CERKIEW PRAWOSŁAWNA PW. ŚW. MIKOŁAJA W BIAŁOWIEŻY ORTHODOX CHURCH OF ST NICHOLAS IN BIALOWIEZA
CERKIEW PRAWOSŁAWNA PW. ŚW. MIKOŁAJA
C
erkiew św. Mikołaja w Białowieży powstała w latach 1894-1897. Obecny swój wygląd zawdzięcza jej fundatorowi – carowi Aleksandrowi III oraz wileńskiemu architektowi Pimienowowi. Zanim powstał współczesny obiekt, najprawdopodobniej co najmniej trzykrotnie stawiano w Białowieży prawosławne świątynie. Miejscowe przekazy mówią, że już w XVII w. istniała tutaj niewielka cerkiewka, która jednak wraz z całą osadą została spalona podczas dziesiątkującej ludność w 1710 r. epidemii dżumy. Pierwszą udokumentowaną cerkwią w Białowieży była drewniana świątynia z 1793 r. Niedługo potem utworzono w miejscowości niezależną parafię (co nastąpiło prawdopodobnie w 1800 lub w 1801 r.). W roku 1853, staraniem wiernych, wybudowano w Białowieży nową, kolejną drewnianą cerkiew, za patrona której obrano św. Mikołaja Cudotwórcę (ówczesna świątynia zlokalizowana była od strony północnej obecnej cerkwi). 7 X 1860 r. obiekt odwiedził przebywający w Puszczy Białowieskiej na łowach car Aleksander II, a 25 lat później (11 XII 1885 r.) wielki książę Michał Mikołajewicz. Ten, widząc ówczesny fatalny stan budynku, rozpoczął starania o przyspieszenie budowy nowej, murowanej świątyni. udowę murowanej cerkwi rozpoczęto w 1894 r., wkrótce po zapoczątkowaniu prac budowlanych przy pałacu carskim w Białowieży. 20 VIII 1894 r. budowę wizytował fundator świątyni – car Aleksander III. Wyświęcenie nowej cerkwi, uznawanej w owym czasie za najpiękniejszą w całej grodzieńskiej guberni, nastąpiło 22 I 1895 r. (według kalendarza juliańskiego, zaś 4 II 1895 r. według kalendarza gregoriańskiego). Aktu wyświęcenia dokonał biskup litewski i wileński Hieronim.
B
ORTHODOX CHURCH OF ST NICHOLAS
O
rthodox Church of St Nicholas in Bialowieza was established in the years from 1894 to 1897. It owes its present appearance to its sponsor – tzar Alexander III and an architect Pimienowow from Vilnius. Before the modern building came into being probably at least three Orthodox churches were built in Bialowieza. According to local documents, in the XVII century there was a small church which was burnt together with the whole settlement during an epidemic of the plague which decimated people in 1710. The first documented church in Bialowieza was a wooden church from 1793. Soon after that, an independent parish was created in the town (what probably happened in 1800 or in 1801). In 1853, with the effort of the believers, a new wooden church was built in Bialowieza and St Nicholas the Miracle Worker was chosen as its patron (that church was located on the north side of the present church). On 7th October in 1860 the church was visited by tzar Alexander II, who was hunting in Bialowieza Forest, and 25 years later (11 XII 1885) by the great prince Michael Mikolajewicz. The later, having seen the then fatal condition of the building, started making his efforts to faster a formation of the new, brick-built church. uilding the brick church was started in 1894, soon after the start of the construction works with the tzarist palace in Bialowieza. On 20th August in 1894 the construction was visited by the sponsor of the church – tzar Alexander III. The consecration of the new church, considered at that time as the most beautiful in the whole The Grodno Governorate, was on 22nd January 1895 (according to Julian calendar, and on 4th February 1895 according to Gregorian calendar). The act of
B
Ikonostas cerkwi św. Mikołaja w Białowieży - stan w trakcie renowacji
C
erkiew św. Mikołaja w Białowieży zbudowano z czerwonej cegły, wyrabianej na miejscu przez sprowadzonego z Górnego Śląska – Juliusza Karola Millera. Posadowiono ją na fundamencie z lokalnego budulca – ciosanych kamieni Puszczy Białowieskiej. Świątynię wieńczyły dwie kopuły, z których jedna pełniła funkcję dzwonnicy. Na uwagę zasługuje, sprowadzony z Petersburga ikonostas, zabytek klasy zerowej, który zdobiony został chińską porcelaną (majoliką), ręką Mikołaja W. Sułtanowa (18501908). Obecnie jest to jedyny tego typu zabytek w Polsce; na świecie istnieją tylko trzy porcelanowe ikonostasy (oprócz Polski, w Rosji i Czechach – wszystkie w miejscowościach, w których rosyjscy carowie zwykli byli odpoczywać). Ostatecznie prace przy budowie i wystroju cerkwi ukończono w 1897 r., tuż przed wizytą w Białowieży następcy cara Aleksandra III – cara Mikołaja II. o 1900 r. cerkiew podlegała diecezji wileńskiej i litewskiej, a następnie do 1915 r. (do czasu bieżeństwa, czyli wysiedlenia prawosławnej ludności w głąb Rosji) – diecezji grodzieńskiej. Wraz z masowymi wywózkami, z cerkwi przetransportowanono część jej wyposażenia. W 1918 r., po powrocie mieszkańców Białowieży do swej rodzinnej miejscowości, parafię reaktywowano. Już pierwszego dnia II wojny światowej cerkiew została zbombardowana; jedna z bomb eksplodowała we wnętrzu świątyni znacznie ją uszkadzając. Całkowitemu zniszczeniu uległa północna ściana wraz z przyległym sklepieniem. Wszystkie okna i drzwi zostały wyrwane. Odłamki bomby w 50% zniszczyły ikonostas. Cerkiew ponownie zaczęła służyć wiernym w październiku 1943 r.; wtedy to odbyło się jej ponowne wyświęcenie. okresie powojennym cerkiew poddawano licznym remontom, w latach 80. XX w. odnowione zostało wnętrze świątyni, a w latach 90. wymieniono pokrycie dachowe, odmalowano wnętrze i odrestaurowano freski. Zakres prac renowacyjnych przeprowadzonych w latach 2014-2016 był jednym z największych w historii cerkwi św. Mikołaja w Białowieży.
D
W
consecration was done by Lithuanian and Vilnius Bishop Hieronim. t Nicholas church in Bialowieza was built of red brick produced on the spot by Julius Carol Miller who came from Gorny Slask. It was placed on the foundation made of the local lumber – ashlars from Bialowieza Forest. Two domes surmounted the church, one of which served as its bell tower. The iconostasis brought from Petersburg is worth the attention as it is the monument of zero class which was ornamented with Chinese porcelain (majolika) by Nicolas W. Sultanow (1850-1908). At present, it is the only monument of this type in Poland; there are only three porcelain iconostasis in the world (except Poland, in Russia and the Czech Republic – all in the cities where Russian tzars used to rest). Finally, the works with the construction and the decor of the church were accomplished in 1897, before the visit of the successor of tzar Alexander III – tzar Nicolas II. ill 1900 the church was under the Vilnius and Lithuanian Diocese, and later till 1915 (till the time of biezenstwo i.e. dislocation of the Orthodox people inside Russia) under the Grodno Diocese. Together with the mass deportations, some of its accessories were transported from the church. In 1918, after the return of Bialowieza inhabitants to their native town the parish was reactivated. On the first day of the II World War the church was bombarded; one of the bombs exploded inside the church damaging it considerably. The north wall together with the adjacent coping was completely damaged. All the windows and doors were pulled. Elements of the bomb destroyed 50% of the iconostasis. The church served its congregation again in October 1943 and then its second consecration was held. n the after war period, the church was renovated many times, in the 80s of the XX century the interior of the church was renewed, and in the 90s the roof was replaced, the interior repainted and the frescos renovated. The range of the renovation works in the years from 2014 to 2016 was one of the greatest in the history of the church of St Nicholas in Bialowieza.
S
T
I
Białowieża
PROJEKT „WSCHODNIOSŁOWIAŃSKIE DZIEDZICTWO KULTUROWE — KONSERWACJA, RENOWACJA, DIGITALIZACJA ZABYTKOWYCH CERKWI”, REALIZOWANY DZIĘKI ŚRODKOM MF EOG 2009-2014 ORAZ ŚRODKOM KRAJOWYM W RAMACH PROGRAMU „KONSERWACJA I REWITALIZACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO” Dzięki projektowi w cerkwi św. Mikołaja w Białowieży wykonano następujące prace: remont dachu cerkwi remont elewacji cerkwi – I etap konserwację ikonostasu remont ogrodzenia cerkwi (strona pn. i wsch.) utwardzenie terenu przy cerkwi
PROJECT „EASTSLAVONIC CULTURAL HERITAGE — PRESERVATION, RESTORATION, DIGITALIZATION OF HISTORIC ORTHODOX CHURCHES” ACCOMPLISHED OWING TO EEA GRANTS 2009-2014 AND POLISH FUNDS WITHIN THE PROGRAMME „PRESERVATION AND REVITALIZATION OF THE CULTURAL HERITAGE” Owing to the project, the following works were done in St Nicholas Church in Bialowieza: renovation of the church’s roof renovation of the church’s elevation – I stage preservation of the iconostasis renovation of the church’s fence (northern and eastern side) stiffening of the ground near the church
Cerkiew św. Mikołaja w Białowieży należy do dekanatu hajnowskiego Prawosławnej Diecezji Warszawsko-Bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego
St Nicholas church in Bialowieza belongs to Hajnowka Decanate of the Orthodox Warsaw-Bielsk Diocese of the Polish Autocephalous Orthodox Church
Świątynia mieści się przy ul. Sportowej 9
The church is located at Sportowa Street 9
Jest wpisana do rejestru zabytków
It is included in the registry of monuments
ŚWIĘTO PARAFIALNE (kalendarz juliański/kalendarz gregoriański) Św. Mikołaja Cudotwórcy — 9/22 V oraz 6/19 XII
PARISH FEAST ( Julian/Gregorian calendar) St Nicholas the Miracle Worker — 9/22 V and 6/19 XII
Cerkiew św. Mikołaja w Białowieży wraz z otoczeniem - stan przed renowacją
Białowieża rokrocznie przyciąga dziesiątki tysięcy trustów i odwiedzających, pochodzących z Polski i z zagranicy. Miejsce to odwiedzają turyści weekendowi i wczasowicze, przedstawiciele biznesu, fascynaci i obrońcy przyrody, znamienite osobistości polityki oraz światowej sławy artyści.
Bialowieza attracts tens thousands of tourists and visitor from Poland and abroad every year. This place is visited by weekend tourists and holidaymakers, representatives of business, enthusiasts and the saviours of nature, prominent personalities from the political life and world-famous artists.
Cieszę się, że zabytkowa cerkiew św. Mikołaja, zlokalizowana w samym sercu miasteczka, obok której nie sposób było przejść niezauważywszy jej piękna, dziś, dzięki odrestaurowanej elewacji, gruntownej odnowie otoczenia wokół świątyni, ale przede wszystkim dzięki odrestaurowaniu unikatowego, zaliczanego do klasy zerowej, porcelanowego ikonostasu, z tym większą siłą będzie na nas wszystkich oddziaływać. Przykład tej urokliwej świątyni, będącej wyjątkową pamiątką zachwytu fundatorów obiektu, jest świadectwem tego, jak sacrum i sakralna architektura harmonijnie wpisują się w tożsamość przyrodniczą i kulturową miejsca. Cerkiew św. Mikołaja w Białowieży jest bowiem stałym elementem, zarówno krajobrazu miasteczka, jak też wiekowej i wyjątkowej na skalę światową – otaczającej ją Puszczy Białowieskiej.
I’m glad that the historic church of St Nicholas, situated in the very heart of the town, which was impossible to be passed by not noticing its beauty, today, owing to its renovated elevation, general renewal of its surrounding, but most of all, owing to the renovation of its unique, classified as zero class, porcelain iconostasis, will affect all of us even with a greater force. The example of this charming church, being an exceptional souvenir of the delight of its sponsors, is a proof of how sacrum and sacral architecture are harmoniously incorporated into environmental and cultural identity of this place. The church of St Nicholas in Bialowieza is a permanent element of both the landscape of the town and also the old and world-widely exceptional Bialowieza Forest that surrounds it.
Zbudowana w swej obecnej formie w XIX w., została dotkliwie doświadczona przez II wojnę światową, ale dzięki ofiarności wiernych i proboszczy, zdołała podnieść się i zabliźnić bitewne rany. Sądzę jednak, że nie będzie przesadą, jeśli wyrażę przekonanie o tym, że dopiero wsparcie funduszy zewnętrznych w latach 2014-2016, zaangażowanie szeregu ludzi dobrej woli, zrozumienie regionalnych organów administracyjnych i samorządowych, które przyczyniły się do dokonania kompleksowej renowacji obiektu, przywróciły mu dawną świetność. Dzięki temu, wspólnymi siłami udało się na nowo wskrzesić piękno białowieskiej świątyni – cerkwi prawosławnej pw. św. Mikołaja.
Built in its present form in XIX century, it was severely affected by II World War, but owing to the generosity of the faithful and parish priests it managed to survive and heal the scars of the battles. However, I think that it will not be an exaggeration if I express my belief that former glory of the church was restored only due to the support of external funds in the years from 2014 to 2016, the commitment of all the people of good will, the understanding of regional administrative authorities and local government which contributed to accomplishing complex renovation of the building. Owing to this, it was possible to revive the beauty of the Orthodox church of St Nicholas in Bialowieza with common efforts.
Wszystkim odwiedzającym, a także lokalnej społeczności cerkiew w Białowieży świadczy o bogactwie wschodniej tradycji na tych terenach, zachęcając do modlitewnego westchnienia za budowniczych, parafian i modlących się w tym Bożym Domu, którzy pozostawili nam tak wspaniały przykład architektury cerkiewnej.
The church of Bialowieza is a sign of the richness of the eastern tradition in this area to all the visitors as well as to the local community, encouraging to pray for its builders, parishioners and those praying in this God’s Home who have built such a magnificent example of Orthodox church architecture.
Wszystkim, którzy przyczynili się do remontu białowieskiej cerkwi św. Mikołaja z całego serca dziękuję i błogosławię.
I would like to thank with all my heart and bless every one who has contributed to the renovation of the church of St Nicholas in Bialowieza.
SAWA – PRAWOSŁAWNY METROPOLITA WARSZAWSKI I CAŁEJ POLSKI
SAWA – ORTHODOX METROPOLITAN OF WARSAW AND WHOLE POLAND
Wsparcie udzielone z funduszy EOG, pochodzących z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii oraz środków krajowych Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Grants and co-financed by the Polish funds