RENESANS – powtórzenie przed sprawdzianem
1. TŁO HISTORYCZNE RENESANSU Renesans trwał od połowy XV w. Do kooca XVI stulecia. 1492 r. – odkrycie Ameryki 1517 r. Wystąpienie Marcina Lutra 1450 r. – wynalezienie druku 1453 r. – upadek Konstantynopola
2. TŁO KULTUROWE RENESANSU Ludzie renesansu „odrodzili” sztuki i nauki po okresie upadku w dobie średniowiecza
3. HASŁA RENESANSU I ICH ZNACZENIE Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto - człowiekiem jestem I nic co ludzkie nie jest mi obce (Terencjusz) Ad fontes! – do źródeł! – ludzie odrodzenia sięgali do źródeł wiedzy, których szukali w starożytności Homo fortunae suae ipse faber- człowiek jest kowalem swojego losu – myśliciele renesansu szczególnie mocno podkreślali wolnośd człowieka, dar różniący go od innych istot Człowiek jest miarą wszechrzeczy- maksyma Protagorasa, człowiek uważany był za mały świat, powiązany ściśle z wielkim światem, ciało ludzkie – idealne proporcje
4. HUMANISCI RENESANSOWI Humaniści polscy Jan Kochanowski – „Pieśni”, „Treny” Mikołaj Kopernik „O obrotach sfer niebieskich” Andrzej Frycz Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej” Mikołaj Rej „Psałterz Dawidów” Łukasz Górnicki „Dworzanin polski” Biernat z Lublina „Żywot Ezopa Fryga” Klemens Janicki „Dialog o pstrokaciźmie i zmienności polskich strojów” Piotr Skarga „Kazania sejmowe”
Humaniści europejscy Erazn z Roterdamu „Pochwała głupoty” Gianozzo Manetti „„O godności i wspaniałości człowieka”” Giovanni Pico della Mirandola „Mowy o godności człowieka” Tomasz Morus „Utopia” Francesco Petrarca „300 sonetów do Laury” Niccolo Machiavelli „Książę” Giovanni Boccacio „Żywot Dantego” Leonardo da Vinci „Mona Lisa”
5. NEOPLATONIZM RENESANSOWY „Nie urodziłem się człowiekiem, lecz uczyniłem się nim” Na Platonie opierano koncepcję człowieka. Jeśli świat dzielił się na dwie części – idealną, duchową, i materialną, cielesną, to człowiek jest jego niezbędnym dopełnieniem, ponieważ łączy 1|Page niedziela, 16 marca 2008
RENESANS – powtórzenie przed sprawdzianem w sobie obie te sfery. Poza tym człowiek, jako jedyne ze stworzeo, jest wolny. Człowieczeostwo jest nie tyle darem, ile zadaniem.
6. POJĘCIA: Pieśo- podzielony na strofy utwór liryczny, zwykle o poważnej tematyce. Pieśni dzielą sięna: refleksyjno- filozoficzne, biesiadne, miłosne, patriotyczne. Przerzutnia- wyraźna rozbierznośd między granicą wersu a zdaniem lub jakimś skooczonym elementem składniowym. Hotacjanizm- zjawisko naśladowania w liryce europejskiej modelu poezji stworzonego przez Horacego. Fraszka- (wł. Frasca – „drobiazg, rzecz małej wagi”) epigramat, gatunek poetycki wywodzący się ze starożytności, pozwalający na dużą swobodę formalną i tematyczną; tekst zwięzły, zwarty, zawierający wyrazistą płętę. Tren- wywydzący się ze starożytności gatunek poezji żałobenj, podniosły styl cnoty zmarłego, wyraża ból po straciem przynosi pocieszenie w rozpaczy. Hymn- uroczysta, podniosła pieśd sławiąca Boga, bohaterskie czyny, bądź jekieś powszechnie uznane wartości. Klasycyzm renesansowy- światopogląd renesansowy, świat jako doskonałe dzieło sztuki, które cechuje się niezwykłym ładem, prostotą i harmonią. Petrarkizm- zjawisko odwoływania się poetów eropejskich do renesansowego wzorca stworzonego przez Frencesco Petrarcę. Antyteza- zestawienie dwóch przeciwstawnych znaczeniowo części wypowiedzi. Oksymoron- połączenie dwóch sprzecznych ze sobą wyrazów (rzeczownik + epitet) Sonet- forma lityki średniowiecznej udoskonalona przez Francesco Petrarcę, który związał go na stałe z tematyką miłosną, składa się z dwóch strof opisowych o rymach okalających, oraz dwóch 3-wersowych strof refleksyjno- krzyżowych z rymami krzyżowymi. Sokół- motyw przewodni utworu, powracający we wszystkich fabularnie najważniejszych momentach. Utopia- nierealna wizja szczęśliwej, idealnej krainy, gdzie nie ma nędzy wyzysku, przemocy i zła, próżniactwa i pracy ponad siły człowieka, rządy są sprawiedliwe, a poddani zawsze syci i zadowoleni. Retoryka- antyczna teoria wymowy, określana jako „sztuka dobrego mówienia” Cnota- najważniejsze pojęcie w nauce starożytnych stoików, doskonała wewnętrzna harmonia, która powinna panowad w duszy mędrca, dzięki niej nic nie jest w stanie zaburzyd jego spokoju.
2|Page niedziela, 16 marca 2008
RENESANS – powtórzenie przed sprawdzianem Fortuna- rzymska bogini kapryśnego szczęścia, mówiono, że ma ona dwie twarze- dobrą (szczęście) i złą (nieszczęście), jej główną cechą była zmiennośd. Kultura śródziemnomorska- kultura, która rozwinęła sęna fundamencie starożytnych cywilizacji basenu Morz Sródziemnego: Grecji, Rzymu i Izreala. Awangarda- nazwa określająca tendencje w kulturze XX w., których cechą wspólną był sprzeciw wobec dawnej sztuki oraz jej form. Ars poetica- (łac. „sztuka poetycka”) tradycyjne wypowiedzi programowych poetów na temat twórczośdi. Makiawelizm- postawa przedstawiona w sentencji „cel uświęca środki” Humanizm- (łac. Humanus – „ludzki”) światopogląd renesansu, stwiający w centrum człowieka, jego potrzeby duchowe i materialne. Dajmonion- wg Sokratesa, wewnętrzny głos boskiego pochodzenia, który powstrzymuje człowieka od czynienia zła.
7. REFORMACJA I JEJ WPŁYW NA KULTURĘ RENESANSU. Reformacja- ruch religijny zmierzający do zreformowania Kościoła rzymskiego, doprowadził on do powstania niezależnych od papiestwa Kościołó protestanckich. Marcin Luter- w 1517 r. Opublikował 95 tez przeciw odpustom, uważał że do zbawienia wystarczy sama wiara, a sprzedawnie odpustów jest niemoralne. Jan Kalwin- do luteraoskiego poglądu o zbawieniu dzięki wierze dołożył jeszcze doktrynę predestynacji (przekonanie, że Bóg z góry przeznacza człowieka do zbawienia lub potępienia) Reformacja, wyłoniwszy się ze studiów humanistycznych, zaprzeczyła w koocu istocie ruchu humanistycznego- zamiast jedności i zgody mnożyła podziały i kontrowersje, zamiast godności akcentowała słabośd i grzesznośd człowieka.
8. TOPOS DEUS ARTIFEX I JEGO REALIZACJA W „HYMNIE” KOCHANOWSKIEGO. Deus artifex- Bóg był pierwszym artystą, a świat- dziełem sztuki. W „Hymnie” Jan Kochanowski zwraca się bezpośrednio do Boga, a nie tak jak w przypadku twórców średniowiecza- którzy odwoływali się do Boga przez pośredników. Charakterystyczna dla tego toposu jest bliskośd człowieka (ufającego Bogu) i dobrotliwego Ojca, pierwszego artystyBoga.
9. CECHY STYLU KLASYCZNEGO Cecha Porządek Jasnośd i prostota 3|Page niedziela, 16 marca 2008
Krótki opis Świat jest uporządkowany, artysci w dziełach powinni dążyd do ładu Zasady funkcjonowania świata są jasne i proste; podobnie powinno byd skonstruowane dzieło
RENESANS – powtórzenie przed sprawdzianem
Harmonia
Synteza
Uniwersalizm
sztuki Tak jak wszystkie elementy świata wzajemnie się dopełniają, tworząc zgodną całośd, tak wszystkie elementy dzieła powinny wywoływad wrażenie harmonii. Twórcy klasyczni prezentując świat dążą do syntezy i uproszczenia,wydobywali cechy istotne, odrzucając to, co przypadkowe i zmienne Klasyczni twórcy wierzą w prawdy uniwersalne, ważen dla wszyskich.
10. MIŁOSD U PETRARCI I BOCCACCIA. Miłośd wg Petrarci Zastanawia się czy miłosd wogóle istnieje Rozterki wewnętrzne Miłośd przyczyną cierpieo Miłosd niespełniona Miłośd jako uczucie pełne kontrastów Miłośd nierealna
Miłośd wg Boccaccia Miłośd wymaga poświęceo Cierpliwośd w oczekiwaniu na miłośd Szczęśliwe zakooczenie Zycie podporządkowane miłości Miłośd platoniczna (komunia dusz) Miłośd zobowiązująca
11. TOPOS OJCZYZNY – OKRĘTU W „KAZANIACH SEJMOWYCH” PIOTRA SKARGI. „Okręt gdy tonie, do obrony wszyscy, zapomniawszy swoich tłomoków, rzucid się mają. Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają, głupi tłomoczki i skrzynki swoje opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie, i mniema, że się sam miłuje, a on się sam gubi. Bo gdy okręt obrony nie ma, i on ze wszytkim, co zebrał, utonąd musi. Ojczyzna jako okręt. A gdy swymi skrzynkami i majętnością, którą ma w okręcie, pogardzi, a z innymi się do obrony okrętu uda, swego wszytkiego zapomniawszy: dopiero swe wszytko pozyskał i sam zdrowie swoje zachował. Ten namilszy okręt ojczyzny naszej wszytkich nas niesie, wizytko w nim mamy, co mamy. Gdy się z okrętem źle dzieje, gdy dziur jego nie zatykamy, gdy wody z niego nie wylewamy, gdy się o zatrzymanie jego nie staramy, gdy dla bezpieczności jego wszytkim, co w domu jest, nie pogardzamy: zatonie, i z nim my sami poginiemy. W tym okręcie macie syny, dzieci, żony, imienia, skarby, wszytko, w czym się kochacie. W tym tak wiele dusz jest, ile ich to królestwo i paostwa przyłączone mają.”
12. 6 CHORÓB RZECZYPOSPOLITEJ W KAZANIACH SKARGI. Brak miłośdi ojczyzny Niezgoda wewnętrzna Osłabienie władzy królewskiej Niesprawiedliwe prawa Rozwiązłe obyczaje Toletancja religijna 4|Page niedziela, 16 marca 2008
RENESANS – powtórzenie przed sprawdzianem
13. OKRESY W DZIEJACH POLSZCZYZNY Doba staropolska Doba średniopolska Doba nowopolska
Od połowy XII w. Do przełomu XV i XVI w. Od XV/XVI w. Do połowy XVII w. Od połowy XVIII w, do II wojny światowej
14. TOPOS ŚWIATA-TEATRU O CZŁOWIEKA BOŻEGO IGRZYSKA W UTWORACH KOCHANOWSKIEGO W ODWOŁANIU DO UTWORÓW. Topos świata- teatru Już w starożytności porównywano świat do teatru, ludzi zaś do aktorów. Za reżysera i zarazem widza spektaklu życia uważano bądź Boga, bądź tez kapryśny los. „Jan Kochanowski: "O Żywocie ludzkim" Księga Druga W utworze poeta zastanawia się nad sensem życia ludzkiego oraz obojętnością Boga na sprawy ludzi. Wiersz jest monologiem, w którym często ujawnia się "ja" liryczne, np. "wierzę", "czuję", "dziwuję" i jest swego rodzaju poetycką apostrofą, której adresatem jest Bóg, o czym świadczą słowa: "Panie, godnoli, niech tę rozkosz z Tobą czuję". Autor określa Boga filozoficznym mianem "Wiecznej myśli" przedstawiając w ten sposób bierna obserwację przez Boga teatru ludzkiego życia, a wręcz dobra zabawę i drwiący stosunek Boga do ludzkiej chciwości i materializmu: "Więc temu rękaw urwą, a ten czapke straci". Poeta zdecydowanie odcina się od podobnych działao i ze stoickim spokojem przygląda się ludzkim poczynaniom, wyznając: "Niech drudzy za łby chodzą, a ja się dziwuję. Jest on bowiem świadomy, że "na koniec niefortunna albo śmierd przypadnie.” Topos człowieka Bożego igrzyska Człowiek jest w ręku Boga zaledwie zabawką. „Według Kochanowskiego człowiek to „lalka i marionetka” w rękach Boga. To co się dzieje na ziemi to wszystko z woli Boga, i człowiek nie ma na to wpływu. Nieważne jakie bogactwa zdobędzie, bo w momencie jego śmierci to wszystko obraca się w nicośd. Bóg ocenia człowieka za jego postawę i cechy ludzkie, a nie materialne. . W pieśniach autor nawołuje człowieka do radości z życia. Należy dostrzegad jego piękno, wspaniałośd. Kochanowski pisze żebyśmy radowali się światem, nie zaś skupiali uwagę jedynie na tym co złe, nieprzyjemne, bolesne. Najważniejsze powinno byd to, co dzieje się w tej chwili. Niektórzy wpadają w nałóg wiecznego użalania się nad tym, co się zdarzy, nie wiedząc przecież, jaki los im przypadnie w udziale.” „Człowiek Boże igrzysko Nie rzekł jako żyw żaden więtszej prawdy z wieka, Jako kto nazwał bożym igrzyskiem człowieka. Bo co kiedy tak mądrze człowiek począł sobie, Żeby się Bóg nie musiał jego śmiad osobie? On, Boga nie widziawszy, taką dumę w głowie 5|Page niedziela, 16 marca 2008
RENESANS – powtórzenie przed sprawdzianem Uprządł sobie, że Bogu podobnym się zowie. On, miłością samego siebie zaślepiony, Rozumie, że dla niego świat jest postawiony; On pierwej był, niźli był; on, chocia nie będzie, Przecię będzie; próżno to, błaznów pełno wszędzie.”
15. STOSUNEK DO BOGA W „TRENACH”. „Tren X” – Kochanowski wątpi w istnienie Boga i życia pozagrobowego. „Tren XI”- zwątpienie w opatrznośd Boską, poddanie w wątpliwośd Boskiej sprawiedliwośdi; „Tren XIX” – Bóg wie co robi i ma do tego prawo, życie pozagrobowe istnieje, a Bóg sądzi sprawiedliwie.
6|Page niedziela, 16 marca 2008