Alina Zajadacz Dostępność Szlaku Piastowskiego w Wielkopolsce z perspektywy potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową

Alina Zajadacz

Dostępność Szlaku Piastowskiego w Wielkopolsce z perspektywy potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową

Wprowadzenie

Dostępność stanowi istotę Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, do której przystąpiła Unia Europejska i 25 z jej państw członkowskich1 . Jest to jeden z priorytetów Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności na lata 2010-20202 . W kontekście tegodokumentudostępnośćoznacza,żeosoby zniepełnosprawnością(OzN)mogąkorzystać na równych prawach z innymi ze środowiska fizycznego,transportu,technologiiisystemów informacyjno-komunikacyjnych (TIK) oraz pozostałych obiektów i usług.

Dostępnośćzapobiegapowstawaniuprzeszkód w korzystaniu z podstawowych produktów iusługlubjeusuwa.Umożliwiaonapostrzeganie i zrozumienietych produktów i usług oraz posługiwanie się nimi przez osoby z ograniczeniami funkcjonalnymi, w tym osoby niepełnosprawne3 , na takich samych warunkach, jak to ma miejsce w przypadku innych osób4 .

Dostępnośćmaznaczenienietylkozpunktu widzenia potrzeb OzN, jest ona istotna z perspektyw każdej osoby, która ze względu na indywidualne uwarunkowania napotykanautrudnieniawpodróżowaniu.Zostałoto podkreślonewdefinicjidostępności,traktowanej jako „stopień, w jakim każda osoba może w sposób swobodny i niezależny odwiedzać i użytkować budynki, inne urządzenia, jak również obszary otwarte, bez potrzeby ich specjalnej aranżacji”5 . Oznacza to, że odpowiednie udogodnienia, jak i umiejętności pracowników świadczących usługi powinny być zagwarantowanewodwiedzanymmiejscujako oczywiste standardy w przestrzeni czy obiektach użyteczności publicznej.

Dostrzeganiezróżnicowanychpotrzebturystów, w tym także związanych z niepełnosprawnością,prowadziłododziałańpromowanych pod wieloma hasłami, m.in.: „turystyka dla wszystkich”6 , „turystyka bez barier”7 czy

1 Konwencja Organizacji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (UNCRPD), http://www.un.org/disabilities/default.asp?id=150 [dostęp: 20.02.2020]; tłumaczenie na jęz. pol. online: http://www.unic.un.org.pl/dokumenty/Konwencja_Praw_Osob_Niepelnosprawnych.pdf [dostęp: 2.04.2020]. 2 Europejskastrategiawsprawieniepełnosprawności2010-2020.OdnowionezobowiązaniedobudowyEuropybezbarier,s.6,http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0636:FIN: pl:PDF [dostęp: 20.02.2020]. 3 Zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych do OzN zaliczają się osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów, co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami. 4 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w odniesieniu do wymogów dostępności produktów i usług, s. 2, https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:202aa1e4-99a0-11e5-b3b7-01aa75ed71a1.0005.02/DOC_1&format=PDF [dostęp: 20.02.2020]. 5 Improving information on accessible tourism for disabled people, s. 5, https://publications.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/37988a99-87b7-426a-8a62-6f2227e74424/language-en[dostęp: 20.02.2020]. 6 K. Pagenkopf, Tourismus für Alle in Osnabrück und im Osnabrücker Land. Ein Leitfaden für die Praxis, Herausgeber Osnabrück Marketing und Tourismus GmbH/Tourismusverband Osnabrücker Land e.V., Osnabrück [2014].

„turystyka dostępna”8 . Działania te podejmowane są na poziomie administracji państwowej, organizacji, inicjatyw społecznych, jak iwprywatnymsektorzeusługturystycznych9 . Współcześniemożnazauważyć,żecorazwiększą popularność zyskuje określenie „turystyka dostępna”, także za sprawą wielu publikacji UNWTO10 . Jest to odzwierciedleniem coraz większej akceptacji społecznego modelu niepełnosprawności11 , którego podstawowym założeniem jest przyjęcie, że niepełnosprawność nie wynika wyłącznie z indywidualnych cech człowieka, ale jest także efektem istnieniaczynnikówograniczającychwśrodowisku (w tym barier mentalnościowych), które potęgują dysfunkcje danejosoby iutrudniają bądź uniemożliwiają jej udział w pełnym zakresie życiaspołecznego.UsunięciebarierstanowiącychograniczeniadlaOzNsłużypoprawieich jakości życia i wyrównywaniu szans w życiu społecznym. Siła społecznego modelu niepełnosprawności polega na założeniu, że to nie osoba niepełnosprawna powinna dostosować się do środowiska, ale zmianie powinny ulec warunki społeczne, umożliwiając włączanie się tej osoby w pełnię życia społecznego. Za „turystykę dostępną” uznaje się

formę turystyki, która wymaga współpracy między wieloma interesariuszami w celu umożliwieniaosobomzróżnymiwymaganiami – związanymi z mobilnością, wzrokiem, słuchem i wymiarem poznawczym – samodzielnego i godnego funkcjonowania. Taka współpraca polega na dostarczeniu uniwersalniezaprojektowanychproduktówturystycznych i usług oraz zapewnieniu uniwersalnie zaprojektowanego dostępu do przestrzeni12 .

W dokumencie, określającym priorytetowe obszary współpracy wielu interesariuszy w działalności turystycznej, jakim jest Strategia rozwoju turystyki w województwie wielkopolskim do 2020 roku, za jeden z celów operacyjnych przyjęto „poprawę dostępności infrastruktury turystycznej, w tym dla osób z niepełnosprawnością”13 . Wśród kierunków działań wyróżniono nie tylko „inwestycje poprawiające stan infrastruktury turystycznej bez barier dla osób z niepełnosprawnością i osób starszych”, ale także „tworzenie bazy danychnatematobiektówiszlakówturystycznychdostępnychdlaosóbzniepełnosprawnością – inwentaryzację dostępnych miejsc oraz ciągłe włączanie zgromadzonych danych do systemuinformacjiturystycznej”.Dostępność maszczególneznaczeniewprzypadkumarkowych produktów turystycznych, do których w Wielkopolsce zalicza się Szlak Piastowski. Stanowi on jedną z najpopularniejszych i naj-

7 K. Pagenkopf, J. Schiefer, Praktikerleitfaden Barrierefreier Tourismus in NRW, Herausgeber Tourismus NRW e.V., Düsseldorf [2014]. 8 Accessible tourism. Concepts and issues, ed. by D. Buhalis and S. Darcy, Bristol 2011 („Aspects of Tourism”). 9 A. Zajadacz, E. Stroik, Koncepcje działań stymulujących rozwój „turystyki dostępnej” [w:] Kształcenie kadr dla gospodarki turystycznej i rekreacji. Stan obecny i prognozy, pod red. S. Bosiackiego, Poznań 2015, s. 139-150. 10 M.in. United Nations World Tourism Organization, Manual on accessible tourism for all – public-private partnerships and good practices, 2015, https://www.unwto.org/archive/global/publication/ manual-accessible-tourism-all-public-private-partnerships-and-good-practices-0 [dostęp: 20.02.2020]. 11 A. Zajadacz, J. Śniadek, Modele niepełnosprawności jako determinanty przeobrażeń struktury podażowej rynku turystycznego dostępnego dla osób niepełnosprawnych [w:] Ewolucja podaży i popytu w turystyce, red. nauk. B. Walas, J. Sobczuk, Sucha Beskidzka 2014, s. 208-228. 12 Accessible tourism,op.cit.,s.10; Best practice in accessible tourism. Inclusion, disability, ageing population and tourism, ed. by D. Buhalis, S. Darcy and I. Ambrose, Bristol 2012; United Nations World Tourism Organization, Recommendations on accessible tourism, Madrid 2013, s. 4, https://webunwto. s3-eu-west-1.amazonaws.com/imported_images/43206/unwto_recommendations_on_accessible_tourism.pdf [dostęp: 20.02.2020]; A. Zajadacz, Dostępność przestrzeni turystycznej w ujęciu geograficznym, „Turyzm” 2014, t. 24, nr 1, s. 49-55. 13 Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Strategia rozwoju turystyki w województwie wielkopolskim do 2020 roku, red. S. Bosiacki [et al.], Poznań 2016, s. 64, http://www.wrot.umww.pl/wp-content/ uploads/2014/07/Strategia-rozwoju-turystyki-w-wojew%C3%B3dztwie-wielkopolskim-do-2020-roku. pdf [dostęp: 20.02.2020].

starszych tras turystycznych w Polsce. Szlak ten składa się z dwóch odcinków. Jeden biegnie z zachodu na wschód, drugi z południa na północ. Oba przecinają się w Gnieźnie. Na Szlaku Piastowskim można poznać oryginalne obiekty, które powstały do 1370 roku, czyli do śmierci ostatniego króla z dynastii Piastów, Kazimierza Wielkiego, a także instytucje współczesne popularyzujące wiedzę o piastowskich czasach14 . Cel i zakres badań

Badania przeprowadzono w ramach projektu, którego celem była ocena dostępności atrakcji turystycznych Szlaku Piastowskiego15 . Zakres prac obejmował audyt pod kątem dostosowania zarówno dla osób z niepełnosprawnością(ruchową,słuchową,wzrokową), jak również osób starszych oraz odwiedzających z dziećmi. W niniejszym artykule zostanieomówionaczęśćwynikówzwiązanazperspektywąpotrzebosóbzniepełnosprawnością ruchową. Badania zostały przeprowadzone wwielkopolskiejczęściSzlakuPiastowskiego, w atrakcjach zlokalizowanych w: 1) Gieczu (RezerwatArcheologiczny –Gród Piastowski wGieczu,kościółpw.św.Mikołaja);2)Gnieźnie (bazylika prymasowska pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Muzeum PoczątkówPaństwaPolskiego,kościółfranciszkanów w Gnieźnie, kościół pw. św. Jana w Gnieźnie, Trakt Królewski); 3) Grzybowie (wczesnośredniowiecznygródwGrzybowie);4)Kaliszu (Zawodzie – Rezerwat Archeologiczny, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, katedra św. Mikołaja w Kaliszu, baszta „Dorotka”); 5) Koninie (Słup Koniński); 6) Lądzie nad Wartą (zespół dawnego opactwa cystersów); 7)Lubiniu(zespółopactwabenedyktynów);8) Łeknie (stanowisko archeologiczne); 9) Dziekanowicach(MuzeumPierwszychPiastówna Lednicy,OstrówLednicki);10)Pobiedziskach (Gród Pobiedziska, Skansen Miniatur Szlaku Piastowskiego); 11) Poznaniu (Ostrów Tumski,archikatedrapw.św.św.ApostołówPiotra i Pawła, Brama Poznania – ICHOT, Rezerwat Archeologiczny „Genius loci”, Muzeum ArcheologicznewPoznaniu,kościółpw.św.Jana JerozolimskiegozaMurami,ZamekKrólewski na Wzgórzu Przemysła w Poznaniu, makiety dawnego Poznania); 12) Pyzdrach (Muzeum Regionalne w Pyzdrach); 13) Tarnowie Pałuckim (kościółpw. św. św. MikołajaiMałgorzaty); 14) Trzemesznie (bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Michała Archanioła); 15) Wągrowcu (zespół dawnego opactwa cystersów, Muzeum Regionalne w Wągrowcu). Spośród wymienionych obiektów w okresie badań terenowych (lipiec-sierpień 2019) dwa okazały się niedostępne: Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej z powodu remontu oraz stanowisko archeologiczne wŁeknie(miejsceobecnieniedostosowanedo ruchu turystycznego). Dostosowanie obiektów turystycznych z perspektywy potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową

W atrakcjach turystycznych Szlaku Piastowskiego w Wielkopolsce w dominującej mierze były spełnione wymogi ogólne, zwiazane z możliwością przemieszczania się wobiekce osób zniepełnosprawnościąruchową(dotyczące min.szerokości drzwi – 90cm, odpowiedniej szerokości ciągów komunikacyjnych, powierzchni manewrowych). Także nawierzchniewwiększościobiektówbyłystabilne, antypoślizgowe (fot. 1).

Fot. 1. Wyprofilowana ścieżka dostosowana do poruszania się osób na wózkach w sąsiedztwie Słupa Konińskiego. Fot. A. Zajadacz

14 A. Plenzler, Piastowskie strony. Przewodnik po nowym Szlaku Piastowskim, Poznań 2016. 15 Opracowanie na zlecenie Departamentu Sportu i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego w Poznaniu, Umowa nr 19/DS/W/2019, Poznań, lipiec-listopad 2019. Kierownik projektu: Alina Zajadacz, wykonawcy: Anna Lubarska, Aleksandra Minkwitz, Łukasz Szał, Alina Zajadacz.

Natomiastczęstospotykanybrakdotyczył czytelnego,jednolitegosystemuoznakowania związanegozporuszaniemsię,trasązwiedzania czy występujących udogodnień dla osób z niepełnosprawnością ruchową w obiekcie. Tego typu system oznakowania bezpośrednio w danej atrakcji turystycznej, ale także plany,opisynastronieinternetowejczywinnych materiałach informacyjnych o przebiegu trasy zwiedzania dla osób poruszających się na wózku – znacznie ułatwiłby zwiedzanie oraz planowanie wizyty.

W przypadku parkingów, tam gdzie nie ma w pobliżu stanowisk postojowych z oznaczeniem dla OzN, zazwyczaj jest możliwość dojechaniabezpośredniodowejściagłównego. Występujące w obiektach drogi wewnętrzne przeważniemająszerokośćgwarantującąswobodny przejazd wózkiem, w otoczeniu większościobiektówterenjestpłaskilubwystępują niewielkiespadki,możliwedosamodzielnego pokonaniaprzezosobęporuszającąsięnawózku,takżedziękitakimudogodnieniomjakporęcze, podjazdy, platformy (fot. 2).

Fot. 2. Platforma dla osób z niepełnosprawnością ruchową – dojazd do plenerowego amfiteatru przy Bramie Poznania nad brzegiem rzeki Cybiny. Fot. A. Zajadacz

Bramy, furtki prowadzące do obiektów występują sporadycznie, a jeśli się pojawiają, ichszerokośćjestwystarczająca.Głównewejściezazwyczajjestnapoziomieterenulubposiada schody z poręczami, podjazdem. W kilku przypadkach wejście to było niedostępne (schody, brak podjazdu), co powodowało, że dla osóbporuszającychsięnawózkuudostępniano inne wejście. Niestety nie zawsze było zagwarantowane czytelne oznakowanie drogi dojazdu do niego czy także do alternatywnego wejścia. Istotnym utrudnieniem był także brak dzwonka lub numeru telefonu umożliwiającego kontakt z pracownikiem obiektu w celu otwarcia alternatywnego wejścia (w wielu sytuacjach było ono zamknięte). Drzwi wejściowe do budynku miały zazwyczaj wystarczającą szerokość, progi w większości przypadków nie przekraczały 2 cm lub nie występowały (fot. 3).

Fot. 3. Wejście bez przeszkód dla osób z niepełnosprawnością ruchową do bazyliki Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Michała Archanioła, Trzemeszno. Fot. A. Zajadacz

Spotykanymmankamantem,podobniejak w przypadku wejścia głównego lub alternatywnego, jest sygnalizacja alarmowo-przyzywowa (w tym dzwonki lokowane zbyt wysoko, w miejscach trudno dostępnych z pozycji osoby siedzącej). Drzwi wewnętrzne zazwyczajspełniaływymogiwzakresieminimalnej szerokości, braku progów przekraczających 2 cm oraz zachowania powierzchni manewrowej przed i za drzwiami. Korytarze i ciągi komunikacyjnewstrefiezwiedzaniamiałyodpowiedniąszerokość,gwarantującąswobodne przemieszczanie się osoby na wózku.

Udogodnienia typu podjazdy, pochylnie, rampy, platformy (fot. 4) występują w kilku obiektach, niestety niektóre z nich mają zbyt duży spadek, nie wszystkie także wyposażono w przedłużone poręcze, zapewniające ich wygodne użyt-

Fot. 4. Platforma dla osób poruszających się na wózkach, Zamek Królewski na Wzgórzu Przemysła w Poznaniu. Fot. A. Zajadacz

kowanie. W przypadku pochylni rzadko był spełniony warunek wyróżnienia jej początku i końca przy pomocy kontrastowego koloru oraz zmiany faktury bądź sprężystości nawierzchni.

Windysądobrzedostosowanepodwzględem drzwi (otwieranych, zamykanych automatycznie), sygnalizacji, paneli sterujących. Rzadko natomiast w windzie na ścianie przeciwnej w stosunku do drzwi było lustro ułatwiająceosobienawózkusprawdzeniesprawnego wyjechania z winy, upewnienie się, czy zajejplecaminieznajdujesiężadnaprzeszkoda. Na korytarzach każdego piętra budynku naprzeciwwindybrakbyłoinformacjidlaOzN o wyjściu ewakuacyjnym czy dalszej trasie zwiedzania. Natomiast jeden z obiektów dysponował bardzo istotnym ze względów bezpieczeństwa wyposażeniem, jakim jest obok windy specjalny wózek ewakuacyjny (krzesło ewakuacyjne), który w przypadku blokady windy umożliwia zjazd schodami (fot. 5).

Fot. 5. Krzesło ewakuacyjne dla osób z niepełnosprawnością ruchową (wykorzystywane w sytuacjach, w których nie można używać windy, np. pożar, awaria szybu), Brama Poznania ICHOT. Fot. A. Zajadacz

Recepcje, kasy i punkty obsługi klienta dysponowały zazwyczaj wystarczającą powierzchnią manewrową przed ladą, kontuarem. Problemem w wielu przypadkach była zbyt duża wysokość blatu oraz brak miejsca pod blatem umożliwiającego podjechanie przodem wózka. W tych trudnych przypadkach personel obsługujący gwarantował jednak inną możliwość komunikowania się z odwiedzającym w pozycji siedzącej. Goście poruszający się na wózkach mogli w większości obiektówzajmowaćmiejscawholu,poczekalni obok swoich towarzyszy. Nieczęsto jednak możnabyłospotkaćpoczekalnie,holewyposażonewwygodnekrzesłaozróżnicowanejwysokości,zpodłokietnikamiczysiedziskatakże dlatych,którzymająproblemyzsiadaniemlub wstawaniem.Ekspozycje,przestrzeniewystawowe w dominującej mierze były dobrze zaaranżowane, gwarantowały przestrzenie manewrowe, widoczność eksponatów z perspektywy osoby siedzącej (fot. 6).

Fot. 6. Dostosowanie wysokości ekspozycji do percepcji osób poruszających się na wózku, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Dziekanowice. Fot. A. Zajadacz

Trudnościodnosiłysięwniektórychprzypadkach do zbyt wysoko ulokowanych napisówlubgablot,ekranów,naktórychprezentowane treści były niewidoczne z perspektywy osoby poruszającej się na wózku. Kolejnym utrudnieniembyłyprogi,stopnie,powodujące (zwłaszcza w obiektach sakralnych), że jedynie pewna część obiektu była możliwa do samodzielnego zwiedzania przez osobę korzystającą z wózka.

Zaplecze higieniczno-sanitarne stanowi istotne wyzwanie w zakresie jakości usług. Mniej niż połowa obiektów dysponowała toaletą dostosowaną do potrzeb OzN, a w przypadku jej dostosowania, zaledwie w kilku obiektach była zagwarantowana sygnalizacja alarmowo-przyzywowa.Obiektywdominującejmierzenieoferująusługgastronomicznych, co powoduje, że potencjał „kuchni Słowian” nie jest wykorzystywany, a mógłby stanowić istotną atrakcję (biorąc pod uwagę obserwowany rozwój turystyki kulinarnej) i znacznie wzbogacićzwiedzanieodoświadczeniamultisensoryczne, atrakcyjne dlawszystkichgości.

Szatniewystępująwkilkuobiektach,szafki na ubrania mają zazwyczaj właściwą wysokość.

Do działających w kilkunastu obiektach automatówsamoobsługowychikioskówinformacyjnychwdominującejmierzezapewniony jestswobodny dostęp. Wniektórych przypadkach problemem może być obsługa z pozycji siedzącejczyskorzystaniezmonitora(niewłaściwa wysokość i/lub kąt nachylenia). Drogi wwarunkachplenerowychwwiększościmają

zagwarantowanąodpowiedniąszerokość,występują w terenie płaskim lub o niewielkich spadkach.Główneiistotnezpunktuwidzenia orientacji w terenie braki dotyczą informacji natematmiejscdostępnych(np.trasyswobodnego przejazdu, zwiedzania, toalet dla OzN).

Informacja turystyczna w postaci punktu informacyjnego jest w większości obiektów. Natomiast na stronach internetowych rzadko zamieszczane były dane na temat udogodnień adresowanychdoosóbzniepełnosprawnością ruchową, sporadycznie występowały także materiały drukowane (plany, mapy, foldery, przewodniki)zinformacjąooferciedlatakich zwiedzających (fot. 7).

Fot. 7. Broszury informujące o dostępności obiektów (Słup Koniński – informator Konina i powiatu konińskiego, Brama Poznania)

Personel obsługujący odwiedzających zaledwie w kilku obiektach został przeszkolony w zakresie obsługi OzN. Natomiast w większości obiektów deklarowano, że OzN może skorzystaćzusługiprzewodnikalubasystenta, a także w przypadku pytań – z pomocy „konsultanta dostępności”. Do innych udogodnień należy możliwość wypożyczenia: wózka inwalidzkiego (w jednym obiekcie) oraz składanych krzeseł (w kilku obiektach). W większości atrakcji występują bilety ulgowe oraz bezpłatne wejścia.

Autoewaluacja dokonana z perspektywy gestora obiektu wykazała, że większość badanych atrakcji osoby z niepełnosprawnością ruchową mogą zwiedzać samodzielnie. Przy czym więcej ograniczeń odnosi się do wejść do obiektów, mniej do przemieszczania się po obiekcie. Gestorzy zapewniali często, że wnagłychprzypadkachpracownicyobiektusą w stanie sprawnie ewakuować OzN (fot. 5).

W kilkunastu obiektach deklarowano podjęcie prac w nadchodzącym roku, związanych z poprawą dostępności dla osób z niepełnosprawnościąruchową.Niestetyzaledwie w kilku atrakcjach potwierdzano rejestrowanie i rozpatrywanie informacji zwrotnych ze strony OzN, co powoduje niedostateczne wykorzystanieźródławiedzyużytecznegowdoskonaleniu jakości usług. Konkluzje

Obiekty stanowiące atrakcje na Szlaku Piastowskimwwojewództwie wielkopolskim są bardzo zróżnicowane ze względu na unikatowy charakter, a także sposób zarządzania nimi (wynikający m.in. z przynależności instytucjonalnej, praw własności). Występują atrakcje:1)od„punktowych”(np.SłupKoniński) po wielkopowierzchniowe (np. Rezerwat Archeologiczny w Kaliszu-Zawodziu); 2) od rezerwatów archeologicznych (np. Rezerwat Archeologiczny – Gród Wczesnopiastowski w Gieczu) poprzez obiekty zabytkowe (kościół pw. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja wGieczu),rekonstrukcje(np.ZamekPrzemysła) po nowoczesne, interaktywne ekspozycje (np. Brama Poznania); 3) od plenerowych (np. Ostrów Lednicki) przez łączące plener z zabudową (Rezerwat Archeologiczny Gród w Grzybowie) po zabudowę lub jej część (np. Muzeum Archeologiczne w Poznaniu; baszta „Dorotka” w Kaliszu). Analizowane atrakcje zarządzane są przez instytucje, jak również właścicieli prywatnych. W przypadku obiektówsakralnychfunkcjaturystycznanienależy do priorytetowych. Zróżnicowanie obiektów naszlakupowodujedużewyzwaniawzakresie zagwarantowania spójności oferty turystycz-

nej i wizerunku szlaku jako produktu sieciowego.Dlapoprawydostępnościobiektówpodstawowe znaczenie mają działania w ramach tychobiektów,aletakżekulturaorganizacyjna w sieci współpracy na szlaku.

Rekomendowane działania w skali obiektu obejmują: • zagwarantowanie i dbałość o należyte funkcjonowanie podstawowej infrastrukturyhigieniczno-sanitarnej(dostosowane toalety,utrzymanezgodniezichprzeznaczeniem); • zagwarantowanie miejsc i stref wypoczynku, komfortu zwiedzania; • wykorzystaniewwiększymzakresiemultisensorycznych możliwości zwiedzania (zapachy, smaki, dźwięki, dotykanie rekwizytów, kuchnia Słowian); • aktualnyopisiplanzwiedzania(wformie graficznej)wobiekcieimateriałachinformacyjnychotrasachzwiedzaniadlaOzN; • uważnerejestrowanieirozpatrywanieinformacji zwrotnych ze strony odwiedzających, uwzględnianie ich w weryfikacji oferty; • nawiązywanie współpracy ze środowiskiemOzN,np.wzakresieprzygotowania materiałówfilmowychprezentującychwalory danego miejsca z perspektywy OzN; • testowanieplanowanychzmianzprzedstawicielami grup adresatów oferty; • dbałość o aktualną, szczegółową, przekazanąwformiedostępnejdlaOzNinformację na temat oferty, w tym realiów obiektów (udogodnienia, utrudnienia).

Rekomendowane działania w skali sieci współpracy na szlaku dotyczą: • organizacjiszkoleń dla kadry zarządzającej obiektami, jak również personelu bez-

pośrednio obsługującego gości, pozwalających na rozwój wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych w zakresie „turystyki dostępnej”; • opracowania zbioru dobrych praktyk występujących na szlaku, w celu szybkiego dzieleniasięwiedzą,ułatwieniaiusprawnienia działań związanych z poprawą dostępności; • wypracowaniaspójnegosytemuinformacji o szlaku (wymaga to współpracy gestorów obiektów w zakresie bieżącej aktualizacji danych na temat dostępności na stronach domowych obiektów; tego typu „zakładki” powinny być eksportowane do serwisów organizacji i instytucji promującychszlakjakocałość).Wypracowany system ma gwarantować aktualność irzetelnośćinformacjigenerowanych„od dołu”napoziomiegestorówobiektóworaz spójność poprzez tworzenie wytycznych, monitorowanieiewaluowanieefektów„od góry” przez instytucje promujące szlak; • cykliczne przeprowadzanie audytu w zakresie dostępności obiektów (co 2-3 lata).

Przeprowadzona analiza dostępności obiektów na Szlaku Piastowskim wykazała jednoznacznie, że wśród udostępnianych aktualnie do zwiedzania atrakcji nie było miejsc zupełnieniedostępnychzpunktuwidzeniapotrzeb uwzględnianych grup. Wniosek ten stanowidobrypunktwyjściadodalszychdziałań, obejmujących warunki fizyczne, techniczne, informacjęturystyczną,jakrównieżpodnoszenie kompetencji kadry pracującej w obsłudze ruchuturystycznego,mającychnaceludoskonalenie jakości usług.