blesgæsaunga í túnum og ökrum á móti stærð gæsahóps rétt eitthvað við.

140000 0,6 120000 Eins og áður segir þá er góð sam0,5 svörun milli ungahlutfalls í veiði og 120000 100000 0,5 0,4 þess sem mælt er af breskum vísindaFjoldi ̈ gæsa 80000 mönnum í gæsahópum á vetrarstöðv100000 0,3 0,4 Hlutfall unga unum sem bendir til að báðar aðferðir 60000 ldi ̈ gæsa 80000 5 ara ́ hlaupandi Fjo meðaltal gefi okkur góða vísitölu yfir ungafram0,2 40000 0,3 leiðslu í stofnunum. Þessi vísitala nýtHlutfall unga 60000 0,1 ist okkur til að spá fyrir um og túlka 20000 5 ara ́ hlaupandi meða 0,2 þróun stofnstærðar gæsanna. Á mynd 40000 0 0 6. má sjá samanburð milli hlutfalls 1990 1995 2000 2005 2010

0,1 grágæsaunga í veiðinni og þess sem 20000 Mynd 8.

S a m a n b u r ð u r á u n g a h l u t f a l l i í v e i ð i o g t a l n i n g a á g r ág æ s á v e t r a r s t ö ð v u m á v e g u m mælt er í gæsahópum á vetrarstöðvThe Wildfowl and Wetland Trust. Svört lína sýnir 5 ára hlaupandi meðaltal talninga. n við hlutfall unga í veiði. unum á Bretlandseyjum. Þar má sjá að 0 Y ás v i n s t r a m e g i n á v i ð f j ö l d a g æ s a e n Y ás h æ g r a m e g i0 1990 1995 2000 hlutfall unga í veiðinni er mun hærra í stofninum því veiðin er ekki alveg 2005 verið mjög2010 stórir, jafnvel hundruð fugla en mælist á vetrarstöðvunum og sama tilviljanakennd með tilliti til aldurs. meðan fjölskyldur eru oftar í minni kemur fram í mynd 5. þegar borin eru Fjölskyldur halda sig í smærri hópum hópum, stakar fjölskyldur eða nokkrar saman hlutfall í veiði og þess sem mælt en geldfuglar, en með geldfuglum er saman. Á mynd 7. má sjá tengsl milli er í túnum frá 2006. Ástæða þessa er átt við ársgamla fugla og eldri sem eru hópastærðar og hlutfalls unga hjá blestalin vera sú að hlutfall unga í veiði er ókynþroska eða einhverra hluta vegna gæsum sem sýnir þetta glöggt, hæsta yfirleitt mun hærra en er raunverulega ekki með unga. Geldfuglahópar geta ungahlutfallið hjá minni hópum. Þar

12

Lokaorð Eins og sagði að framan þá væru þessar athuganir ekki mögulegar nema með dyggri aðstoð veiðimanna. Í gegnum árin höfum við

Halldór Walter Stefánsson eignast marga góða kunningja meðal veiðimanna sem árlega leggja okkur til vængi eða bjóða okkur í heimsókn til að skoða og greina aflann. Í leiðinni gefst tækifæri til að spjalla um veiðarnar og hefur það einnig veitt okkur góða innsýn í heim gæsaveiðimannsins, viðhorf þeirra og siði og ýmislegt er varðar veiðarnar. Slík kynni auka þekkingu okkar á gæsaveiðum og koma sér vel við túlkun niðurstaðna. Það er von okkar að þessi sambönd haldist áfram og að fleiri bætist í hópinn sem senda okkur vængi. Ef vængir eru sendir til okkar þá óskum við eftir að alltaf sé sendir vængir sömu megin af fuglunum, t.d. hægri vængir og gætið þess að geyma þá ekki í plastpokum þar sem þeir úldna þar fljótt. Eins mætum við á staðinn ef því verður við komið, en ég er staðsettur í Reykjavík og Halldór Walter Stefánsson á Egilsstöðum. Hægt er að hafa samband við okkur símleiðis

í síma 843 4924 (AÞS) eða 846 5856 (HWS) og einnig með tölvupósti á ats@verkis.is (AÞS) eða doco@mi.is (HWS). Séu vængir sendir með flugi eða flutningaþjónustu þá greiðum við sendingakostnað og er heimilisfangið: A r n ó r Þ . S i g f ú ss o n Verkís, Ármúla 4 108 Reykjavík

Heimildir Arnór Þ. Sigfússon 2000. Gæsarannsóknir og skotveiðimenn. SKOTVÍS 6(1): 29-34.

Arnór Þ. Sigfússon 2005. Ungahlutfall í veiði.

Gæsakvak, Fréttabréf gæsaáhugamanna, 1: 4-5.

Arnór Þ. Sigfússon 2009. Greining á anda- og gæsavængjum úr veiði 2008. Skýrsla Verkís.

Reykjavík, ágúst 2009, 5 bls.

Einar Guðmann 2007. Veiðar á villtum fuglum og spendýrum. Umhverfisstofnun, 290 bls.

Halldór Walter Stefánsson 2009. Aldursgreining gæsa með fjöður ú dvergvæng. Veiðidagbók 2009, Umhverfisstofnun. Akureyri 2009.

Mitchell, C. 2008. Status and distribution of Icelandic-breeding geese: results of the 2007 international census. Wildfowl &Wetlands Trust Report, Slimbridge.

Morten Frederiksen og Arnór Þ. Sigfússon 2004.

Greining á anda- og gæsavængjum úr veiði 1993- 2000. Skýrslur Náttúrufræðistofnunar Íslands NÍ-03009. Reykjavík 2004.

Gæsastofninn

sem auðveldara er að tæla smærri hópa í skotfæri með gervigæsum í fyrirsát þá lenda fjölskyldur frekar í veiðinni og ungahlutfallið í veiði því hærra en það er raunverulega í stofninum. Á mynd 8. má sjá samanburð á hlutfalli unga í veiði grágæsa á Íslandi og þess sem talið er að hausti á Bretlandseyjum af The Wildfowl and Wetlands Trust (http://wwt.org.uk/ our-work/research). Eins og sést þá er yfirleitt nokkuð góð samsvörun þarna á milli, þannig að þegar ungahlutfall í veiði mælist hátt þá koma yfirleitt fram toppar í talningum og öfugt. Hlaupandi meðaltalið dregur úr skekkju sem vænta má milli ára í talningum og er samsvörun milli þess og ungahlutfallsins enn betri.

13

Sjálfbærar skotveiðar

Sjálfbær þróun og sjálfbærar skotveiðar Umhverfisvernd og nýting um­ hverfis­ins er mikið rædd nú um stundir og kanski ekki vanþörf á. Umræðan um hvernig skuli staðið að nýtingu náttaúruauðlinda er fyrirferðamikil og mun að öllum líkindum verða það næstu árin og áratugina. Sjálfbær þróun er hugtak sem oft er nefnt og jafnan í tengslum við sjálfbæra nýtingu. En hvað þýða þessi hugtök, sjálfbærni, sjálfbær nýting og sjálfbær þróun?

Enska orðið sustainable hefur verið þýtt á íslensku sem sjálfbær/sjálfbærni en orðið sjálfbær er nýyrði og á Vísindavef HÍ segir að elsta dæmið um notkun þess er að finna í Alfræðibók AB 1965-1968.

ELVAR ÁRNI LUND SJÁVARÚTVEGSFRÆÐINGUR FRÁ HA MPM FRÁ HÍ Sjálfbær þróun er aftur á móti þýðing á enska orðasambandinu sustai-

nable developement sem kom fram árið 1987 í skýrslunni Our Common Future sem Gro Harlem Brundtland fyrrverandi forsætisráðherra Noregs var í forsæti fyrir en nefndin var á vegum Sameinuðu þjóðanna.

Eftir að skýrslan leit dagsins ljós hefur hugmyndafræðin sem þar er boðuð verið mikið rædd og notuð á alþjóðavísu enda voru miklar vonir bundnar við útkomu skýrslunnar á sínum tíma. Með henni var reynt að sameina sjónarmið þeirra sem vilja nýta náttúruauðlindir og þeirra sem vilja vernda umhverfið. Í sjálfu sér er hugmyndafræðin á bakvið sjálfbæra þróun ekki ný af nálinni og í raun kanski ævaforn. Í stuttu máli er hún

SKOTHELDUR FATNAÐUR Á HEIÐINNI BÁSAR ullarnærföt

VÍK

Power Stretch® peysa

GLYMUR

Hlý og létt ullarnærföt úr 100% Merino ull sem draga raka hratt frá líkamanum.

Léttur rennilás sem gefur kost á auka öndun.

Létt peysa úr Polartec® Power Stretch® efni sem teygist á fjóra vegu, þornar fljótt og andar vel. Hægt að nota hvort tveggja sem nærfatnað eða miðlag.

Húfa og vettlingar úr Polartec® Power Stretch® efni sem teygist á fjóra vegu og þornar fljótt.

húfa & vettlingar

ull afrí Kláð

14

ár er hugsanlegt að þessar breytingar verði orðnar svo sjálfsagðar að til að skara fram úr muni viðkomandi fyrirtæki þurfa aftur að breyta til, til að geta sýnt fram á stöðugar umbætur.

Eins og áður segir snýst sjálfbær þróun að miklu leyti um jafnvægi og eins hefur verið bent á að hugtakið jafnrétti skipi líkan stóran sess í hugmyndafræðinni, t.d. jafnrétti á milli þjóða, samfélagshópa og ekki síst kynjanna. Velferð er líka hugtak sem kemur upp í hugann. Það hvernig við nýtum náttúruna í dag til að auka velferð okkar má ekki ógna velferð komandi kynslóða.

En hvernig snertir þetta umræðuna um veiðar og nýtingu náttúruauðlinda? Í fyrsta lagi þá má hugsa þetta þannig að veiðimenn dagsins í dag verða að ganga þannig um veiðistofnana að afkomendur okkar geti líka veitt úr þeim, með sama sóknarþunga.

Annað mikilvægt atriði er að sjálfbær þróun snýst ekki um algera friðun og er ekki einhver ótvíræð friðunarstefna af hálfu yfirvalda. Sjálfbær þróun er mikið fremur hugmyndafræði sem felur í sér skynsamlega nýtingu náttúruauðlinda, hvort sem um er að ræða í atvinnurekstri eða náttúruupplifun af einhverju tagi, innan einhvers ramma sem samfélagið leggur blessun sína yfir og allir eru jafnir til að njóta þess sem í boði er. Með því að innleiða sjálfbæra þróun í nýtingarstefnu má sjá fyrir sér að gerð sé ákveðin sátt á milli ólíkra hópa með mismunandi skoðanir. Fyrst er jarðvegurinn undirbúinn fyrir málefnalega umræðu með því að kynntar eru til sögunnar staðreyndir og í framhaldinu skipst á skoðunum. Markmiðið hlýtur að vera að búinn verði til rammi um nýtingu, en hann á að taka mið af efnahagslegum, umhverfislegum og samfélagslegum þáttum og jafnvægi þeirra á milli.

Að gefnu tilefni skal hér tekið dæmi

Sjálfbærar skotveiðar

sú að maður eigi ekki að taka meira en maður þarf á að halda og skilja nóg eftir handa þeim sem eftir koma.

Haft var eftir indíánahöfðingjanum Sitting Bull að við höfum ekki fengið jörðina í arf, heldur höfum við fengið hana að láni frá börnunum okkar. Það eigi ekki að ganga á höfuðstólinn heldur lifa á vextinum/vöxtunum.

Eins og heyra má eru þetta vel kunn sjónarmið sem flestir hafa heyrt. Aftur á móti er það nýjung hvernig þessi hugmyndafræði hefur verið sett fram á okkar dögum og hvernig þar er reynt að sýna fram á að nýting og vernd geti vel farið saman.

Sjálfbærri þróun er líka lýst þannig að hún byggir á þremur stoðum. Þær eru efnahagslegir, umhverfis og félagslegir þættir. Þegar jafnvægi ríkir á milli þessara þriggja stoða má sjá fyrir sér ástand sem kallast sjálfbærni. Leiðin til að komast í þetta ástand er sjálfbær þróun, þ.e. að á hverju sviði þurfa hugsanlega að eiga sér stað breytingar eða þróun svo jafnvægi komist á. Síðan má spyrja sig hvenær þetta ástand sé komið á og hvort að það sé yfirhöfuð nokkurn tímann hægt? Það skipti hinsvegar ekki öllu máli þar sem kjarninn er sá að stöðugar umbætur í átt að jafnvæginu skuli eiga sér stað. Breytingar sem gerðar eru í dag þarf að endurskoða á morgun og ekki er hægt að gera ráð fyrir að það sem gert er í dag dugi að eilífu. Breytt er í samræmi við bestu mögulegu þekkingu, en hún getur auðvitað eftir atvikum þurft að taka mið af nýrri þekkingu.

Sem dæmi þá má sjá fyrir sér að fyrirtæki lagi sig að breyttu rekstrarumhverfi með því að færa nýtt bókhald, það kynni sér nýjar hugmyndir í umhverfismálum og hafi áhrif samfélagið í gegnum reksturinn. Slíkar breytingar gætu skilað betri fjárhagslegri afkomu, skynsamlegri nýtingu auðlindar og starfsemi sem væri í sátt við kröfur samfélagsins. Eftir nokkur

15

Sjálfbærar skotveiðar

um hvernig má sjá fyrir sér nýting- • Hefð fyrir útbýtingu bráðar til vina arstefnu fyrir heiðagæsastofninn. og ættingja Það sem vert er að hafa í huga varð- • Áhrif á annað útivistarfólk andi stoðirnar þrjár: • Ánægja veiðimanna af veiðum Þegar þessi listi er skoðaður sést að E f n a h a gs l e g i r þ æ t t i r : það er að mörgu að huga og eflaust má • Ferðakostnaður finna eitthvað sem má bæta við listann.

• Kostnaður við veiðiútbúnað Næsta skref gæti verið að framkvæma • Veiðileyfi svokallaða áhættugreiningu á hverju • Kostnaður við veiðieftirlit og einu atriði á listanum. Þá fær hvert • Kostnaður við vöktun stofns atriði einkunn á skalanum 1-5 fyrir • Sala á afurðum mikilvægi og svo er listað upp hvað • Aflinn sem búdrýgindi gæti hugsanlega gerst sem ógnað gæti því jafnvægi sem talið er æskilegt að sé Umhverfislegir þættir: til staðar. Möguleikinn á því að hugs• Stofnstærð veiðibráðar anleg ógn teljist geta komið upp er • Fjöldi veiddra heiðagæsa fundinn með því að gefa einkunn á • Afrán og náttúruleg afföll skalanum 1-5 og þá eru komnar for• Aðgengi að veiðislóð sendur til þess að reikna, vega og meta • Akstur og umgengni á veiðislóð hvar og hvenær þurfi að gera breyting• Áhrif veiða á önnur dýr ar og hvernig stýringu skuli háttað. Þessi aðferð er vel þekkt við rekstur S a m f é l a gs l e g i r þ æ t t i r : fyrirtækja og þótt deila megi um lík• Hefð fyrir nýtingu urnar á að eitthvað geti gerst er mik• Landréttarmál ilvægast að búið er lista upp það sem • Veiðar sem félagsleg athöfn skiptir máli og hugsa hverjar afleiðing-

arnar gætu orðið og vera þannig með aðgerðaráætlun á takteinum.

Eins og sjá má er ekki vandasamt að gera svona greiningu til átta sig á því sem skiptir máli varðandi sjálfbærni veiða. Veiðimenn eiga með réttu að taka virkan þátt í þeirri umræðu og hafa forgöngu um slíkt. Sterkir veiðistofnar eru forsenda þess að hægt verði að stunda veiðar um ókomna tíð. Undanfarin ár hafa skotveiðimenn þurft að horfa á eftir svæðum sem hafa verið friðuð og veiðar bannaðar innan þeirra á nokkurra haldbærra raka. Vinnubrögðin sem hafa verið notuð í aðdraganda þeirrar vinnu eru á margan hátt gagnrýnisverð og ljóst er að ekki var haft samband við og tekið sjálfsagt tillit til hagsmuna veiðimanna. Nýrrar hugsunar er þörf þegar kemur að stjórnun veiða og nýtingu lands á Íslandi og hægt er að sjá fyrir sér að ný og skilvirk vinnubrögð í anda sjálfbærrar þróunar geti verið lausnin sem leitað hefur verið eftir.

Höfundur

er varaformaður

S KOTVÍ S

SKJÓTTU þér á toppinn með ánægðustu viðskiptavinum í bankakerfinu á Íslandi.

16

Jeppadekk í miklu úrvali Bílabúð Benna er umboðsaðili BFGoodrich og TOYO TIRES á Íslandi.

Komdu við á nýju fullkomnu hjólbarðaverkstæði að Tangarhöfða 8.

Hjólbarðaverkstæði Bílabúðar Benna - Tangarhöfða 8 - S: 590 2000 / Nesdekk - Fiskislóð - sími 561 4110 / Nesdekk - Reykjanesbæ - sími 420 3333

Fáanlegar í flestum sérverslunum skotveiðimanna.

Hreinsiefnin frá Shooters Choice eru einstaklega fjölhæf og til margs brúkleg þegar að viðhaldi og þrifum skotvopna kemur. Efnin henta fyrir allar gerðir skotvopna.

Vörurnar frá Caldwell eru flestum skotmönnum kunnuglegar. Meðal þeirra vara sem boðið er upp á eru vönduð skotrest, tvífætur, skotmörk og ýmislegt fleira.

Kynntu þér vörurnar í þinni sérverslun og á vefslóðinni: www.shooters-choice.com

Kynntu þér vörurnar í þinni sérverslun og á vefslóðinni: www.caldwellshooting.com

Aðrar vörur frá okkur eru meðal annars:

Innflutningur og heildsöludreifing: VERSLUNARFÉLAGIÐ TÝR ehf. verslunarfelagid.tyr@gmail.com

Tæknimál

Veiðin á skjáinn Komnar eru á markaðinn kvikmyndavélar sem hægt er að festa á byssur eða á höfuðfat sem henta vel til upptöku við veiðar. Garmin búðin er komin með í sölu vélar af gerðinni 2010 Tachyon XC og Tachyon XC Micro sem eru vandaðar og léttar myndavélar sem eru vatnsheldar og þola íslenskt veðurfar. Þær nota CMOS myndflögu og skila VGA myndgæðum og hafa góðar linsur.

Aðal munurinn á milli XC og XC Micro er að XC hefur fleiri möguleika sem þú munt lesa um hér síðar í greininni. Eins og litla systir er XC byggð fyrir erfiðustu aðstæður og hentar því fyrir margar gerðir áhugaiðkana þar sem regn, snjór vatn og drulla koma við sögu. Þessi myndavél er mjög vinsæl við Paintball skotfimi.

Hægt er að fá linsuhlífar á vélarnar til að hlífa linsunum við meiriháttar

18

áföllum eins og vill gerast í Paintball og víðar, en slíkar linsuhlífar eru yfirleitt ekki fáanlegar á aðrar höfuð­ myndavélar. Engin handbók fylgir vélunum en hún er hins vegar fáanleg á netinu til niðurhals eða til lesturs á netinu. XC vélin tekur upp í AVI skrár og getur tekið allt að 32GB SD kort.

Hún er aðeins lítillega stærri en XC Micro og notast við tvær AA rafhlöður.

Hún kemur með úrvali af festimöguleikum sem gera þér kleift að festa hana á hjálm eða aðrar festingar sem nota þrífótsfestingar. CMOS myndflagan kemur vel út við léleg birtuskilyrði þrátt fyrir að vera hönnuð til að virka best á sólskinsdegi. Eftir því sem þú lest neðar má gera ráð fyrir því að þú komist að þeirri niðurstöðu að þessar vélar séu með þeim betri í sínum flokki. Verð á XC vélinni er kr.

39.900,- og XC Micro er á 33.900,-

Hvað

fylgir

• Myndavél • Fjarstýring • Ýmsar festingar • USB snúra • Sjónvarpssnúra • 3M franskir rennilásar • Linsuhlíf

Möguleikar Tachyon XC myndavélarinnar

Stærð XC myndavélarinnar er 10,1 x 5,0 x 6,3 cm og þyngd án rafhlaðna er 125 gr. Sjónsvið myndavélarinnar er 90° sem er mun meira en hjá flestum samkeppnisaðilum. Vélin er einföld í notkun, hefur þrjá hnappa að ofan, einn til að kveikja og slökkva, annan fyrir start/stop á upptöku og þann þriðja fyrir valmyndamöguleika. Vélin notar mismunandi hljóð til að gefa til kynna mismunandi tökuham, en hefur

Tökustillingar: Superior - 640x480 VGA, 30 fps.

High - 640x480 VGA, þjappað 30 fps.

Medium - 320x240 QVGA, 30 fps.

Low - 320x240 QVGA, þjappað 30 fps.

Hægt er að taka upp lengra myndskeið með lægri stillingum en á kostnað myndgæða.

Vélin

prufuð

Hægt er að nota vélina í nokkrum stillingum eins og kemur fram hér að ofan. Myndin kom mjög vel út í “Superior” stillingu og í raun kom hún betur út en í mörgum dýrari myndavélum eins og Drift X170.

Myndskerpa er einnig góð sem þýðir að vélin er með vandaða linsu. Það má vera að margir munu ekki velja þessa vél þar sem hún býður ekki upp á HD vídeó, en HD vél kostar almennt tvö-

lágtíðnihljóð ná hvað best í gegn, vélarhljóð og neðarsjávarhljóð sem dæmi, þegar dyrnar eru lokaðar.

Rafhlöður XC vélin er með sjálfvirka vistun á upptöku. Í aðstæðum þar sem vélin verður vör við að rafhlöðuspenna er að lækka mun hún stöðva upptöku og vista það sem komið er og svo slökkva á sér.

Hægt er að nota Alkaline eða Lithium AA rafhlöður í vélina, en framleiðandi mælir með Lithium vegna þess að þau eru léttari og endast lengur. Alkaline rafhlöður endast illa í kulda svo einungis ætti að nota Lithium í slíkum aðstæðum. Framleiðandi mælir ekki með hleðslurafhlöðum vegna þess að þau passa illa í rafhlöðugeymi vélarinnar, spenna þeirra er óregluleg og geta þau því “steikt” vélina auk þess sem þau virka illa fyrir sjálvirku vistunina og auka hættuna þar með á því að efni skemmist. Viðurkenndar Alkaline rafhlöður endast um 2:45 (Energizer), 3:10 (Duracell) í upptöku. Energizer Lithium/Ultimate Lithium endast hins vegar hátt í 10 klst. í upptöku.

falt á við þessa vél auk þess sem mun öflugri tölvu þarf til að klippa HD myndskeið en VGA. Myndskeið úr þessari vél kemur mjög vel út í tölvunni þinni sem og á YouTube.

Sjónsvið er mjög passlegt, 90°, sem er svipað og mannsaugað. Það er mun betra en í flestum samkeppnisvélum sem er oft ansi þröngt. Með XC næst umhverfið og það sem þar gerist þegar mest á dynur.

Liturinn úr vélinni er mjög góður, blár er vel blár og allir aðrir litir vel skarpir. Litir eru skýrari í góðum birtuskilyrðum en það er dæmigert fyrir CMOS myndavélar. Myndataka í minna ljósi er alltaf erfið og CMOS myndavélar er oft í töluverðum vandræðum með slíkt, en XC og Micro útgáfan standa sig nokkuð vel í okkar Niðurstaða prófunum. Í raun komu þær betur út en margar dýrari vélar sem hafa verið XC myndavélin er heldur stærri en prófaðar nýverið. helstu samkeppnisvélar, en er sterkbyggðari og heilsteyptari hönnun.

Hljóð Vélin er smíðuð til notkunar við verstu XC myndavélin tekur upp Mono aðstæður og er höggþolin. Getur tekið hljóð á einni rás, það gerir Micro allt að 32GB minniskort sem samkeppnútgáfan einnig. Ef þú vilt fá víðóma isaðilar geta ekki. Myndgæðin eru nokkhljóð verður þú að tvöfalda hljóðrás- uð góð hvað varðar upplausn, skerpu og ina. Hljóðneminn er inni í vélinni og lit. Sjónsvið er með því betra sem gerist eins og í öllum vatnsþéttum vélum er ásamt því að vera vatnsheld. Auðveld í upptakan nokkuð lág. Eina leiðin til að notkun og gefur hljóðmerki sem hjálpar bæta hljómgæðin er að opna bakdyrn- þegar verið er að nota hana á t.d. hjálmi ar á vélinni, en það mun gera innviðina með fjarstýringu. Þrífótsfesting fylgir sýnilega fyrir umhverfinu. Hljómgæðin sem gerir notandanum kleift að festa voru prufuð bæði með bakdyrnar opnar vélina á margar gerðir festinga sem eru og lokaðar og talað í upptöku með um með þeim staðli. Nú kemur vélin með meters fjarlægð frá vélinni. Með bak- linsuhlíf sem hlífir linsunni þegar vélin dyrnar lokaðar er hljóðið frekar slappt, er geymd, í flutningum eða í notkun. einhver umhverfishljóð heyrðust en Byggt á myndgæðum er hægt að álykta erfitt var að greina orðaskil. Með því að XC og litla systir, XC Micro séu með að opna dyrnar lagaðist hljóðið veru- þeim bestu í sinni röð og ef þú vilt ná lega, ásamt umhverfishljóði heyrðust góðum myndum af veiðiferðinni þá er orðaskil skýrt og greinilega. Þá virðast þetta klárlega rétti gripurinn.

Tæknimál

einnig LED ljós að framan til að gefa til kynna mismunandi tökuham (Rautt - Upptaka / Grænt - Biðstaða). Eins og áður segir tekur vélin allt að 32GB minniskort þegar flestar samkeppnisvélar taka mest 4GB. Þetta gefur möguleika á allt að 8 klst upptöku ef stærsta kort er notað (1 klst á 4GB kort). Vélin tekur upp í fjórum mismunandi upplausnum í 30 römmum á sekúndu, og hefur innbyggðan hljóðnema. Hún er sterkbyggð með höggþétt rafhlöðurými sem kemur í veg fyrir að myndbönd eyðist út við högg, en það er vandamál við margar aðrar vélagerðir. Myndavélin virkar einnig á töluverðu dýpi eða niður í þrjátíu fet. Hægt er að tengja vélina við tölvu með USB snúru til að flytja myndbandið yfir, eða taka minniskortið úr vélinni og setja í kortalesara. Vélin kemur með sjónvarpssnúru svo hægt er að horfa á myndböndin á stórum skjá. Ef þú vilt vera frumleg(ur) er hægt að taka upp í rað-ljósmyndaham, en þá tekur vélin ljósmynd á tveggja sekúndna fresti.

Hægt er að stilla hvort vélin tekur upp í PAL eða NTSC ham (PAL fyrir Evrópsk sjónvörp). Ef þú kaupir svona vél skaltu mun að kaupa SD kort og rafhlöður því þær fylgja ekki.

19

Rjúpnastofninn

Af rjúpum Ástand stofnsins árið 2010 Ljósmynd: Ólafur K. Nielsen.

Flestir skotveiðimenn ættu að geta tekið undir með Sigurfinni Jónssyni veiðimanni á Sauðárkróki, en í sjálfsævisögu hans, sem Árni Gunnarsson skráði, er þessi gullvæga setning höfð eftir Finna: “Rjúpan er minn fugl ...”.

Allir sem lesa bókina skynja þá virðingu sem Finni ber fyrir rjúpunni og líka fögnuð hans og þakklæti fyrir að fá að taka þátt í rjúpnaveiðum.

Rjúpnaveiðar hafa verið stundaðar á Íslandi allt frá landnámi og síðustu 150 árin með byssu. Fyrst var þetta til sjálfsþurftar, seinna atvinnumennska og frá 2005 sportveiði eingöngu. Þrátt fyrir þessa löngu sögu þá mega menn ekki líta á rjúpnaveiðar sem sjálfgefin hlut. Nú á tímum er gerð sú grundvallarkrafa til allra sportveiða að þær séu sjálfbærar í þeim skilningi að veiðiafföllin séu ekki ráðandi þáttur í stofnbreytingu bráðarinnar. Það var einmitt af þessum sökum sem umhverfisráðherra bannaði rjúpnaveiðar 2003 og 2004, nefnilega að rjúpnaveiðar væru orðnar óhóflegar og ekki lengur sjálfbærar. Haustið 2005 hófust rjúpnaveiðar aftur en undir nýjum formerkjum, veiðitíminn var styttur verulega og sölubann sett á rjúpur og rjúpnaafurðir, jafnframt voru veiðimenn hvattir til að sýna hófsemi og drengskap gagnvart rjúpunni.

20

unnar 2009 til 2010. Jafnframt verða vöktunargögnin notuð til að meta afföll fuglanna og hvernig þau hafa breyst og reynt að leggja mat á árangur veiðistjórnunar 2005 til 2009 og í lokin að meta veiðiþol stofnsins 2010.

Stofnbreytingar

ÓLAFUR K. NIELSEN NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS

Sú leið sem stjórnvöld hafa til að fylgjast með gengi rjúpna­stofns­ins er vöktun stofnsins. Náttúru­fræði­stofnun Íslands ber ábyrgð á þeim hluta vöktunarinnar sem snýr að stofnvistfræði tegundarinnar. Verk­ efn­ ið er unnið í samstarfi við sérfræð­inga við nokkrar aðrar opinberar stofn­anir og síðast en ekki síst við hóp sjálfboðaliða og þar á meðal eru margir skotveiðimenn.

Verkefnið skiptist í fjóra þætti sem endurteknir eru ár hvert, þetta eru talningar á óðals­körrum og mat á aldurshlutföllum á vorin, síðsumars og í byrjun vetrar. Það er árviss hefð að gera grein fyrir niðurstöðum á síðum tím­ arits SKOTVÍS. Í þessari grein verður fjallað um stofnbreytingar rjúp-

Karratalningar eru notaðar til að fá stofnvísitölu og bera saman stofnbreytingar á milli ára. Rjúpnatalningar vorið 2010 gengu vel enda var tíðin hagstæð talningamönnum, snjó tók snemma upp og vorhret með snjókomu voru engin. Talið var á 44 svæðum og niðurstöðurnar voru í stórum dráttum þær að landið skiptist í tvo hluta með tilliti til stofnbreytinga rjúpunnar. Uppsveifla var í stofninum á Norður- og Austurlandi þriðja árið í röð og annað árið í röð á Vestfjörðum, samandregið var aukningin á þessum svæðum að meðaltali um 29% (1. mynd). Rjúpnastofninn á Suður-, Suðvestur- og Vesturlandi hefur síðustu ár hagað sér á annan máta og þar hefur verið fækkun allt frá 2005 ef undan er skilið árið 2009 (2. mynd).

Samandregið fyrir öll talningasvæði í þessum landshlutum var meðalfækkun 39% á milli áranna 2009 og 2010.

Afföll rjúpna á Norðausturlandi og Suðvesturlandi Hægt er að nota talningar og aldurshlutföll til að reikna afföll rjúpna. Gögn af þessum toga eru til fyrir rjúpnastofninn á Norðausturlandi 1981 til 2010 og Suðvesturlandi 2005 til 2010. Þessir útreikningar gefa annars vegar heildarafföll fullorðinna rjúpna (Z2 affallaþátturinn) frá vori til vors, en afföllum rjúpna á fyrsta ári má hins vegar skipta í tvo þætti, í fyrsta lagi í affallaþátt sem er sameiginlegur með fullorðnu fuglunum og er svipaður eða eins og heildarafföll þeirra (Z2), og hins vegar þátt sem er sérstakur fyrir ungfugla og er kallt aður umframafföll ungfugla ( Z X ,W ) .­ Afföll vegna skotveiða koma fram í Z2-stuðlinum.

Rjúpnatalningar sýna að hnignun íslenska rjúpnastofnsins spannar hálfa öld hið minnsta. Þessi hnignun stofnsins helgast af auknum afföllum fullorðinna fugla og ungfugla, Z2-dánarstuðullinn hefur hækkað (3. mynd). Þrátt fyrir hnignun stofnsins hefur tíu ára stofnsveiflan viðhaldist og það sem ræður henni í lýðfræðilegum skilningi er kerfisbundin breyting á umframafföllum ungfuglanna ( Z Xt ,W ) . Umframafföllin breytast í takt við stofnsveiflu rjúpunnar en hnikað þannig að þau eru í hámarki tveimur til þremur árum á eftir hámarki í stærð rjúpnastofnsins. Stofnlíkan sýnir að með auknum afföllum, þ.e. hækkun Z2-stuðulsins, dregur úr sveiflunni

2.

mynd.

Niðurstöður

og topparnir verða æ lægri. Ef afföllin aukast enn meir þá hverfur stofnsveiflan og stofninn helst í viðvarandi lágmarki. Það er meginmarkmið veiðistjórnunar að koma í veg fyrir slíkt.

Samanburður á heildarafföllum (Z2-dánar­ stuðullinn) fullorðinna rjúpna á Norðausturlandi og Suðvesturlandi frá 2005 sýnir breytingar sem eru nær fullkomlega í takt. Þessi afföll eru há fyrstu tvö árin eftir friðun, síðan lækka þau verulega 2007/2008 og aftur 2008/2009. Þau snarhækka síðan 2009/2010 og eru þó sínu hærri á Suðvesturlandi, en þar drápust 77% fullorðnu fuglanna á milli ára samanborið við 66% á Norðausturlandi. Þetta eru hvorutveggja há gildi og lýsa svipuðu ástandi og var árin fyrir friðun og fyrstu tvö árin eftir friðun. Öðru máli virðist gegna um umframafföll ungfugla þar sjáum við ekki sömu samsvörun á Norðausturlandi og Suðvesturlandi og lýst er hér á undan fyrir Z2-stuðullinn (4. mynd). Á Norðausturlandi virðast þau öfl sem ráða þessum afföllum að vera að slaka á klónni líkt og gerist í aðdraganda náttúrlegrar uppsveiflu stofnsins, þannig voru lág gildi stuðulsins árin 2007/2008 og svo aftur 2009/2010. Á Suðvesturlandi hafa þessi afföll haldist há og jöfn og ef eitthvað er aukist 2009/2010. Það hefur oftsinnis verið á það bent að bein áhrif veiða geta ekki hafa hækkað Z2-stuðulinn jafnmikið og raun ber vitni fyrstu tvö árin eftir friðun og svo núna síðasta ár (2009/2010), þ.e. ef allar forsendur eru réttar. Hugsanlegt

Suðurlandi og Reykjanesi 1999 til 2010.

rjúpnatalninga á sniðum á

er að rjúpnastofninn sé ofmetinn og/ eða veiðin vanmetin. Einnig er hugsanlegt að um sé að ræða mögnun á milli skotveiða og annarra affallþátta.

Líklegur áhrifavaldur í þeirri atburðarás væri þá aukin streita og afleiðingar hennar vegna truflunar sem veiðar valda þeim sem eftir lifa.

Rjúpnastofninn

1. mynd. Niðurstöður rjúpnatalninga á Norðausturlandi og í Hrísey 1981 til 2010. Sýndur er heildarfjöldi karra í Hrísey og samtala karra á 6 talningasvæðum í Þingeyjarsýslum.

Árangur veiðistjórnunar 2005 til 2009 Veiðistjórnun rjúpunnar frá 2005 hefur byggt á þremur þáttum: (1) sölubanni á rjúpur; (2) takmörkun á fjölda veiðidaga; og (3) hvatningu til veiðimanna um að sýna hófsemi.

Náttúrufræðistofnun lagði til að aflinn yrði ekki meiri en 70.000 fuglar 2005, 45.000 fuglar 2006, 38.000 fuglar 2007, 57.000 fuglar 2008 og 71.000 fuglar 2009 (1. tafla). Samkvæmt skýrslum veiðimanna var veitt verulega umfram þessi viðmið 2005, 2006 og 2009.

Umframaflinn nam um 28% 2005, 26% 2006 og 32% 2009. Hins vegar var rjúpnaaflinn svipaður og ráðlagður heildarafli bæði 2007 og 2008.

Tilgangurinn með því að takmarka rjúpnaafla frá því sem áður var (2002 og fyrr) er að lækka afföll (Z2-stuðulinn). Þetta markmið náðist 2007 og 2008, en ekki 2005, 2006 og 2009. Frá og með 2007 hefur verið veitt í 18 daga.

Niðurstöður 2007 og 2008 bentu til þess að þessi skerðing á sóknargetu væri nóg til að koma í veg fyrir að veitt væri umfram ráðgjöf. Niðurstöður 2009 sýna ótvírætt að svo er ekki. Í

21

Rjúpnastofninn

3. mynd. Heildarafföll fullorðinna rjúpna frá vori til vors á Norðausturlandi og Suðvesturlandi 1981/1982 til 2009/2010.

G i l d u m Z 2- s t u ð u l s i n s h e f u r v e r i ð v a r p a ð y f i r í % - k v a r ð a .

4.

mynd. og

Umframafföll ungfugla rjúpunnar á Norðausturlandi Suðvesturlandi 1981/1982 til 2009/2010. Gildin fyrir umframafföll eru lograr (ln).

1 . t a f l a . Á æ t l u ð s t æ r ð v a r p s t o f n s o g v e i ð i s t o f n s r j ú p u 2 0 0 5 t i l 2 0 1 0 ás a m t m a t i Náttúrufræðistofnunar á veiðiþoli rjúpnastofnsins 2005 til 2010 og mat á veiði 2005 til 2009.

Ár

Áætlaður varpstofn

Áætlaður veiðistofn

Tillögur NÍ um veiði

Áætluð veiði skv. veiðiskýrslum

Veiði umfram ráðgjöf

2005

220.0001

760.0001

70.0001

89.3002

2006

180.0001

28%

500.0001

45.0001

56.7002

2007

26%

110.0003

440.0003

38.0003

38.4002

1%

2008

170.000

650.000

2009

225.0005

810.0005

2010

240.000

850.000

75.000

4

4

57.000

2

55.200

-3%

71.0005

94.0002

32%

4

Ólafur K. Nielsen 2006. Ráðgjöf Náttúrufræðistofnunar vegna rjúpnaveiða 2006. NÍ-06012.

Umhverfisstofnun, skriflegar upplýsingar frá Steinari R. Beck um útgefin veiðikort, rjúpnaveiði, rjúpnaveiðimenn og skilahlutfall veiðiskýrslna 2005 til 2009. Veiðitölur eru leiðréttar m.t.t. þeirra sem ekki skiluðu skýrslum þannig að gert er ráð fyrir sömu innbyrðis hlutföllum varðandi rjúpnaafla hjá þeim hópi og hjá þeim sem skiluðu skýrslum.

Skilahlutfall var 85% til 92%.

3 Náttúrufræðistofnun Íslands, 6. sept. 2007, Mat á veiðiþoli rjúpnastofnsins 2007. Bréf til Umhverfisráðuneytis.

4 Náttúrufræðistofnun Íslands, 2. sept. 2008, Mat á veiðiþoli rjúpnastofnsins 2008. Bréf til Umhverfisráðuneytis.

5 Náttúrufræðistofnun íslands, 27. ágúst 2009, Mat á veiðiþoli rjúpnastofnsins 2009. Bréf til Umhverfisráðuneytis.

1 2

þessu ljósi er athyglisvert að bera saman Z2-dánarstuðulinn og veiði umfram ráðgjöf (5. mynd). Þau tvö ár sem veitt var í samræmi við ráðgjöf var dánarstuðullinn sá sem stefnt var að, hin árin ekki.

V eiðiþol

rjúpnastofnsins

2010

Yfirlýst markmið stjórnvalda með veiðistýringu á rjúpnastofninum er að viðhalda náttúrulegum sveiflum stofnsins og að þær verði líkar þeim sem tíðkuðust áður fyrr. Samkvæmt því líkani sem gert var fyrir rjúpnastofninn þarf Z2-dánarstuðlinum að vera um 0,47 að jafnaði til þess að þetta markmið náist. Z2-stuðullinn er samsettur úr tveimur stuðlum, náttúrlegri dánartölu (M) og veiðidánartölu (F). Miðað er við að M sé sama gildi og með-

22

altalið fyrir friðunarárin 2003/2004 og 2004/2005 og að F bætist að fullu við M. Veiðidánartala reiknuð samkvæmt þessum forsendum er 0,0917.

Reiknuð heildarstærð varpstofns rjúpu vorið 2010 var 240.000 fuglar. Fram­­ reiknuð stærð veiðistofns 2010, miðað

við að hlutfall unga á veiðtíma verði það sama og var í talningum á Norð­­austur­­ landi í byrjun ágúst (77%) er 850.000 fuglar. Samkvæmt framangreindu er ráðlögð veiði því um 75.000 fuglar (1. tafla). Að meðaltali gerir það um 14 fugla á veiðimann miðað við um 5500 rjúpnaveiðimenn líkt og var 2009. Veiðidagar frá 2007 voru 18 og haustið 2009 ákvað umhverfisráðherra að þessi dagafjöldi skyldi gilda næstu þrjú árin (2009 til 2011). Það var talið að þessi mikla sóknarskerðing dyggði til að halda heildaraflanum við þau mörk sem ráðlögð höfðu verið. Reynslan 2009 sýnir því miður að svo er ekki, sóknargetan er enn umfram það sem æskilegt má teljast. Jafnframt er ljóst að augljósir annmarkar eru á útreiknaðri stærð veiðistofns og hún er mjög líklega ofmetin. Þetta ræðst af því að útreikningar stofnlíkans byggja á gögnum frá Norðausturlandi og miðað við að ástand á því svæði endurspegli landið allt. Líkt og kemur fram hér á undan sýna talningar að svo er ekki, landið er tvískipt, á Suðurog Vesturlandi er fækkun, en á Vestfjörðum, Norður­ landi og Austurlandi aukning. Þessi tvískipting landsins hefur verið áberandi allar götur frá 2005. Þetta atriði undirstrikar mikilvægi þess að halda áfram þróun stofnlíkans þannig að það sé hægt að beita því svæðisbundið.

5. mynd. Afföll rjúpna á Norðausturlandi 2005/2006 til 2009/2010 og hvað var veitt umfram ráðgjöf viðkomandi ár.

Ólafur K. Nielsen, N á t t ú r u f r æ ð i s t o f n u n Í s l a n ds , Pósthólf 5320, IS-125 Reykjavík

Áríðandi er að skila inn merkjum af merktum fuglum til Náttúrufræðistofnunar.

Vinsamlegast látið Umhverfisstofnun vita ef breytt er um netfang. Sendið póst á veidistjorn@ust.is

Veiðikorthafar

Göngum vel um náttúruna

Skiljum ekki eftir tóm skothylki á veiðislóð. Óheimilt er að elta uppi bráð á vélsleðum.

Ef veiðiskýrslu er skilað eftir 1. apríl hækkar veiðikortið með sendingarkostnaði úr 3.590,- krónum í 5.090,krónur.

Hafið ávallt meðferðis veiðikort, skotvopnaleyfi og persónuskilríki í veiðiferðum.

Akstur er aðeins heimill á vegum og merktum vegaslóðum.

www.umhverfisstofnun.is www.veidikort.is www.hreindyr.is

Veiðikort

Manuel e i n s há l f .

hefur stoppað upp mörg hreindýr í heilu lagi og

Hér

sýnir hann hve aftarlega á að skera húðina

við fláningu ef setja á framhluta hreindýrsins upp.

Myndin er tekin í vinnustofu Manuels.

L j ó s m y n d / S i g u r ð u r A ð a l s t e i n ss o n

Dýrmætar minningar og uppsett dýr Manuel uppstoppari hefur reynst mörgum íslenskum veiðimönnum vel þegar þeir hafa ákveðið að gefa villi­ bráð­inni framhaldslíf með því að láta stoppa hana upp. Þannig hafa þeir eignast varanlegan minjagrip um ógleyman­­ lega lífsreynslu á veiðislóð. Það eru næstum fjórir áratugir frá því að ungur uppstoppari frá Andalúsíu á Spáni, Manuel Arjona Cejudo, lagði land undir fót til að vinna tímabundið við uppstoppun hjá Íslenska dýrasafninu í Breið­­ firðingabúð. Ísland vann hug hans og hjarta og eftir þriggja mánaða sumarstarf í Reykjavík sneri hann aftur heim til að segja upp fastri stöðu við safn í Barcelona og ganga frá sínum málum því hann ætlaði að flytja til Íslands.

24

Manuel ólst upp við veiðar í Anda­­­ lúsíu og fékk ungur áhuga á uppstoppun. Hann kveðst hafa byrjað að fikra sig áfram eftir bókum og handbókum áður en hann fór til Barcelona að læra fagið. Þar fékk hann starf hjá náttúru­ gripa­ safni og lærði uppstoppun hjá fær­ustu fagmönnum í Katalóníu. „Ég vann í Barcelona við uppstoppun i fjögur og hálft ár. Svo gegndi ég herskyldu í eitt og hálft ár og fór þá aftur að vinna á safninu,“ sagði Manuel í viðtali við Skotvís-blaðið.

Tengslin við Ísland voru nokkuð lang­sótt í upphafi. Manuel segir að ís­ lensk kona hafi verið gift Spánverja sem þekkti eiganda safnsins sem Manuel vann hjá og son eigandans. Á þess­ um árum var Íslenska dýrasafnið

starf­rækt í Breiðfirðingabúð og vantaði upp­ stopp­ ara. Eigandi Íslenska dýra­­ safnsins þekkti til íslensku konunnar á Spáni og þau tengsl leiddu til þess að Manuel var boðin sumar­vinna hér í þrjá mánuði.

Allt

svo rólegt í

Reykjavík

„Það var ekki veðrið sem dró mig hingað, en mér fannst allt vera svo rólegt í Reykjavík,“ sagði Manuel þegar hann hugsar aftur til sumarsins 1972. „Barcelona var fjögurra milljóna manna borg og þar var svo mikið stress en hér var allt svo rólegt. Svo var veðrið svo sem ágætt - ekki svo heitt. Hér var líka fallegt landslag og virkilega indælt að vera hér - að maður tali nú ekki um konurnar!“

Veiðikort

eb og ofarsitttil boot muck Á Þurru iÐimenn sem vilja ha fyrir ve

Lífið er ekki alltaf þægilegt.

En stígvélin þín ættu að vera það!

Þurrtöskur fjórar stærðir 24-89 lítrar

Þurrpokar frá 13-109 lítrar.

Skoðið úrvalið á www.icefin.is Icefin ehf. • Nóatúni 17 • S: 534 3177

Manuel uppstoppari 26

Fyrsta sumarið sem Manuel dvaldi hér hitti hann íslenska álfamær sem töfraði hjarta hans. Hún heitir Anna Sóley Sveinsdóttir og þau Manuel hafa nú verið gift í 37 ár og næstum 39 ár liðin síðan þau fóru að vera saman. Þegar Manuel sneri aftur til Íslands fór hann að vinna í Kassagerð Reykjavíkur og vann þar í um eitt ár. Hann byrjaði árið 1975 að vinna við uppstoppun hjá dr. Finni Guðmundssyni í Nátt­ úru­ fræðistofnun Íslands og var þar við uppstoppun í á fjórtánda ár. Hann stofnaði sitt eigið fyrirtæki, Upp­ stopp­un Manuels, 1988 og er enn að.

Manuel segir að það hafi verið talsvert ólíkt að koma hingað til starfa saman­ borið við Spán. „Hér eru allt öðru vísi dýr stoppuð upp. Á Spáni er meira um uppstoppun spendýra en hér er meira um að fuglar séu stoppaðir upp. Það er búið að friða svo mikið og banna veiðar á mörgum tegundum á Spáni. Þegar ég var unglingur þá voru veiddir skógarþrestir og meira að segja smáfuglar eins og finkur og allt borðað. Við borðuðum skógarþresti í tapas og þeir eru meiriháttar góðir. Sama var með hrossagaukinn og skógarsnípuna - þetta var allt étið. Rjúpa var bara í Pýreneafjöllum og nokkuð sjaldgæf, en við höfðum líka sandhænuna sem er hænsfugl skyldur rjúpu og flýgur eins og rjúpa. Sandhænur eru mikið veiddar á Spáni. Þar er líka mikið veitt af dúfum, gæsum og öndum á veturna. Ég fór mikið á andaveiðar þegar ég var unglingur,“ sagði Manuel.

Löng hefð er fyrir veiðum með haglabyssum á Spáni. Þegar Manuel var að alast upp áttu mjög fáir riffla eða höfðu leyfi fyrir þeim á Spáni. „Nú er komið rosalega mikið af hjörtum og villifé (mufflon) sem var flutt til Spánar. Villisvínum hefur líka fjölgað mjög mikið. Þegar ég var að alast upp voru villisvínaveiðar ríkra manna sport. Nú er orðið ódýrara að veiða villisvín og almenningur getur leyft sér það í dag. Rifflar eru líka orðnir algengir og allir eiga riffla en þegar ég var unglingur voru mjög fáir

Manuel

o g t e n gd a s o n u r h a n s ,

I n g ó l f u r J ó h a n n e ss o n ,

með hreintarf á veiðislóð.

Ljósmynd/úr

einkasafni

með riffilleyfi. Ég man ekki eftir nein- rjúpurnar og þeir fá kjötið en ég fæ um sem ég þekkti og átti riffil þegar ég haminn.“ var að veiða á Spáni.“ Það kemur fyrir að Manuel fær afbrigðilega lita lunda. Hann á að S k e m m t i l e g v i ð f a n gs e f n i eiga einn „kolapilt“ í frystikistunni.

Manuel hefur fengið ótrúlega marg- Kolapiltur er lundi með of mikið ar tegundir dýra til uppstoppunar frá af svörtu litarefni svo hann er kol­ því hann hóf störf hér á landi. Þar á krímóttur á lit. Á verkstæðinu hjá meðal eru flestar tegundir íslenskra honum var uppstoppað lamb með tvo fugla, margar tegundir fiska jafnt úr hausa og það er ekki fyrsta tvíhöfða sjó og vötnum og flestar tegundir lambið sem hann fær til uppstoppunar. villtra íslenskra spendýra að undan- Þau eru orðin nokkur í áranna rás. teknum hvölum. Þá er ótalinn fjöldi Rostungur stærsta gæludýra fólks, hundar, kettir og d ý r i ð t i l þ e ss a páfagaukar svo nokkuð sé nefnt. Hann „Stærsta dýr sem ég hef stoppað upp segir að sér þyki skemmtilegast að stoppa upp fugla en fiskarnir geti líka er rostungur sem er í Fræðasetrinu verið spennandi viðfangsefni. Það eru í Sandgerði. Það þurfti að nota lyftekki bara risalaxar og Maríufiskar sem ara til að velta honum þegar ég var að koma í uppstoppun. Nú bíður nærri flá hann. Hann var um 850 kg þung30 kg þorskur uppstoppunar og sá var ur,“ sagði Manuel. Rostungurinn var gjöf Grænlendinga til íslensku þjóðveiddur á handfæri. „Ég stoppa mikið upp lunda á sumr- arinnar. Veiðimaður frá Sisimiut, sem in,“ sagði Manuel. „Þeir eru alltaf er með rostung í bæjarmerki sínu vinsælir hjá ferðamönnum sem koma líkt og Sandgerði, veiddi rostunginn. til landsins. Rjúpurnar eru líka vinsæl- Sandgerði stendur einmitt á Roms­ ar. Ég fæ alltaf nokkrar rjúpur á hverju hvalanesi en romshvalur er gamalt orð ári hjá veiðimönnum. Ég hamfletti þá yfir rostung.

sagði undirrituðum að hann hafi verið sá langstærsti sem hann hafði veitt og voru ísbirnirnir sem hann hafði fellt þá orðnir á þriðja hundrað talsins. „Það kemst enginn nálægt honum í stærð,“ sagði Manuel um risabjörninn. Þá hefur Manuel stoppað upp sauðnaut í fullri stærð og marga sauðnautshausa frá Grænlandi. Af innlendum dýrum hefur hann stoppað upp marga hreintarfa og hreinkýr í fullri stærð, seli af öllum íslenskum tegundum bæði fyrir Íslendinga og Spánverja.

Spánverji einn kom reglulega hingað til lands til veiða og átti mjög vandað safn uppsettra dýra á Spáni. Manuel setti upp fyrir hann ein sex hreindýr í heilu lagi og allar tegundir af íslenskum selum, þar á meðal landsel, útsel og blöðrusel auk rjúpna, refa og fleira.

Nokkur umræða spannst um dráp friðaðra fugla eftir að Náttúru­ fræði­ stofn­ un upplýsti um hátt hlutfall

dauðra fálka og hafarna sem fundust með högl í skrokknum. Manuel segir að stundum komi til hans fólk með friðaða fugla sem það hefur fundið dauða, þar á meðal flækinga sem eru friðaðir. „Það er orðið miklu minna um það nú en var,“ sagði Manuel. „Þetta var meira þegar ég vann í Nátt­ úru­fræðistofnun. Fólk hringdi þangað og tilkynnti um svona fugla. Það er mikið eftirlit með friðuðum fuglum.

Fólk verður að fá samþykki Náttúru­ fræðistofnunar ef það finnur dauðan fálka og vill fá hann stoppaðan upp.“ Manuel segist ekki eiga sér draum um að stoppa upp dýr af einhverri tiltekinni tegund. Eftir margra áratuga vinnu í faginu segir hann að mesta nýjungagirnin sé að baki. „Hvert eintak er nýtt verkefni og maður reynir alltaf að vanda sig. Ég stoppa upp mjög marga lunda en reyni að finna hverjum lunda fallega stellingu sem

12%

Manuel uppstoppari

„Það var svolítið mikil vinna að setja rostunginn upp,“ sagði Manuel. „Skinnið var svo þykkt - ég hef aldrei lent í öðru eins. Það var ábyggilega einir þrír sentimetrar og svo var mjög hart fitulag undir því. Það var ótrúlega erfitt að eiga við þetta. Tengdasonur minn hjálpaði mér og við vorum í um mánuð að að verka skinnið og búa til skrokkinn. Við byrjuðum í verkstæði sem ég leigði á Kleppsmýrarvegi en það var ekki nógu stórt svo við þurftum að klára rostunginn í stóra salnum í Fræðasetrinu í Sandgerði. Hann var allt of stór fyrir verkstæðið. Þetta var meiriháttar verkefni en skemmtilegt.“ Manuel hefur sett upp fleiri dýr sem veidd hafa verið á norðurslóðum utan Íslands. Þar á meðal eru einir átta ísbirnir. Sá langstærsti var í versluninni Nanok og er nú á Hótel Rangá.

Hjelmer Heimeken veiðimaður í Austur-Grænlandi veiddi björninn og

afsláttur

Þeir sem framvísa gildum félagsskírteinum SKOTVÍS fá 12% afslátt af vinnu og efni við smurningu og vinnu við viðgerðir.

WWW.SMURKLOPP.IS

27

Manuel uppstoppari

Manuel

ás a m t v e i ð i f é l ö g u m m e ð h o r n a p r ú ð a n t a r f .

honum hentar. Maður reynir alltaf að gera 100% - ekki bara kasta til höndunum.“

Veiðimaðurinn rétt slapp frá bráðinni

Manuel var með veiðileyfi og byssuleyfi á Spáni þegar hann flutti hingað en sótti ekki um íslenskt byssuleyfi fyrr en fyrir 14-15 árum. Hann þurfti að byrja aftur frá byrjun hér og fór fyrst í haglabyssuna áður en hann fékk sér riffil. Hann segist hafa dregið mikið úr veiðum, fer stundum í gæs en hefur ekki gengið til rjúpna í nokkur ár. Það er þó fastur liður að fara á hverju ári á hreindýr, hvort sem hann fær sjálfur úthlutað dýri eða ekki. „Ég fékk ekki hreindýraleyfi síðustu þrjú árin en var dreginn út núna og fer í haust. Ég er í veiðiklúbbi og einhver félaga minna hefur alltaf fengið dýr. Ég hef alltaf farið með veiðifélögunum í hreindýraveiðiferðirnar til að vera með og hafa gaman af. Eins og allir veiðimenn vita þá er

28

F . v . : I n g ó l f u r J ó h a n n e ss o n , M a n u e l , H a l l g r í m u r H a l l ss o n o g J ó n a s B e r gs t e i n ss o n .

L j ó s m y n d / S i g u r ð u r A ð a l s t e i n ss o n

það ekki aðalatriðið að skjóta dýrið.

Félagsskapurinn og að vera með í þessu öllu er líka dýrmætt,“ sagði Manuel. Hann var spurður um eftirminnilega veiðisögu og ekki stóð á svarinu. „Við vorum á hreindýraveiðum fyrir austan og vorum að bíða eftir tækifæri til að komast í hjörð. Það voru menn á undan okkur með öðrum leiðsögumanni sem ætluðu að veiða tarf úr henni. Veiðimaðurinn, sem ég held að hafi verið Bandaríkjamaður, skaut tarfinn og hann steinlá. Eins og tilheyrir var farið að taka myndir af veiðimanninum með bráðina. Allt í einu stóð stóð tarfurinn upp bálreiður, rauk í veiðimanninn og munaði engu að honum tækist að stinga veiðimanninn á hol með hornunum.

Leiðsögumaðurinn skaut hreintarfinn öðru skoti og féll tarfurinn en veiði­ manninum tókst að forða sér.

Leiðsögumaðurinn gekk að tarfinum til að blóðga hann en um leið og hann brá hnífnum á hálsinn stóð tarfurinn

aftur upp og nú í enn verra skapi en áður og bjóst til að ráðast á leiðsögumanninn. Leiðsögumaðurinn lét þá þriðja skotið vaða í hausinn á tarfinum af örstuttu færi og þar með var það búið. Ég get aldrei gleymt því hvað þetta dýr var lífseigt.“ Manuel segist alltaf vanda sig við að skjóta hreindýr og ekki særa dýrið heldur fella það örugglega í fyrsta skoti. Hann segist stundum fá illa skotin dýr til uppstoppunar, sérstaklega refi. Menn skjóti þá með riffilkúlum sem sprengja dýrin. Gatið verði of stórt þar sem kúlan fer út og engin leið að laga það. Þá segir hann það mjög mikilvægt að þegar er ákveðið að láta stoppa upp tiltekið dýr að koma því þá strax í frysti og mæta svo með það frosið til uppstopparans sem allra fyrst. Það tryggir besta útkomu og rétt meðhöndlað dýr getur orðið fallegur gripur sem góðar minningar eru bundnar við.

V i ð t a l : G u ð n i E i n a r ss o n

STARFSLEYFISMÁL, UPPBYGGING OG FÉLAGSSTARFIÐ Nokkur mál hafa borið hærra en önnur á líðandi starfsári Skotreynar. Þar ber helst að nefna starfsleyfismál vegna æfingasvæðisins í Álfsnesi ásamt því sem aukinn kraftur hefur verið settur í hið almenna félagsstarf.

Skotreyn

Skotreyn

Starfsleyfismál og u p p b y gg i n g í Á l f s n e s i Snemma árs 2010 úrskurðaði umhverfisráðherra, Svandís Svavarsdóttir, að nýtt og breytt starfsleyfi Skotreynar frá 2009 skyldi fellt úr gildi. Olli þetta félaginu miklum vandræðum og var æfingasvæðið lokað í rúmar þrjár vikur í mars.

Stjórn félagsins fundaði með ráðherra, lögmönnum og ráðamönnum hjá Reykjavíkurborg vegna málsins.

Með liðsinni öflugra félagsmanna úr lagastétt fannst sá flötur á málinu að úrskurður ráðherra næði einungis til nýja starfsleyfisins en það eldra stæði óbreytt eftir. Á þeim forsendum var æfingasvæðið opnað aftur. Málinu er þó hvergi nærri lokið því miðað við núverandi starfsleyfi sem er í gildi til ársins 2012 þarf að finna viðunandi lausn á staðsetningu félagsins til frambúðar hvort sem það verður í Álfsnesinu eða annarsstaðar í grennd við höfuðborgarsvæðið.

Ekki hefur verið mikið um nýframkvæmdir á svæðinu síðastliðið ár heldur hefur verið lögð áhersla á að ljúka frágangi ýmissa verka ásamt því að sinna reglubundnu viðhaldi. Þar má helst nefna að lokið var við frágang á skeet velli félagsins í vor þegar hann var tyrfður og klárað var að fínstilla kastarana.

F é l a gss t a r f Eitt af markmiðum stjórnar Skotreynar er að efla meira hið almenna félagsstarf og sinna þannig víðtækari þjónustu- og þekking-

armiðlun til sinna félagsmanna en áður hefur verið gert. Liðir í þessari viðleitni hafa verið Vopnaþing félagsins en tveir slíkir fundir hafa verið haldnir í ár. Á þeim fyrri hittust félagsmenn og þrifu saman byssurnar sínar en á þeim síðari hélt Veiðihúsið Sakka kynningu á Benelli Vinci byssunni þar sem áhugasamir fengu að prófa byssuna. Stefnt er að því að gera Vopnaþing að föstum lið í starfsemi félagsins.

Tveir félagafundir voru hafa verið haldnir. Fyrri fundurinn var haldinn á vormánuðum þar sem annars vegar Gunnar Páll Jónsson kynnti fyrir mönnum nýtingu og meðhöndlun villibráðar og Ívar Erlendsson frá Skotvís kynnti fyrir mönnum hugsanlegar nýjungar í nýju skotvopnalöggjöfinni sem á að leggja fyrir Alþingi í haust. Seinni fundurinn var haldinn núna í vor í samstarfi við Skotvís þar sem fjallað var um tillögu stjórnar

Vatnajökulsþjóðgarðs að stjórnunarog verndaráætlun fyrir garðinn. Sá fundur var vel sóttur af félagsmönnum en fundurinn sendi frá sé ályktun sem birt var í helstu fjölmiðlum landsins.

Af öðrum félagsstörfum má nefna að Skotreyn stóð fyrir hleðslunámskeiðum í samstarfi við Hlað. Sérstök nýliðanámskeið hafa verið haldin í allan vetur með reglulegu millibili og einnig sérstakir kvennadagar þar sem konur hittast og skjóta undir leiðsögn vanra skyttna. Á döfinni eru fleiri nýliðanámskeið í haglabyssuskotfimi sem og námskeið fyrir vanari, Vopnaþing og ýmis konar önnur fræðsla og aðrir skemmtilegir viðburðir.

Fjölgun félagsmanna hefur haldið áfram og er nú svo komið að virkir félagsmenn eru orðnir rúmlega 500 og hefur félagafjöldinn ríflega tvöfaldast á síðustu þremur árum.

Að lokum vill stjórn Skotreynar minna á heimsíðu félagsins (www. skotreyn.is) og póstlistann þar sem helstu fundir, opnunartímar æfingasvæðisins eru m.a. tilkynntir.

29

Leiðsögutækni

VORSTEH – ÞÝSKIR VINNUÞJARKAR

30

Vorsteh hundar eru þýskir að uppruna. Í hinum enskumælandi heimi eru snögghærðir Vorsteh hundar kallaðir German Shorthaired Pointer (GSP). Til eru nokkrar tegundir Vorsteh, snögghærðir, strýhærðir og síðhærðir.

Snögghærðir Vorsteh eru algengastir, a.m.k. hér á landi.

Ræktun veiðihundanna hófst á 19. öldinni í Þýskalandi.

Vorsteh bendarnir henta vel til fuglaveiða en eru einnig notaðir við annars konar veiðar og eru vinsælir fjölskylduhundar. Þá hafa þeir verið notaðir sem dráttarhundar og til að bera byrðar í klakki.

Vorsteh eru fuglahundar. Með fuglahundi er átt við

hundategund sem tilheyrir svonefndri grúppu 7. Í henni eru hundategundir sem leita á veiðisvæði og finni þær veiðifugl frjósa hundarnir í sporunum eða “taka stand” spölkorn frá fuglinum og stara á fuglinn. Við gefna skipun fæla þeir fuglinn upp, eða “reisa”. Fuglinn er svo skotinn á flugi og hundurinn kemur með fallna bráðina til veiðimannsins. Á netinu: Vorsteh deildin (www.vorsteh.is) Fuglahundadeild HRFÍ (www.fuglahundadeild.is) Á Facebook: Vorsteh klúbbur.

Z e t u - J ö k l a , e i g a n d i P é t u r A l a n G u ð m u n dss o n .

L j ó s m y n d / P é t u r A l a n G u ð m u n dss o n

Vorsteh

Félagsskapur og fuglaveiðar I S FTC H D í m o n ,

Engar veiðar án hunds! Þetta slagorð heyrist oft í hópi skotveiðimanna og ekki að ástæðulausu. Þeir sem njóta þeirra forréttinda að fara til fuglaveiða með góðan og vel þjálfaðan veiðihund sér við hlið skilja sannleiksgildi slagorðsins.

Fuglaveiðihundar skiptast í nokkra flokka. Þekktastir hér á landi eru bendar og sækjar. Bendar eru hundakyn sem hafa þann eiginleika að taka stand og benda á fugl eins og t.d. rjúpu. Sækjum er eðlislægt að sækja og bera fellda bráð. Þeir eru gjarnan notaðir við anda- og gæsaveiðar í fyrirsát og sækja líka felldar rjúpur. Svo eru til hundakyn sem hafa báða þessa eiginleika í eðli sínu, benda og sækja, og má því kalla alhliða fuglaveiðihunda.

Skotvís-blaðið settist niður með þremur reyndum veiði- og hundamönnum sem eiga alhliða snögghærða Vorsteh fuglahunda. Þeir Jón Garðar Þórarinsson, Pétur Alan Guðmundsson og Svafar Ragnars­ son eru þrautreyndir fuglahundamenn

eigandi

J ó n G a r ð a r Þ ó r a r i n ss o n . L j ó s m y n d / S v a f a r R a g n a r ss o n

og áhugasamir um Vorsteh-hunda.

Pétur er fuglahundadómari og Svafar dómara­ nemi. Þremenningarnir segja að Vorsteh hafi verið langvinsælasti fugla­hundurinn hér á landi. Saga teg­ undar­innar hér á landi er að ná tveimur ára­tugum. Ívar Erlendsson, skotíþróttamaður og skotveiðimaður, flutti inn fyrsta parið af snögghærðum Vorsteh hund­ um frá Svíþjóð árið 1991. Nú eru um 150 Vorsteh-hundar skráðir í bækur Vorsteh-deildarinnar. Stofninn hefur stækkað jafnt og þétt og verið haldið við með reglulegum innflutningi nýrra hunda, aðallega frá Noregi. Um tíma dvaldi bandarískur Vorsteh-rakki á Kefla­ víkur­ flug­ velli og komu undan honum tvö got. En hvað er svona sérstakt við Vorsteh?

Alhliða

veiðihundur

„Vorsteh er fyrir mér alhliða veiðihundur,“ sagði Jón Garðar. „Ég nota hann í heiðagæs og hann er mjög fínn. Þarf ekkert vesti vegna kulda og er duglegur sækir. Ég nota hann lítið í

morgunflugi á gæs en fer með hann í eftirleit eftir flugið. Í kvöldveiði á gæs finnur hundurinn sér stað og er frekar frjáls, sækir það sem dettur. Þegar heiðagæsatímabilinu lýkur fer maður fljótlega að veiða rjúpur. Aðalatriðið í þessu eru rjúpnaveiðar og ég tel að þar standi fáir Vorsteh-hundinum snúning. Hann er sterkur og þolir vosbúð mjög vel. Á veturna hef ég notað hann í andaveiði í fyrirsát. Svo er maður að þjálfa hann frá frá því seinnipart vetrar og fram á haustið. Það er því nóg að gera allt árið.“ Pétur Alan sagði að Vorsteh séu góðir heimilishundar. „Þeim fylgir lítil feldhirða og þeir eru almennt heilsu­ góðir. Vorstehhundar hér á landi hafa reynst vera fríir við mjaðmalos og er lítið um aðra sjúkdóma í þessum hundum.“ Svafar nefndi þessu til stuðn­ ings upplýsingar sænskrar konu sem heimsótti þá fuglahundamenn. „Hún heldur utan um allan tjónagrunn Agria tryggingafélagsins sem VÍS starfar með. Í skýrslum trygginga­

31

Vorsteh Að

loknu veiðiprófi í keppnisflokki í

Á f a n g a f e l l i . F . v . : J ó n G a r ð a r Þ ó r a r i n ss o n m e ð I S FTC H D í m o n , S v a f a r R a g n a r ss o n m e ð T ö f r a - H e t t u o g P é t u r A l a n G u ð m u n dss o n m e ð I S FTC H M o l a . M e ð þ e i m á m y n d i n n i e r u t v e i r n o r s k i r f u g l a h u n d a d ó m a r a r .

félagsins sést að það eru helst slys sem hafa komið upp með þessa hunda.“ Svafar kvaðst hafa átt labradorhunda áður en hann fékk sér Vorsteh. „Það sem kom mér mest á óvart var að Vorsteh var ekki síður rólegur en labradorinn og hann skildi eftir minna hár en labradorinn á gólfunum.

Vorsteh er mun hraðari en labradorinn, hraðari í sóknum og hvað snertir rjúpuna þá hefur hann það umfram að taka stand. Þjálfunin og veiðiprófadæmið í kringum þennan Vorsteh heldur mér virkum allt árið.“

Æfingar

árið um kring

Pétur sagði fuglahundamenn stunda æfingar með hundum sínum lungann úr árinu. Æfingarnar á suðvesturhorninu fara mikið fram á heiðunum t.d. í kringum Reykjavík og á Reykjanesi. Þar ganga menn með hundunum sem fara vítt yfir og leita fugla. Þessar æfingar liggja niðri frá því um miðjan maí og fram í miðjan ágúst til að gefa fuglunum grið á varptíma og meðan ungar eru að verða fleygir. Á meðan eru stundaðar vatnaæfingar og annað

32

sem krefst ekki opinna víðátta heiðanna.

Reglulega eru haldin veiðipróf og lagði Pétur mikla áherslu á mikilvægi þeirra. „Maður heyrir oft frægðarsögur af hundum úr veiðiferðunum en svo sannast þær ekki í prófum.“ Erlendir dómarar sem hingað hafa komið segja að staðallinn hér sé hár hvað varðar Vorsteh. Þeir félagar þakka það góðri aðstöðu til æfinga, sem þeir segja að sé eins og best verður á kosið. Víðáttumiklar heiðarnar gera að verkum að íslenskir Vorsteh hundar eru stórgengir og hafa mikla yfirferð. Veiðiprófin eru haldin bæði sunnanlands og fyrir norðan, t.d. á Grímstunguheiði og Auðkúluheiði. „Menn þjálfa hundana mikið fyrir prófin.“ sagði Svafar. „Þetta er rosalega mikil útivera og ákveðinn lífsstíll. Þetta er gríðarlega öflugur félagsskapur hunda og manna.“ Þeir félagarnir eru sammála um að í kringum fuglahundasportið sé mikill félagsskapur, bæði í göngum og þjálfun á heiðum og víðar og eins við veiðar með félögum úr fuglahundastarfinu.

Hrikalega

gaman

þegar allt virkar

Æfingarnar skila sér þegar komið er á veiðislóð. „Það er hrikalega gaman að vera búinn að æfa allt sumarið og fram á haust. Svo fer maður á veiðar og þetta fer allt að virka. Maður þekkir orðið vinnuna hjá hundinum.

Svo fylgist maður með honum hverfa niður í gil og koma ekki upp aftur. Þegar maður kemur í gilið þá er hann á standi! Tilfinningin er rosaleg það gengur allt upp! Þá fer maður að slappa af,“ sagði Jón Garðar. Þeir félagar voru sammála um að það breyti rjúpnaveiðum mjög mikið að vera með fuglahund. „Maður fer að veiða á öðru vísi stöðum en áður, veiðir öðru vísi en áður en hefur meira gaman af því,“ sagði Pétur. Þótt minna sé skotið þá er aflinn ekki endilega minni, eins og Pétur greindi frá. „Þessir hundar finna særða fugla og dauða eftir aðra veiðimenn. Ég fór einu sinni í Öxarfjörðinn í þétt kjarrlendi á rjúpnaveiðar og skaut minnst af veiðifélögunum en kom með mest af fjalli. Hundarnir finna oft fugla sem

Komdu þér í form fyrir rjúpnaveiðina!

Tilboð til félagsmanna Skotvís

- 30% afsláttur af 3ja mánaða korti!

Félagsmenn Skotveiðifélags Íslands fá 30% afslátt af 3ja mánaða æfingakorti í World Class, gegn framvísun gilds félagsskírteinis. Þinn er ávinningurinn.

www.laugar.com

www.worldclass.is

s. 553 0000

s. 553 0000

Laugar - Spöng - Í húsi Orkuveitunnar - Hafnarfjörður - Mosfellsbær - Seltjarnarnes - Kópavogur - Kringlan - Ögurhvarf

Vorsteh

Zetu-Jökla,

aðrir veiðimenn hafa tapað.“ Svafar sagði að hann fari ekki með Vorsteh að veiða rjúpur í klettabeltum, hundarnir nýtist betur á heiðunum. Þá vilja menn með fuglahund frekar að fuglinn sé dreifður en í stórum hópum. Hundarnir koma mjög vel að notum þegar heiðarflæmin eru yrjótt af snjó og erfitt að koma auga á hvítar rjúpur.

Hundarnir missa oft fugla upp undan vindi eða þeir fara of nálægt og fuglinn fer of fljótt í loftið. En hvað með þá gagnrýni að fuglahundar séu eins og ryksugur á rjúpnastofninn og að banna eigi notkun þeirra?

Veiða

og sleppa

„Við sem stundum æfingar og veiðipróf erum að „veiða og sleppa“ 9-10 mánuði á ári. Þegar við svo förum í rjúpnaveiðina þá erum við ekki mjög gráðugir,“ sagði Jón Garðar. Pétur sagði fuglahundinn og vinnuna með honum gefa veiðinni nýja vídd. Mikill afli sé ekki eftirsóknarverður heldur að allt gangi upp. „Það er þegar við uppskerum fullkominn stand með reisningu og skotið á flugi. Frábært!“

34

eigandi

P é t u r A l a n G u ð m u n dss o n ,

með rjúpu nálægt

Svafar sagði að standandi fuglahundur flækist fyrir magnveiðimanni. „Við viljum að hundurinn taki stand, að hann reisi fuglinn og að fuglinn sé skotinn á flugi. Svo sækir hundurinn felldan fugl. Tíminn sem fer í þetta leyfir ekki að að maður verði magnveiðimaður.“ Pétur sagði að komi hann á veiðislóð þar sem margir eru að veiðum þá færi hann sig annað. „Við viljum ekki pirra menn sem skilja ekki veiðar okkar með hundum. Förum frekar á heiðarnar þar sem eru stakir fuglar en í kletta og fjöll þar sem eru hópar.“ Veiðimenn sem þekkja ekki til fuglahunda verða gjarnan hissa þegar þeir kynnast veiðum með hundi. Svafar rifjar upp sögu þar að lútandi. „Mér var boðið upp á Þorskafjarðarheiði í rjúpu síðasta haust. Ég hafði aldrei farið þar til veiða og sá sem bauð mér var heimamaður sem hafði aldrei gengið með svona fuglahundi. Heiðin var yrjótt yfir að líta, snjóflekkir og auð jörð skiptust á. Ég sagði honum að nú yrðum við bara slakir og við ákváðum göngustefnu. Við gengum í fjóra tíma og tíkin átti níu standa þennan dag.

Á f a n g a f e l l i . L j ó s m y n d / P é t u r A l a n G u ð m u n dss o n .

Þetta var frá einum og upp í þrjá fugla.

Veiðifélagi minn var mjög ánægður eftir daginn. Það var ekkert verið að sprengja sig á milli gilja. Við komum rosalega sáttir í bílinn með þessa fugla sem við fengum.“

En

hvað á skotveiðimaður sem vill fá góðan alhliða veiðihund að gera?

„Hann á að koma í veiðipróf og labba með. Þá sér hann svart á hvítu hvað er að gerast og hvernig hundarnir virka. Hann getur fylgst með atburðadagskránni hjá fuglahundadeild HRFÍ gegnum póstlista bæði hjá www.fuglahundadeild.is eða www. vorsteh.is og Vorsteh Klúbbur á Facebook. Dagskráin er á heimasíðum þessara deilda,“ sagði Pétur.

Svafar sagði að þeir fuglahundamenn séu alltaf reiðubúnir að fræða áhugasama um það sem skiptir máli í sportinu. Þá geti þeir einnig bent á hvaða ræktanir hafi skilað góðum fuglahundum og eins er árangur á veiðiprófum vísbending um eiginleika hundanna.

T e x t i : G u ð n i E i n a r ss o n

Mikið úrval af Camo-fatnaði

www.hlad.is

Hlað ehf. · Bíldshöfða 12 · Sími 567 5333

Veiðar á Íslandi

Veiðar á Íslandi NIÐURSTÖÐUR KÖNNUNAR SEM GERÐ VAR MEÐAL VEIÐIMANNA Á ÍSLANDI. STEFÁN SIGURÐSSON, AÐJÚNKT VIÐ HÁSKÓLANN Á AKUREYRI SKRIFAR.

Inngangur Könnun þessi er hluta af stærra verkefni sem nefnist North Hunt. Verkefnið er hluti af samnorrænu verkefni og fékk það styrk frá Norðurslóðaáætlun ESB (European Commission´s Northern Periphery Programme). Markmið Norðurslóðaáætlunar ESB eru m.a. að hvetja til nýsköpunar og aukinnar samkeppnishæfni í dreifbýli um leið og lögð er áhersla á sjálfbærni náttúru og samfélags. Þátttökuþjóðir í North Hunt eru Finnland, Svíþjóð, Ísland, Skotland og Kanada.1

Aðferðarfræðin Í þessari grein verða kynntar helstu niðurstöður könnunar sem var framkvæmd meðal íslenskra skotveiðimanna. Könnunin samanstóð af 39 spurningum ásamt nokkrum undirspurningum. Spurt var m.a. um hvaða bráð væri mest veidd, á hvaða veiðisvæði væri helst veitt, hversu oft væri farið til veiða, hve langar veiðiferðir væru, hverskonar gistimáti væri notaður í lengri veiðiferðum, hverjir

36

væru helstu veiðifélagar o.fl. Talsverð áhersla í þessari könnun var afla upplýsinga um efnahagsleg áhrif skotveiða. Því var umtalsverður fjöldi spurninga tengdur fjárútlátum, þ.e. hve miklu eytt, hvar því var eytt, hvers konar þjónusta var keypt og fleira í þeim dúr. Ástæða þess er að ekki er til mikið af gögnum um efnahagsleg áhrif skotveiða á Íslandi. Þegar skotveiðimenn skiluðu inn veiðiskýrslu fyrir árið 2009 og sóttu jafnframt um nýtt veiðikort á slóðinni: https://www.veidistjori.is/fmi/iwp/cgi?db=veidikort&-loadframes til veiðistjórnunarsviðs Umhverfisstofnunar þá var í lok þess ferlis vakin athygli á skotveiðikönnuninni. Þaðan var hægt að komast beint inn á síðu fyrir þessa könnun. Árið 2009 voru gefin út 12.2272 veiðikort til skotveiðimanna með íslenskt heimilisfang. Fyrir árið 2009 skiluðu um 80% skotveiðimanna veiðiskýrslum inn rafrænt á þessari slóð og sóttu jafnframt um nýtt veiðikort. Því var það metið svo að vekja mætti athygli um 9.8003 skotveiðimanna á þessari könnun. Þessi hópur

var því þýðið í könnuninni. Könnunin varð aðgengileg á sama tíma og skilavefur veiðistjórnunarsviðs UST opnaði, sem var þann 19. janúar síðastliðinn og var opin til 1. apríl. Þegar upp var staðið þá höfðu 491 svarað þessari könnun eða um 5% af þýðinu. Ekki er vissa fyrir því að þeir sem tóku þátt í þessari netkönnun séu dæmigerðir fyrir íslenska veiðimenn. Einnig hefði verið æskilegt hefði verið að fá svör frá fleiri veiðimönnum.

Helstu

niðurstöður

Á töflu 1 eru bakgrunnsupplýsingar um svarendur. Þar sést að um 96% svarenda eru karlar og um 4% eru konur. Þetta hlutfall er svipað hlutfalli kynjanna sem voru með fullgild veiðikort árið 2009. Fjöldi svarenda á aldrinum 30 – 39 og 40 – 49 er svipaður. Meðalaldurinn er 41,9 ár.

87% svarenda er giftur eða í sambúð.

Algengasta menntunin er háskólamenntun eða um 41%. Í þessari könnun var búsetu skipt niður eins og fram kemur í töflunni. Um 62% svarenda eru búsett á suðvestur horn-

Kyn kk.

461

96,2%

kvk.

18

3,8%

20-29

64

13,1%

30-39

150

30,7%

40-49

160

32,8%

50-59

85

17,4%

? 60

29

5,9%

Aldur

Hjúskaparstaða EInstaklingur/fráskilinn | ekkja/ekkill

62

13,0%

414

87,0%

83

17,3%

121

25,2%

Stúdentspróf

31

6,5%

Háskólapróf

199

41,5%

Annað en ofantalið

46

9,6%

Gifur / í sambúð Menntun Grunnskóla- eða gagnfræðapróf Próf í iðngrein

Búseta Póstnúmer 100-299

302

61,9%

Póstnúmer 300-399

25

5,7%

Póstnúmer 400-499

12

2,5%

Póstnúmer 500-599

16

3,3%

Póstnúmer 600-699

63

12,9%

Póstnúmer 700-799

46

9,4%

Póstnúmer 800-900

24

4,9%

Tafla 1. Bakgrunnsupplýsingar

inu. En samkvæmt upplýsingum frá Hagstofunni búa um 70%4 landsmanna á þessu svæði. Þetta hlutfall svarenda í

Matur og drykkur Gisting Eldsneyti Flugfar / áætlunarbíll Leiga á bíl / sexhjóli Veiðileyfi Veiðibúnaður Fatnaður Leiðsögn Minjagripir Skyndihjálparbúnaður Afþreying Annað Samtals

svarenda.

könnuninni er í samræmi við búsetudreifingu skotveiðimanna skv. upplýsingum frá veiðistjórnunarsviði UST5. Ástæða þess Meðaltal í kr. Staðalfrávik í kr.

N að svarendum er 15.443 15.282 175 skipt niður 8.908 12.006 158 samkvæmt 23.229 17.790 168 þessari 5.336 15.524 119 skiptingu er 8.564 17.056 141 sú að þegar 67.444 32.006 177 unnið var 34.906 47.925 160 meira með 17.101 28.350 144 niðurstöður 23.772 16.559 169 könnunar1.752 8.086 137 innar þá var 907 3.168 135 stuðst við 2.247 5.049 148 þessa skipt7.887 11.670 142 ingu.

217.497 Tafla 2. Áætluð

eyðsla.

Veiðar

á hreindýrum

árið

2009

Í þessum hluta eru helstu niðurstöður spurninga sem snúa að veiðum á hreindýrum árið 2009. Ástæða þess að spurt var sérstaklega út í þessar veiðar er sú að niðurstöðurnar verða notaðar til þess að meta efnahagslegan ávinning fyrir svæðið þar sem þessar veiðar fara fram. Árið 2009 var fjöldi útgefinna hreindýraveiðileyfa 1.3335. Fjöldi svarenda sem fór á veiðar þetta ár var 163 eða um 12%. Í töflunni hér að neðan eru niðurstöður við spurningunni: Vinsamlega áætlaðu hversu miklum fjármunum þú eyddir í tengslum við hreindýraveiðiferðina.

Tafla 2 sýnir meðalupphæð útgjalda í hvern þessara þátta. Mestu var eytt í veiðileyfið eða 67.444. Meðalverð veiðileyfa samkvæmt upplýsingum frá UST var 69.921. Í veiðibúnað var eyðslan 34.906, í leiðsögn 23.772, í eldsneyti 23.229, í fatnað 17.101 og í mat og drykk 15.443. Í öðrum liðum voru útgjöld lægri. Í töflunni sést að staðalfrávikið er hátt. Ástæða þess er m.a. að svarmöguleikarnir voru gefnir upp í verðbilum. Lægsti svarmöguleikinn var 0 kr., síðan 1-5.000, 5.00110.000, 10.001-15.000, 15.001-20.000, 20.001-30.000, 30.001-40.000, 40.00150.000, 50.001-75.000, 75.001-100.000, >100.000. Fjöldi svarenda er einnig mismikill eða 119 til 175. En aðeins þeir sem fóru á veiðar árið 2009 áttu að svara þessari spurningu en fjöldi þeirra var 163. Ef þessar tölur eru lagðar saman þá kemur í ljós að meðalútgjöld svarenda vegna hreindýraveiða árið 2009 voru 217.497 kr.

Einnig var spurt: Hvað kostaði heildarpakkinn sem þú greiddir leiðsögumanninum? Á mynd 1 sést að meðalgreiðslan til leiðsögumannsins er 35.981 kr. og staðalfrávikið er 33.532 kr. Ástæðan fyrir þessu háa staðalfráviki er að svarmöguleikarnir eru gefnir upp í verðbilum: 0, 1-25.000, 25.001 -50.000, 50.001-75.000, 75.001-100.000, 100.001-125.000, 125.001-150.000, >150.001.

Veiðar á Íslandi

Fjöldi Hlutfall

37

Veiðar á Íslandi

Hversu ánægð(ur) eða óánægð(ur) varst þú með þekkingu og kunnáttu leiðsögumannsins?

Mikill meirihluti eða 91% eru mjög ánægð(ir) eða ánægð(ir) með þekkingu og kunnáttu leiðsögumannsins.

Skotveiðar

árið

36.500 36.000

35.981

35.500 35.000

Kr.

34.500 34.000

33.532

33.500

2009

Í þessum hluta eru helstu niðurstöður spurninga sem snúa að skotveiðum almennt fyrir árið 2009, hreindýraveiðarnar eru undanskildar. Mynd 3 er skotveiðimönnum kunnugleg. Á myndina er búið að setja í grófum dráttum inn skiptingu póstnúmera á veiðisvæðin. Þegar spurt var á hvaða veiðisvæði væri algengast að halda til veiða kom í ljós að svarendur veiddu oftast á því veiðisvæði þar sem þeir eru búsettir. Nánari sundurgreining á þessari spurningu sést á töflu 3. Þeir svarendur sem búsettir með póstnúmer 100 – 299 veiða mest á veiðisvæði VE og þar á eftir á veiði-

33.000 32.500 32.000 Meðaltal kr.

Staðalfrávik kr.

Mynd 1. Hversu

mikið greitt til leiðsögumanns?

Veiðisvæði

Búseta

Svæði - VE Svæði - VF Svæði - NV Svæði - NE Svæði - AU Svæði - SU Póstnúmer 100-299

34,8%

8,9%

15,6%

4,6%

7,6%

28,5%

Póstnúmer 300-399

83,3%

4,2%

4,2%

4,2%

0,0%

4,2%

Póstnúmer 400-499

8,3%

91,7%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

Póstnúmer 500-599

6,3%

6,3%

87,5%

0,0%

0,0%

0,0%

Póstnúmer 600-699

6,3%

0,0%

28,6%

57,1%

6,3%

1,6%

Póstnúmer 700-799

4,3%

0,0%

4,3%

0,0%

91,3%

0,0%

Póstnúmer 800-900

12,5%

0,0%

4,2%

4,2%

70,8%

8,3% Tafla 3. Búseta

svæði SU en þessi hópur er sá eini sem heldur til veiða á öll svæðin.

og á hvaða svæði er oftast veitt.

Mikill meirihluti annarra svarenda halda til veiða á svæði þar sem þeir

Fyrir veiðimanninn!

Notaleg gisting í Fellabæ.

á vefsíðunni www.vinlandhotel.is bókar þú herbergið, þar er einnig að finna allar nánari upplýsingar um gistiaðstöðuna. info@vinlandhotel.is Sími: 615-1900 Sími: 471-2259

38

76,7

80 70 60 %

50 40 30 20

13,9

10

4,4

2,2

2,8

Hvorki / né

Óánægður

Mjög óánægður

0 Mjög ánægður

Ánægður

Mynd 2. Ánægja

Heimild:

www . u s t . i s .

með leiðsögumann.

Mynd 3. Skipting í veiðisvæði og póstnúmer.

Breytingar eru gerðar höfund greinarinnar.

250

Fjöldi

200

150 207

100

123

50 41 0

53 5

9

9

4

31

5

Mynd 4. Algengasta

3

bráðin.

eru búsettir. Undantekning eru þeir sem eru með búsetu í póstnúmerum 600 – 699 en á myndinni sést að þessi póstnúmer skiptast á milli veiðisvæða NV og NE. Á mynd 4 sjást niðurstöður spurningarinnar: Hvaða tegund er algengast að þú veiðir? Á mynd 4 sést að grágæs er algengasta bráðin, í öðru sæti er síðan rjúpa og í þriðja sæti er heiðagæs. Þar á eftir eru svo endur og svartfugl. Aðrar tegundir eru minna veiddar. Í töflu 4 eru niðurstöður spurningarinnar: Vinsamlega áætlaðu eftir bestu getu hversu miklu þú eyðir að meðaltali á hverju heildarveiðitímabili (hreindýraveiðiferðin er ekki talin með hér inní). Þegar tafla 4 er skoðuð kemur í ljós að mestu er eytt í eldsneyti, þá í veiðibúnað, mat og drykk og í fatnað. Aðrir kostnaðarliðir eru lægri. Í töflunni sést að staðalfrávikið er hátt. Ástæða þess er m.a. að svarmöguleikarnir voru gefnir upp í verðbilum. Lægsti svarmöguleikinn var 0 kr., síðan 1-5.000, 5.00110.000, 10.001-15.000, 15.001-20.000, 20.001-30.000, 30.001-40.000, 40.001 -50.000, 50.001-75.000, 75.001100.000, >100.000. Fjöldi svarenda er einnig mismikill eða 372 til 449. Ef þessi meðaltöl eru lögð saman kemur í ljós að meðaleyðsla svarenda er 158.579 kr.

Hverjir af eftirtöldum fjölskyldumeðlimum stunda skotveiðar auk þín? Á mynd 5 sést að langalgengast er að svarandinn er sá eini í fjölskyldunni sem stundar skotveiðar. Síðan er það faðir og svo sonur.

Hver er algengasta lengd veiðiferðar? Á mynd 6 sést að langalgengasta

Veiðar á Íslandi

90

Vefir fyrir veiðimenn www.ust.is/Veidistjornun Upplýsingavefur Veiðistjórnunarsviðs, skil á veiðiskýrslum ofl. www.veidkort.is Allt um skotvopna- og veiðikortanámskeið. www.hreindyr.is Upplýsingavefur fyrir hreindýraveiðimenn.

39

218

Fjöldu

200

150 95

100

76

53

39

50

18

16

2

0

Mynd 5. Hverjir

350

fjölskyldumeðlima auk þín stunda skotveiðar?

327

300 250

Fjöldi

Veiðar á Íslandi

250

200 150 92

100

50

50

13

12

Fjórir dagar

Fimm dagar eða meira

0 Einn dagur eða minna

Tveir dagar

Þrír dagar

Mynd 6. Algengasta

90

l e n gd v e i ð i f e r ð a r .

82,1

80 70 60

%

50

K a n n a n i r S k o t v í ss

40

og samanburður

30 20

17,9

10 0 Já

Nei Mynd 7. Hefur

lengd veiðiferðar er einn dagur eða minna. Þá koma 2 dagar of síðan 3. Á mynd 7 sést að 18% svarenda höfðu farið á veiðar erlendis.

Algengast var að farið var á veiðar í Póllandi, þá næst til Grænlands og í þriðja sæti voru Svíþjóð og Skotland.

Helstu

niðurstöður

könnunarinnar

Hinn dæmigerði íslenski skotveiði-

40

• Hann veiðir mest af grágæs • Hann veiðir helst með vinum sínum • Hann leigir ekki land til rjúpna né gæsaveiða • Algengasta lengd veiðiferðar er 1 dagur eða minna • Ef hann er yfir nótt á veiðum gistir hann hjá ættingjum • Hann fór síðast til veiða í nóvember 2009 • Ef hann fer á hreindýraveiðar þá fer hann á svæði 2 og fellir kú • Lengd veiðiferðarinnar er 3 dagar • Hann er mjög ánægður með kunnáttu og þekkingu leiðsögumannsins • Ef hann fer á veiðar erlendis er það Póllands • Meðaleyðsla í skotveiðar árið 2009 (hreindýraveiðar undanskildar) var 158.579 kr. Ef þessu upphæð er margfölduð með fjölda útgefinna veiðikorta sama ár eru þetta 1.938 milljónir.

• Meðaleyðsla í hreindýraveiðar árið 2009 voru 217.496 kr. Þessi tala margfölduð með fjölda útgefinna leyfa (1.333) er 289 milljónir kr. Þessar tölur ber að taka með fyrirvara eins og fram kemur í greininni.

Jafnframt er frekari rannsókna þörf til þess að afla meiri og nákvæmari upplýsinga frá veiðimönnum.

þú farið á skotveiðar erlendis?

maður er: • Hann er 42 ára, giftur tveggja barna faðir • Hann er búsettur á höfuðborgarsvæðinu • Hann er með háskólamenntun og starfar við sérfræðilega, vísindalega og tæknilega starfsemi • Mánaðarlaun hans fyrir skatta eru 505.000 kr.

• Hann veiðir oftast á veiðisvæði SV

Árið 2001 birti SKOTVÍS niðurstöður könnunar í tímariti sínu (1. tbl.

7. árg.), sem framkvæmd var meðal félagsmanna Skotvís. Niðurstaða þeirrar könnunar leiddi í ljós að meðaleyðsla í skotveiðar var 69.000 kr. á þeim tíma Þessi upphæð framreiknuð til dagsins í dag er 125.000 kr. Ekki er gott að bera þessa tölu saman við þá tölu sem kom fram í greininni hér að ofan um meðaleyðslu í skotveiðar árið 2009 (158.000 kr.) þar sem skýrsluhöfundur hefur ekki undir höndunum spurningalistann frá Skotvís. Þegar spurt var í könnuninni hvort leigt hefði verið land til veiða á gæs og rjúpu sést að 13,7% svarenda segjast alltaf, mjög oft eða oft leigja land

Staðalfrávik í kr.

N

25.579

28.356

449

Gisting

8.990

19.278

411

Flugfar / áætlunarbíll

4.396

16.648

364

42.149

36.226

435

2.238

12.866

372

10.579

28.333

393

Veiðileyfi

9.008

23.519

398

Leiðsögn

4.269

15.477

383

Veiðibúnaður

27.936

32.799

419

Fatnaður

15.592

20.987

401

Minjagripir

1.472

8.147

372

Skyndihjálparbúnaður

1.485

6.956

377

Afþreying

3.191

8.554

391

Leiga á landi til rjúpnaveiða

1.695

7.355

382

Matur og drykkur

Eldsneyti Leiga á bíl / sexhlóli Leiga á landi til gæsaveiða

158.579 Tafla 4. Áætluð

til gæsaveiða og 2,8% svarenda segjast alltaf, mjög oft eða oft leigja land til rjúpnaveiða. Talsverður munur er á hlutfalli svarenda eftir því um hvort um er að ræða gæsa- eða rjúpnaveiði. Í könnun Skotvís 2001 var spurt: Leigir þú land til rjúpna eða gæsaveiða?

10,4% svarenda sögðust leigja land til veiða. Hér er samanburður erfiður milli þessara tveggja kannana þar sem ekki er spurt eins í þeim.

eyðsla á veiðitímabilinu.

Þegar spurt var hversu mikið greitt hefði verið fyrir veiðileyfi þá sögðust 42% svarenda ekki hafa greitt fyrir veiðileyfi árið 2009. Í könnun Skotvíss kemur fram að tæplega 34% svarenda höfðu greitt fyrir veiðileyfi. Þarna er marktækur samanburður. Hér sést að mun fleiri höfðu greitt fyrir veiðileyfi árið 2009 en félagsmenn Skotvís gerðu í könnuninni 2001.

Skotvís gaf út bækling 2010 sem

nefnist Fjölgun hreindýra. Þar kemur fram að óbeinar tekjur af hreindýraveiðimönnum fyrir árið 2009 séu áætlaðar um 100 milljónir. Þessi tala byggir m.a. á meðaleyðslu ferðamanna í kostnaðarliði eins og gistingu, eldsneyti, veitingar, innkaup í matvöruverslunum og ÁTVR og afþreyingu.

Jafnframt var rætt óformlega við veiðimenn um bifreiðakostnað þegar veiðimenn voru á eigin bifreiðum við hreindýraveiðarnar (Sigmar B. Hauksson, munnleg heimild 2010). Þegar teknar eru saman upplýsingar úr könnuninni, sem hér er til umfjöllunar, um eftirfarandi kostnaðarliði: matur, drykkir og veitingar, gistikostnaður, flugfar/rútufar, eldsneyti, minjagripir og afþreying þá er þessi upphæð um 60 milljónir. Erfitt er að fullyrða hvort þessar tölur séu að öllu leyti sambærilegar þar sem skýrsluhöfundur er ekki með nákvæma sundurliðun á þeim kostnaðarliðum sem liggja til grundvallar tölunni úr bæklingi Skotvíss.

Heimildir 1 http://www.north-hunt.org/is/ 2 Heimild UST 3 Heimild UST 4 www.hagstofa.is 5 Heimild UST 6 Heimild UST

Alltaf

Mjög oft

Oft

Stundum

Sjaldan

Leiga á landi til gæsaveiða

3,3%

6,3%

4,2%

8,6%

12,8%

64,9%

Leiga á landi til rjúpnaveiða

1,6%

0,5%

0,7%

4,7%

9,6%

82,9%

Tafla 5. Ef

Veiðar á Íslandi

Meðaltal í kr.

Aldrei

þ ú h u gs a r u m s k o t v e i ð i f e r ð i r þ í n a r , h v e r s u o f t n ý t i r þ ú þ é r e f t i r f a r a n d i þ æ t t i ?

Jeppadekk mtdekk.is

Icetrack ehf.

Suðurlandsbraut 20, 108 Reykjavík www.mtdekk.is • mtdekk@mtdekk.is

41

Vatnajökulsþjóðgarður 42

Þjóð í þjóðgarði Eins og menn hafa kannski tekið eftir í umræðunni að undanförnu þá er verið að gera alvarlega atlögu að sjálfsögðum rétti almennings til að stunda útiveru og veiðar í sínu eigin landi. Fyrir liggur tillaga stjórnar Vatnajökulsþjóðgarðs að stjórnunar- og verndaráætlun fyrir þjóðgarðinn þar sem takmarka á og banna hefðbundnar veiðar á gæs, rjúpu og hreindýrum ásamt því að loka þekktum aksturs- og reiðleiðum innan þjóðgarðsins. Rökin fyrir þessum takmörkunum og bönnum eru haldlítil og í kynningarriti stjórnar er hvergi vísað í rannsóknir þessum tillögum til stuðnings. Þau rök sem fram hafa komið virðast við fyrstu sýn vera skoðanir fámenns hóps sem með einum eða öðrum hætti tengist stjórn þjóðgarðsins. Þann 24. júní síðastliðinn rann út frestur til að skila inn athugasemdum við áður nefnda tillögu stjórnar Vatnajökulsþjóðgarðs. Fjöldi skotveiðimanna og annarra hagsmunaaðila skilaði inn athugasemdum til stjórnar þjóðgarðsins til efnislegrar meðhöndlunar.

Boðskapur skotveiðimanna til stjórnar Vatnajökulsþjóðgarðs er gagnrýni á það hvernig var staðið að öflun gagna, skorti á nauðsynlegum rannsóknum, takmarkaðri aðkomu hagsmunaðila að vinnslu tillagna og takmarkaðri kynningu stjórnar Vatnajökulsþjóðgarðs á framkomnum tillögum og vinnslu þeirra. Að öllu samlögðu virðist þetta hafa leitt stjórn Vatnajökulsþjóðgarðs til niðurstöðu sem ekki er hægt að fallast á athugasemdalaust.

Skotveiðimönnum svíður sérstaklega að sá sáttmáli sem gerður var á milli umhverfisráðherra og veiðimanna þar sem rannsóknir á veiðistofnum í lífríki Íslands eru kostaðar af veiðimönnum sjálfum í gegnum veiðikortasjóð, skuli ekki hafa verið nýttur í jafn miklu hagsmunamáli og í þessu tilfelli. Ef

slíkt hefði verið lagt til grundvallar, þá er engin spurning um að umræðan hefði orðið allt önnur en hún er í dag. Það yrði því glapræði ef yfirvöld tækju upp á því að hunsa álit skotveiðimanna og gera lítið úr þeim athugasemdum sem sendar voru stjórn Vatnajökulsþjóðgarðs fyrir 24 júní, eins og túlka má af því orðalagi sem formaður stjórnar þjóðgarðsins lét eftir sér hafa í fjölmiðlum, þ.e. “…skotveiðimenn senda bara fjöldapóst…”, rétt eins og boðskapurinn væri enginn!

Veiðar,

umgegni

og veiðisiðferði

Árið 2009 voru gefin út 12.421 veiðikort af Umhverfisstofnun, þ.e. heimildir til skotveiða í íslenskri náttúru. Skotveiði snýst um margt annað en það augnablik sem bráðin er felld, en þeir sem stunda skotveiðar þurfa að búa við aðhald og uppfylla margvísleg skilyrði til að njóta þeirra réttinda að fá að veiða í íslenskri náttúru þar sem undirbúningurinn er til þess fallinn að mönnum verði treyst og að þeir sýni ábyrgð þegar haldið er til veiða.

Skotveiðimenn öðlast ekki réttindi til að eiga og bera skotvopn án þess að hafa hreint sakarvottorð, gangast undir læknisskoðun og standast próf í eftirfarandi námsþáttum: • Skotvopn og skotfæri • Öryggi og meðhöndlun • Skotfimi og eiginleikar skotfæra • Vopnalöggjöfin • Landréttur Skotveiðimenn öðlast ekki réttindi til veiða án þess að standast próf í eftirfarandi námsþáttum: • Bráðin • Lög reglur og öryggi • Náttúru- og dýravernd • Stofnvistfræði • Veiðar og veiðisiðfræði Einnig má geta þess að verið er að undirbúa nýja skotvopnalöggjöf sem

gefur lögreglu skýrari heimildir til aðgerða verði menn uppvísir að lögbroti við meðferð skotvopna á veiðum. Þegar út í náttúruna er komið að námi loknu, tekur við ævilangt sjálfsnám, þar sem skotveiðimenn kynnast náttúrunni, dýralífi og samferðamönnum milliliðalaust. Þeir sem stunda skotveiðar reglulega öðlast mikla þekkingu á þeim þáttum sem hér að ofan greinir og eru því vel málsmetandi og marktækir í allri umræðu sem snýr að stjórnun veiðilenda.

Landssamtök skotveiðimanna (SKOTVÍS) hafa frá stofnun (1978) stuðlað að bættri veiðimenningu sem endurspeglast í siðareglum félagsins. Félagar í SKOTVÍS eru samþykkir eftirfarandi skilgreiningu á skotveiðum sem útilífsíþrótt.

Skotveiðimaður stundar veiði á villibráð sér til ánægju og heilsubótar. Hann virðir landslög og vegna byssunnar ber hann sérstaka ábyrgð gagnvart samborgurum sínum og lífríki landsins í heild. Þess vegna temur hann sér eftirfarandi siðareglur.

Skotveiðimaður: • Eykur stöðugt þekkingu sína á skotveiðum.

• Æfir skotfimi.

• Gætir fyllsta öryggis í meðferð skotvopna.

• Beitir ekki veiðiaðferðum sem veitir bráðinni óþarfa kvölum.

• Telur fjölda veiddra dýra ekki mælikvarða á góðan veiðimann, eða vel heppnaðan veiðidag.

• Fer vel með veiðibráð.

• Færir veiðibækur af kostgæfni og tekur virkan þátt í verndun veiðidýra.

• Er góður veiðifélagi.

• Sýnir öðrum veiðimönnum háttvísi.

• Virðir rétt landeiganda og stendur vörð um eigin rétt.

• Sýnir almenningi tillitssemi.

• Gengur vel um landið.

Nákvæmlega samsett næring sem uppfyllir sérstakar þarfir hunda og katta

Þú getur verið viss um að halda hundinum eða kettinum þínum hraustum með fóðrun á Hill'sTM Science Plan.TM Sama hverjar þarfirnar eru.

Nákvæmlega samsett næring Einstök blanda andoxunarefna Hágæða hráefni

vets’ no.1 choice™

Vatnajökulsþjóðgarður

Grunngildi skotveiðimannsins eru því að stunda hefðbundnar skotveiðar í fullri sátt við umhverfi sitt, landeigendur og almenning. Til að fylgja eftir þessum grunngildum reka skipulögð skotveiðifélög metnaðarfullt félagsstarf sem hefur þann tilgang að efla áhuga, þekkingu og færni félagsmanna á skotveiðum í anda siðareglna SKOTVÍS.

Veiðar styðja við markmið V a t n a j ö k u l sþ j ó ð g a r ð s Skotveiðimenn eru einn stærsti hópur útivistafólks á Íslandi. Árlega fara um það bil tíu þúsund skotveiðimenn til veiða í náttúru landsins. Við stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs var því heitið að veiðar yrðu ekki bannaðar né heldur takmarkaðar innan þjóðgarðsins. Mikil og löng hefð er fyrir þeim á svæðinu sér í lagi á austursvæðinu þar sem heiðagæs, hreindýr og rjúpa hafa verið nýtt um aldir í sátt við umhverfið og náttúru. Það eru mikil vonbrigði fyrir skotveiðimenn, sem eru upp til hópa náttúruunnendur og umhverfisverndarsinnar, að sú tillaga sem liggur fyrir um stjórnun- og verndaráætlun Vatna­ jökulsþjóðgarðs skuli fela í sér bönn og takmarkanir á veiðum og í raun útilokun á stórum veiðisvæðum frá veiðum innan þjóðgarðsins.

Við viljum því koma eftirfarandi athugasemdum á framfæri við stjórn Vatna­ jökulsþjóðgarðs og umhverfisráðherra: 1.

Mikið er talað um aðkomu hagsmunaðila að gerð þessarar áætlunar en það er okkar mat að hagsmunaaðilar á borð við Skotvís, Skaust, Félag leiðsögumanna með hreindýraveiðum og Skotreyn hafi ekki fengið að koma að undirbúningi og vinnslu tillögunnar með eðlilegum hætti. Í Vatnajökulsþjóðgarði eru stór veiðisvæði hreindýra, rjúpna og heiðagæsa og skal því haldið hér til haga að Umhverfisstofnun er einn stærsti veiðileyfasali landsins þegar kemur að sölu leyfa til hreindýraveiða.

2.

Eitt af meginmarkmiðum með

stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs var að styrkja byggð og atvinnustarfsemi (sjá kafla 2.1). Skotveiðimenn kaupa kost, gistingu og aðra þjónustu af heimamönnum.

Hreindýraveiðar hefjast 15. júlí og lýkur 20. september. Gæsaveiðar hefjast 20. ágúst og rjúpnaveiði í lok október. Umferð veiðimanna er því utan hefðbundins ferðamannatíma og öll takmörkun á veiðum innan þjóðgarðsins mun að öllum líkindum draga úr komu veiðimanna, tekjum heimamanna og þar með mun eitt af markmiðum þjóðgarðsins um að styrkja byggð og atvinnustarfsemi ekki nást.

3.

Enginn rök hníga að því að ekki skuli leyfa gæsaveiðar á austursvæði þjóðgarðsins fyrr en 1. september, hvorki vistfræðileg né önnur.

Heiðagæsastofninn er sterkasti gæsastofninn á Íslandi og hefur varpstofninn þrefaldast að stærð á síðustu þrjátíu árum. Heiðagæs er bæði dyntóttur og erfiður veiðifugl.

Hún fer snemma af landi brott og hefur iðulega sést til heiðagæsa á vetrarstöðvum á Bretlandseyjum við upphaf veiðitíma, þ.e. upp úr miðjum ágúst. Tilmæli helstu gæsasérfræðinga okkar Íslendinga hafa verið að hvetja til aukinna veiða á heiðagæs. Takmörkun á veiðitíma til 1. september takmarkar veiðar á heiðagæs á svæðinu þar sem stór hluti stofnsins mun hafa yfirgefið

svæðið fyrir 1. september. Þau rök sem notuð eru í verndaráætluninni að um sé að ræða fellistaði gæsa á því heldur ekki við rök að styðjast þar sem heiðagæsir eru komnar úr sárum og orðnar fleygar fyrir 20. ágúst. Sé Austursvæðinu lokað fyrir heiðagæsaveiði fram að 1. september mun ágangur á öðrum svæðum umhverfis það aukast. Það getur leitt til aukinnar umferðar veiðimanna á þeim svæðum, aukins álags á land og veiðistofna viðkomandi svæða.

Einnig er stór hluti heiðagæsa farinn af landi brott um mánaðarmótin ágúst/september og því í raun verið að takmarka að verulegu leyti alla heiðagæsaveiði á svæðinu.

4. Bann á hreindýraveiðum á Austur­ svæð­ inu í kringum Snæfell til 15. ágúst mun auka álagið enn frekar í lok veiðitíma á hreindýrum á svæð­inu með aukinni slysahættu og átroðn­ing lands vegna fjölda veiðimanna á svæðinu.

5.

Hvers vegna á að meina sumum hópum útivistarmanna aðgang að þjóð­ garð­ inum í þeim tilgangi að auka umferð annarra útivistarhópa?

Fram að þessu hefur ekki komið til árekstra á milli ólíkra útivistarhópa þar sem veiðitími er að stærstum hluta utan hefðbundins ferða­manna­ tíma t.d. gönguhópa. Rétt er að benda á að skotveiðimenn skilja eftir sig um 2 milljarða á ári í kaup á leyfum og þjónustu á Íslandi.

Við hvetjum því stjórn Vatna­jökuls­ þjóð­ garðs og umhverfisráðherra að taka tillit til þeirra athugasemda sem hafa borist vegna ofangreindra þátta í fyrirhugaðri stjórnunar og verndaráætlun fyrir Vatnajökulsþjóðgarð.

Enn­fremur er óskað eftir því að landssamtök skotveiðimanna sem og annarra skipulagðra útivistafélaga séu höfð milliliðalaust með í ráðum þegar fjallað er um mál af þessum toga.

Grein

þ e ss i b i r t i s t í m o r g u n b l a ð i n u í j ú l í

mánuði

44

2010

í þremur styttri greinum.

Meðferð villibráðar

Sósurnar með villibráðinni U m s j ó n : Ú l f a r F i n n b j ö r n ss o n Myndir: Gunnar Þór Nilsen Stílisti: Gerður Harðardóttir

MATARTÍMARITIÐ GESTGJAFINN GEFUR ÁRLEGA ÚT SÉRSTAKT VILLIBRÁÐARBLAÐ ÞAR SEM VILLIBRÁÐIN ER ELDUÐ Á ÝMSAN HÁTT OG GÓÐ RÁÐ GEFIN VARÐANDI MEÐHÖNDLUN HENNAR OG VINNSLU. UPPSKRIFTIRNAR Á ÞESSARI SÍÐU/SÍÐUM BIRTUST Í VILLIBRÁÐARBLAÐI GESTGJAFANS 2007 OG VIÐ FENGUM GÓÐFÚSLEGT LEYFI TIL AÐ BIRTA ÞÆR HÉR Í BLAÐINU.

46

og til þess er notaður mór. Flest viskí eru blönduð úr nokkrum tegundum viskía en svo kölluð single malt viskí koma frá einu ákveðnu viskíveri eða eimingarstöð. Single malt viskí eru vinsælli á meðal viskí aðdáenda enda eru þau þéttari, bragðmeiri og hafa sterk sér einkenni. Bragðið af góðu malt viskí er afar flókið og kemur þar margt til eins og gæði vatnsins, möltun byggsins, tunnunnar sem viskíið er látið þroskast í og jafn vel veðurfarið á þeim stað þar sem viskíið er framleitt.

Búrgúndarsósa 3 sneiðar beikon 12 perlulaukar 12 litlir sveppir 3 msk. olía 1/2 tsk. tímían 3 lárviðarlauf 1/2 tsk. pipar 1 tsk. tómatmauk (purée) 4 dl rauðvín 2 msk. rauðvínsedik 4 dl gott villibráðarsoð sósujafnari 30 g kalt smjör Brúnið beikon, lauk og sveppi í olíu í potti í 1 mínútu. Bætið þá kryddi, tómatmauki, rauðvíni og ediki við og sjóðið niður um 3/4. Hellið villibráðarsoðinu í pottinn og þykkið með sósujafnara. Takið pottinn af hellunni og hrærið smjörið út í með písk.

P ú r t v í n ss ó s a 1 laukur, fínsaxaður 3 msk. olía 1 tsk. tómatmauk (purée) 2 dl púrtvín 2 msk. balsamedik 4 dl sterkt villibráðarsoð sósujafnari 30 g kalt smjör salt og pipar Látið lauk krauma í olíu í potti í 1 mínútu. Bætið þá tómatmauki, púrtvíni og ediki við og sjóðið niður um 3/4. Hellið villibráðarsoði í pottinn og þykkið með sósujafnara. Takið pottinn af hellunni og hrærið smjör út í með písk. Bragðbætið með salti og pipar.

Villibráðarsósa 4 dl gott villibráðarsoð 1-2 dl rjómi

The Balvenie

Allur aðbúnaður veiðimanna hefur batnað mikið á undanförnum árum.

Hér áður fyrr tíðkaðist það að gæsaveiðimenn sváfu í tjöldum og rjúpnaveiðimenn í bílum sínum. Menn höfðu með sér skrínukost aðallega samlokur og dósamat. Nú eru aðrir tímar og betri, mikið framboð er nú af þægilegu húsnæði á landsbyggðinni og margir veiðimenn eiga frístundahús eða hafa aðgang að öðru góðu húsnæði. Algengt er að eftir veiðar dagsins geti menn slakað á og látið þreytuna líða úr skrokknum í heitum potti. Þá er það orðin regla frekar en undantekning að mikið er lagt upp úr góðum mat í veiðiferðinni og er gjarnan höfð villibráð á borðum.

Veiðarnar snúast nefnilega um svo margt annað en sjálfa veiðina, góður félagsskapur og að njóta náttúrunnar er stór þáttur í allir veiði.

U i sg e

beath

-

vatn lífsins

Það er kunnara en frá þurfi að segja að viskí er þjóðardrykkur skota.

Skotar hafa framleitt þennan göfuga drykk allavega frá árinu 1494. Viskí er eimað úr blöndu þar sem uppistaðan er gott vatn og maltað bygg sem stundum er einnig rétt aðeins reykt

Sæmilegt úrval er af malt viskí í Vín­búðum ÁTVR. Nefna mætti gæða viskí­ið Highland Park single malt 12 ára og Talisker 10 ára. Þægilegt Malt viskí í háum gæðaflokki er The Bal­ venie DoubleWood 12 ára. Eins og mörg frábær viskí kemur Balvenie frá Skosku hálöndunum nánartiltekið frá Dufftown sem er í Speyside sýslu en þaðan koma raunar mörg bestu viskí Skota. Viskíið er nefnd eftir Balvenie kastala sem byggður var 1892.

Balvenie 12 ára DoubleWood er eins og nafnið bendir til látið þroskast í tveimur gerðum tunna fyrst hefðbundnum eikartunnum og svo undir lokin í tunnum sem áður hafa verið notaðar undir sherry. Bragðið af Balvenie er frekar milt og þægilegt og gætir þar vanillu, hunangs og þurrkaðra ávaxta. Í nefi má greina appelsínur og hunang. Balvenie er eins og áður sagði einkar þægilegt viský með flest öll einkenni góðs malt viskís, það er ljómandi drykkur eftir góða máltíð og kemur þá í staðin fyrir koníak. Malt viskí hafa sterk séreinkenni og eins og með góð rauðvín er það mjög einstaklingsbundið hvaða tegund fellur hverjum og einum í geð. Hvað sem því líður er tilvalið að hafa flösku af góðu malt viskí með í veiðiferðina.

Meðferð villibráðar

Veiðar og viskí

Íslendingar eru mikil sósuþjóð og leggja meiri áherslu en aðrar þjóðir á að hafa sósu með steikinni. Þegar mikið stendur til eyðum við gjarnan meiri tíma í sósugerðina en aðra eldamennsku og það er sannarlega þess virði þegar sósan er komin á borðið!

47

Meðferð villibráðar

Ú l f a r F i n n b j ö r n ss o n

kokkur

e r l a n dsþ e k k t u r f y r i r e l d u n villibráðar.

Úlfar

er að

l e gg j a l o k a h ö n d á b ó k u m meðferð og eldun villibráðar sem ætti að koma okkur veiðimönnum og matgæðingum til góða.

Vonast

hann til að

bókin komi út nú fyrir jólin

2010

þannig að eins og sjá

má á myndinni standa nú öll spjót að

1 tsk. gráðostur 1-2 msk. rifsberjahlaup salt og nýmalaður pipar sósujafnari Setjið allt saman í pott, hleypið suðunni upp og þykkið með sósujafnara.

48

Kóríanderbætt r a u ð v í n ss ó s a

1 rauðlaukur, fínsaxaður 100 g sveppir, fínsaxaðir 3 msk. olía 1 tsk. kóríanderfræ 1 msk. rifinn appelsínubörkur

1 msk. hunang 2 dl rauðvín 1 msk. rauðvínsedik 4 dl villibráðarsoð sósujafnari 30 g kalt smjör salt og pipar

Úlfari.

B l áb e r j a s ó s a 1/2 laukur fínsaxaður 3 msk. olía 1/3 tsk. tímían 1 dl púrtvín eða rauðvín 1 msk. balsamedik 1 dl bláber 1 msk. bláberjasulta 4 dl villibráðarsoð 30 g kalt smjör salt og pipar Látið lauk krauma í olíu í potti í 1 mínútu. Bætið þá tímíani, púrtvíni, ediki, bláberjum og bláberjasultu við og sjóðið niður um 3/4. Hellið villibráðarsoði í pottinn. Setjið sósuna í

matvinnsluvél, bætið smjöri við og maukið vel, smakkið til með salti og pipar. Setjið sósuna því næst aftur í pottinn og hitið að suðumarki. Einnig er gott að nota sólber, brómber eða hindber, ásamt tilheyrandi sultu, í stað bláberja og bláberjasultu.

og pipar. Sjóðið niður um 3/4. Hellið rjóma út í og þykkið með sósujafnara.

Villibráðarsoð

Undirstaða góðrar villibráðarsósu er gott soð. Allir sem hafa prófað að búa til soð vita að það gerir gæfumuninn. Því fylgir svolítil fyrirhöfn en umbunVillisveppasósa in er ómæld þegar stunurnar heyrast 250 g ferskir, blandaðir villisveppir eða frá veislugestum. Hér koma uppskrift30 g þurrkaðir villisveppir ir að nokkrum góðum grunnum. l70 g Flúðasveppir, skornir í báta Anda- / gæsasoð 3 msk. olía 2 dl púrtvín 1 kg bein af öndum eða gæsum 1 dl brandí eða koníak olía til steikingar 1 msk. nautakraftur 2 laukar, saxaðir salt og nýmalaður pipar 1/2 blaðlaukur, sneiddur 3-4 dl rjómi 1 gulrót, skorin í bita sósujafnari 3 stilkar sellerí, skornir í bita vatn, þannig að fljóti yfir beinin Leggið þurrkaða sveppi, ef þið notið 1 tsk. salt þá, í bleyti í volgt vatn í 20 mínútur og 10 heil piparkorn sigtið vatnið síðan frá. Látið sveppina 5 einiber krauma saman í olíu í potti í 1 mín- 2 lárviðarlauf útu. Bætið þá púrtvíni, brandíi og 1 tsk. salvía nautakrafti við og kryddið með salti 1 tsk. tímían

Meðferð villibráðar

Látið lauk og sveppi krauma í olíu í potti í 1 mínútu. Bætið þá kóríander­ fræj­um, appelsínuberki, hunangi, rauðvíni og ediki saman við og sjóðið niður um 3/4. Hellið villibráðarsoði í pottinn og þykkið með sósujafnara. Takið pott­ inn af hellunni og hrærið smjör út í með písk. Bragðbætið með salti og pipar.

allt fyrir veiðina í intersport bíldshöfða

við höfum allt fyrir veiðimanninn. sérfræðingar okkar veita þér faglega ráðgjöf og góða þjónustu.

veiðideild Bíldshöfða 20 / sími: 585 7239 / OPIÐ: mán. - fös. 10 - 19. lau. 10 - 18. sun. 12-18

49

Meðferð villibráðar

Höggvið beinin smátt, í u.þ.b. 5 cm stóra bita. Hitið olíu á pönnu og brúnið beinin þar til þau eru orðin vel dökk. Takið þau þá af pönnunni og setjið í pott. Setjið olíu á pönnuna og brúnið lauk og grænmeti lítillega.

Bætið því síðan í pottinn og hellið vatni yfir. Látið suðuna koma upp og fleytið þá burt fitu og sora. Setjið salt og krydd út í. Sjóðið við vægan hita í 90 mínútur. Fjarlægið þá beinin og sjóðið soðið niður um fjórðung.

Rjúpusoð

Rjúpusoðið er búið til á sama hátt og andasoð en suðutíminn er 60 mínútur.

Persónulega finnst mér best að sleppa öllu grænmeti og kryddi, nema pipar og salti, vegna þess að krafturinn úr rjúpubeinunum er svo mikill og einstakur.

Skref fyrir skref 1. Steikið bein, hjörtu og fóörn í 3 msk. af olíu á vel heitri pönnu.

Gætið þess að steikja ekki of mikið í einu.

2. Kryddið með salti og pipar þegar beinin eru orðin vel brún á öllum hliðum.

3. Setjið beinin í pott og hellið vatni yfir þannig að rétt fljóti yfir þau.

4. Sjóðið við vægan hita í 1-2 klst.

Veiðið allan sora og fitu af soðinu.

5. Sigtið soðið í annan pott og sjóðið niður um 1/4-1/2.

Sjófuglasoð Sjófuglasoð er búið til á sama hátt og andasoð en suðutíminn er 30 mínútur.

Hreindýrasoð

Hreindýrasoð er búið til á sama hátt og andasoð en suðutíminn er 4 klst.

Dúfusoð

Dúfusoð er búið til á sama hátt og andasoð en notað er helmingi minna af grænmeti og suðutíminn er 60 mínútur.

Kanínusoð

Kanínusoð er búið til á sama hátt og andasoð en 5 sveppum og 1 hvít-

50

Tapas og Tio Pepe Þegar sérrí ber á góma þá leiða flestir hugann til eldri virðulegra frúa sem fá sé konfektmola, staup af sérrí og spila brids. Það sérrí sem flestir þekkja er dísætt og oft gefið gömlum frænkum og iðulega er gömlu fólki ráðlegt að fá sé smá sérrí fyrir svefninn.

Sérrí er sem sagt áfengistegund sem menn taka ekki með sér í veiðiferð. Nú skulum viða athuga málið aðeins nánar, það er sem sagt ekki það sama, sérrí og sérrí. Það er nefnilega til frábært sérrí sem tilvalið er að hafa með sér í veiði.

Hér er átt við þurrt sérrí raunar skráþurrt sérrí sem kallast fino. Fino sérrí eru ljós og tær, bragðið er létt og eins og áður sagði skráþurrt. Fino sérrí eins og Tio pepe er því einhver ákjósanlegasti fordrykkur sem völ er á.

Sérrí er gert úr hvítvíni sem styrkt er með eimlauksgeira er bætt við og í stað salvíu og einiberja er notað rósmarín.

Suðutíminn er 60 mínútur.

Ljóst

villibráðarsoð

fyrir súpur

Ljóst villibráðarsoð fyrir súpur er búið til á sama hátt og andasoð en 5-10 sveppum er bætt við. Notið hvaða villibráðarbein sem er. Í stað þess að brúna beinin og grænmetið á pönnu er allt hráefnið sett í pott með köldu vatni og soðið við vægan hita í 60-80 mínútur.

Soð

fyrir heilsteikta fugla

1 heil gæs/önd, rjúpur eða aðrir fuglar hjarta

uðu þrúguvíni og er styrkleiki þess um 15 %. Þá er rétt að geta þess að allt sérrí kemur frá Spáni sem kunnugt er. Flestir kannast við tapas réttina vinsælu sem ættaðir eru frá Spáni en tapas eru ýmsar gerðir smárétta til dæmis, þurrskinka, sardínur, litlar saltfiskbollur og hvítlauksrækjur.

Með tapas drekka Spánverjar gjarnan þurrt sérrí eins og Tio pepe. Tio pepe passar frábærlega vel með reyktum laxi, gröfnu hreindýri, heitreyktri gæsabringu og reyktum svartfugli og annarri villibráð. Þess vegna er það frábær hugmynd að hafa með sér flösku af þurru sérrí í næstu veiðiferð, hugmynd sem örugglega slær í gegn. fóarn 4 msk. olía salt og nýmalaður pipar Skerið vængina og hálsinn af fuglinum. Höggvið hálsinn og vængina í 3-5 cm bita. Skerið fóarn til helminga og hreinsið innan úr því. Hitið olíu í potti og brúnið hálsinn, vængina, hjarta og fóarn við mikinn hita þannig að allt brúnist vel á öllum hliðum. Kryddið yfir með salti og pipar.

Hellið köldu vatni í pottinn þannig að rétt fljóti yfir beinin. Sjóðið við suðumark í 1 1/2 klst. Veiðið fitu og sora ofan af öðru hvoru. Sigtið soðið í lokin.

Ármúla 10 • Sími: 5689950 AUSTRALIA • BELGIUM • CANADA • CHINA • CYPRUS • DENMARK • FINLAND • GERMANY • GREECE • ICELAND • IRELAND • NORWAY SAUDI ARABIA • SOUTH KOREA • SPAIN • SWEDEN • SWITZERLAND • UNITED ARAB EMIRATES • UNITED KINGDOM • UNITED STATES www.duxiana.com www.duxbed.com

ALLT FYRIR GÆSAVEIÐINA! Mikið úrval skotvopna og fylgihluta af ýmsu tagi.

Gæðamerki frá heimsþekktum framleiðendum.

Komdu við í Ellingsen áður en haldið er til veiða.

Byssur sem hitta í mark BETTINSOLI DIAMOND 12/70

WINCHESTER SX3 3tom Field 28

Ítölsk tvíhleypa með útdragi en einnig fáanleg með útkasti. Byssan er gerð fyrir 3” skot og er með skiptanlegum þrengingum. Bettinsoli Diamond hefur verið seld við góðan orðstír árum saman.

Hálfsjálfvirk haglabyssa með viðarskefti. Hröð og örugg skipting (0,48 sek. á 5 skot) með lága bilanatíðni. Lykill fyrir þrengingar, ólafesting og þrjár þrengingar fylgja, 1/4, 1/2 og 3/4.

Verð 193.900 kr.

Verð 239.900 kr.

32.317 kr. léttgreiðslur í 6 mán.

REMINGTON 887 Nitro Mag SPS 3 1/2” Veðurþolin haglabyssa sem tekur upp í 3½” skotfæri. Hlaupið er húðað með ArmorLokt™ og sérstakur púði dregur úr bakslagi. Góð byssa fyrir byrjendur og þá sem veiða við erfiðar aðstæður.

Verð 99.990 kr.

16.665 kr. léttgreiðslur í 6 mán.

BAIKAL hálfsjálfvirk 12/76 26 3xMC Hálfsjálfvirk haglabyssa sem tekur 3” skot. Byssan er með svörtu „synthetic“-skefti og góðum slakara. Lykill fyrir þrengingar, ólafestingar og 3 þrengingar fylgja.

Verð 104.990 kr.

17.498 kr. léttgreiðslur í 6 mán.

39.983 kr. léttgreiðslur í 6 mán.

REMINGTON 870 Express Synthetic Remington 870 Express pumpa með svörtu skefti. Sterk og örugg og gríðarlega mikið notuð um allan heim. Ein besta byrjendabyssan á markaðnum.

Verð 89.990 kr.

14.998 kr. léttgreiðslur í 6 mán.

BAIKAL TVÍHLEYPA IZH 27 EM 1C Tvíhleypt haglabyssa yfir/undir, útkastarar, val á milli hlaupa, einn gikkur og lausar þrengingar. Lykill fyrir þrengingar, ólafesting og 3 þrengingar fylgja.

Verð 124.990 kr.

20.832 kr. léttgreiðslur í 6 mán.

REMINGTON 770 riffill 243 WIN

REMINGTON 700 SPS Varmit 308 Win

Þetta er einn ódýrasti pakkinn sem fáanlegur er til hreindýraveiða.

Riffillinn kemur með Busnell 3-9x40 sjónauka sem kemur grófstilltur frá verksmiðju. Cal. 243 Win er ein vinsælasta hlaupvíddin á Íslandi til veiða á stærri dýrum og uppfyllir lágmarkskröfur til hreindýraveiða.

Riffill sem hentar vel í markskotfimi og hreindýraveiðar. 700 Varmit riffillinn er með þungu 26” löngu hlaupi. Góður kostur fyrir veiðimenn sem vilja áreiðanlegan og jafnframt ódýran riffil.

Verð 112.900 kr.

Verð 176.900 kr.

18.817 kr. léttgreiðslur í 6 mán.

29.483 kr. léttgreiðslur í 6 mán.

REMINGTON 700 SPS 270 Win

WINCHESTER WILDCAT cal. 22

Áreiðanlegur riffill sem hefur sannað sig við íslenskar aðstæður. Ódýr og til í fjölmörgum útgáfum með mismunandi hlaupvíddum.

Léttur og nákvæmur boltalásriffill með 5 skota skotgeymi og fallegu harðviðarskefti. Framleiddur í TOZ verksmiðjunum í Rússlandi. Góður kostur fyrir byrjendur og lengra komna.

Verð 169.900 kr.

Verð 64.900 kr.

28.317 kr. léttgreiðslur í 6 mán.

10.817 kr. léttgreiðslur í 6 mán.

TIKKA T3 lite

BROWNING X-BOLT Composite 270W

Riffill með blámuðu hlaupi og léttu beinu skefti með góðu gripi og beint aftur, sem minnkar bakslag. Tveggja þrepa öryggi sem læsir bolta og gikk. Fáanlegur í mörgum hlaupvíddum.

Góður og nákvæmur riffill með mjög þéttum „feather trigger“ gikk sem er stillanlegur frá 3 ibs. til 5 ibs. Dura-Touch® húðað skefti með góðu gripi. Ath. sjónauki fylgir ekki.

Verð 175.900 kr.

Verð 216.900 kr.

29.317 kr. léttgreiðslur í 6 mán.

Reykjavík Fiskislóð 1 • Sími 580 8500 Opið mánudag–föstudag 10–18 og laugardag 10–16 Akureyri Tryggvabraut 1–3 • Sími 460 3630 Opið mánudag–föstudag 10–18 og laugardag 10–16

36.150 kr. léttgreiðslur í 6 mán.