HOSPITAL-ity: Αρχιτεκτονική και Ιατρικός Τουρισμός by Sofia Souvatzoglou

HOSPITALity _ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

HOSPITALity ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ

ΣΟΦΙΑ ΣΟΥΒΑΤΖΟΓΛΟΥ

ΣΟΦΙΑ ΣΟΥΒΑΤΖΟΓΛΟΥ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΜΑΪΟΣ 2020

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΚΑΙ

ΙΑΤΡΙΚΟΣ

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

HOSPITALity Σοφία Σουβατζόγλου Α.Μ. 1051292

Επιβλέπων Καθηγητής: Γιάννης A. Αίσωπος

Ακαδημαϊκό Έτος 2019 – 2020 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών – Πανεπιστήμιο Πατρών

Μάιος 2020

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Προοίμιο

Σπουδάζοντας αρχιτεκτονική, το συναίσθημα της δημιουργίας σχεδιαστικών λύσεων με κυρίαρχο αποδέκτη τον άνθρωπο, στο επίπεδο της καθημερινότητάς του αλλά και της αντιμετώπισης των προβλημάτων του, επηρέασε τον τρόπο σκέψης μου και με καθοδήγησε στην αναζήτηση και τον εντοπισμό μιας «ευ ζην» αρχιτεκτονικής. Η παρούσα ερευνητική εργασία έχει ως θέμα την ειδική μορφή του τουρισμού υγείας, τον ιατρικό τουρισμό και την σχέση του με την αρχιτεκτονική. Η σύνδεση της αρχιτεκτονικής με την υγεία, την ιατρική, τον τουρισμό και την αμείωτη ανάγκη του ανθρώπου για διακοπές, φέρνει στο προσκήνιο έννοιες όπως «θεραπεία», «φιλοξενία», «πρόληψη» και οφείλει να προβληματίσει τον αρχιτεκτονικό κλάδο, όσο αναπτύσσεται η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού. Με αφορμή την ολοκλήρωση της ερευνητικής εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου, κύριο Γιάννη Αίσωπο για την καθοδήγηση και τη βοήθειά του καθ’ όλη τη διάρκεια της έρευνας, της οργάνωσης του υλικού και της τελικής διαμόρφωσης του κειμένου. Επίσης θα ήθελα να εκφράσω πολλές ευχαριστίες στην οικογένειά μου και τους φίλους μου για την θερμή υποστήριξή τους και την πίστη τους σε μένα.

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η συγκεκριμένη εργασία ολοκληρώθηκε εν μέσω μιας παγκόσμιας πανδημίας. Η επέλαση του covid -19 άλλαξε ριζικά την καθημερινότητα της παγκόσμιας κοινότητας. Οι άνθρωποι έδωσαν μεγαλύτερη βάση στην υγεία – προσωπική και δημόσια – ενώ οι αρχιτέκτονες, λόγω της κατάστασης άντλησαν έμπνευση, επηρεάστηκαν και επανεκτίμησαν το πάντρεμα όχι μόνο της υγείας αλλά και της ιατρικής επιστήμης με την αρχιτεκτονική. Μετά τον covid -19 προκύπτουν νέες, περίπλοκες σχέσεις, σχεδιαστικοί περιορισμοί και παράγοντες που επηρεάζουν άμεσα και δυναμικά την βιομηχανία του ιατρικού τουρισμού, δίνοντας έμφαση στη σημαντικότητα των αρχιτεκτονικών προθέσεων κατά την συνολική διαδικασία του σχεδιασμού και κατασκευής ενός έργου. Με την παρούσα εργασία γίνεται μια πρώτη προσπάθεια προσέγγισης και συνδυασμού των κλάδων του «τουρισμού», της «υγείας - ιατρικής», και της «αρχιτεκτονικής», με κυρίαρχο ερώτημα και προβληματισμό «πώς σχεδιάζεται ένας χώρος υγείας και φιλοξενίας;». Αρχικά γίνεται αναφορά στην ιστορική εξέλιξη του τουρισμού και ειδικότερα του ιατρικού τουρισμού, στην έννοια και στις μορφές του τουρισμού. Στην συνέχεια, αναπτύσσεται ο ορισμός και τα είδη τουρισμού υγείας και γίνεται εξειδίκευση στην έννοια του ιατρικού τουρισμού. Αναπτύσσονται ακόμη οι προσφερόμενες υπηρεσίες και οι παράγοντες ανάπτυξης του ιατρικού τουρισμού, τα οικονομικά, ηθικά και κοινωνικά ζητήματα που σχετίζονται με την ιατρική τουριστική βιομηχανία, ενώ τέλος περιγράφεται η κατάσταση του ιατρικού τουρισμού στην Ελλάδα. Το κύριο μέρος της εργασίας αφορά την σχέση του ιατρικού τουρισμού με την αρχιτεκτονική. Μελετάται η αρχέτυπη δομή ιατρικού τουρισμού σε σχέση με τους όρους «Hotel», «Hospital», «Hospitality» και σε συνδυασμό με το ρόλο της αρχιτεκτονικής στη θεραπευτική διαδικασία. Γίνεται ενδελεχής καταγραφή των σχεδιαστικών προτεραιοτήτων, της βιωσιμότητας και των άμεσων και έμμεσων παραγόντων για την συνθετική διαδικασία δομών ιατρικού τουρισμού. Επίσης γίνεται αναφορά στην επίδραση της αρχιτεκτονικής ως placebo, με την εισαγωγή του διλήμματος κατά την διάρκεια της διαδικασίας του σχεδιασμού, σχετικά με το αν η δομή πρέπει να τείνει περισσότερο σε νοσοκομειακή υποδομή ή ξενοδοχειακή εγκατάσταση. Παράλληλα καταγράφονται τα βασικά σχεδιαστικά ζητούμενα των υποδομών αυτών σε πίνακες και παρουσιάζονται πέντε μελέτες περίπτωσης (case studies), το κάθε ένα με διαφορετικό σκοπό και ρόλο, κλίμακα, μέγεθος και αρχιτεκτονική φιλοσοφία, με κοινό όμως χαρακτηριστικό τις προσφερόμενες υπηρεσίες ιατρικού τουρισμού. Συμπερασματικά, τα ερωτήματα της ερευνητικής εργασίας απαντώνται, εδραιώνοντας τις νοσοκομειακές και ξενοδοχειακές υποδομές του ιατρικού τουρισμού ως τόπους ίασης, όπου οι άνθρωποι αναζητούν τη λύτρωση, την απελευθέρωση από την ασθένεια, τη γαλήνη και την ηρεμία του δικού τους παράδεισου.

ABSTRACT This dissertation was completed in the middle of a global pandemic. The arrival of covid -19 has radically changed the daily life of the world community. People started giving great consideration to health, both personal and public, while architects, because of the situation, drew inspiration, were influenced and re-evaluated the bond between health, medical science and architecture. Since the covid-19 pandemics, new, more complex relationships, design constraints and factors that directly and dynamically affect the medical tourism industry have emerged, emphasizing on the importance of architectural intentions in the overall process of designing and constructing a project. With the present study, a first attempt is made to approach and combine the branches of "tourism", "health medicine", and "architecture", with a dominant question and reflection "how is a health and hospitality space designed?". Initially, reference is made to the historical development of tourism and in particular to medical tourism, to the concept and forms of tourism. Then the definition and types of health tourism are developed and special reference is made regarding the concept of medical tourism. Continuing, the definition and types of health tourism are developed explaining the concept of medical tourism, in particular. The services offered and the development factors of medical tourism, economic, moral and social issues related to the medical tourism industry are also being discussed, while finally the situation of medical tourism in Greece is described. The main part of this study concerns the relationship between medical tourism and architecture. The archetypal structure of medical tourism is studied in relation to the terms "Hotel", "Hospital", "Hospitality" and in combination with the role of architecture during the therapeutic process. The design priorities, sustainability and direct and indirect factors for the synthetic process of medical tourism structures are thoroughly recorded. Reference is also made to the effect of architecture as a placebo, with the introduction of the dilemma during the design process, on whether the structure should tend more to hospital infrastructure or hotel installation. At the same time, the basic design issues of these infrastructures are recorded in tables and five case studies are presented, each with a different purpose and role, scale, size and architectural philosophy, but with a common feature of the offered medical tourism services. In conclusion, the questions of the dissertation are answered, consolidating the hospital and hotel infrastructure of medical tourism as places of healing, where people seek redemption, release from disease, peace and tranquility of their own paradise.

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

2.1.

Σύντομη ιστορική αναδρομή στην έννοια του τουρισμού

2.2

Σύγχρονος Τουρισμός - Εννοιολογικές οριοθετήσεις

2.3

Ειδικές Μορφές Τουρισμού

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

3.1

Σύντομη ιστορική αναδρομή τις υποδομές του τουρισμού υγείας

3.1.1.

Ο Τουρισμός Υγείας κατά τους Αρχαίους Χρόνους

3.1.2.

Ο Τουρισμός Υγείας κατά το Μεσαίωνα

3.1.3.

Ο Τουρισμός Υγείας κατά την περίοδο της Αναγέννησης

3.1.4.

Ο Τουρισμός Υγείας κατά την μετα - Αναγεννησιακή Περίοδο

3.1.5.

Ο Τουρισμός Υγείας στον Εικοστό Αιώνα και η Εμφάνιση του

Ιατρικού Τουρισμού 3.2

Τουρισμός Υγείας

3.2.1.

Ορισμοί - Έννοιες - Κατηγορίες

3.2.2.

Ο Τουρισμός Υγείας στην Ελλάδα

ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

4.1.

Ορισμός Ιατρικού Τουρισμού

4.2.

Οι Υπηρεσίες του Ιατρικού Τουρισμού

4.3.

Παράγοντες Ανάπτυξης του Ιατρικού Τουρισμού

4.4.

Ο Ιατρικός Τουρισμός και η Αγορά στον Κλάδο της Υγείας

4.5.

Ο Ιατρικός Τουρισμός στον Εικοστό Πρώτο Αιώνα

4.6.

Ηθικά και Κοινωνικά Ζητήματα σε σχέση με τον Ιατρικό Τουρισμό

4.7. 5.

Ο Ιατρικός Τουρισμός στην Ελλάδα

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.1.

Η Αρχέτυπη Δομή του Ιατρικού Τουρισμού

5.2.

Hotel – Hospital – Hospitality

5.3.

Ο Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός ως Θεραπευτικό Μέσο

5.4.

Οι Σχεδιαστικές Προτεραιότητες

5.5.

Η Βιωσιμότητα

5.6.

Οι Σχεδιαστικοί Παράγοντες

5.6.1.

Άμεσοι Παράγοντες

5.6.2.

Έμμεσοι Παράγοντες

113

5.7.

Η Αρχιτεκτονική ως Εικονικό Φάρμακο – “Architectural Placebo Effect”

117

5.8.

Hotel or Hospital(ity) / Ξενοδοχείο ή Νοσοκομείο;

119

5.9.

Συνοπτικοί Πίνακες Στοιχείων Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού για τις Υποδομές του

125

Ιατρικού Τουρισμού 6.

CASE STUDIES - ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

130

6.1.

Ιατρείο Πλαστικής Χειρουργικής στη Ρόδο

133

6.2.

Nephroxenia – Κέντρο Διακοπών Αιμοκάθαρσης στα Χανιά

137

6.3.

Εmbryo Clinic – Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής στη Θεσσαλονίκη

141

6.4.

The Patient Hotel – Κοπεγχάγη

147

6.5.

Maggie’s Centre – Γλασκώβη

153

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

162

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

168

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

HOSPITAL--ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αυτό που από πάντα αναζητούσε ο άνθρωπος δεν είναι τίποτα λιγότερο από έναν τόπο ίασης. Έναν τόπο που να ξεκουράζει, να επουλώνει, να γαληνεύει το σώμα και το πνεύμα από τις φευγαλέες στιγμές και τις ψυχοφθόρες δράσεις της καθημερινότητας. Τόπος ίασης είναι εκείνος στον οποίο μπορεί κανείς να καταφύγει, να κρυφτεί, να ηρεμήσει, ουσιαστικά να δραπετεύσει από καταστάσεις, άτομα, ακόμα και από τον ίδιο του τον εαυτό. Ο κατεξοχήν τόπος ίασης για τον άνθρωπο είναι ο Παράδεισος. Μπορεί να έχει αλλάξει όνομα, υλικότητα και αύρα αλλά ως έννοια διατηρείται αναλλοίωτη και ανεξερεύνητη σε βάθος χρόνου. Αλληγορικά σχήματα που παραπέμπουν στον παράδεισο ορίζουν συνεχώς και πάντα την ανάγκη μας για ανανέωση, με την φύση να αποτελεί συνήθως την πηγή έμπνευσης αυτών. Η θετική επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος στο ανθρώπινο ον αποτελεί γεγονός, ενώ χάρη στην όραση, την αφή, την όσφρηση και τις υπόλοιπες αισθήσεις ο άνθρωπος απολαμβάνει, βιώνοντας στο έπακρο το ωραίο τοπίο. Δεν είναι τυχαίο που η όσφρηση φυτών, όπως η λεβάντα, μπορεί να ηρεμήσει άνθρωπο ή ακόμα και να τον βοηθήσει να κοιμηθεί. Τα χρώματα της φύσης επίσης συνεισφέρουν στην αλλαγή διάθεσης, ενώ ακόμα υπάρχει κομμάτι του εγκεφάλου που μπορεί να αναγνωρίσει και να αισθανθεί χαρά και ευχαρίστηση με τις όμορφες εικόνες, εκκρίνοντας ενδορφίνες στον οργανισμό. Εάν ένας τόπος μπορεί να κάνει χαρούμενο τον άνθρωπο, τότε σίγουρα μπορεί ακόμα και να τον θεραπεύσει. Το 1984, έγινε μία μελέτη με τίτλο “The Landmark Study”, στην οποία ασθενείς που είχαν θέα σε ένα μικρό άλσος επανήλθαν γρηγορότερα και με λιγότερη προσπάθεια από χειρουργείο χοληδόχου κύστης από εκείνους τους ασθενείς που δεν είχαν θέα από το δωμάτιό τους. Ουσιαστικά μια όμορφη, «καδραρισμένη» θέα είναι για τον άνθρωπο ανάγκη για ηρεμία και χαλάρωση, αποτελεί επινόηση του αρχιτέκτονα και προσπάθεια οπτικοποίησης μιας παραδείσιας σκηνής. Η αναζήτηση σημείων θέασης με πρόθεση την εύρεση τοπίων και τόπων ίασης σήμερα βρίσκει αντίκρισμα στον τουρισμό. Ένα ταξίδι με στόχο την διαμονή, την εξερεύνηση και την αλλαγή παραστάσεων, κάτω από την ματιά του τουρίστα, περιλαμβάνει θεάσεις που επιδιώκουν να είναι παραδεισένιες. Θεάσεις που στη συνέχεια απεικονίζονται σε φωτογραφίες, καρτ – ποστάλ, φιλμ και ψηφιακά αρχεία βίντεο, δίνοντας έτσι στον τουρίστα την ικανότητα να αναπαράγει τη θέασή του, να την απολαμβάνει ξανά και ξανά και να την διανείμει μέσα στο κοινωνικό του κύκλο ή να τη μεταφέρει μέσα στο χρόνο και σε όποιο τόπο βρεθεί στο μέλλον. Το συναίσθημα της ηδονής ενός ταξιδιώτη από μια εντυπωσιακή θέα είναι εξ’ ορισμού η ανταμοιβή του ταξιδιού και λειτουργεί θεραπευτικά στην ψυχή, στο πνεύμα και συνεπώς στο σώμα. Ένας τουρίστας στο αντίκρισμα μιας ωραίας θέας ή ενός ιστορικού τοπόσημου, αναρρώνει και αποκαθίσταται. Ασυναίσθητα οι διακοπές μετουσιώνονται σε πρόληψη, επούλωση και θεραπεία επιτυγχάνοντας την ίαση. Το ξενοδοχείο αντί για προσωρινή κατοικία αποτελεί τόπο ίασης, ένα ιδεατό καταφύγιο θεραπείας και φυσικά μια ακόμα προσπάθεια ανακάλυψης του παραδείσου. 11

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η έννοια της «φιλοξενίας» μοιάζει να είναι αλληλένδετη με την έννοια της «υγείας». Ίσως ακόμα και με την έννοια της «νοσηλείας». Έτσι εύλογα τίθεται το ερώτημα «αν ένα ξενοδοχείο λειτουργεί ως νοσοκομείο, τότε μήπως κι ένα νοσοκομείο μπορεί να λειτουργεί ως ξενοδοχείο; Πως το νοσοκομείο, το οποίο είναι ένας κατεξοχήν χώρος νοσηλείας, μπορεί να γίνει χώρος φιλοξενίας και συνεπώς τόπος ίασης; Πως οι άνθρωποι που νοσούν, οι ασθενείς δηλαδή, θα μπορέσουν να ταξιδέψουν, να αντικρίσουν θεάσεις και να βιώσουν το συναίσθημα της ηδονής και της χαράς που τόσο λείπει από τα νοσοκομεία; Την απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα θα προσπαθήσει να προσεγγίσει η παρούσα εργασία μελετώντας το φαινόμενο του ιατρικού τουρισμού και φέρνοντας ξανά στο προσκήνιο την ανθρωποκεντρική δομή της ιατρικής επιστήμης σε συνδυασμό με την αρχιτεκτονική τυπολογία, μορφή και θεωρία. Επίκεντρο όχι μόνο της ιατρικής αλλά και της αρχιτεκτονικής είναι η ανθρώπινη ύπαρξη, την οποία έχουν στόχο να υπηρετήσουν και οι δύο επιστήμες.

Εικόνα 1. Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, πίνακας του Ιερώνυμου Μπος.

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 2. “A view? Oh a view! How delightful a view is!”, Miss Bartlett, στην ταινία “A Room with a View”. (James Ivory, 1985) - φωτογραφία από προσωπικό αρχείο. 15

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

2.1. ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η έννοια του ταξιδιού γεννήθηκε όταν οι πρώτοι άνθρωποι της γης άρχισαν να μετακινούνται από τόπο σε τόπο με απώτερο σκοπό την εγκατάσταση σε ένα ασφαλέστερο, γονιμότερο έδαφος και την δημιουργία μιας κοινότητας εκεί. Παρόλα αυτά, κατά τα αρχαία χρόνια, ως πρώτοι ταξιδιώτες θεωρήθηκαν επιστήμονες και έμποροι, που ταύτιζαν το ταξίδι με το επάγγελμά τους, χάρη στους οποίους και για τους οποίους αναπτύχθηκαν οι πρώτες ταξιδιωτικές υποδομές μεταφοράς – μετακίνησης. Ταυτόχρονα βελτιώθηκαν οι δρόμοι, τα μεταφορικά μέσα (άμαξες, πλοία) και εδραιώθηκαν οι θαλάσσιες μεταφορές. Καθοριστικός συντελεστής αυτής της ανάπτυξης αλλά και «κοινή γλώσσα» των ταξιδιωτών αποτέλεσε το χρήμα. (Τσάρτας, Π., 1996) Οι Σουμέριοι, οι οποίοι το 4000 π.Χ. εφηύραν το χρήμα, την σφηνοειδή γραφή και τον τροχό, άξια χαρακτηρίζονται ως οι ιδρυτές του τουρισμού. Με αφορμή τα παραπάνω, το εμπόριο γίνεται η αιτία για τα πρώτα ταξίδια στη Κίνα και την Ινδία, ενώ οι Φοίνικες πρωταγωνιστούν στη μεταφορά εμπορευμάτων, συνδέοντας τις τότε γνωστές χώρες της Μεσογείου μέσω των εμπορικών συναλλαγών. Ταυτόχρονα ξεχωρίζει το θάρρος των ταξιδιωτών της Πολυνησίας που με μικρά σκάφη διέσχισαν όλο το Αρχιπέλαγος φτάνοντας ως τη Χαβάη. (Τσάρτας, Π., 1996) Τα πρώτα ταξίδια αναψυχής αφορούσαν κυρίως ταξίδια για θρησκευτικούς σκοπούς. Πρώιμες καταγραφές αυτού του είδους ταξιδιού έγιναν κυρίως στην Αίγυπτο, όπου υπάρχουν και πολλά σημάδια των πρώτων τουριστών χαραγμένα σε μνημεία και ναούς. Οι πρώτες συστηματικές πληροφορίες, τόσο για τις κοινωνικές δομές διαφόρων περιοχών της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής όσο και για τα χαρακτηριστικά των ταξιδιωτών εκείνης της εποχής, αποτυπώνονται στα βιβλία για τα ταξίδια των μεγάλων φιλοσόφων, γεωγράφων και ιστορικών της αρχαιότητας (Ηρόδοτος, Θαλής, Παυσανίας, Στράβωνας κ.α.). Στην αρχαία Ελλάδα, χάρη στην κοινή γλώσσα και αλλά και σε ένα κοινό νόμισμα, οι ταξιδιώτες διευκολύνονται. Την ίδια εποχή εδραιώνονται οι πρώτες, μεγάλης κλίμακας, υποδομές τουριστικών υπηρεσιών, κυρίως ξενοδοχεία και εστιατόρια. Η ασφάλεια των τουριστών επιτυγχάνεται στην συνέχεια, μέσα από την δημιουργία ενός ενιαίου γεωγραφικά χώρου (με κοινούς θεσμούς και συστηματική οργάνωση) χάρη στις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. (Τσάρτας, Π., 1996) Ο φιλόσοφος Σενέκα (4 π.Χ. – 65 μ.Χ.) αναφέρει «… οι άνθρωποι ταξιδεύουν σε διαφορετικού είδους τόπους αναζητώντας μέρη που θα αποσπάσουν την προσοχή τους γιατί είναι άστατοι, κουράζονται από την εύκολη ζωή και ψάχνουν για κάτι που θα τους βοηθήσει να ξεφύγουν … ». (Larsen J., Urri J., 2011) Η ουσιαστική μορφή του τουρισμού, όπως περίπου τον ορίζουμε σήμερα, ευδοκίμησε στην περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ένα τέλειο σύστημα δρόμων δίνει την δυνατότητα σε τουρίστες να ταξιδεύουν από τον τοίχο του Αδριανού (Hadrian’s wall) στα βόρεια της Αγγλίας μέχρι τον Ευφράτη ποταμό, χωρίς να χρειαστεί να διασχίσουν οποιαδήποτε εχθρικά σύνορα. Σημαντικά παραδείγματα της εποχής ήταν η Αππία οδός που είχε μήκος 350 μίλια 16

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

και συνέδεε τη Ρώμη με το Μπρίντεζι και η Εγνατία οδός με μήκος 695 μίλια και συνέδεε την Ρώμη με την Κωνσταντινούπολη. Σε αυτά τα πρώτα ολοκληρωμένα μεγάλα οδικά δίκτυα στήνονται και οι πρώτες τυποποιημένες πινακίδες, οι οποίες κατατοπίζουν τον ταξιδιώτη για τα κοντινά πανδοχεία και τις υπηρεσίες που το καθένα παρέχει. Τα οργανωμένα ταξίδια εμφανίζονται την ίδια εποχή, αποτελώντας προνόμιο της ρωμαϊκής αριστοκρατίας. Για τους αριστοκράτες το ταξίδι είναι ευκαιρία για ευχαρίστηση, ψυχαγωγία, πνευματική, πολιτιστική καλλιέργεια μέσω της επίσκεψης σε ναούς και αξιοθέατα. Οι πρώτες «τουριστικές περιοχές», με την έννοια της έλξης μεγάλου αριθμού τουριστών που ταξιδεύουν σε αυτές, τοποθετούνται κυρίως στην Ελλάδα, την Αίγυπτο και τη Μικρά Ασία, με σημαντικότερους πόλους έλξης τα επτά θαύματα του τότε γνωστού αρχαίου κόσμου. Ο τουρισμός αναπτύσσεται σταδιακά μέχρι την Ρωμαϊκή εποχή και το φάσμα των προσφερόμενων υπηρεσιών διευρύνεται, εξειδικεύεται με σημαντικό καταλύτη την ασφάλεια των ταξιδιωτών κατά την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού. (Τσάρτας, Π., 1996) Κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα, ο φόβος και η αβεβαιότητα αντικαθιστούν την ηρεμία και ασφάλεια, με τους ταξιδιώτες να αισθάνονται ανασφαλείς και τον αριθμό τους να ελαττώνεται δραστικά σε στεριά και θάλασσα έως και το 1400 μ.Χ.. Οι ληστείες στην Κεντρική Ευρώπη και η πειρατεία στην Μεσόγειο επανεμφανίζονται, διαμορφώνοντας επικίνδυνο κλίμα στις μετακινήσεις με αποτέλεσμα, μέχρι το 1000 μ.Χ., τα είδη των ταξιδιών να έχουν μόνο εμπορικό ή και πολιτικό χαρακτήρα. Στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία όμως, περιοχές όπως η Ιερουσαλήμ και οι Άγιοι Τόποι, αποκτούν ιδιαίτερη λατρευτική σημασία για χριστιανούς ταξιδιώτες, οι οποίοι καταφθάνουν εκεί από όλη την Ευρώπη αψηφώντας τις κακουχίες και την αύξηση της εγκληματικότητας. Τον δέκατο τρίτο και δέκατο τέταρτο αιώνα μ.Χ. οι προσκυνηματικές διαδρομές αποτελούν ένα ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο τουρισμού το οποίο, εκτός από την ευχαρίστηση και την καλλιέργεια, στοχεύει στη θρησκευτική αφοσίωση των ταξιδιωτών (σε αυτό συνέβαλαν και οι σταυροφορίες του προηγούμενου αιώνα). Στην Ευρώπη ανοίγεται μια νέα εποχή για το θρησκευτικό τουρισμό, καθώς τα πρώτα «πρακτορεία μεταφοράς», που εμφανίζονται κυρίως στην Βενετία και την Αγγλία, αναλαμβάνουν την μαζικοποίηση και την καλύτερη οργάνωση των θρησκευτικών ταξιδιών. Τα ταξίδια προς τους Άγιους Τόπους παίρνουν τη μορφή ενός «οργανωμένου πακέτου τουριστικών υπηρεσιών» αφού περιλαμβάνουν το φαγητό, τις μεταφορές, τη διαμονή και αρκετές εξυπηρετήσεις στην περιοχή. Παρόμοιοι προορισμοί, όπως η Ρώμη και το Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα, αναδεικνύονται στον ευρωπαϊκό χώρο και προσελκύουν χιλιάδες προσκυνητές. Οι οργανωμένες τουριστικές διαδρομές από τη Βενετία στους ιερούς αυτούς τόπους παρέμειναν συχνές μέχρι τον δέκατο πέμπτο αιώνα μ.Χ.. (Larsen, J., Urri, J., 2011) Την ίδια εποχή καθιερώνονται τα ταξίδια των πρώτων ανακαλύψεων, άλλοτε προς τον Νέο Κόσμο και άλλοτε προς τα βάθη της Ασίας. Οι Βίκινγκς, ήδη από το τέλος του δέκατου αιώνα, κατέφτασαν στην Αμερική και τα ταξίδια στη καρδιά της Ασίας από τον Μάρκο Πόλο έγιναν αιτία για την ανακάλυψη ενός νέου, προηγμένου πολιτισμού, προσφέροντας πολύτιμες τεχνολογικές ανακαλύψεις και άγνωστα προϊόντα στην Ευρώπη. Λίγο 17

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

αργότερα ταξιδιώτες ξεκινούν από ονομαστές πανεπιστημιουπόλεις, όπως η Οξφόρδη και η Σαλαμάνκα κατέχοντας τον πρώτο επίσημο τύπο «διαβατηρίου», που δεν αποτελεί παρά μια επιστολή ή μια γραπτή άδεια μετά από διαταγή του βασιλέα. (Τσάρτας, Π., 1996) Τα εκπαιδευτικά ταξίδια προωθούνται, κατά την περίοδο της Αναγέννησης, χάρη στις εμπορικές εκθέσεις ή τις εκδρομές από νεαρούς ευγενείς με κίνητρο τις επισκέψεις τους σε μουσεία, πανεπιστήμια και πόλεις της Ευρώπης, προκειμένου να συμπληρώσουν τη μόρφωσή τους και την πνευματική τους καλλιέργεια. Τα παραπάνω κίνητρα των ταξιδιωτών συμβάλουν στην οικονομία του τουρισμού και αποτελούν μοχλό ανάπτυξης του ξενοδοχειακού κλάδου στα μεγάλα αστικά κέντρα της εποχής. Όρος κλειδί για την ιστορία του τουρισμού είναι το ”Grand Tour”, ένα ταξίδι που πραγματοποιούσαν Ευρωπαίοι νεαροί και ευγενείς με την φιλοδοξία απόκτησης εμπειρίας και εκπαίδευσης για την μετέπειτα ιδιότητά τους από τα τέλη του δέκατου εβδόμου αιώνα μ.Χ.. Οι ταξιδιώτες - περιηγητές ξεκινούσαν κυρίως από την Αγγλία και στην συνέχεια συνήθως με την σειρά διέσχιζαν τη Γαλλία (Παρίσι), την Ιταλία (Βενετία, Μιλάνο, Φλωρεντία, Ρώμη, Νάπολη, Σικελία) και στη συνέχεια είτε έφταναν μέχρι την οθωμανοκρατούμενη Ελλάδα είτε ανέβαιναν προς τις Άλπεις και τη Γερμανία (Μόναχο). Καταγραφές αυτού του ταξιδιού άλλαξαν την τουριστική ματιά των ανθρώπων εκείνης της εποχής και σιγά σιγά το ”Grand Tour” αποτέλεσε καθοριστική ταξιδιωτική εμπειρία και στοιχείο της ευρύτερης μόρφωσης κάθε νέου από «καλή οικογένεια». Ο οργανωμένος μαζικός τουρισμός είναι γεγονός και ταξιδιώτες της ανερχόμενης μεσαίας τάξης επιζητούν να συμμετέχουν σε αυτή την πολιτιστική περιήγηση. Γυναίκες και παιδιά δεν αργούν να λάβουν μέρος στα ταξίδια, μετασχηματίζοντας τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του ”Grand Tour” σε οικογενειακό. Παράλληλα με το ”Grand Tour”, Ευρωπαίοι εξερευνητές τον δέκατο πέμπτο και δέκατο έκτο αιώνα κατέφθασαν στην Αμερική, την Αφρική, την Ασία και την Ωκεανία. Επιστήμονες, έμποροι, ιεραπόστολοι συνειδητοποίησαν ότι πολλές, νέες χώρες διέθεταν πρόσφορα εδάφη για την ανάπτυξη εργασιών αλλά και τη διάδοση ιδεών και κατευθύνθηκαν προς αυτές. Ο τουρισμός παίρνει νέες διαστάσεις, αφού ο ορίζοντας των ταξιδιών ολοένα μεγαλώνει και νέοι θαλάσσιοι δρόμοι ανοίγονται συνεχώς. Αποτέλεσμα των παραπάνω, ήταν η κατασκευή υποδομών και δρόμων, η ανάπτυξη των μέσων μεταφοράς, η οικοδόμηση ξενοδοχείων, η άνθηση τουριστικών κέντρων και θέρετρων και η λειτουργία τραπεζών. Άρχισαν να εκδίδονται ταξιδιωτικοί οδηγοί και βιβλία με οδηγίες για τους τουρίστες και οργανώθηκαν οι πωλήσεις ενθυμίων στις τουριστικές περιοχές. Ταξίδια του τύπου «Μεγάλη Περιήγηση» (Grand Tour) παρέμειναν δημοφιλή από το 1550 μ.Χ. έως και το 1850 μ.Χ., ενώ μέχρι τα τέλη του δέκατου έβδομου αιώνα πολλοί από τους ταξιδιώτες, αναζητώντας τις ρίζες του αρχαίου κλασσικού πολιτισμού, στράφηκαν προς την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Διακατεχόμενοι από αρχαιολατρεία και ρομαντισμό, περιηγητές καταγράφουν τα κοινωνικά, πολιτισμικά, οικονομικά και ιστορικά χαρακτηριστικά της τότε Ελλάδας και αποτυπώνουν κυρίως αρχαία αλλά και βυζαντινά μνημεία και ερείπια. Οι περισσότεροι από αυτούς τους περιηγητές μετέφεραν τις εμπειρίες των ταξιδιών τους σε 18

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

βιβλία τα οποία εκδίδονταν στην Ευρώπη και κατάφεραν να διατηρήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον για την Ελλάδα και τον αρχαίο πολιτισμό. Τα ταξίδια αυτά συνέβαλαν στην ανάδειξη μιας πολύ πλούσιας ταξιδιωτικής λογοτεχνίας με μεγάλη θεματική ποικιλία. (Larsen, J., Urri, J., 2011) Ο δέκατος ένατος αιώνας ήταν μια από τις κομβικές περιόδους στην ιστορία του τουρισμού και πιο συγκεκριμένα η αρχή της μαζικοποίησης αυτού. Διαμορφώθηκαν θετικές συνθήκες και καινοτόμες ιδέες που αφορούσαν την μεταφορά και την επικοινωνία με απόγειο την βιομηχανική επανάσταση. Το 1830, μετά την πρώτη σιδηροδρομική σύνδεση μεταξύ του Μάντσεστερ και του Λίβερπουλ, το τρένο έγινε το πιο γνωστό μέσο μεταφοράς σε όλη την Ευρώπη αλλά και την Αμερική. Ο σιδηρόδρομος ήταν προσιτός, γρήγορος, ασφαλής, ενδυναμώνοντας τον τουρισμό και το εμπόριο. Ταυτόχρονα ατμόπλοια, τα οποία με την πάροδο των χρόνων γίνονται όλο και πιο γρήγορα, συνέδεσαν την Ευρώπη με την Αμερική, δίνοντας νέα διάσταση στην «εν πλω» φιλοξενία. Το 1841 ιδρύθηκε από τον Thomas Cook το πρώτο ταξιδιωτικό γραφείο. Αυτό παρείχε πλήρη πακέτα υπηρεσιών, επιπλέον κουπόνια για διευκολύνσεις, τουριστικούς οδηγούς και συνάλλαγμα ακόμα και για πιο μακρινούς προορισμούς. Τα ταξιδιωτικά γραφεία άρχισαν να πολλαπλασιάζονται σε όλο τον κόσμο και τα οργανωμένα ταξίδια έγιναν περιζήτητα κυρίως από την μεσαία τάξη. Λίγοι άνθρωποι, κυρίως από τις ανώτερες κοινωνικά τάξεις ταξίδευαν, χωρίς αυτό να σχετίζεται άμεσα με την επαγγελματική τους ιδιότητα πριν το δέκατο ένατο αιώνα. (Τσάρτας, Π., 1996) Τον εικοστό αιώνα εδραιώθηκαν τα ταξίδια αναψυχής ως μια νέα υποκατηγορία του οργανωμένου τουρισμού. Τα ταξίδια αναψυχής πρωτοεμφανίστηκαν μετά τη βιομηχανική επανάσταση, την αυτοματοποίηση και γενικά την αύξηση της παραγωγής νέων προϊόντων και αγορών. Απόρροια των παραπάνω ήταν ο στόχος της απόκτησης ποιότητας ζωής και ελεύθερου χρόνου και συνεπώς η ανάγκη για την αξιοποίηση του δεύτερου με δραστηριότητες αναψυχής, εκδρομές και ταξίδια. Αυτή την εποχή, σε συνάρτηση με κάποιες από τις πιο καινοτόμες ιδέες και εφαρμογές, ο νέος οργανωμένος τουρισμός αναψυχής και όχι μόνο, είχε ραγδαία εξέλιξη έως και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο κλάδος των συγκοινωνιών έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο εκείνη την περίοδο για την μαζικοποίηση του τουρισμού. Τα ατμόπλοια έγιναν ταχύτερα, ασφαλέστερα και πιο προσιτά. Η εφεύρεση του αυτοκινήτου και η μαζική παραγωγή του αποτέλεσε τομή στην ιστορία του εσωτερικού τουρισμού και έδωσε δυνατότητα στους ταξιδιώτες να είναι αυτόνομοι και ανεξάρτητοι. Επίσης, ένα εκτεταμένο δίκτυο λεωφορειακών γραμμών συνέδεε τις μεγαλύτερες πόλεις διευκολύνοντας τις μετακινήσεις ακόμα περισσότερο. Παράλληλα, έγιναν οι πρώτες πτήσεις οργανωμένης μεταφοράς εμπορευμάτων με αεροπλάνα και στο τέλος του 1930 ξεκίνησαν συστηματικές πτήσεις με μικρό αριθμό επιβατών στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Ο νεωτερισμός και ο μετασχηματισμός των συγκοινωνιών έδωσε ώθηση σε μια νέα βιομηχανία, αυτή του τουρισμού. Την ίδια δεκαετία, η εξάπλωση ξενοδοχειακών επιχειρήσεων και πρακτορείων (αλυσίδων) σε παραθεριστικές περιοχές, αλλά και εμπορικών κέντρων συνοδεύτηκε από την μαζική ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων, την τυποποίηση, τον 19

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

εκσυγχρονισμό των τουριστικών υποδομών και υπηρεσιών αλλά και το άνοιγμα νέων επαγγελματικών εξειδικεύσεων και μορφών απασχόλησης παγκοσμίως. (Larsen, J., Urri, J., 2011) Ο τουρισμός μετεξελίχθηκε σε οικονομική δραστηριότητα με προφανή θετικά αποτελέσματα για την οικονομία των περισσότερων αναπτυγμένων χωρών. Η προώθηση του ελεύθερου χρόνου με απώτερο σκοπό την «κατανάλωση» ταξιδιωτικών προφορών, φυσικών αλλά και τεχνητών τοπίων ευεξίας, χαλάρωσης, αναψυχής και εκτόνωσης καθόρισε ως σημαντικό οικονομικό πλεονέκτημα την βιομηχανία του τουρισμού. Άρχισαν να χρησιμοποιούνται όροι όπως «πληρωμένες διακοπές», «άδεια μετ΄ αποδοχών», «τουριστική σεζόν» με το τουρισμό να αποτελεί πλέον όχι μόνο ισχυρό παρονομαστή της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης αλλά να αναδεικνύεται σε κοινωνικό φαινόμενο, επιδρώντας στην σύγχρονη πολιτισμική δομή. Από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα, το διαδίκτυο και η παγκοσμιοποίηση επηρεάζουν και μεταμορφώνουν διάφορες μορφές της κοινωνικής ζωής και σε συνδυασμό με το κινητό τηλέφωνο οι μορφές της επικοινωνίας αλλάζουν εντυπωσιακά καθώς ο άνθρωπος μετακινείται. Ο Bauman περιγράφει αυτή τη μεταβολή ως «αυξανόμενη» από «ένα σταθερό νεωτερισμό σε ένα υγρό και διαρκώς επιταχυνόμενο ρευστό νεωτερισμό». Σήμερα οι αποστάσεις των προορισμών μοιάζουν να συμπυκνώνονται και αυτό οφείλεται στις ταχύτατες ροές ταξιδιωτών και τουριστών που μετακινούνται από τόπο σε τόπο και από αεροδρόμιο σε αεροδρόμιο. Τις τελευταίες δεκαετίες, δημιουργούνται συνεχώς νέοι και διαφορετικοί λόγοι για τους οποίους θα μπορούσε να ταξιδέψει κανείς σε μια περιοχή. Πολλά είναι τα είδη τουρισμού και οι κατηγορίες που χαρακτηρίζουν τον τουρίστα σήμερα και ολοένα ανοίγονται περισσότερες εναλλακτικές ευκαιρίες για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου και νέοι χώροι επενδύσεων και ανάπτυξης υποδομών.

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

2.2. ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ – ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ Ο τουρισμός σήμερα είναι το ταξίδι και η παραμονή μακριά από την μόνιμη κατοικία με σκοπό την αναψυχή, τη χαλάρωση και την ευχαρίστηση, μέσω της παροχής εμπορικών υπηρεσιών. Διακρίνεται από την εξερεύνηση, λόγω του ότι οι τουρίστες ακολουθούν μια «πεπατημένη οδό» και επωφελούνται από τα καθιερωμένα συστήματα παροχής για την προσωπική τους διευκόλυνση αποφεύγοντας δυσκολίες, κινδύνους και αμηχανία. (Walton J. K., 2012) Στη «μοντέρνα» κοινωνία, ο τουρισμός λειτουργεί ως το διακριτό στοιχείο της εργασίας από την αναψυχή, αφού κατά τη διαδικασία του τουρισμού οι κανόνες της πρακτικής και της καθημερινότητας της κοινωνικής ζωής δεν ακολουθούνται από τον άνθρωπο, βραχυπρόθεσμα, δίνοντας χώρο σε απρογραμμάτιστες, ανέμελες, ευχάριστες στιγμές. Η προέλευση της λέξης τουρισμός είναι από την γαλλική λέξη “tour” η οποία προέρχεται από τη λατινική λέξη “tormus” και σημαίνει γύρος ή περιήγηση. (Βαρβαρέσος, Σ., 1998) Το 1941, οι Hunziker και Krapf επεξηγούν την έννοια του τουρισμού ως «το σύνολο των γεγονότων και σχέσεων που προκύπτουν από τη μετακίνηση και την παραμονή των ατόμων εκτός του μόνιμου τόπου κατοικίας τους, υπό την προϋπόθεση να μην οδηγούνται σε μόνιμη παραμονή και να μη συνδέονται με καμία κερδοσκοπική δραστηριότητα». (Hunziker, W., Krapf, K., 1941) Σήμερα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (World Tourism Organization - UNWTO) αναφέρεται στο τουρισμό ως κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό φαινόμενο, στο οποίο και συνεπάγεται η μετακίνηση των ανθρώπων σε χώρες και τόπους εκτός της καθορισμένης σε αυτούς περιοχής κατοίκησης, για λόγους προσωπικούς ή επαγγελματικούς. Οι άνθρωποι αυτοί ονομάζονται τουρίστες (εκδρομείς ή ακόμα και επισκέπτες) και μέσω του τουρισμού και ανάλογα με τις δραστηριότητες που επιλέγουν οδηγούνται σε τουριστικές δαπάνες. Συνεπώς ο τουρισμός επηρεάζει και επηρεάζεται από την οικονομία, το φυσικό και το τεχνητό περιβάλλον, τον τοπικό πληθυσμό οποιασδήποτε περιοχής που αποτελεί τουριστικό προορισμό αλλά και τον ίδιο τον τουρίστα. (UNWTO, 2007) Οι τουριστικοί προορισμοί επιλέγονται χάρη στην ύπαρξη της προσμονής. Αυτή με την σειρά της οφείλεται στη φαντασία του τουρίστα για έντονη ευχαρίστηση και συντηρείται με τη βοήθεια των κινηματογραφικών ταινιών, της τηλεόρασης, του περιοδικού τύπου, των εφημερίδων, των βιβλίων, της λογοτεχνίας και του διαδικτύου. (Larsen J., Urri J., 2011) Σήμερα η ίδια ευχαρίστηση αμεσότερη, κατέχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε κοινωνικά δίκτυα και εφαρμογές όπως το instagram, το facebook, το youtube κ.λπ., τονίζοντας ότι το ταξίδι και η παραμονή σε άλλους τόπους είναι κάτι που δεν ανήκει στους συνήθεις προορισμούς της καθημερινότητας του καθενός μας.

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

2.3. ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα υπήρξε σημαντική εξέλιξη του φαινομένου του τουρισμού. Συντελεστές αυτής της ανάπτυξης ήταν οικονομικοί, κοινωνικοί και πολιτιστικοί παράγοντες ενώ ταυτόχρονα καταλυτική δράση είχαν τα τεχνολογικά επιτεύγματα πολλών επιστημονικών πεδίων. Παράλληλα, έγιναν μετατροπές του θεσμικού, νομοθετικού και εργασιακού πλαισίου με θέμα τις σχέσεις εργασίας, τον ελεύθερο χρόνο των εργαζομένων, την αύξηση των εισοδημάτων και τη βελτίωση των τουριστικών υποδομών με εθνικές ή και διεθνείς επενδύσεις. Συνεπώς οι τουρίστες επηρεάστηκαν, οι προτιμήσεις, οι επιλογές και οι απαιτήσεις και τα κριτήρια των ταξιδιών τους όχι μόνο διαφοροποιήθηκαν αλλά και πολλαπλασιάστηκαν και νέες μορφές τουρισμού γεννήθηκαν. Με βάση τον τόπο προέλευσης των ταξιδιωτών, ο τουρισμός διακρίνεται σε τρεις κύριες μορφές τουρισμού που είναι ο εγχώριος ή εσωτερικός τουρισμός, με τουρίστες τους κατοίκους μιας χώρας που ταξιδεύουν εντός αυτής, ο εισερχόμενος τουρισμός, με τουρίστες τους αλλοδαπούς που φεύγουν από την χώρα τους και επισκέπτονται μια άλλη χώρα για ορισμένο χρονικό διάστημα και ο εξερχόμενος ή εξωτερικός τουρισμός, με τουρίστες τους κάτοικους της χώρας που επιλέγουν να ταξιδέψουν για να επισκεφθούν μια άλλη χώρα για ορισμένο χρονικό διάστημα. (Γείτονα, M., Σαραντόπουλος, I., 2015) Εκτενέστερη ταξινόμηση των μορφών τουρισμού προκύπτει από τον τρόπο οργάνωσης, τον χρόνο και τον επιδιωκόμενο στόχο της μετακίνησης. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι μορφές τουρισμού προσδιορίζονται ανάλογα με τον τρόπο διακίνησης των τουριστών, με την εποχή, τον τρόπο μετακίνησης, την ομάδα που ανήκει ή όχι ο τουρίστας, όπως για παράδειγμα ο ατομικός ή συλλογικός τουρισμός ο οποίος μπορεί να εξαρτάται από τις θεματικές και κοινωνικές αναζητήσεις του κάθε τουρίστα. Ο τουρισμός μπορεί να συμπίπτει με άλλες δραστηριότητες, ενδιαφέροντα ή διαδικασίες, έχοντας ως αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων κοινών κατηγοριών, με συγκεκριμένη βάση οικονομικών, πολιτιστικών και σίγουρα επιχειρηματικών συμφερόντων. (Κοντουδάκη, A., Μυλωνόπουλος, Δ., 2011) Σήμερα, όσο ποτέ, οι διάφορες μορφές τουρισμού με ιδιαίτερα τουριστικά χαρακτηριστικά πληθαίνουν, διευρύνουν τα όρια της έννοιας του τουρισμού, καινοτομούν και προσελκύουν νέες κατηγορίες ταξιδιωτών. Στην συνέχεια αναφέρονται μερικές από τις δημοφιλέστερες μορφές τουρισμού, όπως:

Πολιτιστικός Τουρισμός Ο πολιτιστικός τουρισμός αναφέρεται στην εξερεύνηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και είναι γνωστός από την αρχαιότητα καθώς οι περιηγήσεις της εποχής στόχευαν στην επαφή με άλλους πολιτισμούς και άλλες κοινωνίες. Ο πολιτιστικός τουρίστας επιθυμεί να κατανοήσει το χαρακτήρα ενός τόπου και τον πολιτισμό του ως σύνολο που 22

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

περιλαμβάνει την ιστορία και την αρχαιολογία, το λαό και τον τρόπο ζωής του, την πολιτιστική εξέλιξη, τις τέχνες και την αρχιτεκτονική, το φαγητό, το κρασί και την τοπική παράδοση (οινοτουρισμός - γαστρονομία), τα διάφορα φεστιβάλ και τις εκδηλώσεις, την κοινωνική, την οικονομική και πολιτική δομή. Η Ελλάδα ως τουριστικός προορισμός ταυτίστηκε, από το δέκατο ένατο αιώνα μ.Χ., με τον αρχαιολογικό και μνημειακό της πλούτο. Σημαντικοί περιηγητές επισκέφθηκαν τη χώρα και μέσω των γραπτών τους κειμένων πρόβαλλαν την Ελλάδα διεθνώς ως πολιτιστικό προορισμό.

Βιομηχανικός τουρισμός Ο βιομηχανικός τουρισμός σχετίζεται με την επίσκεψη βιομηχανικών χώρων που έχουν αποβάλλει την αρχική τους χρήση και λειτουργούν ως χώροι πολιτισμού και φυσικά αποτελούν στοιχείο πολιτισμού. Εντάσσεται στον πολιτιστικό τουρισμό και αναφέρεται στο βιομηχανικό στοιχείο όπως αυτό συναντιέται σε μια περιοχή ή χώρα, ακόμα και αν αυτό το στοιχείο συρρικνώνεται ή εξαφανίζεται και παύει να χαρακτηρίζει τη συγκεκριμένη περιοχή. Με τις κατάλληλες επεμβάσεις, οι χώροι αυτοί αποτελούν πολιτισμικό πόλο έλξης και λειτουργούν ως μουσεία, ως εκθεσιακοί χώροι ή και ως πολυχώροι αναψυχής. Δημιουργείται έτσι ένα τουριστικό ρεύμα βασισμένο στους βιομηχανικούς χώρους που λειτουργούν ή έχουν πάψει να λειτουργούν. Στην Ευρώπη, πολλά κράτη μεριμνούν για την προστασία και την αξιοποίηση της βιομηχανικής τους κληρονομιάς και καθιστούν τα μνημεία αυτά πόλους έλξης τουριστών. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πρώην βιομηχανική περιοχή στο Άμστερνταμ, γνωστή σήμερα ως NDSM Area (Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij – ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη στο Άμστερνταμ από1946 μέχρι 1979).

Οικοτουρισμός Ο οικοτουρισμός ή πράσινος τουρισμός είναι ένα ταξίδι που επικεντρώνεται στο φυσικό περιβάλλον ενός τόπου, σε σχετικά άθικτες φυσικές περιοχές με στόχο την απόλαυση της φύσης, ενώ παράλληλα προωθεί την προστασία αυτής και ελαχιστοποιεί τις αρνητικές επιδράσεις των επισκεπτών στο περιβάλλον. Ουσιαστικά, ο οικοτουρισμός είναι το ταξίδι στη φύση που συνδυάζει την προστασία του περιβάλλοντος με την αειφόρο ανάπτυξη. Διαδεδομένες οικοτουριστικές δραστηριότητες είναι η περιήγηση σε δάση, σε εθνικούς δρυμούς και εθνικά πάρκα, η παρατήρηση της σπάνιας πανίδας, η πεζοπορία, η ποδηλασία, η διάσχιση φαραγγιών, το κανό – καγιάκ σε ποτάμια και λίμνες, η ορειβασία και η αναρρίχηση. Συχνά στην συγκεκριμένη μορφή τουρισμού περιλαμβάνονται και δραστηριότητες αγροτουρισμού και τουρισμού υπαίθρου.

Αγροτουρισμός Η αγροτική δραστηριότητα έχει ζωτικής σημασίας ρόλο για την οικονομία και την κοινωνία και τον πολιτισμό διαχρονικά. Την τελευταία δεκαετία η ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος καθίσταται πρωταρχικής 23

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

σημασίας, παγκοσμίως και η ύπαιθρος αποκτά ιδιαίτερη περιβαλλοντική αξία. Σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο έχει ξεκινήσει η διαμόρφωση πολιτικής με στόχο την αξιοποίηση του αγροτικού χώρου, με δράσεις ανάδειξης του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος. Η προσπάθεια με το πλαίσιο αυτό στοχεύει στην αξιοποίηση των αγροτικών περιοχών ως βάση για την ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων και την ανάπτυξη του αγροτουρισμού ως ιδιαίτερης μορφής τουρισμού. Αυτή η μορφή τουρισμού παρέχει δυνατότητες για πολλές δραστηριότητες κατά την παραμονή σε αγροτικό κατάλυμα όπως: τη συμμετοχή σε αγροτικές εργασίες, τη συμμετοχή σε αγροτικές εκδηλώσεις και γιορτές (για παράδειγμα γιορτή του κάστανου, γιορτή του κρασιού, γιορτή της ελιάς κ.λπ.) και σε συνδυασμό με πολιτιστικές εκδηλώσεις και παραδοσιακά ήθη και έθιμα της περιοχής. (Κοντουδάκη, A., Μυλωνόπουλος, Δ., 2011)

Θαλάσσιος τουρισμός Η θάλασσα αποτελεί σπουδαίο φυσικό πόρο και η εκτεταμένη παράκτια ηπειρωτική και νησιωτική ακτογραμμή της χώρας μας αποτελεί τη βάση ανάπτυξης διαφόρων θαλάσσιων δραστηριοτήτων αναψυχής. Ο θαλάσσιος τουρισμός είναι μια από τις δυναμικότερες μορφές του σύγχρονου τουρισμού. Περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες αναψυχής που έχουν ως πεδίο αναφοράς και ανάπτυξης το θαλάσσιο περιβάλλον. Το πλαίσιο των θαλάσσιων τουριστικών δραστηριοτήτων είναι ευρύ. Ανάλογα με τη φυσική διαμόρφωση των ακτών και τη γεωγραφική της θέση, κάθε χώρα μπορεί να καλύψει διάφορες μορφές του θαλάσσιου τουρισμού. Υπάρχουν περιοχές όπου, εκτός από τις κλασσικές θαλάσσιες δραστηριότητες, για παράδειγμα κολύμβηση ή ηλιοθεραπεία, αναπτύσσεται η ιστιοσανίδα, οι καταδύσεις αναψυχής, η παρατήρηση θαλάσσιων ειδών ζωής, το ψάρεμα. Πολύ δημοφιλής τις τελευταίες δεκαετίες είναι και ο τουρισμός με τα ιστιοφόρα, δηλαδή η επίσκεψη νησιών με θαλάσσια σκάφη μικρότερα ή μεγαλύτερα που διαθέτουν ξενοδοχειακή υποδομή για την διαμονή, εστίαση ακόμα και την ψυχαγωγία των επιβατών.

Θρησκευτικός τουρισμός Ο Θρησκευτικός τουρισμός αναφέρεται στην ατομική μετακίνηση ή μετακίνηση ομάδων πληθυσμού με παρόμοια ενδιαφέροντα και παραμονή σε μια περιοχή με σκοπό το προσκύνημα, την επίσκεψη ιερών τόπων ή τη συμμετοχή σε θρησκευτικές εκδηλώσεις. Από την αρχαιότητα, το προσκύνημα αποτελούσε αιτία της ανθρώπινης μετακίνησης. Ο Ηρόδοτος περιέγραψε στις «Ιστορίες» του τη μετακίνηση χιλιάδων Αιγυπτίων, που έπλεαν στο Νείλο με τις φελούκες τους για να μεταβούν για προσκύνημα στο ναό της Μέμφιδος. Οι αρχαίοι Έλληνες επισκέπτονταν τους Δελφούς για να ζητήσουν το χρησμό από το Μαντείο του Απόλλωνα. Σήμερα χιλιάδες προσκυνητές συρρέουν κάθε χρόνο για να προσκυνήσουν στην Παναγία της Ευαγγελίστριας στην Τήνο ή στο σπήλαιο της Αποκάλυψης στην Πάτμο, στους Αγίους Τόπους στα Ιεροσόλυμα, στην πόλη Φάτιμα στην Πορτογαλία, στην πόλη Λούρδη στη Γαλλία ή ακολουθούν την προσκυνηματική διαδρομή για το Σαντιάγκο ντε 24

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Κομποστέλα στην Ισπανία, συμμετέχοντας σε δραστηριότητες που έχουν τουριστικό χαρακτήρα, όσον αφορά το ταξίδι, την υποδοχή, την εστίαση και τη διαμονή στους τόπους προορισμού. Σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχει σύνδεση του θρησκευτικού και του πολιτιστικού στοιχείου, ενώ εξακολουθεί να παραμένει έντονο το ενδιαφέρον για τις περαιτέρω δυνατότητες ανάπτυξης του θρησκευτικού τουρισμού. (Γείτονα, M., Σαραντόπουλος, I., 2015)

Αθλητικός τουρισμός Ο αθλητικός τουρισμός στοχεύει στην ατομική ή συλλογική μετακίνηση ατόμων και αθλητών για την παρακολούθηση ή συμμετοχή αθλητικών αγώνων ή και συναφών δράσεων. Αποτελεί ένα ιδιαίτερα σύνθετο και ευρύ φαινόμενο και διάφοροι συγγραφείς ορίζουν την έννοια του ως όλες τις μορφές ενεργητικής και παθητικής συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες. Η συμμετοχή στις δραστηριότητες αυτές είναι τυχαία ή οργανωμένη και γίνεται για επαγγελματικούς ή μη λόγους με την προϋπόθεση της μετακίνησης μακριά από τον τόπο διαμονής και εργασίας. Για την ανάπτυξη του αθλητικού τουρισμού είναι αναγκαία η ύπαρξη υψηλής ποιότητας υποδομών. Η επένδυση για τη δημιουργία τέτοιων υποδομών επηρεάζει θετικά την ζήτηση και συμβάλει στην προσέλκυση τουριστών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διενέργεια των Ολυμπιακών και Παραολυμπιακών Αγώνων κάθε τέσσερα χρόνια σε διαφορετική χώρα.

Συνεδριακός τουρισμός Ο επαγγελματικός τουρισμός, δηλαδή ο τουρισμός συνεδρίων, εκθέσεων και κινήτρων παρουσιάζει εντυπωσιακή ανάπτυξη και οργανώνεται για επιστημονικές συναντήσεις συνδυάζοντας την αναψυχή των συμμετεχόντων. Ο όρος που χρησιμοποιείται είναι τα αρχικά MICE δηλαδή Meetings Incentives, Conferences, Exhibitions. Η παγκοσμιοποίηση της αγοράς επιβάλλει τη συνεχή ενημέρωση και συνεργασία των επιστημόνων και των στελεχών του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα. Παράλληλα, η ανάγκη άμεσης επικοινωνίας και ψυχαγωγίας που είναι ιδιαίτερα αυξημένη στις ημέρες μας, οδηγεί στη διοργάνωση συναντήσεων, συνεδρίων, συσκέψεων, κ.λπ. μεταξύ ατόμων που προέρχονται από διαφορετικούς γεωγραφικούς χώρους σε πόλεις μακριά από τον τόπο εργασίας και διαμονής τους. Ο αριθμός των ανθρώπων που ταξιδεύουν προκειμένου να συμμετάσχουν σε συνέδρια είναι ιδιαίτερα αυξημένος. Συχνότατα, μάλιστα, τα άτομα αυτά συνοδεύονται από μέλη της οικογένειάς τους βρίσκοντας μία ευκαιρία για τουριστική περιήγηση και διακοπές. Οι κλιματολογικές συνθήκες, η γεωγραφική θέση, το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον του τόπου διοργάνωσης διεθνών συνεδρίων συνιστούν πρωταρχικές παραμέτρους στην λήψη της σχετικής απόφασης. Σ΄ αυτή την κατεύθυνση, πολλές χώρες καταβάλλουν σημαντικές προσπάθειες δημιουργώντας την κατάλληλη συνεδριακή υποδομή για την προσέλκυση διεθνών συνεδρίων και εκθέσεων. (Γείτονα, M., Σαραντόπουλος, I., 2015)

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Τουρισμός Υγείας Ο τουρισμός υγείας αποτελείται από τρεις υποκατηγορίες μορφών τουρισμού τον ιαματικό τουρισμό, τον τουρισμό ευεξίας και τον ιατρικό τουρισμό. Είναι ο συνδυασμός θεραπείας, αποθεραπείας ή ακόμα και εναλλακτικής ιατρικής με διακοπές και αναψυχή σε χώρες ή μέρη τα οποία επιλέγει και επισκέπτεται ο τουρίστας υγείας για συγκεκριμένο σκοπό. Η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού συνιστά αντικείμενο της ερευνητικής εργασίας και θα αναλυθεί εκτενώς σε επόμενο κεφάλαιο. Χάρη στην ειδικότερη αναζήτηση του αντικειμένου ενδιαφέροντος κάθε τουρίστα έχουν προκύψει πολυάριθμα είδη και υποκατηγορίες μορφών τουρισμού, δίνοντας έτσι ελευθερία για ποικίλες, διαφορετικές επιλογές ταξιδιών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελούν παραδείγματα μορφών τουρισμού όπως ο τουρισμός πόλης, ο αρχαιολογικός τουρισμός και ο τουρισμός τέχνης που ανήκουν στην ευρύτερη κατηγορία του πολιτιστικού τουρισμού. Ο μορφωτικός τουρισμός επίσης μπορεί να συνδεθεί με τον εκπαιδευτικό τουρισμό, τον αρχιτεκτονικό τουρισμό και τον συνεδριακό τουρισμό ενώ ο συνεδριακός τουρισμός πιθανόν να σχετίζεται με τον ιατρικό τουρισμό τουλάχιστον στα συνέδρια με κύρια θεματική την υγεία και τις ιατρικές εξελίξεις. Το συμπέρασμα είναι ότι όσο εύπλαστη, γεμάτη καινοτόμες ιδέες και επαναστατικές τεχνολογικές λύσεις είναι η σημερινή κοινωνία, τόσο θα παραμένουν οι θεματικές ενότητες του τουρισμού ρευστές, αλλάζοντας και εξελίσσοντας τις παροχές, τις επιλογές και τις απαιτήσεις του σύγχρονου και μελλοντικού τουρίστα. Δεν είναι τυχαίο που όλο και πιο ευφάνταστες ιδέες για εναλλακτικές μορφές τουρισμού εμφανίζονται με την πάροδο των χρόνων. Οι σημερινές τάσεις στην τουριστική βιομηχανία επιβάλλουν και προωθούν νέες, πρωτότυπες μορφές τουρισμού όπως ο οινοτουρισμός, ο κινηματογραφικός τουρισμός, ο γαμήλιος τουρισμός, ο σκοτεινός τουρισμός ακόμα και είδη τουρισμού πιο ιδιαίτερα όπως ο insta τουρισμός (από την γνωστή εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης instagram), ο google τουρισμός (τουρισμός όπου η εφαρμογή αναζήτησης google καθοδηγεί και προτείνει στον τουρίστα οτιδήποτε εκείνος μπορεί να χρειαστεί κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού και τον επιβραβεύει όταν αυτός παίρνει φωτογραφίες από τους χώρους που επισκέπτεται). Αν και είναι σαφής η διάκριση μεταξύ του ταξιδιού της εικονικής πραγματικότητας μέσω του διαδικτύου, του φανταστικού ταξιδιού μέσω της τηλεφωνικής σύνδεσης, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης και του πραγματικού - σωματικού ταξιδιού στις υποδομές που προσφέρει η σύγχρονη παγκόσμια τουριστική βιομηχανία, οι μελλοντικές προκλήσεις του επανασχεδιασμού της τουριστικής περιήγησης είναι γεγονός και αφήνουν ερωτηματικά στο πως θα παρέχονται στο μέλλον στους ενδιαφερόμενους. Τέλος, ο διαστημικός τουρισμός αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα που επιβεβαιώνει τα παραπάνω και αποτελεί μια μορφή τουρισμού που αναμένεται να συναντήσουμε όλο και συχνότερα στο μέλλον. (CNN Greece, 2019) Εκτός από τις μορφές τουρισμού που αναπτύχθηκαν παραπάνω, ο τουρισμός διακρίνεται και ανάλογα με τον αριθμό των ατόμων που πρόκειται να κατευθυνθούν στον προορισμό τους. Αρκετοί τουρίστες προτιμούν τον 26

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ατομικό τουρισμό, όπου το πρόγραμμα της περιήγησης και τον προορισμό τον καθορίζουν με βάση τις προσωπικές τους επιθυμίες. Από την άλλη, ο οργανωμένος ομαδικός τουρισμός είναι μια μορφή που ταυτίζεται με το συλλογικό τουρισμό ενώ σχολιάζεται και αμφισβητείται εξαιτίας των αρνητικών επιπτώσεων που επιφέρει στο περιβάλλον και την κοινωνία γενικότερα. Η αλλοτρίωση των πολιτιστικών, θρησκευτικών ιδιαιτεροτήτων και ηθικών αξιών ενός πληθυσμού καθώς και η κατάχρηση των εγχώριων πλουτοπαραγωγικών πηγών έχουν ως συνέπειες αφενός μεν, την υιοθέτηση δυσμενών και επικίνδυνων αλλαγών στον τρόπο ζωής και αφετέρου, τη μόλυνση και ρύπανση του περιβάλλοντος. Προς αποφυγή των επιπτώσεων που οφείλονται στον ομαδικό τουρισμό, πολλές χώρες έχουν στραφεί προς την υιοθέτηση του φιλικού προς το περιβάλλον τουρισμού και της βιώσιμης ανάπτυξης προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν την αστικοποίηση, τη μόλυνση και τη διάβρωση των πολιτιστικών και ηθικών αξιών της τοπικής κοινωνίας. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Συμπερασματικά κρίνεται σημαντική η επισήμανση ότι οι προαναφερθείσες κατηγορίες του τουρισμού μπορεί να συνυπάρχουν στις περισσότερες μορφές, ανεξαρτήτως του ατομικού ή συλλογικού χαρακτήρα, του προορισμού, της χρονικής επιλογής και της οποιασδήποτε σκοπιμότητας. Οι επικρατέστερες τουριστικές επιλογές βασίζονται κυρίως στη σκοπιμότητα και τις προθέσεις των επισκεπτών και στη συνέχεια συνδυάζονται και αξιοποιούνται με το διαθέσιμο τουριστικό προϊόν της εκάστοτε περιοχής ή χώρας. (Βαρβαρέσος, Σ., 2007)

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 3. Αναμνηστική κάρτ ποστάλ του νεαρού Charles – Edouard Jeanneret (Le Corbusier), με σκίτσο του στο πίσω μέρος από το ταξίδι του στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο (1907 – 1911), όντας ταξιδιώτης επηρεασμένος από την μακραίωνη παράδοση του “Grand Tour”.

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

Εικόνα 4. Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής επιστήμης.

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

3.1. ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΓΕΙΑΣ Από τα βάθη των ιστορικών χρόνων, οι άνθρωποι έχουν ταξιδέψει μεγάλες αποστάσεις για να φροντίσουν την υγεία τους. Μπορεί ο ιατρικός τουρισμός σήμερα να θεωρείται ως πρόσφατο φαινόμενο, επί της ουσίας όμως και πρακτικά έχει τις ρίζες του βαθιά στον χρόνο. Οι άνθρωποι αναζητούσαν προορισμούς και ταξίδευαν για να θεραπευτούν από τις εκάστοτε ασθένειες της εποχής τους υπό την καθοδήγηση γνωστών θεραπευτών.

Εικόνα 5. Σχέδιο αναπαράστασης του «Θόλου» του Ασκληπιείου της Επιδαύρου. (οικοδομήθηκε το 365 - 335 π.Χ.)

Εικόνα 6. Ο Ναός του Ασκληπιού αποτελεί το κεντρικό οικοδόμημα του Ιερού της Επιδαύρου. (οικοδομήθηκε το 380 - 370 π.Χ.)

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

3.1.1. Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ Για πολλούς από τους αρχαίους πολιτισμούς, ο ιατρικός τουρισμός παρεχόταν σε ιερούς ναούς με τη μορφή λουτρών και θερμών πηγών. Γραπτές ιστορικές αφηγήσεις της Ελλάδας, της Ινδίας και της Αιγύπτου τεκμηριώνουν την κολύμβηση και την επούλωση πληγών σε ιαματικές πηγές. Οι άνθρωποι από την αρχαιότητα χρησιμοποιούσαν το νερό ως μέσο θεραπείας. Οι Βαβυλώνιοι είχαν συνδέσει την έννοια του ιατρού με κάποιον άνθρωπο που γνώριζε καλά τις ιδιότητες του νερού. (Καλφιώτης, Σ., 1972) Εξάλλου, οι θεραπείες για ποικίλες αρρώστιες ήταν συνυφασμένες με την χρήση ιαματικών και μεταλλικών νερών. Οι Σουμέριοι, το 4000 π.Χ., κατασκεύασαν τις πρώτες εγκαταστάσεις τουρισμού υγείας δίπλα από ιαματικές πηγές, στις οποίες εμπεριέχονταν ναοί και λουτρά. Επιπλέον, διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα, δείχνουν ήδη από το 3.000 π.Χ. ότι οι αρχαίοι Μεσοποτάμιοι ταξίδευαν στο ναό ενός θεράποντος θεού στο Τελ Μπράκ, της Συρίας, σε αναζήτηση μιας θεραπείας για διαταραχές της όρασης. (Τσόκα, Ι., 2008) Στην Ευρώπη, την εποχή του Χαλκού, δηλαδή το 2000 π.Χ., και πιο συγκεκριμένα σε περιοχές της σημερινής Ελβετίας, έχει καταγραφεί πως κάποιες φυλές κατευθύνονταν σε ιαματικές πηγές, πλούσιες σε σίδηρο, στις οποίες κολυμπούσαν και έπιναν το «ευεργετικό» νερό τους. (Kazemi, Z., 2007)

Αρχαία Ελλάδα Είναι γεγονός, ότι οι παραπάνω πολιτισμοί είχαν κατανοήσει τις θετικές επιπτώσεις και την επούλωση των πληγών του σώματος χάρη στα μεταλλικά στοιχεία του νερού, οι δε αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τα λουτρά για την υγιεινή του σώματος, ήδη από το 1500 π.Χ.. Βιβλιογραφικά, οι Έλληνες αναφέρονται ως οι πρώτοι στην εγκαθίδρυση ενός ολοκληρωμένου συστήματος ιατρικού τουρισμού. (Διαμαντάκη, Ε., Σταθοπούλου, Σ., 2008) Το πρώτο καταγεγραμμένο περιστατικό ιατρικού τουρισμού εμφανίζεται στην Αρχαία Ελλάδα, περίπου κατά τον δέκατο έκτο αιώνα π.Χ., όταν οι Έλληνες προσκυνητές ταξίδευαν από όλη την Μεσόγειο στην ευρύτερη περιοχή του Σαρωνικού κόλπου με προορισμό την περιοχή Επιδαύρια, που αποτελούσε το άδυτο του θεραπευτή θεού Ασκληπιού και ήταν ο πρώτος ταξιδιωτικός προορισμός ιαματικού τουρισμού. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο βασιλιάς της Επιδαύρου Μάλος, ιδρύει ιερό ναό προς τιμήν του θεού Απόλλωνα, ο οποίος θεωρούταν ο θεός που θεράπευε τους θεούς (Παιήων) στο λόφο του Κυνορτίου. Κοντά στον ιερό ναό, αναφέρεται ότι η εγγονή του βασιλιά Μάλου, η Κορωνίδα, γέννησε τον Ασκληπιό, του οποίου πατέρας θεωρήθηκε ο θεός Απόλλων. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Ο Ασκληπιός διδάχθηκε από τον Κένταυρο Χείρων, την «τέχνη» της ιατρικής καθώς και τις θεραπευτικές ιδιότητες της πλούσιας χλωρίδας. «Κατέστη μέγας ιατρός, θεραπεύων πάσας τας νόσους είτε δι’ επωδών, είτε δια φαρμάκων, είτε δι’ εγχειρήσεων». Ο Ασκληπιός ήταν ο θεός της Ιατρικής και της Υγείας, ο πρώτος θνητός θεραπευτής και το φίδι ήταν το ιερό ζώο του και σύμβολό του το ραβδί. (Κούζης, Α., 1929) 33

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

Οι αρχαίοι Έλληνες για να τιμήσουν τη μεγάλη προσφορά του Ασκληπιού, ίδρυσαν τα Ασκληπιεία, τα οποία στην αρχή ήταν ναοί λατρείας στο θεό και αργότερα τα πρώτα κέντρα υγείας στον κόσμο, όπου προσέτρεχαν ασθενείς για να θεραπευθούν. Τότε, βέβαια, χιλιάδες χρόνια πριν, οι ασθενείς αναζητούσαν θεραπευτικά ύδατα ή τη γενναιοδωρία των θεών προκειμένου να θεραπευτούν από κάποιες κοινές ασθένειες της εποχής εκείνης. (Τσορώνη, Β. Γ., 2013) Τον πέμπτο αιώνα π.Χ., ο Ηρόδοτος υπήρξε από τους πρώτους παρατηρητές των ιαματικών πηγών ενώ την ίδια εποχή δημιουργήθηκαν και τα δημόσια λουτρά. Οι αρχαίοι Έλληνες επισκέπτονταν περιοχές με ιαματικές πηγές για τη θεραπεία διαφόρων παθήσεων. Ο Ιπποκράτης αναφέρει στα συγγράμματά του τις παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυται η χρήση των ιαματικών πηγών. (Διαμαντάκη, Ε., Σταθοπούλου, Σ., 2008) Τα ιαματικά λουτρά και τα δημόσια λουτρά ήταν από καιρό δημοφιλής προορισμός για όσους αναζητούν ιατρική φροντίδα, πριν οι αρχαίοι Έλληνες αρχίσουν να υποβάλλονται σε θεραπείες μέσω «τελετουργικών επώασης», που είχαν τις ρίζες τους στην προσευχή, τη νηστεία και τη θρησκευτική τελετή. (Νικηφοράκης, Ν., Στρατουδάκης, Ν., 2016) Η ύπαρξη και η χρήση των ιαματικών πηγών, για θεραπευτικούς σκοπούς, αναφέρεται από πολλούς ιστορικούς, γεωγράφους και φιλόσοφους της εποχής (Αριστοτέλης, Στράβων, Πλούταρχος, Ηρόδοτος, Ιπποκράτης κ.λπ.). (Μαντζουράνη, Κ., Τζιφάκη, Χ., 2006) Μερικά από τα πιο γνωστά Ασκληπιεία, που δημιουργήθηκαν γύρω από τις θερμομεταλλικές πηγές, ήταν της Επιδαύρου, της Κω, της Τρίκκης (Τρίκαλα), της Συκυώνας, της Τιθορέας και των Αθηνών. Κύριο χαρακτηριστικό των Ασκληπιείων ήταν το άφθονο πηγαίο νερό, δηλαδή το «ιερό φρέαρ του Ασκληπιού». Βάση της θεραπευτικής αγωγής αποτελούσαν τα λουτρά, η ποσιοθεραπεία και η υδροθεραπεία για καθαρμούς. Τα Ασκληπιεία, ως πρώτα κέντρα υγείας, περιλάμβαναν εστιατόριο, ξενώνα, βιβλιοθήκη και θέατρα, στα οποία πραγματοποιούνταν θεατρικές παραστάσεις, μουσικοί, ποιητικοί, αθλητικοί αγώνες και άλλες δραστηριότητες που ήταν μέρος της θεραπείας. Η ευχάριστη διαμονή και η θεραπεία με διάφορα βότανα υπό μορφή αλοιφών αναμιγμένων με ζωικές και φυτικές ουσίες (λάδι, κερί, λίπος κ.α.) και ορυκτές ύλες (ψευδάργυρος, νιτρικός άργυρος κ.α.), ήταν κι αυτές αναγκαίες προκειμένου να επιτευχθεί ολιστική θεραπευτική αντιμετώπιση του ασθενούς. (Ανδρουτσόπουλος, Δ. Γ., 1960) Στα Ασκληπιεία υπήρχαν ιερείς, όπως οι σημερινοί ιατροί, οι οποίοι παρασκεύαζαν φάρμακα από βότανα, τα χορηγούσαν στους ασθενείς και τους συνιστούσαν κατάλληλη διατροφή. Σύμφωνα με την παράδοση, οι ασθενείς εφόσον εξαγνίζονταν με τα λουτρά, μεταφέρονταν σε ειδικούς χώρους τη νύχτα, όπου ερχόταν ο θεός στο όνειρο τους, «κατ’ όναρ» μεταμορφωμένος συνήθως σε φίδι ή και σε άλλο ζώο και τους θεράπευε. Η διαδικασία της θεραπείας περιλάμβανε δύο στάδια, το «προ της εγκοιμήσεως» και την «εγκοίμηση στο άβατο του 34

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ναού». Στο πρώτο στάδιο, ο ασθενής φιλοξενούνταν στο «κατακλιντήριο», συμμετέχοντας

σε πολλές

δραστηριότητες για την επίτευξη σωματικής και ψυχικής ευεξίας όπως, λουζόταν στις «ιερές» ιαματικές πηγές (λουτροθεραπεία, υδροποσία), νήστευε, παρακολουθούσε θεατρικές παραστάσεις και αγώνες, διάβαζε στη βιβλιοθήκη του ναού, ασκούνταν καθημερινά και η ζωή του ήταν πολύ ευχάριστη. Στο δεύτερο στάδιο, ο ασθενής είχε προετοιμαστεί κατάλληλα για την «εγκοίμηση» του στο άβατο του ναού, όπου περίμενε στο όνειρό του τον θεό να τον συμβουλεύσει σχετικά με τον τρόπο θεραπείας. Ο συνδυασμός της υδροθεραπείας και της κοινής συνεστίασης των ιερέων με τους ασθενείς συνέβαλε σημαντικά στην επίτευξη της σωματικής τους υγείας και της ψυχικής τους ηρεμίας και κατά συνέπεια στην αποθεραπεία τους. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Τα Ασκληπιεία ήταν ιδιαίτερα γνωστά στον αρχαίο κόσμο διότι προσέλκυαν ικέτες του θεού (ασθενείς) από όλες τις περιοχές, ακόμη κι από πολύ απομακρυσμένες. Οι σχετικές πληροφορίες ήταν καταγεγραμμένες σε πλάκες, στις οποίες αναφερόταν το όνομα του ασθενή, το ιατρικό ιστορικό του και ευχαριστήριες μνείες προς το θεό. (Αραβαντινός, Π. Α., 2001) Συγκεκριμένα, ο ρήτορας Αισχίνης είχε γράψει προς τιμήν του Ασκληπιού: «θνητών μεν τέχναις απυρούμενος, εις δε το θείον ελπίδα πάσαν έχων, προλιπών εύπαιδας Αθήνας, ιάθην ελθών, Ασκληπιέ, προς το σον άλσος, έλκος έχων κεφαλής ενιαύσιον, εν τρισί μησίν». (Νεοφώτιστος, Γ., 2011) Το Ασκληπιείο στην Επίδαυρο ήταν ο μεγαλύτερος ιερός ναός και ξενώνας, αποτελούνταν από εκατόν εξήντα δωμάτια και φιλοξενούσε ασθενείς και τους συνοδούς αυτών. Κατά τον τρίτο και τέταρτο αιώνα π.Χ., το Ασκληπιείο ήκμασε και ο πλούτος που συγκεντρώθηκε από τα έσοδα των θεραπειών «νενομισμένα ιατρά» συνέβαλε όχι μόνο στην αρχιτεκτονική και λειτουργική ανάπτυξή του αλλά και στην επέκταση των εγκαταστάσεών του. Άλλα ιαματικά λουτρά - ναοί βρέθηκαν στην Ολυμπία και τους Δελφούς, όπου ασθενείς από όλη την Ελλάδα τα επισκέπτονταν. (Καββαδίας, Π., 1914) Επίσης, μεγάλος αριθμός πασχόντων συγκεντρώνονταν στα λουτρά της Αιδηψού, τα οποία επισκέφτηκε ο Κορνήλιος Σύλλας το 83 μ.Χ. και ο οποίος έκτισε το πρώτο λιθόκτιστο οίκημα λουτρών. (Διαμαντάκη, Ε., Σταθοπούλου, Σ., 2008)

Αρχαία Ινδία Στην αρχαιότητα, όπως ο θεός της ίασης Ασκληπιός λατρευόταν από τους Έλληνες και στην συνέχεια από τους Ρωμαίους, έτσι και στην Ασία, κυρίως στον Ινδουιστικό κόσμο, λάτρευαν τον θεό Σίβα. Στην Ινδία το σύστημα θεραπείας που ονομαζόταν Αγιουρβέδα, ήταν πολύ διάσημο και προσέλκυε πολλούς ανθρώπους από διαφορετικές χώρες για να θεραπευτούν ή να ανακουφιστούν. (Sullivan, K., Verma, H., Warrier, G., 2001) Χάρη στο συγκεκριμένο σύστημα φυσικής υγείας στο χώρο της παραδοσιακής ιατρικής, η Ινδία αποτέλεσε επίκεντρο πολιτιστικής, πνευματικής και φαρμακευτικής προόδου της Ανατολής στην αρχαιότητα. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Η Αγιουρβέδα έχει πλούσια και πολύπτυχη ιστορία, η οποία είναι σε μεγάλο βαθμό συνυφασμένη με την ινδική μυθολογία. Αγιουρβέδα σημαίνει «η επιστήμη της ζωής» και στοχεύει στην 35

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

αποκατάσταση της ισορροπίας του μυαλού, του σώματος, και της ψυχής. Η εφαρμογή της βασιζόταν στην αιτιολογία (την επιστήμη της αιτίας των ασθενειών), τη συμπτωματολογία (τη μελέτη και την ερμηνεία των συμπτωμάτων), και τη θεραπευτική αγωγή, ενώ επίκεντρό της ήταν η διατήρηση της ευεξίας και η βελτίωση της πνευματικής, διανοητικής, και σωματικής ικανότητας του ατόμου για αυτοθεραπεία. Τα αγιουρβεδικά φάρμακα βασίστηκαν σε φυτικά συστατικά και βότανα ενώ η αγιουρβεδική ιατρική περιλάμβανε πρακτικές για κλάδους της ιατρικής όπως η παιδιατρική, η βοτανοθεραπεία, η γενική αλλά και πλαστική χειρουργική. Στην Αγιουρβέδα, η πνευματικότητα θεωρείται θεμέλιος λίθος της ευεξίας σε αυτή τη ζωή και στην επόμενη. Από το 272 έως το 231 π.Χ., ο αυτοκράτορας της Ινδίας Ασόκα φρόντισε για τη δημιουργία πολλών αγιουρβεδικών νοσοκομείων και έστειλε εκπροσώπους στην Άπω και τη Μέση Ανατολή. Η φιλοσοφία της Αγιουρβέδα διαδόθηκε εκτός της Ινδίας και επηρέασε τις θεραπευτικές πρακτικές της Κίνας, της Αραβικής Χερσονήσου, της Περσίας ακόμα και της Ελλάδας. (Sullivan, K., Verma, H., Warrier, G., 2001)

Αρχαία Ρώμη Η λουτροθεραπεία παίρνει μεγάλες διαστάσεις κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους και ιδρύονται οι πρώτες λουτροπόλεις. (Μαντζουράνη, Κ., Τζιφάκη, Χ., 2006) Στην αρχαία Ρώμη, τα λουτρά θερμού νερού ή θέρμες (thermae) χρησιμοποιήθηκαν όχι μόνο για ιατρικούς σκοπούς αλλά και ως χώροι κοινωνικοποίησης για τις προνομιακές αριστοκρατικές τάξεις. Οι Ρωμαίοι δαπανούσαν μεγάλα χρηματικά ποσά για να αποκτήσουν πρόσβαση στα πολυάριθμα λουτρά και τις ιαματικές πηγές της εποχής. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Υπήρχαν δημόσιες θέρμες για τα μεγάλα αυτοκρατορικά κτίσματα, των οποίων οι χώροι παρουσίαζαν μεταξύ τους ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά και ανάλογα με την εποχή τους, και οδήγησαν στη σύνταξη μιας διαμορφωμένης τυπολογίας. Τις περισσότερες φορές, οι κύριοι χώροι του λουτρού αναπτύσσονταν στις πλευρές ενός κεντρικού άξονα και περικλείονταν από έναν περίβολο, μέσα στον οποίο βρίσκονταν οι βοηθητικές εγκαταστάσεις. Μερικά από αυτά τα συγκροτήματα μπορούσαν να φιλοξενήσουν μέχρι 3.000 ασθενείς – επισκέπτες. Εκτός από τις δημόσιες υπήρχαν και ιδιωτικές θέρμες που αποτελούνταν συνήθως από δύο δωμάτια λουτρού. (Καλλιανίδη, Θ., 2005) Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας προσκυνητές, έμποροι, διπλωμάτες ακόμη και βασιλείς, από όλες τις γωνίες του τότε γνωστού κόσμου, επισκέπτονταν τη Μεσόγειο για να αναζητήσουν ιατρική συμβουλή και θεραπείες. Σήμερα, η χρήση της λέξης «spa» προέρχεται από τη λατινική φράση «salude per aqua» (υγεία μέσω των υδάτων) και αναφέρεται σε μονάδες τουρισμού υγείας και ευεξίας, οι οποίες δεν ασκούν συμβατική κλινική ιατρική. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Χαρακτηριστικά συγκροτήματα λουτρών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν τα ρωμαϊκά λουτρά στην αρχαία πόλη Δίον (του νομού Πιερίας) και οι θέρμες στην Πομπηία.

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

3.1.2. Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ Στους Βυζαντινούς χρόνους ακμάζουν τα λουτρά της Προύσας και της Πυθίας (σημερινή Γιάλοβα) ενώ το 900 μ.Χ. κατασκευάζεται το πρώτο λουτρό για ιατρικούς σκοπούς, στις πηγές του Λαγκαδά. Στην εποχή του Μεσαίωνα (500μ.Χ. – 1500μ.Χ.), στην Ευρώπη, οι ιαματικές πηγές εγκαταλείφθηκαν και η γενικότερη αντίληψη για τη λουτροθεραπεία υποχώρησε. (Διαμαντάκη, Ε., Σταθοπούλου, Σ., 2008)

Ιαπωνία Με την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η Ασία συνέχισε να είναι ο κύριος προορισμός για την ιατρική φροντίδα παγκοσμίως. Στην Ιαπωνία της Μεσαιωνικής εποχής, οι ιαματικές πηγές με θερμά νερά ήταν πολύ δημοφιλείς και ονομάζονταν Οnsen. Οι Ιάπωνες ανακάλυψαν τις θεραπευτικές ιδιότητες των θερμών αυτών πηγών, όταν οι κυνηγοί ακολούθησαν τα ζώα, τα οποία ενστικτωδώς πήγαιναν στις ιαματικές πηγές προκειμένου να ανακουφίσουν τον πόνο και τις πληγές τους. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Πηγές Onsen υπάρχουν σε πολλά σημεία της χώρας και είναι πλούσιες σε στοιχεία όπως μαγνήσιο, ασβέστιο και σίδηρο. Οι θεραπευτικές ιδιότητες των εμπλουτισμένων, από ηφαιστειακό έδαφος, υδάτων προσέλκυαν τουρίστες και ασθενείς από όλη τη χώρα. Ηλικιωμένοι, γεωργοί, κυνηγοί και ψαράδες ανακάλυψαν ότι τα νερά αυτά ήταν αποτελεσματικά για τη θεραπεία των αρθριτικών πόνων. Επίσης, οι πολεμιστές επισκέπτονταν τις ιαματικές πηγές για να ανακουφίσουν τον πόνο, να θεραπεύσουν τις πληγές και να ανακτήσουν τις δυνάμεις τους. (Kazemi, Z., 2007) Ακόμη και σήμερα, πλήθη τουριστών υγείας επισκέπτονται τις θερμές ιαματικές πηγές της Ιαπωνίας, οι οποίες διατηρούν ακόμη την ηφαιστειακή τους δραστηριότητα. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015)

Ισλάμ Ο ισλαμικός πολιτισμός, είναι γνωστός για τις συνεισφορές του στους τομείς της ιατρικής και της θεραπείας. Από τον έβδομο αιώνα μ.Χ. έως και τον δέκατο έκτο αιώνα μ.Χ., πρωταρχικής σημασίας υποδομή, κατά τον Ισλαμικό Μεσαίωνα ήταν το νοσοκομείο «Bimaristan», όπου και σημαίνει στα περσικά «ο τόπος των αρρώστων». Δύο ήταν οι σκοποί ύπαρξης ενός τέτοιου κτηρίου, σκοποί που δεν απέχουν και πολύ από τον λόγο ύπαρξης των σύγχρονων νοσοκομείων. Ο πρώτος λόγος ήταν η ανάγκη περίθαλψης, ίασης και φροντίδας των αρρώστων και ο δεύτερος η εκπαίδευση νέων μαθητευόμενων ιατρών και θεραπευτών (κυρίως για το πώς να συμπεριφέρονται με σεβασμό απέναντι στους ασθενείς). (Kaf Al – Ghazal, S., 2006) Η πιο διάσημη εγκατάσταση ιατρικού τουρισμού, στον τότε Ισλαμικό Κόσμο, θα μπορούσε να θεωρηθεί το νοσοκομείο Μανσούρι (Al-Mansuri Hospital) στο Κάιρο. Ανεγέρθηκε το 1248 μ.Χ., είχε χωρητικότητα 8.000 ατόμων και ήταν από τις πλέον προηγμένες ιατρικές μονάδες, με ξεχωριστές γυναικείες πτέρυγες, φαρμακείο, βιβλιοθήκη και αίθουσες διδασκαλίας. Το νοσοκομείο αυτό έγινε

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

ένας παγκόσμιος προορισμός υγειονομικής περίθαλψης ακόμα και για ξένους, ανεξαρτήτως φυλής ή θρησκευτικών πεποιθήσεων. Οι θεραπείες και οι επεμβάσεις ήταν δωρεάν για όλους τους ασθενείς, ανεξαρτήτως φυλής, φύλου, θρησκείας και οικονομικής κατάστασης. Τα έσοδά του προέρχονταν από χορηγίες, κληροδοτήματα και δωρεές εύπορων ισλαμιστών. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015)

Εικόνα 7. Λουτρά στον καταρράκτη Roben του όρους Oyama. Τρίπτυχος πίνακας του Ichiyusai Kuniyoshi 1907 μ.Χ.

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

3.1.3. Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ Η χρονική περίοδος της Αναγέννησης, από τον δέκατο τέταρτο αιώνα μ. Χ. μέχρι το δέκατο έβδομο αιώνα μ. Χ., αποτελεί μια γέφυρα του πνεύματος και της διανόησης ανάμεσα στο Μεσαίωνα και τη μοντέρνα ιστορία. Στις αρχές αυτής της περιόδου χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά η λέξη spa ενώ την ίδια εποχή ο Γάλλος Michel Eyquem de Montaigne, από τους πιο γνωστούς φιλοσόφους της Γαλλικής Αναγέννησης και υπεύθυνος για την αναγνώριση της γραπτής έκθεσης ιδεών ως λογοτεχνικό είδος, ταξιδεύει και αναγνωρίζεται ως ένας από τους πιο γνωστούς τουρίστες για λόγους υγείας. Βοήθησε στη συγγραφή ενός, από τους παλαιότερους, ταξιδιωτικού οδηγού για spa στην ιστορία του Τουρισμού Υγείας και σήμερα θεωρείται ως ο πατέρας του πολυτελούς ταξιδιού. (Kaf Al – Ghazal, S., 2006) Στο ανατολικό Βέλγιο, ένα μικρό χωριό άρχισε να γίνεται γνωστό μετά την ανακάλυψη των πλούσιων σε σίδηρο θερμών ιαματικών πηγών του το 1326 μ.Χ.. Η Ville d’ Eaux (πόλη του νερού), θεωρείται από τις πρώτες λουτροπόλεις της Ευρώπης και εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο δημοφιλή κέντρα - θέρετρα τουρισμού υγείας. Άνθρωποι από όλη την Ευρώπη επισκέπτονταν την λουτρόπολη για την αντιμετώπιση της ουρικής αρθρίτιδας (παλαιότερα γνωστή ως «ποδάγρα»), ρευματισμών και εντερικών διαταραχών. Ένα παράδειγμα επιφανούς ασθενή που επισκέπτονταν την Ville d’ Eaux ήταν ο Βίκτωρ Ουγκώ. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Το δέκατο έκτο αιώνα μ.Χ., ο τουρισμός υγείας άρχισε να αποκτά μεγαλύτερη φήμη στην Ευρώπη. Η Αγγλία θεωρείται από τις πρώτες χώρες που άνθισε ο τουρισμός υγείας, άρχισαν να δημιουργούνται πόλεις με ιαματικά λουτρά εξαιτίας της ύπαρξης φυσικών πηγών με μεταλλικά νερά. Τα ιαματικά αυτά νερά βοηθούσαν στη διατήρηση της υγείας, στη θεραπεία ασθενειών που σχετίζονταν με το στομάχι, το συκώτι ακόμα και στις βρογχίτιδες. Σε άλλες χώρες της Ευρώπης δημιουργήθηκαν σε ορεινές περιοχές τα σανατόρια για την θεραπεία της φυματίωσης. Πλούσιοι ή εύποροι άνθρωποι της εποχής εκείνης ταξίδευαν σε ειδικά σανατόρια στην Ελβετία, όπου τους παρεχόταν επαγγελματική ειδική ιατρική φροντίδα. Με την πάροδο των χρόνων, δημιουργήθηκαν πολλά ιδρύματα εξειδικευμένα για τον έλεγχο και την καταπολέμηση της φυματίωσης, και το αποτέλεσμα αυτού, ήταν η καθιέρωση ενός θεραπευτικού, κοινωνικού φαινομένου γνωστού και ως «το κίνημα του σανατόριου» (the sanatorium movement). (Γαβριηλίδης, Δ., 2018) Αυτά τα ιδρύματα, όπως το Sanatorium Görbersdorf, το 1854 στη νότια Πολωνία, από τον διακεκριμένο Γερμανό γιατρό Hermann Brehmer, ήταν συνήθως τοποθετημένα σε ένα ήρεμο, δασώδες περιβάλλον, όπου το καλό φαγητό, η ανάπαυση και η ήπια άσκηση, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις της εποχής οδηγούσαν σε μερική θεραπεία. (Warren, P., 2007) Το δέκατο έβδομο αιώνα μ.Χ., η εμφάνιση των λουτροπόλεων σε ελκυστικά περιβάλλοντα, όπως τα Πυρηναία προσελκύει πλούσιους ανθρώπους από όλη την Ευρώπη. (Νικηφοράκης, Ν., Στρατουδάκης, Ν., 2016) Γνωστές ευρωπαϊκές λουτροπόλεις, όπως το Baden - Baden και το Aachen στη Γερμανία, το Bath και η Aquae Sulis στην 39

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

Αγγλία, από τα μέσα του δέκατου όγδοου αιώνα αποτελούσαν σημαντικό προορισμό ιατρικού τουρισμού και διέθεταν κέντρα ευεξίας για τους πλούσιους και επώνυμους. (Kazemi, Z., 2007) Τις λουτροπόλεις επισκέπτονταν ασθενείς με βρογχίτιδα, πόνους και για την επούλωση πληγών. Σε μερικές από αυτές τις πόλεις παρέχονται υπηρεσίες ιατρικού τουρισμού και ευεξίας ακόμη και σήμερα. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015)

Εικόνα 8. Το σανατόριο του Brehmer, στα τέλη του 1870 μ.Χ., στο Görbersdorf. Απεικόνιση του 1880 μ.Χ.

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

3.1.4. Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑ – ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Στην Ελλάδα, από το τέλος της Βυζαντινής εποχής μέχρι και τις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα μ.Χ., οι ιαματικές πηγές και η έννοια της υδροθεραπείας είχαν εγκαταλειφθεί. Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, εγκαταστάσεις δημόσιων, οθωμανικής λογικής, λουτρών χτίζονται στον Ελλαδικό χώρο, με πρωταρχικό σκοπό μόνο την καθαριότητα και την περιποίηση του ανθρώπινου σώματος. Το ενδιαφέρον για τις ιαματικές πηγές ξεκινά το 1830 μ.Χ., όταν η κυβέρνηση Καποδίστρια στέλνει επιτροπή στις ιαματικές πηγές της Κύθνου για την διεξαγωγή χημικών αναλύσεων και υδάτων. (Κολτσιδόπουλος, Γ. Δ., 2005) Περίπου εκατό χρόνια αργότερα, το 1927, δημιουργείται ο κλάδος των μόνιμων υδρολόγων ιατρών, οι οποίοι προσλαμβάνονται στις κυριότερες ιαματικές πηγές, ενώ το 1938 δημιουργείται η έδρα της κλινικής υδροθεραπείας και ιατρικής κλιματολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Οι ελληνικοί ιαματικοί πόροι καταγράφονται με ακρίβεια, στα χρόνια του μεσοπολέμου, από το χημικό Μ. Περτέκη, ο οποίος από το 1923 προβαίνει σε λεπτομερή φυσικοχημική ανάλυση των υδάτων επτακοσίων πενήντα περίπου πηγών. (Χωραφά, Ε., 2010) Η εκμετάλλευση των ιαματικών πηγών ξεκίνησε στις αρχές του εικοστού αιώνα σε θέρετρα όπως η Υπάτη, Αιδηψός, Κύθνος, Κυλλήνη, Λουτράκι και Καϊάφα. (Διαμαντάκη, Ε., Σταθοπούλου, Σ., 2008) Στην Ευρώπη, κατά τη διάρκεια του δέκατου έβδομου αιώνα μ.Χ., οι Άγγλοι και οι Ολλανδοί αποικιστές άρχισαν να χτίζουν ξύλινες καμπίνες σε περιοχές όπου υπήρχαν ιαματικές πηγές, πλούσιες σε μεταλλικά στοιχεία με ιατρικές ιδιότητες. Προς το τέλος της Αναγεννησιακής Περιόδου, οι αριστοκράτες όλης της Ευρώπης συνέχισαν να επισκέπτονται το Bath, για ανακουφιστικούς λόγους ή θεραπευτικούς. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Το Bath γίνεται η πρώτη πόλη της Αγγλίας που αποκτά κλειστό αποχετευτικό σύστημα το 1720 μ.Χ., μαζί με κάποιες άλλες βελτιώσεις από τεχνολογική, οικονομική και κοινωνική άποψη. Οι δρόμοι πλακοστρώθηκαν και απόκτησαν φωτισμό, ξενοδοχεία και εστιατόρια άνοιξαν, εξαιτίας του Τουρισμού για λόγους υγείας στην πόλη αυτή. Το δέκατο έβδομο αιώνα μ.Χ. οι Ευρωπαίοι ιατροί προτείνουν τα ιαματικά λουτρά για την ίαση διαφόρων παθήσεων, όμως μόνο οι ασθενείς με υψηλό εισόδημα ήταν εκείνοι που μπορούσαν να ταξιδέψουν την εποχή εκείνη και να επισκεφτούν τις ιαματικές πηγές. Κατά τη διάρκεια του δέκατου όγδοου και δέκατου ένατου αιώνα μ.Χ., αρκετοί Ευρωπαίοι και Αμερικάνοι συνέχισαν να ταξιδεύουν για ιατρικούς λόγους σε περιοχές που υπήρχαν spa με την ελπίδα να θεραπευθούν από διάφορες παθήσεις όπως, για παράδειγμα, η φυματίωση. Από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα μ.Χ., το φαινόμενο του τουρισμού υγείας άρχισε να αποκτά μεγάλη αποδοχή και μαζικότητα. Άτομα υψηλής εισοδηματικής τάξης από υποανάπτυκτες χώρες συνήθιζαν να ταξιδεύουν προς τα ιατρικά κέντρα των πιο αναπτυγμένων χωρών, κυρίως της Ευρώπης, για την παροχή διαγνωστικών και θεραπευτικών υπηρεσιών που δεν παρέχονταν στις χώρες διαμονής τους.

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

Επίσης, πλούσιοι ασθενείς από τις βόρειες χώρες της Ευρώπης ταξίδευαν σε τουριστικούς προορισμούς, όπως στις Ελβετικές Άλπεις και τις ακτές της Μεσογείου, προκειμένου να νοσηλευτούν σε σανατόρια για τη φυματίωση. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Στις αρχές του εικοστού αιώνα μ.Χ., οι διάφορες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που ακολούθησαν τη βιομηχανική επανάσταση έφεραν ανάπτυξη των λουτροπόλεων με εντατικούς ρυθμούς σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο. Οι λουτροπόλεις ήταν μια τουριστική βιομηχανία που έδωσε εργασία σε χιλιάδες εργαζόμενους και συντέλεσε στη δημιουργία ξενοδοχείων, καζίνο και άλλων υπηρεσιών για τους επισκέπτες. (Διαμαντάκη, Ε., Σταθοπούλου, Σ., 2008)

Εικόνα 9. “La Miseria”, πίνακας του 1886 μ.Χ. από τον Cristóbal Rojas.

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

3.1.5. Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ ΚΑΙ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ Κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου, οι Η.Π.Α. και η Ευρώπη δεν ήταν μόνο εμπορικά και βιομηχανικά κέντρα αλλά και τα κέντρα του κόσμου για την παροχή φροντίδας υγείας. Το 1933 , το ΑΒΜS (American Board of Medical Specialties) ιδρύθηκε και αποτέλεσε την ομπρέλα - οργανισμό και για τις υπόλοιπες οργανώσεις ιατρικών ειδικοτήτων, ενώ το 1958 ιδρύθηκε το EUMS (European Union of Medical Specialists), ο ευρωπαϊκός οργανισμός που περιλαμβάνει τις ιατρικές ειδικότητες. Οδεύοντας προς την σύγχρονη εποχή του τουρισμού υγείας, μετά τον β΄ παγκόσμιο πόλεμο περίπου, ο ιατρικός τουρισμός γίνεται μέρος του ευρύτερου τουρισμού υγείας που παίρνει τη σημερινή μορφή του κατά την περίοδο αυτή. (Τσορώνη, Β.Γ., 2013) Καθώς τα υγειονομικά κόστη αυξήθηκαν τις δεκαετίες 1980 και 1990, οι Αμερικανοί ασθενείς άρχισαν να αναζητούν και οικονομικότερες λύσεις όπως, για παράδειγμα, οδοντιατρικές εργασίες στην Κεντρική Αμερική. Η Κούβα ξεκίνησε προγράμματα προσελκύοντας ξένους για χειρουργικές επεμβάσεις οφθαλμών, καρδιάς αλλά αισθητικές επεμβάσεις. Η Ινδία μετατράπηκε σε μια πλήρως ανεπτυγμένη βιομηχανία ιατρικού τουρισμού, μαζί με τη βοήθεια της γιόγκα και του θεραπευτικού συστήματος αγιουρβέδα, κατά το χρονικό αυτό διάστημα. Η δημιουργία εγκαταστάσεων, όπως το μη κερδοσκοπικό Mayo Clinic στο Ρότσεστερ της Μινεσότα, πρόσφερε νέες ευκαιρίες για τους ασθενείς που είχαν ανάγκη από θεραπείες και χειρουργικές επεμβάσεις που δεν ήταν διαθέσιμες αλλού. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Η πρακτική των ασθενών να ταξιδεύουν διεθνώς για να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση, είναι ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο. Η Κόστα Ρίκα, για παράδειγμα, έχει βιώσει μια εισροή αλλοδαπών που αναζητούν αισθητικές και οδοντιατρικές επεμβάσεις στη δεκαετία του 1980. Από τη δεκαετία του 1990, οι γιατροί εργάστηκαν δραστήρια για την προσέλκυση ξένων ασθενών, προσφέροντας διάφορα είδη της πλαστικής χειρουργικής, από λίφτινγκ μέχρι λιποαναρρόφηση με χαμηλό κόστος. (Νικηφοράκης, Ν., Στρατουδάκης, Ν., 2016) Η Ταϊλάνδη έγινε πολύ γρήγορα το κέντρο της πλαστικής χειρουργικής με κόστος πολύ μικρότερο από τα κόστη που ζητούσαν οι χώρες του Δυτικού κόσμου. Το τουριστικό κοινό που επισκέπτεται τις μονάδες παροχής φροντίδας υγείας μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα αποτελείται κυρίως από άτομα της τρίτης ηλικίας, με σχετικά χαμηλό εισόδημα, που κάνουν επαναλαμβανόμενες επισκέψεις στις ιαματικές πηγές, συνήθως με τη χρήση του δικαιώματος επιχορηγήσεων διακοπών σε ιαματικά λουτρά με σκοπό τη θεραπεία κάποιων παθήσεων. Μετά τη δεκαετία του 1980, οι αντιλήψεις για τον τουρισμό υγείας αλλάξαν και εμφανίστηκαν νέες φιλοσοφίες σχετικά με την υγιεινή ζωή. Στα τέλη του περασμένου αιώνα δημιουργούνται, λοιπόν, κέντρα τουρισμού υγείας με μία ολιστική άποψη για το θέμα της υγείας και της σωματικής ευεξίας. (Διαμαντάκη, Ε., Σταθοπούλου, Σ., 2008)

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Εξαιτίας της Ασιατικής οικονομικής κρίσης του 1997, και με την κατάρρευση των Ασιατικών νομισμάτων, κυβερνητικοί αξιωματούχοι αναγκάστηκαν να σχεδιάσουν παρεμβάσεις προκειμένου να αυξήσουν τον τουρισμό και να καταστήσουν τις χώρες τους ως κύριους προορισμούς για τους διεθνείς ταξιδιώτες που αναζητούν την παροχή φροντίδας υγείας. Την ίδια χρονιά (1997), μια επιτροπή, η JCI (Joined Committee International) σχηματίστηκε προκειμένου να ελέγξει και να διερευνήσει αν οι προϋποθέσεις των υποδομών για την παροχή φροντίδας υγείας παγκοσμίως είναι σε συμμόρφωση με τα διεθνή πρότυπα.

Εικόνα 10. Το 1999 η “Blue Lagoon” της Ισλανδίας μετατράπηκε σε παγκόσμιας κλάσης τουριστικό θέρετρο.

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

3.2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ Η υγεία αποτελεί αναμφισβήτητα το πολυτιμότερο αγαθό του ανθρώπου από αρχαιοτάτων χρόνων. Με τη βοήθεια των ιατρικών και τεχνολογικών εξελίξεων, στη σημερινή εποχή, η διασφάλιση και η διατήρηση της υγείας μπορεί να επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό. Η νέα τάση που επικρατεί στο χώρο της υγείας είναι η θεραπεία μέσω φυσικών μεθόδων. Ο σύγχρονος καταναλωτής επιθυμεί να πετύχει ψυχική και σωματική ευημερία και μέσα στον περιορισμένο χρόνο που διαθέτει προσπαθεί να συνδυάσει τη ξεκούραση του με μια γενική σωματική και ψυχική ανάταση. Αυτός ο συνδυασμός αποτελεί μια νέα ειδική μορφή τουρισμού, τον τουρισμό υγείας, ο οποίος σημειώνει ραγδαία εξέλιξη σε διεθνή επίπεδο. (Διαμαντάκη, Ε., Σταθοπούλου, Σ., 2008) Τις τελευταίες δεκαετίες ο τουρισμός υγείας είναι μια ταχέως αναπτυσσόμενη πρακτική που ωφελεί όλο και περισσότερους ανθρώπους κάθε χρόνο. Για πολλές χώρες αποτελεί κομμάτι της εθνικής, τουριστικής και οικονομικής τους βιομηχανίας, ενώ από άλλες διαφημίζεται ο ιατρικός προορισμός, σε μια προσπάθεια αύξησης των ποσοστών των ταξιδιωτών με κύριο σκοπό μετακίνησης την υγεία τους. Η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού γίνεται όλο και πιο δημοφιλής επιλογή για ανθρώπους σε ολόκληρη την Αμερική καθώς και σε χώρες του υπόλοιπου κόσμου. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα χωρών ως κορυφαίοι προορισμοί τουρισμού υγείας είναι η Ινδία, η Βραζιλία, η Κόστα Ρίκα, ο Παναμάς, η Τουρκία και η Μαλαισία. Άλλες χώρες, όπως η Τζαμάικα και η Ιορδανία, επιδιώκουν να προσελκύσουν νέους πληθυσμούς ιατρών, τουριστών και να συνεχίσουν την ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας στη χώρα τους.

Εικόνα 11. Τουρισμός υγείας: ίαση και ξεκούραση. 45

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

3.2.1. ΟΡΙΣΜΟΙ – ΕΝΝΟΙΕΣ – ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ Έχοντας υπόψιν μας τον ορισμό της υγείας από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας - WHO (World Health Organization), η υγεία είναι μια κατάσταση πλήρους σωματικής, πνευματικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας. (WHO, 2020) Επομένως, ως τουρισμός υγείας ορίζεται το οργανωμένο ταξίδι, εκτός της χώρας μόνιμης διαμονής του ατόμου, με στόχο τη διατήρηση, προαγωγή και αποκατάσταση της υγείας του. Ο τουρισμός υγείας επικεντρώνεται στη σωματική υγεία, αλλά και στην ενίσχυση της ψυχικής και πνευματικής ευεξίας με υπηρεσίες που βελτιώνουν τις δυνατότητες του ατόμου και ικανοποιούν τις ιδιαίτερες ανάγκες του στο περιβάλλον και στην κοινωνία που ζει. (Τούντας, Γ., 2019) Ο τουρισμός υγείας είναι η ευρύτερη από όλες τις πιθανές κατηγορίες δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την υγεία του ατόμου και του οποίου οι ιδιαίτερες ανάγκες ικανοποιούνται μέσα από τα ταξίδια. (Munro, J.W., 2012) Σύμφωνα με αρκετούς μελετητές, ο τουρισμός υγείας περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο τον ιατρικό τουρισμό, τον ιαματικό τουρισμό και τον τουρισμό ευεξίας. Η ταξινόμηση αυτή δεν είναι ευρέως αποδεκτή, αφού ορισμένες μελέτες περιλαμβάνουν ως υποσύνολα του τουρισμού υγείας τον γαστρονομικό τουρισμό, τον τουρισμό προσβασιμότητας ατόμων με αναπηρία ακόμα και τον αθλητικό τουρισμό. (Munro, J.W., 2012) Η συγκεκριμένη σύγχυση προκύπτει λόγω της πολυπλοκότητας και της ποικιλίας των δραστηριοτήτων και γενικότερα του τρόπου ζωής που μπορούν να επηρεάσουν άμεσα την υγεία του ανθρώπου. Γενική παραδοχή αποτελεί επίσης το γεγονός ότι, παρά την μεγάλη του ιστορία, ο τουρισμός υγείας είναι μια σύγχρονη μορφή τουρισμού, αφού μόλις την δεκαετία του ’70 είχε γίνει η πρώτη προσπάθεια να δοθεί ένας ορισμός, περιλαμβάνοντας όμως ως υποσύνολα αυτού, μόνο τον ιαματικό τουρισμό και τον τουρισμό ευεξίας. Ο ιατρικός τουρισμός προστέθηκε πολύ αργότερα ως υποκατηγορία του τουρισμού υγείας. Το 1991, ο θεωρητικός Goodrich δίνει έμφαση σε ένα νέο ορισμό του τουρισμού υγείας, κάνοντας αναφορά στις «προσπάθειες των τουριστικών επιχειρήσεων ή των προορισμών για την προσέλκυση τουριστών, με την εντατική προώθηση των υπηρεσιών υγείας και των ειδικών εγκαταστάσεων που διαθέτουν, παράλληλα με τις συνήθεις τουριστικές ανέσεις». Ο ορισμός του επικεντρώνεται στις ενέργειες που προβαίνουν οι τουριστικές επιχειρήσεις και οι τουριστικοί προορισμοί για να προσελκύσουν τουρίστες χρησιμοποιώντας ως κίνητρο τις υπηρεσίες υγείας, χωρίς να αναφέρεται στα κίνητρα των ίδιων των καταναλωτών. (Διαμαντάκη, Ε., Σταθοπούλου, Σ., 2008) Επίσης σύμφωνα με τον Kaspar, το 1991, ο τουρισμός υγείας αποτελεί το «άθροισμα όλων των σχέσεων και των φαινομένων που προκύπτουν από την αλλαγή της διαμονής των ανθρώπων, προκειμένου να αποκαταστήσουν τη σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία τους, ενώ η χρήση των υπηρεσιών υγείας γίνεται σε τόπο, όπου οι άνθρωποι δεν διαμένουν μόνιμα, ούτε εργάζονται εκεί». (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015)

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Αξίζει να επισημανθεί ότι ο τουρισμός spa σύμφωνα με το Global Wellness Institute περιλαμβάνεται στις δραστηριότητες του τουρισμού ευεξίας και δεν αποτελεί ξεχωριστή υποκατηγορία του τουρισμού υγείας. (Τούντας, Γ., 2019) Αν και έννοιες όπως «τουρισμός» και «ιαματικός τουρισμός» χρησιμοποιούνται αρκετά συχνά κατά τη διάρκεια του τελευταίου μισού του εικοστού αιώνα, οι άνθρωποι από την αρχαιότητα γνώριζαν τη σημασία εννοιών όπως «λουτροθεραπεία» και «υδροθεραπεία», καθώς είχαν συνειδητοποιήσει τη θεραπευτική σπουδαιότητα των ιαματικών πηγών. (Φιλιπποπούλου, Κ., 2017) Για τον λόγο αυτό ο ιαματικός τουρισμός είναι η αρχαιότερη μορφή τουρισμού υγείας. Όπως αναφέρθηκε ήδη στην ιστορική αναδρομή του τουρισμού υγείας οι αρχαίοι Έλληνες, και αργότερα οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, και όχι μόνο, κατασκεύασαν σε διάφορες περιοχές εγκαταστάσεις για να απολαμβάνουν τα ιαματικά λουτρά. Σήμερα οι άνθρωποι εξακολουθούν να ταξιδεύουν προς τις περιοχές που διαθέτουν ιαματικές πηγές για θεραπευτικούς λόγους. Σε όλη την Ευρώπη υπάρχει μεγάλος αριθμός ιαματικών υδάτων που θεραπεύουν διαφορετικές παθήσεις, ενώ σε πολλές περιοχές έχουν αναπτυχθεί λουτροπόλεις που προσελκύουν επισκέπτες για θεραπεία, αναψυχή, επικοινωνία, ψυχαγωγία, ευεξία και χαλάρωση. Στην συγκεκριμένη υποκατηγορία του τουρισμού υγείας πλέον εντάσσονται δραστηριότητες που δεν σχετίζονται μόνο με την ίαση αλλά κυρίως με την ευεξία και χαλάρωση. Παραδείγματα αποτελούν οι εγκαταστάσεις spa και θαλασσοθεραπείας που αναπτύσσονται και προβάλλονται ως τουριστικοί προορισμοί υγείας όπως, για παράδειγμα τα λουτρά “Széchenyi Baths” στην Βουδαπέστη, το “Grand Resort Bad Ragaz” στην μικρή αυτή περιοχή της Ελβετίας και οι θερμές πηγές της “Blue Lagoon” στην πόλη Grindavik της Ισλανδίας. Μορφές θεραπείας που προκύπτουν από τον ιαματικό τουρισμό είναι η λουτροθεραπεία, η ποσιθεραπεία, η εισπνευσοθεραπεία αλλά και η ιλυοθεραπεία αλλιώς πηλοθεραπεία ή το κοινώς λασπόλουτρο. (Διαμαντάκη, Ε., Σταθοπούλου, Σ., 2008) Στα ίδια πλαίσια βρίσκεται ένα καινούριο, δυναμικά ανερχόμενο τμήμα του τουρισμού, ο τουρισμός ευεξίας. Θεωρείται ως υποκατηγορία του τουρισμού υγείας και τοποθετείται μεταξύ των διακοπών αναψυχής και των κέντρων ιαματικού τουρισμού (spa), ενώ συμπεριλαμβάνει διαφορετικές απόψεις περί υγείας που συναντώνται σε διάφορες κουλτούρες. Ο τουρισμός ευεξίας αποτελεί την πιο σύγχρονη μορφή τουρισμού υγείας και προωθείται παγκοσμίως. Όταν εμφανίστηκε ο συγκεκριμένος κλάδος απευθυνόταν μόνο σε πελάτες υψηλής οικονομικής επιφάνειας. Σήμερα ο τουρισμός ευεξίας απευθύνεται στο μεγαλύτερο μέγεθος της αγοράς, καθώς εμφανίζονται διαρκώς νέα κέντρα τα οποία απευθύνονται σε πελάτες με περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες, αφού παρέχουν υπηρεσίες διαμονής και ευεξίας σε χαμηλότερο κόστος. Η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού υγείας επικεντρώνεται σε δραστηριότητες για την ψυχή, το πνεύμα και το σώμα οι οποίες αφορούν τη διαχείριση του άγχους, το διαλογισμό, την επιμόρφωση σε θέματα υγείας, τη σωστή διατροφή, τον καλλωπισμό της επιδερμίδας και τη γυμναστική με κύριο στόχο την βελτίωση της ψυχοσωματικής κατάστασης του ανθρώπου σε συνδυασμό 47

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

με την ανάγκη του για επικοινωνία και κοινωνικές επαφές. (Κούρκουλου, Ε., 2011) Συμπερασματικά, χώρους spa μπορεί κανείς να επισκεφτεί για να κάνει διάφορες θεραπείες ομορφιάς και διάφορες περιποιήσεις όπως μασάζ, ποδόλουτρο, σάουνα, ιαματικά λουτρά και χαμάμ. Στην κυριολεξία το spa είναι το μπάνιο σε μια μικρή συνήθως ιαματική πισίνα με ζεστό νερό (που εμπεριέχει συστατικά με ευεργετικές ιδιότητες για το ανθρώπινο σώμα), στο οποίο μπορεί κανείς να χαλαρώσει είτε παραμένοντας ακίνητος είτε να απολαύσει ένα ευεργετικό μασάζ από τις φυσαλίδες νερού (που παράγονται από διάφορα σημεία μιας τέτοιας κατασκευής). Το συγκεκριμένο μασάζ βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος στο σώμα και μπορεί ακόμα και να θεραπεύσει από ρευματισμούς ή άλλες παθήσεις ή να βοηθήσει στην ανάρρωση από κάποιον τραυματισμό ή στην απώλεια βάρους. Η διαφορά για την οποία τα σύγχρονα κέντρα spa βρίσκονται στην κατηγορία του τουρισμού ευεξίας και όχι σε αυτή του ιαματικού τουρισμού είναι ότι απευθύνονται σε οποιονδήποτε άνθρωπο (τουρίστα - ταξιδιώτη) ενδιαφέρεται για την σωματική, πνευματική και ψυχική του ευεξία και δεν χρειάζεται να πάσχει από κάποια ασθένεια, ρευματικά ή δερματική πάθηση για να εκμεταλλευτεί τις θεραπευτικές ιδιότητες του νερού. Ταυτόχρονα αυτές τις ιδιότητες συνδυάζει με προγράμματα άθλησης, καλλωπισμού, χαλάρωσης, κοσμητικής ιατρικής, αισθητικής και πολλών εναλλακτικών συμπληρωματικών θεραπειών και δραστηριοτήτων με κύριο στόχο την πρόληψη και την απόδραση από την αγχώδη, εντατική ρουτίνα της καθημερινότητας. Παρά τα δελεαστικά τοπία και τις ευκαιρίες ευεξίας, ηρεμίας και θεραπείας ο καταναλωτής - τουρίστας οφείλει να ενημερωθεί για τον προορισμό υγείας στον οποίο θα διαμείνει, αφού στόχος του είναι η υγεία του και η ασφάλειά του κατά την προσωρινή παραμονή του στην ξένη χώρα. Οι τουρίστες σήμερα ενδιαφέρονται λιγότερο για τις τιμές και περισσότερο για την ποιότητα και τις παρεχόμενες υπηρεσίες σε έναν τουριστικό προορισμό. Ο σημερινός καταναλωτής αναζητά καινούργιες και διαφορετικές εμπειρίες στις διακοπές του αφού είναι ήδη πολυταξιδεμένος. Οι ελλείψεις στα συστήματα υγείας, οι μεγάλες λίστες αναμονής, το μεγάλο κόστος και η έλλειψη ασφάλειας αναγκάζουν πολλά άτομα να απευθύνονται στο εξωτερικό για ιατρική φροντίδα. Ταυτόχρονα οι έντονοι ρυθμοί, οι ρύποι, το άγχος, το στρες και η σύγχρονη «αστική» καθημερινότητα επιβαρύνουν την υγεία. Η σωστή χρήση του ελεύθερου χρόνου μπορεί να μειώσει μέχρι ένα βαθμό ακόμα και διάφορες ιατρικές παθήσεις. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην πρόληψη παρά στην ίαση μέσω θεραπείας. Η ανάπτυξη ενεργητικών δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια των διακοπών μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό όπλο για την καταπολέμηση των αρνητικών συνεπειών του άγχους στην ανθρώπινη υγεία. Η στροφή προς μια γενική φιλοσοφία υγιεινής ζωής, η έμφαση που δίνεται στην ευεξία αλλά και οι αλλαγές σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο έχει διαφοροποιήσει τη ζήτηση του τουριστικού προϊόντος. (Διαμαντάκη, Ε., Σταθοπούλου, Σ., 2008)

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

3.2.2. Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην Ελλάδα με τη νομοθετική ρύθμιση του 2018, εξειδικεύονται διάφορες υποκατηγορίες του τουρισμού υγείας. Προηγήθηκαν οι ακόλουθοι νόμοι ώστε να διαμορφώσουν ένα περιβάλλον με κανόνες και πλαίσια για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του τουρισμού υγείας: a) o Νόμος 3498 (ΦΕΚ 230/τ.Α΄/24-10-2006) σχετικά με «Ανάπτυξη ιαματικού τουρισμού και λοιπές διατάξεις». β) ο Νόμος 4179 (ΦΕΚ 175/τ.Α΄/8-8-2013) σχετικά με «Απλούστευση διαδικασιών για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στον τουρισμό, αναδιάρθρωση του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού και λοιπές διατάξεις». γ) ο Νόμος 4276 (ΦΕΚ 155/τ.Α΄/30-07-2014) σχετικά με «Απλούστευση διαδικασιών λειτουργίας τουριστικών επιχειρήσεων και τουριστικών υποδομών, ειδικές μορφές τουρισμού και άλλες διατάξεις». Με το Νόμο 3498/2006 ορίζονται μεταξύ άλλων έννοιες όπως ιαματική πηγή, ιαματικοί φυσικοί πόροι, ιαματικός τουρισμός, μονάδες ιαματικής θεραπείας, κέντρα θαλασσοθεραπείας, κλπ. Για παράδειγμα, ο ιαματικός τουρισμός είναι μια ειδική μορφή παροχής τουριστικών υπηρεσιών σε περιοχές των οποίων, κύριο χαρακτηριστικό αποτελεί η χρήση αναγνωρισμένων ιαματικών φυσικών πόρων σε ειδικές εγκαταστάσεις. Ως ιαματικοί φυσικοί πόροι θεωρούνται φυσικά νερά (ψυχρά ή θερμά), ατμοί, φυσικά αέρια ή πηλοί, που έχουν ιαματικές ιδιότητες, αναγνωρισμένες σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου. Ο Νόμος αυτός συμπληρώθηκε με μεταγενέστερους Νόμους και με Υπουργικές Αποφάσεις που αναφέρονται σε τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές των κέντρων ιαματικού τουρισμού και των κέντρων θαλασσοθεραπείας καθώς και στις διαδικασίες χορήγησης του ειδικού σήματος λειτουργίας. Η υπ’ αρ. 2704/2018 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 208/τ.Α’/11-12-2018) αναφέρεται στον «Καθορισμό τεχνικών και λειτουργικών προδιαγραφών ανέγερσης, μετατροπής και επέκτασης Μονάδων Ιαματικής Θεραπείας και Κέντρων Ιαματικού Τουρισμού - Θερμαλισμού και διαδικασία χορήγησης ειδικού σήματος λειτουργίας (Ε.Σ.Λ.)». Η υπ’ αρ. 1506 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 356/τ.Β’/7-02-2018) επικεντρώνεται στον «Καθορισμό τεχνικών και λειτουργικών προδιαγραφών ανέγερσης, μετατροπής και επέκτασης κέντρων θαλασσοθεραπείας και διαδικασία χορήγησης ειδικού σήματος λειτουργίας. Ένταξη της διαδικασίας χορήγησης ειδικού σήματος λειτουργίας σε κέντρα θαλασσοθεραπείας στο σύστημα διεκπεραίωσης μέσω των κέντρων εξυπηρέτησης πολιτών (Κ.Ε.Π.) που λειτουργούν ως ενιαία κέντρα εξυπηρέτησης (Ε.Κ.Ε.)».

3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

Μετά και τη δημοσίευση της νομοθεσίας του 2013 και 2014, ακολούθησε μεταξύ άλλων ο Νόμος 4582/2018 (ΦΕΚ 208/ τ. Α΄/11-12-2018) και αφορούσε τον «Θεματικό τουρισμό – Ειδικές μορφές τουρισμού – Ρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου στον τομέα του τουρισμού και της τουριστικής εκπαίδευσης – Στήριξη τουριστικής επιχειρηματικότητας και άλλες διατάξεις». Στο άρθρο 20, αυτού του Νόμου, ο τουρισμός υγείας ορίζεται και περιγράφονται στοιχεία του. Σύμφωνα με το Νόμο 4582/2018 αναφέρεται ότι ο τουρισμός υγείας περιλαμβάνει τον οδοντιατρικό τουρισμό, τον ιατρικό τουρισμό, τον ιαματικό - θερμαλιστικό τουρισμό και τον τουρισμό ευεξίας και ορίζεται για την ελληνική νομοθεσία ως εξής: 1. Τουρισμός υγείας είναι η ειδική μορφή τουρισμού, που συνίσταται στην παροχή προς επισκέπτες - τουρίστες υψηλού επιπέδου υπηρεσιών που σχετίζονται με την πρόληψη, τη θεραπεία και τη βελτίωση της σωματικής, ψυχικής και πνευματικής υγείας τους. Οι υπηρεσίες υγείας και οι λοιπές υπηρεσίες αναψυχής μπορεί να συνδυάζονται σε κατάλληλες υποδομές, προσβάσιμες σε όλους. Ο τουρισμός υγείας περιλαμβάνει τον ιατρικό τουρισμό, τον οδοντιατρικό, τον ιαματικό - θερμαλιστικό τουρισμό και τον τουρισμό ευεξίας. 2. Ο ιατρικός τουρισμός είναι η μετακίνηση των επισκεπτών - τουριστών με προβλήματα υγείας ή με χρόνιες παθήσεις στον τουριστικό προορισμό επιλογής τους, προκειμένου να τους παρασχεθούν υπηρεσίες υγείας από δομές παροχής πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας φροντίδας υγείας που λειτουργούν νόμιμα, με σκοπό την πρόληψη, τη διάγνωση ή τη θεραπεία ασθενειών και τη διατήρηση ή τη βελτίωση της προσωπικής υγείας τους. Οι τουρίστες-επισκέπτες κατά τη διάρκεια της διαμονής τους στον τουριστικό προορισμό συνδυάζουν την ιατρική περίθαλψη με δραστηριότητες αναψυχής, ενημέρωσης, μεταφοράς, ξενάγησης και εστίασης για τους ίδιους και τους συνοδούς τους. 3. Ο ιαματικός - θερμαλιστικός τουρισμός είναι ειδική μορφή τουρισμού παροχής τουριστικών υπηρεσιών σε περιοχές, το κύριο χαρακτηριστικό των οποίων αποτελεί η χρήση αναγνωρισμένων ιαματικών φυσικών πόρων σε ειδικές εγκαταστάσεις για θεραπευτικούς σκοπούς και αφορά όσους επιθυμούν να συνδυάσουν την ξεκούραση και την αναψυχή τους, με τη χρήση ιαματικών φυσικών πόρων, ώστε να βελτιώσουν τη σωματική, πνευματική και ψυχική τους υγεία. 4. Ο τουρισμός ευεξίας είναι η μορφή τουρισμού κατά την οποία οι επισκέπτες - τουρίστες απολαμβάνουν, σε τουριστικές εγκαταστάσεις υψηλού επιπέδου, υπηρεσίες που περιλαμβάνουν τη φροντίδα της φυσικής κατάστασης, την αισθητική περιποίηση, την αντιγήρανση, τη θαλασσοθεραπεία, την υγιεινή διατροφή, τη χαλάρωση, το διαλογισμό, την περιποίηση σώματος, καθώς και την πνευματική και σωματική αναζωογόνηση, ατομικά ή ομαδικά. (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Ν. 4582/2018, ΦΕΚ 208/Α/11-12-2018)

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Οι άνθρωποι πλέον δεν ταξιδεύουν έχοντας υπόψη τους μόνο την ευκαιρία για ξεκούραση και χαλάρωση. Το ταξίδι για λόγους υγείας θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι της ευρείας έννοιας του τουρισμού και επιλέγεται όλο και περισσότερο διεθνώς. Αποτελεί σύγχρονο φαινόμενο ένα άτομο να συνδυάζει την απόδραση για ταξίδι με το κίνητρο της θεραπείας και της αποκατάστασης της υγείας του. Οι τουρίστες - καταναλωτές κάνουν επιλογές υγείας ψάχνοντας θεραπεία, βελτίωση ή αλλαγή μέσω ιατρικής ή πρακτικών ευεξίας που παρέχονται εντός και εκτός των συνόρων ανά τον κόσμο, δίνοντας νόημα σε μια καινούρια κατηγορία του τουρισμού υγείας, τον ιατρικό τουρισμό. Συγκεκριμένα, ο ιατρικός τουρισμός μπορεί να χαρακτηριστεί ως άθροισμα όλων των θετικών αποτελεσμάτων που αναμένονται από ένα ταξίδι, το οποίο γίνεται κυρίως και πρωτίστως για την αντιμετώπιση ή και τη θεραπεία μιας ιατρικής κατάστασης με την αξιοποίηση των ιατρικών υπηρεσιών παρέμβασης, συνδυάζοντας όμως και παράλληλα στοιχεία διακοπών ή τουρισμού με τη συμβατική έννοια. Χαρακτηριστικά, η μορφή αυτή τουρισμού επιλέγεται από το δέκα τοις εκατό (10%) των ασθενών των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίοι αναζητούν νοσηλευτικά ιδρύματα εκτός των εθνικών τους συνόρων. (Τσορώνη, Β.Γ., 2013) Ο ιατρικός τουρισμός είναι πλέον δημοφιλής, διαδεδομένος σε διάφορες χώρες και με πολλές αναφορές στην αναζήτηση μέσω του διαδικτύου. Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε στην προηγούμενη υποενότητα, ο ιατρικός τουρισμός επιλέγεται από τους ενδιαφερόμενους με σκοπό να λάβουν φροντίδα για την υγεία τους από μονάδες παροχής φροντίδας υγείας. Για να μπορέσει κανείς να περιγράψει τον ιατρικό τουρισμό καλύτερα, θα πρέπει πρώτα να απαντήσει σε ερωτήματα όπως: ποιους αφορά, ποια αγαθά και υπηρεσίες παρέχει, που παρέχονται οι υπηρεσίες και τι τελικό στόχο έχουν οι επιλογές των ανθρώπων, λαμβάνοντας υπόψη και τα οικονομικά κριτήρια. Για τις κυβερνήσεις των κρατών και τους οικονομολόγους ο ιατρικός τουρισμός είναι δεδομένα (data) και περιλαμβάνουν τιμές όπως ο αριθμός των τουριστών, οι δαπάνες ανά άτομο, η αξία παρεχόμενων ιατρικών υπηρεσιών ανά άτομο και άλλους οικονομικούς δείκτες. Αυτή η ερμηνεία της έννοιας του ιατρικού τουρισμού στοχεύει στον υπολογισμό της οικονομικής αξίας της μετακίνησης των ανθρώπων. Τα οικονομικά δεδομένα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αξιολόγηση εκείνων που παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες για τους τουρίστες αυτής της υπηρεσίας. Οι ιατρικές ειδικότητες, οι επαγγελματίες που παρέχουν υγειονομική περίθαλψη, οι υπηρεσίες εξυπηρέτησης των ιατρικών ταξιδιωτών, χρειάζονται ένα χρήσιμο και πρακτικό ορισμό που μπορεί να οριοθετήσει τι περιλαμβάνει η φροντίδα για τους ταξιδιώτες αυτής της κατηγορίας. «Είναι πολύ σημαντικό, να δοθεί μια όσο το δυνατόν πληρέστερη περιγραφή του όρου αυτού γιατί έτσι εκτιμάται η αξία της ζωής, του θανάτου και της ποιότητας ζωής». (Munro, J.W., 2012) Την τελευταία δεκαετία, ο ιατρικός τουρισμός έχει αποκτήσει τα χαρακτηριστικά εκείνα που τον καθιστούν παρακλάδι της τουριστικής βιομηχανίας, όπου η όποια μορφή ιατρικής θεραπείας μπορεί να συνδυαστεί 53

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

παράλληλα με το αντίστοιχο πακέτο τουρισμού. Υπάρχει η τάση οι άνθρωποι να είναι αρκετά πρόθυμοι να μετακινηθούν, ανά πάσα στιγμή, σε χώρες του εξωτερικού, αναζητώντας υψηλές ιατρικές υπηρεσίες σε χαμηλό και λογικό κόστος. Για το λόγο αυτό, τα κράτη επενδύουν σημαντικά προς την κατεύθυνση αυτή, ώστε να μπορέσουν να κατακτήσουν την αναδυόμενη αυτή αγορά της υγειονομικής περίθαλψης. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.), από το 1962, είχε εντάξει στους λόγους της τουριστικής μετακίνησης την υγεία. (Τσορώνη, Β.Γ., 2013)

Εικόνα 12. "Startups Look to Mainstream Medical Tourism", εικονογραφία του Andrea Chronopoulos στο Bloomberg BusinessWeek (2018). 54

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

4.1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Πολλοί είναι οι ερευνητές και οι οργανισμοί που προσπαθούν να περιγράψουν την πολύπλευρη και περίπλοκη έννοια του ιατρικού τουρισμού. Παρακάτω ακολουθούν κάποιοι αντιπροσωπευτικοί ορισμοί του ιατρικού τουρισμού ή τουρισμού υγείας από τη διεθνή βιβλιογραφία. Ο ιατρικός τουρισμός, ο οποίος, μερικές φορές, με παραδοχή ονομάζεται επίσης τουρισμός υγείας ή και θεραπευτικός τουρισμός, αναφέρεται στη διαδικασία κατά την οποία άνθρωποι από όλο τον κόσμο ταξιδεύουν σε άλλες χώρες προκειμένου να επωφεληθούν από υπηρεσίες παροχής υγείας και ταυτόχρονα να επισκεφτούν νέους τόπους και να δουν τα αξιοθέατα στις άλλες χώρες. Σύμφωνα με μια έρευνα που διενεργήθηκε με συνεργασία από το Sheffield Hospital, το York University, το Birmingham University και το Royal Holloway University of London, ο ιατρικός τουρισμός είναι η παροχή και χρήση υγειονομικών υπηρεσιών, όπου τα άτομα ταξιδεύουν στο εξωτερικό, εκτός των χωρών που κατοικούν, ώστε να προάγουν τη φυσική και διανοητική τους κατάσταση χρησιμοποιώντας φυσικές ή και ιατρικές υποδομές. (Lunt, N., Smith, R.D., Exworthy, M., Green, S.T., Horsfall, G.D., and Mannion, R., 2011) Ως ιατρικός τουρισμός, πιο συγκεκριμένα, ορίζεται ευρέως η παροχή, οικολογικά ανταγωνιστικής, ιδιωτικής ιατρικής φροντίδας σε συνεργασία με την τουριστική βιομηχανία σε ασθενείς που έχουν ανάγκη χειρουργικών επεμβάσεων, καθώς και άλλων εξειδικευμένων μορφών θεραπείας. Ο ιατρικός τουρισμός περιλαμβάνει, όπως και τα άλλα τουριστικά προϊόντα, πέραν της ιατρικής περίθαλψης στα καλύτερα νοσοκομεία, υπηρεσίες μεταφοράς, ενημέρωσης, ξενάγησης, εστίασης και διαμονής σε ξενοδοχεία τεσσάρων και πέντε αστέρων. (Νικηφοράκης, Ν., Στρατουδάκης, Ν., 2016) Σήμερα ο ιατρικός τουρισμός νοείται ως ο τομέας παροχής υπηρεσιών πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας υγείας από αναγνωρισμένους δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς του Υπουργείου Υγείας σε Έλληνες ή αλλοδαπούς πολίτες, όπου μέρος των παρεχόμενων υπηρεσιών στηρίζεται σε υποδομές ή μέσα που παρέχονται από φορείς της τουριστικής βιομηχανίας. (Τσορώνη, Β.Γ., 2013) Τέλος, ο Levi Burkett στο άρθρο του “Medical tourism - Concerns, Benefits, and the American Legal Perspective” χαρακτηρίζει εύστοχα το «πάντρεμα» της υγείας και του ιατρικού τουρισμού ως «ένα φαινόμενο που συνδυάζει το οργανωμένο ταξίδι έξω από την χώρα ενός ατόμου με σκοπό τη συντήρηση, τη βελτίωση ή και την αποκατάστασή του σώματός του και του πνεύματός του». (Τσορώνη, Β.Γ., 2013)

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

4.2. ΟΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο όρος «ιατρικός τουρισμός» περιλαμβάνει δύο κατηγορίες υπηρεσιών. Η πρώτη κατηγορία υπηρεσιών δηλώνει τη διαχείριση ιατρικών αναγκών για επισκέπτες οι οποίοι βρίσκονται σε ξένη χώρα για ταξίδι διακοπών, για επαγγελματικό ταξίδι ή για προσωρινή εγκατάσταση. Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονται επείγοντα περιστατικά υγείας, όπως ένα καρδιακό επεισόδιο, ή τακτικές υγειονομικές ανάγκες για χρόνια νοσήματα, όπως η διαδικασία της αιμοκάθαρσης των νεφροπαθών. Στην συγκεκριμένη κατηγορία υπηρεσιών οι σημαντικότερες ομάδες ασθενών με χρόνιες παθήσεις είναι οι νεφροπαθείς, οι καρκινοπαθείς, οι καρδιοπαθείς, άτομα με αιματολογικά νοσήματα αλλά και άτομα τρίτης ηλικίας που χρήζουν συστηματικής ιατρικής και φαρμακευτικής παρακολούθησης. Η δεύτερη κατηγορία υπηρεσιών μπορεί να χαρακτηριστεί και ως «ιατρικός τουρισμός επιλογής» (elective medical tourism) και σε αυτή την κατηγορία ο ασθενής επιλέγει να ταξιδέψει για να λάβει μια συγκεκριμένη ιατρική υπηρεσία, παρακινημένος από παράγοντες, όπως το κόστος της υπηρεσίας, την ποιότητα της περίθαλψης, τον χρόνο αναμονής σε σύγκριση με τη χώρα προέλευσης του για την παροχή παρόμοιας υπηρεσίας και τέλος την ευκαιρία να συνδυάσει ιατρική φροντίδα με ψυχαγωγία στο ταξίδι του. Για τη δεύτερη κατηγορία υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού, οι πιο διαδεδομένες διαδικασίες ή υπηρεσίες αποτελούνται από επεμβάσεις και είδη θεραπείας διαφόρων ιατρικών ειδικοτήτων. Τέτοιες υπηρεσίες είναι, για παράδειγμα, πλαστική - αισθητική χειρουργική, οδοντιατρική, οφθαλμολογία, τεχνητή γονιμοποίηση, καρδιολογία και καρδιοχειρουργική, ορθοπεδική θεραπεία και αποκατάσταση, θεραπεία αντιμετώπισης του καρκίνου και χημειοθεραπείες καθώς και μεταμοσχεύσεις οργάνων. Σύμφωνα με ειδικευμένους διεθνείς φορείς, ο ιατρικός τουρισμός και πόσο μάλλον ο ιατρικός τουρισμός επιλογής δεν περιλαμβάνει υπηρεσίες όπως spa, ιαματικά λουτρά και κέντρα αδυνατίσματος. (Δοξιάδης, Α., Κατσάπη, Α., Σουλιώτης, Κ., Τούντας, Γ., 2012) Τα τελευταία εντάσσονται στον ευρύτερο όρο του τουρισμού υγείας και πιο συγκεκριμένα στον ιαματικό τουρισμό και τον τουρισμό ευεξίας. Το νόημα ύπαρξης του ιατρικού τουρισμού είναι η δυνατότητα που δίνεται, μέσω αυτού, σε ανθρώπους, οι οποίοι έχουν ανάγκη διαχρονικής ιατρικής φροντίδας, όπως είναι άτομα που πάσχουν από νεφρική και καρδιακή ανεπάρκεια ή από καρκίνο, να κάνουν απρόσκοπτα τα ταξίδια τους σε τουριστικούς προορισμούς που επιθυμούν. (Νικηφοράκης, Ν., Στρατουδάκης, Ν., 2016)

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

4.3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Οι σημαντικότεροι παράγοντες που οδήγησαν στην αυξανόμενη ζήτηση της αγοράς του ιατρικού τουρισμού είναι η μείωση του κόστους της φροντίδας υγείας, η μείωση του χρόνου αναμονής και των γραφειοκρατικών διαδικασιών, η ευκολία πρόσβασης, το προσιτό κόστος του ταξιδιού και τέλος η χρήση σύγχρονων τεχνολογιών υγείας. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού είναι παντός εποχής και κλίματος, καθώς μπορεί και υφίσταται σε οποιουδήποτε κλίματος τοποθεσίες οποιαδήποτε χρονική περίοδο, χαρίζοντας έτσι ευελιξία και διευκολύνοντας τους ασθενείς – τουρίστες. Αίτια δημιουργίας αλλά και τρόπος οργάνωσης της συγκεκριμένης αγοράς αποτελούν ταξίδια, τα οποία παρακινούνται από το διαδίκτυο, τις σταδιακά φθηνότερες αεροπορικές πτήσεις, τις βελτιωμένες μετακινήσεις μεταξύ των χωρών, την αύξηση της μακροζωίας και το πιο σημαντικό τη δυσαρέσκεια των μόνιμων κατοίκων μιας χώρας, της οποίας οι εγχώριες υγειονομικές υπηρεσίες μειονεκτούν σε ποιότητα και ποσότητα σε σύγκριση με άλλες χώρες. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Για την απόκτηση του αγαθού «υγεία», η επιλογή των ασθενών είναι διαφορετική από την επιλογή ενός καταναλωτικού αγαθού, αφού σημαντικά κριτήρια επιλογής ενός τουριστικού ιατρικού προορισμού είναι η εμπιστοσύνη, η ικανοποίηση και οι προτιμήσεις των χρηστών για την αγορά υπηρεσιών υγείας. Οι παράγοντες που συμβάλλουν στη ζήτηση για τις υπηρεσίες ιατρικού τουρισμού εξαρτώνται από τους τουρίστες υγείας καθώς και τους εκάστοτε παρόχους και είναι το κόστος και η ποιότητα των υπηρεσιών υγείας, οι λίστες αναμονής, η γήρανση του πληθυσμού, ο εκάστοτε τρόπος ζωής, η φήμη, η εμπιστοσύνη, η αναψυχή, η οικειότητα, οι υποδομές και οι εγκαταστάσεις και γενικά η αντιληπτή αξία ενός τόπου σε σχέση με τις προτιμήσεις του καταναλωτή. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Ο παράγοντας των εγκαταστάσεων και υποδομών είναι αυτός που θα αναλυθεί ιδιαίτερα στην παρούσα εργασία. Εξίσου ανάμεσα στους πιο σημαντικούς παράγοντες για την ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού είναι επίσης οι ικανότητες και δεξιότητες του ιατρικού προσωπικού, η χρήση των μοντέρνων τεχνολογιών, η εφαρμογή και συμμόρφωση σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και φυσικά οι εσωτερικοί κανονισμοί των χωρών που πρόκειται να ταξιδέψει ο ασθενής. (Abinama, A., Jafari, M., 2015) Τα παραπάνω προϋποθέτουν την κινητικότητα των γιατρών και δυνατότητα άσκησης της επιστημονικής τους ιδιότητας ανά τον κόσμο, καθώς και την ανάπτυξη των διεθνών προτύπων πιστοποίησης για τις υποδομές υγειονομικής περίθαλψης. (Δοξιάδης, Α., Κατσάπη, Α., Σουλιώτης, Κ., Τούντας, Γ., 2012)

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εκτιμάται ότι, μελλοντικά, θα ενταθούν οι δημογραφικές αλλαγές με αποτέλεσμα την επόμενη πεντηκονταετία το ποσοστό των ανθρώπων, άνω των εξήντα ετών, στις ανεπτυγμένες χώρες θα ανέλθει από το ένα πέμπτο στο ένα τρίτο του πληθυσμού. Τα τμήματα του τουρισμού που αφορούν την υγεία, (την θαλασσοθεραπεία και την ευεξία της φυσικής κατάστασης) αναμένεται να επωφεληθούν. Η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης μεταφράζεται σε μεγαλύτερες ανάγκες για υγειονομική περίθαλψη και εντείνεται από την πλευρά ζήτησης του ιατρικού τουρισμού. Παράλληλα, οι πάροχοι των ιδιωτικών μονάδων φροντίδας υγείας αυξάνονται και δεδομένου της υποχρηματοδότησης των δημόσιων υγειονομικών υπηρεσιών σε αρκετές χώρες του κόσμου, οι υγειονομικοί οργανισμοί του ιδιωτικού τομέα έχουν ήδη ξεκινήσει την απορρόφηση ενός μεγάλου μερίδιού της αγοράς, αποκτώντας έτσι έναν περισσότερο διεθνή παρά εθνικό ρόλο. (Δοξιάδης, Α., Κατσάπη, Α., Σουλιώτης, Κ., Τούντας, Γ., 2012) Η διεθνής οικονομική κρίση ουσιαστικά είναι η αφορμή αυτής της κινητικότητας από τη δημόσια υγεία στην «φθηνότερη», σε άλλες χώρες, ιδιωτική περίθαλψη (όσο κι αν φαίνεται περίεργο) εξαιτίας του πολύ χαμηλότερου κόστους και με βασικό παρονομαστή την ποιότητα. Ο μέσος όρος ιατρικής δαπάνης κυμαίνεται περίπου από δυόμιση έως τρεισήμισι χιλιάδες ευρώ ανά άτομο, αναφερόμενος στον ιατρικό τουρισμό επιλογής, μόνο στις δαπάνες ιατρικών υπηρεσιών και όχι στο ταξίδι και τη διαμονή εκτός νοσοκομείων.

Εικόνα 13. Χάρτης με τους δημοφιλέστερους προορισμούς ιατρικού τουρισμού. 58

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Ο τόπος προορισμού παίζει καθοριστικό ρόλο στην τελική επιλογή του ασθενή – τουρίστα. Οι χώρες με τα περισσότερα έσοδα από ιατρικό τουρισμό είναι η Ινδία, που είναι πρωτοπόρος, η Σιγκαπούρη, η Ταϊλάνδη, η Βραζιλία, το Μεξικό, η Κόστα Ρίκα, η Κούβα, η Ουγγαρία και η Τουρκία. Τα παραπάνω προκύπτουν λόγω του ότι οι Ευρωπαίοι ταξιδεύουν, σχετικά, λιγότερο για ιατρικούς σκοπούς, ίσως επειδή οι ανάγκες υγείας τους καλύπτονται σε μεγαλύτερο βαθμό από δημόσια συστήματα υγείας ή ασφάλισης. Αντίθετα, η μεσαία τάξη στην Ασία και στην Αμερική τείνει να πληρώνει ιδιωτικά, και ίσως αυτό εξηγεί την μεγαλύτερη ανάπτυξη προορισμών στην Ασία και την Νότιο Αμερική. Ταυτόχρονα όμως, μια νέα Οδηγία για τη Διασυνοριακή Φροντίδα Υγείας μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα επιτρέψει αργά ή γρήγορα και στους Ευρωπαίους να λαμβάνουν υπηρεσίες σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση με κάλυψη από τα ασφαλιστικά τους συστήματα. (Δοξιάδης, Α., Κατσάπη, Α., Σουλιώτης, Κ., Τούντας, Γ., 2012) Η Ασία αποτελεί τον πιο ανεπτυγμένο και δημοφιλή προορισμό στον τομέα του ιατρικού τουρισμού, με χώρες όπως η Ινδία, η Κορέα, η Μαλαισία, η Ταϊλάνδη, η Ταιβάν, η Σιγκαπούρη και οι Φιλιππίνες να κατατάσσονται πρώτες στην επιλογή των τουριστών υγείας. Η Μέση Ανατολή και η Αφρική αποτελούν δημοφιλείς προορισμούς για τους ασθενείς που επιλέγουν ιατρικές επεμβάσεις σε συνδυασμό με ψυχαγωγία σε πολυτελή ξενοδοχεία και συμμετοχή σε σαφάρι ή άλλα είδη διακοπών, με τις χώρες Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (Αμπού Ντάμπι, Ντουμπάι), Αιγύπτου, Ιορδανίας, Ισραήλ, Νότιας Αφρικής, Τυνησίας να έχουν τη μεγαλύτερη ζήτηση. Οι χώρες της Ευρώπης που έχουν αναπτύξει υπηρεσίες ιατρικού τουρισμού είναι δημοφιλείς κυρίως για την προσφορά συγκεκριμένων θεραπειών και όχι τόσο για τα πολυτελή «πακέτα» διαμονής και αναψυχής των τουριστών υγείας. Μπορεί το προσωπικό να είναι εξειδικευμένο και η ποιότητα παροχής ιατρικών υπηρεσιών υψηλού επιπέδου, όμως το κόστος είναι αυξημένο, γεγονός που κάνει δυσπρόσιτους τους ευρωπαϊκούς ιατρικούς προορισμούς για την πλειοψηφία των τουριστών υγείας και τους στρέφει σε άλλες ηπείρους. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015). Οι δημοφιλέστεροι προορισμοί στην Ευρώπη είναι η Αυστρία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία, η Ισπανία, η Κύπρος, η Λιθουανία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Τσεχία, η Τουρκία. Η Λατινική Αμερική αποτελεί σημαντικό ανταγωνιστή της Ασίας στον ιατρικό τουρισμό. Παρά το γεγονός ότι οι τιμές στις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής είναι υψηλότερες από της Ασίας, η μικρή απόσταση από τη Βόρεια Αμερική δίνει ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Επίσης, η Λατινική Αμερική προσφέρει εξειδικευμένο αγγλόφωνο ιατρικό προσωπικό, γραφικές τοποθεσίες, καλό κλίμα και έτσι αποτελεί επιλογή για τους ασθενείς από τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη. Δημοφιλέστεροι προορισμοί είναι οι χώρες της Βραζιλίας, της Καραϊβικής, της Κόστα Ρίκα, της Κούβα, του Μεξικού, του Παναμά, της Χιλής.

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 14. Αφίσα για την καμπάνια προώθησης του ιατρικού τουρισμού στην Ινδία.

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

4.4. Ο ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΓΟΡΑ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Γεγονός αποτελεί ότι η παγκοσμιοποίηση της αγοράς υπηρεσιών υγείας έχει δημιουργήσει νέα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης στον κλάδο φροντίδας υγείας τις τελευταίες δεκαετίες. Η απελευθέρωση των συναλλαγών στον τομέα της υγείας και συγκεκριμένα στον ιατρικό τουρισμό έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των χωρών, των επιχειρηματιών, των επενδυτών και των ασθενών. Οι ασθενείς, που αναζητούν υγειονομική περίθαλψη, αγορά φαρμακευτικών προϊόντων ή αγαθών από παρόχους άλλων χωρών, αυξάνονται ραγδαία καθώς η τεχνολογική εξέλιξη, με πρωταγωνιστή το διαδίκτυο, δίνει τη δυνατότητα της άμεσης πληροφόρησης σχετικά με την επιλογή, την ποιότητα και το κόστος της ζητούμενης φροντίδας υγείας. (Smith, M., Puczko, L., 2009) Ο ιατρικός τουρισμός είναι πολύ ελκυστικός από οικονομικής άποψης. Οι τουρίστες, που ταξιδεύουν σε άλλες χώρες για θεραπεία, πολύ συχνά προέρχονται από βιομηχανοποιημένα κράτη όπως οι Η.Π.Α., ο Καναδάς, η Μεγάλη Βρετανία, οι περιοχές της Δυτικής Ευρώπης, η Αυστραλία και οι Μεσογειακές χώρες. Με την πάροδο των χρόνων, όλο και περισσότεροι άνθρωποι από πολλές διαφορετικές χώρες ταξιδεύουν προκειμένου να αναζητήσουν θεραπεία για τα ιατρικά τους προβλήματα σε τιμές συμφέρουσες και σε χώρες στις οποίες θα ήθελαν να επισκεφτούν, ως τουρίστες, για να τις γνωρίσουν. (Abinama, A., Jafari, M., 2015) Ένας από τους βασικούς στόχους στο συγκεκριμένο είδος τουρισμού είναι η μεγιστοποίηση του κόστους - οφέλους του ατόμου απολαμβάνοντας μια οικονομικά ανταγωνιστική ιατρική φροντίδα στο εξωτερικό. (Τσορώνη, Β.Γ., 2013) Παρά τη διεθνή αναγνώριση των θετικών μακρο- και μικρο-οικονομικών συνεπειών του ιατρικού τουρισμού, καθώς και των ευεργετικών επιπτώσεων του στη βελτίωση της υγείας των πληθυσμών, έχει διαπιστωθεί έλλειψη σημαντικών καταγραφών δεικτών, με τους οποίους θα μπορούσε να αποτιμηθεί συνολικά και αξιόπιστα το μέγεθος και η συμβολή του. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο διάφορες πηγές, πολλές φορές, αναφέρουν διαφορετικές εκτιμήσεις ακόμη και για τις ίδιες τις χώρες. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Ας αναφερθεί, ένα παράδειγμα για τα συνολικά έσοδα της διεθνούς αγοράς ιατρικού τουρισμού που προσέγγισαν τα 60 δισεκατομμύρια δολάρια (54,29 δισεκατομμύρια σε ευρώ) το 2008 με ετήσιο ρυθμό αύξησης 20% και έφτασαν στα 100 δισεκατομμύρια δολάρια (90,48 δις σε ευρώ) το 2010. (Horowitz, M.D., Rosensweig, J.A., Jones, C.A., 2007) Οι δαπάνες της διεθνούς αγοράς του ιατρικού τουρισμού δεν εμπεριέχουν μόνο το κόστος μετακίνησης των ασθενών για θεραπεία εκτός των συνόρων της χώρας καταγωγής τους αλλά και τα αγαθά και τις υπηρεσίες που σχετίζονται με τη χρήση των φροντίδων υγείας, όπως τα φαρμακευτικά προϊόντα, τον ατομικό ιατρικό εξοπλισμό, διαγνωστικές υπηρεσίες. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Μόνο για τις μετακινήσεις για ιατρικούς λόγους σε παγκόσμιο επίπεδο, οι συνολικές δαπάνες, έχει υπολογιστεί πως αγγίζουν ετησίως το ποσό των 12 δισεκατομμυρίων ευρώ. Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, αυτή η ανάπτυξη 61

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος στην ιδιωτικοποίηση των ιατρικών υπηρεσιών παγκοσμίως, στην άνιση πρόσβαση στις ιατρικές υπηρεσίες, στην επιταχυνόμενη παγκοσμιοποίηση της ιατρικής φροντίδας και του τουρισμού αλλά και στην υπερβολική έμφαση που δίνουν τα άτομα στην εξωτερική εμφάνιση. Παρατηρείται, δηλαδή μια αλλαγή, στην αντίληψη του μέσου ανθρώπου, όσον αφορά την αντιμετώπιση του προς τον τουρισμό. Στις σύγχρονες κοινωνίες μάλιστα συναντάται μια πραγματικότητα, όπου η προσωπική υγεία και ευεξία, προλαμβάνονται εκ των προτέρων, ώστε να μην οδηγηθούν σε ασθένειες. Δίνεται μια ιδιαίτερη προσοχή στην πρόληψη των διαφόρων ασθενειών και αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε βελτίωση της ποιότητας της ζωής και μια ολοκληρωμένη κοινωνική και πνευματική ευεξία. (Τσορώνη, Β.Γ., 2013)

Εικόνα 15. Διαφήμιση για τον ιατρικό τουρισμό στο Λας Βέγκας. 62

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

4.5. Ο ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΙΩΝΑ Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η μεταναστευτική ροή ασθενών που επιζητούν την ίαση έχει λάβει νέα και διαφορετική κατεύθυνση. Ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ασθενών από τις αναπτυγμένες χώρες ταξιδεύουν σε ιατρικά κέντρα λιγότερο αναπτυγμένων χωρών, προκειμένου να λάβουν ιατρικές υπηρεσίες. Κοινό χαρακτηριστικό διαχρονικά και των δύο κατευθύνσεων του ιατρικού τουρισμού είναι ότι οι τουρίστες υγείας κατευθύνονται από πλούσιες σε φτωχές ή από φτωχές σε πλούσιες χώρες και λαμβάνουν οι ίδιοι την τελική επιλογή του ταξιδιού τους, συνδυάζοντας την κάλυψη των αναγκών υγείας με την αναψυχή τους. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Κοντά στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του εικοστού πρώτου αιώνα, υπολογίζεται ότι 20.000 - 25.000 τουρίστες επισκέφτηκαν την Κόστα Ρίκα, φανερώνοντας μια σημαντική αύξηση αυτού του είδους τουρισμού σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Η αύξηση στον ιατρικό τουρισμό, στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, κυμάνθηκε σε υψηλά επίπεδα, πυροδοτώντας μια παγκόσμια έκρηξη στο φαινόμενο αυτό. Μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη και της κατασκευαστικής έκρηξης στην Ασία, ο ιατρικός τουρισμός συνέχισε να αναπτύσσεται καθώς 150.000 Αμερικανοί πολίτες το 2006, ταξίδεψαν σε Ασιατικούς προορισμούς και προορισμούς της Νότιας Αμερικής. Οι οδοντιατρικές εργασίες και οι επεμβάσεις αισθητικής έφτασαν σε αριθμούς ρεκόρ κυρίως στην Ταϊλάνδη, τη Σιγκαπούρη και την Ινδία. Το 2010, για παράδειγμα, περίπου 1,5 εκατομμύρια Αμερικανοί ταξίδεψαν εκτός της χώρας τους για την ιατρική περίθαλψη, αριθμός σχεδόν διπλάσιος σε σχέση με τον αριθμό των Αμερικανών ταξιδιωτών μόλις τρία χρόνια νωρίτερα. (Νικηφοράκης, Ν., Στρατουδάκης, Ν., 2016) Από ότι φαίνεται έρχονται εξαιρετικές χρονιές για την βιομηχανία του ιατρικού τουρισμού αφού όλο και περισσότεροι ασθενείς φτιάχνουν βαλίτσες και κλείνουν αεροπορικά εισιτήρια για να ταξιδέψουν στο εξωτερικό και να κάνουν αυξητική στήθους, πλαστικές προσώπου (face lift), επεμβάσεις καρδιάς (by pass) ή θεραπείες γονιμότητας. Με την πάροδο των αιώνων καθώς και με την διαρκώς αυξανόμενη πρόοδο του ανθρώπινου πολιτισμού, τα ταξίδια μετουσιώνονται, αναδιαμορφώνονται και μεταλλάσσονται σύμφωνα με τις ανάγκες του εκάστοτε ταξιδιώτη. Η ιδιότητα του ταξιδιώτη (εξερευνητής, περιηγητής, παραθεριστής, τουρίστας) δεν είναι παγιωμένη μέσα στο χρόνο, αλλά δέχεται συνεχώς μετατροπές, όπως και οι ανάγκες του, με δεδομένες τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και τους πολιτιστικούς και ιστορικούς παράγοντες κάθε εποχής.

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 16. Σκίτσο από τον Steve Wacksman για τη διαδικτυακή εφημερίδα “The Boston Globe”.

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

4.6. ΗΘΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΙΑΤΡΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Ο ιατρικός τουρισμός είναι ένα σύνθετο σύνολο από υπηρεσίες, όπου μετέχουν πάροχοι υγείας (νοσοκομεία, κλινικές, κέντρα αποκατάστασης, ιατροί, νοσηλευτές) και πάροχοι υπηρεσιών φιλοξενίας και μεταφοράς (ξενοδοχεία, αεροπορικές εταιρίες, μέσα μετακίνησης). Επίσης σημαντικό ρόλο στη διαδικασία παίζουν οι ασφαλιστικοί οργανισμοί υγείας (ιδιωτικές εταιρίες, δημόσιοι φορείς κοινωνικής ασφάλισης) και οργανισμοί πιστοποίησης υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού ή οργανισμοί διαπίστευσης. Ο ρόλος των τελευταίων είναι κομβικός γιατί λειτουργούν ως αξιολογητές ποιότητας και δημιουργούν πακέτα (ιατρικές και ταξιδιωτικές υπηρεσίες), οργανώνοντας όχι μόνο την ιατρική συμβουλή και αξιολόγηση των αναγκών του ασθενή πριν από το ταξίδι αλλά και την ιατρική παρακολούθηση μετά τη θεραπεία. (Δοξιάδης, Α., Κατσάπη, Α., Σουλιώτης, Κ., Τούντας, Γ., 2012) Η ασυνέπεια στην ποιότητα της περίθαλψης είναι μια σημαντική πηγή της κριτικής για την ιατρική τουριστική βιομηχανία. Ένας από τους κύριους μηχανισμούς, που εφαρμόζονται για την τυποποίηση της διεθνούς υγειονομικής περίθαλψης, είναι η διαπίστευση. Η διαπίστευση προσπαθεί να διασφαλίσει ότι οι τουριστικές εγκαταστάσεις πληρούν τις βασικές προδιαγραφές ασφαλείας, είναι στελεχωμένες με εκπαιδευμένο προσωπικό, και έχουν τον κατάλληλο ιατρικό εξοπλισμό για την εκτέλεση των διαδικασιών που προσφέρονται. Μεταξύ των σημαντικότερων οργανισμών διαπίστευσης για τα διεθνή νοσοκομεία είναι το Joint Commission International (JCI), ένας οργανισμός των ΗΠΑ που παρέχει ένα διεθνές πρότυπο διαπίστευσης υπηρεσιών υγείας με ισχύ για μερικά χρόνια (συνήθως τρία) μέχρι την επαναξιολόγηση. Οι οργανισμοί διαπίστευσης χρεώνουν τους πελάτες που θέλουν να έχουν στις εγκαταστάσεις τους τη διαπίστευση (δηλαδή τα νοσοκομεία, ιατρικά κέντρα, και λοιπά), και κάθε οργανισμός διαθέτει έναν κατάλογο των διαπιστευμένων νοσοκομείων για να βοηθήσουν τα άτομα που επιθυμούν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό για την υγειονομική περίθαλψη, να επιλέξουν μια εγκατάσταση που θα καλύψει τις ανάγκες τους. (Νικηφοράκης, Ν., Στρατουδάκης, Ν., 2016) Ένα άλλο ζήτημα στο ιατρικό τουρισμό αφορά την παράνομη διακίνηση οργάνων. Χώρες με άπορους ή με ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες έχουν συχνά μεγαλύτερη διαθεσιμότητα οργάνων για ιατρική χρήση, δεδομένου ότι τα μέλη αυτών των πληθυσμών μπαίνουν συχνά σε πειρασμό να διακινδυνεύσουν την υγεία τους και να εγκαταλείψουν ένα όργανο από το σώμα τους, με την υπόσχεση της χρηματικής αποζημίωσης. Σε συνδυασμό με την έλλειψη επαρκών πόρων για τη φροντίδα του δότη, οι πρακτικές γύρω από την απόκτηση οργάνων έχουν τεθεί ως μια πτυχή του ιατρικού τουρισμού που έχει άμεση ανάγκη για καλύτερη νομοθετική ρύθμιση και εποπτεία. Το ίδιο ισχύει και για τις ιατρικές διαδικασίες, η αποτελεσματικότητα των οποίων δεν έχει αποδειχθεί ή δεν είναι εξασφαλισμένη. Άμεση ανάγκη είναι να τεθούν οι απαραίτητοι κανόνες ώστε να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση και τυποποίηση των διαδικασιών μέσω της εφαρμογής πρωτοκόλλων. (Νικηφοράκης, Ν., Στρατουδάκης, Ν., 2016)

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Επιπλέον, σε όλες τις χώρες, ο ιατρικός τουρισμός θα μπορούσε να πολώσει την εθνική πολιτική για την υγειονομική περίθαλψη, τη δημιουργία ή την προώθηση των ανισοτήτων στον τομέα των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης που διατίθενται στους πολίτες σε σχέση με τους αλλοδαπούς, τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους δημόσιους με τους ιδιωτικούς φορείς. (Νικηφοράκης, Ν., Στρατουδάκης, Ν., 2016) Προς το παρόν, όμως, η προσέλκυση των τουριστών για θεραπεία είναι ιδιαίτερης σημασίας αφού ο ιατρικός τουρισμός έχει δημιουργήσει μια ποικιλία από ευκαιρίες και προκλήσεις για τα νοσοκομεία. Μία από τις κύριες προκλήσεις των νοσοκομείων είναι να προσπαθήσουν να προσελκύσουν περισσότερους ασθενείς και να ανταγωνιστούν με άλλα ιατρικά κέντρα. Η προσέλκυση ασθενών από τα νοσοκομεία μπορεί να επιτευχθεί, αν υιοθετηθεί μια σωστή προσέγγιση που θα εκμεταλλευτεί το μέγιστο των δυνατοτήτων τους.(Abinama, A., Jafari, M., 2015)

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

4.7. Ο ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο δημόσιος τομέας έχει σημαντική δυναμικότητα - από πλευράς υποδομών - με πολλά νοσοκομεία στην περιφέρεια, τα οποία δεν ασχολούνται με το κομμάτι του ιατρικού τουρισμού και που θεωρητικά θα ήταν δυνατό να αξιοποιηθούν για υπηρεσίες ιατρικού τουρισμού. Τα νοσοκομεία αυτά είναι υποστελεχωμένα, με ελλείψεις στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, πάσχουν από οργανωτικές και λειτουργικές αδυναμίες και από ξενοδοχειακή υποδομή. Το θεσμικό πλαίσιο και οι εργασιακές σχέσεις είναι δύσκαμπτα και με τα σημερινά δεδομένα τα νοσοκομεία δεν θα μπορούσαν να πιστοποιηθούν για ιατρικό τουρισμό. Ο ιδιωτικός τομέας έχει περίπου τέσσερα έως πέντε συγκροτήματα νοσοκομείων και άλλων ιατρικών μονάδων με σχετικά καλή διοίκηση, ιατρούς και υποδομές. Υπάρχουν πολλά ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα και ιατρεία σε όλη τη χώρα που υποαπασχολούνται, καθώς η Ελλάδα έχει πολύ ψηλό αριθμό κέντρων και ιατρών σε σχέση με τον πληθυσμό της. Οι ιδιώτες έχουν επενδύσει για τις ανάγκες τις ελληνικής αγοράς, η οποία τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε κρίση, και αναζητούν νέες αγορές. Αν και τα τελευταία χρόνια παρατηρείται εισροή αρκετών ασθενών από το εξωτερικό στα ιδιωτικά νοσοκομεία, αυτή η εισροή δεν είναι αποτέλεσμα συστηματικής στρατηγικής, η οποία εκκρεμεί να σχεδιαστεί. Σε γενικές γραμμές, ισχύει ότι η Ελλάδα, ως χώρα υποδοχής ιατρικού τουρισμού και πάροχος του κλάδου υγείας, έχει να προσφέρει καλές υποδομές σε κτίρια και εξοπλισμό σε πολλές περιοχές της χώρας και πολύ καλά εκπαιδευμένους ιατρούς και νοσηλευτές στις περισσότερες ειδικότητες, ενώ πάσχει από οργάνωση και τήρηση διαδικασιών, σχεδιασμό μάρκετιγκ και προσφορά διαπιστευμένων υπηρεσιών σε συνδυασμό με την ύπαρξη θεσμικού πλαισίου. (Δοξιάδης, Α., Κατσάπη, Α., Σουλιώτης, Κ., Τούντας, Γ., 2012) Υπάρχουν αρκετές κατηγορίες ιατρικών υπηρεσιών όπου υπάρχει ελληνικό συγκριτικό πλεονέκτημα και σε αυτές θα μπορούσε να υπάρξει στο μέλλον εξειδίκευση. Με την κατάλληλη οργάνωση και διαφήμιση των κλάδων αυτών θα ήταν δυνατό να αναπτυχθούν οι κατηγορίες των φορέων παροχής ιατρικών υπηρεσιών.

Ενδεικτικά

αναφέρονται οι ακόλουθες κατηγορίες: Αιμοκάθαρση: Η θεραπεία αιμοκάθαρσης για νεφροπαθείς ασθενείς αποτελεί μια μορφή ιατρικού τουρισμού σε άνοδο στη χώρα, καθώς ασθενείς που διαμένουν στην Ελλάδα είτε για διακοπές είτε για επαγγελματικούς λόγους καλύπτουν τις τακτικές ανάγκες τους στα υπάρχοντα κέντρα αιμοκάθαρσης (www.ene.gr). Τα κέντρα στεγάζονται σε κλινικές με σύγχρονο ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό και εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό, παρέχοντας πολύπλευρη υποστήριξη στους νεφροπαθείς ασθενείς. Στη χώρα έχει σχηματιστεί ένα δίκτυο κέντρων αιμοκάθαρσης, το οποίο προβλέπεται να επεκταθεί με την ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού, όπου οι τουρίστες υγείας θα μπορούν να αναζητήσουν θεραπεία με άριστη ιατρική φροντίδα σε συνδυασμό με τις διακοπές τους. Σε αρκετές περιοχές της χώρας υπάρχουν δημόσια ή ιδιωτικά κέντρα αιμοκάθαρσης, όπως στην Κρήτη, στην 67

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Αθήνα, στην Θεσσαλονίκη, στη Ρόδο, στην Κω, στην Πελοπόννησο, στις Κυκλάδες, στη Θεσσαλία και Κέρκυρα, τα οποία συνεργάζονται με πολυτελή ξενοδοχεία και τουριστικά γραφεία για την εξυπηρέτηση των τουριστών υγείας. Ως εξειδικευμένοι πάροχοι ιατρικού τουρισμού, ενδεικτικά αναφέρονται τα κέντρα αιμοκάθαρσης: «Γενική Κλινική» (Λάρισα και Καρδίτσα), «Μεσόγειος» (Αθήνα, Κρήτη, Καλαμάτα, Σέρρες, Χαλκίδα), «Nephroxenia» (Κρήτη, Χαλκιδική, Κέρκυρα) και «Rontis» (Λουτράκι). Ορθοπεδικές Επεμβάσεις: Η παροχή ορθοπεδικών υπηρεσιών προσφέρεται σε τουρίστες υγείας, κυρίως από ιδιωτικά νοσοκομεία με άριστες ξενοδοχειακές και ιατροτεχνολογικές εγκαταστάσεις, βασισμένες σε διεθνή πρότυπα ποιότητας. Η στελέχωση αυτών αποτελείται από εξειδικευμένους χειρουργούς με εκπαίδευση σε μεγάλα νοσοκομεία του εξωτερικού. Οι θεραπείες που παρέχονται στους τουρίστες υγείας είναι: αντικατάσταση ισχύου, αρθροπλαστική, αντικατάσταση της άρθρωσης και άλλες ορθοπεδικές χειρουργικές επεμβάσεις σε γοφούς, γόνατα, σπονδυλική στήλη, στα άκρα και τους ώμους. Ως εξειδικευμένος πάροχος ιατρικού τουρισμού για ορθοπεδικές υπηρεσίες ενδεικτικά αναφέρεται το διαγνωστικό και θεραπευτικό κέντρο «Υγεία» (Αθήνα). Αποκατάσταση - αποθεραπεία: Στη χώρα λειτουργούν αρκετά ιδιωτικά κέντρα αποκατάστασης και αποθεραπείας, διαθέτουν εξειδικευμένο προσωπικό, φυσιοθεραπευτές, νευρολόγους, φυσίατρους και παρέχουν φροντίδα υγείας σε ασθενείς με σωματικές αναπηρίες με σκοπό την αποκατάσταση της λειτουργικής κινητικότητας και των δραστηριοτήτων της καθημερινότητάς τους και ως εκ τούτου, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Τα κέντρα αυτά διαθέτουν ή συνεργάζονται με άλλους παρόχους, οι οποίοι προσφέρουν υδροθεραπεία αξιοποιώντας τις φυσικές ιδιότητες του νερού, για τη θεραπεία νευρολογικών και μυοσκελετικών παθήσεων κατά τρόπο συμπληρωματικό σε άλλες θεραπείες. Ως εξειδικευμένοι πάροχοι ιατρικού τουρισμού ενδεικτικά αναφέρονται τα κέντρα αποθεραπείας και αποκατάστασης: «Ανάπλαση» και «City Clinic» (Αθήνα), «Βιοκλινική» (Πειραιά), «Αναγέννηση» (Θεσσαλονίκη), «Ολύμπιον Θεραπευτήριο» (Πάτρα, Χανιά, Ιωάννινα, Καρδίτσα), «Animus» (Λάρισα), «Αποκατάσταση (Τρίκαλα) και «Διάπλαση» (Καλαμάτα). (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Οφθαλμολογικές Επεμβάσεις: Η χώρα διαθέτει σύγχρονα οφθαλμολογικά κέντρα εξοπλισμένα με άριστη τεχνολογία και εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό και παρέχει υψηλής ποιότητας φροντίδα υγείας για τη διάγνωση και τη θεραπεία της όρασης. Τα κέντρα χρησιμοποιούν σύγχρονες μεθόδους για οφθαλμολογικές παθήσεις όπως laser, μικρο-χειρουργική και άλλα. Οι υπηρεσίες που παρέχονται είναι: διόρθωση όρασης με laser, διαθλαστική χειρουργική, επεμβάσεις καταρράκτη, θεραπείες γλαυκώματος, οφθαλμολογία παιδιών, μεταμόσχευση κερατοειδούς. Τα οφθαλμολογικά κέντρα λειτουργούν σε διάφορες περιοχές της χώρας, όπως στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Κρήτη. Συγκεκριμένα, στην Κρήτη λειτουργεί πρότυπο οφθαλμολογικό κέντρο που πραγματοποιεί περίπου χίλιες διαθλαστικές επεμβάσεις ετησίως (www.ivo.gr). Ως εξειδικευμένοι πάροχοι 68

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ιατρικού τουρισμού για οφθαλμολογικές υπηρεσίες ενδεικτικά αναφέρονται τα κέντρα: «Ινστιτούτο Οπτικής και Όρασης», «Emmetropia», «Mediterranean Eye Clinic» (Ηράκλειο Κρήτης), «Glaukoma», «Laser Eye Center» και «OMMA» (Αθήνα) και το εξειδικευμένο Δημόσιο Οφθαλμιατρείο στην Αθήνα. Οδοντιατρικές Υπηρεσίες:

Οι οδοντιατρικές κλινικές στη χώρα προσφέρουν ολοκληρωμένη φροντίδα

στοματικής υγείας σε ενήλικες, παιδιά και ηλικιωμένους, ικανοποιώντας τις απαιτήσεις για αισθητικά αποτελέσματα και καλή στοματική υγιεινή. Σημαντικό γεγονός αποτελεί το ότι οι οδοντιατρικές θεραπείες δεν απαιτούν νοσηλεία, έτσι δύναται ο τουρίστας υγείας να συνδυάζει τις διακοπές με τη θεραπεία του. Οι κύριες υπηρεσίες που προσφέρονται είναι: οδοντιατρικά εμφυτεύματα, περιοδοντική θεραπεία, αισθητική οδοντιατρική, προσθετική φροντίδα και επανορθωτική περιποίηση. Ως εξειδικευμένοι πάροχοι ιατρικού τουρισμού για οδοντιατρικές υπηρεσίες ενδεικτικά αναφέρονται τα κέντρα: «Οδοντιατρικό Ινστιτούτο Αθηνών», «Eurodentica» (Αθήνα) και το «Smile Clinic» (Θεσσαλονίκη) αλλά και πολλά ιδιωτικά οδοντιατρεία ή οδοντιατρικές κλινικές. Επεμβάσεις καρδιάς: Η Ελλάδα αποτελεί ιδανικό προορισμό ιατρικού τουρισμού για ασθενείς με καρδιαγγειακές παθήσεις. Η χώρα διαθέτει νοσοκομειακές μονάδες αριστείας στο συγκεκριμένο πεδίο, με εξειδικευμένους ιατρούς οι οποίοι έχουν εκπαιδευτεί σε πανεπιστήμια με διεθνή αναγνώριση. Στην άριστης ποιότητας φροντίδα υγείας και στα υψηλά ποσοστά επιτυχίας συμβάλλουν ο σύγχρονος ιατροτεχνολογικός εξοπλισμός καθώς και οι άρτια εκπαιδευμένοι διαχειριστές αυτού. Ως εξειδικευμένοι πάροχοι ιατρικού τουρισμού για επεμβάσεις καρδιάς ενδεικτικά αναφέρονται τα κέντρα: το «Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο» και το «Διαγνωστικό και Θεραπευτικό Κέντρο ΥΓΕΙΑ» (Αθήνα). Θεραπείες Γονιμότητας: Οι θεραπείες γονιμότητας αποτελούν σημαντικό πεδίο ανάπτυξης του ιατρικού τουρισμού στη χώρα. Τα κέντρα γονιμότητας στην Ελλάδα στηρίζονται στην πολυετή εμπειρία τους στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, στους αναγνωρισμένου κύρους διαφορετικών ειδικοτήτων επιστήμονες (γυναικολόγους, εμβρυολόγους, ουρολόγους, ψυχολόγους και διαιτολόγους),

καθώς και στα άρτια

εξοπλισμένα εργαστήρια, τα οποία λειτουργούν με διεθνή πρότυπα. Τα υψηλά ποσοστά επιτυχίας 32,1% που επιτυγχάνουν, προσεγγίζουν το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη. Το χαμηλό κόστος, η νομική κάλυψη και η θρησκευτική αποδοχή των θεραπειών γονιμότητας αποτελούν την πρώτη επιλογή των ζευγαριών κυρίως από γειτονικές χώρες. Οι κύριες θεραπείες που παρέχονται είναι: εξωσωματική γονιμοποίηση, παρένθετη εγκυμοσύνη, κατάψυξη και κρυοσυντήρηση εμβρύων και άλλες θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγικής και γυναικολογικών παθήσεων. Οι τουρίστες υγείας μπορούν να συνδυάσουν τις θεραπείες γονιμότητας με δραστηριότητες αναψυχής και ηρεμίας σε ιδανικούς προορισμούς της χώρας. Ως εξειδικευμένοι πάροχοι ιατρικού τουρισμού ενδεικτικά αναφέρονται: τα κέντρα γονιμότητας «ΓΕΝΕΣΙΣ», «ΝΕΟΓΕΝΕΣΙΣ», «ΕΜΒΡΥΟΓΕΝΕΣΙΣ» (Αθήνα) και η μαιευτική κλινική «ΜΗΤΕΡΑ». (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015)

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Πλαστική και Αισθητική Χειρουργική: Η ζήτηση για πλαστική και αισθητική χειρουργική στην Ελλάδα παρουσιάζει αυξητική τάση, καθώς οι ασθενείς επιθυμούν να συνδυάσουν τις χειρουργικές ή μη επεμβάσεις αισθητικής με δραστηριότητες αναζωογόνησης και αναψυχής σε πολυτελή ξενοδοχεία. Οι υπηρεσίες παρέχονται από οργανωμένες ιδιωτικές κλινικές με υψηλές προδιαγραφές, στελεχωμένες με έμπειρους πλαστικούς χειρουργούς. Οι θεραπείες που προσφέρουν είναι κυρίως πλαστική αισθητική χειρουργική μαστού, προσώπου, ρινοπλαστική, απώλεια βάρους, αναζωογόνηση σώματος, λιποαναρρόφηση και άλλες θεραπείες αποκατάστασης της υγείας και της ομορφιάς. Ως εξειδικευμένοι πάροχοι ιατρικού τουρισμού ενδεικτικά αναφέρονται τα κέντρα πλαστικής χειρουργικής: το ιατρικό κέντρο και ινστιτούτο αισθητικής «Συμμετρία» και το διαγνωστικό θεραπευτικό Κέντρο «ΥΓΕΙΑ» (Αθήνα). Διαγνωστικές Εξετάσεις και Υπηρεσίες Υγείας: Στα πλαίσια του στρατηγικού σχεδιασμού της λειτουργίας και ανάπτυξης διαγνωστικών κέντρων στη χώρα, όλο το φάσμα των διαγνωστικών εξετάσεων και τεστ πραγματοποιούνται και σε επισκέπτες από άλλες χώρες. Η γεωγραφική κατανομή των διαγνωστικών κέντρων στη χώρα δίνει το πλεονέκτημα της παροχής τέτοιων υπηρεσιών σε τουρίστες υγείας που συνδυάζουν τις διακοπές τους και την αναψυχή τους στα ειδυλλιακά μέρη της Ελλάδας με το ετήσιο τσεκ - απ τους. (Γείτονα, Μ., Σαραντόπουλος, Ι., 2015) Εξειδικευμένες θεραπείες σε Τριτοβάθμια Νοσοκομεία: Τα ιδιωτικά τριτοβάθμια νοσοκομεία είναι συγκεντρωμένα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Τα Δημόσια έχουν μεγαλύτερη διασπορά από άποψη υποδομών, αλλά όχι από άποψη ειδικών ιατρών. Μόνο τα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία (Πάτρα, Ηράκλειο, Ιωάννινα, Λάρισα, Αλεξανδρούπολη) έχουν ιατρούς στην περιφέρεια που θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν ιατρικό τουρισμό για τριτοβάθμια θεραπεία. Για τον ιδιωτικό τομέα, το ζητούμενο είναι η κατάλληλη διεθνής δικτύωση και προβολή. Για τον δημόσιο τομέα, απαιτούνται σημαντικές θεσμικές και οργανωτικές αλλαγές, αλλά και επενδύσεις για την αναβάθμιση των υποδομών (κτιριακών, ξενοδοχειακών και ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού) προκειμένου αυτές να καταστούν αξιόπιστες και εν συνεχεία ανταγωνιστικές σε διεθνές επίπεδο. Ενδεχομένως αυτό μπορεί να γίνει για συγκεκριμένες μονάδες μέσω εκμίσθωσης υποδομών σε ιδιώτες ή μέσω ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημοσίου – Ιδιωτικού Τομέα). (Δοξιάδης, Α., Κατσάπη, Α., Σουλιώτης, Κ., Τούντας, Γ., 2012)

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Συνοπτικά, οι παρακάτω ενέργειες θα πρέπει να ενταχθούν σε ένα πρόγραμμα στρατηγικής ώστε η Ελλάδα να μπορέσει να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις και ανάγκες των τουριστών – ασθενών από άλλες χώρες και να αναπτύξει τον τομέα αυτό με θεαματικά οφέλη για την οικονομία της: -

Πιστοποιημένες διαδικασίες και πιστοποιητικά από διεθνώς αναγνωρισμένους οργανισμούς πιστοποίησης.

Συνεργασίες και διακρατικές συμφωνίες με ταξιδιωτικούς πράκτορες και οργανισμούς που ασχολούνται με την παροχή φροντίδας υγείας.

Προσφορά πακέτων (all inclusive) για τους ασθενείς και τους συνοδούς τους.

Προσπάθεια για εξειδίκευση σε συγκεκριμένα είδη θεραπείας.

Πιλοτικά προγράμματα σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος με υποδομές ιατρικών υπηρεσιών.

(Δοξιάδης, Α., Κατσάπη, Α., Σουλιώτης, Κ., Τούντας, Γ., 2012)

4. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ & ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Αφού στην προηγούμενη ενότητα αναπτύχθηκε ο ορισμός του ιατρικού τουρισμού, στη συνέχεια θα γίνει προσπάθεια να αναφερθούν τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του και να τεθούν οι προϋποθέσεις πάνω στις οποίες μπορεί να υπάρξει ανάπτυξή του μαζί με την παρουσίαση μερικών αντιπροσωπευτικών παραδειγμάτων των φορέων αυτού. Θα ακολουθήσει μια λεπτομερέστερη και πιο επεξηγηματική ανάλυση για το ποια ακριβώς είναι η σχέση της αρχιτεκτονικής με τον ιατρικό τουρισμό και πως απεικονιζόταν στο παρελθόν, πως εμφανίζεται σήμερα και τι μπορεί να επαναδιαπραγματεύεται στο μέλλον.

Εικόνα 17. Ελαιογραφίες “Chamber” (αριστερά) και “Annexe” (δεξιά) από τον καλλιτέχνη Justin Mortimer το 2012. Η ιδέα του καλλιτέχνη είναι να ομορφύνει και να μετατρέψει τον αγχωτικό χώρο του νοσοκομείου σε ένα «γιορτινό» χώρο, επεμβαίνοντας, μέσα από τους πίνακές του, με μπαλόνια και χρώμα.

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Η σύνδεση μεταξύ αρχιτεκτονικής και ιατρικού τουρισμού θα γίνει περισσότερο κατανοητή, ξεκινώντας με την ιστορική αναδρομή σε εγκαταστάσεις υγείας, ιατρικής περίθαλψης και φιλοξενίας από το παρελθόν. Η μελέτη αυτών των εγκαταστάσεων και η αναγνώριση των χαρακτηριστικών των τόπων ίασης και φιλοξενίας θα οδηγήσει στην διατύπωση ενός γενικού συμπεράσματος για τη φιλοσοφία των «ξενοδοχείων νοσηλείας» ή των «νοσοκομείων φιλοξενίας» ή μήπως των «φιλόξενων νοσοκομείων».

Εικόνα 18. Ελαιογραφία του Justin Mortimer με τίτλο “Crèche”. Η ιδέα του καλλιτέχνη είναι να ομορφύνει και να μετατρέψει τον αγχωτικό χώρο του νοσοκομείου σε ένα «γιορτινό» χώρο, επεμβαίνοντας, μέσα από τους πίνακές του, με μπαλόνια και χρώμα.

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.1. Η ΑΡΧΕΤΥΠΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Αρχέτυπη δομή για την αρχιτεκτονική απεικόνιση της έννοιας του ιατρικού τουρισμού, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ο οποιοσδήποτε στεγασμένος χώρος που παρέχει ιατρική περίθαλψη και φιλοξενία στους επισκέπτες του, με την προϋπόθεση ότι αυτοί βρίσκονται σε περιβάλλον διακοπών ή φιλοξενούνται για λόγους αναψυχής, δηλαδή όταν οι ασθενείς είναι και τουρίστες. Η αρχιτεκτονική συνεργάστηκε με την ιατρική επιστήμη και εξυπηρέτησε τον «ιατρικό ταξιδιώτη» μέσα από πολλά, διαφορετικού χαρακτήρα, κτίρια και υποδομές. Τα παλαιότερα θεραπευτήρια για τους «ιατρικούς ταξιδιώτες» αποτελούσαν διάφοροι ναοί στην Αρχαία Αίγυπτο, στην Μεσοποταμία, στην Ινδία και στην Αρχαία Ελλάδα. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα τέτοιων ναών είναι στην Συρία, ο ναός του Τελ Μπρακ, όπου απευθύνονταν κυρίως για προβλήματα και θεραπείες όρασης, και το Ασκληπιείο της Επιδαύρου. (Eickstedt, Κ., V., 2001) Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, μπορεί οι πλούσιοι να θεραπεύονταν στις οικίες τους όμως, για τους σκλάβους, τους στρατιώτες και τους μονομάχους υπήρχαν χώροι περίθαλψης που ονομάζονταν “valetudinarian” (που σημαίνει ο άνθρωπος που ανήκει σε μια αδύναμη ή ασθενική κοινωνική ομάδα). Το πρώτο αστικό σύμπλεγμα οργανωμένης ιατρικής φροντίδας εφαρμόστηκε κατά την αρχή της βυζαντινής εποχής στην πόλη Βασιλειάδα, στην Καισάρεια της Καππαδοκίας και αποτελούταν από μεγάλες δομές νοσοκομείων, βρεφοκομείων, γηροκομείων, πτωχοκομείων, λεπροκομείων, ιατρείων και πανδοχείων. Στο παράδειγμα αυτό, διακρίνεται, για πρώτη φορά, η κατηγοριοποίηση των δομών ανάλογα με ένα κοινό χαρακτηριστικό του πληθυσμού στο οποίο απευθύνονται. Αυτή η κατηγοριοποίηση διατηρήθηκε στο Βυζάντιο και τα επόμενα χρόνια, έτσι τα ιδρύματα είχαν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι ήταν σχεδιασμένα για να παρέχουν τροφή, κατάλυμα, ένδυση και κάποιο επίπεδο βασικής ιατρικής περίθαλψης σε μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων με κοινά χαρακτηριστικά, είτε πτωχών, είτε λεπρών, είτε ηλικιωμένων και λοιπά. Τον πρώιμο μεσαίωνα, μονές στη Δυτική Ευρώπη αποκτούν το «αναρρωτήριο», ένα δωμάτιο για τους πάσχοντες, τους ξένους και τους επισκέπτες, οι οποίοι θα πρέπει να γίνονται δεκτοί όπως ο ίδιος ο Χριστός, ενώ λίγο αργότερα επιτακτική ανάγκη για όλα τα μοναστήρια ήταν και η απόκτηση ενός ξενώνα για τους φτωχούς, τους επισκόπους τους και τους ταξιδιώτες. (Σταυρόπουλος, Ι., 2018) Τα μοναστηριακά αναρρωτήρια και πανδοχεία, προορίζονταν για τη φιλοξενία απόρων ασθενών, οδοιπόρων και απόκληρων του μεσαίωνα. Δεν είχαν τη δυνατότητα παροχής νοσηλευτικών υπηρεσιών και η απουσία επιστημονικής σκέψης ήταν ολοκληρωτική. Τα νοσοκομεία αναπτύσσονται κατ’ εικόνα και ομοίωση προς το ναό του φιλεύσπλαχνου Θεού για να καταλήξουν σταδιακά σ΄ ένα κλίτος νοσηλείας, στο πρότυπο του εκκλησιαστικού προτύπου αναρρωτηρίων. (Ξανθόπουλος, Κ., 2003) Υπήρχαν επίσης χώροι όπου προορίζονταν για αποκλειστική χρήση, νοσηλεία και περίθαλψη των ασθενών και γηραιών αδελφών μοναχών και ονομάζονταν «κινστερκιανά καθιδρύματα». (Miller, T., S., 1978) 77

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Αντίστοιχα, στο Βυζάντιο δημιουργούνται δύο κατηγορίες νοσοκομειακών ιδρυμάτων, τα μοναστηριακά νοσηλευτήρια και τα ξενοδοχεία (αλλιώς ξενώνες για τους μοναχούς ή ξενίαι για τους λαϊκούς). (Κουκουλές, Φ., 1948) Σκοπό είχαν την φιλοξενία και την περίθαλψη των λαϊκών κατοίκων, των ξένων, των προσκυνητών και γενικά των «εν Χριστώ» αδελφών. Η προσπάθεια για φιλοξενία σε συνδυασμό με την ιατρική περίθαλψη, με την πάροδο των χρόνων, έγινε δημοφιλής και οδήγησε σε μια λαϊκή απήχηση σε όλη την Ευρώπη, με αποτέλεσμα την δημιουργία ξενώνων, οι οποίοι όμως ήταν αυτόνομοι και ανεξάρτητοι από τον άμεσο έλεγχο των μοναστηριών. (Miller, T., S., 1978) Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αρχιτεκτονήματος με άμεση εφαρμογή της φιλοσοφίας του «ιατρικού τουρισμού» κατά τον Μεσαίωνα είναι το νοσοκομείο των Ιπποτών στη Ρόδο. Ένα μοναστηριακό νοσοκομείο που ξεκίνησε να λειτουργεί το 1365 μ.Χ. (μετά την κατάληψη της Ρόδου από τους Ιωαννίτες Ιππότες το 1309 μ. Χ.) στο «κάστρο» της Ρόδου. (Σταυρόπουλος, Ι., 2018) Το Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ (οι ιππότες αλλιώς γνωστοί και ως “Hospitallers” ή “Hospitallers of Malta”) είχε ως αποστολή του την προστασία και την περίθαλψη των προσκυνητών και των ταξιδιωτών στο νοσοκομείο που διατηρούσε στην έδρα του. Οι συγκεκριμένες δομές φιλοξενίας και νοσηλείας συναντώνται σε διάφορες πηγές με ποικίλους όρους, όπως πανδοχείο, hospice (άσυλο ξένων ή κέντρο περίθαλψης), hotel (ξενοδοχείο), hospital (νοσοκομείο). Ιδρύματα αυτού του είδους και μέχρι το δέκατο ένατο αιώνα, δεν θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στο πλαίσιο του αυστηρού ορισμού για το σύγχρονο νοσοκομείο, ως μια εγκατάσταση που προσφέρει κλίνες, γεύματα, νοσηλευτική φροντίδα και κυρίως φαρμακευτική αγωγή από επαγγελματίες ιατρούς και απευθύνεται σε ασθενείς όλων των κοινωνικών τάξεων. (Σταυρόπουλος, Ι., 2018) Η Ευρώπη αποκτά σιγά σιγά νοσοκομειακές εγκαταστάσεις, με ελάχιστη τεχνογνωσία, καθώς τα κτίρια αυτά λειτουργούν κυρίως ως πτωχοκομεία (αφού απευθύνονται στον πτωχό πληθυσμό των ανθρώπων, χωρίς πόρους για να αναζητήσει ίαση στο σπίτι του) και οι μοναχοί, οι μοναχές και ο κλήρος περιθάλπουν τους πτωχούς και τους προσφέρουν στέγη. Στην Γαλλία επικρατεί για τα συγκεκριμένα κτίρια περίθαλψης ο όρος “hôtel - Dieu” (ο ξενώνας του Θεού), ενώ πολλές φορές στην κυριολεξία ο οίκος του Θεού, δηλαδή η εκκλησία, φιλοξενεί και παρέχει στέγη στους βαριά ασθενείς της εποχής. Αρκετά αργότερα, την εποχή του διαφωτισμού, ο ρόλος του νοσοκομείου ανεξαρτητοποιήθηκε από αυτόν της εκκλησίας. Δημόσια αλλά και ιδιωτικά νοσοκομεία χτίστηκαν εντός αλλά και εκτός Ευρώπης. Κατά την διάρκεια του δέκατου όγδοου αιώνα, σανατόρια και άσυλα κάνουν την εμφάνισή τους κυρίως στα βουνά της εξοχής (μακριά από τα εμπορικά κέντρα). Άνθρωποι που υποφέρουν από ανίατες λοιμώδεις μολυσματικές ασθένειες, πολλές φορές, περιορίζονται σε χώρους δύσκολα προσβάσιμους, για να περιοριστεί η μεταδοτικότητα του νοσήματός τους, αποκλείοντάς τους από όποιες ανέσεις ή ιατροφαρμακευτικές παροχές που θα έκαναν την κατάσταση της υγείας τους περισσότερο υποφερτή (για παράδειγμα, η Σπιναλόγκα). 78

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Τον δέκατο ένατο αιώνα, οι τεχνογνωσίες και οι ευρεσιτεχνίες ανοίγουν νέους ορίζοντες στον ιατρικό κλάδο, εγκαθιδρύοντας νοσοκομεία ως «μηχανές θεραπείας» (σύμφωνα με τον Foucault). Χαρακτηρίστηκαν έτσι γιατί το ενδιαφέρον κυμάνθηκε «σχεδόν αποκλειστικά» στα σώματα των ασθενών. Ο Michel Foucault οριστικοποίησε τον όρο “la machine a guerin” στις μελέτες του για τα νοσοκομεία, στα τέλη του δέκατου όγδοου αιώνα στην Γαλλία. Φυσικά, τα συγκεκριμένα νοσοκομεία υπηρετούσαν όχι μόνο το ανθρώπινο σώμα αλλά και το κοινωνικό σώμα (την ίδια την πόλη και τους κατοίκους της). (Theodore, D., 2017) Την ίδια εποχή, σημαντικό αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον για το σύγχρονο φαινόμενο του ιατρικού τουρισμού παρουσιάζουν τα άσυλα και ιδιαίτερα τα σανατόρια. Τα νοσοκομεία χτίζονταν σε όλο και περισσότερα αστικά κέντρα με αποτέλεσμα ο αριθμός των «ιατρικών ταξιδιωτών» να μειώνεται ριζικά, αφού ο χώρος θεραπείας έρχεται στην πόλη που διαμένει ο ασθενής. Λόγω της φυματίωσης όμως, εισάγεται μια νέα κατηγορία ανθρώπων, οι οποίοι με τις οικογένειές τους αφήνουν το σπίτι τους, είτε για να ζήσουν στην εξοχή μόνιμα ή για όσο διάστημα χρειαστεί, είτε οδηγούνται σε σανατόρια, νοσηλευόμενοι με σκοπό τη θεραπεία. Για την Ευρώπη, οι Άλπεις ήταν το ιδανικό τοπίο ίασης αυτών που αντιμετώπιζαν το νόσημα της φυματίωσης. (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Από τις αρχές του εικοστού αιώνα, οι τεχνολογικές εξελίξεις (το αυτοκίνητο και οι μετακινήσεις, ιατρικές συσκευές και εργαλεία, φαρμακευτικές ουσίες) επηρεάζουν και την ανάπτυξη αυτού του τομέα. Τα νοσοκομεία επεκτείνονται, εξαπλώνονται αλλά και εξειδικεύονται. Εκτός από τους ανθρώπους με χαμηλά εισοδήματα, απευθύνονται και σε εύπορους που μέχρι τότε νοσηλεύονταν κυρίως στα σπίτια τους. Το νοσοκομείο του εικοστού αιώνα, άρχισε να παίρνει τη μορφή και να σχεδιάζεται ως ένα μη θεραπευτικό περιβάλλον (non – healing environment). Στα μέσα του ίδιου αιώνα, έρχεται και η τεχνολογία του υπολογιστή και των ακτίνων Χ, ενώ λίγο αργότερα, την δεκαετία του ΄80, εισάγεται στα νοσοκομεία ο μαγνητικός τομογράφος. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στη Βρετανία και την Βόρεια Αμερική, ξεκίνησαν να κατασκευάζονται νοσοκομεία με στόχο να γίνουν ο κεντρικός προορισμός του τότε συστήματος υγείας (healthcare system) και η φιλοσοφία αυτή επεκτάθηκε και στα υπόλοιπα κράτη. Τα συμπτώματα και οι αισθήσεις έχασαν την σημασία τους, δίνοντας την θέση τους στις διαγνώσεις και τις θεραπείες. Πρώτο μέλημα είναι η υποδοχή εξοπλισμού τελευταίας τεχνολογίας, μετατρέποντας τα κτίρια σε ένα «πρακτικό ευέλικτο κέλυφος» με σημασία στους ευέλικτους χώρους, στην καθαριότητα, στον εξοπλισμό με έμφαση στην επικοινωνία, στα οπτικοακουστικά και διαγνωστικά συστήματα και στη δυνατότητα εύκολης πρόσβασης και προσέγγισης αυτού. Οι αρχιτέκτονες προωθούν την ιδέα ότι το νοσοκομειακό περιβάλλον δεν χρειάζεται λεπτομέρεια στην συνεισφορά της θεραπείας αλλά αντίθετα ενισχύει την εξέλιξη της βιοϊατρικής ρουτίνας. (Theodore, D., 2017) Η αρχιτεκτονική των νοσοκομείων αλλάζει, ως λογικό επακόλουθο αυτής της στάσης απέναντι στον ασθενή και την επιδιωκόμενη θεραπεία και ίαση αυτού. Οι χώροι των νοσοκομείων μεταμορφώνονται σε χώρους υποστήριξης των ιατρικών πρακτικών και παγιδεύονται στην ίδια την ανάγκη της βιομηχανοποίησης της ιατρικής πράξης. Τα κτήρια χάνουν τη θεραπευτική τους αποστολή και ο 79

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

στόχος της θεραπείας των σωμάτων είναι απλά ένας ακόμη παράγοντας στην αποστολή του μοντέρνου νοσοκομείου, ο οποίος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και την ιατρική εκπαίδευση, την ιατρική έρευνα, την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και τη φιλανθρωπία.

Εικόνα 19. To παλαιό Hôtel-Dieu μπροστά από την Notre Dame στο χάρτη του Παρισιού του Turgot (1736). 80

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.2. HOTEL – HOSPITAL – HOSPITALITY Οι παραπάνω δομές που αναφέρθηκαν συνδύαζαν τα λειτουργικά προγράμματα της διαμονής (hotel) και της νοσηλείας (hospital) σε μια εγκατάσταση, δηλαδή συνταίριαζαν το ρόλο του νοσοκομείου και του ξενοδοχείου σε ένα, επομένως και οι ονομασίες «hotel» και «hospital» συγχέονται και καταλήγουν να δημιουργήσουν μια νέα παράγωγη λέξη «hospitality» δηλαδή φιλοξενία. Το τρίποδο που σχηματίζεται με βάση τις λέξεις νοσοκομείο, ξενοδοχείο, φιλοξενία ή hospital, hotel, hospitality αποτελεί και την πεμπτουσία της έννοιας του ιατρικού τουρισμού. H έννοια της λέξης «φιλοξενία» στα ελληνικά είναι διαφορετική από την έννοια της λέξης «hospitality» και το ίδιο συμβαίνει και με τις ετυμολογίες των δυο λέξεων. Η λέξη φιλοξενία, ετυμολογείται από τη λέξη φιλώ (αγαπώ) και τη λέξη ξένος, και αναφέρεται στην φροντίδα ενός επισκέπτη - ξένου στην οικία κάποιου. Η λέξη δήλωνε την στάση την οποία τηρούσαν οι αρχαίοι Έλληνες απέναντι των ξένων. Για τους αρχαίους Έλληνες η φιλοξενία, δηλαδή η υποδοχή και η περιποίηση των ξένων, ήταν σημαντικός θεσμός. Την θεωρούσαν ηθικό χρέος και ιερό κανόνα των θεών. Είχαν ηθικές και υλικές υποχρεώσεις απέναντι στους ξένους, όπως: να περιποιούνται τον ξένο ανεξάρτητα από την οικονομική του κατάσταση, την πολιτική και κοινωνική του θέση και να μη σηκώσουν ποτέ όπλα απέναντί του, να τον περιποιηθούν προσφέροντας του γεύμα, λουτρό, ύπνο και πριν τον αποχαιρετήσουν να του δώσουν δώρα και ευχές. Οι δεσμοί φιλίας του ξένου με τον οικοδεσπότη κληρονομούνταν και στους απογόνους τους. (Μπαμπινιώτης, Γ., 2019) Η λέξη hospitality προέρχεται από τη λατινική λέξη hospes, η οποία σημαίνει ξένος ή και εχθρός. Από τη λατινική αυτή λέξη παράγονται και οι host (οικοδεσπότης), hospice (άσυλο, σανατόριο), hostel (πανδοχείο) and hotel (ξενοδοχείο). Ειδικότερα η λέξη hospital σημαίνει το δωμάτιο του ξένου, ενώ ο ορισμός της λέξης hospitality αναφέρεται στη σχέση μεταξύ του ξένου και του οικοδεσπότη, συμπεριλαμβανομένης της υποδοχής και της ψυχαγωγίας του ξένου. (Lewis, C., T., 1969) Ο Louis, chevalier de Jaucourt περιγράφει ως hospitality (φιλοξενία) την αρετή που διαθέτει ένας μεγαλόψυχος άνθρωπος, ώστε να φροντίζει για όλο τον κόσμο κάτω από το πρίσμα της ανθρωπιάς. (Lough, J., 1954) Ταυτόχρονα, ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότι, και η λέξη “hospital” προέρχεται από την λατινική λέξη “hospitium” που σημαίνει «ένας τόπος για την υποδοχή των ξένων», ορισμός που φυσικά μας παραπέμπει περισσότερο στην ελληνική λέξη «ξενία - ξενώνας». (OMA, 2019) Είναι φανερό, λοιπόν, από τα παραπάνω ότι οι λέξεις αυτές διαφέρουν ως προς τη σημασία τους ανάλογα με τη γλώσσα από την οποία προέρχονται. Η Ελληνική κουλτούρα και πολιτισμός δε συνδέει τη φιλοξενία με την περιποίηση του ασθενή ούτε τις συσχετίζει με λέξεις που να προέρχονται από την ίδια οικογένεια. Στα Λατινικά αλλά και τα Αγγλικά όμως, διαφαίνεται μια νοηματική σύνδεση των λέξεων αυτών, γιατί έχουν όλες οι λέξεις σχέση με τον «ξένο» και τη φροντίδα του. 81

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.3. Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΜΕΣΟ Ο Le Corbusier αναφέρει πως «υγιής είναι ένας χώρος, ο σχεδιασμός του οποίου υπακούει στη λογική, λαμβάνοντας έτσι ηθικές διαστάσεις». Αναφέρεται στην αρχιτεκτονική σε τρία επίπεδα: της κατοικίας, της πόλης αλλά και της ίδιας της αρχιτεκτονικής ως τρόπο σκέψης και πρακτικής. Η κυρίαρχη μεταφορά και στα τρία αυτά κομμάτια είναι αυτή του ανθρωπίνου σώματος. Το σπίτι είναι ένας οργανισμός που πρέπει να λειτουργεί σωστά, η πόλη χρήζει επέμβασης για την αποκατάσταση της υγείας, όπως και το σώμα της αρχιτεκτονικής που καταδυναστεύεται από τον καρκίνο του ακαδημαϊσμού. (Τουρνικιώτης, Π., 2007) Οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι, αναπόφευκτα, επικαλούνται τη διατήρηση και τη βελτίωση της υγείας ως ουσιαστικούς στόχους του σχεδιασμού. Ωστόσο, η σχέση αυτή της υγείας με το κτισμένο περιβάλλον, καθώς και η συζήτηση για το νόημα της υγείας, βρίσκονται ακόμη σε αφηρημένα επίπεδα χωρίς συγκεκριμένα πλαίσια κανόνες. (Πετρόπουλος, Π., 2018) Ο ρόλος της αρχιτεκτονικής και του σωστού σχεδιασμού στη βελτίωση της ποιότητας της φιλοξενίας των ασθενών στις μονάδες παροχής φροντίδας υγείας, στην ικανοποίηση των ασθενών, στη βελτίωση των θεραπευτικών διαδικασιών είναι πολύ σημαντικός, λαμβάνοντας υπόψη την ανθρώπινη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, τους ψυχολογικούς παράγοντες και τα εργονομικά χαρακτηριστικά των χώρων περίθαλψης και διαμονής. (Abinama, Α., Jafari, M., 2015) Παρόλο που η εξέλιξη του νοσοκομείου, όπως την είδαμε μέσα στους αιώνες, δεν έχει μια αρχιτεκτονική γλώσσα σχεδιασμού με κανόνες, η ανάγκη για να αποκτήσουν σαφείς σχεδιαστικές προδιαγραφές τέτοιοι χώροι υπάρχει και γίνεται επιτακτικότερη, καθώς η τάση της σύγχρονης εποχής επιτρέπει στον ασθενή – τουρίστα να ζητά τη θεραπεία και ίαση σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Μέχρι σήμερα, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός τέτοιων εγκαταστάσεων υιοθετεί στοιχεία από κτίρια ή υποδομές, που χρησιμοποιούνται για παραπλήσιους ειδικούς σκοπούς, με λειτουργίες που περιλαμβάνουν τις δομές φιλοξενίας σε χώρους που παρέχεται η ιατρική πράξη (ad hoc architecture design). Η τάση που διαφαίνεται να υπάρχει για την εφαρμογή της κατ΄ οίκον νοσηλείας σε Ευρωπαϊκές αναπτυγμένες χώρες, ενισχύεται από το γεγονός ότι 46% του ιατρικού εξοπλισμού, με σημερινά δεδομένα, δύναται να μεταφερθεί στο σπίτι (κινητές ιατρικές συσκευές για εξετάσεις, επισκέψεις κατ΄οίκον για διαγνωστικά τεστ και τα λοιπά). Αυτό είναι έναυσμα για να δημιουργηθούν υποδομές και για τον ασθενή που επιθυμεί να ταξιδέψει και να περιηγηθεί, υπό την προϋπόθεση ότι η κατάσταση της υγείας του επιτρέπει κάτι τέτοιο. Οι υποδομές φιλοξενίας αυτού του σκοπού, νοσοκομεία για ιατρικούς τουρίστες, ιδιωτικές κλινικές, ιατρικά – διαγνωστικά κέντρα και κέντρα αποκατάστασης σε συνεργασία με ξενοδοχεία, «health resort» είναι διάφορες κατηγορίες μονάδων φροντίδας υγείας που μπορούν να αναπτυχθούν σε τουριστικά θέρετρα έξω από τα σύνορα του μόνιμου τόπου διαμονής και να προσφέρουν οφέλη στον ασθενή τουρίστα. 82

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Μέσα στον ιατρικό τουρισμό μπορεί να ενταχθεί και το φαινόμενο της παραχείμασης ή μακροχρόνιας διαμονής σε έναν τόπο του οποίου το κλίμα και οι εγκαταστάσεις βελτιώνουν την υγεία ενός ανθρώπου ή μπορούν και να θεραπεύσουν έναν ασθενή. Για παράδειγμα, η μετακίνηση και διαμονή ασθενών από βόρειες χώρες σε χώρες με μεσογειακά κλίματα κατά τη διάρκεια του χειμώνα (παραχείμαση) είναι μια πρακτική που ακολουθούν αρκετοί άνθρωποι που έχουν την οικονομική δυνατότητα. Σε μελέτη, μάλιστα, αναφέρεται ότι το 7,3% των ενηλίκων στην Ευρώπη δηλώνει ότι θα ήθελε μετά τη σύνταξή του να μείνει στη Νότια Ευρώπη. (Τούντας, Γ., 2019) Δεν είναι νέο στοιχείο, εξάλλου, ότι οι κλιματολογικές συνθήκες ορισμένων περιοχών είναι ιδανικές για μια καλύτερη ποιότητα ζωής, γι΄ αυτό και πολλοί επιλέγουν τη δημιουργία μιας δευτερεύουσας κατοικίας (ή εξοχικής κατοικίας, ή θερινής κατοικίας) σε τέτοιες περιοχές. Λόγω του χρονικού διαστήματος που μπορεί να απαιτηθεί για την πλήρη ίαση, αποθεραπεία ή έστω βελτίωση μιας χρόνιας κατάστασης υπάρχουν περιπτώσεις που ο ιατρικός τουρίστας ή και παραθεριστής υγείας γίνεται μόνιμος κάτοικος της περιοχής. Με την ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού δημιουργούνται μια ποικιλία από ευκαιρίες και προκλήσεις για τα νοσοκομεία, τα ιατρικά κέντρα, τους χώρους διαμονής. Οι μονάδες παροχής φροντίδας υγείας και οι χώροι διαμονής υιοθετώντας μια προσέγγιση που θα εκμεταλλευτεί το μέγιστο των δυνατοτήτων τους, μπορούν να προσελκύσουν όλο και περισσότερους ασθενείς. Ταυτόχρονα, οι αρχιτέκτονες και σχεδιαστές έχουν να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό της παγκόσμιας αγοράς και την βελτίωση από σχεδιαστικής απόψεως των παραπάνω χώρων, ώστε η φυσική, πνευματική και διανοητική κατάσταση των ασθενών να προάγεται και με την βοήθεια των δικών τους εργαλείων. Καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι από πολλές και διαφορετικές χώρες ταξιδεύουν προκειμένου να αναζητήσουν θεραπείες για τα ιατρικά τους προβλήματα σε συμφέρουσες τιμές και σε τόπους που θα ήθελαν να επισκεφτούν ως τουρίστες, οι κτιριακές υποδομές σε συνδυασμό με το περιβάλλον είναι από τους κύριους παράγοντες που καθορίζουν την επιλογή τους. Κατά τον σχεδιασμό των υποδομών υγείας υπάρχουν τρία σημαντικά στοιχεία που πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του προκειμένου να δημιουργήσει ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα. Τα στοιχεία αυτά είναι: 1. Οι σχεδιαστικές προτεραιότητες 2. Η βιωσιμότητα 3. Οι σχεδιαστικοί παράγοντες – άμεσοι και έμμεσοι

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 20. «Είμαστε δυστυχείς που κατοικούμε σε σπίτια ανάξια, επειδή καταστρέφουν την υγεία και την ηθική μας» σχολιάζει o Le Corbusier στο βιβλίο του “Vers une architecture” (1925). .

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.4. ΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ Οι σχεδιαστικές προτεραιότητες περιλαμβάνουν την αρχική μελέτη της αναγκαιότητας των κτιριακών υποδομών, την εύρεση των σωστών απαντήσεων σε ερωτήματα που θέτουν οι αρχιτέκτονες και οι επενδυτές, την εύρεση σχεδιαστικών στοιχείων που προκαλούν θεραπευτικά αποτελέσματα σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Ο κατάλληλος σχεδιασμός έχει μια άμεση θετική επίπτωση σε εργαζόμενους και επισκέπτες, σε ντόπιους και τουρίστες, σε υγιείς και ασθενείς. Απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις χρησιμοποιούνται ως αναφορά για τον τελικό σχεδιασμό των νοσοκομείων και των υπολοίπων μονάδων παροχής φροντίδας υγείας. Αν και οι σχεδιαστικές προτεραιότητες δεν περιορίζονται, ενδεικτικά αναφέρονται τα επόμενα σημεία που μπορεί να κατευθύνουν τους ειδικούς στο να εντοπίσουν και να επιλύσουν αρχιτεκτονικά ζητήματα. (Abinama, Α., Jafari, M., 2015) Θα πρέπει: - Οι κτιριακές υποδομές να καλύψουν τωρινές, αλλά πιθανόν και μελλοντικές ανάγκες. - Η παραγωγή ευέλικτων, λειτουργικών εσωτερικών και εξωτερικών χώρων να αποτελεί προϋπόθεση. - Η μορφή και η ογκοπλασία του κτιρίου να είναι ελκυστικές και αποδεκτές στους ασθενείς, τους συγγενείς, επισκέπτες, ιατρούς και ιατρικό προσωπικό. - Η αρχιτεκτονική να συντονιστεί – και να εναρμονιστεί – ενσωματωθεί με τον περιβάλλοντα αστικό χώρο και την κουλτούρα του τόπου και της εκάστοτε περιοχής. - Η αντιμετώπιση να είναι καθολική, αστικού σχεδιασμού, ώστε να μην προκύψουν περίπλοκες και πολύπλοκες αρχιτεκτονικές λύσεις. Στόχος η ομαλή σύνδεση και επικοινωνία με το οποιουδήποτε χαρακτήρα περιβάλλον (αστικό, φυσικό, τουριστικό, και λοιπά).

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.5. Η ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ Ο ιατρικός τουρισμός ως κλάδος της μοντέρνας ανάπτυξης δεν μπορεί να αδιαφορήσει για τη βιωσιμότητα και τη δημιουργία ποιοτικών μονάδων παροχής φροντίδας υγείας. Μια ολιστική προσέγγιση της βιωσιμότητας διαφαίνεται μέσα από τη σύνδεση της οικολογίας με την ανθρώπινη υγεία και ευημερία, μέσω διαδικασιών και περιβαλλόντων που προάγουν την ευαισθητοποίηση και τη δέσμευση όχι μόνο των σχεδιαστών αλλά και των εργαζομένων και τελικών χρηστών. (Abinama, Α., Jafari, M., 2015) Το αίσθημα ευθύνης απέναντι στο περιβάλλον αντικατοπτρίζεται στο σχεδιασμό στοιχείων των κτιρίων όπως η διατήρηση φυσικών πόρων, το νερό, η εξασφάλιση ποιοτικού αέρα για εσωτερικούς χώρους, η αξιόπιστη παροχή ενέργειας, καθώς και η χρήση αειφόρων δομικών υλικών. Η βιωσιμότητα δεν αποτελεί πλέον επιλογή αλλά μια ανάγκη να τηρηθούν και να επιδιωχθούν οι συμφωνημένες επιλογές και δεσμεύσεις προκειμένου να προστατευθεί το περιβάλλον. Καθώς το ενδιαφέρον για τη βιωσιμότητα μπαίνει στην καθημερινότητα του αστικού ιστού, είναι σημαντικό τα δομικά στοιχεία της πόλης να είναι ενεργειακά αυτάρκη. Ένα σύγχρονο παράδειγμα αυτάρκειας αποτελεί το εργοστάσιο αποβλήτων στην Κοπεγχάγη, το οποίο είναι σχεδιασμένο ως πίστα σκι όλο το χρόνο, με τη στέγη του να μετατρέπει το έργο υποδομής σε δημόσιο προορισμό, ενώ ταυτοχρόνως η πράσινη πρόσοψή του προσομοιώνει ένα βουνό. (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Η ενεργειακή αυτάρκεια των υποδομών του ιατρικού τουρισμού είναι ένα από τα ζητούμενα που θα απασχολήσουν μελλοντικά την αρχιτεκτονική.

Εικόνα 21. Ιδέα και σκίτσο του Hundertwasser για τον βιολογικό καθαρισμό και την αξιοποίηση των μολυσμένων υδάτων χάρη σε ένα σύστημα συγκεκριμένων υδρόβια φυτών. 86

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.6. ΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Οι Giovanna Borasi και Mirko Zardini υποστηρίζουν ότι «η υγεία έχει καταστεί προτεραιότητα νούμερο ένα» και «…έχουμε δημιουργήσει μια νέα ηθική φιλοσοφία: την “healthism”, δηλαδή την εμμονή μας με το υγιεινό». (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Διάφορα πρότυπα υγείας είτε αυτά αφορούν την εμφάνιση, το σώμα και τις λειτουργίες του, είτε τον τρόπο ζωής, συναντώνται καθημερινά σε χιλιάδες διαφημίσεις και αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες από τον ύπνο, την εργασία και την αναψυχή, μέχρι την κατοίκηση και την αναπαραγωγή, διαπλέκονται με την υγεία μας και κρίνονται σε συνάρτηση με αυτήν.

Εικόνα 22. “City Metaphors”, του Oswald Mathias Ungers για την έκθεση “MAN transFORMS” το 1976.

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Για τον Le Corbusier η έννοια της υγείας συσχετίζεται με την έννοια της ηθικής ως δυο συγκοινωνούντα δοχεία και στο βιβλίο του «Για μια Αρχιτεκτονική» σχεδόν κάθε αναφορά στην υγεία συνοδεύεται από κάποια επεξήγηση ή παρένθεση, που σε γενικές γραμμές προσθέτει «και από ηθικής πλευράς». Ο Le Corbusier υποστηρίζει πως η σωστή οργάνωση και η ιεράρχηση των χώρων, μαζί με την καθαρότητα των μορφών και την απουσία διακόσμου, αποτελούν τόσο έκφραση ενός υγιούς πνεύματος, όσο και προϋπόθεση για τη φυσική υγεία των κατοίκων ενός κτιρίου, ή μιας πόλης. Η φυσική υγεία θα προκύψει από την ηθική προσέγγιση του σχεδιασμού. Αντιστρόφως, ένα σπίτι που δεν έχει σχεδιαστεί ηθικά, καταστρέφει τόσο την υγεία, όσο και την ηθική των κατοίκων του. Ενδεικτική η φράση του «Είμαστε δυστυχείς που κατοικούμε σε σπίτια ανάξια, επειδή καταστρέφουν την υγεία και την ηθική μας». (Πετρόπουλος, Π., 2018) Σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι εφαρμόζουν στρατηγικές και χρησιμοποιούν εργαλεία που αφενός επιδιορθώνουν το περιβάλλον και συμβάλλουν στην υπεύθυνη χρήση των πόρων μιας περιοχής και από την άλλη τους παρέχεται η ευκαιρία να εκπληρώσουν μια νέα θεραπευτική λειτουργία, διευρύνοντας έτσι την προσέγγιση τους, ώστε να συμπεριλάβουν μεταβλητές που συνήθως υπάγονται στην ευθύνη της Δημόσιας Υγείας. Ο σχεδιασμός των κτιρίων είναι δυνατόν να έχει κρίσιμη και θετική επίδραση στη βελτίωση της Δημόσιας Υγείας. Αυτή η στάση συμπεριφοράς φαίνεται παραδειγματικά στην πόλη της Νέας Υόρκης, όπου ο Δήμος της Νέας Υόρκης έχει χρησιμοποιήσει στρατηγικές περιβαλλοντικού σχεδιασμού, έτσι ώστε να αντιμετωπίσει ασθένειες από το δέκατο ένατο αιώνα μ.Χ. μέχρι σήμερα. Η απότομη αύξηση του πληθυσμού της πόλης από τους 40.000 κατοίκους περί τα 1800 μ. Χ. στους 4.500.000 κατοίκους στα 1900 μ. Χ. προξένησε πολλά προβλήματα στη λειτουργία της. Πολλές μολυσματικές ασθένειες (π.χ. φυματίωση, χολέρα, κίτρινος πυρετός) έπληξαν την πόλη επανειλημμένως. Το 1856, ένας στους είκοσι τρεις ανθρώπους πέθανε στις φτωχές συνοικίες της πόλης σε αντίθεση με έναν στους πενήντα πέντε ανθρώπους στις εύπορες γειτονιές της. Έργα που σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα έδωσαν στην πόλη της Νέας Υόρκης τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει τις μολυσματικές ασθένειες με επιτυχία. Η κατασκευή ασφαλούς συστήματος ύδρευσης το 1842, η κατασκευή του πράσινου πνεύμονα της πόλης (Central Park) το 1857, η ίδρυση του τμήματος των Οδοκαθαρισμών το 1881, η κατασκευή του υπόγειου μετρό το 1904, η θέσπιση νόμων που απαγόρευαν την κατασκευή κτιρίων σκοτεινών, χωρίς αερισμό και η υποχρέωση των κατασκευαστών των υψηλών κτιρίων να αφήνουν τόσο μεγαλύτερη πρασιά και απόσταση από τους δρόμους όσο υψηλότερα τα κτίρια. Μέχρι το 1940, με την εφαρμογή στρατηγικών περιβαλλοντικού σχεδιασμού, οι μολυσματικές ασθένειες είχαν σημαντικά περιοριστεί, έτσι ώστε μονάχα το έντεκα τοις εκατό της θνησιμότητας οφειλόταν στις αιτίες αυτές. Ο αστικός και αρχιτεκτονικός σχεδιασμός ήταν πολύ σημαντικοί παράγοντες για να αντιμετωπιστούν επιδημίες όπως η χολέρα 88

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

και η φυματίωση στο παρελθόν. Παρομοίως, ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός σήμερα είναι σημαντικό εργαλείο στη μάχη εναντίον των πιο διαδεδομένων προβλημάτων Δημόσιας Υγείας της σημερινής εποχής, παραδείγματος χάρη της παχυσαρκίας και άλλων χρόνιων νοσημάτων. (Bloomberg, M., R., Burney, D., Farley, T., Sadik – Khan, J., 2010) Προσεγγίζοντας τους παράγοντες του σχεδιασμού ιατρικών μονάδων και υποδομών και με στόχο να μελετηθούν καλύτερα, είναι σκόπιμο να ταξινομηθούν σε δυο κατηγορίες, με βάση τον τρόπο που επιδρούν στη βελτίωση του θεραπευτικού αποτελέσματος, σα να ήταν φάρμακα που χορηγούνται στον ασθενή. Η κάθε μια από τις κατηγορίες περιλαμβάνει κανόνες για την σύνθεση μιας ολοκληρωμένης θεωρίας σχεδιασμού, η οποία θα επεξηγεί και θα καθοδηγεί τον αρχιτέκτονα στη σχεδιαστική αυτή αποστολή του. Οι σχεδιαστικοί παράγοντες διακρίνονται σε «άμεσοι», οι παράγοντες που επηρεάζουν τη διαδικασία της θεραπείας του ασθενή άμεσα και «έμμεσοι», οι παράγοντες που έχουν δευτερεύουσα επίδραση στην πορεία του θεραπευτικού αποτελέσματος και είναι οι εξής:

Άμεσοι: 

Φως



Ιδιωτικότητα – Εμπιστευτικότητα



Κυκλοφορία



Εξαερισμός - Αερισμός – Μικροκλίμα



Φύση – Πράσινο



Υλικότητα και Εξοπλισμός Υγείας

Έμμεσοι (ψυχολογία): 

Τόπος Προορισμού



Θέα



Χρώμα

Το επίπεδο και ο τρόπος χρήσης των σχεδιαστικών στοιχείων εξαρτάται από διάφορες μεταβλητές, συμπεριλαμβανομένων των προσωπικών απόψεων του αρχιτέκτονα και του σχεδιαστή, το αστικό πλαίσιο της περιοχής στην οποία βρίσκεται η ιατρική μονάδα, τον πολιτισμό και τη κουλτούρα της περιοχής.

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 23. Διάγραμμα για τους σχεδιαστικούς παράγοντες των υποδομών ίασης και φιλοξενίας ιατρικού τουρισμού.

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.6.1 Άμεσοι Παράγοντες Φως To φως αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο του σχεδιασμού των εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης και συνιστάται η χρήση του φυσικού φωτός, όσο το δυνατόν περισσότερο. Για παράδειγμα, οι ιατροί ενθαρρύνουν την παραμονή των ασθενών κάτω από το φως του ήλιου, προκειμένου οι ασθενείς να αυξήσουν τα επίπεδα της βιταμίνης D, απαραίτητης για το ανοσοποιητικό, το αιμοποιητικό και τη θεραπεία της ραχίτιδας. Επομένως, χώροι για ηλιοθεραπεία, μεγάλα ανοίγματα που επιτρέπουν την είσοδο του ηλιακού φωτός, εξωτερικές κολυμβητικές δεξαμενές, είναι απαραίτητα στοιχεία που πρέπει να ενσωματωθούν στο σχεδιασμό των ιατρικών κέντρων αλλά και των χώρων διαμονής των ασθενών τουριστών. (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Ήδη από τις αρχές του εικοστού αιώνα, αρκετοί αρχιτέκτονες όπως ο Le Corbusier, o R. Döcker, o Jacques Gros πρότειναν επίπεδες οροφές, μπαλκόνια και βεράντες και την καρέκλα αναψυχής, ως στοιχεία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής που επέτρεπαν στον ήλιο, το φως και τον αέρα να επιδράσει θεραπευτικά στο ανθρώπινο σώμα. Το 1930, ο Oλλανδός πρωτοποριακός καλλιτέχνης Theo van Doesburg σημείωσε ότι οι βεράντες του Döcker όχι μόνο είχαν «εξανθρωπίσει» τη σύγχρονη κατοικία αλλά είχαν και θεραπευτική λειτουργία στο σχεδιασμό του νοσοκομείου. Λόγω της τάσης για θεραπεία της φυματίωσης σε ανοικτούς υπαίθριους χώρους στις αρχές του εικοστού αιώνα, πολλά σανατόρια ενσωμάτωσαν το χαρακτηριστικό της βεράντας τη δεκαετία του 1930. (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Άτομα που εκτίθενται στο φως της ημέρας, λίγες ώρες, υποφέρουν από θλίψη, κόπωση και – σε ακραίες περιπτώσεις - από κλινική κατάθλιψη. Η έκθεση στο φυσικό φωτισμό είναι ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο και συμβάλλει στην παραγωγή των κατάλληλων ορμονών και βιταμινών, ενισχύοντας την θεραπεία. (Στάθης, Θ., 2019) Ο σχεδιασμός των χώρων, σε σχέση με τον παράγοντα φως, πρέπει να ακολουθεί τον κανόνα της μεγιστοποίησης του φυσικού φωτός σε όλους τους πιθανούς χώρους και περιοχές, με βάση τη λειτουργία τους. (Abinama, Α., Jafari, M., 2015)

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 24. Το νοσοκομείο St Thomas δίπλα από τον Τάμεση στον Λονδίνο, λόγο της τοποθεσίας του έδινε την ευκαιρία «βεράντα - θεραπείας» (“veradah” treatment) στους ασθενείς έως και τη δεκαετία του 1960.

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Ιδιωτικότητα – Εμπιστευτικότητα Ένα άλλο πρωταρχικό στοιχείο του σχεδιασμού είναι η τήρηση της ιδιωτικής ζωής στη χρήση των εγκαταστάσεων υγείας. Στην πραγματικότητα, η ιδιωτική ζωή των ασθενών, των συνοδών τους και του κλινικού και εργαστηριακού προσωπικού πρέπει να συνυπολογίζονται κατά το σχεδιασμό. Στα σύγχρονα νοσοκομεία της Αμερικής, οι γυάλινες πόρτες χρησιμοποιούνται ευρέως, διευκολύνοντας την παρακολούθηση του ασθενή από το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό και επιτρέποντας στους ασθενείς να «απολαμβάνουν» τη θέα έξω από τη γυάλινη πόρτα. Η τοποθέτηση του κρεβατιού κάθετα στην πόρτα του θαλάμου επιτρέπει ένα μέτριο βαθμό ιδιωτικότητας για αυτούς τους ασθενείς. (Bilsbarrow, A., Patterson, M., 2009) Η προστασία της ιδιωτικής ζωής έχει ιδιαίτερη σημασία στην κουλτούρα ορισμένων κοινωνιών, ιδιαίτερα θρησκευτικών χωρών. Η παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών υγείας και θεραπείας δεν πρέπει να περιορίζεται στους ασθενείς, αλλά τα επιτυχημένα σχέδια ιατρικών εγκαταστάσεων πρέπει επίσης να απευθύνονται σε συγγενείς ασθενών και ιατρικό προσωπικό. Είναι φυσικό για τους νοσηλευθέντες να έχουν πολλούς επισκέπτες, οι οποίοι μπορούν να παραμείνουν στο νοσοκομείο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ενώ και η ιατρική ομάδα εργάζεται συνήθως για πολλές ώρες, μειώνοντας την κοινωνική της ζωή για να παρακολουθήσει τους ασθενείς. Οι εργαζόμενοι χρειάζονται ένα μέρος για να χαλαρώσουν και να αναζωογονήσουν το σώμα και την ψυχή τους, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το έργο της φροντίδας των ασθενών και της παρακολούθησης της θεραπείας τους. (Abinama, Α., Jafari, M., 2015) Χώροι ανάπαυσης για τους εργαζόμενους, χώροι υποδοχής για τους ασθενείς, καφετέριες και εξωτερικοί χώροι που εξασφαλίζουν ηρεμία και αυτοσυγκέντρωση είναι κάποια στοιχεία που μελετώνται για να ενσωματωθούν στον τελικό σχεδιασμό των εγκαταστάσεων των ιατρικών κέντρων. Στο νοσοκομείο Yale-New Haven, ο διευθυντής δημοσίων σχέσεων και ένας ιατρός διευθυντής συνεργάζονται για να βελτιώσουν την εμπειρία των ασθενών, ως προς την ησυχία και ηρεμία του χώρου. Οι υπάλληλοι έχουν καταβάλει συντονισμένη προσπάθεια να μειώσουν το θόρυβο, ώστε οι ασθενείς να μπορούν να έχουν όσο το δυνατόν καλύτερη ανάπαυση. Το προσωπικό του νοσοκομείου καλείται να χρησιμοποιεί τη φωνή του με ένταση «φωνής βιβλιοθήκης» για όλο το εικοσιτετράωρο και όλη την εβδομάδα. Ακόμα και στα διαλείμματα τους, το προσωπικό δεν επιτρέπεται να αυξάνει την ένταση της φωνής του, αν ο χώρος του διαλείμματος είναι πλησίον των δωματίων νοσηλείας. Οι κλήσεις των τηλεφώνων γίνονται με δόνηση, οι πόρτες είναι κλειστές, όταν το προσωπικό συζητά για τους ασθενείς, και καταβάλλονται προσπάθειες για τη μείωση των συναγερμών, άλλων προειδοποιητικών και μη ήχων που χρησιμοποιούνται και από τους ασθενείς. Όλοι οι προηγούμενοι κανόνες ακολουθούνται, προσπαθώντας να δημιουργήσουν ένα αίσθημα ηρεμίας για τους νοσηλευόμενους. (Rabin, R., C., 2014)

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Οι περισσότεροι ασθενείς του ιατρικού τουρισμού ταξιδεύουν με μέλη της οικογένειας τους, ο αριθμός των οποίων ποικίλλει ανάλογα με τον πολιτισμό και την κουλτούρα της εθνικότητας τους. Αυτό μπορεί να επηρεάσει το μέγεθος και τη διάταξη των δημόσιων και κλινικών χώρων, συμπεριλαμβανομένων των χώρων αναμονής και των χώρων ασθενών. Για παράδειγμα, η Christine Guzzo Vickery, Αμερικανίδα σχεδιάστρια εξειδικευμένη σε χώρους παροχής φροντίδας υγείας, λέει ότι είναι παράδοση, σε μερικούς ασιατικούς πολιτισμούς, να οργανώνεται ένα γεύμα για τους επισκέπτες, οπότε ένα νοσοκομείο θα πρέπει να παρέχει εγκαταστάσεις κουζίνας για οικογένειες καθώς και πρόσθετα καθίσματα και επιτραπέζιες επιλογές. Άλλες εγκαταστάσεις φιλοξενούν οικογένειες σε εκτεταμένες καφετέριες που σερβίρουν ποικιλία τροφίμων και ικανοποιούν τους διεθνείς ουρανίσκους. (DiNardo, A., 2014) Τα πολιτιστικά πρότυπα μπορούν επίσης να επηρεάσουν τη διάταξη, όπως η τοποθεσία του μπάνιου. Ενώ στις ΗΠΑ, είναι επιθυμητό η απόσταση του δωματίου νοσηλείας μέχρι το μπάνιο να είναι όσο το δυνατόν πιο σύντομη και ασφαλής, σε πολλές ασιατικές κουλτούρες, οι ασθενείς δεν θέλουν ούτε να βλέπουν το μπάνιο από τα κρεβάτια τους. «Η εμπειρία από την προσπάθεια να συνδυαστούν οι συνήθειες και απαιτήσεις των ανθρώπων και να ανακαλύψει κανείς τη σωστή λύση, είναι πάντα ένα μάθημα», λέει ο Daniel Polachek από τους HGA Architects and Engineers (Minneapolis). (DiNardo, A., 2014) Όταν οι ιατρικοί τουρίστες ταξιδεύουν στο εξωτερικό για να λάβουν αναπαραγωγικές θεραπείες ή καλλυντικές χειρουργικές επεμβάσεις, όπως αλλαγή φύλου, οι ασθενείς είναι πιο θετικοί στο να αποκαλύψουν την ταυτότητά τους. Όμως για να υποβληθεί κάποιος σε μια τέτοια διαδικασία, το να είναι μακριά από τα άγρυπνα μάτια των ανθρώπων και να λάβει τη θεραπεία με ανωνυμία, σε άλλη χώρα εκτός του μόνιμου τόπου διαμονής του, είναι τελικά ωφέλιμο για τον ασθενή. Η εμπιστευτικότητα στον ιατρικό τομέα σημαίνει ότι δεν αποκαλύπτεται καμία γραπτή πληροφορία ή αρχεία ηλεκτρονικών υπολογιστών που αφορούν στα στοιχεία και στο ιατρικό ιστορικό του ασθενούς σε οποιοδήποτε άτομο ή οργανισμό. Αυτές οι πληροφορίες λαμβάνονται μόνο με την άδεια του ενδιαφερόμενου ασθενούς. Η ιδιωτικότητα και η εμπιστευτικότητα περιλαμβάνουν επίσης πολλές νομικές πτυχές που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Κορυφαία προτεραιότητα των νοσοκομείων και των κλινικών είναι να διατηρούν τις πληροφορίες του ασθενούς ασφαλείς, χωρίς να απειλούνται πιθανές διαρροές, όπως η μη εξουσιοδοτημένη δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών. Επίσης ο σχεδιασμός της μονάδας παροχής φροντίδας υγείας οφείλει να εξασφαλίζει το αίσθημα της ιδιωτικότητας για κάθε ασθενή – τουρίστα με διάφορους τρόπους όπως εκπαίδευση του προσωπικού και πιστοποίηση της διαδικασίας, συνεργασία με ασφαλιστικές εταιρείες, παροχή στους ασθενείς τουρίστες των συμφωνημένων υπηρεσιών και υπογραφή των σχετικών εγγράφων εχεμύθειας.

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Κυκλοφορία Ένας από τους βασικούς παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό είναι ο σαφής διαχωρισμός μεταξύ των διαφόρων ιατρικών τμημάτων, η ελεγχόμενη επικοινωνία μεταξύ τους, καθώς και ο διαχωρισμός των επισκεπτών, των ασθενών και των γιατρών. Κάθε τοίχος πρέπει να σχεδιάζεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να είναι δυνατή η μετακίνησή του από το ένα μέρος στο άλλο χωρίς να χάσει την φαινομενική ποιότητα κατά το επανασχεδιασμό. Ένα άλλο πρωταρχικό στοιχείο στο σχεδιασμό των εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης είναι η πρόσβαση. Ο σχεδιασμός της επιφάνειας δαπέδου πρέπει να είναι απλός έτσι ώστε να είναι δυνατόν να συνδυαστούν και να υλοποιηθούν διάφορα σχέδια, σύμφωνα με τις ανάγκες. (Abinama, Α., Jafari, M., 2015) Ο σχεδιασμός των κτιρίων παρέχει μια υπέροχη ευκαιρία για την προώθηση στοιχείων που αυξάνουν τη σωματική δραστηριότητα του ανθρώπου στην καθημερινότητά του. Είναι επιθυμητή η ενσωμάτωση στοιχείων σχεδιαστικής φιλοσοφίας που μπορούν να διαμορφώσουν τη λειτουργία κτιρίων με στοιχεία που είναι φιλικά και δίνουν κίνητρα για σωματική άσκηση, κατά την κυκλοφορία, όχι μόνο των φιλοξενούμενων ατόμων αλλά και των εργαζομένων σε αυτά. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι νοσοκόμες σε ένα νοσοκομείο περπατούν κατά μέσο όρο έξι (6) χιλιόμετρα ημερησίως. (OMA, 2019) Ένα παράδειγμα παρέμβασης των αρχιτεκτόνων στο σχεδιασμό κτιρίων με στόχο την υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών είναι η μελέτη και ο σχεδιασμός ελκυστικών κλιμάκων. Η χρήση της κλίμακας στα κτίρια, εκτός του ότι βοηθά στην κατανάλωση θερμίδων, έχει και άμεση επίδραση στην υγεία της καρδιάς και των αγγείων του ανθρώπινου σώματος. Εκτός από την αναγκαιότητα οι άνθρωποι να υιοθετήσουν ένα πιο υγιή τρόπο διαβίωσης, ώστε να αντιμετωπίσουν πιθανά προβλήματα υγείας, οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν να συνεργαστούν με αρχιτέκτονες και σχεδιαστές με σκοπό να αντιστρέψουν εκείνες τις τάσεις στο σχεδιασμό που συνεισφέρουν στη μείωση της σωματικής άσκησης του ανθρώπου στην καθημερινότητά του. Η δημιουργία ευκαιριών φυσικής άσκησης στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων μπορεί να αυξήσει τη σωματική δραστηριότητα, να βοηθήσει στην επιτυχημένη αντιμετώπιση της παχυσαρκίας και τελικά να συνεισφέρει στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Επίσης ο αστικός σχεδιασμός μιας γειτονιάς επιδρά σημαντικά στη φυσική δραστηριότητα και τη διατήρηση της υγείας με την ενσωμάτωση στοιχείων όπως η χρήση ελεύθερων χώρων, διαδρόμων για περπάτημα, ποδηλατοδρόμων, πάρκων και κήπων. (Bloomberg, M., R., Burney, D., Farley, T., Sadik – Khan, J., 2010)

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Με την προϋπόθεση ότι θα εξασφαλιστεί η προσβασιμότητα κάθε ατόμου σε όλα τα επίπεδα του κτιρίου, ο σχεδιασμός των κτιρίων αυτών θα λάβει υπόψη του τέσσερα κύρια σημεία, τα οποία είναι: 

Ο σχεδιασμός του συστήματος κυκλοφορίας σε ένα κτίριο – δηλαδή οι εσωτερικοί χώροι, οι διάδρομοι, οι κλίμακες, ανελκυστήρες και χώροι υποδοχής αποτελούν τα συνδετικά στοιχεία μεταξύ των προγραμματισμένων λειτουργικών χώρων του κτιρίου. Το σύστημα κυκλοφορίας παρέχει τη δυνατότητα για βάδισμα, περπάτημα που είναι η δημοφιλέστερη φυσική δραστηριότητα. Οι κλίμακες και οι ράμπες πρέπει να σχεδιάζονται σύμφωνα με τους κανόνες για να εξασφαλίζεται η προσβασιμότητα από όλους.



Ο σχεδιασμός των ξεχωριστών οικοδομικών στοιχείων, όπως τα σκαλοπάτια, τα δωμάτια άσκησης, δωμάτια με ντους, αποθήκες για τη φύλαξη των ποδηλάτων, είναι δυνατόν είτε να προωθήσει είτε να εμποδίσει τη φυσική δραστηριότητα ανάλογα με τη διαθεσιμότητα, την ευκολία της χρήσης τους, την ασφάλεια, την άνεση κατά τη χρήση. Ο σχεδιασμός και η χρήση περαιτέρω στοιχείων, όπως οι ψύκτες νερού και τα καθίσματα (παγκάκια), σε κοινόχρηστους και μη χώρους, διευκολύνουν την σωματική άσκηση ενώ ο μη εργονομικός σχεδιασμός, η κακή τοποθέτηση τέτοιων στοιχείων, οι απότομες κλίσεις δεν υποστηρίζουν τη φυσική δραστηριότητα.



Η προσεκτική οργάνωση του προγράμματος της λειτουργικότητας του κτιρίου μπορεί να ενθαρρύνει για παράδειγμα το περπάτημα ανάμεσα σε χώρους - προορισμούς για τον επισκέπτη του κτιρίου. Για παράδειγμα, ο χώρος της καφετέριας του κτιρίου πρέπει να είναι επιλεγμένος έτσι ώστε να έχει τη δυνατότητα ο επισκέπτης ή προσωρινός ένοικος να φτάνει ως εκεί επωφελούμενος από τη φυσική άσκηση.



Η παροχή και ο σχεδιασμός προγραμματισμένων χώρων για τη σωματική άσκηση είναι ένα ζητούμενο. Χώροι εκγύμνασης, πισίνες, δωμάτια πολλαπλών χρήσεων χρησιμοποιούνται για να διευκολύνουν τη σωματική άσκηση των ανθρώπων που επισκέπτονται ή φιλοξενούνται προσωρινά στο κτίριο.

Τέλος, ας μην παραλειφθεί, η σημασία του όγκου και του εξωτερικού σχεδιασμού του κτιρίου, ως στοιχείο που μπορεί να επηρεάσει τον ιατρικό τουρίστα. Οι εξωτερικοί του χώροι, οι πεζόδρομοι και η σύνδεσή του με το κυκλοφοριακό σύστημα της περιοχής που βρίσκεται μπορεί να προκαλέσουν το ενδιαφέρον του επισκέπτη και να συμβάλλουν στη δημιουργία ενός γενικότερου περιβάλλοντος που θα στοχεύει στην διατήρηση της σωματικής, πνευματικής και ψυχικής του υγείας. (Bloomberg, M., R., Burney, D., Farley, T., Sadik – Khan, J., 2010) Οι επισκέπτες και οι ασθενείς, καθώς εισέρχονται σε μια μονάδα παροχής φροντίδας υγείας, αισθάνονται ότι εισέρχονται σε ένα άγνωστο γι΄ αυτούς περιβάλλον. Αν συνυπολογιστεί το στρες που τους συνοδεύει, σχετικά με το πρόβλημα υγείας που αντιμετωπίζουν καθώς και το γεγονός ότι βρίσκονται σε μια ξένη χώρα, η όλη διαδικασία για τους ασθενείς και τα άτομα που τους συνοδεύουν είναι τουλάχιστον αγχωτική. Είναι πολύ

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

σημαντικό οι χώροι αυτοί να διαθέτουν σημεία αναφοράς και να διευκολύνουν τον προσανατολισμό των χρηστών του κτιρίου. Η απλότητα του σχεδιασμού, η οπτική πρόσβαση, η ανάρτηση ενός περιγράμματος του χώρου, η επισήμανση των πιο σημαντικών ή δημοφιλών διαδρομών στο χώρο, η διαφορά υλικότητας διευκολύνουν τον προσανατολισμό των χρηστών και τους απαλλάσσουν από τα πρώτα αρνητικά συναισθήματα κατά την είσοδό τους στο χώρο. (Carpman, J., Grant, M., 2016) Ο David Burney, Επίτροπος στο Τμήμα Σχεδιασμού και Κατασκευής στο Δήμο Νέας Υόρκης, αναφέρει ότι: «Η επαναφορά της σκάλας είναι πιθανώς μία από τις μεγαλύτερες ευκαιρίες σχεδιασμού από την εποχή της εφεύρεσης του ανελκυστήρα (που την σκότωσε τελικά). Η σκάλα μετατράπηκε σε ένα τρομερό, βρωμερό, απόμερο σημείο του κτιρίου, “θαμμένη” στο πίσω μέρος του. Θα θέλαμε λοιπόν να την επαναφέρουμε ως έναν προγραμματισμένο, κοινωνικό χώρο». (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Ο στόχος είναι ο σχεδιασμός μιας τουλάχιστον κλίμακας εντός του κτιρίου που χρησιμοποιείται καθημερινά. Η κατασκευή των κλιμάκων ενός κτιρίου έχει ως στόχο την άνετη και καθημερινή χρήση τους και πρέπει να θεωρούνται ως ο κύριος τρόπος της κάθετης μετάβασης σε όλους τους λειτουργικούς χώρους του κτιρίου (για κτίρια τεσσάρων ορόφων ή λιγότερο). Για τα υψηλότερα κτίρια, η πρόβλεψη πρέπει να περιλαμβάνει και ανελκυστήρες, οι οποίοι όμως θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για μετάβαση σε χώρους που εκτείνονται πάνω από τέσσερις ορόφους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι θέσεις των κλιμάκων θα πρέπει να είναι τέτοιες, ώστε να ενθαρρύνεται η μετάβαση μέσω της κλίμακας, τουλάχιστον, για τους γειτονικούς ορόφους. Η πρόσβαση στις κλίμακες πρέπει να είναι ελεύθερη, ώστε να ενθαρρύνεται η χρήση τους και να αποφεύγονται συστήματα «ασφαλείας» που απαιτούν τη χρήση κάρτας ή κλειδαριάς. Κατά το σχεδιασμό, οι κλίμακες πρέπει να τοποθετούνται σε ιδιαίτερα ορατά σημεία του κτιρίου, να είναι ελκυστικές για χρήση και να βρίσκονται κοντά στην κεντρική είσοδο ή σε σημεία που ανήκουν στην πιο δημοφιλή διαδρομή που θα ακολουθήσει ο επισκέπτης στο κτίριο. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι όταν οι κλίμακες είναι άμεσα προσβάσιμες και ορατές από την είσοδο, το χώρο αναμονής για τον ανελκυστήρα, τους κοινόχρηστους διαδρόμους του χώρου υποδοχής, τότε είναι και πιο πιθανή η καθημερινή και συχνή τους χρήση από τους επισκέπτες του κτιρίου. Η χρήση της κλίμακας ενός κτιρίου σε ορισμένες κατηγορίες ιατρικών τουριστών είναι τουλάχιστον επιθυμητή, αν όχι απαιτητή. Άτομα που έχουν παχυσαρκία ή μυϊκή εξασθένηση ή καρδιαγγειακά προβλήματα επιβάλλεται να ασκούνται καθημερινά, γι΄ αυτό και η μετακίνηση μέσω κλιμάκων αποτελεί ένα τρόπο που μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στην καθημερινή σωματική άσκηση. Πειραματικά, μια ομάδα ειδικών, με συμμετοχή αρχιτεκτόνων, μετέτρεψε μια σκάλα ενός υπόγειου μετρό στη Στοκχόλμη (σταθμός Odenplan) σε άσπρα και μαύρα πλήκτρα πιάνου, προσπαθώντας να προσελκύσει περισσότερους χρήστες της σκάλας. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό γιατί ο αριθμός των ανθρώπων που χρησιμοποιούσαν τη σκάλα αυξήθηκε κατά 66%, αποδεικνύοντας ότι οι

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

άνθρωποι μπορούν να παρακινηθούν να αλλάξουν συμπεριφορά, όταν αυτό συνοδεύεται από την ευχαρίστηση που δέχονται με την αλλαγή της στάσης τους. Με λίγα λόγια, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν κάτι, περισσότερο από πριν, γιατί απλά τους άρεσε ως παιχνίδι. Η θέση μιας κλίμακας και το πόσο ορατή είναι από τον επισκέπτη είναι βασικός παράγοντας σχεδιασμού και κατασκευής προκειμένου να είναι εύχρηστη. Οι σκάλες που βρίσκονται κοντά στην κύρια είσοδο του κτιρίου, είναι πλησίον του ανελκυστήρα, είναι εύκολα προσβάσιμες, ελκυστικές και πάνω στον κύριο διάδρομο κυκλοφορίας του κτιρίου και επομένως είναι πιθανότερο να χρησιμοποιούνται περισσότερο από τους επισκέπτες του κτιρίου. Επιπλέον κατά το σχεδιασμό και την κατασκευή μιας κλίμακας πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι κανόνες πυρασφάλειας. Οι διαστάσεις μιας σκάλας εξαρτώνται από τη χρήση της και σε ποιο χώρο αυτή βρίσκεται. Ένας γενικός κανόνας που ακολουθείται είναι ότι η κλίμακα πρέπει να είναι τόσο φαρδιά όσο να επιτρέπει ταυτοχρόνως στους χρήστες τη διαδρομή και προς τις δυο κατευθύνσεις (προς τα άνω και προς τα κάτω). Τα σκαλοπάτια πρέπει να είναι ασφαλή, άνετα, μη ολισθηρά. Σε μια γενικής χρήσης κλίμακα, που απευθύνεται σε γενικό πληθυσμό, το ύψος του σκαλοπατιού συνιστάται να είναι περίπου δεκαεπτά και μισό (17,5) εκατοστά και το πάτημα είκοσι οκτώ (28) εκατοστά. (Bloomberg, M., R., Burney, D., Farley, T., Sadik – Khan, J., 2010) Η χρήση των κλιμάκων σε ένα κτίριο εξαρτάται και από την αισθητική που προσδίδουν στο χώρο. Μια άρτια, υψηλής αισθητικής κατασκευής κλίμακα προσελκύει τον χρήστη να ακολουθήσει τη διαδρομή του μέσω της σκάλας. Η ασφάλεια της κατασκευής, ο καλός φωτισμός, ο καλός αερισμός, το αντι-ολισθηρό σκαλοπάτι, τα κατάλληλα υλικά κατασκευής που καθαρίζονται και συντηρούνται εύκολα, η σωστή σήμανση είναι μερικοί από τους παράγοντες που πρέπει να μελετηθούν, ώστε να κατασκευαστεί μια σκάλα εύχρηστη και κατάλληλη σε ένα κτίριο που θα χρησιμοποιηθεί από τον τουρίστα – επισκέπτη σε μια επιχείρηση παροχής φροντίδας υγείας. Ο Davis Burney προτείνει η τοποθέτηση της σκάλας να είναι έτσι ώστε οι άνθρωποι να την συναντήσουν πριν φθάσουν στους ανελκυστήρες και επομένως περισσότεροι άνθρωποι να πάρουν την απόφαση να επιλέξουν τις σκάλες και λιγότεροι τον ανελκυστήρα. (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Όση έμφαση δώσει κάποιος στο σχεδιασμό των κλιμάκων, τόσο δεν πρέπει να αμελήσει και το σχεδιασμό των ανελκυστήρων. Η χρήση και ο ειδικός σκοπός για τον οποίο προορίζεται το κτίριο, καθορίζει και τις προδιαγραφές που θα τηρηθούν για το σχεδιασμό και την εγκατάσταση του ανελκυστήρα. Οι γενικοί κανόνες περιλαμβάνουν τη θέση του ανελκυστήρα, την προσβασιμότητά του, τα λειτουργικά χαρακτηριστικά του, την κατάλληλη σήμανση. (Bloomberg, M., R., Burney, D., Farley, T., Sadik – Khan, J., 2010)

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 25. “Take the Stairs!”, πινακίδα τοποθετημένη στους ανελκυστήρες και στις κυλιόμενες σκάλες των δημόσιων χώρων της Νέας Υόρκης, ώστε να ενθαρρύνουν την ανάβαση με σκάλα. (New York Department of Health and Mental Hygiene, 2010).

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Η οριζόντια και κάθετη κυκλοφορία σε ένα κτίριο σχηματίζει ένα δυναμικό χωρικό σύστημα που ενισχύει την αίσθηση της συνδεσιμότητας μεταξύ των επιπέδων, εμπλέκοντας την ποικιλομορφία των ειδικών χώρων ενός νοσοκομείου ή μιας κλινικής. Μια ευρεία προσγείωση στην κορυφή της σκάλας, με θέα στο πάρκο και τον κήπο, καθώς και οι μεγάλες προσγειώσεις της κύριας σκάλας - με γωνιακά παράθυρα με θέα στο πάρκο, παρέχουν ευκαιρίες για κοινωνική αλληλεπίδραση. (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Τα λειτουργικά χαρακτηριστικά του κτιρίου περιλαμβάνουν στρατηγικά στοιχεία που αφορούν κατά κύριο λόγο την ευκολία της προσβασιμότητας των επισκεπτών σε όλους τους χώρους του. Οι κοινόχρηστοι διάδρομοι, οι χώροι αναμονής, οι ράμπες πρέπει να προωθούν την προσέγγιση των ασθενών - τουριστών – επισκεπτών στους ειδικούς χώρους φροντίδας υγείας με ασφάλεια. Η κατανοητή σήμανση, ο καλός φωτισμός, ο καλός αερισμός, η ευχάριστη ατμόσφαιρα αυτών των χώρων μειώνει το άγχος και την ανησυχία ενός ανθρώπου με ιατρικά προβλήματα. Τα κατάλληλα υλικά κατασκευής εξασφαλίζουν την ασφάλεια του χρήστη ενώ πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού που πρόκειται κυρίως να κινηθούν στο κτίριο (ηλικία, φύλλο, σωματικά χαρακτηριστικά, και λοιπά). (Bloomberg, M., R., Burney, D., Farley, T., Sadik – Khan, J., 2010) Η πρόβλεψη για χώρους που έχουν βοηθητικές χρήσεις, αλλά αναγκαίες για την κύρια λειτουργία του κτιρίου, πρέπει να ακολουθούν τους ίδιους κανόνες και φιλοσοφία: την προαγωγή της σωματικής άσκησης, την εξασφάλιση της εύκολης και ασφαλούς πρόσβασης, την μείωση του άγχους και την δημιουργία, όσο το δυνατόν, ευχάριστου περιβάλλοντος και κλίματος. Είναι μια πρόκληση για την ομάδα των ειδικών αρχιτεκτόνων να σχεδιάσουν χώρους όπως καφετέριες, χώρους ανάπαυσης, χώρους αναμονής, αίθουσες προσευχής, αίθουσες συσκέψεων σε κτίρια που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για παροχή φροντίδας υγείας και ιδιαίτερα μάλλον σε ιατρικούς τουρίστες. Τέλος, ένα επιτυχημένο αρχιτεκτονικό εγχείρημα δεν πρέπει να παραβλέπει την σπουδαιότητα της εξωτερικής πρόσοψης και του όγκου τέτοιων κτιρίων. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι το εξωτερικό σχέδιο και ο όγκος ενός κτιρίου συνεισφέρει στο να προσελκύσει επισκέπτες και χρήστες του κτιρίου, επηρεάζοντας μάλιστα την επιλογή τους. Ακόμα ο εξωτερικός χώρος ενός κτιρίου ενθαρρύνει τη σωματική άσκηση και επιδρά στη ψυχολογία του ασθενή, πόσο μάλλον όταν ενσωματώνει στοιχεία ιστορικά, γεωγραφικά, πολιτιστικά ή άλλα της περιοχής που βρίσκεται ο τουρίστας ασθενής. (Bloomberg, M., R., Burney, D., Farley, T., Sadik – Khan, J., 2010)

100

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εξαερισμός – Αερισμός – Μικροκλίμα Οι μικροκλιματικοί παράγοντες σε μια μονάδα παροχής φροντίδας υγείας αλλά και στους χώρους φιλοξενίας των ιατρικών τουριστών είναι ζωτικής σημασίας για την ίαση και αποκατάσταση της υγείας των ασθενών. Επηρεάζουν, δίχως άλλο, και τις συνθήκες εργασίας του προσωπικού. Ο εξαερισμός στα νοσοκομεία και ιατρικά κέντρα πρέπει να παρέχει καθαρό αέρα στους ασθενείς, για να μπορούν να ανανήψουν και καθαρό αέρα στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό για να μπορούν να εκτελούν τα καθήκοντά τους συγκεντρωμένοι, με συνέπεια. Η θερμοκρασία και η υγρασία είναι επίσης παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία της ίασης αλλά και τις συνθήκες εργασίας ή και διαμονής σε χώρους φιλοξενίας. Η τήρηση των προδιαγραφών από την άποψη της υγιεινής είναι πολύ αυστηρή για τους χώρους του νοσοκομείου ή των ιατρικών κέντρων. Υπάρχει ιατρικός εξοπλισμός που λειτουργεί κάτω από συγκεκριμένες μικροκλιματικές συνθήκες, παραδείγματος χάρη ακτινογραφικά μηχανήματα (μαστογράφοι, υπέρηχοι, κλπ) που απαιτούν συγκεκριμένη θερμοκρασία περιβάλλοντος, συγκεκριμένη υγρασία και πολύ καλό εξαερισμό του χώρου. Η ύπαρξη κατάλληλων φίλτρων στα συστήματα εξαερισμού, βοηθούν στην κατακράτηση μικροσωματιδίων και μικροοργανισμών, τα οποία ευθύνονται για την εμφάνιση λοιμώξεων, αλλεργιών, άσθματος, εξανθημάτων, πονοκεφάλων. Οι ανεπαρκώς αεριζόμενοι χώροι προάγουν συμπτώματα όπως πονοκέφαλο, κόπωση, δύσπνοια, βήχα, φτάρνισμα, αλλεργίες. Το σύνδρομο των άρρωστων κτιρίων (Sick Building Syndrome) όπως ορίστηκε από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας το 1984, αναφέρεται σε μη ειδικά συμπτώματα που παρουσιάζει ο άνθρωπος και συσχετίζονται με την παραμονή του στο συγκεκριμένο χώρο – κτίριο. Έχει διαπιστωθεί από έρευνες ότι οι εργαζόμενοι σε κτίρια με καλό εξαερισμό είναι περισσότερο παραγωγικοί και υγιείς από άλλους που εργάζονται σε μη καλά αεριζόμενους χώρους. Εκτός από τη μεγάλη σημασία που έχει ο εξαερισμός, υπάρχουν και πολλές χημικές ουσίες – ρυπαντές εσωτερικού χώρου – που εντοπίζονται σε μεγάλες συγκεντρώσεις στον αέρα του εσωτερικού χώρου ενός κτιρίου και μπορεί να προέρχονται από εκτυπωτές, καθαριστικά και φυτοφάρμακα, προϊόντα προσωπικής υγιεινής, χρώματα, έπιπλα, δομικά υλικά και λοιπά. (Allen, G., J., 2017) Η αποτελεσματικότητα μιας καλής σχεδιαστικής προσέγγισης των μονάδων παροχής φροντίδας υγείας αλλά και των μονάδων φιλοξενίας των τουριστών ασθενών παρέχει υγιεινές λύσεις στα ζητήματα της ποιότητας του αέρα στο εσωτερικό του κτιρίου, της θερμοκρασίας, της υγρασίας. Η καλή αρχιτεκτονική, όπως όταν σχεδιάζει κατοικίες λαμβάνει υπόψη της τους βιοκλιματικούς παράγοντες, έτσι και όταν σχεδιάζει άλλα κτίρια ειδικών σκοπών ενσωματώνει στις προδιαγραφές της και την τήρηση των αυστηρών ορίων της υγιεινής. Οι αρχιτεκτονικές λύσεις έχουν μεγαλύτερη σημασία και αποτελούν πρόκληση όταν το μικροκλίμα του κτιρίου αλληλεπιδρά με το κλίμα της τουριστικής περιοχής όπου θα επισκεφτεί ο ιατρικός τουρίστας (καθαρός αέρας, κήποι και φύτευση, παραλία, και άλλα). 101

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Πολλές αλλαγές στον τρόπο οικοδόμησης σε σχέση με τον προηγούμενο αιώνα περιλαμβάνουν την μη χρήση υλικών, όπως ο αμίαντος και ο μόλυβδος, τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα των εσωτερικών χώρων μέσω εφαρμογής αντιρρυπαντικών μέτρων και της απαγόρευσης του καπνίσματος στους εσωτερικούς χώρους. Επίσης η θέσπιση νόμων που υποχρεώνουν στη λήψη μέτρων για την ασφάλεια των ανθρώπων, με την πάροδο των χρόνων, έχουν συνεισφέρει στη βελτίωση των δεικτών θνησιμότητας και νοσηρότητας. Στη σημερινή εποχή, τη σκυτάλη, από τα μολυσματικά νοσήματα των προηγούμενων αιώνων, παίρνουν με τη σειρά τους οι χρόνιες παθήσεις (καρδιαγγειακά νοσήματα, διαβήτης, καρκίνος, και λοιπά), των οποίων οι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν την παχυσαρκία, την έλλειψη σωματικής άσκησης, κακή διατροφή και κάπνισμα. Επιπλέον, τις τελευταίες δεκαετίες, η παχυσαρκία έχει πάρει τη μορφή επιδημίας στην πόλη της Νέας Υόρκης και συσχετίζεται άμεσα με την αύξηση των καρδιαγγειακών νοσημάτων και το διαβήτη. (Bloomberg, M., R., Burney, D., Farley, T., Sadik – Khan, J., 2010)

Εικόνα 26. “Domestic Isolation Room” («Οικιακό Δωμάτιο Απομόνωσης). Δημιουργία του David Garcia Studio που σχεδιάστηκε ώστε να παρέχει την αίσθηση, την καθαριότητα της ατμόσφαιρας και τους υγειονομικούς κανόνες ενός νοσοκομειακού περιβάλλοντος για την ιδανική κατοίκων νοσηλεία. (2010)

102

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Φύση – Πράσινο Ο Ιπποκράτης στο έργο του «Περί αέρων, υδάτων, τόπων» αναφέρει ότι «η υγεία καθορίζεται από την ισορροπία ανάμεσα στις δυνάμεις του περιβάλλοντος και την ατομική συμπεριφορά». Από τον ορισμό της υγείας, σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. που δόθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, η υγεία είναι μια πολυπαραγοντική κατάσταση. Εκτιμήσεις δείχνουν ότι η υγεία ενός ατόμου ή ενός πληθυσμού εξαρτάται μόνο κατά 10-20% από τις υπηρεσίες υγείας. Το υπόλοιπο ποσοστό καλύπτεται από βιολογικούς παράγοντες (20%), από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον (20-30%) και από την ανθρώπινη συμπεριφορά (40-50%). (Ηλιάδου, Ε., Κοτρώτσιου, Σ., Παπαχατζής, Α., 2012) Γνωστοί αρχιτέκτονες του εικοστού αιώνα όπως ο Frank Lloyd Wright, o Richard Neutra, o Alvar Aalto σχεδίαζαν κτίρια που όχι μόνο εναρμονίζονταν με το φυσικό τους περιβάλλον, αλλά ήταν πρεσβευτές της διασύνδεσης της μοντέρνας αρχιτεκτονικής με την υγεία και τη φύση. Οι Neutra και Aalto ήταν πολύ σαφείς σχετικά με το πόσο σημαντική ήταν η φύση και η θέαση του φυσικού τοπίου στην υγεία και τη θεραπεία μέσω της σωστής και καλά σχεδιασμένης αρχιτεκτονικής. (Sternberg, E., 2009) .Ο Richard Neutra εφάρμοσε μέσω της αρχιτεκτονικής του τη θέαση στη φύση με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το LOVELL HEALTH HOUSE. Πρόκειται για την κατοικία ενός γιατρού και της συζύγου του που ενστερνίζονταν τις πεποιθήσεις του αρχιτέκτονα για τις θεραπευτικές ιδιότητες της φύσης. Η κατοικία κτίστηκε στο Los Angeles και από κάθε πλευρά του σπιτιού υπάρχει οπτική επαφή με τη φύση. Ο αρχιτέκτονας χρησιμοποιώντας σίδερο, τσιμέντο και φυσικά γυαλί πετυχαίνει, ιδιαίτερα με τα γωνιακά παράθυρα της κατοικίας όχι μόνο οπτικά αλλά και ψυχικά αποτελέσματα δημιουργώντας «ψυχολογική ικανοποίηση και ευχαρίστηση» για τους κατοίκους του σπιτιού. (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Εκτός από τα ψυχολογικά αποτελέσματα, στις αστικές περιοχές, τα δέντρα και η βλάστηση βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα, μειώνουν τη ρύπανση, περιορίζουν τη διάβρωση του εδάφους και παρέχουν ψυχρότερες θερμοκρασίες. Σε συνδυασμό με τις επιτυχείς προσπάθειες για μείωση των επιπέδων άγχους, βίας και θορύβου, οι αστικές παρεμβάσεις με οικολογική εστίαση παρέχουν επίσης στοιχεία ότι οι «πράσινες» πόλεις είναι επίσης «υγιείς» πόλεις. Το Tokyu Hospital είναι ένα παράδειγμα, καινοτόμου σχεδίου, ιαπωνικής υγειονομικής περίθαλψης που μεγιστοποιεί τη χρήση της φύσης, τις ανοιχτές αυλές και τις πλατείες για να δημιουργήσει ένα θεραπευτικό περιβάλλον για τους ασθενείς, το προσωπικό και τα μέλη της τοπικής κοινότητας. Το νοσοκομείο Tokyu Hospital βρίσκεται στο Ōta ward στην πόλη του Τόκιο, ολοκληρώθηκε το 2007 και σήμερα παραμένει το μοναδικό νοσοκομείο της Ιαπωνίας, που χτίστηκε ποτέ πάνω από ένα σιδηροδρομικό σταθμό. Σε μια πόλη που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα τρένα ως μέσο μεταφοράς, η θέση του νοσοκομείου βρίσκεται πάνω από το σταθμό Ōokayama, μαζί με τους καλά σχεδιασμένους δρόμους που είναι εξοπλισμένοι με ειδικούς δρόμους για ποδήλατα, ώστε να μεγιστοποιείται η πρόσβαση των κατοίκων από όλες τις γειτονιές της πόλης. Για να ανταποκριθεί στα τοπικά κλιματικά ζητήματα θορύβου, κραδασμών και ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας από το 103

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

σιδηροδρομικό σταθμό, ο αρχιτέκτονας Yasuda Koichi σχεδίασε μια εκπληκτική πράσινη πρόσοψη που περιβάλλει το κτίριο. Ο αδιαμφισβήτητος πράσινος κισσός, όχι μόνο δημιουργεί ένα φράγμα μεταξύ των ασθενών και του σιδηροδρομικού σταθμού, αλλά μιμείται επίσης τη βλάστηση στους λόφους που κάποτε κυριαρχούσαν στο Ōokayama, αποδίδοντας φόρο τιμής στο αρχικό τοπίο της περιοχής. Η στενή επαφή με τη φύση είναι μια βασική θεραπευτική στρατηγική για τα ιαπωνικά νοσοκομεία που αντιμετωπίζουν υψηλά επίπεδα μακροχρόνιων ασθενών. Ευτυχώς για τους ασθενείς, στο νοσοκομείο Tokyu, κάθε ασθενής έχει επίσης πρόσβαση σε μπαλκόνι, αυλές στον κήπο και μια δημόσια πλατεία. Αυτά τα στοιχεία παρέχουν στους ασθενείς την ευκαιρία να έρθουν σε άμεση επαφή με τα φυτά και το φως του ήλιου, το οποίο έχει αποδειχθεί ότι έχει τη μεγαλύτερη συνάφεια με τη μείωση του στρες και τη βελτίωση της υγείας.

Εικόνα 27. Γενική άποψη του Tokyu Hospital πάνω από τον σταθμό Ookayama στο Τόκυο, σχεδιασμένο από το Yasuda Atelier (2007). Περσίδες με αναρριχόμενα φυτά καλύπτουν την πρόσοψη του κτιρίου βελτιώνοντας τις συνθήκες και το περιβάλλον νοσηλείας των ασθενών αλλά και την καθημερινότητα των περαστικών. 104

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε, αναφέρει ότι οι ασθενείς σε δωμάτια με θέα στα δέντρα έχουν μια πιο θετική ανάκαμψη μετά από τη χειρουργική επέμβαση από τα δωμάτια με θέα σε έναν τοίχο από τούβλα. Τα συναισθηματικά και φυσιολογικά οφέλη της έκθεσης στη φύση έχουν επίσης μελετηθεί εκτενώς σε άλλα περιβάλλοντα όπως ο χώρος εργασίας, όπου μειωμένο άγχος συσχετίζεται συχνά με τη γειτνίαση με τη φύση. (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Η αυξημένη πρόσβαση στη φύση και στους χώρους της κοινότητας διαδραματίζει εξίσου σημαντικό ρόλο όχι μόνο για τους ασθενείς και το προσωπικό του νοσοκομείου αλλά και για τους κατοίκους της περιοχής Ōta-ku με χώρους συγκέντρωσης και εκτροπής. Η δημόσια πλατεία που βρίσκεται μπροστά από το νοσοκομείο και το σταθμό Ōokayama διαθέτει άνετους πάγκους που είναι αρκετά χαμηλοί για χρήση από ηλικιωμένους και άτομα με ειδικές ανάγκες. Τόσο τα δέντρα όσο και η πράσινη πρόσοψη του νοσοκομείου Tokyu αυξάνουν την άνεση της δημόσιας πλαζ, δημιουργώντας μια ψυκτική επίδραση στην περιοχή που κυριαρχείται από σκυρόδεμα και άσφαλτο. Ένα παράδειγμα ακόμα που χρησιμοποιεί το φυσικό περιβάλλον είναι το Hospice Søndergård, έργο του αρχιτεκτονικού γραφείου BIG, το οποίο παρουσιάζει ένα πλαίσιο που αφορά τόσο τη ζωή όσο και τον θάνατο. Ο ξενώνας είναι σχεδιασμένος ως κήπος - μια εικόνα της μετά θάνατον ζωής σε πολλούς πολιτισμούς - που εξαπλώνεται σε όλη την περιοχή. Ο κύριος κήπος χωρίζεται από δέντρα και παρτέρια σε ξεχωριστούς κήπους που ποικίλουν σε μέγεθος και προσφέρουν γνώριμους χώρους συγκέντρωσης για τους κατοίκους και τους συγγενείς τους. Τα διαμερίσματα οργανώνονται ως ομάδες ανεξάρτητων μονάδων γύρω από τον κύριο κήπο, επικαλύπτονται μεταξύ τους και παρέχουν λειτουργικές συνδέσεις και αποτελεσματική κυκλοφορία. (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Η ομορφιά της φύσης και η δενδροφύτευση, οι κήποι που περιβάλλουν τα κτήρια, τα πάρκα παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο το μικροκλίμα της περιοχής αλλά και στην υγεία των κατοίκων της περιοχής. Μερικά από τα οφέλη τους στο αστικό τοπίο είναι:

105



Η πτώση της θερμοκρασίας



Βοηθούν στην αντιμετώπιση της μόλυνσης του αέρα



Καταπολεμούν το στρες και την κούραση



Βοηθούν στην καταπολέμηση του άσθματος



Βοηθούν στον καλύτερο ύπνο



Συσχετίζονται με τη μακροζωία

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 28. Τοπογραφικό σχέδιο του Hospice Søndergård, από τους BIG (2007).

Εικόνα 29. Τρισδιάστατη μακέτα απεικόνισης του Hospice Søndergård. Κύρια ιδέα είναι ο ξενώνας να πλαισιώνει το κεντρικό αίθριο και να δημιουργεί ένα γαλήνιο περιβάλλον.

106

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 30. Δωμάτιο ασθενή με θέα στην πόλη.

107

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 31. Δωμάτιο ασθενή με θέα στη φύση.

108

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Υλικότητα και Εξοπλισμός Υγείας Πάνω απ' όλα, οι αρχιτέκτονες μονάδων υγειονομικής περίθαλψης και οι σχεδιαστές εσωτερικών χώρων τέτοιων κτιρίων πρέπει να κρατήσουν την θεραπευτική αποστολή του νοσοκομείου στην καρδιά οποιασδήποτε απόφασης σχεδιασμού, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι ο τελικός σχεδιασμός θα υποστηρίζει πλήρως την περίθαλψη του ασθενούς. (Bilsbarrow, A., Patterson, M., 2009) Το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα είδε την εισαγωγή νέων χαρακτηριστικών υλικών και προσεγγίσεων σχεδιασμού στο δομημένο περιβάλλον σε τοπικές και παγκόσμιες κλίμακες. Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1950, νέα υλικά και σχέδια ενσωματώθηκαν στα κτίρια και ειδικότερα στα νοσοκομεία. Από τα δομικά υλικά μέχρι τα έπιπλα, τα σεντόνια και τα αναλώσιμα, η αποτίμηση της καταλληλότητάς τους για τη χρήση σε τέτοιους χώρους υγειονομικής φροντίδας εξαρτάται όχι μόνο από την ποιότητα της πρώτης ύλης αλλά και την ανθεκτικότητα του υλικού, το κόστος, την ευκολία χρήσης, τις απαιτήσεις καθαριότητας και απολύμανσης, τις συνέπειες για το περιβάλλον. Ένα παράδειγμα είναι η χρήση του αμιάντου ως δομικού υλικού, το οποίο σήμερα έχει απαγορευτεί από πολλές χώρες λόγω της συσχέτισης του με την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα. Επίσης ορισμένα υλικά μπορεί να μην μπορούν να καθαριστούν ή να αποστειρωθούν καλά με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν σε τέτοιους χώρους (για παράδειγμα, το ξύλο). (Bilsbarrow, A., Patterson, M., 2009) Δεν αρκεί λοιπόν ως κριτήριο επιλογής για τους χώρους αυτούς, το χρώμα, η πολυτελής υφή, η διαφήμιση, τα διακοσμητικά στοιχεία. Στους χώρους υγειονομικής φροντίδας αυτό που έχει σημασία είναι η καθαριότητα, η σωστή και καλή συντήρηση, η ανθεκτικότητα. Ο ασθενής πρέπει να αισθάνεται ζεστασιά, σεβασμό και άνεση κατά την παραμονή του στους χώρους αυτούς. (Bilsbarrow, A., Patterson, M., 2009) Στη σημερινή εποχή, οποιοδήποτε υλικό χρησιμοποιηθεί σε ένα χώρο που ελέγχεται και αξιολογείται από διεθνείς και ανεξάρτητους φορείς αλλά και από εσωτερικές αρχές, πρέπει να συνοδεύεται από πιστοποίηση καταλληλότητας. Εκτός λοιπόν από το σχήμα, το χρώμα, την ανθεκτικότητα, την υγιεινή, ο ειδικός που θα προτείνει και θα αποφασίσει την εφαρμογή του υλικού για την ανάλογη χρήση στην κατασκευή, διακόσμηση ή εξοπλισμό του κτηρίου, καλό θα είναι να έχει υπόψη του την πιστοποίηση του υλικού και να ακολουθήσει τις οδηγίες του κατασκευαστή. (Bilsbarrow, A., Patterson, M., 2009) Στη σημερινή εποχή, τα φυσικά υλικά δόμησης (ξύλο, μαλλί, βαμβάκι, και λοιπά) που χρησιμοποιήθηκαν στους ιατρονοσηλευτικούς χώρους έχουν αντικατασταθεί από άλλα μοντέρνα συνθετικά υλικά που πληρούν τις απαραίτητες προδιαγραφές και είναι, όπως προαναφέρθηκε, πιστοποιημένα για τη χρήση αυτή. Τα δάπεδα είναι επενδυμένα από πλαστικό ή άλλου τύπου βαριάς χρήσης συνθετικό υλικό που εφαρμόζεται χωρίς αρμούς ή με

109

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

πολύ στενούς αρμούς, ώστε να επιτρέπεται ο πολύ καλός καθαρισμός, και με σοβατεπί. Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται πρέπει να είναι ως επί το πλείστον οικολογικά, να τηρούν τις προδιαγραφές, να είναι ανθεκτικά. Ο όρος ιατροτεχνολογικός εξοπλισμός περιλαμβάνει μία ευρεία γκάμα προϊόντων από τις απλές χειρουργικές γάζες μέχρι τα μηχανήματα υψηλής τεχνολογίας, των οποίων μάλιστα η αγορά παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μιας και πρόκειται για υψηλού κόστους εξοπλισμό. Παλαιότερα υπήρχε μια τάση για απόκρυψη του εξοπλισμού από τον ασθενή, αλλά τελικά η γνώση ότι υπάρχει μια τεχνολογία υποστηρικτική έναντι των προβλημάτων του ασθενή δρα παρηγορητικά ως προς τον πάσχοντα και ανάγκασε τους σχεδιαστές να τοποθετούν τον εξοπλισμό χωρίς να ασχολούνται με το αν βρίσκεται στο πεδίο ορατότητας του ασθενή. Οι σχεδιαστές πρέπει να εξετάσουν τον πληθυσμό των ασθενών ανά τμήμα του νοσοκομείου για τον καθορισμό του τρόπου χειρισμού του ιατρικού εξοπλισμού σε διάφορες περιοχές του νοσοκομείου. (Bilsbarrow, A., Patterson, M., 2009)

Εικόνα 32. Η νοσοκόμα, βοηθάει τη μητέρα, τοποθετώντας το νεογέννητο μωρό σε ένα «συρτάρι – κρεβάτι», ώστε να δεχτούν επισκέπτες. Ήδη από το 1955 ο εξοπλισμός υγείας εξυπηρετούσε την άνεση των ασθενών και των επισκεπτών, όχι μόνο των εργαζομένων. 110

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Στο ξενοδοχειακό εξοπλισμό ενός νοσοκομείου, τα υλικά κατασκευής των κλινών, κομοδίνων, τροχήλατων αμαξιδίων, παιδικών κλινών, στρώματα, καρέκλες επισκεπτών, τηλεοράσεις και άλλα πρέπει να είναι ανθεκτικά να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται εύκολα, να τηρούν τις σχετικές προδιαγραφές. Η χρήση του κατάλληλου ξενοδοχειακού εξοπλισμού συνεπάγεται την γρηγορότερη αποθεραπεία και ίαση, αφού ο ασθενής βρίσκει ανακούφιση από την ασθένεια, η οποία τον ταλαιπωρεί, με τη βοήθεια της κατάλληλης κλίνης και της απόσπασης της προσοχής του από τον πόνο με τη βοήθεια μιας επίπεδης οθόνης τηλεόρασης. (Bilsbarrow, A., Patterson, M., 2009) Οι παροχές του δωματίου πρέπει να περιλαμβάνουν ευκολίες για την άνεση του ασθενή και την αίσθηση του ελέγχου, όπως είναι ένα χειριστήριο «κέντρο ελέγχου» που επιτρέπει στους ασθενείς να ρυθμίζουν το φωτισμό του δωματίου, να κλείνουν και να ανοίγουν παράθυρα και περσίδες, να σβήνουν και να ανοίγουν την τηλεόραση, να καλούν το νοσηλευτικό προσωπικό. (Bilsbarrow, A., Patterson, M., 2009) Ο σχεδιαστής της ξενοδοχειακής επίπλωσης ενός θαλάμου στο νοσοκομείο, εκτός από τα υλικά κατασκευής της επίπλωσης, χρειάζεται να λάβει υπόψη του το μέγεθος και το σχήμα του αντικειμένου, όπως και σε ποιον χρήστη απευθύνεται. Ως συνέχεια της βεράντας και του μπαλκονιού που σχεδιάστηκε και ενσωματώθηκε στα σανατόρια τη δεκαετία του 1930, ήρθε η ανακλινόμενη καρέκλα (τύπου chaise longue) που σχεδιάστηκε από τον Alvar Aalto από το 1929 – 1933 για το Paimio Σανατόριο στη Φινλανδία. Ο Aalto επίσης σχεδίασε και μια ανακλινόμενη καρέκλα, «παντός καιρού», που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και σε εξωτερικούς χώρους με μεταλλικά στοιχεία.

Εικόνα 33. Σχέδιο του Alvar Aalto για «αθόρυβους νιπτήρες» (1932). 111

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 34. Ιατρικές Καρέκλες. 112

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.6.2 ΕΜΜΕΣΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Τόπος Προορισμού – Θέα – Χρώμα Από τα χρόνια της αρχαιότητας, ήδη, τα Ασκληπιεία, οι ναοί του θεού Ασκληπιού που ήταν αφιερωμένοι στη θεραπεία της ασθένειας των πιστών που προσέτρεχαν εκεί, βρίσκονταν σε περιοχές όπου η φύση ήταν ξεχωριστή. Μακριά από τις πόλεις, ψηλά σε λόφους, με θέα τη Μεσόγειο θάλασσα, η φύση αποκτούσε ιδιαίτερη σημασία για τον πάσχοντα. Η ερώτηση δεν είναι αν τα παράθυρα και η θέα προς τη φύση μπορούν να θεραπεύσουν, αλλά ποιος είναι ο μηχανισμός με τον οποίο το ανθρώπινο σώμα ανταποκρίνεται στο «φάρμακο της φυσικής θέας». Οι επιστήμονες (ιατροί, ψυχολόγοι), σε συνεργασία, προσπαθούν χρόνια να αποκωδικοποιήσουν πως ακριβώς επιδρά η τοποθεσία στη θεραπευτική διαδικασία του ασθενή. Ο τόπος επηρεάζει την ίαση. Η παρατήρηση έχει επιβεβαιώσει το αποτέλεσμα που είναι η βελτίωση της υγείας ή ακόμα και η θεραπεία. Αν κάποιος βρίσκεται σε ένα μικρό, στριμωγμένο, σκοτεινό χώρο με συνεχή θόρυβο έστω και για μερικές ώρες την ημέρα, θα αισθανθεί άγχος και στρες. Αν κάποιος βρίσκεται απομονωμένος, μακριά από την οικογένειά του και τους φίλους του, θα αισθανθεί άγχος και στρες. Οποιοσδήποτε βιώνει την εξέλιξη μιας ασθένειας, το φυσικό περιβάλλον γύρω του μπορεί να αλλάξει τα συναισθήματα του πάσχοντα και να επιταχύνει την αποθεραπεία ή την ίασή του. Παρόλο που η επιστήμη δεν έχει κατανοήσει πλήρως το μηχανισμό ίασης, είναι γνωστό πως το ανοσοποιητικό σύστημα σε συνεργασία με το νευρικό σύστημα και τον εγκέφαλο ευθύνονται γι΄ αυτό. (Sternberg, E., 2009) Η θέα του φυσικού περιβάλλοντος, για ένα ασθενή, δεν ικανοποιεί μόνο την ελάχιστη ανάγκη των οφθαλμών να παρέχει την εικόνα του εξωτερικού περιβάλλοντος αλλά έχει συσχετισθεί και με θετικά συναισθήματα ευφορίας και ευχαρίστησης. Από μελέτες, έχει αναφερθεί ότι ικανοποίηση ως προς τη θέαση για τον παρατηρητή επιτυγχάνεται όταν το παράθυρο καταλαμβάνει 20% - 30% της πρόσοψης, ανάλογα με την εγγύτητα του παρατηρητή στο παράθυρο. Μεγαλύτερη απόσταση από το παράθυρο συσχετίζεται με μικρότερη ικανοποίηση από τη θέα. Επίσης η θεά συσχετίζεται και με το πλήθος των ατόμων σε ένα θάλαμο νοσηλείας, δηλαδή όσο μεγαλύτερο είναι το πλήθος μέσα σε ένα χώρο, τόσο πιθανότερο είναι να δημιουργηθεί δυσφορία. (Σκλάβου Ε., Τζουβαδάκης, Ι., 2016) Η θεραπευτική σημασία της θέας μελετήθηκε από τον Roger Ulrich, ο οποίος οδηγήθηκε στο γενικό συμπέρασμα ότι όταν ένας άνθρωπος υποβάλλεται σε στρες, τότε θα ανακάμψει γρηγορότερα όταν έχει θέα στη φύση ή σε ένα αστικό περιβάλλον εμπλουτισμένο όμως με στοιχεία από τη φύση παρά όταν βλέπει ένα αστικό σκηνικό χωρίς κανένα στοιχείο από τη φύση. Ας υποσημειωθεί, όμως ότι ένα μικρό ρόλο παίζουν και οι προσωπικές προτιμήσεις του ασθενή σε σχέση με τις εμπειρίες του και το είδος του περιβάλλοντος. (Σκλάβου Ε., Τζουβαδάκης, Ι., 2016)

113

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που η περιοχή και το τοπίο μπορούν να έχουν και πιο άμεσες επιδράσεις στην υγεία του ανθρώπου. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που έπασχαν από φυματίωση, στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα και στις αρχές του εικοστού αιώνα, μετακινούνταν σε ορεινές περιοχές με καθαρό αέρα και αρκετό υψόμετρο με υψηλό ποσοστό δενδροφύτευσης, γιατί τότε πίστευαν ότι ο καθαρός αέρας μπορούσε να βελτιώσει την υγεία τους. Οι άνθρωποι που πάσχουν από αρθρίτιδα επιλέγουν, για να θεραπευθούν, τόπους με εύκρατο μεσογειακό ή ακόμα και τροπικό κλίμα. Οι άνθρωποι που υποφέρουν από αλλεργίες συχνά καταφεύγουν σε περιοχές που δεν έχουν βλάστηση (άγονα βουνά, ερήμους). (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Επίσης, το υγρό στοιχείο μιας περιοχής (θάλασσα, λίμνες, ποτάμια) είναι ένας καθοριστικός παράγοντας για τον ταξιδιώτη που αναζητά ιατρική φροντίδα. Το νερό δίνει συναισθήματα ηρεμίας, αναζωογόνησης και βοηθά στην απελευθέρωση του ανθρώπου από το άγχος. Ο ταξιδιώτης βιώνει την ιδέα του παραδείσου τον οποίο συνθέτουν το νερό, τα φυτά, το φυσικό φως και ο γαλάζιος ουρανός, αναπόσπαστα στοιχεία της Ελλάδας. (Πανέτσος, Γ., Σούλης, Ν., 2017) Η κατεξοχήν αναβίωση του παραδείσου γίνεται χάρη στην έννοια του κήπου, αφού και ο ίδιος ο παράδεισος ως κήπος χαρακτηριζόταν από πάντα. Οι κήποι, γενικά, ανακαλούν ευχάριστες εμπειρίες και εικόνες στον άνθρωπο, σε όλες τους τις εκδοχές, ενώ, ήδη, παραπάνω αναφέρθηκαν όλες οι θετικές επιδράσεις στην ζωή του ανθρώπου, της πόλης και γενικά του πλανήτη, χάρη στη φύτευση και το πράσινο. Πολλά είναι και τα οφέλη που ένας κήπος μπορεί να προσφέρει σε ένα νοσοκομείο, μια μονάδα υγείας ή και σε μια εγκατάσταση αποθεραπείας και αποκατάστασης. Σε ένα νοσοκομείο, ο κήπος αποτελεί ένα τόπο ηρεμίας, μειώνοντας το άγχος και την αγωνία των συγγενών αλλά και των ίδιων των ασθενών ενώ παράλληλα λειτουργεί σαν καταφύγιο για τους ανήσυχους και τους θρηνούντες (συγγενείς). Ταυτόχρονα, προσφέρεται ως μια πράσινη «όαση» για την ξεκούραση των σκληρά εργαζομένων και του προσωπικού ενός νοσοκομείου. Ειδικά για το σχεδιασμό παιδιατρικών νοσοκομείων και κλινικών επιβάλλεται η ύπαρξη, τουλάχιστον, ενός κήπου, καθώς είναι ένα περιβάλλον ζωτικής σημασίας κυρίως για τα παιδιά που νοσούν αλλά και για αυτά που κάνουν μια απλή επίσκεψη. Ένας κήπος, επίσης, ορίζεται ως ένας χώρος που προάγει την υγεία, χάρη στον οποίο ο χρήστης μπορεί ακόμα να ασκηθεί και να γυμναστεί, ενώ έρευνες έχουν δείξει πως ένας ασθενής μπορεί να βοηθηθεί κι από τις δραστηριότητες που μπορούν να λάβουν τόπο σε ένα κήπο, όπως για παράδειγμα η κηπουρική ή η παρατήρηση φυτών. Μπορούν να σχεδιαστούν ακόμα και διαδρομές για άτομα με κινητικά προβλήματα είτε αυτά κινούνται με δυσκολία είτε με αμαξίδια. (Cooper – Marcus, C., 2003) Στα πλαίσια μιας παγκοσμιοποιημένης αγοράς, πολλές φορές, το απλό φυσικό κάλλος μιας περιοχής δεν επαρκεί. Οι ταξιδιώτες του ιατρικού τουρισμού ψάχνοντας για τη θεραπεία που τους ταιριάζει μοιάζουν να 114

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

αναζητούν το μοναδικό για εκείνους. Το «θεματικό περιβάλλον» προσφέρει την πολυπόθητη φυγή σε ένα άλλο πλαίσιο, σε έναν άλλο κόσμο που ο τουρισμός μπορεί να ευαγγελίζεται. (Αίσωπος, Γ., 2017) Μνημεία, αξιοθέατα, φυσικές ομορφιές και μοναδικά σαγηνευτικά τοπόσημα είναι αρκετό κίνητρο για τον ιατρικό ταξιδιώτη, ώστε να επιλέξει τον τόπο θεραπείας, συνυπολογίζοντας το κόστος και την ποιότητα της προσφερόμενης ιατρικής πράξης ή θεραπείας. Σχετικά με τη χρωματική διακόσμηση των μονάδων παροχής φροντίδας υγείας, η παλέτα που χρησιμοποιείται περιλαμβάνει παστέλ και παλ αποχρώσεις στα δωμάτια των ασθενών γιατί είναι χώροι που χρειάζεται ένα επίπεδο ηρεμίας, πνευματικότητας, άνεσης, χωρίς στρες. Σε χώρους όπως η καφετέρια και οι αίθουσες αναμονής, τα χρώματα και ο σχεδιασμός επιτρέπεται να είναι πιο εμπνευσμένα με χαρούμενα και πιο έντονα χρώματα για τη ψυχολογία των επισκεπτών. (Bilsbarrow, A., Patterson, M., 2009) Επίσης τα χρώματα χρησιμοποιούνται και ως δείκτες επιλογής των κατάλληλων υλικών ανά νοσοκομειακό τμήμα. Παρόλο που έχουν γίνει πειράματα με τα χρώματα, δεν έχει αποδειχτεί αν πράγματι το χρώμα επηρεάζει την υγεία του ασθενή. Από την εμπειρία μας, γνωρίζουμε ότι το χρώμα επηρεάζει ως ένα βαθμό τη διάθεση και τα συναισθήματα. Το χρώμα ενός κτηρίου διαμορφώνει το χαρακτήρα του ή και την αύρα που αυτό είναι σχεδιασμένο να μεταδώσει. Ένα ενιαίο χρώμα ή ένας συνδυασμός χρωμάτων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να τονίσει κανείς τη λειτουργία ενός κτηρίου. Σε ένα βελτιωμένο οπτικό περιβάλλον μπορεί να δημιουργούνται ρυθμοί ανάρρωσης μέχρι και 10% ταχύτεροι. Μία μελέτη εξέτασε την συχνότητα των «ανεπιθύμητων» συμπεριφορών που εμφανίζονται από τους ηλικιωμένους ασθενείς, όπως να περιτριγυρίζουν στους διαδρόμους και να περπατάνε σε ζώνες περιορισμένης πρόσβασης. Τέτοιες συμπεριφορές μειώθηκαν με την αλλαγή του χρώματος των τοίχων και των ξύλινων επενδύσεων. Η χρήση των «ψυχρών χρωμάτων», όπως μπλε και πράσινο, ευνοεί τη χαλάρωση, τον ύπνο και δραστηριότητες που είναι πιο ήρεμες. Ενώ τα «ζεστά χρώματα», όπως το κόκκινο, πορτοκαλί και κίτρινο προωθούν την σωματική και κοινωνική δραστηριότητα, τα «ουδέτερα» όπως το γκρι ή το μπεζ παρατηρήθηκαν να μειώνουν την προσοχή. (Στάθης, Θ., 2019)

115

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 35. Η θέα του φυσικού περιβάλλοντος, έχει συσχετισθεί με θετικά συναισθήματα για τον ασθενή. 116

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.7. Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ ΕΙΚΟΝΙΚΟ ΦΑΡΜΑΚΟ – ARCHITECTURAL PLACEBO EFFECT Εναλλακτικές θεραπείες αναγνωρισμένες σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό από τους ιατρούς και τα νοσοκομεία, έχουν πάρει τη θέση τους παράλληλα με την παραδοσιακή δυτική ιατρική. Μεταξύ αυτών είναι το «εικονικό φάρμακο» (placebo), μια εικονική θεραπεία, που χρησιμοποιείται από τη δεκαετία 1950, και μπορεί να είναι αποτελεσματική όσο ο ασθενής και οι διαχειριστές αυτού του εικονικού φαρμάκου (γιατροί, νοσοκόμοι ή φροντιστές) πραγματικά πιστεύουν σε αυτό. Η επιστήμη ή ο ορθολογισμός της θεραπείας μεταβάλλεται ριζικά με αυτό τον τρόπο και η σχέση μεταξύ του ασθενούς και του εικονικού φαρμάκου διεγείρει μια θεραπεία, δηλαδή μια ισχυρή αντίδραση που προκαλείται στο μυαλό του ασθενούς. (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Όταν ένας ασθενής παρουσιάζει βελτίωση ενώ λαμβάνει ένα εικονικό φάρμακο (placebo), δηλαδή μια ουσία χωρίς πραγματική δράση, για το πρόβλημα που αντιμετωπίζει, ουσιαστικά πιστεύει ότι λαμβάνει ένα φάρμακο που θα τον βοηθήσει και εξαιτίας αυτής της πεποίθησης του και μόνο παρουσιάζει βελτίωση. Το φαινόμενο της αυθυποβολής λειτουργεί ως θεραπευτική διαδικασία στην περίπτωση αυτή. Ο θεωρητικός αρχιτεκτονικής και αρχιτέκτονας τοπίου Charles Jencks στο δοκίμιό του «Τα Κέντρα Maggie και το αρχιτεκτονικό εικονικό φάρμακο», προσπαθώντας να εξηγήσει τον όρο «αρχιτεκτονικό εικονικό φάρμακο» κατέγραψε μία συζήτηση που είχε με έναν ιατρό για τον ρόλο της αρχιτεκτονικής στην υγεία. Σε αυτή τη συζήτηση ο ιατρός υποστήριξε την άποψη ότι «η αρχιτεκτονική έχει μεγάλη σημασία για την υγεία», δικαιολογώντας την στην συνέχεια με τη φράση «…εάν η αρχιτεκτονική της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας είναι κακή…δεν εμφανίζομαι καν στη δουλειά». Με την συγκεκριμένη θεώρηση του ιατρού, ο Charles Jencks συμπέρανε ότι η αρχιτεκτονική των μονάδων ιατρικής περίθαλψης δεν έχει επίδραση μόνο στους ασθενείς όπως μέχρι τότε νόμιζε, αλλά και στους ιατρούς, τους νοσηλευτές και τους φροντιστές. (Jencks, C., 2006) Το παραπάνω συμπέρασμά του επιβεβαίωνε φυσικά και τον συλλογισμό του για τον «αρχιτεκτονικό ντετερμινισμό», δηλαδή την σκέψη ότι το χτιστό περιβάλλον διαμορφώνει με άμεσο τρόπο τη συμπεριφορά των ατόμων που βρίσκονται σε ένα χώρο ή ακόμη και να θεωρεί ότι το φυσικό περιβάλλον είναι η μόνη, αν όχι η κυρίαρχη, αιτία της συμπεριφοράς. (Τεγκελίδης, Α., 2011) Παράλληλα όμως, αιτιολογούσε το λόγο ύπαρξης του όρου «αρχιτεκτονικό εικονικό φάρμακο» (architectural placebo), συνδέοντας το με μια παθητική θεραπεία στην οποία υποβάλλεται ένας ασθενής και τελικά υποστηρίζοντας, με απλά λόγια, ότι η αρχιτεκτονική θα μπορούσε να έχει εικονικό αποτέλεσμα (Placebo effect). Αν για παράδειγμα υπάρχει ένα «κακό» κτίριο, όπου γιατροί και φροντιστές αποφεύγουν να εμφανιστούν εκεί, τότε η θεραπεία του ασθενή επιβραδύνεται. Aν όμως προσφέρεται ένα θετικό εικονικό φάρμακο (στην περίπτωσή

117

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

μας η αρχιτεκτονική σαν εικονικό φάρμακο), δεν έχει μόνο μεγάλη σημασία η πεποίθηση του ίδιου του ασθενούς για τη βελτίωση της υγείας του, αλλά αυτό θα δράσει πολύ καλύτερα όταν ο ίδιος ο γιατρός πιστέψει ακράδαντα στην αποτελεσματικότητα του. (Jencks, C., 2006) Γνωστό παράδειγμα, ως αρχιτεκτονικό «εικονικό φάρμακο», είναι τα Maggie’s Centers, κέντρα φροντίδας καρκινοπαθών, των οποίων την ιδέα είχαν η Maggie Keswick Jencks και ο Charles Jencks και στόχος τους ήταν τα συγκεκριμένα κτίρια να ενεργούν ως εικονικό φάρμακο σε πολλά επίπεδα, υποστηρίζοντας τόσο το προσωπικό των κέντρων (γιατρούς, νοσηλευτές) όσο και τους ασθενείς. (Borasi, G., Zardini, M., 2012) Για τους παραπάνω λόγους, ο Charles Jencks ανέθεσε τον σχεδιασμό των Maggie’s Centers σε επώνυμους αρχιτέκτονες όπως ο Frank Gehry και η Zaha Hadid, γιατί αποτελούν έμπνευση για τους εργαζόμενους και τους καρκινοπαθείς ασθενείς και το αναγνωρισμένο έργο τους προδιαθέτει θετικά τον επισκέπτη του κτιρίου. Ουσιαστικά, η καλή αρχιτεκτονική εκφράζει έμμεσα τη φροντίδα της και την υποστήριξή της και στις δύο ομάδες των χρηστών των κτιρίων των Maggie’s Centers και είναι σα να τους δηλώνει: «Σας φροντίζουμε και για να σας δείξουμε τη φροντίδα και το ενδιαφέρον μας, έχουμε ξοδέψει επιπλέον προσοχή και χρήματα για σας. Η έμπνευση έχει σημασία και μπορεί να αλλάξει τα πράγματα. Μην εγκαταλείπετε.». (Jencks, C., 2006) Η αρχιτεκτονική ως εικονικό φάρμακο είναι πολύ σημαντικό στοιχείο και για τον ιατρικό τουρισμό, αφού οι έννοιες της αρχιτεκτονικής και της υγείας αλληλοεπιδρούν με τον τουρισμό. Οι ταξιδιώτες που επιλέγουν μια μονάδα παροχής φροντίδας υγείας σε μια περιοχή, μακριά από τον τόπο διαμονής τους, και θέλουν να συνδυάσουν την ιατρική φροντίδα με τις διακοπές, ενδιαφέρονται για την αρχιτεκτονική και τα αξιοθέατα της περιοχής που θα επισκεφτούν. Επιλέγουν να αλλάξουν οπτικές παραστάσεις και επιθυμούν να επισκεφτούν ιατρικά κέντρα που να δίνουν μια άλλη εικόνα εξωτερικά και εσωτερικά. Αναζητούν μια μονάδα που θα τους παρέχει όχι μόνο ίαση αλλά και το συναίσθημα της οικειότητας, της άνεσης, της χαλάρωσης, της ανάπαυσης, της ελπίδας. Η placebo αρχιτεκτονική ως εικονικό φάρμακο επιτυγχάνει ακριβώς αυτό, δηλαδή να επιδράσει στη ψυχολογία του ασθενή και να τον βοηθήσει να φτάσει στην ίαση και αποκατάσταση της υγείας του. Επομένως στον ιατρικό τουρισμό, η συγκεκριμένη θεραπεία θα μπορέσει να λειτουργήσει ευεργετικά για την υγεία του ιατρικού τουρίστα όχι μόνο μέσω των αρχιτεκτονικών τοπόσημων και των ιστορικών αρχιτεκτονικών μνημείων του τόπου των διακοπών του αλλά και μέσω του ίδιου αυτού καθ’ αυτού κτιρίου που τον φιλοξενεί. Ίσως μάλιστα η placebo αρχιτεκτονική, σε υποδομές ιατρικού τουρισμού λειτουργήσει ιδανικά, αφού δεν ορίζει και δεν περιορίζει τις ιδέες και τα σχέδια του αρχιτέκτονα, όσο οι κανονισμοί και περιορισμοί των μεγάλων αστικών μονάδων φροντίδας υγείας.

118

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.8. HOTEL OR HOSPITAL(ity)? ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ Ή ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ; Στα νοσοκομεία οι άνθρωποι ζούνε κάποιες από τις πιο σημαντικές στιγμές τους, μοναδικές συναισθηματικές εμπειρίες όπως οι γεννήσεις των παιδιών τους, οι θάνατοι των γονέων τους και πολλές φορές προσωπικές δοκιμασίες εξαιτίας κάποιας ασθένειας ή τραυματισμού. Ο χώρος του νοσοκομείου δίκαια θεωρείται ο χώρος που θα έπρεπε κανείς να μπορεί να νιώσει σαν στο σπίτι του, χωρίς να είναι το σπίτι του. (Bilsbarrow, A., Patterson, M., 2009) Διαχρονικά, το κτίριο του νοσοκομείου δεν φιλοξενεί απλά τον άνθρωπο, αλλά τον θεραπεύει και κυρίως τον φροντίζει. Σήμερα χάρη στον ιατρικό τουρισμό ένα νοσοκομείο μπορεί να προσφέρει τα παραπάνω και σε ξένους από άλλες χώρες, οι οποίοι και ταξίδεψαν με προορισμό τους το νοσοκομείο και με κύριο μέλημα την θεραπεία και την αποκατάσταση της υγείας τους. Είναι γεγονός ότι τα νοσοκομεία πλέον είναι τεχνολογικά εξοπλισμένα και χωρικά ανεπτυγμένα. Αποτελούν ένα τόπο «θεραπείας», κανείς όμως δεν μπορεί να αρνηθεί ότι αποτελούν παράλληλα και ένα τόπο «φιλοξενίας». Ο ιατρικός τουρίστας αναζητά υποδομές που θα του προσφέρουν όχι μόνο μια άρτια ιατρονοσηλευτική περίθαλψη αλλά και μια ευχάριστη και άνετη ξενοδοχειακή διαμονή, χωρίς ωστόσο πολλές φορές η επιλογή του να εξαρτάται από την ποιότητα των ιατρικών υπηρεσιών. "Διαπιστώσαμε ότι η ζήτηση των ασθενών συσχετίζεται πολύ περισσότερο με τις παροχές παρά με την ποιότητα της περίθαλψης", δήλωσε ο Δρ. John Romley, καθηγητής στο Κέντρο Leonard D. Schaeffer για την Πολιτική και Οικονομική της Υγείας του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας. (Rosenthal, E., 2013) Τα σύγχρονα νοσοκομεία έχουν πολλές ομοιότητες με τα ξενοδοχεία. Πολλές φορές όχι απαραίτητα μόνο εξωτερικά αλλά και εσωτερικά. Η εξωτερική μορφή των σύγχρονων νοσοκομείων επηρεάζεται από τον τόπο στον οποίο αυτό βρίσκεται, από το μέγεθος, δηλαδή την χωρητικότητά του σε χρήστες, υπηρεσίες και εγκαταστάσεις. Στο δίπολο της σχέσης νοσοκομείου – ξενοδοχείου, ειδικά όταν αυτά ανήκουν σε ιδιώτες (κανόνας στα ξενοδοχεία, λιγότερο συχνά στα νοσοκομεία) οι ομοιότητες είναι ακόμη περισσότερες, καθώς τα ιδιωτικά συμφέροντα, απαιτούν υψηλότερες και καλύτερες συνθήκες φιλοξενίας στους καταναλωτές, με αυστηρότερες προδιαγραφές και περισσότερες παροχές. Οι ομοιότητες μεταξύ ξενοδοχείου και νοσοκομείου ξεκινούν από τη λέξη που τα περιγράφει (Hospital – Hospitality – Hospice - Hotel) και όχι μόνο. Από την σύγκριση ενός τυπικού δωματίου ξενοδοχείου και ενός τυπικού δωματίου νοσοκομείου μπορούν να προκύψουν ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις. Παρόλο που οι λόγοι φιλοξενίας των ανθρώπων κάτω από την «στέγη» ενός ξενοδοχείου και ενός νοσοκομείου είναι διαφορετικοί, είναι φανερή η κοινή αρχιτεκτονική γλώσσα «της φιλοξενίας» και στα δύο είδη κτιρίων.

119

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 36. Η έννοια της «φιλοξενίας» μοιάζει να είναι αλληλένδετη με την έννοια της «υγείας». Ίσως ακόμα και με την έννοια της «νοσηλείας». Έτσι εύλογα τίθεται το ερώτημα «αν ένα ξενοδοχείο λειτουργεί ως νοσοκομείο, τότε μήπως κι ένα νοσοκομείο μπορεί να λειτουργεί ως ξενοδοχείο;

120

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Μπορεί οι ανέμελες διακοπές να έρχονται σε αντίθεση με την αναπόφευκτη νοσηλεία αλλά και στα δύο δωμάτια ο χώρος του ύπνου είναι εξίσου σημαντικός. Κοινό αρχιτεκτονικό στοιχείο και στα δύο δωμάτια είναι η κλίνη, δηλαδή το κρεβάτι, αν και ο σχεδιασμός και η κατασκευή του διαφέρουν σημαντικά, αφού εξυπηρετούν άλλες ανάγκες. Ο χώρος του μπάνιου, ο οποίος και περιέχει στοιχεία όπως νιπτήρας, τουαλέτα, ντουζιέρα είναι απαραίτητος σε κάθε δωμάτιο, και μπορεί να διαφέρει ως προς τις διαστάσεις ή τους χρήστες. Ο χώρος της αποθήκευσης για τον τουρίστα στο δωμάτιο του ξενοδοχείου είναι περισσότερο ευρύχωρος από το χώρο αποθήκευσης που διατίθεται για τον ασθενή στο δωμάτιο ενός νοσοκομείου και περιορίζεται συνήθως σε μια μονόφυλλη ντουλάπα. Ένα σημαντικό αρχιτεκτονικό στοιχείο του χώρου που δεν επηρεάζει μόνο την αίσθηση του εσωτερικού χώρου και το φυσικό φωτισμό του δωματίου, αλλά και την εξωτερική μορφή του κτιρίου (κυρίως τις όψεις) είτε αυτό είναι νοσοκομείο ή ξενοδοχείο είναι το παράθυρο. Η επίπλωση στα δυο δωμάτια είναι επίσης περιορισμένη, μια καρέκλα ή ιδανικά ένας καναπές είναι τουλάχιστον απαραίτητα και στα δύο δωμάτια, με το ξενοδοχείο να διαθέτει και μερικά άλλα έπιπλα όπως κομοδίνα, καθρέπτη, διακοσμητικά στοιχεία. Ορισμένες ομοιότητες διακρίνονται και στον εξοπλισμό των δωματίων. Ένα κοινό είναι οι ηλεκτρονικές συσκευές, όπως για παράδειγμα τηλεόραση και τηλέφωνο. Η παροχή καθαρών λευκών ειδών (σεντόνια και πετσέτες) και ενός υποτυπώδους είδους τύπου ρουχισμού περιλαμβάνει για την περίπτωση του ξενοδοχείου, συνήθως το μπουρνούζι ή ακόμα και μια ρόμπα, ενώ στο νοσοκομείο μια νοσοκομειακή ρόμπα για τον ασθενή. Το “room service”, δηλαδή η εξυπηρέτηση δωματίου στα ξενοδοχεία εμφανίζεται με παρόμοιο τρόπο και στα νοσοκομεία (εξυπηρέτηση από νοσηλευτές και νοσηλεία), ενώ ακόμη και στα δύο προσφέρεται τουλάχιστον μια απαραίτητη (στοιχειώδης) ποσότητα τροφής. Με την τρέχουσα κατάσταση ανάπτυξης των νοσοκομείων, παγκοσμίως, αλλά και του ιατρικού τουρισμού, πολλά νοσοκομεία επιλέγουν να προσφέρουν αρκετές γενικές παροχές, συνήθως ξενοδοχειακού χαρακτήρα. Στην Αμερικάνικη αγορά, τα ιδιωτικά δωμάτια τείνουν να γίνουν ο κανόνας. Πολλά νοσοκομεία προβαίνουν σε επιπρόσθετες ενέργειες προκειμένου να διαφημίσουν τις παροχές τους. Χρησιμοποιούν το μάρκετινγκ και το branding για να πείσουν τους τουρίστες – καταναλωτές να επιλέξουν. (Rabin, R., C., 2014) Αυτή η τεχνική ακολουθείται και από τα ξενοδοχεία. Οι ενδιαφερόμενοι θα ψάξουν στο διαδίκτυο και στον ιστότοπο της Medicare για να συγκρίνουν τα νοσοκομεία και θα διαβάσουν τα σχόλια και τις αξιολογήσεις άλλων χρηστών, θα αναζητήσουν πληροφορίες για την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και στα υπόλοιπα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τελικά θα κάνουν την επιλογή τους βασιζόμενοι στις αξιολογήσεις των άλλων, ότι ακριβώς κάνει κάποιος όταν χρησιμοποιεί τις βάσεις δεδομένων για τα ξενοδοχεία (Trip Advisor, Trivago, Booking, κλπ). (Rabin, R., C., 2014)

121

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 37. Τυπικό δωμάτιο ασθενή – τυπικό δωμάτιο ταξιδιώτη. Διαφορές και ομοιότητες. 122

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εδώ και μια δεκαετία, περίπου, έχει γίνει μια πρώτη προσπάθεια από ορισμένα νοσοκομεία, όχι μόνο στον τρόπο λειτουργίας τους αλλά και στην αρχιτεκτονική, την εσωτερική διαρρύθμιση και διακόσμηση των χώρων, με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών φιλοξενίας του ασθενή, δηλαδή τις ξενοδοχειακές παροχές του νοσοκομείου. Σημαντικός παράγοντας των αρχιτεκτονικών αλλαγών των νοσοκομείων είναι η ανάγκη του ασθενή να μπορεί να δέχεται και με την σειρά του να «φιλοξενεί» τους συγγενείς του και τους δικούς του ανθρώπους. Μελέτες που έγιναν, άρχισαν να τεκμηριώνουν μια θετική συσχέτιση της συμπαράστασης της οικογένειας στον ασθενή με την πορεία της θεραπείας του. Αυτό έχει ως συνέπεια όλο και περισσότερα νοσοκομεία να σχεδιάζουν δωμάτια ασθενών, συμπεριλαμβάνοντας στο χώρο ανέσεις για τους επισκέπτες, όπως συρόμενα κρεβάτια, θέσεις για να εργάζονται και άλλα χαρακτηριστικά. Ταυτόχρονα, η τάση για ιδιωτικά δωμάτια στους ασθενείς, παρόλο που αποτελεί μια πιο ακριβή επιλογή για τα νοσοκομεία, προσφέρει προστασία από ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις, συνεισφέροντας στην πιο γρήγορη έξοδο του ασθενή από το νοσοκομείο. Χάρη στα ιδιωτικά δωμάτια ο ασθενής απολαμβάνει περισσότερο χρόνο με την οικογένειά του και μπορεί να επιλέγει πιο εύκολα την απομόνωσή του για ξεκούραση. (Beers, C., O'Shea, J., 2010) Θα πρέπει, όμως, ένα νοσοκομείο να μοιάζει με ξενοδοχείο; Οι άνθρωποι πηγαίνουν στα ξενοδοχεία για να ξεφύγουν από τα προβλήματά τους αντίθετα καταφεύγουν σε νοσοκομεία για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους. Οι αρχιτέκτονες, πρέπει να αναρωτηθούν αν τα σχέδιά τους αρνούνται τον πραγματικό σκοπό των νοσοκομείων ή προσπαθούν ακόμα και να τον ανατρέψουν. Στο νοσοκομειακό σχεδιασμό, υπάρχει η ευκαιρία να οριστεί ένα περιβάλλον που είναι μοναδικό ανάμεσα στους τύπους των κτιρίων, όπου η εξαιρετική τεχνογνωσία και οι τεχνολογίες εξυπηρετούν τους πιο ευάλωτους ανθρώπους. Πρέπει να αναπτυχθεί ένα νέο λεξιλόγιο σχεδιασμού για να καλυφθούν πολύ συγκεκριμένες ανάγκες του περιβάλλοντος της υγειονομικής περίθαλψης. Οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές της υγειονομικής περίθαλψης μπορούν να αντλήσουν έμπνευση από άλλα μέρη. Οι εκκλησίες, για παράδειγμα, προσδίδουν μια αίσθηση αξιοπρέπειας μέσω του ελεγχόμενου φωτισμού και μιας απλής παλέτας υλικών. Τα δικαστήρια παρουσιάζουν παρόμοια σύνθεση δομικών υλικών, σχεδιασμού και λειτουργίας. Χρησιμοποιώντας αυτούς τους τύπους κτιρίων ως μοντέλα και με τη βασική αρχή ότι η αρχιτεκτονική δόμηση επηρεάζει τη φροντίδα των ασθενών, οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές μπορούν να δημιουργήσουν κτίρια που θα τιμήσουν τον ρόλο που παίζουν τα νοσοκομεία στις κοινότητες και στη ζωή μας. Τέτοια κτίρια μπορούν να είναι όμορφα και να εμπνέουν την αίσθηση της ελπίδας που απαιτείται για την υγειονομική περίθαλψη, χωρίς να διακυβεύονται οι απαιτήσεις ενός ιατρικού περιβάλλοντος.

123

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 38. «Οι Άγιοι φορούν λευκά», τοιχογραφία σε παρεκκλήσι στην επαρχία Hubei, στην Κίνα, αφιερωμένη στους επαγγελματίες υγείας που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση της νόσου που οφείλεται στον COVID-19. (από τον αρχιτέκτονα Duyi Han, 2020) 124

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

5.9. ΠΙΝΑΚΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΤΟΥ

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.9.1. ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΤΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΩΝ 1

Επιλογή του σημείου της κατασκευής του συγκροτήματος με την προϋπόθεση ότι ο τόπος αυτός είναι υγιής, δεν έχει περιβαλλοντικό θόρυβο ούτε ορατή μόλυνση, λαμβάνοντας υπόψη τον παράγοντα βλάστηση της περιοχής

Η χρήση του υγρού στοιχείου, δεδομένου ότι το νερό μπορεί να φέρει μια αίσθηση ηρεμίας και θερμοκρασιακής ισορροπίας (δροσιά) στην περιοχή

Εύκολη πρόσβαση στα μέσα μεταφοράς, στο αεροδρόμιο, εύκολη οδική σύνδεση για τους ασθενείς τους και τις οικογένειες τους

Διοργάνωση μικρών τουριστικών περιηγήσεων για τους ασθενείς για να γνωρίσουν την περιοχή

Δημιουργία ενός ξεχωριστού συγκροτήματος που θα υποδέχεται τους ταξιδιώτες του ιατρικού τουρισμού, με βλάστηση και ιατρικές εγκαταστάσεις

Ύπαρξη εγκαταστάσεων στο συγκρότημα για την παροχή δραστηριοτήτων σε εξωτερικούς χώρους, όπως ένα αμφιθέατρο, μικρή υπαίθρια αγορά ή ανοικτές δημόσιες βιβλιοθήκες

Ο χώρος της εγκατάστασης να βρίσκεται σε περιοχή ελαφριάς κυκλοφοριακής κίνησης και χαμηλού θορύβου

Αξιοποίηση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των περιοχών που βρίσκεται η εγκατάσταση (π.χ. κήποι με καλλιέργεια ντόπιων βοτάνων)

125

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.9.2. ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ 1

Η εσωτερική διακόσμηση και η επίπλωση των δωματίων δίνουν μια ταυτότητα στο χώρο του νοσοκομείου έτσι ώστε ο ασθενής να αισθανθεί οικειότητα και να περιοριστεί το άγχος του

Διάκριση των τμημάτων του νοσοκομείου έτσι ώστε να λειτουργούν ξεχωριστά, να έχουν διαφορετικές εισόδους, να έχουν διαφορετικές αίθουσες αναμονής.

Διάκριση των εργαστηριακών χώρων, των ιατρείων, των εξεταστηρίων από τους θαλάμους νοσηλείας ώστε να αποφεύγονται οι μολύνσεις και η μετάδοση ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων

Παροχή οδηγιών για την πρόσβαση και τον προσανατολισμό των ασθενών μέσα στο νοσοκομείο

Η χρήση του φυσικού φωτός στα νοσοκομεία βοηθά στην καταπολέμηση του άγχους των ασθενών

Χώροι αναμονής για την οικογένεια των ασθενών ή τους συνοδούς τους με παροχές (καφετέρια, αποχωρητήρια), για τη μείωση του άγχους

Εξασφάλιση της ιδιωτικότητας και εμπιστευτικότητας σε όλες τις περιπτώσεις και σύμφωνα με το πρωτόκολλο του νοσοκομείου

Εύκολη πρόσβαση από το νοσοκομείο στην περιοχή της διαμονής των ασθενών – τουριστών και στα κέντρα αποκατάστασης και παροχής ιατρικών υπηρεσιών

126

HOSPITAL - ITY: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.9.3. ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ 1

Διαχωρισμός ξενοδοχείου – κλινικής αλλά με εύκολη και σύντομη πρόσβαση από το ένα στο άλλο

Ο χώρος του ξενοδοχείου να είναι άνετος και να μπορεί ο ασθενής να νιώσει σα στο σπίτι του

Παροχές για την εξυπηρέτηση των ασθενών όπως εστιατόρια, καφετέριες στα ξενοδοχεία και δυνατότητα εξυπηρέτησης στο δωμάτιο (room service), χώρος ιατρείου στο ξενοδοχείο

Φυσικό φως και θέα στα δωμάτια που χρησιμοποιούνται από τους ασθενείς - τουρίστες

Χρήση παραδοσιακών ή πολιτιστικών στοιχείων της περιοχής στην εσωτερική διακόσμηση του ξενοδοχείου και ενημέρωση για πολιτιστικά και καλλιτεχνικά δρώμενα της περιοχής που μπορούν να παρακολουθήσουν οι επισκέπτες

Ύπαρξη αίθουσας συγκεντρώσεων – δεξιώσεων για τους ασθενείς και τις οικογένειές τους σε περίπτωση που θέλουν να οργανώσουν ένα εορταστικό δείπνο ή μια εκδήλωση για την οικογένειά τους και φίλους

Δυνατότητες ψυχαγωγίας στο χώρο του ξενοδοχείου για τους ενήλικες αλλά και για παιδιά που συνοδεύουν τους ασθενείς – τουρίστες γονείς τους

127

5. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.9.4. ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΙΑΤΡΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 1

Εύκολη και γρήγορη πρόσβαση από τα νοσοκομεία και τους χώρους διαμονής

Ξεχωριστή είσοδος από το χώρο διαμονής και τήρηση της εμπιστευτικότητας

Δυνατότητα καθορισμένων ραντεβού από νωρίτερα

Ύπαρξη χώρων για μασάζ, βελονισμό, φυσιοθεραπεία, εργοθεραπεία για ασθενείς προκειμένου να προχωρήσουν σε γρήγορη αποκατάσταση της υγείας τους

128

6. CASE STUDIES

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

130

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

6. CASE STUDIES – ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Η αρχιτεκτονική συνεισφέρει στην εικόνα των υπηρεσιών και των καταλυμάτων ιατρικού τουρισμού (branding), και στη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών – διακοπών για τους ασθενείς, εξυπηρετώντας έτσι όχι μόνο αυτούς τους ίδιους αλλά και τους συγγενείς, τις παρέες τους και το προσωπικό των χώρων αυτών. Η τελική επιλογή του τόπου προορισμού και της παρεχόμενης ιατρικής υπηρεσίας εξαρτάται ως ένα βαθμό μόνο από την εικόνα που αξιολογεί ο υποψήφιος πελάτης από ιστοσελίδες, φυλλάδια και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η λήψη της απόφασης γίνεται με βάση το κόστος, τις πληροφορίες και τις φωτογραφίες. Είναι φανερό λοιπόν ότι η αρχιτεκτονική μπορεί να παίξει έναν καθοριστικής σημασίας ρόλο στη διαφήμιση του παρεχόμενου ιατροτουριστικού προϊόντος. Στο παρόν κεφάλαιο αναπτύσσονται πέντε διαφορετικά παραδείγματα (case studies – μελέτες περιπτώσεων) στην Ελλάδα και στο εξωτερικό που συνδυάζουν την αρχιτεκτονική με τον ιατρικό τουρισμό, παρέχοντας διαφορετικές υπηρεσίες, σε διαφορετικές κλίμακες και μεγέθη και ξεχωριστή αρχιτεκτονική προσέγγιση το καθένα από αυτά.

131

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Εικόνα 39. Το Lovell Health House, κατοικία του Dr. Phillip Lovell στο Λος Άντζελες, σχεδιασμένη από τον αρχιτέκτονα Richard Neutra το 1929.

132

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

6.1. ΙΑΤΡΕΙΟ ΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΣΤΗ ΡΟΔΟ Ενδιαφέρουσα περίπτωση αρχιτεκτονικής δομής ιατρικού τουρισμού στην Ελλάδα αποτελεί ένα ιατρείο πλαστικής χειρουργικής στο νησί της Ρόδου, στον πρώτο όροφο ενός διατηρητέου κτιρίου του 1912, σε κεντρικό σημείο της χώρας του νησιού. Ο σχεδιασμός της επανάχρησης του συγκεκριμένου ιατρείου καθώς και η υλοποίηση του έργου έγινε από την Ελίνα Δρόσσου (DArch Studio), όπου και ολοκληρώθηκε το 2015. Βασική ιδέα είναι η διατήρηση του παλαιού αλλά και η αντίθεση του με τις νέες επεμβάσεις. Με σκοπό την ανάδειξη του καινούργιου μέσα από το παλαιό, ο εσωτερικός χώρος δέχθηκε ήπιες επεμβάσεις και μεταμορφώθηκε σε ένα σύγχρονο ιατρείο με όλο τον αναγκαίο εξοπλισμό, διατηρώντας παράλληλα τον ιταλικής αρχιτεκτονικής εξαίρετο χαρακτήρα του. (Δρόσου, Ε., 2017) Το εσωτερικό του ιατρείου ανακαινίστηκε με λεπτότητα, με έμφαση στην μετατροπή του σε ένα σύγχρονο και λειτουργικό χώρο για ιατρική πρακτική και με τον απαραίτητο, φυσικά, ιατρικό εξοπλισμό του. Το ιατρείο είναι επιφάνειας εμβαδού εκατό τετραγωνικών μέτρων και αποτελείται από έξι χώρους. Πρώτος είναι ο χώρος υποδοχής του ιατρείου, ο οποίος είναι ευρύχωρος, μακρόστενος, διαμπερής ενώ καταλήγει σε ένα ηλιόλουστο, μικρό μπαλκόνι. (Δρόσου, Ε., 2017) Διαθέτει ένα μικρό καθιστικό (σχεδιασμένο σε κάτοψη, με ένα ιδιαίτερο σχήμα, ώστε να παραπέμπει και στο ίδιο το λογότυπο του ιατρείου) και στο βάθος ένα γραφείο για τη γραμματεία υποδοχής του ιατρείου. Αντικριστά του χώρου της υποδοχής, στα αριστερά, βρίσκεται το χειρουργείο και το γραφείο του ιατρού και στα δεξιά ένας ακόμα χώρος γραφείου συσκέψεων και συναντήσεων και το μπάνιο. Η απόλυτα συμμετρική διάταξη των παλαιών θυρών και των παραθύρων αποκαλύπτει την ιταλική προέλευση της αρχιτεκτονικής του κτιρίου. Τα παλιά ψηλά παράθυρα του κτιρίου εξυπηρετούν στον καλό, φυσικό φωτισμό του ιατρείου σε συνδυασμό με το λευκό χρώμα των τοίχων, που παράλληλα εκπέμπει μια αίσθηση καθαριότητας και αποστείρωσης. Αντίθεση στο λευκό προκαλείται με την πολύχρωμη ποικιλία και τα γεωμετρικά σχέδια των παλαιών πλακιδίων δαπέδου του κτιρίου, με ένα ομοιόμορφο στρώμα τσιμεντοκονίας να γεμίζει τα κενά στα πλακίδια, όπου αυτά λείπουν. Εκτός από τα γραφεία και τις καρέκλες τους, τα υπόλοιπα έπιπλα και τα φωτιστικά έχουν σχεδιαστεί από το στούντιο, αντλώντας έμπνευση από διάφορα μέρη της ανατομίας του ανθρώπου. Οι νέες βιβλιοθήκες ενσαρκώνουν τη δομική σχέση των εσωτερικών οργάνων και του ινώδους συνδετικού ιστού, προβάλλοντας το διάτρητο όγκο του μαύρου μεταλλικού πλέγματος ως περίβλημα στη συμπαγή γεωμετρική μορφή του λευκού ξύλου. (Δρόσου, Ε., 2017) Στο χειρουργείο, μια γραμμή διατομής «κόβει σαν νυστέρι» τα στοιχεία του χώρου (τοίχοι και δάπεδο) σε δύο διαφορετικά χρώματα. Η είσοδος, ο χώρος κυκλοφορίας αλλά και ο χώρος αναμονής έμειναν σκόπιμα με άδειους τοίχους, για τους σκοπούς προσωρινών μελλοντικών εκθέσεων τέχνης, γεγονός που υποδηλώνει ένα πιο ανοιχτό και βιωματικό σχέδιο από την συμβατική ιατρική πρακτική. (Δρόσου, Ε., 2017) 133

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

DARCH STUDIO

Εικόνα 40. Η κάτοψη του Ιατρείου Πλαστικής Χειρουργικής.

134

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 41. Φωτογραφίες των εσωτερικών χώρων του ιατρείου.

135

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Εικόνα 42. Λεπτομέρειες του ιατρικού εξοπλισμού και της επίπλωσης του χώρου. 136

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

6.2. NEPHROXENIA – ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΑΚΟΠΩΝ ΑΙΜΟΚΑΘΑΡΣΗΣ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ Το κέντρο διακοπών αιμοκάθαρσης στα Χανιά της Κρήτης είναι και η πρώτη κλινική στην περιοχή για νεφροπαθείς με Χρόνια Νεφρική Νόσο ή Ολική Νεφρική Ανεπάρκεια. Βρίσκεται κοντά στο Γενικό Νοσοκομείο Χανίων, στην περιοχή Χαρωδιά των Περιβολίων και δίνει την ευκαιρία σε νεφροπαθείς – τουρίστες να επισκεφτούν για τις διακοπές τους τα Χανιά, κάτι που μέχρι πρότινος δεν είχαν ως δυνατότητα. Απευθύνεται σε ιατρικούς τουρίστες από όλη την Ευρώπη, την Αμερική και την Ρωσία, παρέχοντας ένα ολοκληρωμένο «τουριστικό πακέτο» που περιλαμβάνει μεταφορά των ασθενών από και προς το κέντρο, μικρά γεύματα και αφεψήματα για ασθενείς και συνοδούς ασθενών, ατομικές τηλεοράσεις, σύνδεση στο διαδίκτυο και ηλεκτρικά ρυθμιζόμενες πολυθρόνες και κρεβάτια για την διαδικασία της αιμοκάθαρσης. (Nephroxenia, 2020) Ουσιαστικά, είναι μια ημερήσια δομή «πρόσκαιρης φιλοξενίας», μιας και η αιμοκάθαρση είναι μια σωτήρια λύση για την παράταση της διάρκειας της ζωής των νεφροπαθών αλλά αποτελεί και μια χρονοβόρα διαδικασία για αυτούς. Μια αιμοκάθαρση χρειάζεται περίπου τέσσερις και μισή συνεχόμενες ώρες για να πραγματοποιηθεί και πρέπει να επαναλαμβάνεται ανά δύο με τρείς ημέρες ανάλογα την κατάσταση και τις ανάγκες του ασθενή. Η κατασκευή της κλινικής Νεφροξένια στα Χανιά ολοκληρώθηκε το 2016, σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε με γνώμονα τις απαιτήσεις μίας σύγχρονης μονάδας παροχής υπηρεσιών υγείας. Η συγκεκριμένη μονάδα χρόνιας αιμοκάθαρσης έχει συνολική επιφάνεια χιλίων πεντακοσίων τετραγωνικών μέτρων και είναι μια σύμμεικτη κατασκευή, τόσο για την εξοικονόμηση του χρόνου κατασκευής του έργου, όσο και για εφαρμογή του αρχιτεκτονικού σχεδίου (αίθουσα αιμοκάθαρσης χωρίς υποστυλώματα) με στόχο η διαδικασία της αιμοκάθαρσης να αποτελέσει μια όσο το δυνατόν ευχάριστη εμπειρία. (Κατσιφαράκης, Π., 2016) Η βασική ιδέα είναι η δημιουργία ενός περιβάλλοντος στο οποίο ο ασθενής να αισθάνεται ξεκούραση, άνεση και όχι ότι νοσηλεύεται. Η ψυχολογία του ασθενή είναι σημαντικός παράγοντας για την βελτίωση της υγείας του και ζητούμενο είναι η όσο το δυνατόν ελάχιστη καταβολή δυνάμεων από τη δύσκολη διαδικασία της αιμοκάθαρσης. Κύριες προτεραιότητες κατά το σχεδιασμό και την κατασκευή ήταν η ασφάλεια, η άνεση και η ικανοποίηση του ασθενή – φιλοξενούμενου. Το κέντρο αιμοκάθαρσης είναι εξοπλισμένο με υπερσύγχρονα μηχανήματα αιμοκάθαρσης, τελευταίας τεχνολογίας. Διαθέτει χώρο υποδοχής των επισκεπτών, άνετους χώρους αναμονής για τους ασθενείς και τους συνοδούς τους και μια ευρύχωρη αίθουσα αιμοκάθαρσης. Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της αίθουσας είναι η έμφαση που έχει δοθεί στα ανοίγματα και στη θέα από τις θέσεις των ασθενών. Η μακρόστενη, παραλληλόγραμμη σε κάτοψη, αίθουσα αιμοκάθαρσης είναι κατά μήκος χωρισμένη σε δύο επίπεδα, έτσι ώστε ακόμα κι ο ασθενής που κάθεται πίσω να έχει οπτική ευχαρίστηση και επαφή με το εξωτερικό τοπίο. Μπροστά από τα μεγάλα ανοίγματα, στο πρώτο επίπεδο βρίσκονται τα ιατρικά κρεβάτια των ασθενών ενώ στο δεύτερο ανυψωμένο επίπεδο βρίσκονται οι ιατρικές καρέκλες σε ανάκληση. Ο ασθενής ανάλογα τις ανάγκες του μπορεί 137

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

να επιλέξει ποια από τις δύο θέσεις προτιμά και να απολαύσει την θέα, και όχι μόνο την τηλεόραση όπως συνηθίζεται σε τέτοιους χώρους, όση ώρα κρατάει η διαδικασία της αιμοκάθαρσης. Για την υλοποίηση του σχεδιασμού χρησιμοποιήθηκαν σύγχρονα δομικά υλικά και νέες τεχνολογίες, με σκοπό να μειωθεί η ενεργειακή κατανάλωση και να αυξηθεί η αντοχή της κατασκευής σε βάθος χρόνου. Ενδεικτικά, επιλέχθηκαν τσιμεντοσανίδες και γυψοσανίδες, οι οποίες έχουν εφαρμοστεί με ανεξάρτητο σκελετό, πλήρες σύστημα εξωτερικής θερμομόνωσης διογκωμένης πολυστερίνης εφτά εκατοστών, ενεργειακά κουφώματα και κρύσταλλα, πετροβάμβακας Fibran και τα λοιπά. Ακόμη, για τον εσωτερικό κλιματισμό και εξαερισμό, έχουν εγκατασταθεί κεντρική κλιματιστική μονάδα και αντλίες θερμότητας, ενώ έχουν τοποθετηθεί ηλιακοί συσσωρευτές για παραγωγή ζεστού νερού. Τα φωτιστικά σώματα είναι, στο σύνολό τους, τεχνολογίας led, τόσο στο εσωτερικό του κτιρίου, όσο και στον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο. Οι δύο ανελκυστήρες έχουν συνδεθεί με access control τεχνολογία, ώστε να μην επιτρέπεται η πρόσβαση στους χώρους που προορίζονται μόνο για το προσωπικό. Στις ειδικές κατασκευές περιλαμβάνονται το υδραυλικό δίκτυο υπερ - καθαρού νερού (παροχή και αποχέτευση), οι δύο μονάδες επεξεργασίας νερού με τη μέθοδο της αντίστροφης ώσμωσης, το δίκτυο ιαματικών αερίων (Ο 2), ενώ έχει εγκατασταθεί πυρανίχνευση και αυτόματη πυρόσβεση με διοξείδιο του άνθρακα (CO2), όπου το απαιτούν οι κανονισμοί. Τα γραφεία του κέντρου και τα έπιπλα της αίθουσας αναμονής είναι ιταλικής κατασκευής, ενώ ο νοσοκομειακός εξοπλισμός είναι ελληνικής κατασκευής. (Κατσιφαράκης, Π., 2016) Παράλληλα με τη μονάδα αιμοκάθαρσης στα Χανιά λειτουργούν και άλλες δύο μονάδες ίδιου τύπου στην Ελλάδα, η μια στη Γερακινή Χαλκιδικής (έναρξη λειτουργίας το 2017) και η άλλη στην Κέρκυρα (έναρξη λειτουργίας το 2018). (Nephroxenia, 2020)

Εικόνα 43. Αξονομετρικό διάγραμμα του χώρου αιμοκάθαρσης ασθενών.

138

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 44. Εξωτερικές απόψεις του Κέντρου Διακοπών Αιμοκάθαρσης.

139

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Εικόνα 45. Οι εσωτερικοί χώροι αναμονής, γραφείων, συσκέψεων και αιμοκάθαρσης.

140

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

6.3. EMBRYO CLINIC – ΜΟΝΑΔΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗ ΘΕΣ Η Embryo Clinic είναι μία υψηλής τεχνολογίας Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (IVF - In Vitro Fertilization). Στους αρχιτέκτονες ζητήθηκε να σχεδιάσουν ένα χώρο που να αντικατοπτρίζει την υψηλού επιπέδου τεχνογνωσία και τεχνολογία που έχει συγκεντρωθεί μέσα στα - συνήθως, μη επισκέψιμα από το κοινό εργαστήρια, προβάλλοντας μία αντίστοιχη αίσθηση επαγγελματισμού και αξιοπιστίας. Στόχος του αρχιτεκτονικού γραφείου MALVI είναι η κλινική να μην απευθύνεται σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιφέρεια, αλλά να εστιάζει στη μεταφορά της ιατρικής εμπειρίας των ειδικών σε ένα χώρο όπου οι ασθενείς θα αισθάνονται άνετα σε μια περίπλοκη διαδικασία από όποιο τόπο και αν αυτοί προέρχονται. (DiNardo, A., 2014) Χάρη στις ολόλευκες, γυαλιστερές επιφάνειες και την απόφαση εφαρμογής μιας διακριτικής, λιτής αισθητικής δημιουργήθηκε ένα μοναδικό, καθαρό, αψεγάδιαστο περιβάλλον για τους επισκέπτες και το προσωπικό. Η κλινική βρίσκεται στην περιοχή της Καλαμαριάς στη Θεσσαλονίκη και η κατασκευή της ολοκληρώθηκε το 2013. Αποτελείται από ένα χώρο τριακοσίων εξήντα τετραγωνικών μέτρων, στον τέταρτο όροφο ενός εμπορικού κτιρίου της περιοχής. Η είσοδος οδηγεί απευθείας στο χώρο υποδοχής της κλινικής, έναν χώρο σε λευκούς τόνους που αποτελείται από ένα καθιστικό και ένα γραφείο για τη γραμματεία. Στο βάθος του χώρου υποδοχής, ένας διάδρομος κατευθύνει τον επισκέπτη με την σειρά σε τέσσερις χώρους, στην αίθουσα συνεντεύξεων, στο εξεταστήριο και στη συνέχεια σε μία μικρή κουζίνα και ένα χώρο WC. Αντίστοιχα, από τη άλλη πλευρά του χώρου υποδοχής και δεξιά της εισόδου, βρίσκονται οι κλινικοί χώροι, χώροι εξοπλισμού και αποθήκευσης, ένας μικρός ιδιωτικός χώρος κουζίνας και WC για το προσωπικό, ο χώρος ανάνηψης (με δυνατότητα φιλοξενίας τριών ατόμων), ο χώρος του χειρουργείου, δύο χώροι εργαστηρίων και ένα δωμάτιο λήψης σπέρματος. Στους χώρους της υποδοχής και των ιατρείων οι λευκοί όγκοι προκαλούν την προσοχή των επισκεπτόμενων ζευγαριών, παρέχοντας το ιδανικό φόντο, ενώ οι καμπύλες επιφάνειες ενισχύουν την αίσθηση της φυσικής ροής κατά τη διάρκεια μίας επιμελούς αυστηρής διαδικασίας καθορισμένων σταδίων. Όπως περιγράφει, ο Πάνος Βούλγαρης (δημιουργικός διευθυντής και συνεργάτης του γραφείου MALVI), σε συνέντευξή του στο περιοδικό “Health Design”, «αποφασίσαμε να εφαρμόσουμε αρχές σχεδιασμού σε ορισμένες συμπεριφορικές πτυχές που είναι καθολικές και θα μπορούσαν να προσελκύσουν ανθρώπους από διαφορετικούς πολιτισμούς και χώρες». (DiNardo, A., 2014) Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν, καθώς και οι σχεδιαστικές κατευθύνσεις, μεταβάλλονται ώστε να προσαρμόζονται σε κάθε ειδική ανάγκη και αντίστοιχη διάθεση λαμβάνοντας υπόψη τη συμπεριφορά και την ψυχοσύνθεση των ασθενών. Αυτό γίνεται άμεσα προφανές στον χώρο της ανάνηψης, όπου η χρήση απαλότερων, πιο ικανοποιητικών στην αφή, υλικών σε συνδυασμό με πιο ζεστά χρώματα βοηθούν στην ταχύτερη φυσική και

141

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

ΣΑΛΟΝΙΚΗ

MALVI

ψυχολογική ανάρρωση των γυναικών, ενώ ταυτόχρονα κάθε αναφορά σε νοσοκομειακό περιβάλλον έχει μειωθεί στο ελάχιστο δυνατό. Η χρήση των κρυφών οδηγών στην οροφή επιτρέπει την προσαρμογή του χώρου ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες, απομονώνοντας κάθε κρεβάτι ξεχωριστά με ένα ευέλικτο σύστημα κουρτινών. Αντίστοιχα, το δωμάτιο συλλογής σπέρματος σχεδιάστηκε ως ένα αναπάντεχο καταφύγιο, με τους σκούρους τόνους του, σε άμεση αντίθεση με τους υπόλοιπους χώρους της κλινικής. Ο επισκέπτης εδώ νιώθει εντελώς απομονωμένος από εξωτερικούς περισπασμούς, ενώ και η τελευταία λεπτομέρεια έχει ενσωματωθεί στο σχεδιασμό ώστε να εξασφαλίζει μία αξιοπρεπή και ιδιωτική εμπειρία. Για παράδειγμα, αντί για οπτικά μοτίβα που συνδέονται με την τοποθεσία, η κλινική χαρακτηρίζεται από ένα μινιμαλιστικό περιβάλλον με λευκές επιφάνειες και έπιπλα που λειτουργούν ως φόντο, επιτρέποντας στο ιατρικό προσωπικό να επικεντρώνεται στα ζευγάρια που επισκέπτονται το ιατρικό κέντρο. Οι χώροι της κλινικής και των εργαστηριακών τμημάτων διατηρούν μια παρόμοια, αν και αυστηρότερη οπτική γλώσσα, διατηρώντας παράλληλα ένα υψηλότερο επίπεδο αποστείρωσης, που ποικίλει σε σχέση με τη λειτουργία του κάθε χώρου. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στις συνθήκες φωτισμού, οι οποίες προσαρμόζονται ανάλογα με τις απαιτήσεις του κάθε χώρου, από τον καινοτόμο φωτισμό της υποδοχής, μέχρι τις ατμοσφαιρικές αποχρώσεις της ανάνηψης. Για τους κλινικούς χώρους επιλέχθηκαν υλικά και τεχνολογικές λύσεις, τα οποία διασφαλίζουν την ελαχιστοποίηση των μικροβίων, με τη χρήση ειδικών μεμβρανών για τους διαδρόμους και εποξειδικής ρητίνης για το δάπεδο. Οι τοίχοι και οι οροφές του χειρουργείου και των εργαστηρίων είναι πλήρως επενδεδυμένα με Corian, γνωστό για τις αντιμικροβιακές του ιδιότητες, ώστε να πληρούνται οι υψηλότερες προδιαγραφές καθαριότητας και αποστείρωσης, προσφέροντας παράλληλα ένα, υψηλής ποιότητας, περιβάλλον που απαιτεί ελάχιστη συντήρηση. «Πιστεύουμε ότι, ειδικά σε συγκεκριμένες θεραπείες όπως η εξωσωματική γονιμοποίηση, οι άνθρωποι θα ψάχνουν πάντα για υπηρεσίες υψηλής ποιότητας που θα τους βοηθήσουν μέσω μιας επιτυχημένης θεραπείας», λέει ο Βούλγαρης. (DiNardo, A., 2014)

142

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 46. Σχέδιο κάτοψης της κλινικής από τους MALVI.

143

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Εικόνα 47. Οι κοινόχρηστοι χώροι εκπέμπουν μια καθαρότητα.

Εικόνα 48. Απόψεις από το χώρο του χειρουργείου και των εργαστηρίων.

144

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 49. Απόψεις από το χώρο αναμονής.

145

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Εικόνα 50. Το δωμάτιο που εξυπηρετεί την διαδικασία δωμάτιο λήψης σπέρματος.

Εικόνα 51. Τα δωμάτια ανάνηψης. 146

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

6.4. THE PATIENT HOTEL – ΚΟΠΕΓΧΑΓΗ Σύμφωνα με το Σκανδιναβικό μοντέλο, ορισμένα νοσοκομεία έχουν κατασκευάσει μια μονάδα «ξενοδοχείου», όπου οι ασθενείς μπορούν να αναρρώσουν σε ένα περιβάλλον που μοιάζει περισσότερο με ξενοδοχείο παρά με θάλαμο νοσοκομείου. Η ιατρική φροντίδα παρέχεται, αν ζητηθεί, αλλά οι ασθενείς υποτίθεται ότι χρειάζονται μόνο «υπηρεσία δωματίου» (room service), φαγητό και ένα ήσυχο ιδιωτικό δωμάτιο, για μια σύντομη παραμονή, πριν την επιστροφή στο σπίτι. Επίσης, ασθενείς, όπως άτομα που υποβλήθηκαν σε οφθαλμολογική εγχείρηση και επομένως είναι κινητικοί, ή ορθοπεδικά περιστατικά, οι οποίοι μπορεί να μην είναι κινητικοί αλλά δεν είναι άρρωστοι, παίρνουν εξιτήριο από το νοσοκομείο με κατεύθυνση ένα ξενοδοχείο της περιοχής. Εκεί μπορούν να αναρρώσουν σε άνετο και χαλαρό περιβάλλον και η συμφωνία με το νοσοκομείο εξασφαλίζει ότι η νοσηλευτική φροντίδα, εφ’ όσον υπάρξουν ιατρικές επιπλοκές, θα είναι σε άμεση διαθεσιμότητα. (Haggard, L., Hosking, S., 1999) Το Patient Hotel είναι μέρος της Rigshospitalet, μιας νέας πανεπιστημιούπολης στη Κοπεγχάγη και βρίσκεται δίπλα από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο, το οποίο και είναι το κυριότερο νοσοκομείο της Δανίας. Αρκετοί ασθενείς καταφθάνουν, για το λόγο αυτό και όχι μόνο, από πολλές περιοχές τις Δανίας αλλά και από γειτονικές χώρες (όπως η Σουηδία και η Γερμανία), στο Patient Hotel για την ιατρική τους περίθαλψη και φροντίδα. Το Patient Hotel αποτελεί ένα χώρο φιλοξενίας για τους ιατρικούς τουρίστες και τους συνοδούς τους, δηλαδή για εκείνους που δεν είναι από την Κοπεγχάγη και το πρόβλημα υγείας τους δεν απαιτεί τον περιορισμό τους στα δωμάτια φιλοξενίας των ασθενών του νοσοκομείου. Αποτελεί ελκυστική εναλλακτική λύση για τους ιατρικούς τουρίστες, προσφέροντας ηρεμία, μια αίσθηση ελευθερίας διαχείρισης του προσωπικού χρόνου (που κατά τη διαμονή σε ένα δωμάτιο νοσοκομείου δεν είναι εύκολο να βρεθεί), ιδιωτικότητα αλλά και κοινόχρηστους χώρους που παρέχονται για χρήση. Ταυτόχρονα, για ασθενείς που μπορεί να υποβάλλονται σε κάποια μακροχρόνια θεραπεία, το συγκεκριμένο ξενοδοχείο μπορεί να είναι μια ευχάριστη απόδραση από το κλινικό νοσοκομειακό περιβάλλον, για την ξεκούραση και την βελτίωση της ψυχολογίας τους. Το νοσοκομειακό ξενοδοχείο σχεδιάστηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο 3XN, έχει συνολική επιφάνεια οκτώ χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων και η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 2015. Το κτίριο παρουσιάζεται με τη μορφή δύο όγκων σε σχήμα “V”, αντιδιαμετρικά ο ένας πάνω στον άλλο, δείχνοντας αντίθετες κατευθύνσεις και σηματοδοτώντας ένα σαφή, οπτικό διαχωρισμό μεταξύ των δύο κύριων λειτουργιών του, δηλαδή του ξενοδοχείου ασθενών και της νοσοκομειακής διοίκησης. Μέσα στους δύο αυτούς τριώροφους όγκους σχηματίζονται δύο αίθρια με φεγγίτες, τα οποία και παρέχουν φυσικό φως σε βάθος, μέσα στο κτίριο. Δύο ανοιχτές σκάλες, συνδέουν τους δύο ξεχωριστούς όγκους, δηλαδή τα έξι επίπεδα του κτιρίου. Το ισόγειο του κτιρίου περιλαμβάνει την υποδοχή του ξενοδοχείου, ένα μεγάλο κοινόχρηστο χώρο καθιστικού, χώρους για το προσωπικό, δεκαοκτώ 147

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

3XN ARCHITECTS δωμάτια ασθενών και ένα εστιατόριο σε άμεση οπτική επαφή με το “Amor Park”, προσφέροντας στους φιλοξενούμενους αλλά και στους επισκέπτες την ευκαιρία να απολαύσουν το γεύματά τους με θέα το καταπράσινο περιβάλλον. Ο πρώτος και ο δεύτερος όροφος έχουν τη ίδια χωρική διάταξη και διαρρύθμιση. Ο καθένας διαθέτει είκοσι οκτώ δωμάτια ασθενών και δύο μικρούς χώρους καθιστικού. Το Patient Hotel στεγάζει συνολικά εβδομήντα τέσσερα δωμάτια. Όλα τα δωμάτια του ξενοδοχείου είναι περίπου είκοσι τετραγωνικών μέτρων και διαθέτουν ιδιωτικό μπαλκόνι με θέα στα πάρκα και τα γύρω κτίρια. Οι επόμενοι τρεις όροφοι του κτιρίου φιλοξενούν τη διοίκηση του νοσοκομείου. Ο τέταρτος όροφος διαθέτει ένα χώρο καθιστικού, ένα αναψυκτήριο και κάποια από τα γραφεία του προσωπικού ενώ τα υπόλοιπα βρίσκονται στον πέμπτο όροφο. (3XN, 2020) Οι υπάλληλοι της διοίκησης επωφελούνται από τις δύο βεράντες του κτιρίου, με τη μια να βρίσκεται στον τέταρτο όροφο και την άλλη στον έκτο όροφο. Από το δώμα του έκτου ορόφου, το οποίο και επεκτείνεται με μια καταπράσινη οροφή, οι εργαζόμενοι μπορούν να χαλαρώσουν κατά τη διάρκεια του διαλείμματός τους. Στον ίδιο όροφο περιλαμβάνονται αίθουσες συσκέψεων και ένας ευέλικτος πολυχώρος για εκδηλώσεις. Η πρόσοψη εμφανίζεται ως ένα οριζόντιο ανάγλυφο, επιστρωμένο με ελαφριά φυσική πέτρα τύπου Jura Gelb, προσθέτοντας έναν ισχυρό χαρακτήρα στο κτίριο και επιτρέποντας επίσης δημιουργία της κατάλληλης σκίασης στα δωμάτια των ασθενών και όχι μόνο. Η νότια και η δυτική πλευρά της όψης του κτιρίου βρίσκεται σε άμεση σχέση με τα δύο πάρκα του νοσοκομείου, γεγονός που ωφελεί την ψυχολογία των ασθενών και τη ψυχολογία και διάθεση του προσωπικού της διοίκησης του νοσοκομείου. (3XN, 2020) «Σχεδιάσαμε ένα κτίριο με αυτές τις ανοιχτές αίθουσες για να προσφέρουμε καλή οπτική επαφή, αντί για τους κλειστούς διαδρόμους που συνήθως συνδέονται με νοσοκομεία», δήλωσε ο Kim Herforth Nielsen, Δημιουργικός Διευθυντής και ιδρυτής της 3XN. «Επιπλέον, εξασφαλίσαμε ότι το άφθονο φως της ημέρας και τα ζεστά υλικά και τα χρώματα δημιουργούν μια φιλόξενη και ευχάριστη ατμόσφαιρα, η οποία χρησιμεύει ως ένα καταπραϋντικό περιβάλλον σε μια δύσκολη περίοδο». (Dezeen, 2015)

Εικόνα 52. Διάγραμμα αρχιτεκτονικής ιδέας.

148

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 53. Κάτοψη Ισογείου.

Εικόνα 54. Κάτοψη 1ου Ορόφου.

Εικόνα 55. Κάτοψη 3ου Ορόφου.

Εικόνα 56. Κάτοψη του 5ου Ορόφου. 149

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Εικόνα 57. Η εξωτερική μορφή του Patient Hotel. 150

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 58. Οι κοινόχρηστοι χώροι των ασθενών και εσωτερική άποψη ενός τυπικού δωματίου.

151

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Εικόνα 59. Ο κοινόχρηστος χώρος των γραφείων και ξεκούρασης των εργαζομένων.

152

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

6.5. MAGGIE’S CENTRE – ΓΛΑΣΚΩΒΗ Το 2007, οι ΟΜΑ κλήθηκαν να σχεδιάσουν ένα νέο Maggie’s Centre, στην είσοδο του νοσοκομείου Gartnavel στη Γλασκώβη, κοντά στο Beatson West of Scotland Cancer Center. Το γραφείο σχεδίασε ένα μονόχωρο κτίριο με τη μορφή δακτυλίου, όπου τα δωμάτια είναι αλληλοσυνδεόμενα μεταξύ τους, γύρω από μια διαμορφωμένη εσωτερική αυλή. Το κτίριο είναι μια προσεκτική σύνθεση χώρων, αν και φαινομενικά μοιάζει τυχαία τοποθετημένο, ανταποκρινόμενο στις ανάγκες ενός Maggie’s Centre, με κύριο στόχο την παροχή ενός καταφύγιου σε όσους αντιμετωπίζουν καρκίνο. Το κτίριο ολοκληρώθηκε το 2011, με κάλυψη πεντακοσίων τριάντα τεσσάρων τετραγωνικών μέτρων και έχει σκοπό να προσφέρει όχι μόνο πρακτική αλλά κυρίως συναισθηματική βοήθεια στους καρκινοπαθείς, τις οικογένειές τους και τους φίλους τους. Το αρχιτεκτονικό γραφείο θέλησε να σχεδιάσει έναν ισόγειο χώρο που να υποδέχεται και να φιλοξενεί βραχυπρόθεσμα τους ασθενείς, διευκολύνοντας και υποστηρίζοντας τον επίπονο αγώνα τους ενάντια στην ασθένεια και τις ψυχοφθόρες αλλά και χρονοβόρες, επαναλαμβανόμενες επισκέψεις στο γειτονικό νοσοκομείο. (OMA, 2020) Αντί για μια σειρά απομονωμένων δωματίων, το κτίριο έχει σχεδιαστεί ως μια ακολουθία αλληλοσυνδεόμενων παραλληλόγραμμων μορφών σε κλίση, δημιουργώντας έτσι ξεκάθαρους χώρους συνδεδεμένους μεταξύ τους. Αυτή η διάταξη ελαχιστοποιεί την ανάγκη για διαδρόμους, επιτρέποντας τη ροή της κίνησης στα διάφορα δωμάτια, καθώς οι αρχιτέκτονες δεν ήθελαν το κέντρο να θυμίζει κάτι από νοσοκομείο – πόσο μάλλον το συνηθισμένο νοσοκομειακό διάδρομο. Το σχέδιο έχει οργανωθεί, ώστε οι ασθενείς να αισθάνονται άνετα, ανέμελα σαν να βρίσκονται στο σπίτι τους. Ταυτόχρονα, αυτό παρέχει και χώρους για πιο προσωπικές στιγμές, είτε στο οικείο περιβάλλον των συμβουλευτικών χώρων, είτε σε μικρότερες γωνιές και ιδιωτικούς χώρους. (OMA, 2020) Η είσοδος είναι στα βορειοανατολικά και ο επισκέπτης οδηγείται σε αυτήν από ένα μονοπάτι μέσα στο πυκνοφυτεμένο οικόπεδο. Η βιβλιοθήκη είναι ο πρώτος χώρος που αντικρίζει ο επισκέπτης, ένας ήσυχος χώρος καθιστικού για διάβασμα με θέα προς το εσωτερικό πράσινο αίθριο του κέντρου. Ο επισκέπτης μπορεί να κινηθεί κυκλικά στο κτίριο είτε δεξιόστροφα είτε αριστερόστροφα. Εισερχόμενος από τα δεξιά, ανεβαίνοντας μια ελαφριάς κλίσης ράμπα προσπερνάει το μεγαλύτερο σε έκταση δωμάτιο του κέντρου, ένα δωμάτιο για άσκηση, γιόγκα, χορό και πολλές ακόμα δραστηριότητες, οι οποίες απαιτούν μεγάλο χώρο. Δίπλα από αυτό υπάρχουν στη σειρά τέσσερα, διαφορετικού μεγέθους και ύφους δωμάτια συμβουλευτικής υποστήριξης. Στη συνέχεια, ακολουθεί ένας χώρος γραφείων με σταθερούς υπολογιστές, ένας χώρος τραπεζαρίας και ένας άνετος χώρος κουζίνας. Το υλικό που πρωταγωνιστεί στο κτίριο είναι το τσιμέντο ενώ χρησιμοποιήθηκαν και υλικά όπως αλουμίνιο, ξύλο, ρητίνη, γυαλί και καθρέφτες. Περιμετρικά του κτιρίου, η ύπαρξη έντονης φύτευσης προσφέρει μόνο λίγα ανοίγματα με θέα την Γλασκώβη και εξασφαλίζει μια αίσθηση απομόνωσης από το εξωτερικό περιβάλλον. Τα 153

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

OMA υλικά αυτά, σε συνδυασμό με μια ζεστή διακόσμηση και την διαφύλαξη της ιδιωτικότητας, δίνουν την αίσθηση της προστασίας και καλλιεργούν συναισθήματα εμπιστοσύνης και ασφάλειας στους ασθενείς. Ταυτόχρονα, το κτίριο στο εσωτερικό του έχει, σχεδόν από όλους τους χώρους του, θέα προς το πράσινο αίθριο ενώ όλοι οι χώροι επικοινωνούν οπτικά μεταξύ τους. Η ιδέα, πίσω από την οργάνωση του χώρου, είναι ότι ο ασθενής προστατεύει τα συναισθήματά του από το εξωτερικό περιβάλλον, παράλληλα όμως βρίσκεται μέσα στο κτίριο για να μοιραστεί τους φόβους και τις ανησυχίες του αγώνα του. Μπορεί να απελευθερωθεί, μοιράζοντας τις σκέψεις του με ειδικούς και άλλους ασθενείς ενώ ταυτόχρονα να απασχοληθεί με βιβλία, έργα τέχνης στους τοίχους, ομάδες δραστηριοτήτων, μαγειρική αλλά και την απόλαυση ενός ωραίου γεύματος με παρέα. Η ίδια η αρχιτεκτονική, απενοχοποιώντας τον ασθενή και τους δικούς του ανθρώπους, του δίνει την ευκαιρία για ψυχολογική στήριξη, νέα κίνητρα και ευκαιρίες, ώστε να συνεχίσει να ζει συμμετέχοντας σε ποικίλες ομαδικές δραστηριότητες που παρέχονται εξαιτίας του οργανωμένου χώρου. Ο ασθενής, αντί να περιμένει σε ένα νοσοκομειακό δωμάτιο μεταξύ των διαστημάτων των χημειοθεραπειών, μπορεί να επισκέπτεται καθημερινά το κέντρο και να αισθάνεται ενεργός και δραστήριος απασχολούμενος με ό,τι επιθυμεί, χάρη στις κατάλληλες δομές αυτού. (OMA, 2020) Το φαινόμενο του ιατρικού τουρισμού εξυπηρετείται σε μέγιστο βαθμό από τα Maggie’s Centres σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο και σε τρεις ακόμα χώρες όπως η Ισπανία, η Κίνα και η Ιαπωνία. Μετά την ίδρυση του πρώτου κέντρου της Maggie στο Εδιμβούργο το 1996, το Maggie's Cancer Caring Center Foundation έθεσε σε λειτουργία 26 συνολικά κέντρα, αναπτύσσοντας μια σειρά από καινοτόμα κτίρια σχεδιασμένα από αρχιτέκτονες παγκόσμιας κλάσης. Τα Maggie’s Centres βασίζονται στη θεμελιώδη αρχή, ότι η εξαιρετική αρχιτεκτονική και οι καινοτόμοι χώροι μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους να νιώθουν καλύτερα - προκαλώντας την περιέργεια τους και τη φαντασία τους που είναι θεμελιώδους σημασίας για να αισθάνονται ζωντανοί. Οι χώροι τους είναι κάτι περισσότερο από απλώς λειτουργικοί και χρησιμεύουν ως καταφύγιο για όσους λαμβάνουν θεραπεία. Η placebo αρχιτεκτονική παρόλο που εφαρμόζεται σε μικρής κλίμακας κτίρια, όπως σε αυτό το παράδειγμα, φιλοδοξεί να δώσει μια ευχάριστη διαφορετική άποψη από την τυπική αρχιτεκτονική νοσοκομείου, δημιουργώντας ένα χώρο κοινωνίας και σύνδεσης με συνανθρώπους με παρόμοιες εμπειρίες. (Maggie’s , 2020)

154

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 60. Αξονομετρικό διάγραμμα χώρων του Maggie's Centre στο Gartnavel.

155

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Εικόνα 61. Απόψεις από το εσωτερικό του Maggie's Centre στη Γλασκώβη. 156

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 62. Maggie's Centres – Κέντρa γιa Καρκινοπαθείς. 157

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Εικόνα 63. Maggie's Centres – Κέντρa γιa Καρκινοπαθείς. 158

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Εικόνα 64. Maggie's Centres – Κέντρa γιa Καρκινοπαθείς.

159

6. CASE STUDIES– ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Maggie's Centres – Κέντρa γιa Καρκινοπαθείς

Edinburgh - Richard Murphy Architects - 1996

Glasgow - ΟΜΑ - 2011

Dundee - Frank Gehry - 2003

Highlands - Page & Park Architects - 2004

Fife - Zaha Hadid Architects - 2006

West London - Rogers Stirk Harbour & Partners Architects - 2008

Cheltenham - MJP Architects - 2010

Nottingham - Piers Gough of CZWG Architects & Paul Smith - 2011

Swansea - Kisho Kurokawa, Garbers & James Architects - 2011

Newcastle - Cullinan Studio - 2013

Hong Kong - Frank Gehry - 2013

Lanarkshire - Reiach and Hall Architects - 2014

Oxford - Wilkinson Eyre Architects - 2014

Aberdeen - Snøhetta - 2013

Manchester - Foster and Partners - 2016

Cardiff - Dow Jones Architects - 2014

Merseyside - Carmody Groarke Studio - 2014

Tokyo - Cosmos More - 2016

Barcelona – EMBT - 2019

Cambridge – Harvey Norman Architects - 2017

Forth Valley - Garbers & James - 2017

At the Royal Free - Studio Libeskind - 2019

Oldham - dRMM by ALex de Rijke - 2017

Barts - Steven Holl Architects - 2017

Leeds - Heatherwick Studio - 2017

At the Royal Marsden - Ab Rogers Design - 2020

160

7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

162

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το φαινόμενο του ιατρικού τουρισμού γεννά νέες ιδέες αλλά και προβληματισμούς στην αρχιτεκτονική θεωρία και κυρίως στην πρακτική εφαρμογή της αρχιτεκτονικής. Οι αρχιτεκτονικές δομές του ιατρικού τουρισμού, ουσιαστικά, βασίζονται στον συνδυασμό δύο σημαντικών κτιριακών τύπων, αυτού του κτιρίου νοσοκομείου και αυτού του κτιρίου ξενοδοχείου, με αποτέλεσμα να παράγονται κτίρια– υβρίδια. Τα συγκεκριμένα κτιριακά υβρίδια έχουν ομοιότητες με την νοσοκομειακή αλλά και με την ξενοδοχειακή τυπολογία, ενώ ταυτοχρόνως μοιράζονται λειτουργίες, μορφές και αισθήσεις από τις έννοιες της «νοσηλείας» και της «φιλοξενίας», της «θεραπείας» και των «διακοπών». Λόγω της παγκόσμιας ανάπτυξης του ιατρικού τουρισμού τις τελευταίες δεκαετίες και των περιορισμένων σε αριθμό αρχιτεκτονικών έργων για τη συγκεκριμένη μορφή τουρισμού παρατηρούνται πολλές σχεδιαστικές ελευθερίες αλλά και ευθύνες, ενώ εύλογη παρατήρηση είναι η ποικιλία και η πολυμορφία των δομών, καθώς μπορεί να υπάρξουν διαφορές στη κλίμακα και τα μεγέθη των έργων, στις ιατρικές και ξενοδοχειακές παροχές, στο είδος του ιατρικού τουρίστα στον οποίο αυτές απευθύνονται, στις τουριστικές τοποθεσίες, στο κλίμα, στη προσβασιμότητα και πολλές άλλες. Από τα παραπάνω αρχιτεκτονικά παραδείγματα είναι ευδιάκριτος ο ποικιλόμορφος τρόπος της αρχιτεκτονικής έκφρασης, αφού τα κτίρια διαφέρουν σε όλα όσα ήδη αναφέρθηκαν παραπάνω. Συμπερασματικά, ίσως το γεγονός και μόνο ότι, οι δομές ιατρικού τουρισμού εξειδικεύονται σε πολύ συγκεκριμένες θεραπείες και ασθενείς – τουρίστες, είναι και ο λόγος για τον οποίο η κάθε μία είναι μοναδική στο είδος της. Η πολεοδομική και αρχιτεκτονική ανάπτυξη του φαινομένου του ιατρικού τουρισμού και ταυτοχρόνως η ήδη υπάρχουσα εξέλιξη των εξειδικεύσεων του τουριστικού κλάδου και ειδικότερα του ιατρικού τουρισμού γεννά ερωτήματα για την μελλοντική εξέλιξη και διαχείριση των υποδομών του κλάδου αυτού. Η βιομηχανία τουρισμού είναι και θα παραμείνει από τους σημαντικότερους τομείς της οικονομίας παγκοσμίως αλλά και για την χώρα μας, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει μια ακόρεστη ποικιλία μορφών τουρισμού που οδηγεί σε νέες προτάσεις για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου ή των διακοπών. Συνεπώς, όπως οι ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις μετουσιώνονται ανάλογα την μορφή τουρισμού που αυτές «υπηρετούν», έτσι και στην περίπτωση του ιατρικού τουρισμού μεταλλάσσονται σε υβρίδια «ιατρικών ξενοδοχείων», «τουριστικών νοσοκομείων», «θεραπευτικών κέντρων διακοπών» και πολλά άλλα. Παράλληλα, στον ιατρικό κλάδο, οι υποδομές ιατρικής περίθαλψης και, πιο συγκεκριμένα, οι νοσοκομειακές εγκαταστάσεις περνούν μια κρίση ταυτότητας, διαφορετική από την εξελικτική πορεία και μετεξέλιξη των ξενοδοχειακών υποδομών τουρισμού. Με τη πάροδο των χρόνων, οι ιατρικές εγκαταστάσεις, οι μονάδες διάγνωσης, θεραπείας και υγείας μπορεί να εξειδικεύονται, (ανάλογα με την ποικιλία των ιατρικών ειδικοτήτων και των ιατρικών μεθόδων θεραπείας, τις παθήσεις, τις ασθένειες και την φροντίδα των ασθενών), αλλά είναι φανερή η ανάγκη ανανέωσης του σύγχρονου συστήματος νοσηλείας με κύριο αντικείμενο 163

7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

την καλύτερη φροντίδα για τον άνθρωπο. Η ανάγκη αυτή διαφαίνεται όχι μόνο από την ύπαρξη της ανερχόμενης περίθαλψης του ιατρικού τουρισμού αλλά και από τις υπάρχουσες εξελίξεις του συστήματος υγείας και της ιατρικής παγκοσμίως. Σε βίντεο που παρήγαγαν οι OMA (Office for Metropolitan Architecture) με τίτλο “Hospital of the Future”, στο οποίο παρουσιάζουν, επεξηγούν και επαναδιαπραγματεύονται την έννοια του νοσοκομείου, αναφερόμενοι στους παραπάνω προβληματισμούς, υπό το πρίσμα της αρχιτεκτονικής. Αναφέρονται στην ανάγκη για ανανέωση του σύγχρονου συστήματος νοσηλείας, παρατηρώντας ότι τα νοσοκομειακά κτίρια με την πάροδο του χρόνου γίνονται όλο και πιο «αναλώσιμα». Η διάρκεια ζωής των νοσοκομείων είναι αρκετά μειωμένη σε σχέση με το παρελθόν και αυτό έρχεται σε αντίθεση με το προσδόκιμο ζωής του ανθρώπου που ολοένα και αυξάνεται. (OMA, 2019)

Εικόνα 65. Διάγραμμα των OMA για την μείωση του προσδόκιμου ζωής των νοσοκομειακών κτιρίων.

164

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Στο ίδιο βίντεο οι ΟΜΑ αναρωτιούνται αν η ιατρική περίθαλψη βρίσκεται στα πρόθυρα μιας παγκόσμιας εξέλιξης και ποια μορφή θα έχει η φροντίδα των ασθενών του μέλλοντος. Επικεντρώνονται στο νοσοκομείο του μέλλοντος και προσπαθούν να περιγράψουν τις λειτουργίες του, τη μορφή του. Διερωτώνται εάν το νοσοκομείο «θα εμπεριέχει θεραπεία; πρόληψη; καινοτομία; ενσυναίσθηση; τεχνολογία; μη τεχνολογία; την ευεξία των ασθενών; ή και του προσωπικού; θα είναι αποστασιοποιημένο ή ενσωματωμένο; ή η άμεση φροντίδα θα μπορεί να παρέχεται και εκτός νοσοκομείου;». Θέτουν ακόμη τα ερωτήματα: «Τι θα συνέβαινε αν ένα νοσοκομείο ήταν συνεργατικό; Αν ένα νοσοκομείο ήταν φιλόξενο; Αν ήταν ένας τόπος για χαλάρωση; Ένα μέρος με θέα; Ένα μέρος ανταλλαγής ιδεών; Ένα μέρος για αναψυχή; Ένα μέρος στην πόλη; Ή ακόμα και η ίδια η πόλη;» Και καταλήγουν με το σχόλιο ότι το νοσοκομείο μπορεί να είναι «μια αστική κατάσταση πανταχού παρούσα». (OMA, 2019) Διατυπώνεται λοιπόν έντονος προβληματισμός για το αν ένα νοσοκομείο θα πρέπει να είναι μόνο νοσοκομείο. Ένα νοσοκομείο σήμερα είναι ένα κέντρο, εύκολα προσβάσιμο από όλους. Θα έπρεπε λοιπόν να αποτελεί ένα χώρο φιλόξενο και όχι ψυχρό, ένα χώρο που να βελτιώνει την ψυχολογία του ασθενή, των συγγενών αλλά και των εργαζομένων, ένα χώρο που να συνδυάζει την ίαση με την ξεκούραση; Μήπως ο ιατρικός τουρισμός είναι μια

πρώτη προσπάθεια «εξυγίανσης» ενός ξεπερασμένου συστήματος υγείας; Ο Rem Koolhaas, το 2014, στην ομιλία του στη Βενετία στα πλαίσια διοργάνωσης της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής με τίτλο “Fundamentals: Elements of Architecture”, σχολιάζοντας το «έξυπνο» σπίτι του μέλλοντος, περιγράφει ότι στο μέλλον «τα πατώματα θα έχουν τη δυνατότητα να εντοπίζουν αρρώστιες, απλά και μόνο ζυγίζοντας τον χρήστη και μετρώντας την θερμοκρασία του, θα ειδοποιούν, σε περίπτωση κάποιας πτώσης, την άμεση βοήθεια, ενώ θα μπορεί πιθανόν το πάτωμα να λειτουργεί παράλληλα και ως ανελκυστήρας… οι τουαλέτες θα μπορούν να καταγράφουν την υγεία και να κάνουν βιοχημικές εξετάσεις μετά από κάθε χρήση και διαγνώσεις ασθενειών…». (Koolhaas, 2014) Η πρόκληση για την Ελλάδα είναι να αποτελέσει «παράδεισο» για τον ιατρικό τουρίστα, χωρίς να χάσει τον χαρακτήρα της και την αυθεντικότητα της φιλοξενίας που προσφέρει, εκμεταλλευόμενη το πλεονέκτημα του μεσογειακού «θεραπευτικού» κλίματος. Μπορεί να εκμεταλλευτεί τα όμορφα τοπία της και τα αξιοπρόσεκτα ιστορικά μνημεία της, το έμφυτο χαρακτηριστικό των κατοίκων της για την φιλοξενία, το εξειδικευμένο και πολύ καλά εκπαιδευμένο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό που διαθέτει με την παράλληλη ανάπτυξη κατάλληλων πολεοδομικών και αρχιτεκτονικών υποδομών, ώστε να μπορέσει να μετατρέψει το “hospital” σε “hospitality” για τον σύγχρονο ιατρικό τουρίστα.

165

7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Εικόνα 66. Με την ολοκλήρωση του νέου Γενικού Νοσοκομείου Κομοτηνής ΙΣΝ, που αναμένεται το καλοκαίρι του 2024, από τους RPBW architects (Renzo Piano Building Workshop), θα αποτελέσει πρότυπο δημόσιας νοσηλείας, περίθαλψης και φροντίδας για την περιοχή και όχι μόνο. 166

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

168

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΑ ΒΙΒΛΙΑ 

Allen, G., Joseph. 2017. Building Evidence for Health – The 9 foundations of a healthy building. Boston. Harvard T.H. Chan University - School of Public Health.



Betsky, Aaron, Jencks, Charles, Swaan, Abram, Ulrich, Roger, Verderber, Stephen and Wagenaar, Cor. 2006. The Architecture of Hospitals. Netherlands. NAi Uitgevers Publications.



Bloomberg, Michael, Rubens, and Burney, David, and Farley, Thomas, and Sadik – Khan, Janette. 2010. Guidelines Design Active Promoting Physical Activity and Health in Design. New York. Editor Cheng + Snyder.



Borasi, Giovanna, and Zardini, Mirko. 2012. Imperfect Health – The Medicalization of Architecture

(Canadian Centre for Architecture). Zurich. Lars Muller Publishers. 

Carpman, Janet, and Grant, Myron. 2016. Design that cares: Planning Health Facilities for Patients

and Visitors (3rd Edition). Jossey Bass A Wiley Brand Publications. 

Lewis, Charlton, Thomas. 1969. Elementary Latin Dictionary. Oxford. Oxford University Press.



Lough, John (Editor). 1954. The Encyclopedie of Diderot and D'Alembert - Selected Articles edited

with an Introduction by John Lough. Cambridge. Cambridge University Press. 

Eickstedt, Klaus, Valtin. 2001. Το Ασκληπιείον του Πειραιώς – Αρχαίοι Τόποι και Μουσεία της

Ελλάδος. Αθήνα. Εκδόσεις Βιβλιοθήκης της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρίας. 

Ekici, Didem, and Schrank, Sarah. 2017. Healing Spaces, Modern Architecture, and the Body –

Studies in Architecture. New York. Routledge Publications. 

Haggard, Liz, and Hosking, Sarah. 1999. Healing the Hospital Environment: Design, Management

and Maintenance of Healthcare Premises. London. E & FN Spoon Publications. 

Hunziker, Walter, and Krapf, Kurt. 1941. Tourism as the sum of the phenomena and relationships

arising from the travel and stay of non - residents. Zurich. Publications Association International Expert Scientific Tourism (AIEST). 

Kaf Al – Ghazal, Sharif. 2007. The Origin of Bimaristans (Hospitals) in Islamic Medical History. Manchester. FSTC Publications (Foundation for Science, Technology and Civilisation).

169

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ



Larsen, Jonas, and Urry, John. The Tourist Gaze 3.0. 2011. India. SAGE Publications Ltd.



Lunt, Neil, Smith, Richard D., Exworthy, Mark, Green, Stephen T., Horsfall, Gary D., and Mannion, Russell. 2011. Medical Tourism: Treatments, Markets and Health System Implications: A scoping

review. York. Published by OECD. 

Mac Cannell, Dean. 1999. The Tourist – A new theory of the leisure class. Los Angeles. University of California Press.



Munro, Julie, W. 2012. Best Practices in Medical Tourism: What is Medical Tourism? Toward a

practical understanding of medical tourism and medical travel, wellness tourism, health tourism and health travel. USA. Published by MTQUA – Medical Travel Quality Alliance. 

Pevsner, Nikolaus. 1976. A history of building types. New Jersey. Princeton University Press.



Seidler, Harry. 2013. The Grand Tour – Travelling the Word with an Architect’s Eye. China. Taschen.



Smith, Melanie, and Puczko, Laszlo. 2009. Health and wellness tourism. New York. Routledge Publications – Taylor & Francis Group.



Sternberg, Esther. 2009. Healing Spaces – The Science of Place and Well-Being. Cambridge. The Belknap Press Harvard University Press.



Sullivan, Karen, and Verma, Harish, and Warrier, Gopi. 2001. Secrets of Series: Secrets of Ayurveda. United Kingdom. Dorling Kindersley Publications.



Urry, John. 2002. Consuming Places. New York. Routledge Publications – Taylor & Francis Group.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ 

Αίσωπος, Γιάννης, (επιμ.). 2015. Τοπία Τουρισμού: Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα. Αθήνα. Εκδόσεις Δομές.



Αμερικάνου, Ελένη, και Εξαρχόπουλος, Πάνος, (επιμ). 2007. Do.co.mo.mo.: Μοντερνισμός και

αρχιτεκτονική εκπαίδευση. Αθήνα. Εκδόσεις Futura. 

Ανδρουτσόπουλος, Γρηγόριος, Δημήτριος. 1960. Το ιεροθεραπευτήριο του Αμφιαράου εν Ωρωπώ. Αθήναι. Εκδόσεις Εν Αθήναι. 170

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 

Αραβαντινός, Παναγιώτης, Αριστείδης. 2001. Ασκληπιός και Ασκληπιεία. Αθήνα. Εκδόσεις Λειψία.



Βαρβαρέσος, Στέλιος. 1998. Τουρισμός: έννοιες, μεγέθη, δομές, η ελληνική πραγματικότητα. Αθήνα. Εκδόσεις Προπομπός.



Βαρβαρέσος, Στέλιος. 2007. Τουρισμός – Οικονομικές Προσεγγίσεις. Αθήνα. Εκδόσεις Προπομπός.



Βορροπούλου, Νέλλη, και Σίμου, Έφη. 2004. Ταξιδιωτική Ιατρική – Οδηγός Υγείας και Ασφάλειας

για Ταξιδιώτες. Αθήνα. Εκδόσεις Προπομπός. 

Γείτονα, Μαίρη, και Σαραντόπουλος, Ιωάννης. 2015. Ιατρικός Τουρισμός – Επένδυση στην Υγεία &

Οικονομία. Αθήνα. Εκδόσεις Παπαζήση. 

Γκρίμπα, Ελευθερία, Κοκκώσης, Χάρης, και Τσάρτας, Πάρις. 2011. Ειδικές και Εναλλακτικές

Μορφές Τουρισμού – Ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού. Αθήνα. Εκδόσεις Κριτική. 

Δοξιάδης, Αρίστος, Κατσάπη, Αγγελική, Σουλιώτης, Κυριάκος (Ομάδα Μελέτης) και Τούντας, Γιάννης (Επιστημονικός Σύμβουλος). 2012. Ανάπτυξη του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα –

Μελέτη που ανατέθηκε από το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας και εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής. Αθήνα. Ι.Κ.Π.Ι. (Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής. 

Καββαδίας, Παναγής. 1914, Το ιερόν του Ασκληπιού εν Επιδαύρω και η θεραπεία των ασθενών. Αθήνα. Εκδόσεις Περρή.



Καλφιώτης, Σταύρος. 1972. Εισαγωγή εις τη θεωρία του τουρισμού. Αθήνα. Εκδόσεις Κούρος.



Κολτσιδόπουλος, Γεώργιος, Δημήτριος. 2005. Τουρισμός - Θεωρητική προσέγγιση. Αθήνα. Εκδόσεις Έλλην.



Κοντουδάκη, Αικατερίνη, Μυλωνόπουλος, Δημήτριος. 2011. Επικοινωνιακή Πολιτική στο Δημόσιο

Τομέα Τουρισμού – Στρατηγικές και τεχνικές στα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα. Εκδόσεις Νομικής Βιβλιοθήκης. 

Κούζης, Αριστοτέλης. 1929. Η ιστορία της Ιατρικής – Ά Τόμος. Αθήναι. Εκδόσεις Πυρσού.



Κουκουλές, Φαίδων. 1948. Βυζαντινών βίος και πολιτισμός – Τόμος Β’. Αθήνα. Εκδόσεις Παπαζήση.



Μπαμπινιώτης, Γεώργιος. 2019. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα. Κέντρο Λεξικολογίας.

171

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Μυλωνόπουλος, Δημήτριος, και Κοντουδάκη, Αικατερίνη. 2011. Επικοινωνιακή Πολιτική στο

Δημόσιο Τομέα Τουρισμού – Στρατηγικές και τεχνικές στα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα. Εκδόσεις Νομικής Βιβλιοθήκης. 

Νεοφώτιστος, Γιώργος. 2011. Στα βήματα του Ασκληπιού. Κρήτη. Εκδόσεις Μύστις.



Ξανθόπουλος, Κώστας. 2003. Κτηριολογία του τομέα περίθαλψης, το νοσοκομείο (σημειώσεις για

το μάθημα κατεύθυνσης ΜΚ - 090). Πάτρα. Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών. 

Πανέτσος, Α., Γεώργιος, και Σούλης, Νίκος, (επιμ). 2017. Room 18 – To νέο αστικό ξενοδοχείο. Αθήνα. Εκδόσεις Δομές.



Τούντας, Γιάννης, (Συντονιστής Μελέτης). 2019. Η Ανάπτυξη Του Τουρισμού Τρίτης Ηλικίας Στην

Ελλάδα Και Η Συμβολή Του Τουρισμού Υγείας. Αθήνα. ΔιαΝΕΟσις – Οργανισμός Έρευνας και Ανάλυσης. Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ). 

Τσάρτας, Πάρις. 1996. Τουρίστες, Ταξίδια, Τόποι: Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις στον Τουρισμό. Αθήνα. Εκδόσεις Έξαντας.

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΑ ΑΡΘΡΑ 

Abinama, Arash, and Jafari, Masoud. 2015. “The Impact of the Design of Hospitals on Hospital Hoteling, Healing Process and Medical Tourism” in Modern Applied Science Book. Ontario. Published by Canadian Center of Science and Education.



Beers, Collin, and O'Shea, Jennifer. 2010. “Hotel or Hospital-ity?” online on Healthcare Design Magazine

(https://www.healthcaredesignmagazine.com/architecture/hotel-or-hospital-

ity/?hilite=%27health%27%2C%27hotel%27%2C%27resort%27,

τελευταία

πρόσβαση

14/2/2020, ώρα 12:50 μ.μ.). HCD Mag (Healthcare Design Magazine). 

Bilsbarrow, Anne, and Patterson, Mark. 2009. “Toward a New Vocabulary for Healthcare Design” online

Healthcare

Design

Magazine

(https://www.healthcaredesignmagazine.com/architecture/toward-new-vocabulary-healthcaredesign/?hilite=%27health%27%2C%27hotel%27%2C%27resort%27,

τελευταία

πρόσβαση

14/2/2020, ώρα 1:03 μ.μ.). HCD Mag (Healthcare Design Magazine).

172

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 

Cooper– Marcus, Clare. 2003. “Healing Havens” online on Landscape Architecture Magazine (Vol. 93, No. 8, https://www.jstor.org/stable/44673766, τελευταία πρόσβαση 17/11/2019, ώρα 10:16 μ.μ.). Published by American Society of Landscape Architects.



DiNardo, Anne. 2014. “Medical Tourism Spotlight: Embryo Clinic IVF Unit” online on Health Design Magazine

(https://www.healthcaredesignmagazine.com/trends/architecture/medical-tourism-

spotlight-embryo-clinic-ivf-unit, τελευταία πρόσβαση 12/2/2020, ώρα 12:20 μ.μ.). HCD Mag (Health Design Mag). 

DiNardo, Anne. 2014. “Medical Tourism: An evolving market that’s ripe for growth and opportunity” online

Healthcare

Design

Magazine

(https://www.healthcaredesignmagazine.com/trends/architecture/ medical-tourism-evolving-marketthats-ripe-growth-and-opportunity/, τελευταία πρόσβαση 12/2/2020, ώρα 11:50 π.μ.). HCD Mag (Healthcare Design Magazine). 

Horowitz, Michael D., Rosensweig, Jeffrey A., and Jones, Christopher A. 2007. “Medical Tourism: Globalization of the Healthcare Marketplace” online on National Center for Biotechnology Information

database

(https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2234298/,

τελευταία πρόσβαση 1/2/2020, ώρα 11:09 μ.μ.). MedGenMed Journal (Medscape General Medicine). 

Jencks, Charles. 2006. “Maggie Centres and the Architectural Placebo” on The Architecture of

Hospitals Book. Netherlands. NAi Uitgevers Publications. 

Miller, Timothy, S. 1978. The knights of Saint John and the hospitals of the Latin West. Online Article on

The

University

Chicago

(https://www.journals.uchicago.edu/doi/citedby/10.2307/2849782,

Press τελευταία

Journals πρόσβαση

8/2/2020, ώρα 12:37 μ.μ.). Speculum Magazine (A Journal of Medieval Studies). 

Rosenthal, Elisabeth. 2013. Is This a Hospital or a Hotel?. Online Article on The New York Times (https://www.nytimes.com/2013/09/22/sunday-review/is-this-a-hospital-or-a-hotel.html, τελευταία πρόσβαση 14/2/2020, ώρα 12:57 μ.μ.). The New York Times.



Theodore, David. 2017. The decline of the Hospital as a Healing Machine – Article in Healing Spaces,

Modern Architecture, and the Body (Studies in Architecture) Book. New York. Routledge Publications. 

Warren, Peter. 2007. The Evolution of the Sanatorium: The First Half-Century, 1854-1904. Online Article

173

National

Center

for

Biotechnology

Information

database

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17214126, τελευταία πρόσβαση 6/12/2019, ώρα 5:10 μ.μ.). Canada. University of Manitoba - Faculty of Medicine. 

Rabin, Roni, Caryn. 2014. Hospitals Take Cues From The Hospitality Industry. Online Article on Kaiser Health News (https://khn.org/news/hospitals-take-cues-from-the-hospitality-industry/, τελευταία πρόσβαση 14/2/2020, ώρα 1:12 μ.μ.). KHN (Kaiser Health News).

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΡΘΡΑ 

Αίσωπος, Γιάννης. 2017. «Επανεισάγοντας την αρχιτεκτονική στην τουριστική κατοίκηση» στο βιβλίο

Room 18: To νέο αστικό ξενοδοχείο. Πανέτσος, Α., Γεώργιος, και Σούλης, Νίκος, (επιμ). Αθήνα. Εκδόσεις Δομές. 

Δρόσσου, Ελίνα. 2017. «Ιατρείο πλαστικής χειρουργικής στη Ρόδο – Σχέσεις και αναφορές» στο Ek – Architecture Plus Design Magazine. (Τεύχος 215, Interiors). EK ARCHITECTURAL PUBLICATIONS LTD.



Ηλιάδου, Ελένη, και Κοτρώτσιου, Στυλιανή, και Παπαχατζής, Αλέξανδρος, Αχιλλέας. 2012. «Η επίδραση του αστικού περιβάλλοντος στην υγεία του ανθρώπου» στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Διεπιστημονική

Φροντίδα

Υγείας»

(Τόμος

4ος,

Τεύχος

2ο)

http://www.inhealthcare.gr/assets/uploads/manuscripts/a82d726781bc16e8f819f787d181ec3 d.pdf, Τελευταία Πρόσβαση 17/2/2020, ώρα 11:04 π.μ.. Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας. 

Κατσιφαράκης, Παντελεήμων. 2016. «Nephroxenia Vacation Dialysis Center» στο Ek – Architecture Plus Design Magazine. (Τεύχος 205, Τεχνολογία Υγείας). EK ARCHITECTURAL PUBLICATIONS LTD.



Τουρνικιώτης, Παναγιώτης. 2007. «Ο επαναπροσδιορισμός του σώματος: Ο αθλητισμός στη Μοντέρνα Αρχιτεκτονική» στο βιβλίο Do.co.mo.mo.: Μοντερνισμός και αρχιτεκτονική εκπαίδευση. Αμερικάνου, Ελένη, και Εξαρχόπουλος, Πάνος, (επιμ). Αθήνα. Εκδόσεις Futura.

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 

Kazemi, Zahra. 2007. Study of effective factors for attracting medical tourism in Iran. Master Thesis. Netherlands. Lulea University of Technology. 174

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 

Αποστολοπούλου, Μαρία. 2007. Το Μάρκετινγκ Τουριστικών Προϊόντων Πολιτισμικού Τουρισμού:

Η Περίπτωση του Μυστρά. Διπλωματική Μελέτη. Αθήνα. Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. 

Γαβριηλίδης, Δημήτρης. 2018. Το Γυαλί στην Αρχιτεκτονική – Η επανάσταση που έφερε η χρήση

του γυαλιού κύρια κατά την περίοδο του Μοντερνισμού. Ερευνητική Εργασία. Πάτρα. Πανεπιστήμιο Πατρών – Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. 

Διαμαντάκη, Ευαγγελία, και Σταθοπούλου, Σοφία. 2008. Τουρισμός Υγείας. Πτυχιακή Εργασία. Ηράκλειο. Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων Α.Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου - Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης.



Καλλιανίδη, Θεοδώρα. 2005. Οι ατμοσφαιρικοί χώροι των λουτρών – Σημερινά Μουσεία. Πτυχιακή Εργασία. Βόλος. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας – Σχολή Επιστημών του Ανθρώπου, Τμήμα Μουσειοπαιδαγωγικής Εκπαίδευσης.



Κούρκουλου, Ελένη. 2011. Ο Τουρισμός Υγείας και η ανάπτυξη του στην Ελλάδα, με ιδιαίτερη

προσέγγιση στον Ιαματικό Τουρισμό Ευεξίας. Πτυχιακή Εργασία. Ηράκλειο. Ανώτατο Τεχνολογικό Ίδρυμα Κρήτης, Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας – Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων. 

Μαντζουράνη, Καλλιόπη, και Τζιφάκη, Χρυσή. 2006. Επιπτώσεις – Προοπτικές Εξέλιξης του

Εναλλακτικού Τουρισμού στην Ελλάδα. Πτυχιακή Εργασία. Ηράκλειο. Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων Α.Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου - Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης. 

Νικηφοράκης, Νίκος, και Στρατουδάκης, Νίκος. 2016. Ο Ιατρικός Τουρισμός ως παράγοντας

ανάκαμψης του κλάδου των κατασκευών στην Ελλάδα. Πτυχιακή Εργασία. Αθήνα. Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τ.Τ. – Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών, Τμήμα Πολιτικών Δομικών Έργων. 

Πετρόπουλος, Παναγιώτης. 2018. Από το αποχετευτικό σύστημα στο ψυχαναλυτικό ντιβάνι,

Ερμηνείες της Υγείας στην αρχιτεκτονική. Ερευνητική Εργασία. Πάτρα. Πανεπιστήμιο Πατρών, Πολυτεχνική Σχολή – Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. 

Σκλάβου, Ευαγγελία, και Τζουβουδάκης, Ιωάννης. 2016. Η πρόσβαση στη θέα και ο ρόλος της στην

αξιοποίηση του αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος των θαλάμων νοσηλείας. Ερευνητική Εργασία. Αθήνα. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο – Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών.

175

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Στάθης, Θεοφάνης. 2019. Αρχιτεκτονική (Από)Θεραπεία - Η συμβολή των αισθήσεων στην

αποκατάσταση. Ερευνητική Εργασία. Χανιά. Πολυτεχνείο Κρήτης - Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. 

Σταυρόπουλος, Ιωάννης. 2018. Το Παλαιό Νοσοκομείο των Ιπποτών της Ρόδου. Ερευνητική Εργασία. Πάτρα. Πανεπιστήμιο Πατρών, Πολυτεχνική Σχολή – Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών.



Τεγκελίδης, Αδαμάντιος. 2011. Στρατηγικές Ελέγχου στην Αρχιτεκτονική: από τη μονάδα στο

πλήθος. Ερευνητική Εργασία. Πάτρα. Πανεπιστήμιο Πατρών, Πολυτεχνική Σχολή – Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. 

Τσόκα, Iωάννα. 2008. Στρατηγική και Ιατρικός Τουρισμός: Η περίπτωση της Ελλάδας. Διπλωματική εργασία. Αθήνα. Πανεπιστήμιο Πειραιώς – Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επικοινωνίας.



Τσορώνη, Βασιλική, Γεωργία. 2013. Ιατρικός Τουρισμός. Πτυχιακή Εργασία. Καλαμάτα. Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό ίδρυμα Καλαμάτας - Σχολή Διοίκησης Οικονομίας, Τμήμα Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας.



Φιλιπποπούλου, Κέλλυ. 2017. Οι χωρικές μεταλλάξεις των Ελληνικών Λουτροπόλεων. Ερευνητική Εργασία. Πάτρα. Πανεπιστήμιο Πατρών, Πολυτεχνική Σχολή – Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών.



Χωραφά, Ελένη. 2010. Ιαματικός Τουρισμός και η περίπτωση των λασπόλουτρων στον δήμο

Φιλίππων. Πτυχιακή Εργασία. Καβάλα. Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Καβάλας – Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας, Τμήμα Λογιστικής.

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 

Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ν. 3498/2006. Ανάπτυξη ιαματικού τουρισμού και λοιπές διατάξεις. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 230/Α/24-10-2006).



Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ν. 4179/2013. Απλούστευση διαδικασιών για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στον τουρισμό, αναδιάρθρωση του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού και λοιπές διατάξεις. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 175/Α/8-82013).



Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ν. 4276/2014. Απλούστευση διαδικασιών λειτουργίας τουριστικών επιχειρήσεων και τουριστικών υποδομών, ειδικές μορφές τουρισμού και άλλες διατάξεις. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 155/Α/30-9-2014). 176

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 

Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ν. 4582/2018. Θεματικός τουρισμός – Ειδικές μορφές τουρισμού – Ρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου στον τομέα του τουρισμού και της τουριστικής εκπαίδευσης - Στήριξη τουριστικής επιχειρηματικότητας και άλλες διατάξεις. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 208/Α/11-12-2018).

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ 

http://cf.cdn.unwto.org/sites/all/files/docpdf/glossaryenrev.pdf

(τελευταία

πρόσβαση

11/11/2019, ώρα 9:11 μ.μ.) Αρχείο PDF στην ιστοσελίδα του World Tourism Organization (UNWTO) με τίτλο “Understanding Tourism: Basic Glossary”, 2007. 

https://www.britannica.com/topic/tourism (τελευταία πρόσβαση 10/11/2019, ώρα 9:54 π.μ.) Άρθρο στην ηλεκτρονική έκδοση της “ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA” του John K. Walton, αναρτήθηκε το 27/01/2012



https://www.ayurveda-hellas.gr/gr/el/content/elemeea (τελευταία πρόσβαση 3/12/2019, ώρα 1:36 μ.μ.) Επίσημη ιστοσελίδα της ΕΛ.Ε.Μ.Ε.Ε.Α. (Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Εφαρμογής της Επιστήμης της Αγιουρβέδα).



https://www.who.int/about/who-we-are/frequently-asked-questions

(τελευταία

πρόσβαση

29/2/2020, ώρα 2:20 μ.μ.) Επίσημη ιστοσελίδα της W.H.O (World Health Organisation) 

https://www.ene.gr/ (τελευταία πρόσβαση 29/2/2020, ώρα 2:55 μ.μ.) Επίσημη ιστοσελίδα της Ελληνικής Νεφρολογικής Εταιρείας.



http://www.ivo.gr/ (τελευταία πρόσβαση 29/2/2020, ώρα 3:00 μ.μ.) Επίσημη ιστοσελίδα του Ι.Ν.Ο. (Ινστιτούτου Οπτικής και Όρασης).



https://darchstudio.com/ (τελευταία πρόσβαση 19/2/2020, ώρα 12:49 μ.μ.) Επίσημη ιστοσελίδα του αρχιτεκτονικού γραφείου Darch Studio.



https://www.nephroxenia.com/gr/facilities (τελευταία πρόσβαση 19/2/2020, ώρα 2:32 μ.μ.) Επίσημη ιστοσελίδα του Κέντρου Διακοπών Αιμοκάθαρσης Nephroxenia.



http://www.mtgreece.org/el (τελευταία πρόσβαση 19/2/2020, ώρα 2:40 μ.μ.) Ιστοσελίδα MT Greece – Medical Tourism in Greece.

177

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

https://3xn.com/project/patient-hotel (τελευταία πρόσβαση 3/3/2020, ώρα 10:22 μ.μ.) Επίσημη ιστοσελίδα του αρχιτεκτονικού γραφείου 3ΧΝ architects.



https://www.dezeen.com/2015/11/14/3xn-rigshospitalet-hospital-accommodation-buildingcopenhagen-stone-walls-balconies/ (τελευταία πρόσβαση 3/3/2020, ώρα 10:28 μ.μ.).

ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 

https://vimeo.com/35058648 (τελευταία πρόσβαση 10/11/2019, ώρα 10:33 π.μ.), ΟΜΑ, “Hospital

of the Future” – by Office for Metropolitan Architecture, ανέβηκε στις 28/7/2019, 11:03 π.μ. στο Vimeo. 

https://www.youtube.com/watch?v=VxNlGg9FfHw&feature=share&fbclid=IwAR1U56z_hPAo6FtXRJ3 4_ast19UOZkx-O6EefqD1qXnj-g1Ng9aghnmWUUY (τελευταία πρόσβαση 18/11/2019, ώρα 8:55 μ.μ.), Jerry Ong, “Let's architecture wellness into hospitals” – TEDxSingapore 2015, ανέβηκε στις 16/12/2015 στο Youtube.



https://www.youtube.com/watch?v=7zBOPRs1yRE&t=15s (τελευταία πρόσβαση 18/11/2019, ώρα 9:01 μ.μ.), Esther Sternberg, “Healing spaces - the science of place and well-being” - TEDxTucson 2013, ανέβηκε στις 16/12/2014 στο Youtube.



https://www.youtube.com/watch?v=pXZQflGQb5c (τελευταία πρόσβαση 1/12/2019, ώρα 2:20 μ.μ.), Αγριμανάκη Κατερίνα , «Μία ξενάγηση στο ξενοδοχείο του Διαστήματος» - CNN Greece, ανέβηκε στις 8/4/2016 στο Youtube.



https://www.youtube.com/watch?v=QkVcZuAikrI&t=1157s (τελευταία πρόσβαση 7/12/2019, ώρα 9:13 μ.μ.), “Building Hope: The Maggie's Centers” - Full BBC Documentary, ανέβηκε στις 6/11/2016 στο Youtube.

178

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΙΚΟΝΩΝ 

Εικόνα 1. Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, πίνακας του Ιερώνυμου Μπος. (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F_%CE%BA%CE%AE%CF%80%CE%BF%CF%82_%CF%84 %CF%89%CE%BD_%CE%B5%CF%80%CE%AF%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CF%89%CE%BD_% CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B1%CF%8D%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 8:52 μ.μ.)



Εικόνα 2.“A view? Oh a view! How delightful a view is!”, Miss Bartlett, στην ταινία “A Room with a

View”. (James Ivory, 1985). (φωτογραφία από προσωπικό αρχείο) 

Εικόνα 3. Αναμνηστική κάρτ ποστάλ του νεαρού Charles – Edouard Jeanneret (Le Corbusier), με

σκίτσο του στο πίσω μέρος από το ταξίδι του στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο (1907 – 1911), όντας ταξιδιώτης επηρεασμένος από την μακραίωνη παράδοση του “Grand Tour”. (https://www.archdaily.com/784616/drawing-on-the-road-the-story-of-a-young-le-corbusiers-travelsthrough-europe, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 10:31 μ.μ.) 

Εικόνα 4. Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής επιστήμης. (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hippocrates.jpg, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 9:58 μ.μ.)



Εικόνα 5. Σχέδιο αναπαράστασης του «Θόλου» του Ασκληπιείου της Επιδαύρου. (οικοδομήθηκε το

365 - 335 π.Χ.). (http://ellinondiktyo.blogspot.com/2017/03/blog-post_5.html, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 11:30 μ.μ.) 

Εικόνα 6. Ο Ναός του Ασκληπιού αποτελεί το κεντρικό οικοδόμημα του Ιερού της Επιδαύρου.

(οικοδομήθηκε το 380 - 370 π.Χ.). (http://ellinondiktyo.blogspot.com/2017/03/blog-post_5.html, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 11:31 μ.μ.) 

Εικόνα 7. Λουτρά στον καταρράκτη Roben του όρους Oyama. Τρίπτυχος πίνακας του Ichiyusai

Kuniyoshi 1907 μ.Χ. (https://research.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?ass etId=695755001&objectId=785812&partId=1, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 11:48 μ.μ.) 

Εικόνα 8. Το σανατόριο του Brehmer, στα τέλη του 1870 μ.Χ., στο Görbersdorf. Απεικόνιση του

1880 μ.Χ. (https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/digital-improved-reproductionbrehmers-sanatorium-late-1870-news-photo/1158802548 179

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Εικόνα 9. “La Miseria”, πίνακας του 1886 μ.Χ. από τον Cristóbal Rojas. (https://twinrhino.be/sanatorium-for-curing-tuberculosis/, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 10:25 π.μ.)



Εικόνα 10. Το 1999 η “Blue Lagoon” της Ισλανδίας μετατράπηκε σε παγκόσμιας κλάσης

τουριστικό θέρετρο. (https://guidetoiceland.is/best-of-iceland/blue-lagoon-the-ultimate-guide, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 10:29 π.μ.) 

Εικόνα 11. Τουρισμός υγείας: ίαση και ξεκούραση. (εικόνα από προσωπικό αρχείο.)



Εικόνα 12. "Startups Look to Mainstream Medical Tourism", εικονογραφία του Andrea

Chronopoulos στο Bloomberg BusinessWeek (2018). (https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-07-12/startups-look-to-mainstream-medicaltourism, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 11:30 π.μ.) 

Εικόνα 13. Χάρτης με τους δημοφιλέστερους προορισμούς ιατρικού τουρισμού. (εικόνα από προσωπικό αρχείο με δεδομένα από την ιστοσελίδα http://www.medjourneys.com/, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 1:16 μ.μ.)



Εικόνα 14. Αφίσα για την καμπάνια προώθησης του ιατρικού τουρισμού στην Ινδία. (http://www.harvarddesignmagazine.org/issues/40/the-non-spaces-of-medical-tourism, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 1:16 μ.μ.)



Εικόνα 15. Διαφήμιση για τον ιατρικό τουρισμό στο Λας Βέγκας. (https://www.agoodson.com/medical-tourism/, τελευταία πρόσβαση 5/3/2020, ώρα 1:16 μ.μ.)



Εικόνα 16. Σκίτσο από τον Steve Wacksman για τη διαδικτυακή εφημερίδα “The Boston Globe”. (https://www.bostonglobe.com/magazine/2012/10/27/adventures-medicaltourism/llTdoNVmbVsd1XK7BM3epJ/story.html, τελευταία πρόσβαση 6/3/2020, ώρα 6:40 μ.μ.)



Εικόνα 17. Ελαιογραφίες “Chamber” (αριστερά) και “Annexe” (δεξιά) από τον καλλιτέχνη Justin

Mortimer το 2012. (https://www.artsy.net/artist/justin-mortimer, τελευταία πρόσβαση 6/3/2020, ώρα 6:59 μ.μ.) 

Εικόνα 18. Ελαιογραφία του Justin Mortimer με τίτλο “Crèche”. (https://www.artsy.net/artist/justinmortimer, τελευταία πρόσβαση 6/3/2020, ώρα 7:01 μ.μ.)



Εικόνα 19. To παλαιό Hôtel-Dieu μπροστά από την Notre Dame στο χάρτη του Παρισιού του Turgot

(1736). (https://en.wikipedia.org/wiki/H%C3%B4tel-Dieu,_Paris#/media/File:H%C3%B4telDieu_sur_le_plan_de_Turgot.jpg, τελευταία πρόσβαση 7/3/2020, ώρα 10:12 μ.μ.) 180

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 

Εικόνα 20. «Είμαστε δυστυχείς που κατοικούμε σε σπίτια ανάξια, επειδή καταστρέφουν την υγεία

και την ηθική μας» σχολιάζει o Le Corbusier στο βιβλίο του “Vers une architecture” (1925). (εικόνα από προσωπικό αρχείο.) 

Εικόνα 21. Ιδέα και σκίτσο του Hundertwasser για τον βιολογικό καθαρισμό και την αξιοποίηση

των μολυσμένων υδάτων χάρη σε ένα σύστημα συγκεκριμένων υδρόβια φυτών. (http://www.hundertwasser.at/english/oeuvre/eco/oeko_humustoilette.php, τελευταία πρόσβαση 9/3/2020, ώρα 7:14 μ.μ.) 

Εικόνα 22. “City Metaphors”, του Oswald Mathias Ungers για την έκθεση “MAN transFORMS” το

1976. (https://ndlr.eu/city-metaphors/, τελευταία πρόσβαση 9/3/2020, ώρα 11:15 π.μ.) 

Εικόνα 23. Διάγραμμα για τους σχεδιαστικούς παράγοντες των υποδομών ίασης και φιλοξενίας

ιατρικού τουρισμού. (διάγραμμα από προσωπικό αρχείο.) 

Εικόνα 24. Το νοσοκομείο St Thomas δίπλα από τον Τάμεση στον Λονδίνο, λόγο της τοποθεσίας

του έδινε την ευκαιρία «βεράντα - θεραπείας» (“veradah” treatment) στους ασθενείς έως και τη δεκαετία του 1960. (https://www.taylorfrancis.com/books/9780203015780/chapters/10.4324/97802030157804, τελευταία πρόσβαση 9/3/2020, ώρα 7:45 μ.μ.) 

Εικόνα 25. “Take the Stairs!”, πινακίδα τοποθετημένη στους ανελκυστήρες και στις κυλιόμενες

σκάλες των δημόσιων χώρων της Νέας Υόρκης, ώστε να ενθαρρύνουν την ανάβαση με σκάλα. (New York Department of Health and Mental Hygiene, 2010). (https://www.ucl.ac.uk/sustainable/energy-posters-and-communication-resources , τελευταία πρόσβαση 9/3/2020, ώρα 6:15 μ.μ.) 

Εικόνα 26. “Domestic Isolation Room” («Οικιακό Δωμάτιο Απομόνωσης). Δημιουργία του David

Garcia Studio που σχεδιάστηκε ώστε να παρέχει την αίσθηση ,την καθαριότητα της ατμόσφαιρας και τους υγειονομικούς κανόνες ενός νοσοκομειακού περιβάλλοντος για την ιδανική κατοίκων νοσηλεία (2010). (https://www.lars-mueller-publishers.com/imperfect-health, τελευταία πρόσβαση 10/3/2020, ώρα 2:17 μ.μ.) 

Εικόνα 27. Γενική άποψη του Tokyu Hospital πάνω από τον σταθμό Ookayama στο Τόκυο,

σχεδιασμένο από το Yasuda Atelier (2007). Περσίδες με αναρριχόμενα φυτά καλύπτουν την πρόσοψη του κτιρίου βελτιώνοντας τις συνθήκες και το περιβάλλον νοσηλείας των ασθενών αλλά και την καθημερινότητα των περαστικών. 181

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(https://www.flickr.com/photos/77597060@N02/27096108716/in/photostream/, τελευταία πρόσβαση 10/3/2020, ώρα 2:17 μ.μ.) 

Εικόνα 28. Τοπογραφικό σχέδιο του Hospice Søndergård, από τους BIG (2007). (http://lecorbusierfullwork.blogspot.com/2015/06/2007-hds.html, τελευταία πρόσβαση 11/3/2020, ώρα 3:44 μ.μ.)



Εικόνα 29. Τρισδιάστατη μακέτα απεικόνισης του Hospice Søndergård. Κύρια ιδέα είναι ο ξενώνας

να πλαισιώνει το κεντρικό αίθριο και να δημιουργεί ένα γαλήνιο περιβάλλον. (http://lecorbusierfullwork.blogspot.com/2015/06/2007-hds.html, τελευταία πρόσβαση 11/3/2020, ώρα 3:46 μ.μ.) 

Εικόνα 30. Δωμάτιο ασθενή με θέα στην πόλη. (εικόνα από προσωπικό αρχείο)



Εικόνα 31. Δωμάτιο ασθενή με θέα στη φύση. (εικόνα από προσωπικό αρχείο)



Εικόνα 32. Η νοσοκόμα, βοηθάει τη μητέρα, τοποθετώντας το νεογέννητο μωρό σε ένα «συρτάρι –

κρεβάτι», ώστε να δεχτούν επισκέπτες. Ήδη από το 1955 ο εξοπλισμός υγείας εξυπηρετούσε την άνεση των ασθενών και των επισκεπτών, όχι μόνο των εργαζομένων. (https://www.ibm.com/ibm/history/exhibits/healthcare/healthcare_01.html, τελευταία πρόσβαση 9/2/2020, ώρα 6:38 μ.μ.) 

Εικόνα 33. Σχέδιο του Alvar Aalto για «αθόρυβους νιπτήρες» (1932). (https://www.researchgate.net/figure/Alvar-Aalto-Noiseless-Washbasins-1932-Credit-Alvar-AaltoFoundation_fig2_332447977, τελευταία πρόσβαση 11/2/2020, ώρα 6:02 μ.μ.)



Εικόνα 34. Ιατρικές Καρέκλες. (εικόνα από προσωπικό αρχείο)



Εικόνα 35. Η θέα του φυσικού περιβάλλοντος, έχει συσχετισθεί με θετικά συναισθήματα για τον

ασθενή. (εικόνα από προσωπικό αρχείο) 

Εικόνα 36. Η έννοια της «φιλοξενίας» μοιάζει να είναι αλληλένδετη με την έννοια της «υγείας».

Ίσως ακόμα και με την έννοια της «νοσηλείας». Έτσι εύλογα τίθεται το ερώτημα «αν ένα ξενοδοχείο λειτουργεί ως νοσοκομείο, τότε μήπως κι ένα νοσοκομείο μπορεί να λειτουργεί ως ξενοδοχείο; (εικόνα από προσωπικό αρχείο) 

Εικόνα 37. Τυπικό δωμάτιο ασθενή – τυπικό δωμάτιο ταξιδιώτη. Διαφορές και ομοιότητες. (εικόνα από προσωπικό αρχείο)



Εικόνα 38. «Οι Άγιοι φορούν λευκά», τοιχογραφία σε παρεκκλήσι στην επαρχία Hubei, στην Κίνα,

αφιερωμένη στους επαγγελματίες υγείας που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση της νόσου που οφείλεται στον COVID-19 (από τον αρχιτέκτονα Duyi Han, 2020). (https://designyoutrust.com/2020/02/the-saints-wear-white-artist-pays-homage-to-chinese-medicalworkers-with-chapel-mural-in-hubei-province/7, τελευταία πρόσβαση 3/2/2020, ώρα 7:05 μ.μ.) 182

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 

Εικόνα 39. Το Lovell Health House, κατοικία του Dr. Phillip Lovell στο Λος Άντζελες, σχεδιασμένη

από τον αρχιτέκτονα Richard Neutra το 1927-1929. (σκίτσο από προσωπικό αρχείο) 

Εικόνα 40. Η κάτοψη του Ιατρείου Πλαστικής Χειρουργικής. (https://darchstudio.com/, τελευταία πρόσβαση 19/2/2020, ώρα 11:44 μ.μ.)



Εικόνα 41. Φωτογραφίες των εσωτερικών χώρων του ιατρείου. (https://darchstudio.com/, τελευταία πρόσβαση 19/2/2020, ώρα 12:05 μ.μ.)



Εικόνα 42. Λεπτομέρειες του ιατρικού εξοπλισμού και της επίπλωσης του χώρου. (https://darchstudio.com/, τελευταία πρόσβαση 19/2/2020, ώρα 12:12 μ.μ.)



Εικόνα 43. Αξονομετρικό διάγραμμα του χώρου αιμοκάθαρσης ασθενών. (εικόνα από προσωπικό αρχείο)



Εικόνα 44. Εξωτερικές απόψεις του Κέντρου Διακοπών Αιμοκάθαρσης. (http://www.fakaros.com/Template2.aspx?Gal=196, τελευταία πρόσβαση 11/3/2020, ώρα 9:03 π.μ.)



Εικόνα 45. Οι εσωτερικοί χώροι αναμονής, γραφείων, συσκέψεων και αιμοκάθαρσης. (http://www.fakaros.com/Template2.aspx?Gal=196, τελευταία πρόσβαση 11/3/2020, ώρα 9:03 π.μ.)



Εικόνα 46. Σχέδιο κάτοψης της κλινικής από τους MALVI. (εικόνα από προσωπικό αρχείο)



Εικόνα 47. Οι κοινόχρηστοι χώροι εκπέμπουν μια καθαρότητα. (εικόνα από προσωπικό αρχείο)



Εικόνα 48. Απόψεις από το χώρο του χειρουργείου και των εργαστηρίων. (εικόνα από προσωπικό αρχείο)



Εικόνα 49. Απόψεις από των χώρο αναμονής. (εικόνα από προσωπικό αρχείο)



Εικόνα 50. Το δωμάτιο που εξυπηρετεί την διαδικασία δωμάτιο λήψης σπέρματος. (εικόνα από προσωπικό αρχείο)



Εικόνα 51. Τα δωμάτια ανάνηψης. (εικόνα από προσωπικό αρχείο)



Εικόνα 52. Διάγραμμα αρχιτεκτονικής ιδέας. (https://www.archdaily.com/777710/patient-hotel3xn, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 5:08 μ.μ.)



Εικόνα 53. Κάτοψη Ισογείου. (https://www.archdaily.com/777710/patient-hotel-3xn, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 5:13 μ.μ.)



Εικόνα 54. Κάτοψη 1ου Ορόφου. (https://www.archdaily.com/777710/patient-hotel-3xn, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 5:14 μ.μ.)



Εικόνα 55. Κάτοψη 3ου Ορόφου. (https://www.archdaily.com/777710/patient-hotel-3xn, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 5:16 μ.μ.)

183

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Εικόνα 56. Κάτοψη του 5ου Ορόφου. (https://www.archdaily.com/777710/patient-hotel-3xn, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 5:17 μ.μ.)



Εικόνα 57. Η εξωτερική μορφή του Patient Hotel. (https://www.archdaily.com/777710/patienthotel-3xn, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 5:19 μ.μ.)



Εικόνα 58. Οι κοινόχρηστοι χώροι των ασθενών και εσωτερική άποψη ενός τυπικού δωματίου. (https://www.archdaily.com/777710/patient-hotel-3xn, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 5:22 μ.μ.)



Εικόνα 59. Ο κοινόχρηστος χώρος των γραφείων και ξεκούρασης των εργαζομένων. (https://www.archdaily.com/777710/patient-hotel-3xn, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 5:21 μ.μ.)



Εικόνα 60. Αξονομετρικό διάγραμμα χώρων του Maggie's Centre στο Gartnavel. (https://oma.eu/projects/maggie-s-centre-gartnavel, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 6:48 μ.μ.)



Εικόνα 61. Απόψεις από το εσωτερικό του Maggie's Centre στη Γλασκώβη. (https://www.dezeen.com/2011/10/05/maggies-gartnavel-by-oma/, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 7:43 μ.μ.)



Εικόνα 62. Maggie's Centres – Κέντρa γιa Καρκινοπαθείς. (https://www.charlesjencks.com/maggie-s-centres, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 9:28 μ.μ.)



Εικόνα 63. Maggie's Centres – Κέντρa γιa Καρκινοπαθείς. (https://www.charlesjencks.com/maggie-s-centres, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 9:26 μ.μ.)



Εικόνα 64. Maggie's Centres – Κέντρa γιa Καρκινοπαθείς. (https://www.charlesjencks.com/maggie-s-centres, τελευταία πρόσβαση 28/2/2020, ώρα 9:29 μ.μ.)



Εικόνα 65. Διάγραμμα των OMA για την μείωση του προσδόκιμου ζωής των νοσοκομειακών

κτιρίων. (https://vimeo.com/35058648, τελευταία πρόσβαση 10/11/2019, ώρα 10:33 π.μ.) 

Εικόνα 66. Με την ολοκλήρωση του νέου Γενικού Νοσοκομείου Κομοτηνής ΙΣΝ, που αναμένεται

το καλοκαίρι του 2024, από τους RPBW architects (Renzo Piano Building Workshop), θα αποτελέσει πρότυπο δημόσιας νοσηλείας, περίθαλψης και φροντίδας για την περιοχή και όχι μόνο. (https://www.ktirio.gr/el/%CE%B5%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CF%81%CF%89%CF%8 3%CE%B7/%CF%84%CE%BF-%CE%BD%CE%AD%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CF%83%CE%BF%CE%BA%CE%BF%CE%BC%CE%B5%CE%AF%CE%BF184

HOSPITAL-ity: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

%CE%BA%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CF%84%CE%B7%CE%BD%CE%AE%CF%82%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF%CE%BD-renzo-piano, τελευταία πρόσβαση 11/3/2020, ώρα 5:06 μ.μ.)

185

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

186