2001, 7.árg

Verð 596 kr.

Fagrit um skotveiðar og útivist. 1. tbl. - 7. árg. 2001

Fagrit um skotveiðar og útivist

Efnisyfirlit Ritstjóraspjall

bls.

7

•

13

•

18

•

24

SIGMAR B. HAUKSSON

Í sigtinu BRYNJÓLFUR BRYNJÓLFSSON

Gæsir DR. ARNÓR Þ. SIGFÚSSON

Meira um blý og blýnotkun FRÁ

BLÝNEFND

SKOTVÍS

Skotveiðifélag Íslands

Skoðanakönnun SKOTVÍS HJÖRDÍS ANDRÉSDÓTTIR

ÚTGEFANDI:

OG

•

30

Sími 551 4574, Fax 551 4584

SIGMAR B. HAUKSSON

Þorsteinn Andrésson – Aldarminning

•

38

•

42

SKOTVÍS: http://www.skotvis.is SKOTREYN: http://www.mmedia.is\~skotreyn

DR. ÓLAFUR K. NIELSEN

Stöndum vörð um Þjórsárver

E-mail skotvis@skotvis.is Heimasíður:

HAUKUR BRYNJÓLFSSON

Vetrarafföll rjúpna við Eyjafjörð 2000 til 2001

Laugavegi 103, 105 Reykjavík

•

46

•

51

SIGMAR B. HAUKSSON

Riffilkúlur ÍVAR ERLENDSSON

Góða sósu gjöra skal

•

FORSÍÐUMYND:

Brian Pilkington

•

56 AUGLÝSINGAR:

HJÖRDÍS ANDRÉSDÓTTIR

Það kemur ekkert fyrir mig

•

58

EINAR KR. HARALDSSON

Láttu ekki þitt eftir liggja

Knútur Bjarnason Pétur Freyr Halldórsson ÚTLIT

•

63

•

67

HJÖRDÍS ANDRÉSDÓTTIR

Afsláttartilboð SKOTVÍS

OG ÁBYRGÐ:

54

SIGMAR B. HAUKSSON

Meistarinn á Dunhaganum

RITSTJÓRN

Sigmar B. Hauksson Hjördís Andrésdóttir

OG PRENTVINNSLA:

Kjartan Jónsson Hönnun & umbrot ehf. www.design.is

•

Fagrit um skotveiðar og útivist

Frá formanni ÁGÆTU SKOTVÍS-FÉLAGAR! jöunda tölublað SKOTVÍS, málgagn íslenskra skotveiðimanna, er komið út og gæsaveiðitíminn er hafinn. Það eru góðir dagar framundan hjá okkur skotveiðimönnum, gæsa- og hreindýraveiðar, rjúpna- og andaveiðar og svo svartfuglinn. Þá fjölgar stöðugt þeim íslensku skotveiðimönnum sem fara út fyrir landssteinana til að stunda veiðar og kynnast veiðidýrum og veiðivenjum sem við þekkjum ekki hér á Íslandi. Íslenskir veiðimenn hafa verið að veiða villisvín, svartbirni, hirti, fasana, dúfur, héra, kanínur og ýmis önnur dýr og þá hafa veiðimenn farið alla leið til Afríku til veiða.

S

KANÍNUR á, menn hafa verið að veiða kanínur á erlendri grundu enda kanína skemmtileg bráð og góð til átu. Í Morgunblaðinu 1. júlí síðast liðinn var athyglisverð grein um villikanínur á Íslandi. Því hefur lengi verið haldið fram að á Íslandi væru sex tegundir villtra landspendýra. En nú hefur sem sagt ein tegund bæst í þennan hóp, kanínan. Vitað er að kanínur hafa lifað villtar úti í náttúrunni á 26 svæðum á landinu. Þessi dýr eru tamdar kanínur sem hafa sloppið út í náttúruna eða verið sleppt út af eigendum sínum. Úti í náttúrunni hefur þeim fjölgað, en þeim fækkar eða deyja út ef vetur eru harðir. Þó eru nokkrir staðir á landinu þar sem kanínur virðast geta lifað af

J

DAGUR

vetrarhörkurnar, í því sambandi mætti nefna Öskjuhlíð hér í Reykjavík og Vestmannaeyjar. Ástæðurnar fyrir því að kanínurnar virðast geta lifað af

Í PARADÍS

–

HAUST

2000.

veturinn á þessum stöðum er að þar geta þær fengið yl frá jarðhita. Talið er að í Vestmannaeyjum, nánar • tiltekið í Heimaey, geti

7

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

verið um 2000 kanínur. Hefur meindýraeyðirinn í Eyjum reynt að halda kanínustofninum í skefjum en kanínan er frjósamt dýr eins og kunnugt er.

Hvert kanínupar getur hæglega eignast 30 unga á ári, og ef allir lifa og hver þeirra eignast 30 unga verða í þeirri fjöldskyldu orðnar 24.300 kanínur að 5 árum liðnum. Þegar ég las þessa grein í Morgunblaðinu um íslenskar villikanínur rifjaðist upp fyrir mér að faðir minn, Haukur Bent Guðjónsson, tjáði mér að hann hefði farið á kanínuskytterí í kjarrinu við Ferstiklu í Hvalfirði einhvern tímann á árunum 1947-1949. Íslensk náttúra er fátæk af villibráð. Skotveiðimenn hafa í áraraðir rætt um möguleikann á því að flytja hingað til lands nýjar dýrategundir sem hægt væri að veiða með tíð og tíma. Í því sambandi hefur verið rætt um héra, hirti og fasana. Nú er villikanínan orðin staðreynd í náttúrunni, væri ekki hægt að þróa villikanínur frekar í íslenskri náttúru ef svo má að orði komast? Sleppa þeim á svæðum þar sem þær gætu fjölgað sér á eðlilegan hátt? Eftir nokkurn tíma mætti svo leyfa veiðar en kanínuveiðar yrðu kærkomin viðbót fyrir íslenska skotveiðimenn.

MINKUR eðal villtra landspendýra sem flutt hafa verið hingað til lands er minkurinn. Minkurinn kom hingað til lands árið 1931. Hann slapp fljótlega út í náttúruna og fyrstu grenin fundust síðan við Elliðaárnar árið 1937. Minkurinn var kominn undir Skeiðarársand 1958 og um allt land um miðjan 8. áratuginn. Sem kunnugt er hefur minkurinn unnið ótrúleg skemmdarverk í íslenskri náttúru.

Skotveiðar landsmanna eru frá upphafi hreint smáræði miðað við fjöldadráp villiminksins. Keldusvínið hvarf úr

M

íslenskri náttúru eftir komu minksins.

Hann hefur haldið niðri ýmsum tegundum fugla víða um land og hann hefur höggvið stórt skarð í silungs- og laxveiðiár. Hér í blaðinu er fróðleg grein um villiminkinn eftir Brynjólf Brynjólfsson líffræðing þannig að það er ekki þörf á því að fjalla nánar um þennan skaðvald hér. Hins vegar er ástæðan fyrir því að ég geri villiminkinn að umræðuefni spurningin sú um hvort hann hafi einhver teljandi áhrif á rjúpuna. Á undanförnum árum hefur hegðunarmynstur minksins breyst verulega. Hér á árum áður hélt hann sig að mestu í fjörum og við ár og vötn. Nú orðið má rekast á mink upp um fjöll og firnindi ef svo má segja. Þá má því telja nokkuð öruggt að töluverður fjöldi rjúpnaunga verður minkinum að bráð. Fjórir þingmenn stjórnarflokkanna lögðu fram á seinasta þingi tillögu til þingsályktunar um eyðingu villiminks hér á landi og um rannsóknir á minkastofninum. Þessi tillaga er góðra gjalda verð og nú þegar eru hafnar rannsóknir á minkastofninum. Það sem hins vegar hefur gleymst er að hér á landi eru starfrækt 48 loðdýrabú. Í þessum búum eru líklega 200.000 minkar. Því miður er það staðreynd að minkar sleppa í einhverjum mæli út úr þessum búum. Í tilraun sem Veiðistjóraembættið gerði í Skagafirði árið 2000 voru veiddir 29 minkar, af þessum minkum er talið að 4-6 hafi sloppið út úr loðdýrabúum. Þetta er mjög alvarlegt mál því að á meðan aliminkar sleppa út úr búum er baráttan við villiminkinn vonlaus.

Aliminkar sem sleppa út í náttúruna eru frjósamari en villiminkurinn og það má því segja að þeir kynbæti villiminkastofninn. Á árunum 1982 til 1987 átti loðdýraræktin hér á landi í miklum erfiðleikum, þjóðarbúið tapaði fleiri milljörðum á þessari búgrein.

Mörg búanna voru gjaldþrota og í niðurníslu. Þeir sem til þekkja telja að

á þessum tíma hafi töluverður fjöldi aliminka slopið út í náttúruna. Staðreyndin er því miður sú að engar reglur eru til um það hvernig tryggja eigi að aliminkar sleppi ekki út í náttúruna og ekkert virkt eftirlit er með búum sem tryggir að dýrin sleppi ekki út. Þetta er með ólíkindum því alls staðar þar sem loðdýrarækt er stunduð er strangt eftirlit og reglur sem tryggja það að dýrin sleppi ekki út - nema hér á Íslandi. Ef þessum málum verður ekki kippt í liðinn og yfirvöld sjái til þess að sett verði lög sem tryggja það að aliminkar sleppi ekki út úr búunum, og að tryggt verði að virkt eftirlit verði með loðdýrabúum, hlýtur sú krafa að koma upp að minkarækt verði hætt hér á landi. Eins og áður sagði hefur þessi búgrein kostað þjóðarbúið nokkra milljarða – íslensk náttúra þolir ekki þann skaðvald sem villiminkurinn er.

Grípa þarf til allra tiltækra ráða til að útrýma honum, eða í það minnsta halda honum í skefjum. Ég tel að það sé ekki við bændurna að sakast í þessum efnum heldur hafa stjórnvöld sofnað á verðinum.

DAGUR

Í

PARADÍS

íðast liðið haust fór ég á hreindýraveiðar og var veitt við rætur Snæfells. Veðrið var aldeilis frábært, útsýnið stórbrotið og ekki var félagsskapurinn amarlegur en með okkur var skáldið Hákon Aðalsteinsson. Ég hef átt þess kost að veiða erlendis en það verður að segjast eins og er að fátt jafnast á við töfra austfirskrar náttúru. Það hefur varla farið fram hjá nokkrum manni að í bígerð eru miklar framkvæmdir á öræfum Austurlands, Kárahnjúkavirkjun verður mesta mannvirki sinnar tegundar í allri Evrópu. Það má því búast við miklu raski í nágrenni Snæfells. Flestir Austfirðingar byggja

S

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

miklar vonir við þessar framkvæmdir og byggingu álvers í Reyðarfirði. Skotveiðifélag Íslands hefur enga skoðun á þessum fyrirhuguðu framkvæmdum, en félagið var eins og kunnugt er alfarið á móti því að Eyjabökkum yrði sökkt undir vatn, enda eru þar stærsti fellistaður heiðagæsa sem vitað er um í gjörvöllum heiminum. Hefði eyðilegging Eyjabakka getað haft alvarlegar afleiðingar í för með sér fyrir heiðagæsastofninn. Það er hins vegar persónuleg skoðun mín að virkjun flestra bergvatnsáa við rætur Snæfells muni gjörbreyta ásýnd þessa fagra lands. Eru þessar framkvæmdir virkilega nauðsynlegar? Þarf virkilega að veita Grjótá og Hölkná í Laugará?

Einnig á að fórna Hafursá og þá mun Hafursárfoss hverfa, er það nauðsynlegt? Landsvirkjun ætti nú að sýna þann stórhug og sjá til þess að ekki verði hróflað við þessum vatnsföllum – raskið

og eyðileggingin verður nægjanleg þrátt fyrir það. Þá á einnig að veita sex þverám, Kelduá, Grjótá, Innri-Sauðaá, Ytri-Sauðaá, Fellsá og Sultarranaá frá hraunasvæðinu austan Eyjabakkasvæðisins til vesturs að stíflunni í Jökulsá í Fljótsdal. Með því að láta fegurstu árnar í friði myndi Landsvirkjun bæta ásýnd sína – ekki veitir nú af.

LOKAORÐ gætu félagsmenn SKOTVÍS, hér í blaðinu eru birtar niðurstöður viðamikillar skoðanakönnunar á meðal félagsmanna Skotveiðifélags Íslands um viðhorf þeira til ýmissa mála er meðal annars snerta veiðar og vopn. Þá var meðal annars spurt um vopnaeign félagsmanna, hvað þeir stundi veiðar marga daga á ári og ýmislegt annað sem áhugavert er að

Á

vita um venjur og hegðunarmynstur skotveiðimanna. Þessi könnun mun auðvelda stjórn SKOTVÍS, og raunar einnig stjórnvöldum, að taka ákvarðanir er snerta skoveiðar, náttúruvernd og meðferð skotvopna. Sú niðurstaða í skoðanakönnuninni sem gladdi stjórn SKOTVÍS óumræðilega mikið var að rúmlega 85% félagsmanna eru annað hvort mjög ánægðir eða frekar ánægðir með starfsemi félagsins. Við þökkum þetta mikla traust og velvilja í garð okkar stjórnarmanna og starfsmanns félagsins. Þetta traust eflir okkur enn frekar til að vinna að hagsmunum íslenskra skotveiðimanna. Ég vil að lokum óska félagsmönnum SKOTVÍS ómældra ánægjustunda við veiðar á komandi mánuðum.

SIGMAR B. HAUKSSON FORMAÐUR SKOTVÍS

00 01 – 01 02

Fagrit um skotveiðar og útivist

Í sigtinu MINKUR LÝSING

inkurinn er straumlínulaga og það nýtist ágætlega til sunds inkur (Mustela vison) er af ætt en þó er vöxturinn talinn vera aðlögun marða (Mustelidae), sem tilheyr- að því að geta smogið inn um þröngar ir rándýraættbálknum (Carnivora). Hann holur til að elta bráð sína. sver sig í ættina, líkamsbyggingin einkennist af löngum búk og stuttum fótum. arldýrið í íslenska villiminkaMinkurinn er brúnn á lit en oftast með stofninum er að jafnaði um hvíta skellu á neðri kjálka og oft einnig á 1200 grömm að þyngd, um helmingi hálsi og milli fram- og afturfóta. Hann er þyngra en kvendýrið. upprunninn í Norður-Ameríku og því oft kallaður ameríski minkurinn til aðLANDNÁM greiningar frá hinum evrópska frænda sínum Mustela lutreola sem er nánast inkurinn var fyrst fluttur til eins en þó minni í vexti og með fleiri landsins 1931 til ræktunar í hvítar skellur á feldi sínum.

Grímsnesi og á Selfossi en ári síðar egundin er að nokkru leyti að- sluppu fyrstu dýrin svo vitað sé. Sú löguð vatni, er með þrefalt þéttari deilitegund sem valin var í upphafi til vindhár en þurrlendisættingjar hennar, ræktunarinnar gaf ekki af sér bestu með vott af sundfiti milli tánna og kafar skinnin en var aftur á móti smávaxin, sér til fæðuöflunar, en sér þó verr í vatni og það má kannski segja að hún hafi en á þurrlendi. Otrar og selir eru dæmi hentað betur til þess að lifa villt í náttum ættingja minksins sem sjá jafn vel í úrunni en til skinnaeldis, enda hefur vatni og á þurrlendi. Lengsta köfun sem upprunalegi villistofninn haldið sér þó mælst hefur hjá villimink er 50 sek- búrdýr af nýjum deilitegundum hafi úndur en algengast er að hann kafi í 5sloppið út í áranna 15 sekúndur. r á s .

M

M

K

M

Fljótlega eftir að fyrstu dýrin sluppu myndaðist villtur stofn og fyrsta minkagrenið fannst 1937. Tveimur árum síðar var farið að greiða fyrir veiðar úr opinberum sjóðum og hafa þær verið stundaðar síðan. Frá SuðVesturlandi dreifðist stofninn annars vegar til austurs, allt að Skeiðarársandi, og hinsvegar til norðurs um Vesturland og svo réttsælis kringum landið að Skeiðarársandi austan frá. Árið 1975 veiddust fyrstu minkarnir í Öræfasveit og má segja að þar með hafi hringnum verið lokað, en þó náði útbreiðslan aldrei yfir sandana sunnan Vatnajökuls enda lítið af fylgsni og fæðu þar að finna.

T

MYND BRIAN PILKINGTON

LIFNAÐARHÆTTIR inkar verða kynþroska á fyrsta vetri og tímgast þegar ársgamlir. Fengitíminn stendur yfir í mars og apríl og á þeim tíma yfirgefa steggirnir óðul sín og ferðast mikið um til að geta makast við sem flestar læður. Læðurnar halda sínum óðulum og hleypa eingöngu steggjum inn á þau. Læðan er móttækileg tvisvar til þrisvar á 7 - 10 daga tímabili og getur þá makast við einn eða fleiri steggi með þeim afleiðingum að hvolparnir eru ekki

M

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

endilega samfeðra. Fósturþroskun fystu fósturvísanna er þó seinkað þannig að allir hvolpar eru álíka þroskaðir við got.

Meðgöngutíminn er að meðaltali 50 dagar og stendur gotið yfir í maí og er að mestu lokið í síðari hluta mánaðarins. Meðalgotstærð á Íslandi er tæplega 7 hvolpar samkvæmt talningum á legörum í læðum. Eftir got er steggjunum meinuð aðganga að óðulum kvendýranna og hvolpar varðir af hörku.

nokkurt rót á stofninum á meðan ný heimasvæði eru helguð. Stærð óðala er bæði kynja- og árstíðabundin. Steggir helga sér almennt víðáttumeiri óðul en læður (u.þ.b. tvisvar sinnum stærri hér á landi), enda eru þeir stærri og þurfa því meiri fæðu til að framfleyta sér. Óðul geta skarast og ef til vill leyfa steggir læðum að vera óáreittar innan óðala sinna að minnsta kosti fram að fengitíma.

æðuval íslenskra minka var borið saman milli minka við ferskvatn og við sjávarsíðuna 1978 og 1979 með söfnun saursýna. Niðurstaðan var sú að við sjávarsíðuna voru fjöru- og grunnsævisfiskar 75% fæðunnar að meðaltali, einkum marhnútur, sprettfiskur og keilubróðir, og um 20% fæðunnar voru ýmiss konar fuglar einkum af mávaætt en minna af þröstum og öndum. Við ferskvatn voru laxfiskar og hornsíli um 60%

F

700 564

Fjöldi veiddra minka

600 500 320

400

Hundaveiði

305

49

200 54

100 0

Gildruveiði

164

300

15

6

22 25

29

9

9

56 74

janúar

26 20

20 86 120 74

maí

22

5 14

september

Mánuður

MINKAVEIÐI 1957-2000. FJÖLDI

UNNINNA MINKA SEM GREITT ER FYRIR

SAMKVÆMT UPPLÝSINGUM FRÁ SVEITARFÉLÖGUM.

Annars virðast læður lítið vera á ferli á gottíma, en þegar kemur fram í júní og júli eru þær næstum stöðugt í aðdrætti fyrir hvolpana sem fara að narta í fasta fæðu sem móðirin færir þeim upp úr þriggja vikna aldri. ð minnsta kosti sumir steggir flytjast búferlum frá vatni að vorlagi til þess að nýta sér mófugl, egg þeirra og unga yfir sumartímann.

Læðan heldur sig nær vatni og þegar líður á júlímánuð fer hún á stjá með hvolpana og kennir þeim veiðar. Þeir yfirgefa svo móðurina einn af öðrum, stærstu steggirnir fyrst og minnstu læðurnar síðast og í ágúst eru flestir hvolpar farnir að lifa sjálfstæðu lífi. Á haustin snúa fullorðnu steggirnir aftur og samkeppni um óðul hefst. Á tímabilinu frá ágúst fram í • nóvember er því trúlega

A

14

DREIFING VEIÐIDAGSETNINGAR

irkni íslenska villiminksins hefur nýlega verið rannsökuð með radíósendum, einkum meðal steggja.

Samkvæmt þessum athugunum eru þeir á ferli á öllum tímum sólarhringsins, en ferlitíminn er fjölbreytilegur milli einstaklinga og ekkert eitt virknimynstur er mest áberandi. Líklegt er að fæðuframboð hafi mest áhrif á ferlitímann, því minkurinn á ekki í samkeppni við aðrar tegundir hér á landi og hann er svo heppinn að engin önnur tegund stundar afrán á honum svo nokkru nemi. Þar sem hann er almennt mikill tækifærissinni í fæðuvali er að sama skapi lítil regla á ferlitímanum. Á meðal steggja sem nýta sér mófugl yfir sumartímann hefur þó greinst regla á ferlitíma sem virðist helst vera á dimmasta tíma sólarhringsins, en á þeim tíma eru fuglarnir óvirkastir og líklega aðgengilegastir fyrir minkinn.

V

VEIÐA YFIR ÁRIÐ 1999. BYGGT Á UPPLÝSINGUM UM 2088 MINKA, 559 DÝRA SEM NÁÐUST Í GILDRUR OG 1529 SEM NÁÐUST MEÐ AÐSTOÐ MINKAHUNDA.

fæðunnar en þegar leið fram á vor jókst hlutdeild fugla í fæðunni. Einkum voru það ungar og egg skógarþrasta og þúfutittlinga en andarungar í minna mæli.

Fyrri hluta árs voru hagamýs innan við 10% fæðunnar en í september um 25%, en á þeim tíma er músastofninn stærstur.

STOFNVISTFRÆÐI rá því fyrstu minkarnir sluppu úr haldi hér á landi, snemma á 4. áratug 20. aldar, hefur villtur stofn orðið til og stækkað fram á þennan dag ef tekið er mið af veiðitölum (1. mynd).

Undanfarin 3 - 4 ár hefur fjöldi veiddra minka verið upp undir 8000 dýr á ári samkvæmt veiðiskýrslum. Útbreiðslan náði fyrst um allt land á 8. áratugnum og svo virðist sem minkurinn hafi síðan verið að útvíkka vist sína með því að

F

Fagrit um skotveiðar og útivist nýta sér mófugl á sumrin, auk þess sem TJÓN AF VÖLDUM MINKA hann sést æ oftar fjarri vatni. Slíkt þekkist ekki erlendis enda keppir minkur þar slensk náttúra opnaði faðminn við aðrar tegundir, er einnig sjálfur bráð fyrir minknum sem landnema en annarra rándýra og heldur sig því mun þó voru ekki allar tegundir undir landmeira við vatn. námið búnar. Einn dularfyllsti fugl á Íslandi, keldusvínið, virðist hafa látið hverju vori þrefaldast minka- undan vegna tilkomu minks og framstofninn því langflestar læður ræslu lands og horfið héðan sem varpgjóta og koma að meðaltali fjórum fugl, en fyrirfinnst þó hér enn sem hvolpum á legg hver. Náttúruleg afföll flækingur. Æðarvörp verða annað og heildarstofnstærð eru ekki þekkt enn slagið fyrir skakkaföllum vegna minks sem komið er en til þess að fækka í og hafa mörg minni vörp lagst af stofninum þurfa veiðar að nema meiru vegna afráns minksins. Á heildina litið en náttúruleg afföll. Þegar þetta er ritað hefur þó minkurinn hvorki áhrif á standa yfir minkaveiðar á Breiðafirði á stofnstærð æðarfugls né á heildardúnvegum Náttúrustofu Vesturlands og tekju að því er best verður séð, enda er Veiðistjóraembættisins, þar sem minkar algengt að vörp flytjist til eða dreifi úr eru merktir og þeim sleppt aftur í þeim sér þegar þau verða fyrir afráni. Flórtilgangi að meta þéttleika stofnsins þar goðastofninn hefur hrunið um allt og að fá upplýsingar um náttúruleg afföll land og er talið að minkur og framog ferðir. Ef vel tekst til ætti að vera ræsla votlendis eigi þar stærstan þátt. mögulegt að meta heildarstofnstærð villiminks á Íslandi í framhaldinu.

Í

Á

jón vegna afráns minks á laxfiskum í veiðiám hefur ekki verið kannað en sums staðar leggja veiðifélög áherslu á að halda minknum í skefjum til að draga úr afráninu. Minkar eru tíðir gestir í fiskeldisstöðvum en tjón vegna slíkra heimsókna hefur ekki verið metið. Á stöku stað er ásókn minks svo mikil í eldisstöðvar að nágrannar á næstu bæjum hósta út úr sér yfir kaffibollanum hvernig "loðdýraeldið" gangi nú á næsta bæ.

T

VEIÐAR ndanfarin ár hafa ríki og sveitarfélög varið allt að 25 milljónum króna árlega til minkaveiða. Sveitarfélög eru skyldug samkvæmt lögum til þess að láta fara fram minkaleit og greiða fyrir hana helming verðlauna fyrir hvert unnið dýr á móti ríkissjóði. Tilgangur veiðanna er að draga úr tjóni af völdum

U

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

minka. Sá galli er á þessu fyrirkomulagi að ekkert samræmi er milli stærðar sveitarfélaga í ferkílómetrum og íbúafjölda og því mjög misjafnt hvað sveitarfélög þurfa að verja háum fjárhæðum á hvern íbúa til minkaveiða. itthvað veiðist af mink allan ársins hring en þó langmest yfir sumarmánuðina og fram í september-október (2. mynd). Gildruveiði er einkum stunduð á fengitíma, síðla sumars og fram á haust. Mest veiðist í gildrur í september þegar hvolparnir eru farnir að lifa sjálfstæðu lífi og stór hluti gildruveiðinnar á þessum tíma eru hvolpar. Allnokkuð veiðist af fullorðnum læðum og steggj-

E

hyrnugildrur, netgildrur, stokka, hálsboga, húnboga (Syningfella-gildrur), röragildrur, tunnugildrur og hlaðnar grjótgildrur. Ráðgjafarnefnd um villt dýr ákveður hvaða gildrur eru leyfilegar, og almenna stefnan er sú að gildrur sem eru líklegastar til að veiða aðeins mink og drepa hann fljótt og mannúðlega eru leyfðar, aðrar ekki. Þær gildrugerðir sem hafa verið samþykktar eru fótbogar, hálsbogar, húnbogar, vatnsgildra og svokallaður glefsir. Fótbogar geta verið hin verstu pyntingartæki og minkurinn drepst ekki strax í þeim nema þeir séu lagðir við vatn, þannig að hann drekki sér. Minkurinn klemmist ekki í öllum tilfellum eins og til er ætlast í hálsboga

70

rátt fyrir að minkaveiðar hafi verið stundaðar allt frá því að fyrstu dýrin sluppu út, hefur ekki tekist að halda aftur af fjölgun minksins sem enn sér ekki fyrir endann á.

Þ

HVAÐ

ER TIL RÁÐA?

meðan minkastofninn heldur áfram að stækka, hafa fjárframlög frá ríkinu til veiða minnkað og ábyrgðin færst yfir á sveitarfélögin. Þau eru misvel í stakk búin til að taka á sig kostnaðinn og veiðar hafa ekki náð að skila þeim árangri sem ætlast var til í upphafi. Hvert stefnir þá með minkinn? Eru til aðrar

Á

500

60

400

Fjöldi

40

Hvolpar

30

Læður

20

Steggir

10

Fjöldi

50

Hvolpar

300

Læður 200

Steggir

100 0

0

janúar janúar

apríl

júlí

apríl

1999. DREIFING VEIÐA Á FULLORÐNUM BYGGT Á UPPLÝSINGUM UM 285 DÝR. AF STEGGIR 141, LÆÐUR 68 OG HVOLPAR 76.

MEÐ MINKAGILDRUM

MINKUM OG HVOLPUM YFIR ÁRIÐ. ÞEIM VORU

um enda er trúlega nokkur hreyfing á stofninum á meðan ný heimasvæði eru helguð fyrir veturinn (3. mynd). Á fengitíma eru steggir að sama skapi meirihluti aflans enda ferðast þeir víða á meðan læðurnar sitja jafnan sem kyrrastar.

Almennt nást læður síður í gildrur en steggir en helst virðist þó vera lag að ná læðunum í gildrur rétt fyrir got, til dæmis með silung sem beitu, og einnig á haustin með því að egna með dauðum minkahvolpi eða fiskmeti. angalgengustu gildrurnar eru fótbogar en um helmingur minka sem veiðast í gildrur drepast í þeim. Á bilinu 30 - 50 % veiddra dýra nást í gildrur en afgangurinn með • aðstoð minkahunda. Af öðr16 um gildrum má nefna þrí-

L

október

Mánuður

Mánuður

VEIÐAR

júlí

október

VEIÐAR

AF VORU

og getur þá þurft að beygja pinnana sem hann gengur á til, þannig að dýrið sé vel staðsett þegar boginn smellur. Vatnsgildran, sem samanstendur af röri er liggur niður í búr neðan vatnsyfirborðs, var hönnuð til þess að koma í stað tunnugildra og röra. Lífgildrur eru einungis samþykktar í rannsóknaskyni. inkahundar aðstoða við veiðar á 50 - 70 % veiddra minka. Þeim er aðallega ætlað að finna greni og aðstoða við að vinna þau. Leitir fara að mestu fram í maí og júní en einnig í júlí og fram í ágúst. Yfir sumarmánuðina eru læður fleiri en steggir meðal fullorðinna dýra í aflanum en hvolpar þó í miklum meirihluta (4. mynd). Eitthvað veiðist með aðstoð hunda allan ársins hring.

M

1999. DREIFING VEIÐA Á FULLORÐNUM BYGGT Á UPPLÝSINGUM UM 951 DÝR, ÞAR 131 STEGGUR, 192 LÆÐUR OG 628 HVOLPAR.

MEÐ AÐSTOÐ HUNDA

MINKUM OG HVOLPUM YFIR ÁRIÐ.

leiðir en veiðar til þess að halda stofninum í skefjum eða útrýma honum? Erlendis hafa ýmsar tilraunir verið gerðar til þess að minnka stofnstærðir dýra, oftast skordýra, en einnig spendýra og fugla. Gelddýrum er sleppt, náttúrulegir óvinir fluttir inn í vistkerfi, stofnar eru sýktir og búsvæðum eytt, svo eitthvað sé nefnt. Er möguleiki að hafa áhrif á stofnstærð minks með þessum aðferðum? Er lausnin jafnvel fólgin í því að sækja að tegundinni úr mörgum áttum en ekki bara með veiðum? Eitt af grundvallaratriðunum í þessu sambandi, áður en gripið er til aðgerða, er að þekkja heildarstofnstærð minksins og tilraunir til þess að ákvarða hana eru þegar hafnar.

BRYNJÓLFUR BRYNJÓLFSSON LÍFFRÆÐINGUR

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

Gæsir VERNDUN

OG VEIÐAR

íkt og aðrir dýrastofnar sem við stundum veiðar á þá eru gæsastofnarnir takmörkuð auðlind sem okkur ber að umgangast með virðingu og varúð og nýta á sjálfbærann hátt.

En gerum við það í dag?

L

•

18

MYND JÓHANN ÓLI HILMARSSON

Fagrit um skotveiðar og útivist

MYND JÓHANN ÓLI HILMARSSON

f þeim fjórum stofnum gæsa sem við veiðum úr hér á landi er einn sem virðist vera ofveiddur og er það grágæsastofninn. Grágæsastofninn var kominn niður í um 76.000 fugla árið 1999 en var stærstur um 115.000 fuglar að hausti árið 1990.

Ekki hefur verið talið jafn lítið af grágæs síðan 1978 þegar stofninn var þá einnig um 76.000 fuglar. Sökum þessa hefur grágæsin nú verið sett á válista yfir fugla sem gefinn var út af Náttúrufræðistofnun Íslands árið 2000 og fellur grágæsin þar í flokk fugla í yfirvofandi hættu þar sem henni hefur fækkað um meira en 20% síðastliðin 10 ár. Hinir þrír gæsastofnarnir hafa ekki sýnt merki um ofveiði síðustu ár en í kringum 1980 var þó svo komið að blesgæsastofninn var í sögulegu lámarki, um 15.000 fuglar. Hann hefur síðan rétt úr kútnum og hefur rúmlega tvöfaldast síðan þá, enda veiðum úr honum verið hætt allstaðar nema hér á landi. Heiðagæsastofninn virðist hafa staðið í stað undanfarin ár og náð jafn-

A

vægi í um 230.000 fuglum að hausti eftir langt skeið fjölgunar, og helsingjastofninn hefur vaxið mjög í seinni tíð og virðist vera komin yfir 50.000 fugla að hausti. Við erum einnig einir um að veiða úr grænlenska helsingjastofninum. Helsingjar eru farnir að verpa hér í auknu mæli og vitað er um tvo varpstaði í Austur og Vestur Skaftafellssýslum, og hefur upphafi veiðitíma helsingja á þeim slóðum því verið seinkað til 25. september. Fylgst er með þróun stofnstærðar þeirra gæsastofna sem hér verpa eða fara hér um á vetrarstöðvum þeirra á Bretlandseyjum, og er það gert á vegum Wildfowl & Wetlands trust (WWT).

AF

HVERJU FÆKKUN?

n af hverju er grágæsastofninn á niðurleið á meðan aðrir gæsastofnar hér og víðar í Evrópu vaxa eða standa í stað? Veiðálag er þar talin vera megin ástæðan og sést það glögglega í

E

veiðitölum frá Veiðistjóraembættinu (1. tafla.). Þau ár sem skráning á veiði nær yfir er veiði á grágæs um 35 – 40 þúsund fuglar á ári og lætur nærri að það sé um þriðjungur af stofninum sem veiddur er hér árlega. Svo bætist við veiði á Bretlandseyjum sem ekki er vitað hvað er mikil þar sem þeir hafa ekki enn tekið upp skráningu á veiði, en hún hefur verið áætluð allt að 15.000 fuglar á ári. Þróun stofna gráog heiðagæsa sést á 1. og 2. mynd, en þar má sjá talningar á vetrarstöðvum og 5 ára hlaupandi meðaltal talninganna. Svona hlaupandi meðaltal gefur nokkuð skýra mynd af þróun stofnanna því að með meðaltalinu er sléttað úr skekkju sem getur verið í talningum. Glöggt má sjá að grágæsastofninn stefnir nokkuð hratt niður á við og gæti stefnt í óefni nema gripið verði inn í þessa þróun á allra næstu árum.

Skotveiðimenn ættu sjálfir að fara fram á að gripið verði til einhverra aðgerða til að draga úr • veiðiþunga á grágæs því þeir

19

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

eiga ríkra hagsmuna að gæta. Þeir eiga jafnframt þá sjálfsögðu kröfu á hendur stjórnvöldum að slíkar aðgerðir séu byggðar á rannsóknum þar sem þeir greiða fyrir verulegan hluta rannsókna á veiðidýrum með veiðikortagjaldinu. Þá eiga þeir einnig að gera þá kröfu að öllum aðgerðum verði fylgt eftir með rannsóknum til að meta áhrif þeirra,

rannsóknir hafa beinst að áhrifum veiða á gæsastofnana og er markmiðið með þeim að útbúa hermilíkan af stofnunum sem nota má til að líkja eftir hegðun þeirra og þannig spá fyrir um afdrif þeirra að gefnum vissum forsendum. Þær rannsóknir sem stundaðar hafa verið eru merkingar á gæsum (2. tafla) til að reikna út af-

1. TAFLA. VEIÐAR Á GÆSUM SAMKVÆMT VEIÐISK† RSLUM (HTTP://WWW.VEIDISTJORI.IS) Ár Grágæs Heiðagæs Blesgæs Helsingi 1995 35.350 10.695 3.237 1.876 1996 37.657 12.182 2.947 1.619 1997 41.028 14.639 3.185 2.619 1998 36.876 15.102 3.245 2.282 1999 34.637 13.847 3.307 1.376 2. TAFLA. VEIÐAR Á HEIÐAGÆS OG GRÁGÆS TIL MERKINGA Heiðagæs Grágæs Ungar Fullorðnar Samtals Ungar Fullorðnar Samtals 1996 359 117 476 95 15 107 1997 274 92 366 77 305 382 1998 206 147 353 175 82 257 1999 524 488 1012 145 105 250 2000 1378 358 svo ekki verði endurtakin mistökin sem gerð voru 1993 af þáverandi umhverfisráðherra þegar gripið var til styttingar á veiðtíma rjúpunnar í andstöðu við skotveiðimenn og án þess að skipulagðar væru rannsóknir jafnframt aðgerðunum svo meta mætti hvort þær bæru árangur.

RANNSÓKNIR

Á GÆSUM

annsóknir á gæsum sem veiðifuglum hafa verið stundaðar við Náttúrufræðistofnun Íslands frá 1995 og hafa þær notið styrks úr veiðikortasjóði. Undirritaður stýrði þessum rannsóknum á Náttúrufræðistofnun Íslands þar til í lok ársins 2000 þegar ég hvarf til annarra starfa, en við gæsarannsóknunum tók þá Dr. • Morten Fredriksen. Þessar

R

20

komu og dánartíðni, mælingar á hlutfalli unga í stofni og meðal fjölskyldustærð, svo og hlutfall unga í veiðinni til að meta framleiðslu stofnsins. Þá eru gögn sem fást úr veiðiskýrslum veiðimanna mikilvæg við þessar rannsóknir. Við þessar rannsóknir höfum við notið góðrar samvinnu við veiðimenn sem m.a. hafa útvegað vængi til aldursgreininga á bráðinni auk þess sem veiðimenn hafa aðstoðað við merkingar. rög að stofnlíkani eru sýndar í mynd 3. Útganspunktur líkansins er hauststofn gæsanna á Bretlandseyjum og er það jafnframt sá hluti líkansins sem er mælanlegur til að prófa sannleiksgildi spánna sem úr líkaninu koma. Línurnar milli mismunandi þátta líkansins eru einkenndar með þrennskonar litum: rauður

D

táknar dauðsföll af völdum veiða, blár dauðsföll af öðrum völdum og grænn þýðir framleiðslu stofnsins, þ.e. þá unga sem komast á legg. rá því að hauststofninn er talinn þegar hann kemur frá Íslandi og þar til fuglarnir snúa aftur að vori höfum við upplýsingar um hlutföll unga og fjölskyldustærðir í upphafi vetrar.

Upplýsingar um veiðar á Bretlandseyjum liggja ekki fyrir (rauða línan) en hægt er að reikna út afkomu út frá merkingum (bláa + rauða línan). Þegar stofninn kemur til Íslands (og Grænlands í tilfelli heiðagæsa) þá skiptist stofninn upp í varpfugla og geldfugla.

Varpfuglar halda á varpstöðvar en geldfuglar halda sig að hluta til á öðrum stöðum þó eitthvað af geldfuglum haldi sig líklega í eða við varplendur. Geldfuglar eru fuglar sem ekki hafa náð varpaldri eða einhverra hluta verpa ekki, t.d. vegna missis maka, ásigkomulags eða af einhverjum öðrum völdum. Ekki er ólíklegt að dauðsföll hjá þessum tveim hópum séu mismunandi en það verður ekki mælt með þeim aðferðum sem hér eru notaðar.

Ungaframleiðsluna (græna línan) er hægt að mæla með því að taka hlutfall unga í stofni og fjölskyldustærðar og er það mælt á mismunandi tímum, bæði hér á landi og á Bretlandseyjum. Út frá niðurstöðum þessa má fá áætlun á stærð varpstofnsins, þ.e. fjölda unga í stofni og meðal fjölskyldustærð, en sú áætlun gefur þó niðurstöðu sem er að öllum líkindum vanmat vegna þess að sumir varpfuglar hafa tapað öllum ungunum. Dauðsföll frá komu fuglanna til Íslands og fram að veiðitíma er líklega erfitt að mæla en dauðsföll af völdum veiða hér á landi (rauð lína) eru mæld með niðurstöðum úr veiðiskýrslum og aldurshlutfalli í veiði.

Náttúruleg dauðsföll (blá lína) frá vori og þar til hauststofn er talinn fást út

F

Fagrit um skotveiðar og útivist

frá merkingum og út frá veiðiskýrslum og aldurshlutfalli. líkaninu verður hægt að breyta þáttum eins og dauðsföllum af völdum veiða og ungaframleiðslu og spá síðan um áhrif þessa á framtíð stofnsins. Þannig mætti með slíku líkani spyrja hvaða áhrif það hefði á stofninn að draga úr veiðiálagi um helming og einnig hver yrðu afdrif stofnsins ef ekkert yrði aðhafst. Til þess að nýting stofns teljist sjálfbær mega samanlögð dauðsföll (sýnd með rauðu og bláu línunum) ekki vera meiri til lengdar en sem nemur framleiðslunni (táknuð með grænu línunni).

Í

MYND 1. ÞRÓUN

STOFNSTÆRÐAR GRÁGÆSA Á VETRARSTÖÐVUM Á

BRETLANDSEYJUM. PUNKTAR SÝNA BYGGT Á GÖGNUM FRÁ WILDFOWL & WETLANDS TRUST.

TALNINGAR EN RAUÐ LÍNA ER FIMM ÁRA HLAUPANDI MEÐALTAL TALNINGA.

LEIÐIR

TIL VERNDUNAR

f ákveðið er að draga úr veiðiálagi á grágæs, eins og allt bendir til að þörf sé á, hvaða leiðir eru þá færar? Ég hef áður fjallað um leiðir sem færar eru til að takmarka veiðiálag hér í SKOTVÍS blaðinu (Arnór Sigfússon 1998) og komst ég þar að þeirri niðurstöðu að einfaldasta og líklega áhrifaríkasta leiðin væri að banna sölu á villtum gæsum, en það er einmitt sú leið sem Bretar fóru í kringum 1960 og bar góðan árangur þar að talið er. Þessi leið útheimtir minnsta eftirlitið og hefur lítil sem engin áhrif á flesta skotveiðimenn þó „atvinnuveiðimenn” verði auðvitað af einhverjum tekjum. Það er þó ekki stór hópur ef marka má veiðiskýrslur, einungis rúmlega 10% veiðimanna veiða það mikið að þeir geti selt eitthvað. Þessi hópur er þó að veiða meira en helming grágæsanna.

Reikna má með að veitingamenn verði lítt hrifnir af slíku banni. Ef gripið verður til sölubanns verður að láta það ná yfir allar tegundir gæsa • því nær útilokað yrði að

E

MYND 2. ÞRÓUN

STOFNSTÆRÐAR HEIÐAGÆSA Á VETRARSTÖÐVUM Á

BRETLANDSEYJUM. PUNKTAR SÝNA BYGGT Á GÖGNUM FRÁ WILDFOWL & WETLANDS TRUST.

TALNINGAR EN RAUÐ LÍNA ER FIMM ÁRA HLAUPANDI MEÐALTAL TALNINGA.

MYND 3. DRÖG VETRARSTÖÐVAR Á

AÐ STOFNLÍKANI FYRIR GRÁGÆSIR OG HEIÐAGÆSIR.

BRETLANDSEYJUM

OFAN GULU LÍNUNNAR ERU ÍSLANDI OG GRÆNLANDI TIL SKÝRINGA Á LÍKANINU.

EN NEÐAN HENNAR VARPSTÖÐVAR Á

(HEIÐAGÆSIR). SJÁ

TEXTA

21

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

þekkja grágæsir frá öðrum villtum gæsum nema með mjög kostnaðarsömu eftirliti. Breyting veiðitíma hefur áhrif á mun fleiri veiðimenn og nema til verulegrar styttingar komi er alls óvíst að hún hefði áhrif, því veiðimenn geta oft aukið veiði á þeim tíma sem hún er leyfð og með því bætt sér upp MYND JÓHANN ÓLI HILMARSSON styttinguna þannig að aðgerðin gæti misst marks. Kvótakerfi líkt og notað veiðum. Bæði hafa menn verið staðnir er í Bandaríkjunum er eflaust áhrifa- að verki af lögreglu með slíkar byssur og einnig hef ég orðið var við það í ríkt en myndi kalla á verulegt eftirlit. samræðum mínum við skotveiðimenn ndanfarin ár hafa veiðimenn að pinninn sé oft tekinn úr byssunum verið hvattir til að líta í eiginn þegar í skurðinn er komið. Það er því barm og draga úr sókn sinni í grágæsir. ekki að undra að árangur okkar við Ekki er að sjá að það hafi gerst því lítið gæsaveiðar sé mikill, bæði hvað varðar virðist draga úr veiði grágæsa ef marka fallna fugla og særða, því segja má að má veiðiskýrslur. Engu að síður vil ég nær línulegt samband sé á milli fjölda enn hvetja menn til að sýna hóf í grá- skota í byssu og hve mikið hún getur gæsaveiðinni og þrýsta á aðra veiði- drepið og sært. Þannig getur 5 skota menn að gera slíkt hið sama. Bresku hálfsjálfvirk haglabyssa drepið og sært skotveiðisamtökin BASC hafa komið tvöfalt meira en tvíhleypa. Skoða sér upp siðareglum á gæsaveiðum sem mætti hvort ekki sé ástæða til að skylda við skotveiðimenn á Íslandi gætum menn til að gera varanlegri breytingu tekið okkur til fyrirmyndar að ein- á fjölskota haglabyssum en að setja hverju eða öllu leiti (sjá http://www. pinna í skothylkjahólfið, og á ég þar basc.org.uk/). Þar segir m.a. að fylgja við að krumpa hring í það til að ekki skuli lögum um fjölda skota í byssu og komist þar fyrir fleiri en þau tvö skotbanni við notkun rafknúinna hljóð- hylki sem lög gera ráð fyrir. Þá vil ég gjafa í hvívetna. Þá er lagt til að skjóta hvetja skotveiðimenn til að sýna öðrekki á gæsir á meira en 30 metra færi um aðhald um að farið sé að lögum, en til að draga úr líkum á að særa fugla. þau eru jú þær leikreglur sem við Mælt er gegn því að skjóta gæsir á höfum og þeir sem brjóta þau eru að náttstað vegna truflunar sem það veld- svindla á félögum sínum. ur og að ekki sé skotið lengur en 2 klukkutíma eftir sólarupprás. Einnig er lagt til að ekki séu skotnar fleiri en 5 AÐRAR HÆTTUR heiðagæsir eða 3 grágæsir í veiðiferð.

Skotveiðifélag Íslands gæti beitt sér leiri og hugsanlega alvarlegri fyrir umræðu um slíkar siðareglur fyrir hættur stafa að gæsum hér á okkur sem mætti laga að íslenskum landi en veiðar. Eins og flestum er aðstæðum. kunnugt eru nú uppi hugmyndir um virkjanir sem gætu haft áhrif á bæði arðandi notkun á fjölskota grágæsir og heiðagæsir. Ef af Kárahaglabyssum þá virðist mér sem hnjúkavirkjun verður munu varplendof algengt sé að þær séu ur heiðagæsa auk beitilanda fara á kaf og • notaðar ólöglega á gæsa- gæti það haft varanleg áhrif á tæplega

U

F

V

22

2% af varpstofninum. Þá eru mikilvægar varp- og fellistöðvar grágæsa á áhrifasvæði Kárahnjúkavirkjunar á Héraði og því gæti virkjunin haft ófyrirsjáanleg áhrif til langframa á grágæsastofninn, en alls ekki var gerð nægjanleg grein fyrir hugsanlegum áhrifum virkjunarinnar á gæsastofnana í umhverfismati Landsvirkjunar. Þá hefur Landsvirkjun lýst áhuga sínum á virkjanaframkvæmdum á Þjórsárverasvæðinu sem gætu haft veruleg áhrif á þetta stærsta heiðagæsavarp í veröldinni. Ólöglegar vorveiðar á gæsum þekkjast því miður enn þó eitthvað hafi úr þeim dregið. Þessar veiðar eru líklegri til að hafa mun meiri áhrif á stofnana en haustveiði, en leiða má líkum að því að þeir fuglar sem helst lenda í vorveiðinni séu varpfuglar og því ber skotveiðimönnum að gera allt sem hægt er til að stöðva slíkar veiðar.

LOKAORÐ að er óskandi að vel takist til við verndun grágæsarinnar og þegar ákvörðun um aðgerðir verður tekin þá verði það í samvinnu við skotveiðimenn og þeirra samtök, og samhliða aðgerðum verði skipulagðar rannsóknir svo meta megi árangur aðgerðanna. Allir þeir gæsastofnar sem við nýtum eru sameiginleg auðlind með öðrum þjóðum. Því ber okkur að taka tillit til þess í nýtingu okkar á þeim. Einnig verða allar aðgerðir sem gripið er til að vera í samvinnu við þær þjóðir sem deila með okkur gæsastofnunum. Ágætis samvinna hefur verið með löndunum varðandi rannsóknir á gæsum og því engin ástæða til annars en að ætla að sú samvinna takist jafn vel við verndun gæsastofnanna og hægt verði að nýta þá á sjálfbæran hátt um ókomna tíð.

Þ

DR. ARNÓR ÞÓRIR SIGFÚSSON

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

Meira um blý og blýnotkun FRÁ BLÝNEFND SKOTVÍS EFNAFRÆÐIN

á þeim svæðum sem vinsælust hafa varasamt að taka það inn. Wolfram verið til veiða eða æfinga. eða þungsteinn er annað efni sem hugsanlega kemur í staðinn samkvæmt lý er frumefni sem hefur mikla okkar heimildum. eðlisþyngd og tilheyrir mjúkNOTKUNIN málmum. Það eru m.a þessir eiginlý var mikið notað í margskonar leikar, mýkt og þyngd, sem gera efnið að er til mjög mikið af blýi og litarefni og málningu. Það gaf eftirsóknarvert í skotfæraframleiðslu. það finnst víða í mismunandi þessa sterku fallegu liti og var ekki síst efnasamböndum sem skýrir öðru notað á barnavörur ýmiskonar, leikföng SAGAN fremur af hverju það er notað frekar og húsgögn. Það er nú bannað án en aðrir skyldir málmar. Mest finnst undantekninga. Grunnmálning og ryðlý hefur lengi verið þekkt og það í sambandi við brennistein (PbS). vörn innihélt gjarnan blý (við þekkjum kemur t.d. fyrir fyrir í Gamla Heimsframleiðsla árið 1977 (heimildir nöfn eins og blýmenja). Talandi um testamentinu. Það liggja fyrir heimildir gamlar) var um 3.5 milljónir tonna. málningu þá má segja frá því að botnum að Fornegyptar hafi notað blý til að Mest er það unnið í Bandaríkjunum. málning á skip innihélt hér áður tin glerja leirmuni 7000 árum fyrir krist- Um helmingur heimsframleiðslunnar sem er mesti meinleysis málmur að öllu burð, og flestir hafa líklega heyrt sögur fer í rafhlöður af ýmsu tagi, en það er jafna. Í þessu tilfelli var það í sambandi um það að blýeitrun hafi orðið Rómar- einnig víða að finna í raftækjum og við annað efni og hét þá tributiltin eða veldi að falli. Skamstöfunin Pb á upp- rafmagnsbúnaði. Endurheimt á þess- tbt og hefur sýnt sig vera mikill skaðruna sinn í latneska nafninu Plumbum. um vörum er frekar einföld aðgerð og valdur fyri botndýr. Það hefur nú verið Rómverjar notuðu blý í miklum mæli, stórum hluta af þessu blýi er nú safnað bannað. m.a. í vatnslagnir og ofl., en þeir eru saman aftur til endurvinnslu. enn fóru í auknum mæli að taldir hafa unnið um 60.000 tonn ismuth er eitt þeirra efna sem veita athygli heilsufarsáhrifa af árlega af blýi. Blýnotkun í vopn í bland nefnt hefur verið til sögunnar blýi eftir að vart varð einkenna blýeitrvið t.d. tin og kopar hefur lengi verið iðkuð og þ.m.t. auðvitað byssukúlur. sem staðgengill blýs í högl en þessi unar meðal barna sem voru mikið í efni hafa um margt svipaða eiginleika. blýríku umhverfi og nöguðu jafnvel ið höfum ekki rekist á miklar Til samanburðar má nefna að um 4000 hluti sem málaðir voru með blýi. Við heimildir um blýnotkun hérlend- t eru framleidd árlega af Bismuth og höfum líka heyrt um rannsókn sem is en alla vega hefur það verið notað í þá aðallega til lyfjaiðnaðar og í málm- sýndi fram á hátt hlutfall blýeitrunar skotfæri frá því að byssur bárust hingað blöndur, efnið hefur lengi verið þekkt meðal götubarna í Suður-Ameríku sem fyrst. Veiðar með haglaskotum hafa en það er mun minna til af því en blýi leggja sér málningarflögur til munns. verið umtalsverðar í.þ.m. alla síðustu og þ.a.l. dýrara. Svona til gamans má öld. Það má því ætla að blýið hafi nefna að í okkar heimild var tekið lý var áður notað til að minnka dreifst víða um landið og fram að þó ekki væru skrásettir heilsuvélarskelli í bifreiðum. Blý• magnið sé orðið umtalsvert skaðar af völdum efnisins væri þó mengun í andrúmslofti vegna bruna

B

Þ

B

B

M

B

V

B

24

Fagrit um skotveiðar og útivist

MYND RÚNAR JÓNSSON FÉLAGSMENN SKOTVÍS

VIRÐAST FLESTIR GETA HUGSAÐ SÉR AÐ BANNA NOTKUN BLÝHAGLA VIÐ VEIÐAR Á ÖND OG GÆSUM YFIR VATNI EÐA Í VOTLENDI, EN ERU ALFARIÐ Á MÓTI BANNI VIÐ NOTKUN BLÝHAGLA VIÐ RJÚPNA- OG SJÓFUGLAVEIÐAR.

þess var talsvert mikil á þeim tíma, það hefur verið sýnt fram á með margvíslegum hætti. Það kom líka í ljós að blýið verkaði hamlandi á virkni hvarfefna sem urðu til á þessum tíma til að draga úr útblástursmengun. ins og flestir kannski muna fylgdu því mikil harmkvæli að hætta blýnotkun í bensín. Menn óttuðust vélaskemmdir og stjórnvöld gerðu ráð fyrir löngum yfirgangstíma. Eins og oft er urðu til lausnir um leið og þörf var fyrir þær og umskiptin gerðust á styttri tíma og með minni verkjum en menn grunaði. Þess má geta að efnið sem kom í staðinn fyrir blý (það gekk mikið á að koma blýinu af markaði) MTBE er nú í dag viðurkenndur mengunarvaldur.

Blýið hefur sem sagt verið notað í vörur sem geta átt greiða leið í maga eða lungu (þá við bruna) eins og t.d. leikföng, tindáta úr blýi, matvælaumbúðir, málningu o.s.frv. en einnig í varanlegri vörur eins og t.d. gler og kristal og sjónvarpsskjái. Blýið eykur þéttleika, minnkar hitaleiðni, eykur gljáa, styrk og stöðugleika í þessum vörum þaðan sem það á ekki jafn greiða leið út í náttúruna og lífverurnar. Blýhögl falla í fyrri hópinn þar sem þau liggja á botni vatna sem endur gramsa í eftir fæðu.

E

vegur er basískari hér heldur en gengur og gerist í nágrannalöndum okkar og því má leiða að því líkum að upplausnin sé minni. Það verður hinsvegar að reikna með því að mýrarjarðvegur á Íslandi er oftast nokkuð súr eða um ph 5. Blýskotin leysast smám saman upp og dreifast, en sýrustig jarðvegs ræður hraðanum að miklu leyti. Þeir sem svartsýnastir eru hafa áhyggjur af grunnvatni. Athugun hefur leitt í ljós að 5 - 17% af býhöglunum leysast upp innan 5 til 10 ára en talið er að frekar hægi á ferlinu í jörðinni eftir þann tíma. Talið er að höglin hverfi á 100 til 300 árum. Uppleyst blý getur verið tekið upp um rótarkerfi planta eða af skordýrum og þaðan skilað sér upp í efri lög fæðupýramídans. Rannsókn á MENGUNIN blóði og vefjum nagdýra, arna og fálka egar við spáum í áhrif meng- hafa staðfest þetta. unar er ástæða til að skoða fleira en magn efnisins eitt og sér. T.d. hefur ér hafa ekki farið fram rannþynning og aðgengi mikil áhrif á sóknir á eitrunaráhrifum í fugli mengandi áhrif efnisins. Á sjó má álíta og stendur það allri vitrænni umræðu að þynningin sé mun meiri og aðgengi um þessi mál fyrir þrifum. Við heyrðlífvera að því ekki jafn mikið, að öðru um af rannsókn á álftum sem gerð var leyti er blýið alveg jafn eitrað í sjó og á Bretlandseyjum. Þær álftir sem skoðfyrir sjávarlífverur. Aðgengið er meira aðar voru áttu sér íslenskan uppruna, og þynningaráhrif minni á afmörkuð- og það mældist í þeim blýmengun það um svæðum á landi. Blý leysist hraðar að við best vitum, en við • upp í súru umhverfi. Vatn og jarð- höfum ekki komið höndum innuhópur á vegum norrænu ráðherranefndarinnar tók saman heimildir um blýnotkun hér á landi 1994. Í ljós kom að innflutt magn var árlega yfir 100 t, þ.a. voru um 55 t í höglum. Þessar tölur koma heim og saman við aðra útreikninga. Stærstur hluti þess sem er eftir er notað í veiðarfæraiðnaði og nokkuð af því eða um 30 t eru flutt út aftur, en blýið er notað til að sökkva netum. Ef stjórnvöld ákveða að grípa til aðgerða til að stemma stigu við blýnotkun má telja fullvíst að það verði gripið til aðgerða varðandi sportveiðar áður en farið verður að hrófla við veiðarfærainaðinum.

V

Þ

H

25

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

yfir pappírinn. Við leituðum upplýsinga hjá Náttúrufræðistofnun og fuglafræðingur Náttúrufræðistofnunar sagðist líka hafa séð atferli sem einkennir fugla með blýeitrun hér á tjörninni í Reykjavík. lýskotin enda flest uppá heiðum, úti á túnum eða í votlendi.

Hér má geta þess að það hafa verið mældir þungmálmar í fé og blý þar á meðal, og niðurstaðan úr þeirri rannsókn var jákvæð (þ.e. lítið blý) það að því að við best vitum. Sú hætta er fyrir hendi að fuglar sem sækja fæðu í botn votlendis innbyrði blý. Ljóst er þó að þarna eru endur og álftir sérstaklega í hættu. Dönsk rannsókn sem gerð var árið 1980 leiddi í ljós að blýeitrun var ein megin dauðaorsök álfta. Sögð var saga af vinsælu veiðivatni í Skotlandi þar sem allt var með felldu þar til einn daginn að vatnsborðið lækkaði einhverra hluta vegna og orsakaði fjöldadauða meðal gæsa sem allt í einu náðu niður í botn. Íslensk rannsókn hefur leitt í ljós að stór hluti gæsastofnsins sé særður með blýhöglum en okkar bestu heimildir telja að skot í vef valdi ekki blýeitrunaráhrifum.

B

engun kostar. Þar sem mengun hefur verið rannsökuð eins og á skotsvæðinu í Reykjavík þótti ótækt annað en að jarðvegur yrði fluttur burt af svæðinu áður en kæmi að byggingarframkvæmdum. Sú framkvæmd kostar útsvarsgreiðendur í Reykjavík yfir 20 milljónir króna.

M

HEILSUFARSÁHRIF lý er frumefni og eru sambönd þess og jónir skaðlegar heilsu. Það er vel skjalfest hversu alvarleg áhrif blý getur haft á menn og þá • einkum andlegan þroska

B 26

barna. Það þykir sýnt að sum blýsambönd hafa áhrif á æxlun og nú er talið að ákveðin blýsambönd geti verið krabbameinsvaldandi. Það var ekki fyrr en í seinni tíð að menn komust að þeirri niðurstöðu að blý hefði eitrunaráhrif er samsvarar þungmálmaeitrun.

Blýsamböndin trufla efnahvörf, s.s. taugaboð og próteinmyndun í líkamanum. Einkenni blýeitrunar eru t.d. blóðleysi og höfuðverkur, skapgerðarbreytingar og minnisleysi svo eitthvað sé nefnt enda veldur það heilabilun og öðrum skemmdum í miðtaugakerfi.

Einkenni eitrunar eru frekar krónísk, uppsöfnuð áhrif fremur en bráðaein-

kenni. Einkenni sem þekkist í álftunum er á þann veg að haus álftarinnar ruggar. Hér veltir maður fyrir sér hvort maður sé sjálfur í hættu? Flestir veiðimenn éta eitt og eitt hagl og magaumhverfið er býsna súrt. Ég spurði eiturefnasérfræðinga Háskólans um álit varðandi áhættu af því að éta högl. Þar kom fram án þess að rannsóknir lægju beinlínis að baki að menn þyrftu nú ekki að gera sér of mikla rellu út af þessu. Þó að eitt og eitt hagl lenti í maganum á manni ætti það ekkert að gera til og það skilar sér sína leið.

Hinsvegar sagði hann það vera alveg ljóst að um eiturverkan blýsameinda

Fagrit um skotveiðar og útivist

nota blý til veiða í votlendi síðan árið 1996 og frekari höft eru fyrirhuguð.

getur verið að ræða og að svæði séu sumstaðar orðin menguð af blýi. Það hefur ein rannsókn verið gerð að þeirra sögn en blý í blóði læknanema var mælt árið 1979 og það síðan endurtekið árið 1993. Blýmagn hafði þá lækkað mikið í blóði sem skrifast á blýlausa bensínið sem leysti hitt af hólmi.

VIÐBRÖGÐ

• Í Noregi var notkun blýskota bönnuð til veiða á öndum, gæsum og vaðfuglum árið 1991. Einnig undirritaði norska skotveiðifélagið viljayfirlýsingu við norska umhverfisráðuneytið um að stefna að skiptum yfir í stálskot og draga úr notkun blýskota um 55% fyrir árið 1995 og er þá miðað við árið 1988. Stefnt er að því að árið 2000 verði blýhleðslur aðeins 10% af heildarnotkun. Ef markmiðnotkun blýs vegna skaðlegra áhrifa ið næst ekki er áætlað að setja lög þess má nefna eins og áður hefur sem banna blýskot. komið fram: Bann við notkun blýs í bensíni, bann við notkun blýs í máln- • Í Svíþjóð hefur notkun blýskota ingu, bann við notkun blýs í ílát eða verið bönnuð á ákveðnum votlendisbúnað sem snertir matvæli, bann við svæðum frá árinu 1994. Samtök notkun blýs í leikföng og hluti sem sportskotmanna hafa haft frumkvæði geta lent í munni barna. Hollustuað því að hvetja félaga til þess að vernd ríkisins flokkar og gefur út minnka hleðslur í skotum úr 32 g í reglur varðandi merkingu eiturefni.

24 g. Ennfremur hafa þeir fallist á að Nú hafa ýmis blýsambönd verið flokknotkun blýskota verði hætt fyrir mitt uð sem hættuleg umhverfinu og flest ár 2004 og að stuðla að því að hætt þeirra fá hættusetningarnar „Mjög verði að nota blýskot á ólympíuleikeitrað vatnalífverum” og „Getur haft um. Samtök skotveiðimanna hafa skaðleg langtímaáhrif á lífríki í vatni”. líka sett sér markmið og bannað alla blýskotanotkun í æfingum og otkun blýs hefur mikið verið til keppnum og ætla að stuðla að notkumfjöllunar í stjórnsýslu umun stálskota við veiðar. Gert er ráð hverfismála víða erlendis á undanfyrir að blýskotanotkun minnki um förnum árum og hefur blý verið sett 90% fyrir árið 2005. ofarlega á lista yfir þau efni sem takmarka ber vegna skaðsemi þeirra. Víð- • Í Þýskalandi, Hollandi og í Bandatækar rannsóknir hafa verið í gangi til ríkjunum hafa verið sett takmörk að kanna möguleika á að skipta því út með reglum eða sjálfboðamarkmiðfyrir önnur efni, þó sérstaklega aðra um samtaka til þess að draga úr málma eða málmblöndur. notkun blýs í haglaskotum.

egna skaðsemi hafa verið sett mjög lág viðmiðunarmörk fyrir blýmagn í matvælum, drykkjarvatni, jarvegi og lofti vinnuumhverfis. Í löggjöfinni er gerður greinarmunur á blýsamböndum og sum þeirra eru almennt bönnuð. Það eru ekki sérstök bönn á frumefnið sjálft (enda talið minna skaðlegt en blýsamböndin og jónirnar) nema í rafhlöðum og rafgeymum. Eftir að notkun blýs lýkur í vörum, eins og t.d. rafgeymum, flokkast það sem spilliefni. Spilliefni eru flokkur umhverfisskaðlegra efna sem eru undir sérstöku eftirliti til þess • Í Danmörku var fyrst bannað að að tryggja að þau komist ekki út í nota blý til veiða í votlendi árið umhverfið. Ber að skila þeim til spilli1986, en algert bann við notkun blýs efnamóttöku, sbr. ákvæði í mengunartil veiða var komið á árið 1996. varnareglugerð. Sem dæmi um skref sem tekin hafa verið til þess að útrýma • Í Finnlandi hefur verið bannað að

V

N

Danmörku var skrefið stigið til fulls nú fyrir síðustu jól og blý bannað í öllum vörum með banni við innflutningi og sölu frá 1. mars 2001 (með einhverjum tilteknum • undantekningum). Það sem

Í

27

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

er að bætast við eru t.d. sportveiðasökkur, sjóveiðarfæri, rafmagnskaplar ofl. Blýskot voru bönnuð með öllu árið 1996. Núverandi notkun er um 17.000 t í Danmörku. Ekki virðist vera að svona samantekt sé til á Íslandi. Þegar reiknað er með endurheimt á blýi (t.d. rafhlöður) þá reikna Danirnir með að tapa 3500 t árlega af blýi í jörð, loft eða vatn. Með nýju reglunum ætla þeir sér að minnka blýnotkun um helming. Við heyrðum frá þessu greint í fréttum og þá fylgdi sögunni að bóndi hefði lógað hundi og í kjölfarið fóru dýraverndunarsamtök á hendur honum. Í ljós kom að honum var heimilt að farga hundinum en hann var sakfelldur fyrir að nota kúlu sem innihélt blý. Hér á landi hefur ekkert gerst í mengunarlöggjöf varðandi haglaskot. En við grensluðumst fyrir um þetta og fengum að vita að erindi hefur borist Hollustuvernd ríkisins með spurningu um það hvort ástæða sé til að stemma stigu við mengun frá blýhöglum og þá hvernig.

Hollustuvernd hefur enn ekki svarað en það er líklegt að þar verði stungið upp á einhverskonar takmörkunum.

HAGLASKOT ru stálhögl eini valkosturinn í stað blýs? Gerðar hafa verið tilraunir með ýmis efni í högl haglaskota sem ekki eru talin skaðleg í náttúrunni. Má þar nefna stál, bismút (vismut), wolfram (tungsten), tin og zink, en zink er að vísu sennilega mengandi.

Wolfram (tungsten) 19,2 .mjög hart Tin . . . . . . . . . . . . .7,3 . . . . .mjúkt Zink . . . . . . . . . . . .7,1 . . . . .mjúkt

mýkingar. Þyngdin er aðeins undir eðlisþyngd blýs en verulega yfir stáli.

Framleiðslumáti haglanna er eins og blýs (bræðsla). Hægt er að fá skot með in og zink voru afskrifuð fljót- bismút höglum hérlendis í dag. lega af flestum vegna lágrar olfram högl eru blanda af eðlisþyngdar og mýktar og annarra wolfram og plasti. Efnin eru vandamála. Þó eru framleidd haglaskot með tinhöglum og hafa þau verið mulin og pressuð saman og verður úr fáanleg hér á landi. Þau geta e.t.v. efni sem hefur sömu hörku og blý.

Blandan er síðan pressuð í högl. Hægt gagnast á styttri færum. er að ná fram sömu þyngd og eðlistálhögl eru þekktasti staðgeng- þyngd blýs þannig að höglin eru í alla illinn og eru þau búin að vera í staði eins og blýhögl. Wolframnámur notkun í allmörg ár víða um heim og eru í Kína, Rússlandi, Bólivíu, Bandabúið er að fjalla mikið um þau. Einkenni ríkjunum og fleiri löndum og ætti því stálhagla eru lág eðlisþyngd (miðað við ekki að verða skortur á efninu til blý) og mikil harka. Lág eðlisþyngd er haglaframleiðslu. Unnið er að þróun mikill ókostur þar sem skriðþungi er skota með wolfram höglum og er hægt margfeldi þyngdar (massa) og hraða og að fá þau í dag, t.d. frá Kent og er orka haglanna= √ ∞ massi ∞ hraði ∑ . Gamebore í Englandi.

Stálhögl þurfa því meiri upphafshraða en blýhögl, en það þýðir meiri þrýsting VERÐ HAGLASKOTA Í DAG, inni í hlaupi haglabyssu sem margar GRÓFLEGA ÁÆTLAÐ haglabyssur þola ekki, sérstaklega hinar kot með stálhöglum: Tvisvar eldri. Mikil harka getur bæði verið sinnum verð blýhaglaskota. Skot kostur og ókostur. Hún veldur því að högl aflagast lítið eða ekkert og er með Bismút eða Wolfram: Þrisvar hagladreif því jafnari og þéttari. Ókostir sinnum verð blýhaglaskota. Verð mun eru þeir að högl endurkastast af hörðum sennilega lækka með aukinni notkun. flötum og geta hugsanlega skemmt þrengingar haglabyssuhlaupa.

T

W

S

S

NIÐURSTAÐA

ederal endurbætir stálhöglin og Stál fyrir þá sem vilja og eiga býr til „Næstu kynslóð gæsabyssur sem henta. skota“ að eigin sögn. Árið 1977 (eða eitthvað fyrr) kom Federal fram með Bismút eða Wolfram fyrir þá skot sem þeir kölluðu Premium Tungsem kjósa skot með sömu eiginsten þar sem efni haglanna var 60% stál og 40% wolfram (tungsten). leikum og skot með blýhöglum, þetta Þyngdin var nálægt eðlisþyngd blýs en á sérstaklega við um Wolfram.

Efni sem komið hafa til greina í högl harkan meiri en stáls, auk þess voru lýtum okkur hægt því mikil þróun haglaskota eru þessi: þessi skot með því hraðasta sem gerist. á eftir að verða í þessum nýju EðlisEfnis- Ekki þola allar byssur þessi skot vegna skotum og væntanlega verðlækkun! þyngd eiginleikar þrýstings og hörku haglanna.

Blý . . . . . . . . . . . .11,3 . . . . .mjúkt ismút högl eru blanda af u.þ.b. H A U K U R Þ Ó R H A R A L D S S O N , J Ó H A N N Stál . . . . 7,9 . . . . . . hart • Bismút (vismut)9,8 . . . .stökkt 95% bismút og 5% tini til B J A R N A S O N O G S Ó L M U N D U R T R . E I N A R S S O N

E

F

1 2

F

28

B

V e i ð i m e n n

www.design.is © 2001

Fátt er betra eftir vel heppnaða veiðiferð en að slaka á í laugunum!

Íþrótta- og tómstundaráð Reykjavíkur

MEÐALALDUR FÉLAGSMANNA SKOTVÍS ER 41 MEÐALTALI 18 DAGA Á ÁRI OG EYÐA Í ÞAÐ AÐ

ÁR, ÞEIR STUNDA VEIÐAR AÐ MEÐALTALI

69.000

KRÓNUM

far fátæklegar upplýsingar hafa til skamms tíma verið til um íslenska skotveiðimenn. Þar varð þó breyting á 1995 þegar veiðikortakerfið var tekið upp.

Nú er vitað hvað margir Íslendingar stunda skotveiðar og hvað mikið þeir veiða á ári hverju. Hins vegar hafa til skamms tíma ekki verið til neinar upplýsingar um eðli veiðanna, hvernig menn stunda veiðarnar, þ.e.a.s. hversu marga daga á ári, hversu miklum fjármunum þeir eyða í þetta tómstundagaman sitt o.s.frv. Þessar upplýsingar eru til í nágrannalöndum okkar, t.d. á Norðurlöndunum. Það er hins vegar ljóst að ekki er hægt að heimfæra þessar upplýsingar á Ísland þar sem þar er fjölbreytni veiðidýra minni og eðli veiðanna öðru vísi. Það er hins vegar mjög mikilvægt fyrir Skotveiðifélag Íslands, og

A

raunar stjórnvöld líka, að hafa haldgóðar upplýsingar um skotveiðar á Íslandi. Upplýsingar af þessu tagi eru stjórn SKOTVÍS nauðsynlegar því að stjórnin er umsagnaraðili um ýmis mál er snerta skotveiðar og þarf því stjórnin oft að taka ákvarðanir sem eru umdeilanlegar. Þess vegna auðveldar það stjórn félagsins allar ákvarðanatökur að hafa upplýsingar um skoðanir félagsmanna á hinum ýmsu málum. Þess vegna ákvað stjórn SKOTVÍS á síðast liðnu ári að efna til skoðanakönnunar á meðal félagsmanna um skotveiðar þeirra og skoðanir þeirra á ýmsum málum er tengjast skotveiðum. Viðhorfskönnunin var send 300 félagsmönnum og svöruðu 183, sem verður að teljast gott svarhlutfall þar sem könnunin var mjög víðtæk. Þátttakendur voru allir karlkyns.

MYND RÓBERT SCHMIDT

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

yrst var spurt um aldur félagsmanna. Flestir félagsmanna eru á aldrinum 30-50 ára. Stærsti hópurinn er 31-35 ára og 41-45 ára. Meðalaldur félagsmanna SKOTVÍS er því 41 árs. Þessar tölur koma ekki á óvart og eru mjög svipaðar og annars staðar á Norðurlöndum.

F

æst var spurt hversu margar byssur félagsmenn eiga. Þá kom í ljós að alls reyndust þessir 183 sem þátt tóku eiga 407 haglabyssur, 215 riffla og 36 skammbyssur. Hver félagsmaður á þá að meðaltali 2,24 haglabyssur, 1,17 riffla og 0,19 skammbyssur. Þessar upplýsingar koma ekki á óvart, ljóst er að haglabyssan er helsta veiðivopn íslenskra skotveiðimanna. Þó má segja að riffileignin sé meiri en búast mátti við.

N

á var spurt hversu marga daga á ári félagsmenn stunduðu skot-

Þ

veiðar. Alls reyndust þessir 183 eyða 3303 dögum til þeirra verka, eða að meðaltali rúmlega 18 daga á ári. Mjög misjafnt var hvað menn eyddu mörgum dögum til veiða, allt frá 1-2 dögum upp í 130 daga en flestir þó í 15-30 daga á ári. Þess má þó geta að félagsmenn SKOTVÍS eru í nær öllum tilfellum mjög áhugasamir skotveiðimenn og telja má því víst að þeir verji fleiri dögum til skotveiða en veiðimenn sem eru utan félagsins. Líklegast stunda um 7.000 Íslendingar skotveiðar og vart meir en tæpur helmingur þeirra, eða um 3.000, hafa skotveiðar sem helstu dægrastyttingu sína. 18 dagar eru fleiri dagar en veiðimenn í nágrannalöndum okkar nota til veiða. Ástæðurnar eru ýmsar, þó þær helstar að íslenskir veiðimenn eru mun nær veiðilendunum en nágrannar okkar og þrátt fyrir allt er ódýrara að stunda skotveiðar hér á Íslandi en í flestum nágrannalöndum okkar.

æst var spurt hvernig haglabyssur félagsmenn ættu. 71 reyndust eiga einhleypu, 103 eiga tvíhleypu, 58 eiga pumpu og 135 eiga hálfsjálfvirka haglabyssu. Niðurstaðan var sú að svipað margir félagsmenn eiga einhleypu og pumpu, eða u.þ.b. þriðji hver maður. Tæplega annar hver skotveiðimaður á tvíhleypu og rúmlega 70% skotveiðmanna eiga hálfsjálfvirka haglabyssu. Það er því ljóst það sem menn höfðu grun um að hálfsjálfvirka haglabyssan er vinsælust á meðal íslenskra skotveiðimanna. Þó eiga margir tvíhleypu og álykta má að æ fleirri skotveiðmenn eignist tvíhleypur og að vinsældir þessa skemmtilega veiðivopns fari vaxandi.

N

Fagrit um skotveiðar og útivist Leigir þú veiðilendur til rjúpna eða gæsaveiða?

Já 10,38%

Nei 89,62%

land í sameiningu. Þar sem hegðunarmynstur grágæsarinnar hefur breyst nokkuð undanfarin ár og hún sækir minna í tún en áður, ástæðan er aukið veiðiálag, fjölgar þeim veiðimönnum sem telja það ekki vænlegt að leigja tún til gæsaveiða lengur. Þá fjölgar ferðaþjónustubændum og margir þeirra leigja húsnæði og leyfi til rjúpnaveiða. Þetta fyrirkomulag er mun ódýrara og heppilegra fyrir veiðimenn en að leigja jarðir til rjúpnaveiða.

og neitandi svöruðu 121 eða rúmlega 66%. Þannig hefur u.þ.b. 1 af hverjum 3 skotveiðimönnum greitt fyrir veiðileyfi. Þessar upplýsingar koma einnig á óvart þar sem frekar fáir veiðimenn hafa greitt fyrir veiðileyfi. Þetta er áhugavert þar sem þeim landeigendum fjölgar sem selja leyfi til skotveiða á jörðum sínum. Það er hins vegar nokkur hefð fyrir því hér á Íslandi að skotveiðimenn í þéttbýli eigi ættingja eða vini á landsbyggðinni sem þeir fá að veiða hjá. Þetta fyrirkomulag er auðvitað hið ákjósanlegasta, þá fjölgar þeim veiðimönnum stöðugt sem keypt hafa sér jarðir eða eiga sumarbústaði víða um land og þurfa því ekki að greiða fyrir veiðileyfi.

immta spurning var hvort skotveiðimenn leigi veiðilendur til rjúpna- og/eða gæsaveiði. 19 svöruðu játandi eða rúmlega 10% en 164 svöruðu neitandi eða tæplega 90%.

Ljóst er því að fæstir hafa leigt sér Hefur þú greitt veiðilendur til rjúpna- og/eða gæsafyrir veiðileyfi? veiði. Þessar upplýsingar koma nokkuð á óvart því töluvert af landi í nágrenni Nei 66,12% Já 33,88% Reykjavíkur, sunnan lands og vestan, hefur verið leigt til veiðimanna. ví næst var spurt hversu miklum Staðreynd málsins er hins vegar sú að fjármunum skotveiðimenn aðeins 10% leigja land til veiða. Líkur á var spurt hvort skotveiðimenn eyddu í skotveiðar á ári hverju. Nokkeru á að það séu efnameiri veiðimenn hefðu greitt fyrir veiðileyfi. uð misjafnt var hvað menn eyddu í sem leigja veiðilendur og í einhverjum mæli taka menn sig saman og leigja Játandi svöruðu 62 eða tæplega 34% veiðar á ári, allt frá 2.000 krónum upp

F

Þ

Þ

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

í 400.000 krónur. Flestir voru þó á bilinu 50.000 – 60.000 kr. Alls eyddu þessir 183 skotveiðimenn 12.476.000 króna í skotveiðar eða alls u.þ.b.

69.000 kr. á mann. Því má álykta sem svo að menn eyði rúmlega 3.800 krónum hvern þann dag sem þeir eru að veiðum. Ef miðað er við stangveiðar eru skotveiðar ódýrt tómstundagaman, þó svo að stofnkostaðurinn sé töluverður. Góð byssa endist út ævina og tiltölulega litlar tískusveiflur eru á meðal skotveiðimanna. Þá undirstrika þessar upplýsingar það sem kom fram í spurningunum um hvort greitt væri fyrir veiðileyfi eða leigðar veiðilendur.

Telur þú að grípa þurfi til einhverra aðgerða til verndar rjúpunni?

Já 61,20%

Nei 38,80%

á var spurt hvort skotveiðimenn telji að grípa þurfi til einhverra aðgerða til verndar rjúpunni. Játandi svöruðu 112 eða rúmlega 61% en neitandi svöruðu 71 eða tæplega 40%.

Ljóst er að ríflegur meirihluti skotveiðimanna er þeirrar skoðunar að grípa beri til aðgerða til verndar þessum ágæta fugli sem er svo vinsæll á jólaborði landsmanna. Þess ber að gæta að rjúpnastofninn er í lágmarki og veiði var frekar treg í fyrra, árið 2000. Reynslan sýnir að landsmenn eru frekar tilbúnir að grípa til friðunar- eða varnaraðgerða þegar stofninn er í lágmarki en þegar hann er í hámarki.

Þ

•

34

Til hvaða aðgerða ber að grípa?

Stytting veiðitímans?

72,68%

Banna sölu á villibráð til verslana og veitingahúsa?

27,32%

æst var spurt að ef til kæmi að grípa þyrfti til aðgerða til varnar rjúpunni hvort skotveiðimenn vildu frekar stytta veiðitímann eða banna sölu á villibráð til verslana og veitingahúsa. Alls vildu 50 skotveiðimenn fremur stytta veiðitímann eða rúmlega 27% en alls 133 vildu banna sölu á villibráð eða tæplega 73% skotveiðimanna. Þar sem töluvert hefur verið fjallað um þessi mál á fundum SKOTVÍS hefur stjórn félagsins lagt sig fram um að kanna hug félagsmanna til þessarra mála. Þess vegna var jafnhliða þessari skoðanakönnun sem hér er birt í gangi könnun á vefsíðu félagsins www.skotvis.is. Þessi könnun stóð í 5 mánuði og spurt var: Ef draga þarf úr veiðum á rjúpu og gæs á næstu árum og talið er að þurfi að grípa til einhverra aðgerða hvað myndir þú kjósa? Boðið var upp á 3 svarmöguleika og var niðurstaðan sú að 36 vildu stytta veiðitímann, 112 vildu banna sölu á villibráð til verslana og veitingahúsa og 33 höfðu aðrar hugmyndir. Athyglisvert þótti okkur hversu margir höfðu aðrar hugmyndir og 33 einstaklingar merktu við þann kost, en 66 sendu inn athugasemdir og gerðu grein fyrir atkvæði sínu eða vildu koma einhverju að sem þeir töldu skipta máli. Á þessum skrifum sést meðal annars að það eru margir sem vilja breyta veiðitímanum og þá fremur taka framan af tímanum en aftan af honum. Eftir sem áður eru það flestir veiðimenn sem vilja banna sölu á villibráð til verslana og veitingahúsa. Það er ljóst að skotveiðimenn

N

eru andsnúnir styttingu veiðitímans.

Einnig hefur verið rætt um að friða stór svæði en sú hugmynd virðist ekki hafa teljandi fylgi þar sem veiðiálag eykst því til mikilla muna á þeim svæðum sem veiða má á. Það er sem sagt meirihluti fyrir því að ef það þurfi að grípa til einhverra aðgerða til varnar rjúpunni þá séu fleiri sammála um að banna sölu á bráð til veitingahúsa og verslana. Þessi aðgerð er svipuð og gripið hefur verið til víða annars staðar í heiminum, t.d. í Bretlandi og Bandaríkjunum, í stuttu máli sagt að villibráð sé ekki markaðsvara.

Myndir þú vera fylgjandi banni á veiðum með hálfsjálfvirkri haglabyssu?

Já 23,50%

Nei 76,50%

íunda spurning var á þann veg að spurt var hvort skotveiðimenn myndu vera fylgjandi banni á veiðum með hálfsjálfvirkum haglabyssum. Já svöruðu alls 43 eða rúmlega 23% en nei svöruðu 140 eða tæplega 77%. Um þessa spurningu þarf ekki að fjölyrða, það er ljóst að mikill meirihluti er á móti því að hálfsjálfvirkar haglabyssur verði bannaðar til veiða. Það hefur verið skoðun stjórnar SKOTVÍS að mikilvægast sé að menn séu góðar skyttur og kunni að skjóta og nota vopnin rétt, þá skipti ekki máli hvort byssan sé tvíhleypa eða fjölskota.

Hins vegar er afar mikilvægt að veiðimenn fylgi settum reglum og hafi pinnann í byssum sínum, svo þær séu þriggja skota en ekki fimm skota.

Reynslan sýnir að lítt þjálfaðar skyttur særa eða hitta ekki með fjórða og fimmta skoti.

T

Fagrit um skotveiðar og útivist

ví næst var spurt að ef draga yrði úr veiðum á grágæs hvaða aðgerðum skotveiðimenn væru helst fylgjandi. Gefinn var kostur á að merkja við eitt eða fleiri af þrem svörum, a)banna veiðar með hálfsjálfvirkum haglabyssum, b)banna sölu á gæsum á almennum markaði til verslana og veitingahúsa, og c)stytta gæsaveiðtímann. Alls vildu 20 banna veiðar með hálfsjálfvirkum haglabyssum eða tæplega 11%, alls vildu 123 banna sölu til verslana og veitingahúsa eða rúmlega 67%, og alls vildu 40 stytta veiðitímann eða tæplega 22%. Niðurstöður þessarar spurningar eru augljósar, flestir skotveiðimenn vilja líkt og með rjúpuna banna sölu á gæsum til verslana og veitingahúsa.

Þ

Þessar niðurstöður gleðja stjórn Enga skoðun félagsins óumræðilega því u.þ.b. 85% Frekar óánægðir 10,93% 3,83% Mjög óánægðir félagsmanna eru annað hvort mjög 0,00% Frekar ánægðir Mjög ánægðir 53,55% ánægðir eða frekar ánægðir með 31,69% starfsemi félagsins. Athyglisvert er að yngri félagsmenn eru frekar ánægðari með starfsemi félagsins en þeir eldri. á var komið að þeirri spurningu Þá eru magnveiðimenn frekar sem stjórn SKOTVÍS var hvað óánægðari með starfið en hófveiðiforvitnust um að fá svör við. Spurt var menn. hver skoðun félagsmanna á starfsemi SKOTVÍS væri. Svarmöguleikar voru Hver er skoðun þín á Enga skoðun 5: a)mjög ánægður, b)frekar ánægður, SKOTVÍS blaðinu?

10,38% Frekar óánægðir 0,55% c)hef enga skoðun, d)frekar óánægður Frekar ánægðir Mjög óánægðir 44,81% 0,00% og e)mjög óánægður. Alls reyndust 58 Mjög ánægðir 44,26% vera mjög ánægðir með starfsemi félagsins eða tæp 32%, 98 reyndust vera frekar ánægðir eða tæplega 54%, æsta spurning var ekki síður 20 höfðu enga skoðun á starfsemi áhugaverð fyrir stjórn félagsins félagsins eða tæplega 11% og aðeins 7 voru frekar óánægðir eða tæplega 4%. en þar var spurt hver skoðun félagsEnginn reyndist vera mjög óánægður. manna væri á tímaritinu SKOTVÍS – Hver er skoðun þín á Skotveiðifélagi Íslands?

Þ

N

H

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

fagriti um skotveiðar og útivist sem félagið gefur út árlega. Þar voru sömu svarmöguleikar og í spurningunni á undan og reyndust 81 vera mjög ánægður með blaðið eða rúmlega 44%, 82 reyndust vera frekar ánægðir eða tæplega 45%, 19 reyndust ekki hafa neina skoðun á blaðinu eða rúmlega 10% og aðeins einn var frekar óánægður með blaðið. Enginn reyndist vera mjög óánægður með tímaritið SKOTVÍS. Ekki glöddu niðurstöður þessarar spurningar síður hjörtu stjórnar og starfsmanns þar sem 89% félagsmanna eru annað hvort mjög ánægðir eða frekar ánægðir með málgagn félagsins. Flestir þeirra sem ekki höfðu neina skoðun á blaðinu voru mjög ungir félagsmenn, og því líklegast verið stutt í félaginu og ekki séð öll tölublöð þessa ágæta tímarits.

Telur þú að takmarka ætti notkun haglaskota með blýhöglum til veiða?

Já 40,98% Nei 59,02%

fimmtándu spurningu var spurt hvort félagsmenn teldu að takmarka ætti notkun haglaskota með blýhöglum við veiðar. Alls svöruðu 75 þessari spurningu játandi eða tæplega 41% en neitandi svöruðu 108 eða rúmlega 59%.

Í

Banna blýhögl Já 32%

Nei 68%

Stundar þú skotæfingar?

Já 55,19%

Skilyrt bann?

Nei 44,81%

Já 62,67%

á var spurt hvort félagsmenn stunduðu skotæfingar. Játandi svöruðu 101 eða rúmlega 55% en neitandi svöruðu 82 eða tæplega 45%.

Niðurstöður þessarar spurningar ollu nokkrum vonbrigðum þar sem það er nánast skylda allra þeirra sem stunda skotveiðar að æfa sig eins vel og unnt er. Þess vegna rekur SKOTREYN (Skotveiðifélag Reykjavíkur og nágrennis) sem er deild innan SKOTVÍS æfingavöll uppi í Miðmundardal og vinna SKOTREYNAR-menn óeigingjarnt og fórnfúst starf svo félagsmenn SKOTVÍS og aðrir skotáhugamenn geti þjálfað sig og orðið betri veiðimenn.

Nei 37,33%

Þ

•

36

Ljóst er að umræðan um bann við notkun blýhagla er mjög skammt á veg komin á meðal íslenskra skotveiðmanna. Ljóst er að fræða þarf skotveiðimenn enn frekar um þessi mál og ræða þau innan félagsins. Við viljum benda á að hér í blaðinu er grein um blýhögl og högl úr öðrum efnum.

Átt þú veiðihund?

Já 14,75%

íðasta spurningin var svohljóðandi, átt þú veiðihund sem þú notar við veiðar? Alls reyndust 27 eiga veiðihund eða tæplega 15%. Notkun veiðihunda er því ekki almenn hér á landi enn sem komið er en leiða má að því líkum að þeim veiðimönnum fjölgi stöðugt sem nota hunda við veiðar. Þó má telja ólíklegt að meirihluti íslenskra skotveiðimanna muni nota hunda til veiða.

S

iðurstöður þessarar skoðanakönnunar munu koma stjórn félagsins að miklu gagni. Hún mun auðvelda stjórninni að taka ákvarðanir í ýmsum málum er snerta veiðar og við stefnumótun félagsins á næstu árum. Stjórnvöld og Alþingi leita nú orðið í auknum mæli til SKOTVÍS um álit félagsins á lögum, reglugerðum, þingsályktunartillögum og ýmsum málum er snerta veiðar á villtum dýrum hér á landi. Að lokum viljum við þakka þeim félagsmönnum sem tóku þátt í þessari viðamiklu könnun fyrir þeirra framlag við að veita upplýsingar um skoðanir skotveiðimanna á þeim málum er snerta skotveiðar á Íslandi.

N

æstu spurningu var beint til þeirra sem svöruðu síðustu spurningu játandi og var falast eftir svari við þeirri spurningu hvaða aðferðum félagsmenn vildu beita til að takmarka notkun haglaskota með blýhöglum. Annars vegar var spurt hvort menn vildu banna algjörlega blýhögl og vildu 24 af þeim 75 sem svöruðu síðustu spurningu játandi banna þau algjörlega eða 32%. Hins vegar var spurt hvort banna ætti notkun blýhaglaskota við veiðar á gæs og önd en leyfa við veiðar á rjúpum, svartfugli og á skotæfingasvæðum. Alls 51 reyndust frekar vera á þeirri skoðun eða 68%.

N

Nei 85,25%

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

Þorsteinn Andrésson ALDARMINNING mín púðurreykinn – þetta var náttúrlega svartpúður - en ég gleymi aldrei hvað mér fannst lyktin góð, svona gat maður verið vitlaus“, sagði skotmaðurinn nokkrum áratugum síðar og skellihló að minningunni.

ig langar að minnast á þessum vettvangi skotveiðimannsins Þorsteins Andréssonar á Sauðárkróki. Þorsteinn var einn af postulunum, en postula nefndi hann áhugasama skotveiðimenn og það fólst í því veruleg upphefð að teljast til þess hóps. Frá barnsaldri og fram á elliár stundaði Þorsteinn veiðar af brennandi áhuga. Á sjó skaut hann fugla, seli og smáhvali. Hann gekk til rjúpna á vetrum og skaut tófur – hlaupadýr meðan hátt verð fékkst fyrir refaskinn snemma á síðustu öld.

M

ORÐLAGÐUR

Þ

orsteinn sagðist aldrei hafa haft nokkurn áhuga fyrir búskap en veiðiáhugann hefði hann haft frá því hann mundi eftir sér. Hann var enn á barnsaldri er hann byrjaði að fara með byssu og draga björg í bú. Eftirminnileg er frásögn hans af fyrstu • skrefunum á rjúpnaveiðum.

38

m tvítugt fór Þorsteinn að heiman og í vinnu á Siglufirði. Þar var hann síðan mörg sumur á þriðja og fjórða áratug síðustu aldar. Þeirra tíma minntist hann oft síðar á ævinni og sagði að þá hefði nú mátt sjá lífsmark með mönnum, þegar mest var um að vera á Siglufirði.

U

VEIÐIMAÐUR

orsteinn var fæddur í Kleifargerði í Skefilsstaðahreppi þ. 11. maí 1901. Hann var yngstur átta barna hjónanna Andrésar Péturssonar og Kristjönu Jónsdóttur, sem bjuggu á Kleif og víðar á Skaga og í Laxárdal. Þetta var kotbúskapur og fátæktarbasl og fjölskyldufaðirinn treysti ekki síst á veiðiskap til að framfleyta fjölskyldunni enda var Andrés þessi orðlagður veiðimaður. Hann reri til fiskjar, skaut fugl og sel og var auk þess grenjaskytta sveitarinnar. Hann mun stundum hafa verið sóttur langt að til að vinna á skæðum dýrbítum.

Þ

STEINI ANDRÉSAR

ÞORSTEINN ANDRÉSSON

Hann var þá enn innan við fermingu og var látinn fylgja fé og standa yfir því á beit fyrripart vetrar. Mikið var af rjúpu þetta ár og faðir drengsins ákvað að láta hann hafa með sér byssu í fjárgæsluna ásamt 10 heimahlöðnum skotum á dag. Faðirinn lagði syni sínum lífsreglurnar í upphafi og sagði honum að hann ætti að koma með a.m.k. tvo fugla á skot, minna mætti það ekki vera til að geta heitið einhver skotmennska. Þorsteinn fór af stað með kindurnar og fann fljótt rjúpur í hjöllunum ofan við bæinn. Þær voru spakar og hann gætti þess að láta nokkra fugla bera saman. Hann var svo smávaxinn og grannur að ekki leifði af því að hann réði við byssuna.

En hann vandaði sig, „lét fara á þær“ og hafði fjórar í skotinu. „Örlítill andvari meðfram brekkunni bar til

n Þorsteinn, sem reyndar var almennt kallaður Steini eða Steini Andrésar, settist að á Sauðárkróki og bjó þar og starfaði langa ævi. Hann vann ýmsa verkamannavinnu sem til féll en var árum saman á sjó í kompaníi með með bræðrunum Pálma og Sighvati á „Stöðinni“. Þeir voru þekktir veiðigarpar á Króknum og er þeirra víða getið. Auk fiskveiða stunduðu þessir menn fjölbreyttar skotveiðar, t.d. fór mikið orð af leikni Steina í að skjóta hnýsur. Allur afli var nýttur og verkaður eftir því sem við átti. Sumt var selt beint, annað látið í vöruskiptum t.d. við bændur. Síðustu ár reglulegrar starfsævi var Þorsteinn í vinnuflokki Landsímans á Sauðárkróki og fór með honum víða um land á sumrin til eftirlits og viðgerða á símalínum. Kona Þorsteins var Sigríður Þorkelsdóttir, f. 26. okt.

1901, d. 24. nóv. 1995. Þorsteinn lést á Sauðárkróki þ. 27. desember 1990.

E

Fagrit um skotveiðar og útivist

mitt rætt um það í bílnum á leiðinni úteftir að hann færi nú að hætta þessu brölti, hann væri orðinn svo gamall og stirður til gangs, auk þess sem hann væri alveg hættur að sjá að nokkru gagni, varð alltaf á undan mér að sjá fugl. „Nei, þarna eru þær !“, sagði hann hvað eftir annað og hnippti í mig í hríðinni. einna hafði ég orð á þessu við hann og rifjaði upp hvað hann hefði verið skarpur að sjá rjúpurnar og alltaf á undan mér. Hann gaf lítið út á það, „þú hefur kannske verið að hugsa um annað“, sagði hann. En Steini hafði ábyggilega ekki verið að hugsa um annað. Ég held að veiðihugur hans hafi verið slíkur að hann hafi ekki slakað hið ÞESSI VEIÐFERÐ VAR FARIN VAR ÞORSTEINN 73 ÁRA. L J Ó S M Y N D : J Ó H A N N A B E R T E L S D Ó T T I R . minnsta á einbeitingunni þótt komið væri vonskuveður og við ætluðum austið 1973 létum við verða af okkur að fara stystu leið í skjól. því sem oft hafði verið ráðgert, nefnilega að fara til rjúpna í SkagaBLESSAÐUR KOMDU heiði, á bernskuslóðir Steina. Við INN FYRIR Skildum bílinn eftir við Kleif og gengum þaðan vestur í heiðina. Þarna eru teini og Sigga voru sérlega lág klappaholt og ásar en á milli urðir skemmtileg heim að sækja. Húseða grónir móar. Vörðufell rís þar bóndinn kom til dyra hvikur í hreyfinghæst, einungis 224 m y.s. Slæðingur um og léttur í máli: „Já, það var rétt að var af rjúpu á auðri jörð og við fengum líta við, blessaður komdu inn fyrir strax dálitla veiði. Hitt var verra að maður, hvað er títt“? Síðan lá leiðin í fljótlega gerði kalsa rigningu. Við húsbóndaherbergið þar sem farið var héldum þó áfram og vorum komnir yfir stöðuna; byssur voru handleiknar, nokkuð langt vestur í heiði, á svæði rætt um ný skot, heppilegar haglasem kallast Ketubruni, þegar komin stærðir og fleiri merkileg mál. Sérvar stinnings vindur af norðaustri og staklega þurfti að athuga hvort einhver rigningin orðin að þéttri slyddu. Þá veiðiskapur væri á döfinni. Þetta kallaði var ekki annað að gera en koma sér í Steini að ræða landsins gagn og nauðbílinn og gengum við nú saman ská- synjar. Að hæfilegum tíma liðnum kom hallt á móti veðrinu. En alla leiðina til Sigga í dyrnar og spurði kímin hvort baka vorum við þó meira eða minna í við mættum nokkuð vera að því að fugli sem virtist dreyfður þarna um öll drekka kaffi. Hún bar alltaf fram margholt. Skyggni var afleitt og landið varð ar sortir af heimabökuðum kökum, það fljótt gráflekkótt svo mjög erfitt var að brást aldrei hvort sem gesturinn kom af greina í sundur rjúpur og snjóflekki. Króknum eða lengra að. Frá þeim Það skondna var að Steini, sem kom- hjónum stafaði glaðværð og • inn var á áttræðisaldur, og hafði ein- góðvild.

S

GREINARHÖFUNDUR

OG

ÞORSTEINN. ÞEGAR

POSTULAEFNI g fluttist til Sauðárkróks árið 1963 og kynntist þá Þorsteini.

Við þurftum að bera saman bækurnar um byssur og veiðar og e.t.v. hefur hann viljað athuga hvort ég gæti talist postulaefni. En Steina var lagið að tala við unga menn með byssudellu og gefa þeim góð ráð. Við veiddum töluvert saman á 10 – 12 ára tímabili. Oftast fórum við saman í gæs en einnig fórum við nokkra ógleymanlega rjúpnatúra. Á þessum árum höfðum við ekki gervigæsir og flautur fremur en aðrir í Skagafirði. Við sátum bara í skurðunum og vonuðum að við værum rétt staðsettir. Það vildi nú bregðast og þá gátu gæsirnar jafnvel sest langt frá okkur. Þá gilti að læðast eftir skurðunum og komast þannig í færi. Það þótti mér illt svo hávaxinn sem ég er, en Steini fór létt með það og það var hreint enginn ellibragur á honum þegar hann læddist eftir skurðunum snöggur og hljóðlátur, kom upp á nákvæmlega réttum stað og feilskaut ekki.

É

H

S

39

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

haga-byssa, pumpa nr. 12. Þetta var afbragðs verkfæri sem hann eignaðist snemma á ferlinum og notaði á sjó og landi í áratugi. Hann lét þessa byssu aldrei frá sér þótt hann væri hreint ekkert frábitinn byssubraski, einkum seinustu árin.

BAUKASKYTTERÝ

A

ð skjóta í mark og prófa byssur og skot kallaði Steini að fara á baukaskytterý. Slíkar ferðir höfðu þó fræðilegri tilgang en ráðið verður af nafngiftinni, því Steini hafði gjarnan með sér spjöld sem hann hafði dregið á útlínur fugla, s.s. rjúpna og gæsa, í réttri stærð. Á þessum mörkum voru prófuð ýmis skot og haglastærðir á mismunandi færum. Tegund skots, færi og haglastærð var svo skráð á spjaldið. íðasta ferð okkar saman var einmitt baukaskytterý á Borgarsand. Ég var þá í heimsókn og Steini vildi láta mig skjóta úr ítalskri tvíhleypu, sem hann hafði nýlega keypt.

Gamli maðurinn var orðinn veikur og þróttlítill en áhuginn var óbilaður og hann mátti til með að láta mig sjá ákomu þeirrar ítölsku með nokkrum mismunandi haglastærðum.

S

ÞORSTEINN ANDRÉSSON AÐ LOKNUM GÓÐUM VEIÐDEGI. LJÓSMYND: HAUKUR BRYNJÓLFSSON.

teini var góður sögumaður og hafði lag á að halda til haga því spaugilega sem við gat borið í samskiptum manna. Sérkennileg orðatiltæki voru í uppáhaldi hjá honum, þau mundi hann lengi og rifjaði gjarnan upp sér og öðrum til skemmtunar. Þó voru veiðisögur hans bestar - þær voru í sérflokki. Slíkar sögur • sagði hann með hægð og

S

40

yfirvegun og tókst jafnan að draga fram eitthvað athyglisvert og lærdómsríkt í þeirri atburðarás sem lýst var. Veiðsögur hans voru algjörlega lausar við raup. Í þeim fór lítið fyrir meistaraskotum af löngum færum, en ef ráða mátti af frásögninni að sérlega vel hefði tekist til þá sagði hann stundum: „Ég var nú með hana gömlu mína þá“. Gamla hans var It-

ótt Þorsteinn væri alinn upp við skotveiðar sem bjargræði og skotveiðar væru að hluta til atvinna hans um langt skeið, þá týndi hann ekki veiðigleðinni. Hann var alla tíð nýungagjarn og forvitinn um allt er laut að skotveiðum og veiðiskapurinn færði honum ný ævintýr fram á elliár.

Þ

ann var sportveiðimaður í bestu merkingu þess orðs.

H

HAUKUR BRYNJÓLFSSON

www.design.is ©2001

...BREYTIR NÓTTU

Brimrún

Í DAG !

Hólmaslóð 4 • Reykjavík • Sími 561 0160

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

Vetrarafföll rjúpna við Eyjafjörð 2000 til 2001 RANNSÓKNIR

Á RJÚPNASTOFNINUM

MYND JÓHANN ÓLI HILMARSSON

austið 2000 ákvað umhverfisráðherra að friða rjúpu fyrir skotveiði á stóru svæði við austanverðan Eyjafjörð. Ástæður friðunarinnar voru rannsóknir. Ætlunin var að sérfræðingar Náttúrufræðistofnunar Íslands myndu kanna áhrif friðunar á vetrarafföll, nánar tiltekið bera saman afföll rjúpna á tveimur svæðum, öðru friðuðu og hinu ófriðuðu. Ófriðaða samanburðarsvæðið haustið 2000 var vestan megin Eyjafjarðar. Haustið 2001 var ætlunin að víxla rannsóknarsvæðunum, þannig að það • sem var friðað 2000 yrði

H

42

ófriðað 2001 og svo öfugt. Höfundur þessarar greinar sá um framkvæmd verkefnisins veturinn 2000 til 2001 ásamt Ólafi Einarssyni og Þorvaldi Björnssyni. Áður hefur verið unnið við svipaðar rannsóknir á Suðvesturlandi og niðurstöður þeirra voru kynntar í síðasta hefti Skotvís.1 Ástæður fyrir vali á rannsóknarsvæði var að Hrísey er eina svæðið sem við þekkjum þar sem hægt er að ná nægilegum fjölda rjúpna á stuttum tíma og einnig voru ferðalög og dreifing Hríseyjarfugla utan varptíma vel þekkt.2

ér er ætlunin að gefa yfirlit yfir stöðu rannsókna á afföllum rjúpna við Eyjafjörð, en endanleg úrvinnsla og birting gagna bíður betri tíma. Fjalla á um hvernig útivinna hefur gengið, ferðalög og háttalag rjúpnanna og afföll fuglanna frá 15. september 2000 til 30. maí 2001. Megin rannsóknarspurningin er sú sama í þessu verkefni og í rannsóknunum á Suðvesturlandi, þ.e. hvort munur sé á heildarafföllum rjúpna sem búa við skotfriðun og þeirra sem þurfa að þola skotveiði. Því hefur verið haldið fram að skotveiðar, líkt og þær eru stundað-

H

Fagrit um skotveiðar og útivist

1,00 0,80

Hlutfall á lífi

ar hér á landi, hafi ekki áhrif á heildarafföll rjúpunnar.3 Tilgátan er að afföll vegna skotveiða bætist ekki við heldur dragi úr öðrum afföllum og heildarafföllin verði eftir sem áður hin sömu.

OG AÐFERÐIR

0,00 11-Sep

ið friðaða svæði austan Eyjafjarðar náði yfir um 560 km2. Í suðri afmarkaðist það af þjóðvegi um Víkurskarð, í austri af Fnjóská og Flateyjardal og í norðri og vestri af ströndinni.

H

uglarnir voru aldurs- og kyngreindir, vegnir og mældir.

Gerður var greinarmunur á tveimur aldurshópum, annars vegar fuglar á fyrsta ári og hins vegar eldri fuglar.4 Hver fugl fékk hefðbundið fótmerki auk senditækis. Senditækið (um 10 g) var fest með ól um hálsinn á fuglinum. Hver sendir hafði sína tíðni á sviðinu 150 eða 151 MHz þannig að hægt var að greina þá að og þekkja sérhvern fugl. Allir sendarnir höfðu lífrofa og því í hvert skipti hægt að greina á merkjasendingunni hvort fuglinn væri lífs eða liðinn.

F

uglarnir voru miðaðir út 15 sinnum á tímabilinu 26. septem-

F

1-Okt

21-Okt

10-Nóv

30-Nóv

20-Des

1,00 0,80

Hlutfall á lífi

V

0,40 0,20

RANNSÓKNARSVÆÐI

egna þessara rannsókna voru merktar samtals 192 rjúpur haustið og veturinn 2000 til 2001. Þetta voru 11 fullorðnir karrar (6%), 89 karrar á fyrsta ári (46%), 19 fullorðnar hænur (10%), og 73 hænur á fyrsta ári (38%). Allir þessir fuglar, nema 5 á Dalvík, voru fangaðir í Þorpinu í Hrísey. Flestar rjúpurnar náðust í yfirbreiðslunet. Nánari lýsingar og myndir af rjúpnaveiðum í Hrísey má sjá í tímariti Skotvís 1998.2

0,60

0,60 0,40 0,20 0,00 10-Des 1.

MYND:

29-Jan

LÍFSLÍKUR

RJÚPNA VIÐ

HLUTA,

(A) 17.

EYJAFJÖRÐ

VETURINN

SEPTEMBER TIL

ber 2000 til 30. maí 2001 eða um tvisvar sinnum í mánuði. Staðsetning fugla á lífi var ákvörðuð með því að taka krossmið. Dauðir fuglar voru gengnir uppi. Yfirleitt voru þær rjúpur sem drápust étnar og var þá reynt að ákvarða út frá ummerkjum hver hefði verið þar að verki, þ.e. hvort um væri að ræða spendýr (ref, mink, kött) eða fugl (fálka, hrafn). Nokkrar rjúpur fundust heilar og þær voru krufðar á Rannsóknastöð Háskólans í meinafræðum að Keldum af þeim Sigurði Sigurðarsyni dýralækni og Karli Skírnissyni dýrafræðingi. ðferð Kaplan-Meiers var notuð til að reikna út lífslíkur merktu fuglanna.5 Þessi aðferð leyfir að nýjum merktum fuglum sé bætt við hópinn á athuganatímanum. Á sama hátt er hægt að fella út fugla hvenær sem er

A

20-Mar

18.

2000

9-Maí TIL

DESEMBER, OG

2001. VETRINUM ER SKIPT Í TVO (B) 18. DESEMBER TIL 30. MAÍ.

þannig að þeir gilda í útreikningum aðeins hluta tímabilsins. Slíkt yrði t.d. gert við fugla sem týnast. Lífslíkur voru reiknaðar fyrir 15 skeið á athuganatímanum, hvert að meðaltali 17 daga langt.

ÁRANGUR

ÚTIVINNU

tivinna við rannsóknirnar gekk vel. Á liðnum árum hefur fengist mikil og góð reynsla við að fanga rjúpur í Hrísey á haustin. Bæði veiðar og radíómerkingar gengu því fljótt og örugglega fyrir sig í september og október 2000 og tilskilinn fjöldi fugla náðist. Út frá niðurstöðum fyrri merkinga í Hrísey var vitað hvar á fastalandinu fuglarnir höfðu vetursetu og dreifing radíófugl• anna var í samræmi við

Ú

43

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

það. Landslag við utanverðan Eyjafjörð er stórskorið, há fjöll og djúpir dalir. Slíkir staðhættir torvelda leit að radíómerktum fuglum þar sem ekki má bera mikið á milli þess sem hlustar og merkta fuglsins til þess að merkjasendingar náist ekki. Hver mæliferð hófst jafnan með því að hlustað var úr landi í átt að Hrísey og síðan voru þræddir allir vegir við utanverðan Eyjafjörð bæði austan og vestan megin til að leita týndu sauðanna. Einnig var farið reglulega um austurhluta Skagafjarðar frá Fljótum og suður á Öxnadal. Tvisvar var leitað úr lofti, í janúar og apríl. Flogið var yfir allan Tröllaskaga og fjallendið austan Eyjafjarðar allt austur að Bárðardal og Kinn. Þessar flugferðir voru farnar til að leita þeirra fugla sem ekki fundust af landi.

Sjö fuglar týndust á athuganatímanum, sem er ekki mikið miðað við umfang verksins. Í fjórum þessara tilvika var að öllum líkindum um bilanir í sendum að ræða.

FERÐALÖG að var almennt álit manna að nær allar rjúpur færu úr Hrísey í september og október og hefðu vetursetu á fastalandinu. Þetta gekk ekki eftir á liðnum vetri. Fuglarnir dvöldu í Hrísey langt fram eftir hausti og voru að tínast í land allt fram í byrjun desember. Afföll voru mikil og flestir fuglarnir drápust úti í Hrísey.

Tugir fugla, þar á meðal margir merktir, höfðu vetursetu í eynni og fóru aldrei í land. Aðeins var vitað um 40 merkta fugla sem náðu í land, 35 (88%) fóru vestur yfir og 5 (12%) austur yfir. Þetta voru miklu færri fuglar en gert var ráð fyrir og sá samanburður sem sóst var eftir á afföllum fugla á friðuðu og • ófriðuðu svæði fékkst ekki.

Þ

44

Spendýr Skotveiðar Ógreint Sjúkdómar Ránfuglar 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Hlutfall (%) 2.

MYND.

DÁNARORSAKIR

RJÚPNA VIÐ

EYJAFJÖRÐ

VETURINN

2000

TIL

2001.

Til þess hefði þurft að lágmarki 30-40 um síðar. Samantekið fyrir merkta merkta fugla á hvort svæði fyrir sig. hópinn 15. september 2000 til 30. maí 2001 lifðu 10% fuglanna (95% öreir fuglar sem fóru austur yfir yggismörk ±3%). Stærstur hluti þeirra fundust á Látraströnd, í Greni- rjúpna sem drápust voru étnar og víkurfjalli, Grýtubakkaskógi og á Leir- flestar af ránfuglum (2. mynd). Nokkrdalsheiði. Vestan megin fjarðar dreifð- ar rjúpur fundust heilar og höfðu ust fuglarnir um mun stærra svæði. athyglisverða sögu að segja. Þessir Flestir fundust í næsta nágrenni Hrís- fuglar drápust í hörðu hreti sem gerði eyjar, þ.e. á Ólafsfirði, Ufsaströnd, í í byrjun nóvember og grófust í fönn Svarfaðardal, Hámundastaðafjalli og á þannig að vargar komust ekki að þeim. Þorvaldsdal. Nokkrir fóru lengra, þ.e. Krufning sýndi að fuglarnir voru sjúkir í Héðinsfjörð og Fljót, og sjö fuglar er þeir drápust, þ.e. grindhoraðir, með fóru í Skagafjörð. Þeir fuglar sem fóru skitu og greinilega sýkingu í lengst voru hænur. Framan af hausti meltingarvegi. Hræin höfðu legið allt flökkuðu rjúpurnar nokkuð um en að 10 daga í snjó fyrir krufningu og settust síðan að og dvöldu á sama því var ekki hægt að greina sjúkdómssvæði allt fram á vor. Síðustu valdinn með öruggri vissu. Í einum hænurnar voru mættar á varpstöð- fuglinum fannst þó verulega mikið af hníslum en það eru einfrumungar sem varnar um miðjan maí. lifa sníkjulífi í görn. Það má vera að þessi miklu og hröðu afföll á haustdögum 2000 skýrist að einhverju AFFÖLL leyti af því að stór hluti fuglanna hafi fföll á radíómerktum fuglum verið sjúkur og því auðveld bráð fálka voru óskaplega mikil fram eftir og hrafns. hausti eins og að ofan greinir. Um 82% fugla á lífi 15. september voru dauðir 93 dögum seinna 18. desember FRAMHALD RANNSÓKNA (1. mynd a)! Þetta eru gríðarleg afföll.

Eftir lok desember dró verulega úr jóst er að rannsóknarverkefnið afföllum og frá lokum febrúar og fram gekk ekki upp eins og áætlað var á vor voru afföll lítil (1. mynd b). Um og það réðst af því að: 47% fugla sem voru á lífi 18. desem- • Fuglarnir fóru úr eynni á löngum tíma (september fram í byrjun desber voru dauðir fyrir 30. maí, 163 dög-

Þ

A

L

Fagrit um skotveiðar og útivist

HEIMILDIR 1 Ólafur K. Nielsen 2000. Vetrarafföll rjúpna í nágrenni Reykjavíkur 1995 til 2000. Skotvís 6: 15-19.

2 Ólafur K. Nielsen 1998. Rjúpnamerkingar – Um ferðalög og afföll Hríseyjarrjúpna.

Skotvís 4: 35–40.

3 Arnþór Garðarsson 1982. Rjúpa. Bls. 149-164 í Fuglar (ritstjóri Arnþór Garðarsson), Rit Landverndar 8, Reykjavík.

MYND JÓHANN ÓLI HILMARSSON

ember).

• Afföll voru mjög mikil í eynni þannig að stærstur hluti fuglanna drapst þar strax um haustið.

• Margar rjúpur höfðu vetursetu í eynni.

Sá samanburður sem sóst var eftir á afkomu fugla á friðuðu og ófriðuðu svæði fékkst ekki. Það er í sjálfu sér

ekkert sem bendir til annars en að hið sama verði uppi á teningnum næsta vetur. Sökum þessa hefur Náttúrufræðistofnun átt í viðræðum við Umhverfisráðuneytið um hvað skynsamlegast sé að gera um framhald rannsókna og friðun. Niðurstöður þeirra viðræðna verða kynntar á komandi hausti.

4 Weeden, R.B. og A. Watson 1967.

Determining the age of Rock Ptarmigan in Alaska and Scotland. Journal of Wildlife Management 31: 825-826.

5 Pollock, K.H., S.R. Winterstein, C.M. Bunck, og P.D. Curtis 1989. Survival analysis in telemetry studies: the staggered entry design.

Journal of Wildlife Management 53: 7-15. ÓLAFUR K. NIELSEN NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS PÓSTHÓLF 5320 - 125 REYKJAVÍK

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

Stöndum vörð um Þjórsárver

MYND HAUKUR SNORRASON

ALÞJÓÐLEGA kotveiðifélag Íslands var sem kunnugt er á móti því að Eyjabökkum yrði sökkt undir vatn. Félagið hafði enga skoðun á Kárahnjúkavirkjun eða byggingu álvers á Reyðarfirði. Ástæðan fyrir því að félagið var á móti eyðileggingu Eyjabakkanna var vegna þess að þar er stærsti fellistaður heiðagæsa í öllum heiminum. Allt rask á Eyjabakkasvæðinu hefði getað haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar fyrir heiðagæsastofninn. Það er nefnilega svo að reynslan hefur kennt okkur, bæði hér heima og • erlendis, að villtum dýrum 46 stafar mun meiri hætta af

S

MIKILVÆGT FUGLASVÆÐI

ýmsum verklegum framkvæmdum í náttúrunni og mengun þeirra fremur en af veiðum áhugaveiðimanna. Þess vegna ber okkur veiðimönnum að vera vel á verði svo yfirvöld, stofnanir og fyrirtæki grípi ekki til varhugaverðra aðgerða sem ógni tilvist veiðidýra og raunar allra dýra.

Veiðimenn vilja að þeir dýrastofnar sem veitt er úr séu sterkir og heilbrigðir því við viljum geta stundað veiðar um ókomin ár. Okkur ber að skila náttúrunni, og þar með stofnum veiðidýranna, til komandi kynslóða í ekki verra ástandi en við tókum við þeim og þá helst í enn betra ástandi.

ÞJÓRSÁRVER inn af áhugaverðustu og merkilegustu stöðum á Íslandi eru Þjórsárver. Þjórsárver eru gróðurvin svo að segja á miðju hálendinu. En það sem gerir verin svo áhugaverð í augum okkar skotveiðimanna er að þar eru stærstu varpsvæði heiðagæsa sem þekkt eru í veröldinni. Talið er að allt að 10.000 pör verpi þar og líklegast eru þar einnig um 4.000 gelfuglar. Svo merkileg þóttu Þjórsárver að þau voru friðlýst í desember árið 1981. Þá eru verin á lista Ramsar yfir alþjóðlega mikilvæg vot-

E

Fagrit um skotveiðar og útivist lendissvæði. Þar að auki eru Þjórsárver Þórhallsdóttur, Áhrif miðlunarlóns á snjólausar í annars flötu landi. Fyrst flokkuð sem IBA, eða Important Bird gróður og jarðveg í Þjórsárverum sem þegar rústirnar rísa eru þær brúnar með mosa, en smátt og smátt gróa þær og Areas – alþjóðlega mikilvæg fuglasvæði. kom út árið 1994. enda svo sumar með því að falla saman ef íslinsan bráðnar. Þess má geta að NORÐLINGAÖLDULÓN NORÐLINGAÖLDULÓN OG HEIÐAGÆSIN margar rústirnar eru mjög gamlar. ú hafa borist þær fréttir að yrir okkur skotveiðimenn er þýð- Norðlingaöldulón mun án efa hafa Landsvirkjun vilji gera uppiingarmesta spurningin í þessu veruleg áhrif á Þjórsárver. Með tilkomu stöðulón nánast í verunum, lón sem máli hvaða áhrif Norðlingaöldulón geti lónsins myndi grunnvatnsstaðan hækka nefnt hefur verið Norðlingaöldulón. haft á heiðagæsastofninn? Fuglafræð- töluvert. Þessi hækkaða grunnvatnsstaða Lónshæðin er í 575 metra hæð yfir ingar, íslenskir og erlendir, hafa verið umhverfis lónið getur svo aftur haft sjávarmáli og yrði lónið um 28 ferkíló- sammála um að Þjórsárver geti haft úr- áhrif á sífrerann og rústirnar. Hættan er metrar að stærð, eða svipað stórt og Mý- slitaáhrif fyrir tilveru heiðagæsastofn- sú að íslinsur gætu bráðnað og rústirnar vatn. Þá er talið að um 1,4 ferkílómetrar sins. Gróðurlega séð eru Þjórsárver horfið, snjór liggi því lengur á landinu gróins lands fari undir vatn. Í viðtali í með mikla sérstöðu út frá sjónarmiði og því geti gæsirnar ekki orpið. Önnur Morgunblaðinu er meðal annars þetta hálendisgróðurs og sem landslags. Í áhrif lónsins sem ekki liggja eins í haft eftir forstjóra Landsvirkjunar, “slíkt verunum er túndrugróður sem lýsir sér í augum uppi eru að vegna sveiflu í vatnslón rýrir ekki verulega náttúruverndar- því að þarna er sífreri í jörðu allt árið. hæð myndast fjara sem þornar og veldur gildi Þjórsárvera.” Nú er það svo að Þarna er mesta rústasvæði landsins, en foki og uppblæstri, einnig verður helstu sérfræðingar okkar sem hafa rústir eru íslinsur sem myndast og við strandrof af völdum öldugangs. Þá hafa stundað rannsóknir í Þjórsárverum telja það lyftist jarðvegurinn ofann linsunnar heyrst þær hugmyndir að taka vatn ofan að Norðlingaöldulón muni hafa veruleg og til verður stór þúfa, nokkrir metrar á veranna og veita framhjá þeim. Þetta áhrif á verin og eru því ekki sammála hvern kant. Ofan á þessum rústum eða yrði einskonar blóðtaka því vatnið er forstjóra Landsvirkjunar. Mætti í því þúfum verpa heiðagæsirnar. Rústirnar lífæð veranna. Slíkt gæti valdið lækkaðri sambandi nefna skýrslu Þórunnar Ellen eru með fyrstu blettunum til að verða grunnvatsstöðu og þornun, líkt og við

N

F

Remington 11-87 Premier, formfögur og skotvís Remington 11-87 Premier er einmitt gædd mörgum þeim kostum er prýða góðan veiðihund.

Hún er afkomandi margra áratuga reynslu og þróunar í framleiðslu sjálfhlæðna. Hún er með einstaklega léttu hlaupi og þar með 0,3 kg léttari en aðrar gerðir 11-87. Jafnvægi hennar er einstakt, þannig að hún er sem sniðin við öxl veiðimannsins og létt í sveiflu.

Vegna léttleikans mun hún ekki íþyngja eiganda sínum að kvöldi veiðidags.

Hún er með 28 tommu hlaupi og þrem skiptanlegum þrengingum. Remington 11-87 Premier, hreinn veiðiþjarkur.

Umbo›sa›ili á Íslandi

Viðurkenndur þjónustuaðili fyrir Remington Arms Co.

Landsfélag um skynsamlega skotveiði að ræsa fram votlendi. Þetta hefði í för með sér breytingar á gróðri og hættu á uppblæstri og rofi, auk ófyrirséðra áhrifa á sífrerann og rústirnar.

LANDSVIRKJUN OG ÞJÓÐIN mræðan um Eyjabakka og virkjun á Austurlandi er víðtækasta og almennasta umræðan um náttúruvernd sem verið hefur hér á landi til þessa. Þessi umræða hefur haft mikil áhrif og þá ekki síst á stjórnmálamenn og yfirvöld. Það kemur því nokkuð á óvart að Landsvirkjun skuli hætta sér út á eins hálan ís og að ætla að hefja verklegar framkvæmdir á Þjórsárverasvæðinu. Þjórsárver tilheyra afrétti Gnúpverja.

Skoðanakönnun sem gerð var sýnir að 70% þeirra eru á móti fyrirhuguðum framkvæmdum á Norðlingaöldu og í og við Þjórsárver. Þess má geta að þegar árið 1972 mótmæltu Gnúpverjar öllum framkvæmdum á þessu svæði. Í könnun sem Gallup gerði fyrir Landsvirkjun, og birt var 23. júní síðast liðinn, kom í ljós að 52% landsmanna eru andvíg mynd-

U

un Norðlingaöldulóns. Skoðanakönnun DV frá því 13. júní segir að 62% þjóðarinnar séu á móti skerðingu Þjórsárvera. Þá hefur varaformaður Framsóknarflokksins, Guðni Ágústsson landbúnaðarráðherra og þingmaður Sunnlendinga, sagt að “þessari perlu eigum við ekki að raska eða skapa ófrið um hana.” Það er því ljóst að ekki verður friður um gerð Norðlingaöldulóns því samkvæmt rannsóknum færustu vísindamanna þjóðarinnar mun Norðlingaöldulón hafa gífurleg áhrif á Þjórsárverin, því túndrusvæði eins og verin eru mjög viðkvæm fyrir öllum breytingum og breytingar gætu haft ófyrirséð keðjuverkandi áhrif.

SKOTVÍS, HEIÐAGÆSIN OG ÞJÓRSÁRVER orðlingaöldulón mun gjörbreyta ásýnd Þjórsárverasvæðisins. Landslagslega séð eru Þjórsárverin stórbrotin og einstök. Þetta er gróðurvin milli jökulalda en áður en komið er í verin er búið að aka yfir svarta sanda og hraun.

N

Verin birtast svo skyndilega iðjagræn á milli jökulaldanna, með Hofsjökul og skriðjökla hans í baksýn, og svo fellin Arnarfell hið mikla og Hjartafell. Það sem skiptir þó höfuðmáli fyrir íslenska skotveiðimenn, eins og áður hefur komið fram, er það að breytingar og allt rask í Þjórsárverum geta að mati fuglafræðinga haft úrslitaáhrif fyrir tilvist heiðagæsastofnsins. Þá áhættu getum við hreinlega ekki tekið. Gísli Már Gíslason prófessor og formaður Þjórsárnefndar hefur sagt að “Landsvirkjun hefur þegar fengið meira rafmagn af þessu svæði en upphaflega var gert ráð fyrir. Það er einfaldlega nú þegar búið að nýta þá orkumöguleika sem rýra hvað minnst náttúruverndargildi Þjórsárvera.” Niðurstaðan er því sú að það er staðreynd að Norðlingaöldulón mun hafa veruleg áhrif á lífríki og náttúru Þjórsárvera – enginn veit hvað þessi áhrif geta verið víðtæk. Þau gætu haft það í för með sér að Þjórsárver, stærsta varpsvæði heiðagæsa sem þekkt er í veröldinni, yrðu það ekki lengur.

SIGMAR B. HAUKSSON

Vilt þú vera á tölvupóstlista

SKOTVÍS? SENDU OKKUR LÍNU Í skotvis@skotvis.is OG ÞÚ VERÐUR Í HÓPI ÞEIRRA SEM FÁ NÝJUSTU FRÉTTIR AF STARFINU OG ÖÐRU SEM TENGIST SKOTVEIÐIMÖNNUM.

Riffilkúlur ALLT

SEM ÞÚ ÞARFT AÐ

VITA OG MEIRA TIL

A

lveg frá því menn fundu upp byssuna

hafa þeir verið að hugsa um hvernig best

væri að hafa skeytið í hana í laginu og úr hverju.

Sennilega hafa verið prófaðar flestar málmtegundir og blöndur af þeim í kúlugerð. Einnig hin ýmsu efni svo sem tré, steinn ofl. En fljótt komust menn að því að sennilega væri best að nota blý eða blýblöndu til kúlugerðar. Þetta var meðal annars vegna þess hve gott er að forma það og vegna hárrar eðlisþyngdar. Blý er einnig ódýrt efni sem auðvelt er að fá hvar sem er.

Í

þessum tilraunum komust þessir menn einnig að því að best væri að láta kúluna

snúast í hlaupinu til að auka nákvæmni. Því ef hún gerir það ekki er næstum tilviljun háttað hvert hún fer eftir að hafa losnað úr enda hlaupsins.

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

yrst má nefna lögun kúlunnar. Það er margt búið að prófa í sambandi við lögun á kúlum gegnum árin, enda margir komið þar að með sínar hugmyndir. En eftir fyrstu árin var mest notast við kúlulaga kúlur og er það ástæðan fyrir því að hún hefur nafnið kúla í dag, þótt fæstar riffilkúlur séu kúlulaga heldur með allt öðru lagi. Það eina sem hægt var að gera til að breita lögun kúlunnar var að gera hana lengri og síðan með hinum ýmsu útfærslum á því. Fram komu langar, stuttar, stallaðar og jafnvel samsettar kúlur með mörgum útfærslum af endum. Sumar voru með kápu úr kopar, með blýkjarna eða stálkjarna, aðrar voru jafnvel með sprengjuhleðslu í miðjunni og aðrar samsettar úr allt að fimm hlutum, sem fóru allir í sundur eftir að hafa losnað úr hlaupinu.

F

ins og oft vill vera þá eru miklar rannsóknir og framfarir samfara

E

hernaði. Þetta á einnig við um framleiðslu riffilkúlna en í sambandi við heimsstyrjaldirnar var mikið gert af því að rannsaka og framleiða kúlur sem áttu að hafa mismunandi eiginleika. En veiðimenn þurftu líka sínar kúlur og þeir vildu að þær hefðu eiginleika sem væru gerðir til að drepa mismunandi stór dýr. Þetta leiddi af sér framleiðslu hinna ýmsu gerða veiðikúlna sem við getum fengið í dag. Margir litlir sem stórir framleiðendur hafa séð um þróun kúlna undanfarna áratugi og er þróun kúlna enn í gangi, sem sjá má á því að enn er verið að koma með nýjar gerðir og útfærslur í veiðikúlum. n hvernig kúlur viljum við veiðimennirnir? Ég fyrir mitt leiti vil bara kúlu sem virkar við sem flestar aðstæður. Við þróun slíkra kúlna í dag er byrjað að ákveða hverjum kúlan á að þjóna eða hvaða notendahóp, svo sem markskotmönnum eða veiðimönnum.

Kúlan gæti til dæmis verið ætluð til veiða á hjartardýrum, svo sem hreindýrum á löngum færum. Í fyrstu eru gerðar teikningar af kúlunni, handgerðar eða notast við fullkominn tölvubúnað þar sem tekið er tillit til þess að

E

hægt sé að framleiða kúluna í sjálfvirkum vélum með miklum gæðum.

Lögunin er höfð þannig að hún hafi sem mesta flughæfni en þar gæti líka komið inn í dæmið mismunandi snúningur í riffilhlaupinu. Efnið er síðan valið þannig að hún þenjist rétt út við að lenda í skotmarki. Þegar teikningin er tilbúin er hún notuð til framleiðslu á prufukúlum sem síðan er skotið úr mjög nákvæmum riffilhlaupum sem fest eru við borð og höfð þannig að sem minnst utanaðkomandi áhrif verði við prufuskotin. Eftir prufuskotin eru gerðar þær breytingar á hönnun sem þarf og skotið aftur og aftur þar til nægum gæðum og nákvæmni er náð. Eftir það er farið í framleiðslu á mótum og stönsum til að geta sett kúluna í framleiðslu. Hér er einnig skotið með kúlunni í margar tegundir af skotmörkum til að kanna það hvernig hún þenst út við mismunandi hraða. Að sjálfsögðu verður kúla sem keypt er í dag að vera eins og sama kúlugerð sem keypt verður eftir nokkra mánuði eða ár. Þess vegna er byrjað á að athuga gæði og efnasamsetningu hráefnisins til að það sé alltaf það sama og kúlan því eins ár eftir ár.

Fagrit um skotveiðar og útivist

iginleikar kúlunnar eru margir. Þegar er búið að framleiða óteljandi gerðir og tegundir af kúlum. Hvaða kúlu á þá að velja? Ef við erum hjá Jóa byssusmið eða Hjálmari í Hlaði og segjumst ætla að fá 30 cal veiðikúlu þá gæti umræðan fyrst byrjað svona. Hvað á að skjóta? Er það refur eða hreindýr, verður færið stutt, langt eða bæði, hver verður hraðinn á kúlunni, hvar á að skjóta í dýrið og svo framvegis.

E

il að hjálpa ykkur lesendur góðir til að velja og skilja hvað eitt og annað gerir í kúlunni skulum við skoða nokkra þætti og byrja á heilklæddri kúlu, einkenndri á pakka með skammstöfuninni FMJ. Þetta er kúla þar sem oddurinn á kúlunni er heill og koparkápan opin að aftan þar sem sést í blýið. Þetta er kúla sem er oftast notuð til veiða á smáum dýrum ef halda á skemmdum á feld í lágmarki. Þessi kúla þenst ekki út við að lenda í dýrinu.

Næst er vert að skoða kúlu þar sem framendinn er með blýoddi og lokaðri koparkápu að aftan, SP. Sumar þessara kúlna eru framleiddar þannig að blýkjarninn er formaður í nákvæma stærð og síðan settur í kápuna, sem er síðan pressuð í rétt form. Dæmi um þannig kúlu er hin geysivinsæla Game King kúla frá Sierra. Þessar kúlugerðir geta allar litið eins út að sjá en eru samt oft með mismunandi þykkri, mismunandi lagaðri kápu og mismunandi hörðum kjarna. En það fer eftir framleiðandanum og til hvers hann hefur hannað kúluna. Sumar þessara kúlna eru eins útlítandi en eru með blýkjarnanum bræddum í kápuna til að halda kúlunni betur saman við útþenslu í dýri. Dæmi um þannig kúlu er t.d. Orix kúlan frá Norma. Næst skulum við taka kúlur með plastoddi. Þetta eru kúlur þar sem plastoddur er kominn í staðinn fyrir blýið fremst í kápunni, þessar kúlur hafa það sammerkt að þær eru gerðar til að þenjast strax út við að lenda í dýri

T

ásamt því að þenjast auðveldlega út á litlum hraða. Aftur á móti fara þær oft í tætlur ef hraðinn er mikill eða færið stutt. Þessar kúlur er einnig hægt að fá með mismunandi kápuþykkt. Dæmi um svona kúlur eru t.d. Svift Scirocco og Nosler Ballistic Tip. A löguð kápa á kúlu er eitt af því sem hefur verið vinsælt hjá veiðimönnum sem eltast við stærri bráð en fyrirfinnst hér á landi. Þetta eru kúlur sem hafa kápu með tveimur hólfum fyrir blý. Er þetta gert til að tryggja að þó kúlan lendi í stórum beinum verður alltaf stór hluti hennar í heilu lagi þótt fremri hlutinn tætist sundur. Dæmi um slíkar kúlur eru t.d.

Nosler Partition og Svift A Frame. Ef menn vilja fá mjög djúpa og örugga skotvirkni á stórum og skothörðum dýrum þá er oft notast við gegnheilar kúlur úr kopar og sink blöndu. Þetta eru kúlur sem hafa enga eða mjög hæga útþenslu og háa restvigt í flestum tilfellum. Dæmi um slíkar kúlur er t.d.

Barnes Solid og Barnes X. einum nú sjónum okkar að aftari hluta kúlunnar. Hann getur verið misbeinn. Sléttur aftur með þverum lokuðum koparenda, sumar jafnvel með aðeins hallandi kanti. Einnig getur endinn verið hallandi aftur mismikið og jafnvel með stalli fremst þar sem hallinn byrjar. Þessar kúlur eru einkenndar með BT eða boattail. Þetta gerir flughæfni kúlunnar betri á löngum færum. Vert er að benda á að virtur kúluframleiðandi mælir með að nota kúlur með flötum enda að lágmarki út í 300 metra færi til að fá sem besta þensluvirkni. Margar aðrar endaútfærslur eru til og tel ég ekki rétt að fara nánar út í notkunarhugmyndir þeirra.

B

ærum okkur nú aðeins ofar eftir kúlunni og þá verður fyrir sjónum okkar á sumum kúlum rifflað eða slétt belti sem pressað er inn í kápuna. Þessi rák hefur tvenns konar tilgang,

það er að halda kúlunni á réttum stað í skothylkinu og að halda blýkjarnanum á sínum stað þegar kúlan þenst út. ðeins ofar á kápunni byrjar kúlan að sveigjast að oddinum og endar síðan í kápuendanum með plasti, blýi eða holum oddi. Innan á kápuendanum er oft gerðar örfínar langsum rákir sem hjálpa til við að fá jafna útþenslu kúlunnar.

A

r þá ekki komið að því að huga að hvernig kúlu skal velja til veiða? Sumar kúlur eru hannaðar til að þenjast út strax á fyrstu sentimetrunum er þær lenda í fyrirstöðu en aðrar þannig að þær þenjast út að hluta til eftir u.þ.b. 20-30 sentimetra. Einnig eru til kúlur sem fara í tætlur á fyrstu sentimetrunum í bráð og hafa því enga djúpvirkni í dýrinu.

E

ð þessu ígrunduðu er ljóst að velja þarf kúlu af kostgæfni með riffil og veiðiaðstæður í huga. En það er alveg sama þó vandað sé til við val á kúlum, ef veiðimaðurinn æfir sig ekki mikið með rifflinum getur hann ekki sent kúluna á réttan stað við hvaða aðstæður sem er. Höfum það í huga að þó auðvelt sé að skjóta nokkrum skotum á mark við bestu aðstæður af borði eða resti, þá er ekkert eins mikilvægt og að æfa vel til að hitta rétt. Því þegar hjartað hamast og adrenalínið flæðir er eins gott að hafa allt á hreinu.

A

Góða veiði.

F

ÍVAR ERLENDSSON

•

53

Góða sósu gjöra skal HREINDÝR egar matreiða á góða villibráðarmáltíð skiptir sósan hvað mestu máli. Sósan er þó ekki aðalatriðið heldur á hún að ýta undir og magna villibráðarbragðið. Þess vegna er mikilvægt að fá góðan kraft úr sjálfri villibráðinni sem uppistöðu í sósunni. Þessi kraftur fæst með því að sjóða kraftinn úr beinum villibráðarinnar og ýmsum afskurði sem ekki nýtist til annars. Margir telja það vandaverk að laga góða sósu með hreindýri – sósu þar sem hið sérstaka bragð af hreindýrinu finnst. Hér kemur uppskrift að einstaklega ljúffengri sósu sem passar frábærlega vel með hreindýrasteikinni. Fyrst er búinn til kraftur, þetta er töluverð vinna en það er um að gera að búa til sem mest af krafti í eitt skipti fyrir öll og frysta þann kraft sem ekki er notaður.

Þ

Fagrit um skotveiðar og útivist

A. Steikið grænmetið í olíu á pönnu ásamt kryddinu. Þegar grænmetið er orðið mjúkt er það sett í pott.

B. Steikið því næst beinin og afskurðinn á pönnu. Þegar beinin eru orðin vel brún eru þau sett í pottinn sem grænmetið er í. Hellið vatni í pottinn svo að vel fljóti yfir það sem í honum er og bætið tómatkraftinum saman við það sem er í pottinum.

C. Sjóðið nú það sem er í pottinum í fjóra tíma, veiðið sorann sem myndast af og til af yfirborði kraftsins í pottinum.

D. Eftir fjögurra tíma suðu er slökkt á hellunni undir pottinum og soðið látið kólna aðeins eða í um það bil klukkutíma.

E. Síið nú soðið frá beinunum og grænmetinu. Soðið er sett í pott og soðið áfram þar til að helminginn er eftir af því í pottinum.

á er komið að sjálfri sósunni, en fyrir utan kraftinn sem soðinn var af beinunum er aðaluppistaðan í sósunni aðalbláber eða bláber. Í sósu fyrir sex manns þarf:

Þ

150 g aðalbláber eða bláber 30 g sykur 2 msk rauðvínsedik 6 dl hreindýrakraftur þurrkaður börkur af 1/2 appelsínu 1/2 kanelstöng (fæst í Heilsuhúsinu)

1/2 dl púrtvín 60 g smjör salt og nýmalaður svartur pipar eftir smekk A. Setjið bláberin og sykur í pott og sjóðið við lágan hita. Hrærið stöðugt í pottinum með trésleif þar til að bláberin eru orðin að mauki.

B. Hækkið hitann nokkuð og hellið rauðvínsedikinu í pottinn. Þegar það hefur að mestu gufað upp er hreindýrakraftinum hellt í pottinn.

Setjið þurrkaða appelsínubörkinn í pottinn og einnig kanelstöngina, lækkið hitann nú aftur undir pottinum og sjóðið við vægan hita í 25 mínútur. Veiðið froðuna af og til af yfirborðinu.

C. Að 25 mínútum liðnum er púrtvíninu bætt í pottinn og sósan soðin áfram í 10 mínútur.

D. Sósan er nú síuð eins vel og unnt er.

Rétt áður en hún er borin á borð er smjörinu hrært við hana í bitum og hún krydduð með salti og pipar eftir smekk. eð þessum hreindýrarétti er ljúffengt að hafa vín sem pressað er úr syrah þrúgunni. Syrah vínin eru bragðmikil, áfeng og krydduð. Af syrah vínum er berjabragð og einnig bragð af pipar og stundum súkkulaði.

Góð syrah vín koma úr Rhone-dalnum í Frakklandi og er hægt að mæla með eftirtöldum vínum sem eru á sérlista ÁTVR og fást meðal annars í vínbúðinni Heiðrúnu, en hægt á að vera að panta þessi vín á öllum útsölustöðum ÁTVR. Þessi vín eru M. Chapoutier Hermitage og E. Guigal CoteRotie. Veiðimenn ættu að hafa í huga að það að matreiða bráðina og snæða með fjölskyldunni er snar þáttur í veiðiupplifuninni – gerir veiðiferðina enn eftirminnilegri.

M

SIGMAR B. HAUKSSON

Skotveiðimenn

Það sem þarf er: 3 lárviðarlauf 2 tsk timian 1 tsk salvia 1 tsk einiber 1 tsk rósmarin 1 tsk heilkorna hvítur pipar 250 g gulrætur, skornar í sneiðar 250 g rótsellerí, skorið í teninga 250 g blaðlaukur, gróft saxaður 4 kg hreindýrabein, söguð í bita sinar og kjötafskurður 2 msk tómatkraftur matarolía

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

Meistarinn á Dunhaganum

MYND HAUKUR SNORRASON

óhann Vilhjálmsson byssusmiður hefur flutt verkstæði sitt og verslun að Dunhaga 18. Jóhann hefur rekið fyrirtæki sitt í 5 ár. Á nýja staðnum er öll aðstaða eins góð og best verður á kosið. Sem kunnugt er sinnir Jóhann öllum viðgerðum á byssum, skeftissmíði, blámun og skreytingum. Þá smíðar Jóhann byssur og endursmíðar gömul vopn sem verða sem ný.

Jóhann lærði list sína í • Belgíu við virtasta skóla

J

56

heims á sviði byssusmíði og viðgerða.

Mikilvæg þjónusta sem Jóhann veitir er að aðlaga byssur að veiðimanninum, t.d. með því að stytta eða lengja skefti. llir þeir sem keypt hafa nýjar byssur eða notaðar ættu að fara með þær til Jóhanns og máta þær, ef svo má að orði komast. Þá veitir Jóhann ýmsa aðra þjónustu, lagar lekar vöðlur, brýnir hnífa og ýmislegt annað enda er Jóhann þúsundþjalasmiður.

A

Jóhann ætti hins vegar að íhuga það að opna litla kaffistofu að Dunhaganum fyrir veiðimenn, því yfirleitt er það nú þannig að þegar veiðimenn koma til Jóa með vopn sín til viðgerða er ekki óalgengt að þeir lendi á langri kjaftatörn við Jóa og aðra viðskiptavini um veiðar og vopn. Skotveiðifélag Íslands óskar Jóhanni innilega til hamingju með hið nýja og glæsilega húsnæði.

HJÖRDÍS ANDRÉSDÓTTIR

SAVANE Décor 1380 / matar og

kaffistell frá Gien Fra

nce

MBERT: GUNTHER LA

anna, Pisa Lucca vatnsk

.

Lissabon glös flöskugrind og

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

Það kemur ekkert fyrir mig að kemur ekkert fyrir mig. Þessi setning virðist vera nokkuð dæmigerð fyrir okkur Íslendinga, bæði skotveiðimenn sem og aðra. Við huggum okkur gjarnan við það að við förum varlega, göngum vel og rétt um byssurnar okkar og því er allt í besta lagi hjá okkur. Gallinn er bara sá að slysin gera ekki boð á undan sér! Við skotveiðimenn höfum verið heppnir sem hópur undanfarin ár, tiltölulega lítið hefur orðið um hættuleg slys, en þegar ég hef heyrt af

Þ

Fagrit um skotveiðar og útivist

þeim þá fer hálfgerður hrollur um mig og ég hugsa til þess hve oft hefur litlu mátt muna. Það er staðreynd að rétt viðbrögð á slysstað geta skipt höfuðmáli. Þar má til dæmis nefna voðaskot sem ung stúlka varð fyrir á Fjarðarheiði í fyrra, þar sáu rétt viðbrögð félaganna og sjúkraflutningsmanna á Egilstöðum til þess að ekki fór mun verr. Það er nefnilega ekki bara þeir sem verða fyrir slysinu sem þurfa að vita hvað þeir eru að gera heldur

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

einnig þeir sem koma að slysstað.

Málið er að við erum oft ein upp til fjalla, yli húsa fjær, og þá skipta skjót viðbrögð öllu. Við erum oft á þeim svæðum að þó við hugsanlega náum í 112 þá er oft ekkert allt of auðvelt að koma okkur til aðstoðar. Hvern langar til að koma til fjölskyldu veiðifélagans og segja einhvað á þá leið, „það varð slys, það fór illa, það ...“, og vita að það hefði getað farið betur ef maður hefði hundskast til að læra skyndihjálp, taka á móti þyrlu, og kynnt sér betur hvernig ber að haga sér á slysstað. Þegar ég hugsa út í það þá sé ég enga ástæðu nógu sterka eða haldgóða sem afsökun fyrir því að spara sér svona námskeið. Þetta kostar að vísu nokkra þúsundkalla og tekur nokkur kvöld, en svo er líka skynsamlegt að splæsa

tveim þúsundköllum til viðbótar og svo sem einu kvöldi til og læra einhvað um sjúkraflutninga í þyrlu, hvernig á að hegða sér við að taka á móti

svoleiðis apparati. Þessu fé er líka vel varið, það er Rauði kross Íslands sem heldur þessi námskeið og þeim veitir ekki af hverri krónu sem þeir fá. Enda

Fagrit um skotveiðar og útivist

finnst mér ólíklegt að við skyttur sem eigum byssur og græjur upp á fleiri hundruð þúsunda séum að horfa í einhverjar fáar krónur, bæði námskeiðin kosta sjálfsagt til samans svipað og annar gönguskórinn sem við erum í á rjúpunni, eitt nokkrir pakkar af gæsaskotum, og svo mætti lengi telja.

Kannski væri þessum þremur eða fjórum kvöldum betur varið á annan máta, menn gætu hugsanlega horft á Saltkjöt á Skjá einum eða jafnvel farið í bíó, kannski unnið aðeins meira og þurft síðan að horfa á eftir veiðifélaganum og framan í fjölskyldu hanns seinna.

Tíminn er smáatriði í þessu, það ættu allir hugsandi einstaklingar að drífa sig á á svona námskeið og fara síðan aftur í upprifjun eftir 5 til 10 ár. Það er að vísu von mín að enginn þurfi á því að halda að nota þá kunnáttu sem menn

öðlast á slíku námskeiði, en það er þó láni úr námsefni Rauða krossins og öllu verra að þurfa að nota slíka þekk- gefa mönnum einhverja nasasjón um hvað þar fer fram. Þessar myndir gera ingu og búa ekki yfir henni. engan fullnuma á því sviði og skora ég ér með greininni eru nokkrar á alla að fara á námskeið líka. myndir sem sýna móttöku á þyrlu. Þessar myndir eru fengnar að E I N A R K R . H A R A L D S S O N

H

VEIÐIMANNAKVÖLD - VILLIBRÁÐ verður haldið á Hótel Norðurljósum, Raufarhöfn 13, október, í samvinnu við Famous Grouse og Karl K. Karlsson heildverslun. Meistarakokkar munu freista veiðimanna með gómsætum villibráðarréttum. Að loknum kvöldverði verður kynning á afurðum Famous Grouse, erindi um skotveiðar og gamanmál.

Hótel Norðurljós hefur uppá að bjóða fyrsta flokks herbergi með böðum, allar veitingar og veiðileyfi til skotveiða. Í nágrenni Raufarhafnar eru gjöfular veiðilendur. Þaðan er stutt að sækja í önd, gæs og rjúpu.

Fleiri og fleiri veiðimenn koma árlega norður í byrjun veiðitímabils. Því ekki að vera í þeim hópi.

Hafið samband.

Hótel Norðurljós Sími 465 1233 • Fax 465 1383 tölvufang: hotelnordurljos@isholf.is Aðalbraut 2 • 675 Raufarhöfn

Fagrit um skotveiðar og útivist

LÁTTU ins og flestir sem ferðast hafa um landið okkar hafa tekið eftir hefur því miður brugðið við að skotveiðimenn skilji eftir sig neikvæð ummerki um ferðir sínar. Á síðasta ári tók stjórn SKOTVÍS þá ákvörðun að snúa vörn í sókn og hefja af fullri alvöru baráttu fyrir því að skotveiðimenn á ferði í íslenskri náttúru tíni upp notuð skothylki - sín og annarra.

Herferð þessi fékk nafnið "Láttu ekki þitt eftir liggja" og hófst opinberlega þann 14. ágúst árið 2000. Stjórn SKOTVÍS óskaði á vormánuðum 2000 eftir samstarfi við nokkur fyrirtæki og stofnanir sem góðfúslega styrktu þetta verkefni. Þessir aðilar voru Sparisjóður Vélstjóra, Veiðistjóraembættið, Umhverfisráðuneytið og síðast en ekki síst OLÍS.

EKKI ÞITT EFTIR LIGGJA

E

eir skotveiðimenn sem þátt tóku í þessu átaki söfnuðu skothylkjum í þar til gerða poka sem hægt er að nálgast á sölustöðum OLÍS um land allt. Þá gafst mönnum kostur á að fylla út þátttökuseðil og setja í pott sem síðan var dregið úr miðvikudaginn 28. febrúar síðast liðinn á veitingastaðnum Sommelier við Hverfisgötu. Þar voru m.a. viðstödd Siv Friðleifsdóttir umhverfisráðherra, Sigmar B. Hauksson formaður SKOTVÍS,

Þ

VERNDARI VERKEFNISINS „LÁTTU EKKI ÞITT EFTIR LIGGJA“ ER SIV FRIÐLEIFSDÓTTIR UMHVERFISRÁÐHERRA. Á M Y N D I N N I K N Ú S A R S I G M A R B. H A U K S S O N , F O R M A Ð U R S K O T V Í S , R Á Ð H E R R A F Y R I R S T U Ð N I N G I N N .

fulltrúar úr stjórn SKOTVÍS, Tómas Möller markaðsstjóri OLÍS og fleiri góðir gestir. Gæddu gestir sér á villibráð og villibráðavínum af bestu gerð.

Umhverfisráðherra dró síðan úr pottinum tvö nöfn sem hlutu vinning. Þeir heppnu voru Kristberg Jónsson sem hlaut vöruúttekt hjá Ellingsen að verðmæti 75.00 krónur og Magnús Jónsson sem hlaut bensínúttekt hjá OLÍS að verðmæti 75.000 krónur. ú hefst sá tími ársins að skotveiðimenn flykkjast um landið til ýmissa veiða og því ekki úr vegi að

N

minna enn frekar á þetta átak okkar og hvetja félagsmenn SKOTVÍS til að tína upp notuð skothylki – sín og annarra. Verðlaunin verða ekki af verri endanum þetta árið frekar en í fyrra og hvetjum við alla sem eru á ferðinni um landið til að vera með í þessum skemmtilega leik. Skiljum ekki eftir merki þess að umhverfissóðar hafi verið á ferð, því að ef pláss er fyrir skothylki í farangri þegar haldið er til veiða er pláss fyrir þau aftur heim. GÓÐA VEIÐI! HJÖRDÍS ANDRÉSDÓTTIR

•

63

HRAÐFLEYGU haglaskotin frá

Sportvörugerðin Skipholti 5, 105 Reykjavík S. 562 8383

Bjóðum úrval af sóluðum

NORDEKK ásamt nýjum dekkjum fyrir alla „veiði“-bíla 10% staðgreiðsluafsláttur til veiðimanna

Reykjavíkurvegi 56 • 220 Hafnarfirði • Sími 555 1538

Við erum að

Smiðshöfða 1 ★ Bílaryðvörn ★ Undirþvottur ★ Mótorþvottur

Vönduð vinna – sama lága verðið

Ryðvörn Þórðar Smiðshöfða 1 – 112 Reykjavík – Sími 567 1020 – Fax 587 2550

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

Skotvís þakkar veittan stuðning Lögmannastofa Ólafs Sigurgeirssonar

Munið að framvísa ávallt félagsskírteini SKOTVÍS!

Afsláttartilboð SKOTVÍS: Hundahótelið Nolli Hundagæsla..........................................................

10%

Hundahótelið Arnarstöðum Hundagæsla..........................................................

20%

Hundahótelið Leirum Hundagæsla..........................................................

10%

Jóhann Vilhjálmsson byssusmiður Viðgerðir ..............................................................

10%

Seglagerðin Ægir Vörur með greiðslukorti (ekki af tilboðum) .......

Vörur staðgreiddar (ekki af tilboðum) ................

5% 10%

Sportvörugerðin Vörur....................................................................

10%

Vesturröst Vörur....................................................................

5-15%

Gæsa- og rjúpnaskot staðgreidd ..........................

10%

Vörur....................................................................

5-10%

VDO Borgardekk Af viðgerðum og vinnu ........................................

Af dekkjum í umboðssölu ...................................

Okkar dekk og slöngur ........................................

32,5% 15% 20%

Aðalskoðun hf.

Af skoðun ökutækja..............................................

10%

Hótel Valaskjálf Gisting..................................................................

15%

Veiðivon Veiðislóð

Hótel KEA Gisting á gæsa- og rjúpnaveiðitíma .....................

Gisting á öðrum tímum .......................................

20% 10%

Veiðikofinn Egilsstöðum Afsláttur af skotum...............................................

10%

Rakara- og hársnyrtistofan Fígaró Vörur - þjónusta...................................................

10%

Smurstöðin Klöpp Af smurningu .......................................................

20%

Ellingsen Af sportveiðivöru og -fatnaði..............................

10%

Bílaleiga Íslands Leiga á 4x4 bílum og jeppum ..............................

15%

Pólar Vörur og þjónusta með greiðslukorti ..................

Vörur og þjónusta staðgreiddar...........................

5% 10%

Sportbúð Títan Veiðivörur með greiðslukorti (ekki af tilboðum) Veiðivörur staðgreiddar (ekki af tilboðum) .........

5% 10%