Jaarverslag 2009 by Solidaridad

Jaarverslag 2009 Koffie Textiel Fruit Soja Cacao Biomassa Suikerriet Goud Palmolie Thee

Solidaridad Network

Statutaire grondslag Solidaridad Stichting Solidaridad is opgericht op 15 juni 1976 en is gevestigd in Utrecht. Solidaridad voelt zich verbonden met de oecumenische traditie die zich vanuit het christelijk geloof inzet voor gerechtigdheid in economie, politiek en cultuur en voor het behoud van de schepping. Zij stelt zich op de grondslag van vrede en vrijheid en gaat bondgenootschappen aan met partners die zich vanuit de eigen religieuze en culturele traditie inzetten voor gerechtigdheid en duurzaamheid in de samenleving. Solidaridad heeft ten doel steun te verlenen aan organisaties in ontwikkelingslanden die de armoede op een structurele manier willen bestrijden. Zij tracht haar doel te bereiken door: – het versterken van producenten- en andere maatschappelijke organisaties in ontwikkelingslanden die werken aan de duurzame ontwikkeling van hun economie; – het door middel van Fair Trade en maatschappelijk verantwoord ondernemen betrekken van bedrijven, bancaire instellingen en investeerders bij de ontwikkeling van handelsketens met meerwaarde voor producenten; – het betrekken van burgers en consumenten bij en het creëren van draagvlak in kerk en samenleving voor duurzame economische ontwikkeling binnen globaliserende economische, politieke en culturele verhoudingen, door een voorlichtingsbeleid te voeren gericht op bewustwording en gedragsverandering.

De organisatiestructuur van Solidaridad maakt een belangrijk veranderingsproces door: omvorming naar een internationale netwerkorganisatie. Deze vernieuwing is nodig om de internationale samenwerking van de toekomst vorm te kunnen geven.

Textiel Grotere merken, betere aanpak Solidaridad ondersteunt in de textielketen: de katoenproductie, de verwerking van katoen en de confectie. Dat leidde in 2009 tot verbetering van sociale-, milieu en arbeidsomstandigheden en afname van milieuvervuiling.

p 24

Colofon Tekst en eindredactie: Zinder Mediaproducties / Hans Noortman; Suzanne Heuts; Solidaridad Vormgeving: Daan van Beek Foto voorzijde: Olaf Hammelburg Foto’s: Solidaridad, tenzij anders vermeld Het gedrukte Nederlandstalige jaarverslag is verkrijgbaar bij Solidaridad. Op www.solidaridad.nl en www. solidaridadnetwork.org vindt u de Nederlandse, Engelse en Spaanse digitale versies als pdf.

’t Goylaan 15, 3525 AA Utrecht Tel: 030-2720313 info@solidaridad.nl www.solidaridad.nl www.solidaridadnetwork.org (vanaf mei 2010 online). Bankrekeningnummer voor giften 180 4444 Solidaridad is een stichting en ingeschreven bij de Kamer van koophandel in Den Haag nr. 41150939

Soja Bedrijven begeleiden naar duurzaamheid Door de snel groeiende vraag naar soja is meer landbouwgrond nodig. Gezinslandbouw en natuur worden verdrongen. In 2009 werd een stap gezet naar wereldwijde gedragsregels. Met steun van Solidaridad kozen Keurslagers met milieukeur, FrieslandCampina en CONO Kaasmakers voor verantwoorde soja.

p 32

Cacao Samenwerking met fabrikant Mars Mars besloot per 2020 uitsluitend verantwoord geproduceerde cacao te gaan gebruiken. Solidaridad leverde ondersteuning en lanceerde een publiekscampagne.

p 36

Duurzaam inkoopbeleid overheid In 2009 heeft zich een heftige discussie ontsponnen over duurzaamheidscriteria bij de aankoop van producten door de overheid. Solidaridad heeft zich ingezet voor de acceptatie van meer certificeringsmodellen dan Fair Trade alleen.

p 65

Solidaridad Jaarverslag 2009

Inhoud

Voorwoord Ontwikkelingssamenwerking nieuwe stijl

Visie en strategie Solidaridad in het kort

Solidaridad wordt een netwerkorganisatie De regionale expertisecentra

8 11

Verduurzaming in tijden van crisis

Drie thema’s vragen om nieuw beleid

Strategische partners: ronde tafels en WNF

Koffie Prijs slechts één pijler voor boereninkomen

Textiel Grotere merken en een betere aanpak

Fruit Brug van producent naar consument

Soja Bedrijven begeleiden naar duurzaamheid

Cacao Samenwerking met fabrikant Mars

Biomassa Pionierswerk vergt een lange adem

Suikerriet Bijdragen aan een wereldwijde gedragscode

Goud Programma voor mijnbouw ontwikkelt sterk

Palmolie Ondersteuning van kwetsbare producenten

Thee Eerste plantages en boeren gecertificeerd

Toerisme bij fairtrade producenten Nieuwe ideeën en betere organisatie

Marktontwikkeling en communicatie Campagnes samen met strategische partners Marktonderzoek Partnership & Business Development Fondsenwervende campagnes Corporate communicatie Duurzaam inkoopbeleid van de overheid succesvol beïnvloed

61 61 62 62 64 65

Interne zaken Personeel, kwaliteit en partnerships Personeel Kwaliteitsbeleid Partnerships en fondsenwerving

66 66 67 70

Bestuur, toezicht en directie Verantwoordingsverklaring Bestuursverslag Directie

72 72 73 74

Financieel verslag Accountantsverklaring 2009

75 84

“... Er is een momentum of change. Jarenlang werd de agenda van de verduurzaming gedragen door de bewuste keuze van consumenten. Consumentenlabels als Max Havelaar, Eko en FSC maakten deze keuze mogelijk en in de markt zichtbaar. Inmiddels staat duurzaamheid op de agenda van veel bedrijven. Bedrijven nemen verantwoordelijkheid voor de herkomst van hun producten en zijn duurzaamheid gaan zien als een randvoorwaarde voor de continuïteit van hun bedrijfsvoering. ...” Nico Roozen in ‘Solidaridad in het kort’ (pagina 5)

Solidaridad Jaarverslag 2009

Voorwoord Ontwikkelingssamenwerking nieuwe stijl De term ‘markteconomie’ moet geruststellend klinken. De markt moet staan voor economische vrijheid en ontplooiingskansen. Hij moet de behoeften van mensen en het aanbod om daarin te voorzien in evenwicht brengen en daardoor de welvaart bevorderen. De markt is dynamisch. Hij prikkelt tot voortdurende innovatie.

Maar niet alles wat markt of innovatie heet, beantwoordt aan deze publieke doelstelling. Joseph Stiglitz analyseert in zijn nieuwste boek Freefall de vrije val van de markten en de race to the bottom. In de financiële sector was de innovatie uitsluitend gericht op de ontduiking van het, toch al beperkte, publieke toezicht, met alle rampzalige gevolgen van dien voor de gehele wereldeconomie. Markten zijn menselijke instellingen. Zij functioneren alleen in het publiek belang als zij daarop zijn ingericht. Daarom bouwt Solidaridad al meer dan twintig jaar aan de organisatie van eerlijke, transparante markten voor duurzame producten. Wij hebben gekozen voor de samenwerking met belangrijke spelers, zoals Douwe Egberts en Mars. Het komt neer op innovatie van de ontwikkelingssamenwerking. Vaak spreekt de ontwikkelingshulp ‘oude stijl’ de mensen meer aan. Donateurs zien wat er ‘concreet met hun geld gebeurt’: er worden geiten gekocht of zelfs ziekenhuizen gebouwd. Heel vaak worden deze initiatieven weer teniet gedaan als gevolg van de agressieve economische ontwikkeling, die voor lokale situaties negatief uitwerkt. Er is veel ‘groei’ die als onmiddellijk bijeffect meer armoede produceert. Het wil niet zeggen dat Solidaridad de traditionele hulp laag zou waarderen. Wij komen zelf voort uit de werelddiaconale traditie van de kerken. Maar de analyse van het ontwikkelingsproces heeft ons ertoe gebracht ons te richten op de mainstream van de wereldhandel. Het is vooral dáár dat armoede wordt gemaakt of opgeheven. Het beleid van Solidaridad weerspiegelt zich in de ‘piramide van verandering’. Dit wil zeggen dat alle actoren worden betrokken bij het veranderingsproces: consumenten, bedrijven en sectoren. Wij hebben bondgenoten gevonden die zich in deze visie herkennen, bij de Nederlandse ontwikkelingspolitiek en vele andere betrokkenen in het veld. Dit beleid vergt andere beoordelingscriteria dan degene die worden gebruikt in de traditionele ontwikkelingshulp. Het is werk van lange adem, dat analyse, grote overtuigingskracht en volharding vereist. De effectiviteit kan slechts op termijn in onmiddellijke kosten en baten worden becijferd. De geïnvesteerde menskracht in deze arbeidsintensieve strijd is veel groter dan bij het traditionele ‘ontwikkelingsproject’. Maar het vermenigvuldi-

gingseffect van onze inspanningen is des te omvangrijker. De ronde tafels waarbij Solidaridad actief betrokken is, in de sector van suikerriet, soja, katoen en palmolie, confronteren ons met een harde en massieve werkelijkheid, die miljoenen in armoede laat leven en het milieu vernietigt. Het is de wereld van de bad practices. Maar ook daar vinden we bondgenoten als Nestlé, Unilever, FrieslandCampina en vele andere grote en kleine spelers. Wij zijn onder de indruk van de visie van de leiders van deze ondernemingen, die het verschil kunnen maken en een trend zetten in de wereldeconomie, naar duurzaamheid en sociaal verantwoorde productie. Zij kunnen bereiken wat geen enkele ontwikkelingsorganisatie alleen op eigen kracht zou kunnen bewerkstelligen. Het bestuur wil zijn grote erkentelijkheid en trots uitspreken jegens het deskundige en zeer toegewijde team van Solidaridadmedewerkers, die de innovatieve auteurs zijn van wat in dit jaarverslag voor u wordt beschreven en toegelicht. Roelf Haan Voorzitter van het bestuur

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie Solidaridad in het kort Twee actuele ontwikkelingen zijn voor de strategie van Solidaridad van het grootste belang: de sterke ontwikkeling van maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzame ketenontwikkeling en de ontwikkeling van Solidaridad tot een internationale netwerkorganisatie. Na de introductie in dit deel, volgt een aantal visie- en strategiestukken dat het beleid van de organisatie nader bepaalt.

Missie Het bestrijden van structurele armoede en het bevorderen van vrede en gerechtigheid. Duurzame economische ontwikkeling kan een belangrijke bijdrage leveren aan het vervullen van deze missie. Het programma van Solidaridad wordt gedragen door de volgende waarden: – Er is slechts één aarde, die we in bruikleen hebben van onze kinderen. – Armoede is een mensonwaardige levensconditie die uitgebannen moet worden. – De balans tussen ‘groei’ en ‘verdeling’ is alleen gewaarborgd als de armen zelf de drager zijn van ontwikkeling. Visie Solidaridad werkt vanuit de visie dat duurzame productie in landbouw en industrie, én de eerlijke handel in deze producten, een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de bestrijding van armoede en het behoud van de natuurlijke omgeving, in een globaliserende economie. Het creëren van een

‘leefbaar inkomen’ en humane arbeidsomstandigheden voor mensen in ontwikkelingslanden is de basis voor een menswaardig bestaan en een voorwaarde voor het beëindigen van de roofbouw op schaarse natuurlijke hulpbronnen. Doelstelling Solidaridad heeft als doelstelling steun te verlenen aan producentenorganisaties, maatschappelijke organisaties en bedrijven in ontwikkelingslanden die de armoede en het verlies aan natuurwaarden op een structurele manier willen bestrijden. De stichting tracht dit doel te bereiken door: – Het versterken van producentenorganisaties en maatschappelijke organisaties in ontwikkelingslanden die werken aan de duurzame ontwikkeling van hun economie. – Het betrekken van bedrijven, bancaire instellingen en investeerders bij de ontwikkeling van handelsketens met meerwaarde voor producenten, door middel van eerlijke handel en maatschappelijk verantwoord ondernemen. – Het creëren van draagvlak in de samenleving voor

Schema duurzame productieketens volgens Solidaridad Producenten • training • zelforganisatie • certificering • markttoegang

• duurzame productie • verbeterde handelsvoorwaarden

Versterking capaciteit producenten en hun gemeenschap

Exporteurs

Bedrijven

Consumenten

• traceerbaarheid van duurzame producten

• import, verwerking en marketing • maatschappelijk verantwoord ondernemen

• duurzame consumptie • bewustwording • keurmerken

Het betrekken van bedrijven en retailers bij duurzame productieketens

Communicatie om consumenten te betrekken bij eerlijke handel en duurzame consumptie

Ontwikkeling van duurzame productieketens met belanghebbenden: producenten, bedrijven, overheden, maatschappelijke organisaties en consumenten

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie

duurzame economische ontwikkeling, in het bijzonder bij burgers en consumenten, door middel van voorlichting. Het gaat om bewustwording en gedragsverandering die bijdraagt aan nieuwe economische, politieke en culturele verhoudingen, zowel in ontwikkelingslanden als in westerse landen. Organisatie Solidaridad maakt een veranderingsproces door naar een organisatie voor internationale samenwerking, met een bredere programmering dan die van ontwikkelingssamenwerking in haar traditionele betekenis. De organisatievorm wordt die van een internationale netwerkorganisatie met negen regionale centra verspreid over de wereld. Deze regionale centra vormen een verplichtend verband, waarbinnen een gezamenlijke verantwoordelijkheid tot stand komt voor beleidsontwikkeling en beleidsuitvoering. Lokale partners – met hun kennis en ervaring en wortels in de eigen samenleving – worden nadrukkelijker betrokken bij het bepalen van het beleid en de uitvoering wordt in hun handen gelegd. Hierdoor wordt de lokale beleidscapaciteit in ontwikkelingslanden versterkt. Werkwijze Solidaridad werkt aan duurzame productieketens van producent tot consument. Hierdoor kunnen producenten in ontwikkelingslanden hun productie op een duurzame manier inrichten en voor hun producten een betere prijs krijgen. Ze kunnen betere toegang krijgen tot kredieten en investeringskapitaal en hun positie op de (wereld)markt versterken. Solidaridad wil ontwikkelingsgeld, bancair geld en investeringskapitaal combineren om een optimaal ontwikkelingsresultaat te bereiken. Publiek private partnerschappen zijn hiervoor een goed instrument, omdat hierdoor de samenwerking tussen maatschappelijke organisaties en bedrijven en banken tot stand gebracht kan worden.

Duurzame markt Verduurzaming zal in de marktsector plaats moeten vinden. Dit betekent dat het proces van verduurzaming gedragen moet worden door marktpartijen, zoals bedrijven en producenten, en ondersteund moet worden door marktprocessen, zoals een prijsvorming waarin de sociale en ecologische kosten van de productie en de waarde van de natuur zijn meegenomen. De duurzame markt komt tot stand in een interactie tussen bedrijven die maatschappelijk verantwoord ondernemen, binnen het kader van goed regeringsbeleid van een democratische en transparante overheid en een actieve betrokkenheid en bijdrage vanuit maatschappelijke organisaties. Marktontwikkeling Er is een momentum of change. Jarenlang werd de agenda van de verduurzaming gedragen door de bewuste keuze van consumenten. Consumentenlabels als Max Havelaar en Eko maakten deze keuze mogelijk en in de markt zichtbaar. Inmiddels staat duurzaamheid op de agenda van veel bedrijven. Bedrijven nemen verantwoordelijkheid voor de herkomst van hun producten en zijn duurzaamheid gaan zien als een randvoorwaarde voor de continuïteit van hun bedrijfsvoering. Maatschappelijk verantwoord ondernemen wint terrein. Nieuwe certificeringprogramma’s als UTZ Certified en Rainforest Alliance, in de agrarische sector, en SA8000 en Fair Wear, in de industriële keten, ondersteunen dit proces. De betrokkenheid van bedrijven is nog verder versterkt door de opkomst van sectorbrede initiatieven als de ronde tafels. In de ronde tafelprocessen wordt een aantal basale afspraken gemaakt over wat in ieder geval niet meer kan, zoals de ongebreidelde expansie van een sector ten koste van het tropisch regenwoud. Deze drie niveau’s, in wat Solidaridad de pyramid of change noemt, leveren dynamiek in het innovatieproces op. Op alle niveau’s komt vernieuwing tot stand. Consumenten kiezen, bedrijven nemen verantwoordelijkheid en sectoren definiëren randvoorwaarden. De drie lagen versterken elkaar, stimuleren het proces van verduurzaming en voorkomen dat

De piramide van verandering

– biologisch – Fair Trade

Consumenten Consumentenlabels

EKO Max Havelaar

Bedrijven Maatschappelijk verantwoord ondernemen

– koffie, cacao, thee Utz Certified Rainforest Alliance – koffie, cacao, thee en fruit – sociale code voor confectie-industrie SA 8000 o.a. kleding en schoeisel – sociale code voor kledingindustrie Fair Wear – hout FSC – verantwoord gevangen en gekweekte vis MSC

Sectoren Ronde tafels Industriële codes

Ronde tafels

Solidaridad Jaarverslag 2009

– koffie – palmolie – suikerriet – soja – katoen

4C RSPO BSI RTRS BCI

Visie en strategie

anderen zich onttrekken aan het proces van verduurzaming door het afwentelen van kosten op mens en milieu. Innovatief en anticiperend Solidaridad heeft zich ontwikkeld tot een gespecialiseerde organisatie voor duurzame ontwikkeling, met inmiddels een lange staat van dienst als innovatieve kracht. Het ontwikkelen van een lerend vermogen en de capaciteit te kunnen reageren en te anticiperen op nieuwe ontwikkelingen en kansen in de markt is een kenmerk van de bedrijfscultuur en -strategie van Solidaridad.

De initiatieven van Solidaridad

1987 Oprichter van de Stichting Max Havelaar. 1988 Marktintroductie van het Max Havelaarkeurmerk het eerste fairtrade keurmerk voor koffie.

1991 Mede-initiatiefnemer van de netwerkorganisatie van fairtrade initatieven in Europa uitmondend in de vorming van de Federation of Labelling Organisations (FLO).

Nico Roozen

1996 Oprichter van AgroFair BV, het eerste fairtrade fruitbedrijf. AgroFair is gegroeid tot het grootste fairtrade bedrijf van Europa met een jaaromzet van ruim 60 miljoen euro aan Oké-fruit.

De rol van religie en cultuur Solidaridad kiest voor een vorm van ontwikkelingssamenwerking die gevoelig is voor de rol die cultuur en religie in de samenleving spelen. Godsdienstige en culturele tradities kunnen zowel belemmerend als stimulerend werken op ontwikkelingsprocessen. Een open en bevrijdende omgang met culturele waarden en het wegnemen van belemmeringen zijn relevant voor ontwikkeling. Het beste deel van de funderende verhalen en dragende waarden van een samenleving kan bijdragen aan de samenhang in de samenleving en het perspectief op méér kansen voor méér mensen. Interculturele en interreligieuze dialoog draagt bij aan een betere verstandhouding tussen bevolkingsgroepen in eigen land en volkeren in de mondiale samenleving. Er is nog een extra reden waarom Solidaridad aandacht besteedt aan een diepere laag in de motivatie voor haar programma’s. Louter en alleen een pragmatische of technologische oplossing voor de grote vraagstukken van onze tijd – milieu en armoede – is er niet. Pragmatiek en technologie kunnen veel bijdragen. Maar er is ook een nieuwe oriëntatie op waarden nodig. Welke normen en waarden kunnen leidend zijn bij ons handelen, als burger en als consument? Waar halen we de fundering van keuzes vandaan? Kunnen de – herijkte – verhaaltradities in cultuur en godsdienst richtinggevend zijn? Wat inspireert een mens om er voor ‘de ander’ te zijn? Het zijn vragen die alles te maken hebben met motivatie, drijfveren en spiritualiteit. Zonder een reflectie op deze zaken zou het solidariteitswerk zonder richting zijn; vluchtig, vatbaar voor de korte termijn, voor oppervlakkigheid en eigen belang.

2001 Oprichter van Kuyichi BV, het eerste fairtrade kledingmerk. Kuyichi is doorgegroeid tot een Europees jeansmerk met een jaaromzet van ruim vijftien miljoen euro.

2002 Mede-initiatiefnemer van de Stichting UTZ Kapeh (nu UTZ Certified), een MVO-label voor duurzame koffie. UTZ Certified expandeert naar andere sectoren als thee en cacao.

2004 Initiatiefnemer van Stichting MADE-BY een samenwerkingsverband van momenteel ruim 30 kledingmerken gericht op verduurzaming van de productieketen.

2006-2010 Mede-initiatiefnemer of lid van ronde tafels voor soja (RTRS), palmolie (RSPO), rietsuiker (BSI) en katoen (BCI).

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie

Solidaridad wordt een netwerkorganisatie

De organisatiestructuur van Solidaridad maakt een belangrijk veranderingsproces door: de omvorming naar een internationale netwerkorganisatie. Door de verandering van de structuur kan de zeggenschap van zuidelijke partners bij de formulering van het beleid sterk vergroot worden. Bovendien wordt de uitvoering van het beleid meer gedragen door de kennis en ervaring van lokale partners. Deze vernieuwing is nodig om de internationale samenwerking van de toekomst vorm te kunnen geven. Historie Solidaridad is in 1969 opgericht door de katholieke bisschoppen, als katholieke adventsactie voor Latijns-Amerika. In de jaren zeventig was oecumenische samenwerking tussen de kerken een breed gedeeld streven. De Nederlandse Hervormde Kerk trad toe tot Solidaridad en door de toetreding van de remonstranten, doopsgezinden en oudkatholieken ontstond in 1976 een interkerkelijke organisatie. Op dat moment was dat een unieke vorm van samenwerking tussen de diaconale programmaâ&#x20AC;&#x2122;s van de kerken. Daardoor werd aan

de basis oecumenische samenwerking tussen parochies en gemeenten gestimuleerd. Het klimaat in kerkelijk Nederland sloeg echter geleidelijk om. De kerken trokken zich terug in eigen kring en de interkerkelijke samenwerking kwam onder druk te staan. Met de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland, als fusie van hervormden, gereformeerden en lutheranen, kwam een einde aan de brede protestantse deelname aan Solidaridad. Alleen de remonstranten, doopsgezinden en oudkatholieken continueerden hun participatie, in een toch overwegend katholieke actie. Naast de afbraak van

De regiodirecteuren van Solidaridad Network, vlnr.: Jeroen Douglas (Zuid-Amerika), Karugu Macharia (OostAfrika), Gonzalo la Cruz (Andes), Shatadru Chattopadhayay (Zuid- en Zuidoost-AziĂŤ), Brigitte Cerfontaine (MiddenAmerika), Rory Petre (Zuidelijk Afrika), Nico Roozen (Nederland) en Martin Ma (China). Hans Perk, directeur van het regiokantoor West-Afrika staat niet op de foto.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie

SOLIDARIDAD NETWORK Solidaridad Internationale Raad van Toezicht

Azië 2 zetels

Afrika 2 zetels

LatijnsAmerika 2 zetels

Europa 2 zetels

Algemeen directeur Directieraad Negen regionale centra Azië Raad van Toezicht

Afrika Raad van Toezicht

China in China

Zuidelijk Afrika in Botswana

Midden- Amerika in Guatemala

Zuid en Zuidoost-Azië in India

Oost-Afrika in Kenia

Andes in Peru

West-Afrika in Ghana

Zuid-Amerika in Argentinië

de oecumene zou een ander proces de officiële, kerkelijke basis van het werk van Solidaridad geleidelijk eroderen. In de katholieke kerk ontstond een klimaat waarbij de kerk zich naar binnen richt en de wereld steeds minder als de akker wordt gezien waarop geploegd en gezaaid moet worden. Het opkomende conservatisme, vooral in de leiding van de Rooms-Katholieke kerk, heeft uiteindelijk geleid tot het verbreken van de banden tussen Solidaridad en de bisschoppenconferentie. De Rooms-Katholieke kerk heeft zich in januari 2010 teruggetrokken uit het bestuur van Solidaridad en Solidaridad heeft het mandaat voor het organiseren van de adventsactie terug moeten geven, omdat de bisschoppen een onwerkbaar samenwerkingsmodel hadden voorgelegd. Solidaridad zou worden gereduceerd tot een uitvoeringsorganisatie van bisschoppelijk beleid. Daarmee komt er een einde aan een veertigjarige periode van interkerkelijke samenwerking. Of de oecumenische samenwerking aan de basis van de kerken daarmee ook beëindigd is, zal de toekomst ons leren. Veel parochies en gemeenten zijn tot op heden betrokken gebleven bij het werk van Solidaridad. Nieuwe structuur De ontwikkeling in de relatie tot de kerken biedt Solidaridad nu de mogelijkheid een diep ingrijpend vernieuwingsproces te starten. De organisatie zal van karakter veranderen, een proces dat veel perspectief en energie geeft. Er wordt

Latijns-Amerika Raad van Toezicht

Europa Raad van Toezicht Europa in Nederland

een internationale netwerkorganisatie opgebouwd. Solidaridad Nederland wordt een onderdeel van een netwerk van negen partnerorganisaties uit verschillende delen van de wereld, negen regionale expertisecentra die het Solidaridadprogramma in de regio’s gaan ontwikkelen en uitvoeren (zie schema). Deze negen centra worden met elkaar verbonden in het Solidaridad Network, een internationale organisatie met een gecoördineerd programma. De beleidsvorming geschiedt door een gelijkwaardige inbreng vanuit alle centra. De vergadering van de directeuren van de negen regionale centra is in de werkorganisatie het besluitvormende lichaam, onder voorzitterschap van een internationale directeur. Het bestuurlijke toezicht wordt uitgeoefend door een internationale Raad van Toezicht, die samengesteld is uit vertegenwoordigers uit de verschillende continenten. Nieuwe werkwijze De nieuwe structuur is meer dan een ander organisatiemodel. De verhouding tussen Noord en Zuid verandert drastisch. In de beleidsvorming is er sprake van een verschuiving van partnerconsultatie naar een meer verplichtende, gezamenlijke beleidsontwikkeling. Met een gelijkwaardige inbreng vanuit negen regionale contexten wordt een globale strategie voor de netwerkorganisatie ontwikkeld. Wederzijdse versterking van de capaciteit om gezamenlijk beleid te ontwikkelen is de hoogste graad van ontwikkelingssamenwerking. De uitvoering van het in goed overleg geformuleerde beleid wordt

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie

Groeicurve regionale centra in de periode 2008-2012 Beginstadium

Tussenstadium

Eindstadium

Structuur nader te bepalen

Structuur wettelijk vastgelegd

Structuur wettelijk vastgelegd / formele erkenning, lokale inbedding en vitaal multi-stakeholder netwerk

Minimaal aantal procedures opgesteld

Projectcycli en procedures geregeld

ISO-certificering

Financieel management op basisniveau geregeld

Financieel management volgens MANGO vereisten / externe controle

Personeelsbezetting / managementcapaciteit met lokale vertegenwoordiging

Personeelsbezetting / managementcapaciteit met eigen personeel

Uitgebreid personeelsbestand / HR-beleid aanwezig

Programmaontwikkeling

Jaarplannen

Meerjarig strategisch plan aanwezig

Partneridentificatie en projectformulering

Partneridentificatie en projectformulering Programma- / projectgoedkeuring Lokaal budgetmanagement

Partneridentificatie en projectformulering Programma- / projectgoedkeuring Lokale budgettoewijzing

Basis monitoringsysteem is aanwezig

Monitoring- en evaluatiesysteem aanwezig

Lerende organisatie (monitoring, evaluatie en impactmeting)

Geen lokale fondsenwerving

Lokale fondsenwerving

Strategie voor lokale fondsenwerving, substantiële externe financiële middelen Regionale expertisecentra vol in bedrijf

gedecentraliseerd en gedelegeerd aan de regionale expertisecentra. Een ingrijpende verandering is de verschuiving van de projectcyclus naar de zuidelijke kantoren. De projectcyclus bestaat uit de partneridentificatie, programmabeoordeling, budgettoewijzing, contractafsluiting en de monitoring en evaluatie van de programma’s. Dit proces vindt steeds minder plaats in Utrecht, maar in de regio’s. Ieder regionaal centrum heeft een team dat in staat is deze taken over te nemen en goed uit te voeren. Het zwaartepunt van de organisatie verschuift door dit proces van Noord naar Zuid. Internationale samenwer-

king wordt vooral samenwerking tussen de continenten van het Zuiden. Solidaridad Nederland gaat zich toeleggen op de bijdrage aan beleidsontwikkeling voor het netwerk, marktontwikkeling in het Noorden, fondsenwerving ter dekking van het netwerkbudget en het voeren van campagnes om consument, burger en bedrijfsleven te betrekken bij de verduurzaming van de internationale economie. Dit is een spannend, maar veelbelovend transformatieproces. Nico Roozen

Schema ontwikkelingsgang Solidaridad

Karakter organisatie

Van

Naar

Ontwikkelingsorganisatie

Organisatie voor Internationale Samenwerking

Institutionele ontwikkeling Westerse ontwikkelingsorganisatie

Internationale netwerkorganisatie

Beleid

Armoedebestrijding

Duurzame ontwikkeling – economische dimensie – sociale dimensie – ecologische dimensie

Partners

Producentenorganisaties Maatschappelijke organisaties

Verbreding naar – private sector – kennisinstellingen

Financiën

Donaties

Financieringsmix van: – donaties – katalysator van kredieten bancaire instellingen – katalysator van kapitaal van investeringspartners

Reikwijdte

Producentenontwikkeling

Ketenontwikkeling van product tot markt

Veranderingspotentieel

Niche markt op basis van consumentenlabels

Mainstreaming door MVO en round tables

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie

De regionale expertisecentra De ontwikkeling naar een internationale netwerkorganisatie is voorspoedig gegaan. Veel regionale expertisecentra (REC’s) zijn inmiddels volledig operationeel en officieel geregistreerd. Voor 2010 staat de verdere uitbouw van een netwerkorganisatie hoog op de agenda. De reeds opgebouwde expertisecentra in China, India, Zuidelijk Afrika, Oost-Afrika, Andes, Zuid-Amerika en Midden-Amerika zullen in een onderling verband gebracht worden en een expertisecentrum in WestAfrika zal geopend worden. Met de opbouw van de netwerkorganisatie maakt Solidaridad een kwaliteitsslag in de richting van een meer gedeelde

beleidsontwikkeling met onze partners in ontwikkelingslanden. De expertise van deze partners kan daardoor beter worden benut. Besteed

Expertisecentra

Werkelijk 2009

Begroting 2009

Werkelijk 2008

956.937

603.500

783.460

Aan de expertisecentra is meer uitgegeven dan begroot. Dat komt doordat de REC’s zich sterker en sneller hebben ontwikkeld. Daarvoor is extra geld beschikbaar gemaakt.

REC Andes Aanvullende informatie: Operationeel als REC sinds 2004 Gegevens: Av. Roosevelt Nº 5866 (antigua Av. República de Panamá), Miraflores, Lima 18, Peru. T: +51 1 4454242 Website: www.solidaridadnetwork.org / andes Directeur: Gonzalo la Cruz Aantal stafleden: 5 Commodities: Palmolie, koffie, fruit, katoen, goud, cacao Landen: Peru, Colombia, Ecuador, Bolivia. Partners: Grupo Hualtaco (bananen, Peru), Fundaçión Manuel Mejía (koffie, Colombia), FNC (koffie, Colombia), Oro Blanco (katoen, Peru), IRCA’s (koffie, Peru) Budget: €422.893

REC Zuid-Amerika Aanvullende informatie: Fundación Solidaridad Latinoamerica (FSLA) is wettelijk geregistreerd in Panama in maart 2009. Sinds dat moment is het REC ook volledig operationeel (wettelijk en financieel). Twee vertegenwoordigingen van FSLA ten behoeve van het REC Zuid-Amerika zijn in oprichting (2010): in Argentinië (Buenos Aires) en Brazilië (São Paulo). Gegevens: Juan Ramirez de Velasco 816,1414 Ciudad Autonoma de Buenos Aires, Argentinië. T: +54 (0) 11 x 60495000 CBSC Brazilië, Rua Tanabi 287, casa 2, Perdizes, São Paulo-SP, Brazilië 05002-020. T: +55 (0) 11 x 38012652 Website: www.solidaridadnetwork.org / southamerica Directeur: Jeroen Douglas Aantal stafleden: 4 Commodities: Koffie, thee, fruit, katoen, soja, suiker, palmolie, biomassa, rundvlees, goud. Landen: Brazilië, Argentinië, Bolivia, Paraguay, Uruguay, Suriname. Partners met een Thee: Fundación Universidad Dachary, Industea. Suiker (Bolivia): financiële relatie: Ingenio Guabira, IBCE. Soja (Bolivia): Probioma. Thee (Argentinië): Oikocredit. Katoen: Agusa Ecom Paraguay. Soja: RTRS, Reporter Brasil, ICV. Soja, Schokland: APDC, Gebana, Coopafi. Suikerriet: Redebio. Suikerriet / ethanol (Brazilië): North Sea Group. Suiker / soja / vlees (Brazilië): WWF Brazil. Budget: € 898.9457

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie

REC Midden-Amerika Aanvullende informatie: Het REC is nog niet gelegaliseerd. Het wordt een vertegenwoordiging van FSLA (Fundación Solidaridad Latinoamerica). Gegevens: 15 Avenida 13-45, Zona 10, Oakland, Guatemala-ciudad, Guatemala. T: +502 2366-5856 (ext. 115) Website: www.solidaridadnetwork.org / centralamerica Directeur: Brigitte Cerfontaine Aantal stafleden: 6 Commodities: Koffie, cacao, maatschappijopbouw. Landen: Guatemala, Honduras, Nicaragua, Mexico, Haïti. Partners: Suiker: WWF; koffie: ecom, mercom, cohonducafe, coagricsal, coprocael, cocafelol, catril, Cooperativa Santiago, fedecoagua, anacafe, acas Sipakapa, Fincas Paija, Nueva Esperanza, Cuchil, Santa Teresa in Tucuru, SNV Budget: € 1.170.000

Aanvullende informatie: In oprichting. Gegevens: 131A Sunyani Avenue, Kanda Estates, PMB KD11 Kanda Post, Accra, Ghana. T: +233 0243316080 Website: www.solidaridadnetwork.org / westafrica Directeur: Hans Perk Aantal stafleden: 9 Commodities: Cacao, fruit (ananassen, mango’s), palmolie en goud. Landen: Ghana, Ivoorkust, Nigeria, Burkina Faso. Partners: Fruiteq, GTZ, GRIC, Cargill, Care Ghana, Taste. Budget: € 716.551 (betreft WAFF dat wordt georganiseerd tot Solidaridad WestAfrika)

REC Oost-Afrika Aanvullende informatie: Officieel gevestigd in 2008, als Eastern and Central Africa Expertise Centre (SEAEC). Professionaliseringsslag is gaande en het kantoor groeit naar een volledig onafhankelijk opererende organisatie, met eigen fondsenwerving in de regio. Gegevens: Choices Building, Baricho Road, Office No.201, PO Box 675 code 0618 Ruaraka, Nairobi, Kenia. T: +254 20 236 6562 Directeur: Karugu Macharia Website: www.solidaridadnetwork.org / eastafrica Aantal stafleden: 3 Commodities: Koffie, thee, katoen, suikerriet, fruit. Landen: Kenia, Tanzania, Oeganda, Ethiopië, Rwanda, Burundi, DR Congo, Zambia, Malawi. Partners: Fondsen: Irish Aid, Hivos, PSO, European Union (EU), MFS (Dutch government), ITC (International Trade Centre), Liberty Foundation. Bedrijven: BeanThere, World Bank via Deloitte Kenya, Schluter, Kawacom Uganda (ECOM subsidiary), Kenya Airways. Lokale organisaties / producenten: Kenyan Coffee Board, Tanzanian Coffee Board, Zambian Coffee Board Budget: € 323.407

Solidaridad Jaarverslag 2009

foto Olaf Hammelburg

REC West-Afrika

Visie en strategie

REC Zuidelijk Afrika Aanvullende informatie: In 2007 geregistreerd als een Section 21 Company in Zuid-Afrika. Als ngo geregistreerd in 2010. Voor suiker is een apart Commodity Business Support Centre opgericht in 2010. Directeur Ruaraidh Petre werkte ook voor 2007 op opdrachtbasis voor Solidaridad. Gegevens: Private Bag 351, PN Suite 437, Kgale View, Gaborone, Botswana. T: +267 318 7682 Website: www.solidaridadnetwork.org / southernafrica Directeur: Ruaraidh Petre Aantal stafleden: In 2009: 1 fulltime en 1 parttime. Sinds begin 2010: 2 fulltime en 2 parttime. Commodities: Biomassa, koffie, thee, fruit, suiker, katoen. Landen: Malawi, Mozambique, Namibië, Zimbabwe, Zuid-Afrika. Partners: Agricane, Abiodes, FTSA, FTTSA, EMG, Resource Africa. Budget: € .449.000

REC Zuid- en Zuidoost-Azië Aanvullende informatie: Formeel gestart in 2008 (als trust). Het kantoor heeft een gedetailleerd HR-beleid, een financieel handboek en een ISO 9001-2008 certificering. Gegevens: 1st Floor, A-5, Shankar Garden, Main Najafgarh Road, Vikas Puri, New Delhi - 110 018, India. T: +91 11 2551 5122 Website: www.solidaridadnetwork.org / asia Directeur: Shatadru Chattopadhayay Aantal stafleden: 9 Commodities: Cacao, koffie, katoen / textiel, thee. Landen: India, Bangladesh, Nepal, Indonesië, Maleisië, Sri Lanka, Vietnam. Partners: BEI (Bangladesh), Business Watch (Indonesië), CECEM (Vietnam), CSR Centre (Bangladesh), Institute for Plantation Agricultural and Rural Workers (IPARW, India), Institute of Social Development (Sri Lanka), Partners in Change (India), Prakruthi (India). Budget: € 195.447

REC China Aanvullende informatie: Als REC halverwege 2009 geregistreerd. Martin Ma is sinds 2005 / 2006 werkzaam voor Solidaridad. Gegevens: Building 6, Apartment 1404, Ji Xiang Yuan, Da Cheng Lu, Fengtai District, Beijing 100039, China. T: +86 139 107 36 012 Directeur: Martin Ma Website: www.solidaridadnetwork.org / china Aantal stafleden: 6 Commodities: Katoen / textiel, thee, soja. Landen: China Partners: Confectie: Social Accountability International (VS), Zhong Liang organic cotton project, (China), Treehouse-confectiebedrijf (China). Soja: China Soybean Industry Association, RTRS, (China). Thee: China Tea Industry Association, (China). Budget: € 165.000

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie

Verduurzaming in tijden van crisis

De westerse economieën verkeren in een diepe economische crisis. Een voorzichtig, nog breekbaar herstel tekent zich echter af. Aanvankelijk bestond de angst dat het korte termijn denken in het bedrijfsleven de overhand zou krijgen. Er zou nog meer op de kosten gelet gaan worden en de lange termijn duurzaamheiddoelstellingen zouden in de ijskast op hun houdbaarheid getest gaan worden. Nico Roozen oordeelt dat het met de lagere prioriteit voor duurzaamheid wel mee is gevallen en ziet een verhoogde bereidheid bij het bedrijfsleven om betekenisvolle stappen te zetten. Het jaar 2009 gaat de geschiedenis in als het jaar van de doorbraak in de cacaosector. Het is nog niet eerder vertoond dat er zo’n breed draagvlak ontstond voor een strategie gericht op de verduurzaming van een hele sector. De Amerikaans cacaogigant Mars komt ongetwijfeld de eer toe van trendsetter te zijn. Het bedrijf kondigde aan zijn inkoop, goed voor ruim tien procent van de wereldwijd verhandelde hoeveelheid cacao binnen tien jaar duurzaam te zullen gaan inkopen. Een krachtig signaal van zo’n grote marktpartij maakt navolging noodzakelijk. Nestlé, Cargill, Heinz, ADM, Barry Callebaut, de Baronie, Albert Heijn en andere bedrijven volgen direct het goede voorbeeld van de marktleider en geven publieke-

lijk steun aan dit streven. Dit gebeurt op 7 november op het Choca festival in het havengebied van Amsterdam. Minister Koenders ontvangt de eerste baal UTZ gecertificeerde cacao en was getuige van het ‘akkoord van Amsterdam’. Solidaridad en UTZ Certified en in een later stadium het IDH waren de deal makers van deze brede coalitie. In de beeldvorming gaat de ‘Groene Sint’-campagne van Oxfam Novib ten onrechte met de eer strijken. De campagne was goed opgezet en innoverend. Er werd gebruik gemaakt van moderne communicatiemiddelen; niets dan lof hiervoor. Maar politiek gesproken was het een campagne gericht op ‘laag hangend fruit’. De sector had immers begin november

Gemiddelde cacaoprijzen 2006-2010 (in dollars per ton)

Gemiddelde katoenprijzen 2006-2010 (in ‘A’ Index cent / pound)

4000

90,00

3500

80,00

3000

70,00 60,00

2500

50,00

2000

40,00

1500

30,00

1000

20,00

500

10,00

0,00 2006

2007

2008

2009

foto Didier Gentilhomme

bron: International Cocoa Organisation

Solidaridad Jaarverslag 2009

2006

2007

2008

2009

bron: Nation Cotton Council of America

Visie en strategie

Haags akkoord Uiteindelijk zou de irritatie die in het cacao bedrijfsleven was ontstaan n.a.v. de Oxfam campagne nog een staartje krijgen. De regering wilde een ‘Haags akkoord over cacao’. Niet alleen om de toezeggingen van 7 november opnieuw te bevestigen, maar om juist ook de betrokkenheid van de overheid aan dit akkoord te bevestigen. Op 4 maart werd op het ministerie van Landbouw in aanwezigheid van Minister Verburg een ‘intentieverklaring’ ondertekend. Echter een verklaring met een smallere basis dan het akkoord van Amsterdam. De grote bedrijven als ADM, Cargill, Barry Callebaut en Nestlé ontbreken als ondertekenaars. Campagnevoering zonder echte noodzaak had hen kopschuw gemaakt. Maar naar Solidaridad toe werd de bereidheid van deze bedrijven ‘om er volop voor te gaan’ opnieuw bevestigd. En dat telt. Uiteindelijk is de discussie over ‘wie wat bijdraagt’ niet zo interessant; al is een scheve beeldvorming lastig. Het beschikbaar maken van duurzame cacao door met boeren aan de slag te gaan zal de echte testcase zijn van het veranderingsproces in de cacaosector. En daar is Oxfam Novib helaas in geen velden of wegen te bekennen. Het is belangrijk dat daarin verandering komt. Minder grond, meer cacao De duiding van het cacaoakkoord zegt iets over een veranderingsproces in het bedrijfsleven. De cacaobedrijven hebben echt begrepen dat de verduurzaming van hun sector de continuïteit van hun bedrijfsvoering raakt. In de cacaoproducerende landen zal geïnvesteerd moeten worden in de productiviteit en kwaliteit van de productie. Minder grond zal meer cacao moeten opleveren. Andere gebruiksmogelijkheden van grond dringen zich op; een beter inkomen in de rubbertap doet cacaoboeren omschakelen. De teelt zal zo ingericht moeten worden dat de bodemvruchtbaarheid behouden blijft en uitbreiding van het areaal ten koste van het tropisch regenwoud voorkomen wordt. De gezinsbedrijven zullen een leefbaar inkomen moeten opleveren om de trek naar de stad te voorkomen. Boeren moeten agrarische ondernemers worden. De eisen van een duurzame productie worden niet meer gesteld door partijen buiten de keten. Ze worden door de ketenspelers

zelf gezien als randvoorwaarde voor hun bedrijfsvoering. De nieuwe definitie van kwaliteit is niet langer alleen productkwaliteit maar ook sociale en milieukwaliteit. Marktleiders maken verschil Dit inzicht wint in veel sectoren terrein. Unilever neemt de leiding bij de verduurzaming van palmolie en thee; Douwe Egberts bij koffie en thee; FrieslandCampina bij soja; H & M en Ikea in de katoen en bijvoorbeeld Jackpot en Edun in de kledingketen. Het zijn de marktleiders die de leiding nemen en verschil willen gaan maken. De rol van ontwikkelingsorganisaties verandert daar door. Maatschappelijke druk en lobby wordt minder belangrijk. Natuurlijk, de achterblijvers moeten nog geprikkeld worden maar de voorbeeldwerking van de grote bedrijven doet hier ook zijn werk. Waar het echt op aankomt, is dat het duurzame product beschikbaar komt op de markt. Beschikbaarheid is de kernkwestie. Bedrijven zijn bereid duurzame producten in te kopen maar deze producten moeten er wel zijn. Het transitieproces moet georganiseerd worden. Er is een vereende inspanning voor nodig van bedrijven, overheden, sectororganisaties en ontwikkelingsorganisaties om gezinsbedrijven en agrarische ondernemers te ondersteunen in de omschakeling naar een duurzame productiewijze. Dat vereist een andere deskundigheid en een andere inzet van middelen. Solidaridad heeft zijn structuur en werkprocessen daarop afgestemd. Het verschil wordt gemaakt in het veld. Daar zijn we dus te vinden. Met de poten in de klei. Nico Roozen

foto Pickwick

al een commitment afgegeven. De supermarkten konden gemakkelijk volgen omdat hun toeleveranciers al hadden aangegeven in te gaan zetten op het beschikbaar maken van duurzame cacao. De radiospots galmden dat de supermarkten één voor één ‘door de knieën’ gingen. Telkens was hier een telefoontje naar de burelen van Solidaridad of UTZ Certified aan vooraf gegaan. ‘Dit hadden we toch al beloofd; of kunnen jullie onze leveranciers tijdig aan gecertificeerde cacao helpen’, was de vraag. De positieve antwoorden van Solidaridad leverden met een vertraging van twee dagen weer een ‘overwinning’ in de Oxfam campagne op. De kritische waarnemer had dit op eigen kracht al opgemerkt. Over het algemeen kost een beleidswijziging iets meer moeite als het echt ergens over gaat.

Verwerking van gecertificeerde thee voor Pickwick in Indonesië.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie

Drie thema’s vragen om nieuw beleid

In 2009 is Solidaridad gestart met een discussie over het beleid voor de komende jaren. De directe aanleiding is de formulering van een nieuw Meerjarig Strategisch Plan voor de periode 2011-2015. Het huidige plan loopt in 2010 af en is dringend aan vernieuwing toe. Bovendien moet een nieuw meerjarenplan opgesteld worden voor de aanvraag bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, in het kader van de nieuwe MFS-ronde. Dit is de subsidietoewijzing voor de periode 2011-2015.

In de beleidsdialoog – waar partners in het Zuiden actief aan deel hebben genomen – zijn drie vernieuwingsthema’s centraal komen te staan: – Méér dan certificering – Slim en duurzaam landgebruik – Waardetoekenning aan ecosysteemdiensten. Hieronder volgt een beknopte beschrijving van deze nieuwe invalshoeken.

Slim en duurzaam landgebruik

Méér dan certificering Certificering is een kernwaarde in het beleid van Solidaridad. Het is een belangrijk instrument om de verduurzaming van ketens te stimuleren. Betrokken partijen kunnen samen een beleidskader formuleren en doelstellingen vastleggen in een standaard of gedragscode. Vervolgens ondersteunt certificering het proces van verduurzaming door het stellen van minimumeisen en te zorgen voor implementatie, controle, rapportage, geloofwaardigheid en kwaliteit. Ten slotte creëert certificering een markt voor duurzame consumptie en gecontroleerde toegang tot deze markt. Toegevoegde waarden van dit proces zijn een hogere kredietwaardigheid van producenten en een betere prijs voor een beter product. Controle In de dagelijkse praktijk komen de beperkingen van certificering steeds meer aan het licht. In essentie is certificering een veranderingsproces dat gebaseerd is op controle. Speciale controlemechanismen zijn bijvoorbeeld procedures, regels, sancties, rapportagestructuren en een hiërarchie in een managementsysteem. De druk van de controle kan leiden tot een ‘heilig moeten’. Dan ontbreekt de betrokkenheid bij de doelstelling van de certificering en zal falend toezicht leiden tot overtreding van regels, misbruik en bedrog. Daar tegenover staat een benadering die gedragen wordt door waarden die gedeeld worden door producenten en hun afnemers. Dit op ‘waarden gebaseerd management’ sluit aan op een continu proces van verbetering op basis van ieders bijdrage, gedeelde doelstellingen en waardeoriëntatie. Solidaridad probeert

een balans te zoeken tussen op controle gebaseerde en op waarden gebaseerde elementen, om de effectiviteit van certificering te vergroten. Marktpartijen moeten verantwoordelijkheden, risico’s en kosten delen. Dat leidt tot een transitie van een anonieme markt naar een transparante keten met gemeenschappelijke kernwaarden, van een korte- naar een langetermijnperspectief, van ‘wat is goed voor mij’ naar ‘wat is goed voor ons’.

Agrarische productie staat weer in het centrum van de aandacht. Er is een groeiend bewustzijn dat agrarische productie snel en op duurzame wijze moet groeien. In de periode tot 2050 groeit de wereldbevolking naar 9,5 miljard mensen en zal de vraag naar agrarische producten met minimaal 75 procent toenemen en de vleesconsumptie verdubbelen. De armen zullen hun recht op een goed en evenwichtig voedselpakket opeisen. Het landgebruik moet wereldwijd slim en duurzaam worden. Voedselproductie ondervindt concurrentie van het ruimtebeslag door productie van veevoer, vezels, biobrandstoffen en de ruimte benodigd voor het behoud van natuur en biodiversiteit. Duurzaam verwijst naar een type landgebruik en agrarische ontwikkeling dat ‘meer met minder’ stimuleert: hogere opbrengsten met minder ruimtebeslag. Maar ook minder verbruik van hulpbronnen en grondstoffen als energie, water en meststoffen en lagere uitstoot van broeikasgassen. Slim verwijst naar het zogeheten meervoudig landgebruik waarbij meerdere functies op een plaats worden gecombineerd en extra waarde aan het landgebruik wordt toegevoegd. Intensivering van het gebruik van de schaarse vruchtbare grond is noodzakelijk. Randvoorwaarden Het toepassen van de beste landbouwtechnologie, gericht op de optimalisatie van bodembeheer en bemesting, terughoudend gebruik van pesticiden en verhoging van de gewasproductiviteit is urgent. Twee randvoorwaarden aan voedselzekerheid in de toekomst vragen om aandacht. Ons huidige landbouwsysteem is in hoge mate afhankelijk van het gebruik

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie

van olie als basis voor de productie van kunstmest, pesticiden en voor mechanisatie en transport. Deze afhankelijkheid van olie is een risico voor het wereldwijde voedselsysteem. Om voor iedereen betaalbaar voedsel beschikbaar te maken is een transitie naar duurzame energiebronnen nodig. Beschikbaarheid van water is het tweede aspect. Vervuiling, overdadig gebruik en slecht management van waterbronnen leiden tot grote verliezen en verdroging van schaarse landbouwgrond. De urgentie van deze vraagstukken vraagt om een meer gedifferentieerde aanpak. Verschillende landbouwsystemen zullen bijdragen moeten gaan leveren. De biologische landbouw en gezinsbedrijven zullen zich door moeten kunnen ontwikkelen, niet als alternatief voor de gangbare landbouw, maar naast landbouwsystemen met een intensief grootschalig karakter. Stedelijke landbouw zal opkomen. Diversificatie van landbouwsystemen zal het beeld van de toekomst zijn. Daarbij is de analyse van de lokale markt en productiemogelijkheden het uitgangspunt voor de keuze van de productiewijze, de plaats en de gewaskeuze.

Waardetoekenning aan ecosysteemdiensten Biodiversiteit is de grote verscheidenheid aan levensvormen en ecosystemen op aarde. De mens kan niet zonder. Biodiversiteit is behalve mooi ook nuttig en noodzakelijk. Dankzij biodiversiteit is er schoon water, vruchtbare grond, een stabiel klimaat, voedsel en zijn er grondstoffen voor huisvesting, kleding, brandstof en medicijnen. Deze natuurlijke hulpbronnen verschaffen bestaanszekerheid. Eén van de onderliggende oorzaken van het verlies aan biodiversiteit is het openbare karakter van de natuurlijke omgeving. In veel

gevallen geldt: iedereen kan er bij en het is gratis. Het verdwijnen van de biodiversiteit en het uitputten van hulpbronnen hangt samen met de geringe erkenning van de betekenis en de waarde van ecosystemen. Toekomstige schaarste wordt niet gemeten Mogelijkheden om deze waarde tot uitdrukking te laten komen in de economie zijn er nauwelijks. Maatschappelijke kosten van het verlies van biodiversiteit worden niet in prijzen van producten verwerkt. Toekomstige schaarste wordt niet gemeten. Meestal leidt dit tot overmatig gebruik van en gebrek aan investeringen in ecosystemen. Levering van goederen en diensten aan toekomstige generaties wordt direct bedreigd. In ontwikkelingslanden geldt bovendien dat de allerarmsten het meest afhankelijk zijn van natuurlijke hulpbronnen, maar onvoldoende mogelijkheden hebben om te investeren in duurzaam beheer. Biodiversiteit een belangrijke plaats geven in economische en monetaire afwegingen is daarmee direct verbonden met armoedebestrijding. De oplossing van dit vraagstuk ligt in de samenhang van drie typen maatregelen. Eerst een eerlijke verdeling van de toegang tot en opbrengsten van biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen. Verder het bepalen van de waarde van producten en diensten die door ecosystemen worden geleverd en deze waarde in de reële economie invoeren. Daartoe moeten nieuwe markten worden ingericht. En ten slotte zorgen dat overige vormen van de aantasting van biodiversiteit worden gecompenseerd door bijvoorbeeld ruimte te creëren voor nieuwe natuur. Nico Roozen

In de provincie Cabo Delgado in Mozambique wordt bos afgebrand voor de landbouw. Partners van Solidaridad in het biomassaprogramma werken aan meer efficiënte vormen van landgebruik.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie

Strategische partners: ronde tafels en WNF

Ronde tafels zijn sectorbrede initiatieven waarvoor de ambitie geldt dat er basale afspraken gemaakt worden, met brede liefst wereldwijde steun van producenten, bedrijven en maatschappelijke organisaties, over kernkwesties in de verduurzaming van een sector. Solidaridad is een belangrijke speler geworden in deze rondetafelprocessen. Dit in een nauwe samenwerking met het WNF.

Ronde tafels kans voor wereldwijde verduurzaming De piramide van verandering zoals geschetst in het hoofdstuk ‘Solidaridad in het kort’ schetst een beeld dat sterk lijkt op de ontwikkelingsgeschiedenis van Solidaridad. Solidaridad was in de jaren tachtig van de vorige eeuw vooral actief met consumentenlabels in de top van de piramide, zoals Max Havelaar en EKO. In de tweede helft van de jaren negentig verschoof het werk steeds meer naar het sterk opkomende maatschappelijk verantwoord ondernemen van gangbare bedrijven in het midden van de piramide. In de laatste vijf jaar komt dit proces in een stroomversnelling. Steeds meer bedrijven in een toenemend aantal sectoren kiezen voor de verduurzaming van hun productieketen. De bodem van de piramide is in de laatste jaren ook sterk ontwikkeld en wordt gevormd door de ronde tafels. Onderstaand de belangrijkste ronde tafels op een rij.

www.responsiblesoy.org Deelnemers: Twintig producenten(organisaties), vijftig verwerkers, handelaren en banken, vijftien ngo’s en twintig toehoorders uit de meest belangrijke productie en consumptielanden. Ambitie: Promoten van economische, sociale en ecologische duurzaamheid in de sojaproductie. Rol Solidaridad: Voorzitter van het bestuur en leidende rol in diverse werkgroepen. Producentenondersteuning: Leidende rol in de ontwikkeling van het Soy Producer Support Initiative voor ondersteuning van meer kleinschalige sojaproducenten bij de verduurzaming van de productie.

www.rspo.org Deelnemers: Bijna 500 deelnemers uit 39 landen waarvan 28 uit Nederland: onder andere Cargill, ADM, Ahold, FrieslandCampina, Rabobank, Unilever, OxfamNovib, Nutreco, het productschap Margarine Vetten Oliën en de brancheorganisatie van veevoederproducenten NEVEDI. Ambitie: Promoten van en groei in het gebruik van duurzame palmolie door samenwerking in de productieketen en open dialoog met belanghebbenden. Rol Solidaridad: Lid van de stuurgroep die kleinschalige palmolieproducenten ondersteunt bij RSPO certificering en toegang tot de markt. Producentenondersteuning: Leidende rol in de ontwikkeling van het Palm Oil Producer Support Initiative voor kleinschalige palmolieproducenten.

www.bettersugarcane.org Deelnemers: 29 leden waaronder Bacardi, BP, Coca Cola, Cargill, Cadbury / Schweppes, Shell, Tate & Lyle, Unilever, WWF en diverse producentenorganisaties. Ambitie: Zorgdragen dat huidige en toekomstige wereldwijde suikerrietproductie duurzaam is. Rol Solidaridad: Lid bestuur. Producentenondersteuning: Leidende rol in de ontwikkeling van het Sugarcane Producer Support Initiative voor ondersteuning van meer kleinschalige suikerrietproducenten bij de verduurzaming van de productie.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Visie en strategie

Partnerschap met Wereld Natuur Fonds www.bettercotton.org Deelnemers: Vier producentenorganisaties; twaalf merken en retailers waaronder Adidas, H & M, IKEA, Levi Strauss & Co., Marks & Spencer, Migros, Nike, Sainsbury’s; vijf ngo’s waaronder Pesticide Action Network UK en WWF; en vier andere leden zijn aangesloten bij BCI (maart 2010). Ambitie: BCI wil wereldwijd de katoenproductie verduurzamen met als doel betere omstandigheden voor de katoenproducenten, behoud van het milieu en een goede toekomst voor de sector. Rol Solidaridad: Secretaris van het bestuur van BCI. Producentenondersteuning: Solidaridad ontwikkelt producentenprogramma’s op het gebied van verantwoorde katoenteelt. Nadruk ligt op efficiënter landgebruik, diversificatie, verantwoord gebruik van bestrijdingsmiddelen, waterbesparing en betere leef- en arbeidsomstandigheden voor producenten.

MADE-BY Modemerken die zich aansluiten bij MADE-BY hebben als doel om hun collecties zo duurzaam mogelijk te produceren. Dit is niet in een keer voor de hele collectie te realiseren maar gebeurt door samen met MADE-BY stap voor stap verbeteringen door te voeren. De organisatie werkt samen met verschillende certificeringsystemen op het gebied van verantwoorde kledingproductie. Belangrijke waarden daarbij zijn: minimale milieubelasting; naleving van arbeidsrechten, bijvoorbeeld vakbondsvrijheid; gelijke waardering van mannen en vrouwen; ontbreken van kinderarbeid en een veilige en gezonde werkomgeving. Inmiddels hebben zich meer dan dertig kledingmerken aangesloten.

In de afgelopen jaren is er een nauwe samenwerking ontstaan tussen het Wereld Natuur Fonds (WNF) en Solidaridad. Het gaat om een samenwerking tussen de Nederlandse organisaties, maar ook tussen het internationale Solidaridad-netwerk en het World Wildlife Fund for Nature (WWF) als internationaal verband. De internationale samenwerking is vooral tot stand gekomen binnen het market transformation initiative, een programma van het WWF. Dat richt zich op het maken van afspraken met een groot aantal multinationale ondernemingen over de verduurzaming van hun productieketens. Vanuit dit programma zijn toonaangevende initiatieven genomen die hebben geleid tot een aantal internationale ronde tafels voor onder andere palmolie, soja, suiker en katoen. Solidaridad is aangeschoven aan deze ronde tafels en zo is een sterke tandem ontstaan van een ontwikkelingsorganisatie en een organisatie gericht op natuurbescherming. Door de samenwerking is het mogelijk de sociale en ecologische dimensie van duurzame ontwikkeling beter aan elkaar te verbinden. Gekoppeld aan de round tables is er een gezamenlijk programma ontwikkeld voor de ondersteuning van maatschappelijke organisaties, boeren en bedrijven in ontwikkelingslanden. Het gaat daarbij om het testen van de gedragscodes in het veld en stimulering van de duurzame ontwikkeling van de sector. In steeds meer landen, zoals in Brazilië, Indonesië, India, China, Guatemala en Zuid-Afrika, werken de regionale kantoren van het WWF en Solidaridad intensief samen. Veldprojecten voor de ondersteuning van gezinsbedrijven in de soja-, suiker- en palmoliesector worden door een gezamenlijke projectencommissie beoordeeld en steeds vaker vanuit een gezamenlijk optreden met lokale partners uitgevoerd. Ook op de Nederlandse markt wordt steeds intensiever samengewerkt. Een voorbeeld daarvan is het project met FrieslandCampina, waarin wordt gewerkt aan verduurzaming van de sojateelt. De samenwerking tussen WNF en Solidaridad is in 2010 met een overeenkomst geformaliseerd en er is een gezamenlijke subsidieaanvraag in voorbereiding voor de MFS-regeling van het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking.

UTZ Certified Good Inside UTZ Certified Good Inside is een keurmerk voor duurzaam geproduceerde koffie, cacao, thee en palmolie. Steeds meer grote bedrijven die maatschappelijk verantwoord ondernemen maken gebruik van de methode van UTZ Certified. Hierdoor is alleen al in Nederland zo’n veertig procent van alle ingekochte koffie ‘UTZ Certified Good Inside’.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Koffie Prijs slechts één pijler voor boereninkomen Meer opbrengst per hectare, een hogere kwaliteit, lagere kosten en een betere prijs. Dat is de formule achter moderne programma’s voor certificering van duurzame koffieteelt. Boeren worden op deze manier agrarische ondernemers en kunnen hun inkomen sterk verbeteren en investeren in zorg voor mens en milieu. Vanuit deze gedachte presenteerde Solidaridad in 2009 een nieuw pakket trainingen. Ook startte Solidaridad een vernieuwend programma rond afvalstromen in de koffieteelt, wat kan leiden tot winst voor het milieu.

De koffiesector

foto Olaf Hammelburg

Certificering lijkt wel uitgevonden te zijn in de koffiesector. Solidaridad is al meer dan twintig jaar de aanjager van koffiecertificering. Max Havelaar legde een sterk accent op betere prijsvorming: minimumprijs, meerprijs en voorfinanciering. In de praktijk bleek de betekenis hiervan beperkt te zijn. Inkomens bleven onder het bestaansminimum en structurele verbeteringen bleven uit. Door verouderde landbouwtechnieken, zwak management en onvoldoende kwaliteitszorg blijven productiviteit en kwaliteit laag. De meerprijs lekt weg in een inefficiënte bedrijfsvoering.

UTZ Certified koos voor een bredere aanpak. Opbrengsten kunnen omhoog, kwaliteit verbeterd en er kan beter op de kosten worden gelet. Er ontstaat een beter product met een hogere marktwaarde, zeker als men de prijsvorming kan beïnvloeden. Door toegang tot marktinformatie en training in onderhandelingsvaardigheden kunnen boeren een hogere prijs bedingen. Steeds meer afnemers betalen een hogere prijs voor een duurzamer product. Boeren worden niet gestimuleerd als ze gegarandeerd een hogere prijs krijgen. Ze worden geactiveerd als ze een reële kans krijgen om een beter inkomen te verdienen.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Koffie

Doelen voor 2009 – De bedrijfsvoering, duurzame teelttechnieken en winstgevendheid bij koffieboeren verbeteren. – Trainingsmateriaal ontwikkelen en trainingen faciliteren, deels via e-learning, en lokale netwerken van trainers uitbouwen en versterken. – Met handelaren en multinationals samenwerken om MVO-beleid te implementeren. – Grotere volumes gecertificeerde koffie beschikbaar maken (UTZ Certified, biologisch en Fair Trade) en de afzet daarvan verhogen.

Kansen en bedreigingen in 2009 Kansen – Via koffieteelt kunnen veel kleine familiebedrijven bereikt worden en kan werkgelegenheid worden gecreëerd op het platteland. Solidaridad en haar partners kunnen zo een wezenlijke bijdrage leveren aan inkomensverbetering. – Bij certificering, waarbij boeren moeten voldoen aan eisen van de markt, is vaak sprake van een topdown benadering. Uitgaan van het directe belang van de koffieboeren biedt nieuwe kansen in armoedebestrijding (zie ook ‘Geleerde lessen’, blz. 23). – De toename van internettoegang in productielanden maakt meer gebruik van e-learning mogelijk. – De ervaring in de koffiesector en de geleerde lessen kunnen in andere sectoren, zoals cacao en katoen, worden toegepast.

echter doorgezet, wellicht iets langzamer dan anders het geval zou zijn geweest. – Concurrentie tussen verschillende certificeringsinitiatieven leidt tot ongecoördineerde activiteiten richting producentenorganisaties. Solidaridad stelt zich hierin proactief op en heeft trainingen ontwikkeld die leiden tot multicertificering.

Resultaten in vogelvlucht ■ Solidaridad rondde de ontwikkeling af van een trainings-

pakket waarin toename van productiviteit en kwaliteit de basis vormt voor duurzame teelt. ■ 16.000 boeren werden begeleid bij multicertificering, het voldoen aan verschillende certificeringscodes (UTZ Certified, Fair Trade en biologisch). ■ Voor koffieboeren in Vietnam werd een dvd-pakket met instructies over koffieteelt ontwikkeld. ■ Solidaridad startte met partners een onderzoek naar hergebruik en beperking van afvalstromen bij koffieverwerking.

Strategische partners ■ Kakuyuni Farmers Cooperative Society, Kenia: capaci-

teitsopbouw koffieboeren. ■ Federación Nacional de Café de Colombia (FNC): samen■ ■

Bedreigingen – De economische crisis creëerde veel onzekerheid en riep de vraag op of bedrijven hun duurzaamheidsbeleid ondergeschikt zouden maken aan hun prijsbeleid. De groei van duurzaam gecertificeerde koffie heeft zich

❚❚ ❚❚

werking bij ontwikkelen trainingsmateriaal. Kulika Uganda: ontwikkelen organisatieversterking en producentenondersteuning. Cafécontrol Vietnam: UTZ certificering en training. ECOM, handelsonderneming: producentenondersteuning en export. S ara Lee / Douwe Egberts, koffiebrander: ontwikkeling afzetmarkt en producentenondersteuning.

Gepland budget koffiesector

€ 4.571.500

Gerealiseerd in 2009 € 2.992.189 Irish Aid bezuinigde vanwege de financiële crisis 25 % op het budget en een aantal projecten zijn uitgesteld naar 2010. Verdeeld over sectoren: Communicatie Marktontwikkeling Producentenontwikkeling Maatschappijopbouw

■ ■ ■ ■

1 %

13 %

53 %

33 %

Solidaridad Jaarverslag 2009

Koffie

Resultaten en ontwikkelingen

Innovatief project rond afval

Nieuw trainingspakket verschuift focus Solidaridad rondde in 2009 de ontwikkeling af van een compleet pakket aan trainingsmaterialen, in samenwerking met boeren, trainers en UTZ Certified. De materialen helpen trainers bij verbetering van management en duurzame teelttechnieken door producenten in verschillende landen. De bedoeling is nauwer aan te sluiten bij de behoeftes van de boer en de praktische omstandigheden in de desbetreffende regio. Uitgangspunt is dat toename van productiviteit en kwaliteit, als basis van economische duurzaamheid, de eerste behoefte is van de boeren. Goed en verantwoord ondernemerschap is het kerndoel. Het versterkt de positie van de boeren in de keten en vermindert de belasting voor het milieu. Toewerken naar certificering blijft onderdeel van het traject, maar is een middel en geen doel. Solidaridad ontwikkelde ook een vernieuwd e-learning pakket, dat in 2009 in gebruik werd genomen. Het is bestemd voor landbouwdeskundigen, die op hun beurt boeren trainen in management en teeltmethoden. Ervaringen uit de koffieteelt in verschillende landen zijn erin verwerkt.

Er liggen grote kansen in de koffieteelt als het gaat om het voorkomen van milieuvervuiling en de uitstoot van broeikasgassen. Het water dat bij ‘natte verwerking’ voor het scheiden van bonen en bessenpulp is gebruikt, verdwijnt vaak met pulp en al in het milieu. Dat geeft vervuiling en verlies van nutriënten. Bij rotting van dit afval komt het broeikasgas methaan vrij. In 2009 startte Solidaridad samen met partners een programma gericht op hergebruik van deze afvalstromen. Het doel is het ontwikkelen en samenbrengen van kennis en ervaring (best practices). Bovendien wordt gekeken naar geschikte, rendabele businessmodellen bij introductie van alternatieve methoden. Het gaat om het zuiveren van afvalwater, gebruik van pulp voor bemesting en het opvangen en gebruiken van methaan als brandstof. De verkoop van CO2-certificaten biedt een aanvullende inkomstenbron. Het doel is dat door betere productie de boer een betere prijs krijgt. In 2009 werd in vijf pilots de waterzuivering verbeterd. Geleerde lessen uit deze en nieuwe pilots in 2010 (op het gebied van pulpverwerking) zullen leiden tot handleidingen en trainingsmateriaal.

Ondersteuning bij multicertificering Producenten die aan de criteria van meer dan één certificeringsorganisatie willen voldoen, krijgen te maken met veel eisen en (administratieve) procedures. Met steun van Solidaridad werden in 2009 16.000 boeren begeleid bij een veranderingsproces, opdat ze in één keer kunnen voldoen aan de eisen van UTZ Certified, Fair Trade of biologisch. Ze werden voorbereid op andere certificeringsmodellen. De verworven kennis helpt hen ook bij de keuze voor een keurmerk, gelet op de kansen voor de afzet van hun koffie.

Video voor Vietnam In productieomvang is Vietnam het tweede koffieland ter wereld, na Brazilië. Maar met slechts dertig jaar ervaring met koffieproductie op grote schaal is het ook een jong koffieland en de kennis onder producenten is beperkt. Begeleiding vanuit de overheid is niet op maat gesneden voor koffietelers. Samen met de Vietnamese overheid, lokale experts en het inspectiebedrijf Cafécontrol ontwikkelde Solidaridad een pakket dvd’s met instructiefilms. Die geven uitleg over verantwoorde koffieteelt, met onderwerpen als plantageopbouw, irrigatie en plantenziektes. Het pakket is bestemd voor individuele telers. Inmiddels zijn er door één provincie 15.000 kopieën besteld en orders van andere provincies worden verwacht.

Afval dat vrijkomt bij de verwerking van koffie kan nuttig gebruikt worden als meststof of als brandstof voor droogovens. Deze koffieschillen zijn bijna even calorierijk als hout.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Koffie

Impact

Strategische partner

UTZ Certified – Good Inside UTZ Certified werkt aan certificering van verantwoorde teelt van koffie en andere agrarische producten. Daarbij wordt gewerkt aan verhoging van de productiviteit, kwaliteit en efficiency op boeren niveau. Samen met boeren en branders zijn UTZ Certified en Solidaridad in meer dan 60 landen actief om verduurzaming van koffieproductie en -consumptie te realiseren. UTZ Certified beheert en ontwikkelt de gedragscode, zorgt voor onafhankelijke certificering en maakt met een uniek traceability systeem de weg van boer tot consument transparant. Deze instrumenten staan volop in de belangstelling van grote en kleine koffiebranders die maatschappelijk verantwoord ondernemen. UTZ Certified besteedt veel aandacht aan de marketing van en communicatie over gecertificeerde koffie. De vraag naar UTZ Certified koffie neemt toe en in 2009 werd wereldwijd al 82.000 ton verkocht.

Solidaridad Oost-Afrika Het Regionaal Expertise Centrum (REC) in Nairobi in Kenia is de spil in de uitvoering van het koffieprogramma in OostAfrika. Het kantoor heeft een budget van meer dan een miljoen euro en projecten in acht landen. In 2009 werd er hard gewerkt aan de opbouw van capaciteit, zowel binnen het kantoor (nieuwe stafleden) als bij partners. Het REC ondersteunt lokale partners door het geven van training, assistentie bij certificering en het creëren van voldoende capaciteit om zelf bijvoorbeeld koffie te kunnen exporteren. Zo werden in 2009 onder begeleiding van het REC door een aantal partners grote koffiebeurzen bezocht. Ook werd samen met o.a. de Wereldbank een geautomatiseerd managementsysteem ontwikkeld, speciaal voor koffiecoöperaties. Tenslotte is het REC van groot belang bij het opzetten van nieuwe programma’s in de regio, zoals in 2009 bij thee het geval was. “De ketenaanpak en het onderhouden van relaties door de hele keten zijn cruciaal voor effectieve producentenondersteuning.” Karugu Macharia, directeur van Solidaridad Oost-Afrika

Dankzij de inzet van Solidaridad en partners werden 100.000 boeren en arbeiders getraind in duurzame productie. De hoeveelheid verkochte ‘UTZ Certified koffie’ steeg naar 82.000 ton. Maar ook de kwaliteit nam toe. Partnerorganisaties in Kenia werden genomineerd voor ‘best coffee in country’, die werd verkocht tegen de hoogste koffieprijzen op de koffieveiling in Nairobi. In Oeganda werden nieuwe producentengroepen gevormd, met als resultaat grotere schaalvoordelen en hogere koffieprijzen.

Geleerde lessen Certificeringsmodellen dragen het risico in zich van een topdown benadering en sluiten niet altijd aan bij de belangrijkste behoefte van de boeren. Er moet een geïntegreerde benadering komen, waarbij duurzaamheid en de specifieke omstandigheden waarin boeren werken uitgangspunten zijn. De kernproblemen moeten samen met de boeren worden geïdentificeerd en aangepakt, met begeleiding in het management, aanpassing van product en werkwijze en andere kennisoverdracht (zie ook: ‘Nieuw trainingspakket verschuift focus’). Ondersteuning van coöperaties bij verkoop en export van hun product is zinvol. Maar veel coöperaties schieten tekort in het financieel en commercieel management. Capaciteitsopbouw op dit terrein en nauwe samenwerking met exporteurs kan zorgen voor verbeterde afzet van koffie.

Grote donoren

(exclusief giften donateurs) – Irish Aid: een groot deel van het programma van Solidaridad in Oost-Afrika en Midden-Amerika, gericht op training aan boeren en de implementatie van certificeringsprogramma’s. – Ministerie van Buitenlandse Zaken / MFS: planning, monitoring en evaluatie en fieldrepresentatives in de belangrijkste productieregio’s. – Hivos: ontwikkeling van trainingsmateriaal en versterking van management van producenten en producentenorganisaties. – PSO: leren voor nieuwe methoden van capaciteitsopbouw. – EU: ontwikkeling van duurzame productiemethoden, voedselveiligheid en capaciteitsopbouw via twee projecten in Oeganda en Mexico.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Textiel Grotere merken en een betere aanpak In de textielketen kunnen drie activiteiten worden onderscheiden: katoenproductie, de verwerking van katoen en de confectie. Solidaridad ondersteunt deze deelgebieden met op maat gesneden programma’s. Een unieke aanpak, die in 2009 leidde tot effecten in alle drie de gebieden: een verbetering van sociale en milieuomstandigheden in katoenvelden, betere arbeidsomstandigheden in naaiateliers en een afname van milieuvervuiling van ververijen. Daarbij nam de interesse voor verantwoorde textiel bij retailers toe.

De textielsector Van de katoenplant met witte zaadbollen tot aan het shirt in de winkel. In alle stappen die in de textielketen worden gemaakt, zijn er knelpunten voor duurzaamheid. In de katoenvelden worden tonnen bestrijdingsmiddel gebruikt. Die zijn niet alleen giftig, maar ook duur. De instabiele katoenprijs die daar tegenover staat, brengt boeren in financiële problemen. De verwerking van katoen tot doek veroorzaakt eveneens milieuvervuiling. Chemische middelen die worden gebruikt tijdens het verven en afwerken van stoffen en kleding komen – soms onverdund – in de natuur terecht.

In de laatste etappe van de keten, de confectie-industrie, spelen vergaande sociale misstanden. Beroerde arbeidsomstandigheden, lange werkdagen en lage lonen zijn meer regel dan uitzondering in landen als Bangladesh, Nepal, China en India. Een naaister in een Aziatische kledingfabriek werkt vaak 60 tot 90 uur per week en leeft nog steeds rond de armoedegrens. Solidaridad wil een deel van de vele miljoenen katoenboeren en textielarbeiders wereldwijd perspectief geven op een beter leven, en de katoenteelt en kledingproductie milieuvriendelijker maken.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Textiel

Doelen voor 2009

Resultaten in vogelvlucht

– Boeren ondersteunen bij zelforganisatie, certificering, mensen milieuvriendelijke teelttechnieken van katoen en toegang tot de markt. – Ververijen begeleiden bij een minder milieubelastende bedrijfsvoering. – De slechte arbeidsomstandigheden en -voorwaarden, met name in naaiateliers, structureel verbeteren. – Afzet creëren voor duurzame textiel en kleding in Europa. – Bewustwording vergroten van het belang van duurzame kleding bij bedrijven en consumenten.

❚❚ Meer dan 12.000 boeren ondersteund en dertien produ-

Kansen en bedreigingen in 2009 Kansen – Kledingmerken en detailhandel tonen een groeiende interesse in duurzame productie van kleding. – Het Better Cotton Initiative (BCI) en MADE-BY zijn goede fora voor het ontwikkelen van ketenprojecten met het bedrijfsleven. Bedreigingen – De belangstelling van donoren voor financiering van verbeterprojecten in opkomende markten zoals India en China neemt af. Juist in het hart van de wereldwijde textielindustrie is nog veel te verbeteren.

Marktontwikkeling in: Nederland | Duitsland | Verenigd Koninkrijk | Denemarken | België

centenorganisaties verbonden met de westerse afzetmarkt. ■ Milieuprojecten gestart in vijftien ververijen, vooral in India. ■ Meer dan 33.000 medewerkers in de confectie-industrie bereikt met verbeterprojecten in fabrieken, meer dan 13.000 medewerkers getraind in sociale rechten. ■ MADE-BY groeit tot 33 aangesloten merken en heeft een kantoor geopend in het Verenigd Koninkrijk. ❚❚ Officiële lancering BCI, vaststellen principes en criteria, Solidaridad in Raad van Toezicht BCI. ■ Eerste jaar proefproject Procotton succesvol afgerond; plannen gemaakt voor opschaling.

Strategische partners ■ MADE-BY NL, D, UK: marktontwikkeling voor duurzame

mode en verbeterprojecten met aangesloten merken. ❚❚ BCI: marktontwikkeling voor meer verantwoorde katoen. ■ CSR Centre Bangladesh: dialoog met belanghebbenden voor programmaontwikkeling in Bangladesh. ■ ENDA Pronat Senegal: producentenondersteuning biologische en fairtrade katoenteelt. ■ Prakruthi India: verbetering arbeidsomstandigheden in naaiateliers in India en Nepal. ■ TNO: aanpakken vervuiling door ververijen in India en Bangladesh.

Gepland budget textielsector

€ 1.628.150

Gerealiseerd in 2009 € 1.678.274 Geen noemenswaardige verschillen tussen budget en realisatie

Verdeeld over sectoren: Communicatie Marktontwikkeling Producentenontwikkeling Maatschappijopbouw

■ ■ ■ ■

0 %

29 %

55 %

16 %

Solidaridad Jaarverslag 2009

Textiel

Resultaten en ontwikkelingen

maatregelen. In 2009 zijn voorbereidingen getroffen om deze succesvolle werkwijze ook in te voeren in Bangladesh. Modeketen H & M heeft al interesse getoond in het project.

KATOEN

Voortrekker Better Cotton Initiative Solidaridad werd in 2009 gekozen tot lid van de Raad van Toezicht van het Better Cotton Initiative, een samenwerkingsverband van verschillende belanghebbenden dat streeft naar een verbetering van economische, sociale en ecologische aspecten in de katoensector. Als lid heeft Solidaridad de kans om sturing te geven aan dit initiatief. In 2009 stelde het BCI uitgangspunten en criteria vast, bijvoorbeeld op het gebied van vermindering van het chemicaliënen watergebruik in de katoenteelt en het verbeteren van arbeidsomstandigheden van landarbeiders. Solidaridad maakt zich hard voor het daadwerkelijk op de markt krijgen van Better Cotton. In 2009 is het voorbereidende traject gestart om projecten op te zetten in Afrika en India. Met afnemers als Ikea, H & M, Marks & Spencer, Levi Strauss & Co hebben deze projecten een grote kans van slagen.

Positieve evaluatie Procotton Ook in het Procotton programma werden in 2009 vervolgstappen gezet. In samenwerking met de Rabobank en Stichting Doen biedt dit programma een scala aan diensten voor katoenproducenten. In 2008 werd al gestart met proefprojecten in Afrika, die in 2009 positief werden geëvalueerd. Twee organisaties slaagden er in om via de Rabobank krediet te verkrijgen. Iets wat bij Afrikaanse banken niet lukt omdat banken kleine boeren als niet kredietwaardig beschouwen. Andere diensten die worden aangeboden in het programma, zijn onder meer ondersteuning bij certificering en bij markttoegang. Dankzij Solidaridad’s vooraanstaande rol in het Better Cotton Initiative kan er een brug worden gebouwd tussen de beide programma’s. Zo kunnen Procotton producenten worden klaargestoomd voor toegang tot de grote retailers die deelnemen aan het BCI.

Afrika op de kaart Hoewel Oeganda en Tanzania beschikken over fabrieken met een behoorlijke capaciteit voor textielverwerking, vindt het overgrote deel van de productie nog steeds plaats in Azië. Solidaridad probeert Afrika op de kaart te zetten voor modeketens. Een aantal Afrikaanse fabrieken heeft al een milieucertificering en er wordt hard gewerkt aan sociale certificering. Kennisuitwisseling wordt ook hier toegepast: Afrikaanse ingenieurs hebben in 2009 in India kunnen zien hoe bepaalde maatregelen milieuvervuiling terugdringen en kosten besparen.

CONFECTIE

Betere arbeidsomstandigheden in Nepal Naast verbetering van naaiateliers in China, India, Oeganda en Tanzania heeft Solidaridad in 2009 gewerkt aan het verbeteren van arbeidsvoorwaarden en -rechten bij de leverancier van het MADE-BY merk Komodo in Nepal. Concreet betekent dit dat aan een aantal basisvoorwaarden is voldaan, waaronder geen kinderarbeid, betere beloning, verbetering van veiligheid op de werkvloer en inspraak van werknemers. De fabrikant heeft daarmee het SA-8000 certificaat behaald. Het doel van Solidaridad is een langdurige relatie aangaan met een leverancier en door middel van kleine stappen komen tot vergaande verbeteringen voor de arbeiders. Lokale partners spelen een belangrijke rol bij het realiseren van deze veranderingen. Zij wijzen arbeiders bijvoorbeeld op hun rechten. Anderzijds maken ze het management duidelijk dat er ook voor hen voordelen te behalen zijn. Niets werkt daarbij beter dan een voorbeeldbedrijf dat na certificering, en dus na het invoeren van betere arbeidsvoorwaarden, profiteerde van een sterk toegenomen afname door westerse bedrijven, zoals Rajlakshmi in India. Solidaridad organiseerde een uitwisselingsbezoek van het Nepalese bedrijf aan Rajlakshmi, wat hen overtuigde van de voordelen van certificering.

KATOENVERWERKING EN VERVERIJEN

Water- en energiebesparing

Steeds meer verantwoorde modemerken

In India boekte Solidaridad in samenwerking met TNO de afgelopen jaren veel succes met milieuprojecten in ververijen. Met een aantal simpele maatregelen wordt er veel water en energie bespaard. Het geheim van het succes is het delen van kennis. Een aantal ververijen sloot een partnerschap en vormt werkgroepen waarin procestechnici hun kennis delen en samen een verbeteringstraject opzetten voor water- of energiebesparing. De werkgroep wordt begeleid door Solidaridad’s lokale partners (getraind door TNO) en resulteert in het invoeren van effectieve, besparende

In december vierde het door Solidaridad geïnitieerde label MADE-BY zijn vijfjarig bestaan. In die vijf jaar heeft MADE-BY een groeiend aantal modemerken dat duurzaam wil produceren ondersteund. Met merken als Bijenkorf Pure en Claudia Sträter is verantwoorde mode steeds gangbaarder geworden. In 2009 opende MADE-BY een kantoor in het Verenigd Koninkrijk, waar een aantal merken interesse toont. In de rest van Europa maakte het label het afgelopen jaar pas op de plaats door de recessie. Fair & Co is door Solidaridad opgezet en richt zich op de

Solidaridad Jaarverslag 2009

Textiel

ontwikkeling van biologische en fairtrade basic kleding en textiel in grotere volumes. Zij leveren biologische en fairtrade kleding en textiel aan klanten als Albert Heijn, V & D, LIDL en Kaufland. Ondanks de recessie boekte Fair & Co een flinke omzetgroei in 2009. Onderdeel van Fair & Co was het eigen merk M’BRAZE. Daarmee ging het minder goed en het merk is van de markt gehaald. De sterk teruglopende verkoop in de kledingmarkt, mede veroorzaakt door de crisis, was reden voor Fair & Co om te stoppen met M’BRAZE. Fair & Co richt nu alle inzet op de kernactiviteit: het produceren van kleding voor fabrikanten en retailers die onder eigen merk duurzame kleding op de markt brengen.

Solidaridad China China is de grootste producent en importeur van katoen én de grootste kledingproducent ter wereld. Solidaridad’s aanwezigheid in China is daardoor onmisbaar. Het regiokantoor ontwikkelt zich steeds meer als een logisch verlengstuk van de activiteiten die in Nederland plaatsvinden. Zo stelt Solidaridad China ons in staat duurzame katoen (biologische en in de toekomst Better Cotton) in China te introduceren en te testen. Het kantoor heeft in kaart gebracht welke lokale initiatieven een rol kunnen spelen in het terugdringen van CO2-emissies en waterverbruik in de kledingproductie. “De komende jaren zullen we blijven bouwen aan het verbreden en verdiepen van onze kennis en ons netwerk. De agenda wordt bijna dagelijks groter en complexer. We zullen dan ook veel aandacht moeten besteden aan het behouden en aantrekken van professionals.” Martin Ma, directeur van Solidaridad China

Dat de textielketen veel milieu- en mensvriendelijker kan produceren, heeft Solidaridad al in een aantal landen bewezen. Succesvolle projecten werden in 2009 uitgerold in andere landen: het milieuproject voor ververijen in Bangladesh en later hopelijk ook in Afrika; verbetering van arbeidsomstandigheden in fabrieken in Vietnam, Bangladesh en Nepal. Deze en een groot aantal andere ontwikkelingslanden zijn sterk afhankelijk van de export van textielen kledingproducten. In Bangladesh vormen ze 95 procent van de totale export, in Nepal 61 procent. In een dergelijk omvangrijke industrie is er een wereld te winnen door verduurzaming. MADE-BY en andere initiatieven hebben de afzetmogelijkheden van verantwoord geproduceerde katoen verhoogd.

Geleerde lessen Merken en retailers oefenen vaak grote druk uit op kledingproducenten. Te denken valt aan de krappe deadlines voor collecties van grote modehuizen. Wanneer we belang hechten aan eerlijke lonen en niet te lange werkdagen, kunnen we niet tegelijkertijd verlangen dat kledingproducten op de kortst mogelijke termijn voor de laagste prijs in de winkel liggen. Een integrale benadering is daarom noodzakelijk en dat is de reden dat Solidaridad samen met MADE-BY, BCI, kledingmerken en retailers haar programma’s uitvoert. Om de hele mode-industrie te overtuigen van het belang van een duurzame productieketen, moet het concept van MADE-BY nog beter aansluiten op de behoeften van merken en retailers. Op basis van een studie in 2009, wordt een optimalisatie van het model begin 2010 verwacht.

Grote donoren

Strategische partner

(exclusief giften donateurs)

Sunflag Tanzania Limited Ajay Shah bezocht Indiase textielprojecten van partners van Solidaridad en keerde enthousiast terug in Tanzania: “Ik bezocht twee Indiase textielfabrieken en werd zeer goed ontvangen. Ik was erg onder de indruk van de openheid van de Indiase ondernemers. Het plan was vooral te focussen op de mogelijkheden voor energiebesparing en kostenreductie. Maar we hebben ook uitvoerig stil gestaan bij efficiëntere inzet van arbeid, verfstoffen en brandstof. Ik deel nu alle opgedane kennis met mijn eigen team. Ik zou graag met Solidaridad onderzoeken of certificering van de arbeidsomstandigheden volgens SA-8000 mogelijk is bij Sunflag.”

Impact

– Ministerie van Buitenlandse Zaken / MFS: marktontwikkeling en producentenondersteuning en maatschappijopbouw in ontwikkelingslanden. – Europese Unie: uitbreiding MADE-BY naar Verenigd Koninkrijk en Duitsland. – Ministerie van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer: milieuprojecten in ververijen in India en Bangladesh.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Fruit Brug van producent naar consument Fairtrade bananen werden vijftien jaar geleden door Solidaridad geïntroduceerd. Inmiddels zijn ze niet meer weg te denken uit de supermarkt. De fairtrade handel bezorgt bananenproducenten en arbeiders wereldwijd betere arbeidsomstandigheden en een stabielere prijs. In 2009 werd de eerste boerencoöperatie in Panama toegevoegd aan de lijst van fairtrade bananenproducenten. In het kielzog van fairtrade zijn er andere duurzaamheidinitiatieven ontstaan in de sector.

De fruitsector

foto Joe Sheehan (AgroFair)

De fruitsector bestaat uit vele productcategorieën, met ieder hun eigen problematiek. Bananen zijn het grootste tropische exportfruit. Meestal zijn ze afkomstig van enorme plantages, waar veel wordt gesproeid met chemische bestrijdingsmiddelen om ziekten en plagen te voorkomen. Het gebruik van bestrijdingsmiddelen is een veelvoud van het gemiddelde voor landbouw in geïndustrialiseerde landen. Hoewel multinationals de laatste jaren maatregelen hebben genomen om hun werknemers zo min mogelijk bloot te stellen aan de middelen, valt er aan de arbeidsom-

standigheden op plantages nog veel te verbeteren. Ook moet de vervuiling nog verder worden teruggedrongen. Behalve grote plantages produceren ook kleinschalige en middelgrote boeren voor de wereldmarkt. Zij zijn echter afhankelijk van de grote fruitmultinationals, die zo’n driekwart van de bananenmarkt controleren. Produceren onder het fairtrade label is een manier om hun inkomen te stabiliseren, maar daar komt veel bij kijken. De toenemende vraag naar duurzaam geproduceerd fruit biedt kansen voor verantwoorde productie. Solidaridad heeft een katalyserende rol gespeeld in het verduurzamen van de bananensector en zet zich in voor zo’n zelfde omslag in andere

Solidaridad Jaarverslag 2009

Fruit

Resultaten in vogelvlucht

fruitsectoren.

Doelen voor 2009

■ De eerste bananenboerencoöperatie in Panama is op weg

– Producenten ondersteunen bij organisatieversterking, certificering en markttoegang. – Landbouwtechnieken invoeren waarbij minder bestrijdingsmiddelen nodig zijn. – Ketenverduurzaming uitbreiden naar andere fruit- en groentesoorten.

Kansen en bedreigingen in 2009 Kansen – Het succes van fairtrade bananen heeft een positief effect op de ontwikkeling van andere duurzaamheidinitiatieven in de fruitsector. Belangrijke thema’s, zoals duurzaam landgebruik, diversiteit en klimaat staan hiermee op de agenda. – Alle belanghebbenden in de bananensector hebben zich verenigd in het World Banana Forum om samen te werken aan verduurzaming van de sector. Bedreigingen – De intenties voor verduurzaming van ander fruit en groenten zijn er, maar supermarkten nemen, mede door de crisis, weinig risico. – Verbreding van het fruitprogramma naar andere bedrijven en andere duurzaamheidconcepten kan gezien worden als concurrerend voor eerdere initiatieven.

naar certificering. ■ Een exportorganisatie in West-Afrika werd versterkt en

ondersteund bij toegang tot afnemers. ■ Milieuvriendelijke bananenproductie in Ecuador werd gestimuleerd door middel van precisielandbouw. ■ Er is een project opgezet met biologische fairtrade ananassen in Costa Rica.

Strategische partners ■ Grupo Hualtaco: exportbedrijf in Peru waarvan produ-

centen mede-eigenaar zijn. ■ El Guabo: producentenassociatie in Ecuador die vernieu-

wende concepten op het gebied van duurzame productie test. ■ West African Fair Fruit (WAFF): expertisecentrum in Ghana dat kennis ontwikkelt, pilot projecten opzet en activiteiten op het gebied van capaciteitsopbouw ondersteunt. ■ AgroFair: importeur en distributeur van fairtrade tropisch fruit. De producenten van AgroFair, uit Afrika en Latijns Amerika, zijn mede-eigenaar van het bedrijf. ■ Technical Assistance for Sustainable Trade & Environment (TASTE): strategische partner van Solidaridad voor capaciteitsopbouw en versterking van producentenorganisaties

Gepland budget fruitsector

€ 516.000

Gerealiseerd in 2009 € 913.451 Realisatie EU-fruitproject Zuid-Afrika uit 2008 verlengd naar 2009

Verdeeld over sectoren: Communicatie Marktontwikkeling Producentenontwikkeling Maatschappijopbouw

■ ■ ■ ■

0 %

8 %

76 %

16 %

Solidaridad Jaarverslag 2009

Fruit

Resultaten en ontwikkelingen Fairtrade bananencoöperatie in Panama In 2009 ging voor het eerst een Panamese coöperatie van bananenboeren, COOBANA, het fairtrade certificatietraject in. De boeren maakten een begin met het zelf exporteren van hun bananen, ondersteund door de stichting Technical Assistance for Sustainable Trade & Environment (TASTE), een belangrijke partner van Solidaridad. De coöperatieve supermarkt Co-operative Retail (COOP) in Groot-Brittannië vormt tot dusver het belangrijkste afzetkanaal voor de boerencoöperatie, met AgroFair als importeur. In november werden de eerste containers verscheept, met bananen van uitstekende kwaliteit. Daarvóór had COOBANA een exclusiviteitcontract met één grote afnemer en een vaste farmgate prijs. Ondanks de prijsstijging van inputs, was die prijs al tien jaar hetzelfde. Na het aflopen van dit contract en het nemen van maatregelen om aan de fairtrade gedragscode te voldoen, zet COOBANA binnenkort een deel van haar bananen af als fairtrade product. Dat levert prijszekerheid en fairtrade premie op. Ook heeft de traditionele afnemer de opkoopprijzen verhoogd, nu deze zijn monopoliepositie kwijt is. En er is meer. Supermarkt COOP is verscheidene malen op bezoek geweest bij COOBANA en schrok van de omstandigheden waaronder COOBANA leden leven. COOP heeft daarop aangeboden een sociaal investeringsplan voor drie jaar te financieren in de gemeenschappen waar COOBANA

leden wonen. Hiermee wordt onder meer de drinkwatervoorziening verbeterd. Daarnaast zal er een trainingsprogramma worden opgezet, in samenwerking met het InterAmerikaans Instituut voor Coöperatieve ontwikkeling (ICI) in Panama, om de organisatie van COOBANA te versterken. TASTE speelt een belangrijke rol in het vertalen van wensen van COOBANA naar een projectvoorstel.

Verbreding verantwoord fruit Gaat het met de bananensector de goede richting op, voor veel andere fruit- en groentesoorten is er nog een wereld te winnen. Met financiering van Solidaridad heeft TASTE het afgelopen jaar met een coöperatie in Costa Rica gewerkt aan de productie van biologische ananassen. Het blijkt echter moeilijk om kwalitatief hoogwaardige ananassen te produceren met louter biologische bemesting en -bestrijdingsmiddelen. De kosten liggen nog te hoog in vergelijking met conventionele ananassen om een grote afzet van de bio-ananas te garanderen. TASTE werkte het afgelopen jaar ook aan het opzetten van een fairtrade keten voor sperziebonen uit Kenia. Door terughoudendheid van afnemers, en het ontbreken van financiering voor koelfaciliteiten en de nodige certificeringen is dit nog niet gelukt. Het is evenwel een kwestie van tijd voordat de eerste fairtrade boontjes in de schappen liggen.

foto S. de Trey-White

Biologische ananas uit Costa Rica.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Fruit

In West-Afrika is Fruiteq actief, een bedrijf dat mango’s opkoopt van boerenorganisaties in Mali, Ivoorkust en Burkina Faso. Fruiteq vormt de brug van kleinschalige producenten naar de consument in het Westen. Het bedrijf coördineert de oogst, het transport, de verpakking, de koeling en de logistiek voor de export. Het afgelopen jaar is onderzocht hoe Fruiteq sterker bestuurd kan worden en of het zijn activiteiten kan uitbreiden naar andere producten. Daarvoor werd een bedrijfsplan opgesteld en financiering aangevraagd, die ook werd verkregen. Solidaridad helpt Fruiteq bij de organisatieversterking en toegang tot potentiële afnemers. Dat gebeurt in samenwerking met TASTE en West African Fair Fruit (WAFF).

Samenwerken aan verduurzaming In december 2009 vond in Rome het door FAO gefaciliteerde Banana Forum plaats. Voor het eerst waren hier verschillende belanghebbenden samen om verduurzaming van de keten te bespreken. Terwijl in het verleden partijen nogal eens tegenover elkaar stonden, wordt er nu één lijn getrokken om een verantwoorde bananensector te realiseren. Bij grote bedrijven dringt de noodzaak van een grotere mate van duurzaamheid door, om ook in de toekomst zaken te kunnen blijven doen. Solidaridad gaat een actieve rol spelen in dit project, als de trekker van de werkgroep sustainable production.

foto Vereniging Milieudefensie

Toegang tot de westerse markt

Supermarkten Plus en Jumbo hebben gemiddeld het breedste assortiment biologische en fairtrade producten. Milieudefensie en Solidaridad tellen jaarlijks het aanbod in meer dan 400 supermarkten en reiken de EKO en fairtrade awards uit aan de supermarkt met het grootste assortiment.

Impact Het succes van fairtrade bananen levert tienduizenden bananenboeren en arbeiders wereldwijd een hoger en stabiel inkomen op. Ook zorgt Fair Trade in combinatie met biologische teelt voor een vermindering van het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen, waardoor boeren en arbeiders niet meer worden blootgesteld aan grote hoeveelheden gif. Ook het milieu ondervindt zo minder schade van fruitteelt. Het succes van fairtrade bananen heeft geïnspireerd tot andere duurzaamheidinitiatieven. Wanneer deze initiatieven net zo’n vlucht nemen als fairtrade bananen, heeft dat een enorm positief effect op mens én milieu.

Strategische partner

Geleerde lessen

AgroFair AgroFair is de belangrijkste businesspartner in het fruitprogramma. In samenwerking met TASTE ondersteunt Solidaridad producentenorganisaties om betrouwbare en professionele leveranciers van AgroFair te worden en te blijven. “We zien een groeiende interesse in duurzaam geproduceerd en fairtrade fruit. Maar naarmate Fair Trade groter wordt, is er ook meer prijsgevoeligheid en concurrentie. AgroFair en haar producenten houden de kostenopbouw binnen de keten goed in de gaten. We hebben besloten dat we geen prijsleider hoeven te zijn. Onze plek in de keten staat dat niet toe, en het past ook niet bij het imago van AgroFair. Ons streven is te investeren in onze producenten, en dat is ook de meerwaarde die wij onze klanten bieden.” Hans Willem van der Waal, Managing Director AgroFair

Het afgelopen jaar is er beperkt vooruitgang geboekt in het uitbreiden van verantwoorden groente- en fruitsoorten. Dit heeft alles te maken met terughoudendheid van marktpartijen. De intenties voor verduurzaming zijn er, maar supermarkten nemen in deze tijd van crisis weinig risico. Om de terughoudendheid van de markt te doorbreken, zet Solidaridad in op marktcommitment, dat ontstaat wanneer een bedrijf de meerwaarde van, in dit geval, duurzame producten ziet. Solidaridad is in gesprek gegaan met bedrijven uit de fruitsector en werkt in samenwerking met die bedrijven aan nieuwe proposities.

Grote donoren

(exclusief giften donateurs) – MFS: hoofdfinancier van het programma gericht op producentenondersteuning. – Lotex: projectfinanciering voor ananas in Costa Rica, bananen in Peru en mango’s in Brazilië.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Soja Bedrijven begeleiden naar duurzaamheid Door de snelgroeiende vraag naar soja is er steeds meer landbouwgrond nodig. Gezinslandbouw en natuur worden verdrongen. In 2009 werd een nieuwe stap gezet om deze negatieve effecten in te dammen, met wereldwijde criteria en gedragsregels. Solidaridad is actief betrokken bij dit proces en steunt organisaties van kleinschalige boeren bij hun inbreng. Met steun van Solidaridad kozen Keurslagers met milieukeur, FrieslandCampina en CONO Kaasmakers voor verantwoord geteelde soja en ondersteunden ze de gezinslandbouw via certificaten.

De sojasector

foto Jan Gilhuis

Soja is een goedkope, eiwit- en olierijke voedselbron. Ruim negentig procent van de Nederlandse import wordt voor veevoer gebruikt, maar ook in veel supermarktproducten zit soja. Daarnaast is sojaolie bruikbaar als grondstof voor biodiesel. Bijna de helft van de wereldproductie vindt plaats in Latijns-Amerika, het merendeel op grootschalige plantages. Ook zijn er kleinschalige sojaboeren. De vraag naar soja neemt snel toe. Uitbreidende plantages verdringen gezinslandbouw, waardoor boeren naar de krottenwijken in de steden trekken. Omdat ook grasland plaats moet maken

voor sojateelt, trekken veeboeren het tropisch bos in. Bij ontbossing komen veel broeikasgassen vrij. De productieketen van teelt tot consument is lang en ingewikkeld en overleg met alle partijen, aan de Round Table on Responsible Soy (RTRS), is van groot belang. Solidaridad levert een belangrijke bijdrage aan dit proces, met gebruik van haar expertise op het gebied van certificeringssystemen, gezinslandbouw en de sociale gevolgen van de sojateelt. In 2009 werden nieuwe stappen gezet naar een definitieve gedragscode voor soja. Intussen werkt Solidaridad aan inkomensverbetering bij kleinschalige producenten, via certificaathandel tussen boeren en afnemers in het Noorden.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Soja

Doelen voor 2009

Resultaten in vogelvlucht

– Betere markttoegang ontwikkelen voor soja uit gezinslandbouw. – Binnen en buiten de Ronde Tafel werken aan verantwoorde productie en handel. – De negatieve effecten van de mondiale sojateelt verminderen. – Publiek en beleidsmakers informeren en betrekken bij de problematiek.

■ FrieslandCampina, CONO / Beemsterkaas en Keurslagers

Kansen en bedreigingen in 2009 Kansen – Bedrijven en politiek erkennen steeds meer het belang van de investering in verantwoorde soja, ondermeer dankzij groeiende aandacht in de media. – Het Schoklandfonds maakt technische en organisatorische ondersteuning voor gezinsbedrijven en betere toegang tot de markt van verantwoorde soja mogelijk. Bedreigingen – De bereidheid meer te betalen voor verantwoord veevoer staat onder druk, door de prijzenslag bij supermarkten en lage marges in de landbouwsector. – Boeren in ontwikkelingslanden willen pas investeren in gecertificeerde, verantwoorde soja als ze erop kunnen vertrouwen dat er voor betaald zal worden.

Marktontwikkeling en communicatie in: Nederland | België | Duitsland | India | China

met milieukeur kozen voor verantwoord geproduceerde soja. ■ Binnen de Ronde Tafel RTRS werd overeenstemming bereikt over een wereldwijde concept-gedragscode, met inbreng van ngo’s en vertegenwoordigers uit de gezinslandbouw uit Azië en Latijns-Amerika. ■ 140 Indiase voorlichters werden opgeleid, die vervolgens 8000 boeren trainden in verantwoorde sojaproductie. Er werd een gemiddelde productieverhoging van 25 procent gerealiseerd, onder andere door betere gewasbescherming en bemesting. ■ Tien milieu- en ontwikkelingsorganisaties werkten samen in gecoördineerde lobby en communicatie. Er werden campagnes gevoerd in samenwerking met FrieslandCampina, Beemsterkaas en Keurslagers met milieukeur.

Strategische partners ■ Samarth Kisan, India: producentenontwikkeling onder

kleinschalige sojaboeren. ■ COOPAFI, Brazilië: producentenontwikkeling en organi-

satieversterking voor gezinsboeren. ■ ASA, India: organisatieversterking en producentenontwikkeling voor kleinschalige sojaboeren. ■ RTRS: wereldwijde ronde tafel voor verantwoorde soja. ❚❚ F rieslandCampina: marktontwikkeling en communicatie in Nederland en gezamenlijke producentenondersteuning in Brazilië en India.

Gepland budget sojasector

€ 1.227.869

Gerealiseerd in 2009 € 1.097.876 Kleinere uitgaven veldkantoren. Vrijkomend geld naar projectfinanciering 2009-2012 Verdeeld over sectoren: Communicatie Marktontwikkeling Producentenontwikkeling Maatschappijopbouw

■ ■ ■ ■

17 %

7 %

58 %

17 %

Solidaridad Jaarverslag 2009

Soja

Resultaten en ontwikkelingen

Genetische manipulatie

Bijdrage aan een wereldwijde gedragscode

Aanpak Solidaridad oogst kritiek

2009 was een belangrijk jaar voor de Round Table on Responsible Soy (RTRS), het internationale overlegplatform voor verantwoorde soja. In mei stelde de RTRS een wereldwijde gedragscode vast. Deze definieert de uitgangspunten en de daarop gebaseerde criteria voor soja die mensen milieuvriendelijk is geproduceerd. Het gaat om een concept. Het akkoord voorziet in een jaar van veldtesten, die duidelijk moeten maken of de gedragscode in praktijk voldoet. Solidaridad levert de voorzitter van de RTRS, verdedigt de belangen van kleinschalige producenten en ondersteunt de deelname van een aantal van hen binnen de Ronde Tafel. Bovendien waakt Solidaridad over de belangen van mensen die rond plantages wonen. Belangrijk strijdpunt was de opoffering van natuur voor sojateelt. Producenten waren niet bereid legale uitbreiding ten koste van natuur op te geven, zonder financiële compensatie. Solidaridad droeg, met organisaties als het Wereld Natuur Fonds, actief bij aan een compromis, waarbij waardevolle natuur toch wordt ontzien.

Solidaridad zette in 2009 haar pogingen voort een inhoudelijk debat rond genetische manipulatie (GM) binnen de sojateelt te stimuleren. Om de discussie te voeden zette Universiteit Wageningen de beschikbare feiten op een rij, mede gefinancierd en begeleid door Solidaridad. De bijeenkomsten en website hebben de discussie, nationaal en internationaal, minder ver gebracht dan gehoopt. Een aantal organisaties verweet Solidaridad zelfs de GM-soja binnen het internationaal overleg te legitimeren. Naar hun mening kan GM-soja nooit ‘verantwoord’ worden genoemd. Solidaridad ontkent niet dat genetische manipulatie leidt tot problemen, maar die komen goeddeels overeen met die in de non-GM teelt. In de RTRS-code (zie hiernaast ‘Bijdrage aan een wereldwijde gedragscode’) ziet Solidaridad juist een kans die problemen wereldwijd aan te pakken. Zeventig procent van de wereldproductie bestaat uit GM-soja. Genetische manipulatie is een feit en het negeren van dat deel van de markt is onverstandig, vindt Solidaridad.

Bedrijven kiezen voor ‘verantwoord’

Solidaridad Zuid-Amerika

Keurslagers in Nederland verkochten al vóór 2009 vlees met milieukeur, een garantie op het gebied van onder meer dierenwelzijn en milieu. In juni namen ze ook soja op in dit pakket. Daarmee kon voor het eerst de garantie worden gegeven dat de klant via zijn aankoop mensen milieuvriendelijke sojaproductie van gezinsbedrijven in Brazilië ondersteunt. Het project met Keurslagers is een initiatief van Solidaridad, in samenwerking met onder meer Stichting Natuur en Milieu. Ook de zuivelbedrijven FrieslandCampina en CONO (producent van Beemsterkaas en leverancier van Ben & Jerry’s ijs), kozen in 2009 voor een samenwerking met het Wereld Natuur Fonds, Solidaridad en Stichting Natuur en Milieu om verantwoord geproduceerde soja mogelijk te maken. Vooruitlopend op de verwachte RTRS-code wordt daarbij gewerkt met eigen – verdergaande – duurzaamheidseisen. Al eind 2008 was duidelijk geworden dat het gescheiden aanvoeren van verantwoorde soja te kostbaar is en de betaalde meerkosten niet of nauwelijks aan de sojatelers ten goede komen. In 2009 begeleidde Solidaridad bovengenoemde Nederlandse bedrijven bij omschakeling naar het certificatenprincipe: iedere afnemer koopt bij een kleinschalige sojaproducent certificaten. Die garandeert de productie van een bepaalde hoeveelheid verantwoorde soja, zonder dat deze apart hoeft te worden vervoerd en daadwerkelijk bij de afnemer terechtkomt. Door uitsparing van kosten kan de teler beter worden betaald.

Het Regionaal Expertise Centrum (REC) Zuidelijk Amerika in Buenos Aires, Argentinië, startte in 2009 met het ontwikkelen van sojaprojecten in Brazilië, Paraguay, Bolivia en Argentinië. Vanuit het nieuwe kantoor kreeg het contact met boerenorganisaties vorm. Door de veel kortere afstanden is aanzienlijk beter en vaker rechtstreeks contact mogelijk, wat de kwaliteit van de samenwerking ten goede komt. Regiodirecteur Jeroen Douglas werd in 2009 bovendien verkozen tot voorzitter van de RTRS, de internationale Ronde Tafel voor verantwoorde soja. Via het voorzitterschap heeft Solidaridad een krachtige positie verworven in de sector. “Zuid-Amerika is dé locatie als je wilt bijdragen aan het RTRS-proces, cruciaal voor verduurzaming van de sojaketen. Een alternatief voor de RTRS is er niet.” Jeroen Douglas, directeur Solidaridad Zuid-Amerika

Solidaridad Jaarverslag 2009

Soja

Strategische partner

Action for Social Advancement De ngo ASA is actief in de deelstaten Bihar en Madhya Pradesh in India. In totaal werkt ASA met ongeveer 120.000 arme gezinnen op het Indiase platteland. ASA is actief in landbouwontwikkeling, voorlichting en microkrediet en is lid van de Ronde Tafel voor verantwoorde soja (RTRS). In 2009 ondersteunde ASA ongeveer 2100 sojatelers met voorlichting en training. Het Nederlandse zuivelbedrijf CONO koopt via Solidaridad certificaten van Indiase boeren die voldoen aan de duurzaamheidscriteria. “Naast de aanzienlijk hogere oogst heeft het sojaproject bijgedragen aan bewustwording over kinderarbeid, veilig gebruik van bestrijdingsmiddelen en gelijke betaling van man en vrouw.” Yogesh Dwivedi, coördinator Responsible Soy Promotion Programme ASA

Impact Dankzij ondersteuning van kleinschalige producenten in India werd in 2009 een productietoename van 20 tot 30 procent per sojaboer bereikt. Dankzij extra inkomsten kunnen ze beter voorzien in hun basisbehoeften. Solidaridad ondersteunde via partners circa 8000 boeren bij het voldoen aan duurzaamheidscriteria. Bovendien werden in samenwerking trainingen georganiseerd, in onder meer efficiënter gebruik van bestrijdingsmiddelen en betere teeltmethodes. De resultaten zijn meteen een stimulans voor anderen om mee te doen. De belangstelling voor verantwoorde soja groeit. Solidaridad wordt steeds vaker benaderd door bedrijven die zoeken naar mogelijkheden om in hun keten verantwoorde soja te steunen. Media besteden regelmatig aandacht aan de problemen en oplossingen. En de Tweede Kamer organiseerde een apart debat over de RTRS. Deze ontwikkeling is mede te danken aan de aandacht die Solidaridad voor het thema vraagt, samen met de tien maatschappelijke organisaties in de Nederlandse Sojacoalitie.

Merken die zich met ‘verantwoorde soja’ kunnen onderscheiden zijn er in de vleesbranche nauwelijks. Conclusie is dat duurzaamheid van soja onderdeel moet worden van het totaalpakket aan eisen die aan eindproducten als vlees en zuivel worden gesteld, bijvoorbeeld op het gebied van dierenwelzijn en uitstoot van broeikasgassen. In 2009 werd duidelijk dat introductie van efficiëntere landbouwmethoden kan leiden tot onverwacht grote productieen inkomenstoename, zoals in India. Ondersteuning daarbij zou, samen met certificering, in een pakket moeten worden aangeboden aan producenten. Solidaridad moet (kritische) partijen in het sojadebat beter informeren (zie kader ‘Aanpak Solidaridad oogst kritiek’) en met kritische organisaties in dialoog blijven. Uiteindelijk zijn veranderingen niet mogelijk zonder maatschappelijke acceptatie.

Grote donoren

(exclusief giften donateurs) – Ministerie van Buitenlandse Zaken / MFS: producentenontwikkeling en maatschappijopbouw in Brazilië, Bolivia en India; lobby en communicatie in Nederland. – Ministerie van Buitenlandse Zaken / Schokland: producentenontwikkeling en maatschappijopbouw in India en Brazilië; marktontwikkeling in Europa.

Solidaridad moet zich meer richten op het eind van de sojaketen, met name op supermarkten. Daar ligt de sleutel tot verandering. Dat is een omslag in denken, omdat Solidaridad haar aandacht van oorsprong op producenten en grondstoffen richt. Consumenten krijgen soja nauwelijks als product te zien en dat maakt beïnvloeding van koopgedrag moeilijk. Supermarkten moeten veranderingen in de keten in gang zetten, door hun assortiment aan te passen.

foto S iddharth Tripathy

Geleerde lessen

Vrouwen doen het meeste werk in de sojateelt in India

Solidaridad Jaarverslag 2009

Cacao Samenwerking met fabrikant Mars 2009 was een succesjaar. Mars, één van de grootste cacaoverwerkers ter wereld, besloot per 2020 uitsluitend verantwoord geproduceerde cacao te gaan gebruiken. Solidaridad leverde ondersteuning en lanceerde met Mars een publiekscampagne. Maar deze belangrijke toezegging is tegelijk een enorme opgave, omdat er nog weinig cacao beschikbaar is die aan de duurzaamheidseisen voldoet. Solidaridad en Mars startten in dat kader het project Certification+. Armoedebestrijding en verhoging van aanvoer en kwaliteit gaan daarbij hand in hand.

De cacaosector

foto Olaf Hammelburg

Cacao als basis voor chocolade, is een vanzelfsprekend product in westerse supermarkten. De teelt van cacaobonen wordt grotendeels verzorgd door kleinschalige boeren, die vaak moeite hebben hun productie op peil te houden en zo genoeg te verdienen. Alleen al in Ivoorkust, waar veertig procent van de wereldproductie vandaan komt, zijn het er zo’n 700.000. Ze gebruiken veelal verouderde landbouwtechnieken en krijgen nauwelijks overheidsondersteuning. Transport is moeizaam door slechte infrastructuur en politieke instabiliteit. In de

zoektocht naar vruchtbaar land is bijna al het oerwoud in Ivoorkust gekapt. Door bodemuitputting loopt de aanvoer en kwaliteit van cacao gevaar. Verduurzaming van de teelt is niet alleen maatschappelijk noodzakelijk, maar ook economisch onvermijdelijk. De snel toenemende vraag naar verantwoorde cacao plaatst Solidaridad en haar partners in Noord en Zuid voor een grote uitdaging: het (helpen) realiseren van een snelle omschakeling naar een productie die goed is voor mens en milieu. Solidaridad brengt daarbij onder meer haar kennis in over producentenondersteuning en het ontwikkelen van verantwoorde ketens van producent naar consument.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Cacao

Doelen voor 2009

Resultaten in vogelvlucht

– Aanvoer van duurzaam geproduceerde cacao verhogen, door boeren te helpen bij verduurzaming van het productieproces. – De capaciteiten van lokale (producenten)organisaties versterken. – De transparantie in de keten vergroten. – Markttoegang voor duurzaam opererende cacaoboeren vergroten. – Welzijn van producenten en milieubescherming verbeteren.

■ De eerste duurzaam geproduceerde cacao kwam in

Kansen en bedreigingen in 2009 Kansen – Belangrijke marktpartijen hebben toegezegd over te schakelen op duurzame cacao en willen daarin investeren. Dit maakt grote verandering mogelijk. Bedreigingen – Het aanbod kan de vraag naar duurzaam geproduceerde cacao niet bijhouden. Streven naar snelle vergroting van het aanbod kan leiden tot onvoldoende capaciteitsopbouw bij de producenten, ondeugdelijke certificering en slechte kwaliteit. Dat komt de verduurzaming van de sector niet ten goede. – Politieke instabiliteit in productielanden maakt realiseerbaarheid van plannen onzeker.

november aan in Amsterdam. ■ Solidaridad en fabrikant Mars startten het project Certifi-

cation+, dat zich richt op verhoging van productiviteit en kwaliteit en een beter bestaan voor boeren. ■ Solidaridad en Mars lanceerden een publiekscampagne om de situatie in de sector en de inzet van beide partijen onder de aandacht te brengen. ■ Er werden modellen ontwikkeld voor het combineren van cacaoteelt en bosbeheer, ten gunste van de biodiversiteit in productielanden. ■ Solidaridad initieerde een onderzoek naar de rol van mannen en vrouwen op cacaoboerderijen en stimuleerde de ontwikkeling van een trainingspakket voor multicertificering.

Strategische partners ❚❚ WAFF, Ghana: strategische partner van Solidaridad in

West-Afrika. Organiseert producententraining, ondersteunt organisatieontwikkeling en doet impact monitoring. ■ Anader, Ivoorkust: overheidsdienst voor landbouwvoorlichting. Organiseert farmer field schools ter verbetering van landbouwtechnieken. ■ UTZ Certified: ontwikkeling gedragscode en marktontwikkeling verantwoorde cacao. ■ IISD, Cosa, Canada: ontwikkeling van een impactmonitoringsysteem voor verantwoorde cacaoteelt. ❚❚ Cargill, Ivoorkust en Nederland: marktontwikkeling Europa en producentenontwikkeling in Ivoorukust. ■ Mars, Nederland: marktontwikkeling en Solidaridad campagne.

Gepland budget cacaosector

€ 775.500

Gerealiseerd in 2009 Extra bijdrage Initiatief Duurzame Handel.

€ 926.543

Verdeeld over sectoren: Communicatie Marktontwikkeling Producentenontwikkeling Maatschappijopbouw

■ ■ ■ ■

6 %

23 %

51 %

19 %

Solidaridad Jaarverslag 2009

Cacao

Resultaten en ontwikkelingen

In de zomer van 2009 vonden Solidaridad en Mars elkaar, in de overtuiging dat certificeren alleen niet voldoende is. Solidaridad wil bijdragen aan een beter loon, goede arbeidsomstandigheden en huisvesting voor boeren. Mars redeneert vooral vanuit economisch perspectief: continuïteit in levering van kwaliteitscacao vraagt om een gezonde sector. Uit studies was gebleken dat certificering en een eventuele premie voor de boeren geen garantie geeft op een leefbaar loon. Daarvoor is verhoging van productiviteit en kwaliteit hard nodig, zeker in West-Afrika waar circa 70 procent van de wereldproductie vandaan komt. Mars en Solidaridad startten in 2009 de ontwikkeling van Certification+, dat zich richt op productiviteitsverhoging door gebruik van kunstmest en beter plantmateriaal. Daarnaast voorziet het programma in training van boeren bij toepassing hiervan en ondersteuning bij financiering. Een derde onderdeel is de opbouw van draagvlak in productielanden, via lobby en versterking van het maatschappelijk middenveld. De kracht van Solidaridad is daarbij onder meer haar grote netwerk in Zuid en Noord en haar ervaring met certificering. In 2009 startten Solidaridad en Mars de ontwikkeling van een pilotprogramma in Ivoorkust. Uitvoering staat gepland voor 2010.

Vergroten van biodiversiteit In Ivoorkust is door landgebruik voor cacaoteelt vrijwel al het tropische bos verdwenen. Solidaridad probeert sinds 2009 methoden te vinden om boeren te stimuleren de teelt van cacao te combineren met vormen van bosbeheer. Dat zou kunnen via het systeem van carbon credits. Daarbij betalen (westerse) CO2-uitstoters de boeren voor bosaanplant en -onderhoud. Bedrijven kunnen zo hun totale CO2-uitstoot terugdringen en tegelijk de biodiversiteit in cacaogebieden verbeteren. Modellen die in 2009 zijn ontwikkeld, worden uitgetest in 2010.

foto Kick Smeets

Eerste duurzame cacao

Méér dan certificering

Minister Koenders van Ontwikkelingssamenwerking ontving op zaterdag 7 november de eerste zak UTZ Certified duurzaam geproduceerde cacao, uit handen van cacaoboeren uit Ivoorkust. Dat gebeurde tijdens de opening van het jaarlijkse chocoladefestival CHOCA in Amsterdam. Grote cacaoverwerkende partijen namen de complete eerste lading van 5396 ton symbolisch over, om er chocola van te maken. Zo werd het begin gemarkeerd van een grootschalig en wereldwijd initiatief voor verduurzaming van de sector.

Onderzoek naar de positie van vrouwen Veel werk op cacaoboerderijen wordt gedaan door vrouwen. Bij trainingen worden vrouwen echter nauwelijks bereikt, omdat mannen letterlijk en figuurlijk vooraan staan. Nu het cacaoprogramma op gang is en het vertrouwen van boeren is gewonnen, is er ruimte voor dit genderthema. Solidaridad liet onderzoeken hoe vrouwen en mannen elkaars rol zien en hoe het trainingsprogramma moet worden aangepast, zowel qua doelgroep als qua inhoud.

Goed voorbeeld! Volgen?

Versterking van trainingscapaciteit

In het najaar organiseerde Solidaridad met fabrikant Mars een publiekscampagne. Het besluit van Mars om over te gaan naar verantwoord geproduceerde cacao werd gebruikt om consumenten bewust te maken van de ontwikkelingen in de cacaosector en de bijdrage die Solidaridad daaraan levert (zie ook ‘Marktontwikkeling en communicatie’, blz.63). De campagne laat zien dat samenwerking van ngo’s en bedrijven kan leiden tot een sterke boodschap, die het belang van beide partijen ondersteunt.

De snel toenemende vraag naar gecertificeerde cacao vraagt om snelle veranderingen bij producenten. En daarmee om grote trainingscapaciteit. Naar ideeën van Solidaridad en de Duitse organisatie GTZ werd in 2009 gewerkt aan een nieuw trainingspakket. Dat maakt grotere efficiëntie mogelijk door onderricht in verschillende certificeringsmodellen ‘tegelijk’. Eind 2009 sloot Solidaridad met onder meer bedrijven en certificeringsorganisaties een overeenkomst die zo’n pakket mogelijk maakt. Ook werden afspraken gemaakt over het benaderen van boeren in afgelegen gebieden en het vergroten van het aantal trainers.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Cacao

Impact Solidaridad West-Afrika Circa zeventig procent van de wereldproductie aan cacao komt uit landen in West-Afrika: Ivoorkust, Ghana, Nigeria en Kameroen. Cacao is dan ook een belangrijke grondstof voor het Regionaal Expertise Centrum (REC) in Accra, Ghana. Zo ondersteunde het kantoor bij drie Ghanese projecten de implementatie van de UTZ Certified code en de vorming van een coöperatie. Verder werden contacten gelegd met een breed veld van spelers in de sector. In 2009 werd ook een landenkantoor geopend in Ivoorkust. “De verwachtingen van de boeren zijn hoog. Ze hebben voor certificering vaak veel inspanningen gedaan, maar hun eindrekening is hetzelfde gebleven. Maar het is bemoedigend dat we nu serieus samenwerken met grote bedrijven die ook daadwerkelijk investeren in verbetering.” Korotoum Doumbia, programmamanager Ivoorkust

Strategische partner

Initiatief Duurzame Handel (IDH) IDH, opgericht in 2008, is een door de Nederlandse overheid gedragen en gefinancierde organisatie die werkt aan het opschalen van duurzame, internationale handelsketens. Het gaat om onder meer cacao, soja, hout, katoen en vis. Per sector brengt IDH bedrijven en maatschappelijke organisaties bijeen om gezamenlijk duurzame productie en handel tot standaard te maken. IDH begeleidt coalities, financiert programma’s en gebruikt ervaringen uit het veld om organisaties te inspireren en over te halen mee te werken. Solidaridad opereert als secretariaat van het IDH-sectorprogramma Cacao. “In de cacaosector overtreft de vraag naar gecertificeerde cacao het aanbod. Dat is mede te danken aan het consortium van bedrijven en ngo’s dat Solidaridad en UTZ Certified hebben geformeerd, in samenwerking met IDH. Ik vind dat heel inspirerend.” Joost Oorthuizen, directeur IDH

In 2009 werden in totaal bijna 2400 boeren in drie landen gecertificeerd. Dat leverde bij elkaar meer dan 5000 ton gecertificeerde cacao op. De eerste onderzoeken bij vier projecten in Ivoorkust laten zien dat trainingen van boeren in landbouwtechnieken hebben geleid tot 25 procent meer opbrengst en verbetering van de kwaliteit van de cacaobonen. De trainingen zijn geïnitieerd en begeleid door Solidaridad.

Geleerde lessen Solidaridad moet meer rekening houden met beleidsveranderingen bij grote spelers op de cacaomarkt, zoals Mars en Cadbury. Hun overstap naar duurzame cacao heeft de context drastisch gewijzigd en de focus van het cacaoprogramma verschoven naar het beschikbaar maken van verantwoorde cacao. Risico daarbij is dat de druk op toelevering leidt tot onzorgvuldigheid bij certificering en slechte begeleiding van boeren. Dat zou de impact van het complete programma schaden. Om voldoende aanvoer te bewerkstelligen moet Solidaridad nieuwe wegen vinden om boeren te bereiken die niet in coöperaties verenigd zijn. Samen met certificeringsorganisaties moet een plan worden gemaakt om de capaciteit voor het trainen van die boeren vergroten. Certificatie is niet het einddoel maar de start van de verduurzaming. Vergroting van de productiviteit is essentieel voor het bestrijden van armoede.

Grote donoren

(exclusief giften donateurs) – Ministerie van Buitenlandse Zaken / Initiatief Duurzame Handel: Programmafinanciering inclusief producentenontwikkeling in Ivoorkust en Ghana. – Ministerie van Buitenlandse Zaken / MFS: Programmafinanciering inclusief marktontwikkeling. – Cargill, ECOM, Heinz, Nestlé: co-financiering van producentenontwikkeling in Ivoorkust. – Mars: co-financiering producentenontwikkeling Ivoorkust en Solidaridad cacaocampagne. – UTZ Certified cacao stuurgroepleden: contributie cacaoprogramma.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Biomassa Pionierswerk vergt een lange adem Solidaridad houdt zich bezig met verschillende biomassastromen. Dit programma concentreert zich op Mozambique. Solidaridad zette daar een bedrijf op dat reststromen uit landen bosbouw identificeert en afzetmogelijkheden verkent. De combinatie van landen bosbouw geeft meer inkomsten voor boeren en vermindert de CO2-uitstoot. Omstandigheden in Mozambique vragen wel veel tijd en een intensieve monitoring.

De biomassasector

foto Marcelo Greco

Het enthousiasme voor biomassa als vervanger voor olieproducten, kolen en gas is getemperd. De teelt van energierijke gewassen vraagt veel landbouwgrond en kan zo natuur en voedselproductie bedreigen. Toch zijn er grote kansen. Verhoging van productiviteit is een oplossing. Dit is de basis voor een beter inkomen. Samen met partners zet Solidaridad nieuwe lijnen uit, in projecten die bij voorkeur veel voordelen hebben voor de lokale bevolking. Om effectiever te kunnen zijn, heeft Solidaridad haar werkterrein beperkt tot twee soorten

biomassa: hoogrenderende, snelgroeiende gewassen en reststromen uit agrarische productie. Ethanol komt in het hoofdstuk suikerriet aan bod.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Biomassa

Doelen voor 2009

Resultaten in vogelvlucht

– Een infrastructuur voorbereiden voor de vermarkting van reststromen en snelgroeiend hout. – Een netwerk van trainers ontwikkelen t.b.v. snelgroeiend hout en verbeterde voedselproductie. – Energietoepassingen voor reststromen onderzoeken in ketens van Solidaridad. – Beleid van overheden (EU, NL) beïnvloeden t.b.v. standaardisering / certificering van duurzame biomassa. – Ngo’s ondersteunen in capaciteitsontwikkeling rond biomassaenergie.

■ In drie provincies in Mozambique werden boeren

Kansen en bedreigingen in 2009 Kansen – De Europese Commissie heeft stevige doelen gesteld voor een duurzamere energiehuishouding in 2020. Voor een aantal landen, zoals Nederland, zijn deze doelen enkel haalbaar door grootschalige inzet van biomassa. – Nederland en het Verenigd Koninkrijk hebben zich uitgesproken voor wettelijk verplichte duurzaamheidscriteria voor vaste biomassa. – Er zijn verschillende certificeringssystemen voor handen in de bosbouw zoals FSC, PEFC en GGL. Ervaring met deze systemen maakt opschalen eenvoudig.

getraind in het verbeteren van voedselproductie door middel van gecombineerde bosbouw en landbouw. ■ In de havenstad Beira werd Fair Biomass Mozambique opgericht, een bedrijf dat eigendom is van de producenten en actief is in de productie van en handel in houtpellets. ■ Solidaridad ondersteunde het internationale ngonetwerk Citizens United for Renewable Energy and Sustainability bij het vergroten van kennis van en bewustwording rond biomassa bij Afrikaanse ngo’s. ■ Solidaridad deed met Electrabel Nederland onderzoek naar de mogelijkheden om in Mozambique een productieketen op te zetten voor gecertificeerde biomassa. ■ Solidaridad heeft op verschillende congressen in binnenen buitenland haar ervaringen en visie op biomassa gepresenteerd.

Strategische partners ❚❚ A biodes, Mozambique: oprichten Fair Biomass Mozam-

bique en producentenondersteuning. ■ UTZ Certified: opzet registratiesysteem voor vaste

biomassa. ❚❚ E lectrabel, Nederland: marktontwikkeling vaste biomassa

Bedreigingen – Er is veel onduidelijkheid over de instrumenten die de Nederlandse overheid wil inzetten om het grootschalige gebruik van vaste biomassa te bevorderen. – Producenten van biomassapellets zijn vaak moeilijk te verleiden tot investering in duurzaamheid en certificering omdat de pellets slechts een klein deel van hun inkomsten vormen. – Grootschalige inzet van biomassa is voor veel partnerorganisaties in ontwikkelingslanden onbekend terrein. Ze zijn zich niet bewust van de risico’s en kansen.

Marktontwikkeling in: Nederland | Mozambique

in Nederland en Mozambique en producentenondersteuning in Mozambique.

Gepland budget biomassasector

€ 609.375

Gerealiseerd in 2009 € 579.375 Geen noemenswaardige verschillen tussen budget en realisatie.

Verdeeld over sectoren: Communicatie Marktontwikkeling Producentenontwikkeling Maatschappijopbouw

■ ■ ■ ■

0 %

2 %

92 %

7 %

Producentenontwikkeling en maatschappijopbouw in: Mozambique.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Biomassa

Resultaten en ontwikkelingen

Strategische partner

Veel te winnen in Mozambique

Fair Biomass Mozambique

Het biomassaprogramma concentreert zich op Mozambique. Daar zijn veel mogelijkheden voor winning en teelt van grondstoffen, vanwege de natuurlijke omstandigheden en het grote beschikbare oppervlak (groot land, kleine bevolking). In 2009 startte Solidaridad met partners in Mozambique een project dat bosbouw en landbouw combineert (agroforestry). Het is bedoeld om de voedselvoorziening te verbeteren en tegelijkertijd biomassa voor energie te produceren. Boeren leren uitputting van hun grond te voorkomen en het bos geeft schaduw en meststoffen voor hun land. Het biedt kleinschalige boeren een alternatief voor de nu gebruikte slash and burn landbouwtechniek. Die leidt al binnen een paar jaar na het afbranden van savannebos tot uitputting van de bodem, gevolgd door nieuwe ontginningen. Bij het afbranden gaat veel energie nodeloos verloren. De aanpak van Solidaridad zorgt voor grotere voedselzekerheid, beschermt de natuur en zorgt voor nieuwe inkomsten. De boeren verkopen biomassa aan het voor en door henzelf opgezette bedrijf Fair Biomass Mozambique (FBM; zie kader). De biomassapellets die FBM produceert kunnen worden bijgestookt in kolencentrales en vervangen daar een deel van de benodigde steenkool.

In Mozambique werd, met geld van DGIS en EU-fondsen, in 2009 een bedrijf opgezet: Fair Biomass Mozambique (FBM), eigendom van deelnemende boeren. FBM identificeert reststromen, pelletiseert deze en zoekt naar afzetmogelijkheden. Pelletiseren is het vermalen en verwerken tot makkelijk transporteerbare korrels, die kunnen dienen als bijstook in elektriciteitscentrales. Het gaat in dit geval om onder meer zaagsel, katoenstengels en kokosvezels. In 2009 werd een onderzoek gedaan naar beschikbaarheid van biomassa. De kustregio rond de stad Beira stond centraal, om kosten van transport naar de haven te beperken. De bouw van een pellitiseermachine is gestart. De biomassa is bestemd voor de interne of externe markt, afhankelijk van de mogelijkheden. Bijstook kan vooralsnog alleen met subsidie. Bij grote volumes is straks afzet mogelijk aan Electrabel, de grootste elektriciteitsproducent van de Benelux. Een systeem voor de traceerbaarheid van biomassa kwam eind 2009 grotendeels gereed.

Solidaridad Zuidelijk Afrika

Nieuw procedé biedt kansen Samen met partners diende Solidaridad in 2009 een subsidieaanvraag in voor onderzoek naar torrefactie, een verwerkingsproces dat een monoproduct levert met de eigenschappen van steenkool. In tegenstelling tot gangbare pellets schimmelt het niet. Het heeft een hoge energiedichtheid en constante verbrandingseigenschappen en is zonder aanpassingen bij te mengen in elektriciteitscentrales. In ontwikkelingslanden kan het product deels de plaats innemen van (niet duurzaam geproduceerde) houtskool, waar steeds meer vraag naar is.

Reststromen als energiebron Solidaridad startte een inventarisatie van voor biomassa bruikbare reststromen binnen haar eigen programma’s, onder meer in Midden-Amerika en Ecuador. Zo worden er in de bananenteelt miljoenen tonnen ‘onbruikbaar’ fruit weggegooid. De rotting veroorzaakt uitstoot van het broeikasgas methaan, terwijl het zetmeel in bananen gebruikt zou kunnen worden voor ethanolproductie.

Het Regionaal Expertise Centrum (REC) Zuidelijk Afrika is van cruciaal belang voor het biomassaprogramma. Medewerkers zijn betrokken bij het formuleren van projectvoorstellen en het identificeren van nieuwe partners. Sinds kort werkt Solidaridad nauw samen met CURES. Deze internationale ngo, gevestigd in Johannesburg, werkt aan toegang tot duurzame energie, met een sterke focus op arme mensen. Verder helpt het REC partners, bijvoorbeeld in Mozambique, bij de uitvoering van hun projecten en het ontwikkelen van hun capaciteit om projecten zelfstandig te kunnen uitvoeren. “Het bouwen van een netwerk gaat over het leren kennen van mensen, de gezichten die de organisaties waarmee we werken bepalen.” Ruaraidh Petre, directeur Solidaridad Zuidelijk Afrika

Solidaridad Jaarverslag 2009

Biomassa

Impact De programma’s zijn nog in een ontwikkelingsfase. Pas later zullen de effecten in Noord en Zuid zichtbaar worden.

Geleerde lessen De kans op structurele subsidies op onrendabele bijstook in energiecentrales is kleiner dan gedacht. Het project rond koffieschillen, een restproduct van de koffieteelt, werd in 2008 tijdelijk gestaakt wegens het wegvallen van de subsidieregeling MEP (Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie). In 2009 bleek dat er geen toepasbare alternatieve subsidie komt. De bijstook van koffieschillen in Europa is daarmee voorlopig onrendabel. Programma’s in Mozambique vereisen een lange adem en intensieve monitoring. Er is veel bureaucratie, de navolging van regelgeving is gebrekkig en de logistieke omstandigheden zijn slecht. Solidaridad heeft bovendien te weinig budget om lokaal, het toch al schaarse, capabele personeel aan zich te binden. Door middel van intensieve begeleiding van en capacity building bij lokale partners werkt Solidaridad aan continuïteit en kwaliteit.

Grote donoren

(exclusief giften donateurs) – Ministerie van Buitenlandse Zaken / Directie Milieu en Water: oprichten Fair Biomass Mozambique, ontwikkeling biomassaregistratiesysteem en studie potentiële bronnen voor vaste biomassa. – Europese Commissie: ontwikkeling producentenondersteuning voor snelgroeiend hakhout en verbetering van de voedselzekerheid door betere landbouwtechnieken. De bevolking van de provincie Cabo Delgado in Mozambique is arm. De experimenten met gemengde landen bosbouwsystemen voor de productie van voedsel en biomassa voor energieopwekking bieden perspectief op een hoger inkomen en bescherming van de bossen.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Suikerriet Bijdragen aan een wereldwijde gedragscode Over de hele wereld werken miljoenen suikerrietkappers onder zeer slechte omstandigheden. Solidaridad startte in 2009 een programma om het leven van die arbeiders te verbeteren. Zo leverde Solidaridad een concrete bijdrage aan een gedragscode voor verantwoord geproduceerd suikerriet. Ook werden kleinschalige producenten ondersteund bij het verhogen van de opbrengst. Samen met North Sea Group werkte Solidaridad aan de fundamenten van een handelsketen voor ethanol.

De suikerrietsector De loopbaan van een suikerrietkapper is maar kort: na zo’n vijftien jaar werken is zijn lichaam op. Het is zwaar werk onder ongezonde omstandigheden. Vlak voor de oogst wordt het veld afgebrand en kappers werken in de hitte en de rook. Plantagearbeiders hebben vaak te maken met gebrekkige arbeidsovereenkomsten, slechte huisvesting en lage lonen. Alleen al in Brazilië werken 750.000 rietkappers. Er zijn zo’n honderd producerende landen en de sector groeit nog steeds, vooral door de toenemende vraag naar ethanol als

biobrandstof. Suikerriet heeft als grondstof voor ethanolproductie de hoogste energieopbrengst per hectare van alle gewassen. In Brazilië bestaat benzine al voor 30 procent uit suikerrietethanol, in Nederland voor vier procent. De sectorgroei geeft meer werkgelegenheid, maar kan ook leiden tot extra grondbeslag ten koste van natuur of teelt van voedingsgewassen. Solidaridad kan, dankzij haar ervaring op het gebied van bulkgrondstoffen als soja, een belangrijke bijdrage leveren aan verbeteringen in de sector. Ze doet dit onder andere door de ondersteuning van arbeiders en kleinschalige producenten in Brazilië, India, Pakistan en Guatemala.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Suikerriet

Doelen voor 2009 – Een gedragscode voor verantwoord geproduceerd suikerriet ontwikkelen en implementeren (Better Sugarcane Initiative, BSI). – Het draagvlak voor BSI in productielanden vergroten, door participatie en versterking van maatschappelijke organisaties. – De positie van arbeiders en de bedrijfsvoering en winstgevendheid bij kleinschalige producenten verbeteren. – Ketens bouwen tussen producenten en afnemers in het Westen. – Bewustwording vergroten bij consumenten.

Kansen en bedreigingen in 2009 Kansen – De Europese Commissie kwam met de richtlijn Duurzame Energie, in het kader van het EU-energiebeleid tot 2020. De nu in de wet verankerde duurzaamheidscriteria zijn uniek. Ze leiden tot extra vraag naar verantwoord geproduceerde bio-ethanol van bekende herkomst (o.a. BSI). – Door misoogsten in 2009 en de onderbenutting van suiker- en ethanolfabrieken, is er een grotere bereidheid te investeren in productiviteitsverbetering binnen de teelt. Relatief eenvoudige maatregelen kunnen de efficiency in de teelt sterk vergroten. – Het belang van rietsuiker in Europa groeit. De Europese Unie werd het afgelopen jaar suikerimporteur, door afbouw van steun aan bietsuikerboeren en verruiming van de mogelijkheden voor import. Bedreigingen – Beleidsmakers, wetenschappers, opiniemakers en ngo’s zijn zich beperkt bewust van de problemen in de sector. Deze staan daardoor laag op de agenda. – Er gaat te veel aandacht naar de mogelijke expansie van

Marktontwikkeling in: België | Nederland | Luxemburg

de teelt ten koste van voedselproductie en natuur. Dit heeft een negatief effect op de sector als geheel en de benodigde investeringen in efficiency en betere arbeidsomstandigheden in het bijzonder.

Resultaten in vogelvlucht ■ Een wereldwijde gedragscode voor verantwoord gepro-

duceerd suikerriet is in zicht. Solidaridad oefende invloed uit, onder meer bij de ontwikkeling van een traceerbaarheidssysteem. ■ Solidaridad steunde maatschappelijke organisaties, met name in Brazilië, ten behoeve van versterking van hun informatievoorziening, kennisuitwisseling en lobby. ■ In India en Pakistan werden 40.000 boeren getraind in verhoging van de productiviteit. ■ Samenwerking met benzineleverancier North Sea Group vormt de basis voor een handelsketen van duurzaam geproduceerde ethanol. ■ Solidaridad informeerde de consument met een campagne over de bijmenging van ethanol in benzine.

Strategische partners ■ Prakruthi: ondersteunt Indiase suikerrietboeren en arbei-

ders. ■ WWF: ondersteunt milieuvriendelijke teelt in diverse

landen. ■ Reporter Brasil: onderzoekt en publiceert over teelt van biobrandstoffen. ■ BSI: ontwikkelt een gedragscode en certificering met breed draagvlak in de sector. ■ North Sea Group: importeert bio-ethanol en wil deze certificeren.

Gepland budget suikerrietsector

€ 625.907

Gerealiseerd in 2009 € 415.914 De geringe bestedingen voor marktontwikkeling zijn aangevuld met relatief veel ureninzet van medewerkers. Verdeeld over sectoren: Communicatie Marktontwikkeling Producentenontwikkeling Maatschappijopbouw

■ ■ ■ ■

7 %

1 %

63 %

28 %

Producentenontwikkeling en maatschappijopbouw in: Brazilië | Zuidelijk Afrika | India | Pakistan

Solidaridad Jaarverslag 2009

Suikerriet

Resultaten en ontwikkelingen Wereldwijde gedragscode in zicht Het Better Sugarcane Initiative (BSI), een overlegorgaan met grootschalige producenten en gebruikers als The Coca Cola Company, Shell en Bacardi, werkte in 2009 aan een gedragscode voor duurzame productie van suikerriet en ethanol. Deze moet wereldwijd toepasbare normen definiëren, ter garantie van onder meer goede werkomstandigheden, beperkte milieubelasting en wettige bedrijfsvoering. In 2009 nam Solidaridad, als bestuurslid van het BSI, het voortouw bij de ontwikkeling van een systeem dat de traceerbaarheid van BSI-gecertificeerde producten dichterbij brengt. Zo weet de consument straks zeker of een product aan de vermelde duurzaamheidseisen voldoet en of meeropbrengsten daadwerkelijk terugvloeien naar boer en arbeiders. Definitieve vaststelling van de gedragscode is gepland in 2010. Daarna volgt een traject van implementatie.

Sterkere maatschappelijke organisaties Een van de voorwaarden voor duurzame productie van gewassen is draagvlak bij maatschappelijke organisaties in productielanden. Zij kunnen, naast bedrijven, belangrijke invloed hebben op overheden, door informatievoorziening en lobby. In dit kader startte Solidaridad in 2009 de financiering van het centraal secretariaat van Redebio, een Braziliaans netwerk van groene en sociale ngo’s, die streven naar een duurzame ontwikkeling van de bio-energiesector. Dankzij die steun is het netwerk beter in staat het Braziliaanse overheidsbeleid en de internationale meningsvorming te beïnvloeden. Ook werd de Braziliaanse journalistenvereniging Reporter Brasil ondersteund, die in 2008 en 2009 in totaal zes rapporten publiceerde over de effecten van bio-energiegewassen. Brazilië is voorloper in bio-energie en de ontwikkelingen daar zijn strategisch van groot belang.

met WWF, trainingen door lokale partners. In totaal werden ruim 40.000 boeren in beide landen getraind, in het kader van het Sugarcane Producer Support Initiative (SUPSI). In Afrika en Midden-Amerika werden soortgelijke projecten voorbereid. Plantagearbeiders vormen een andere kwetsbare groep. Mechanisatie vermindert de hoeveelheid zware arbeid, maar ook de werkgelegenheid. Solidaridad adviseerde een Braziliaanse organisatie bij de ontwikkeling van een omscholingsprogramma voor werkloze suikerrietkappers. In 2009 zette Solidaridad zogenaamde Commodity Business Support Centres (CBSC) op in Brazilië en Zuidelijk Afrika. Deze helpen zowel kleinschalige als grootschalige producenten in de suikersector bij het verduurzamen van de productie.

Iedereen gebruikt alcohol in het verkeer Met deze slogan vroeg Solidaridad in 2009 aandacht voor de productie van ethanol uit suikerriet (zie ook ‘Marktontwikkeling en communicatie’, blz. 62). De advertenties hadden als doel de consument bewust te maken van de structurele bijmenging van ethanol in benzine, de problemen rond de productie ervan en de oplossingen die Solidaridad aandraagt. Bovendien moesten ze steun genereren voor het beleid van Solidaridad. Biobrandstoffen waren lang negatief in het nieuws geweest en de genuanceerde boodschap van Solidaridad droeg bij aan een evenwichtigere benadering door beleids- en opiniemakers en eindgebruikers. De campagne had pas echt effectief kunnen zijn als de eerste duurzame ethanol in 2009 aan een Nederlands bedrijf was geleverd (zie ‘Samenwerking met benzineleverancier’).

IEDEREEN GEBRUIKT ALCOHOL IN HET VERKEER Ook al drink je geen druppel. Wie z’n auto volgooit met benzine tankt vanzelf ook vijf procent alcohol. Van suikerriet gestookte ethanol, dat de grootste co2-reductie van alle biobrandstoﬀen geeft. Alleen komt veel suikerriet van plantages in Brazilië waar arbeidsomstandigheden slecht zijn. Wat heet. Vorig jaar waren er 16.000 bedrijfsongevallen. Veel suikerrietkappers zijn na tien jaar arbeidsongeschikt. Ethanol kan een duurzaam alternatief voor benzine zijn, maar alleen als arbeiders fair behandeld worden en het werk veiliger wordt. Wat Solidaridad met koﬃe, fruit en katoen lukte, moet ook met ethanol kunnen: zorgen voor mensen milieuvriendelijke productie en beperking van de negatieve gevolgen. Alleen dan kan elke auto aan de alcohol. Daar moeten we nog wel wat kilometers voor maken. Lees meer en word donateur op www.solidaridad.nl

Meer opbrengst, minder grondbeslag Naast de enorme suikerrietplantages kent de sector een groot aantal kleinschalige producenten, met maar enkele hectare grond. Alleen al in India en Pakistan zijn zo’n 45 miljoen suikerrietboeren actief, voornamelijk in de gezinslandbouw. Door grondbeslag en watergebruik concurreert hun teelt met de productie van andere voedingsgewassen. De voedselvoorziening staat al onder druk door de snelle bevolkingsgroei. Een deel van de oplossing is productiviteitsverhoging. Zo leidt intercropping, het om en om planten van suikerriet en stikstofbinders als soja, tot een betere bodemkwaliteit en hogere opbrengsten. Om hen op de hoogte te brengen van de meest actuele kennis over landbouwtechnieken, ondersteunde Solidaridad, samen

Duurzame economie begint met solidaridad

Giro 1804444

Advertentie.indd 1

Solidaridad Jaarverslag 2009

17-03-2009 14:25:55

Suikerriet

Samenwerking met benzineleverancier Al voor 2009 startte Solidaridad de samenwerking met North Sea Group (NSG). Dit bedrijf verzorgt de bijmenging van ethanol in benzine en de bevoorrading van tankstations in de Benelux. NSG heeft een marktaandeel van 35 tot 40 procent. Daarmee is het bedrijf een aanzienlijke speler op de ethanolmarkt. NSG wil overgaan op ethanol uit duurzaam geproduceerd suikerriet en vroeg om advies. Solidaridad introduceerde het bedrijf bij het suikerrietplatform BSI en adviseerde bij de toetsing van mogelijke leveranciers en het garanderen van traceerbaarheid. Verder werd in dit kader de basis gelegd voor een ondersteuningsprogramma voor producenten, gefinancierd door SenterNovem (inmiddels AgentschapNL). De doelstelling om in 2009 duurzaam geproduceerde ethanol te importeren werd niet gehaald. Het bleek moeilijk een producent bereid te vinden te investeren in duurzame, gecertificeerde productie. Uiteindelijk raakte een Braziliaanse producent geïnteresseerd, mede op basis van de verwachte marktgroei in de EU. Levering van de eerste verantwoorde ethanol aan NSG wordt verwacht in 2010.

strategische partner

Strategische partner: North Sea Group North Sea Group (NSG) is een hoofdrolspeler op de West-Europese markt voor brandstoffen. Het bedrijf combineert opslag en distributie met internationale handel in en verkoop van minerale oliën en biobrandstoffen. Met nieuwe activiteiten in Azië en Zuid-Amerika versterkt NSG haar positie op de oliemarkt. NSG kiest voor verantwoorde en duurzame CO2-reductie. Dit betekent dat het bedrijf bij biobrandstoffen voornamelijk inzet op biodiesel uit reststromen en bio-ethanol uit suikerriet. Om de duurzaamheid van de suikerrietethanol te garanderen, werkt NSG samen met Solidaridad.

Impact Veel activiteiten binnen het suikerrietprogramma zijn nog maar net gestart. De grote impact moet in de komende jaren volgen. In 2009 werden wel in hoog tempo fundamenten gelegd en structuren gebouwd voor de toekomst van het programma. Zo kwam er een goede basis voor producentenondersteuning. Met North Sea Group is de eerste stap gezet naar een gecertificeerde en traceerbare keten voor ethanol. Met de ontwikkeling van de BSIgedragscode is een belangrijke referentie en basis ontstaan voor daadwerkelijke verduurzaming. Zonder de bijdrage van Solidaridad was de gedragscode aanmerkelijk minder sociaal geweest.

Geleerde lessen De omschakeling naar duurzame productie kan moeilijk worden afgedwongen. De relatief kleine markt voor duurzame suiker en ethanol in het Westen is voor veel producenten niet interessant genoeg, vergeleken met de veel grotere interne markt. Producenten moeten dus worden verleid, bijvoorbeeld met betere handelsvoorwaarden. De markt in de productielanden zelf wordt steeds belangrijker. Die ontwikkeling ondersteunt het beleid van Solidaridad om meer aan marktontwikkeling te werken vanuit haar regionale expertisecentra. Verder werd duidelijk dat de omstandigheden onder producenten enorm verschillen. Een ambitieuze gedragscode voor duurzaam suikerriet is voor sommigen probleemloos haalbaar, maar voor de grootste groep te hoog gegrepen. Het is beter de lat aanvankelijk niet te hoog te leggen en de normen vervolgens iedere paar jaar aan te scherpen. Een conclusie is ook dat de dreigende toename van het grondbeslag deels kan worden voorkomen door efficiëntere productie op bestaande landbouwgrond.

Grote donoren

(exclusief giften donateurs) “Solidaridad denkt in oplossingen, zonder concessies te doen aan haar filosofie” Bart-Willem ten Cate, Biofuels Director North Sea Group

– Ministerie van Buitenlandse zaken / MFS: versterking van maatschappelijke organisaties. – Ministerie van Buitenlandse zaken / Schoklandfonds: producentenondersteuning in Pakistan, India en ZuidAfrika. – Ministerie van Buitenlandse zaken / SenterNovem: track & trace systeem, omscholing werkloze rietkappers, best practices in duurzame teelt.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Goud Programma voor mijnbouw ontwikkelt sterk Een zwaar vervuild milieu en een berooide bevolking. Dat is wat achterblijft na uitputting van een goudmijn. Een meer verantwoorde goudproductie kan de negatieve gevolgen voor mens en milieu beperken. Dankzij nieuwe financiering heeft Solidaridad in 2009 een paar grote stappen kunnen maken in het dichterbij brengen van verantwoorde productie. In Latijns-Amerika is een fairtrade gedragscode voor mijnbouwers ontwikkeld. In Europa verkende Solidaridad de markt voor verantwoord gewonnen goud.

De goudsector In 2009 steeg de goudprijs naar het hoogste niveau ooit en waren er flinke winsten te behalen bij goudwinning. Voor de grote goudwinningmaatschappijen althans, want kleinschalige mijnbouwers in Afrika, Azië en Latijns-Amerika worden meestal onderbetaald voor hun goudproductie. In landen als Guatemala en Ecuador kopen westerse mijnbouwbedrijven concessies voor goudwinning en laten de natuur vervuild en de plaatselijke bevolking berooid achter. Tegenover één gouden ring staan ongeveer twintig ton mijnafval en enorme hoeveelheden water. Als een mijn is

uitgeput, rest er een verwoest land en afvalbergen met het dodelijk gif cyanide, dat nog jarenlang een gevaar vormt voor de volksgezondheid. Ook kleinschalige, vaak illegale mijnbouwers gaan milieuonvriendelijk te werk, met schade aan de natuur en hun eigen gezondheid als gevolg. Solidaridad ondersteunt de ontwikkeling van een fairtrade gedragscode voor kleinschalige mijnbouw en de training van mijnbouwers om hun werkwijzen te verbeteren. Daarnaast onderzoekt Solidaridad de marktkansen voor eerlijk goud.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Goud

Doelen voor 2009

Resultaten in vogelvlucht

– Kleinschalige mijnbouwers ondersteunen bij legalisering en het verbeteren van inkomen, arbeidsomstandigheden en werkwijzen. – Werken aan de bouwstenen voor een modelketen gebaseerd op eerlijk goud.

■ Drie groepen producentenorganisaties in Peru, Bolivia en

Kansen en bedreigingen in 2009 Kansen – Hechtere samenwerking met de Alliance for Responsible Mining (ARM) en haar netwerk; ARM biedt directe toegang tot mijnbouworganisaties die in aanmerking komen voor fairtrade certificering; verbreding van het aanbod biedt direct kansen aan de marktkant. – Verbreding van het programma met initiatieven voor maatschappelijk verantwoorde middelgrote en grootschalige mijnbouw. – Financiering van Adessium Foundation voor het goudprogramma maakt teamversterking, netwerkuitbreiding, uitbreiding van producentenondersteuning en onderzoek van de afzetmarkt mogelijk.

Colombia zijn in voorbereiding voor certificering. ■ Solidaridad is in gesprek met drie sieradenmerken over

opname van duurzaam gewonnen goud in hun ketens, en werkt aan een modelketen om hen daarin te ondersteunen. ❚❚ Het goudproject is uitgebouwd tot een volwaardig programma door stabiele financiering, uitbreiding van het team, kennisopbouw, een externe adviesraad en een communicatieplan.

Strategische partners ❚❚ Alliance for Responsible Mining (ARM): ontwikkeling van

fairtrade gedragscode voor kleinschalige goudwinning, producentenondersteuning en marktontwikkeling.

Bedreigingen – In de mijnbouw en sieradensector staat duurzaamheid nog niet hoog op de agenda en is het lastig om gecommitteerde partners te vinden. – De fairtrade gedragscode is geen oplossing voor alle vormen van mijnbouw. Alleen de meest eenvoudige vormen van kleinschalige goudwinning kunnen zich kwalificeren. Dit beperkt het aanbod sterk. Goudwinning in het middensegment en door migrantengemeenschappen (de gangbare praktijk in de Amazone) voldoen niet aan de fairtrade criteria.

Marktontwikkeling in: Nederland | Verenigd Koninkrijk | Frankrijk | Zwitserland

Gepland budget goudsector

€ 30.000

Gerealiseerd budget in 2009 € 82.497 Nieuwe financiering Adessium. Relatief veel personele inzet voor marktontwikkeling. Verdeeld over sectoren: Communicatie Marktontwikkeling Producentenontwikkeling Maatschappijopbouw

■ ■ ■ ■

0 %

74 %

26 %

Producentenontwikkeling en maatschappijopbouw in: Colombia | Peru | Bolivia

Solidaridad Jaarverslag 2009

Goud

Resultaten en ontwikkelingen Fairtrade gedragscode in Latijns-Amerika Solidaridad heeft de Alliance for Responsible Mining (ARM) ondersteund in een aantal proefprojecten voor de fairtrade gedragscode voor kleinschalige goudwinning in Colombia, Peru en Bolivia. Voor certificering moet worden voldaan aan zowel milieu- als sociale criteria, zoals het verantwoord gebruik van kwik en het verbod op kinderarbeid. De oorspronkelijke planning was de certificering van deze projecten in 2009 rond te krijgen, maar dat werd niet gehaald. Het ontwikkelen van de fairtrade gedragscode door ARM en de Fairtrade Labelling Organization (FLO) heeft langer geduurd dan verwacht.

Verantwoorde mijnbouw in Afrika Tot het afgelopen jaar zette de Alliance for Responsible Mining zich voornamelijk in Latijns-Amerika in voor betere mijnbouwpraktijken. In 2009 werd onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om projecten op te zetten in landen in Afrika. Tanzania, Oeganda en Ghana kwamen naar voren als landen met kansen voor verantwoorde mijnbouw. ARM volgt daarbij een ‘netwerkstrategie’: het opzetten van projecten in meerdere landen biedt de mogelijkheid tot het gezamenlijk volgen van trainingen en het delen van kennis en ervaring.

Strategische partner

Alliance for Responsible Mining De Alliance for Responsible Mining (ARM) werd in 2004 opgericht met het doel de vraag naar en het aanbod van kleinschalige duurzame mijnbouwproducten te vergroten. ARM is de voortrekker van het opstellen van duurzaamheidcriteria voor de kleinschalige mijnbouw. Deze criteria hebben zich ontwikkeld tot een volwaardige fairtrade gedragscode en ARM is inmiddels officieel partner van de Fairtrade Labelling Organization (FLO). De afgelopen jaren heeft een aantal producentenorganisaties in LatijnsAmerika het trainingsprogramma voor de fairtrade code doorlopen. In 2010 zullen ze door FLO worden gecertificeerd. Meer dan 1800 mijnbouwerfamilies profiteren dan van fairtrade handelsvoorwaarden.

Merken enthousiast voor eerlijke keten

Solidaridad Andes

Na marktonderzoek en gesprekken met sieradenmerken slaagde Solidaridad erin een aantal merken enthousiast te krijgen voor ‘eerlijke’ goudproductie. Samen met deze merken zal in 2010 onderzoek worden gedaan naar de mogelijkheden en voorwaarden van het op de markt brengen van sieraden van verantwoord goud. Solidaridad beoogt een modelketen op te zetten en afnemers te ondersteunen met de logistieke en organisatorische kanten van de inkoop van verantwoord goud. In 2009 zijn gesprekken gestart met drie sieradenmerken over opname van duurzaam gewonnen goud in hun ketens.

Het regiokantoor Andes, in Lima, Peru, speelt een cruciale rol in de opschaling van Solidaridad’s goudprogramma. Niet alleen bevindt zich in deze regio een aantal landen met grote mineraalreserves (Peru, Colombia, Ecuador en Bolivia), ook is dit bij uitstek de regio waar kleinschalige mijnbouwers werkzaam zijn. Peru, een van de eerste landen die met Fair Trade aan de slag ging, streeft ernaar ook het eerste land te zijn met fairtrade gecertificeerde kleinschalige mijnbouwers. Dat biedt veel kansen voor uitbreiding naar andere groepen en gebieden.

Opschaling goudprogramma Dankzij het sluiten van een overeenkomst met een financieringspartner in 2009, Adessium Foundation, kan het goudprogramma worden opgeschaald tot een volwaardig, zelfstandig programma. In september 2009 greep Solidaridad de kans zich als volwaardige speler in de sector te profileren, door deelname aan de door de Wereldbank georganiseerde Communities and Small Scale Mining Conference in Mozambique. Niet alleen hebben de programmamedewerkers Solidaridad daar op de kaart gezet, ook leerden ze andere spelers kennen en breidden ze hun netwerk uit.

Voor de coördinatie van het programma werd een nieuwe medewerkster aangetrokken met veel ervaring op het gebied van sieraden en duurzaamheid. Een belangrijke rol voor de uitvoering van het programma is weggelegd voor de regionale kantoren van Solidaridad, met name in Peru (zie kader).

“In deze gebieden zullen we capaciteitopbouwende projecten voor mijnbouwers opstarten, gericht op onder meer coöperatievorming, prijsstelling en groenere winningmethoden. Zo bereiden we de mijnbouwers voor op inspectie van de certificerende organisatie. Na certificering zal Solidaridad de mijnbouwers verder helpen met aansluiting op de wereldmarkt voor duurzaam goud.” Gonzalo la Cruz, directeur van Solidaridad Andes

Solidaridad Jaarverslag 2009

Goud

Impact Solidaridad richt zich met het goudprogramma op een deel van de elf tot dertien miljoen kleinschalige, vaak illegale mijnbouwers die wereldwijd opereren. Door mijnbouwers te trainen in minder milieu- en gezondheidbelastende werkwijzen, draagt Solidaridad bij aan een verbetering van arbeidsomstandigheden en een verduurzaming van mijnbouwactiviteiten. Solidaridad werkt nadrukkelijk ook aan de afnamekant, zodat er een afzetmarkt voor duurzaam gewonnen goud ontstaat.

Geleerde lessen Met het goudprogramma begeeft Solidaridad zich buiten de agrarische sector. Er zijn veel vergelijkingen te trekken met het textielprogramma, bijvoorbeeld wat betreft de complexiteit van de keten, het gebrek aan transparantie, de duurzaamheidproblematiek, de snelle wisseling van trends en prijsfluctuaties in de branche. Er is zelfs grote overlap in marktspelers die zowel in de mode- als in de sieradenbranche actief zijn. Solidaridad zal dan ook goed kijken naar de geleerde lessen van het textielprogramma.

Grote donoren

(exclusief giften donateurs)

De leden van een coöperatie van kleinschalige goudmijnbouwers in Mozambique.

– Adessium: programmabijdrage voor codeontwikkeling, producentenondersteuning en ketenontwikkeling. – Ministerie van Buitenlandse Zaken / MFS: programmabijdrage.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Palmolie Ondersteuning van kwetsbare producenten Al sinds 2005 is er een gedragscode voor duurzaam geproduceerde palmolie. Maar een grote groep kleinschalige producenten dreigt in het proces van verduurzaming de aansluiting met de markt te verliezen. Solidaridad startte in 2009 een palmolieprogramma, legde contacten in de sector en benaderde grote bedrijven om hen te betrekken bij het certificeringsproces van kleine boeren. Verder adviseerde Solidaridad binnen de Task Force Smallholders van de ronde tafel voor verantwoorde palmolie (RSPO) over aanpassing van certificeringseisen voor deze doelgroep.

De palmoliesector Palmolie is de meest geproduceerde plantaardige olie in de wereld. In 2009 werd wereldwijd ruim 40 miljoen ton geproduceerd. Nederland importeert vooral palmolie uit Indonesië en Maleisië, afkomstig van grote plantages van in totaal zo’n 10 miljoen hectare, tweeënhalf keer Nederland. De stijgende vraag leidt tot toename van het aantal plantages. Daarbij wordt oerbos gekapt en teelt van voedselgewassen verdrongen. Bovendien zijn de werkomstandigheden voor arbeiders vaak slecht en leidt gebruik van pesticiden tot milieuvervuiling.

De Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO), een overlegplatform van producenten, westerse bedrijven en maatschappelijke organisaties, stelde al in 2005 een gedragscode voor mensen milieuvriendelijke productie op. Eind 2009 was wereldwijd 1,4 miljoen ton palmolie RSPO-gecertificeerd. Een derde van de wereldproductie wordt geleverd door kleinschalige boeren. Ze leven vaak in armoede, door lage opbrengsten en lage prijzen, en velen kunnen niet zelfstandig aan de RSPO-criteria voldoen. Solidaridad ondersteunt hen bij verantwoorde teelt binnen het in 2009 gestarte palmolieprogramma.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Palmolie

Doelen voor 2009

Resultaten in vogelvlucht

– Een structuur opbouwen voor producentenondersteuning in Zuidoost-Azië. – Kleinschalige producenten in Indonesië, Maleisië, Papoea Nieuw Guinea en Ghana steunen bij verduurzaming. – Studies naar genderthema’s in de keten uitvoeren en trainingsbehoeften daarop aanpassen. – Lokale partijen in Ghana meer betrekken bij de nationale interpretatie van de RSPO gedragscode. – Spelers op de internationale markt interesseren voor duurzaam geproduceerde palmolie.

■ Een aangestelde field manager in Indonesië legde

contacten en sloot akkoorden met plantagebedrijven over samenwerking bij de certificering van kleinschalige producenten. ■ Solidaridad dacht mee over aanpassing van certificeringsnormen binnen de Task Force Smallholders. ■ In het kader van producentenondersteuning werden trainingsmodules over landbouwtechniek ontwikkeld en trainers getraind. ■ Solidaridad initieerde en begeleidde twee onderzoeken naar de gelijkheid tussen mannen en vrouwen op plantages.

Kansen en bedreigingen in 2009 Kansen – Solidaridad ‘springt op een rijdende trein’: het al ver gevorderde RSPO-proces. – RSPO-gecertificeerde molens zijn verplicht kleinschalige toeleveranciers te helpen bij certificering. Dat versterkt de vraag naar producentenondersteuning die Solidaridad helpt opbouwen. – In de sector is er duidelijk behoefte aan expertise die Solidaridad kan bieden, m.b.t. producentenondersteuning en -certificering. Bedreigingen – De marktvraag naar duurzaam geproduceerde palmolie is kleiner dan verwacht. – Het aanbod van RSPO gecertificeerde palmolie wordt gedomineerd door een klein aantal grote plantagebedrijven. – Al gemaakte afspraken binnen het RSPO-proces kunnen de speelruimte van Solidaridad en haar partners beperken.

Marktontwikkeling en communicatie in: Nederland | Duitsland | Verenigd Koninkrijk

Strategische partners ■ Tenaganita: komt op voor de belangen van vrouwelijke

werknemers in de palmoliesector, d.m.v. inventarisatie van vrouwenrechten, het geven van voorlichting en trainingen en dialoog met bedrijven en overheid. ■ Sawit Watch: een netwerkorganisatie die honderden Indonesische ngo’s verenigt, die gezamenlijk werken aan verduurzaming van de palmoliesector. ❚❚ RSPO: wereldwijde ronde tafel voor de palmoliesector, met speciale aandacht voor kleinschalige producenten (zie ook kader Task Force Smallholders). ■ Solidaritas Perempuan (Women’s Solidarity for Human Rights): verzet zich tegen geweld en bevordert gelijke behandeling van vrouwen en mannen, betere arbeidsomstandigheden en milieubescherming. ■ New Britain Palm Oil Ltd: een van de eerste palmolieproducenten die werd gecertificeerd voor de RSPO gedragscode. Samen met Solidaridad werkt NBPOL aan RSPO-certificering van 7000 kleinschalige palmolieproducenten die aan NBPOL leveren.

Gepland budget palmoliesector

€ 862.199

Gerealiseerd budget in 2009

€ 302.206

Geld naar projectfinanciering 2010-2012. Minder projectvoorstellen van partners in Afrika en Azië. Verdeeld over sectoren: Communicatie Marktontwikkeling Producentenontwikkeling Maatschappijopbouw

■ ■ ■ ■

4 %

1 %

72 %

22 %

Producentenontwikkeling en maatschappijopbouw in: Colombia | Ghana | Maleisië | Indonesië | Papoea Nieuw Guinea

Solidaridad Jaarverslag 2009

Palmolie

Resultaten en ontwikkelingen Eerste grote spelers betrokken In februari stelde Solidaridad in Indonesië een field manager aan, met kennis van plantageontwikkeling en vorming van coöperaties. Hij legde contact met partijen in de sector, zoals producentenorganisaties, plantagebedrijven, maatschappelijke organisaties en landbouwadviseurs. Samen met grootschalige producenten werden plannen ontwikkeld om kleinschalige boeren te helpen bij het certificeringsproces. Daar volgen afspraken uit over levering van kleinschalig geproduceerde en gecertificeerde palmolie, waarmee de basis wordt gelegd voor een complete handelsketen. Solidaridad vond vijf grote bedrijven, waaronder IOI en New Brittain Palm Oil, bereid een rol te spelen in producentenondersteuning en ketenopbouw.

Inbreng van expertise De afspraken rond certificering die binnen de RSPO zijn gemaakt, zijn niet allemaal van toepassing op kleinschalige producenten. Binnen de RSPO is een werkgroep gestart die de vertaalslag moet maken. Midden 2009 werd Solidaridad, vanwege haar expertise op dit gebied, uitgenodigd deel te nemen aan deze Task Force Smallholders.

Bijdrage aan producentenondersteuning Vooruitlopend op een definitieve certificeringsstandaard voor kleinschalige boeren is ondersteuning van de doelgroep nodig en mogelijk. Solidaridad startte daartoe de ontwikkeling van trainingsmodules. Een module over verbetering van landbouwtechnieken werd afgerond en enthousiast ontvangen op de RSPO-conferentie in november. In Papoea Nieuw Guinea werden de eerste 30 landbouwvoorlichters getraind, in certificeringsprocedures waarmee boeren zeker te maken krijgen. De voorlichters gaan 7000 smallholders trainen. De inzet van onder meer Solidaridad moet leiden tot een Certification Support Network voor palmolie. De producentenondersteuning is onderdeel van het POPSIprogramma (Palm Oil Producer Support Initiative) van Solidaridad, WWF en de RSPO.

Onderzoek naar positie vrouwen De rol van mannen en vrouwen op palmolieplantages in Azië is niet gelijk. Ervaringen uit het veld leren dat salarissen van vrouwen lager zijn, dat vrouwen minder goed georganiseerd zijn en vaker werk doen dat gezondheidsrisico’s oplevert, zoals het omgaan met landbouwchemicaliën. Solidaridad heeft vanuit andere programma’s veel ervaring op het gebied van genderbeleid. Om die kennis te delen

met partners in de palmoliesector en tegelijk meer zicht te krijgen op de situatie op plantages, initieerde en begeleidde Solidaridad twee onderzoeken, in Maleisië en Indonesië. Zo onderzocht een lokale partner in Maleisië, met financiële en inhoudelijke ondersteuning van Solidaridad, het genderbeleid bij een plantagebedrijf. De resultaten kunnen leiden tot veranderingen bij andere plantages en kleinschalige producenten.

Solidaridad in Indonesië Indonesië is de grootste palmolieproducent ter wereld. Samen met Maleisië is het land goed voor negentig procent van de wereldhandel. Europa, India en China zijn belangrijke markten. Om effectief te kunnen werken met de partijen in de palmolieketen (boeren, plantages, verwerkers en handel), is het belangrijk ter plaatse aanwezig te zijn. Solidaridad had in 2009 een vertegenwoordiger in Bogor, Indonesië. Hij onderhoudt contacten met boeren, bedrijven, de Nederlandse ambassade, lokale partners en internationale organisaties. Door de lokale aanwezigheid blijven de Solidaridad-kantoren in exportlanden China, India en Nederland goed op de hoogte van de problemen en kansen op plantages.

strategische partner

Task Force Smallholders Om kleinschalige producenten (smallholders) te helpen toegang te krijgen tot de markt voor gecertificeerde productie is de Task Force Smallholders gestart, binnen de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO). Het is een open werkgroep van kleinschalige boeren, hun coöperaties en belangenorganisaties, maatschappelijke organisaties, bedrijven en lokale overheidsdiensten. Solidaridad trad toe in 2009 en is actief betrokken bij de ontwikkeling van een protocol voor de certificering van groepen smallholders en het ontwikkelen van een financieringsmechanisme hiervoor. Solidaridad en haar partners brengen ook lessen in die voortkomen uit het programma voor producentenondersteuning POPSI. “Solidaridad brengt haar ervaring in op het gebied van organisatie en certificatie van kleinschalige producenten. Dat zijn de laatste jaren belangrijke thema’s geworden binnen de RSPO.” Norman Jiwan, Sawit Watch (Indonesische belangenorganisatie en lid van de Task Force Smallholders)

Solidaridad Jaarverslag 2009

Palmolie

Impact Het palmolieproject van Solidaridad loopt pas een jaar. Het is nog te vroeg voor een bepaling van de impact. Wel zijn belangrijke stappen gezet, als basis voor toekomstige handelsketens en solide producentenondersteuning.

RSPO en de Task Force Smallholders tonen zich zeer enthousiast over de bijdrage van Solidaridad, op het gebied van smallholder support. Zij ervaren het ontbreken van een ondersteuningsnetwerk als een gemis.

Grote donoren

(exclusief giften donateurs)

Geleerde lessen Certificering van de productie van kleinschalige boeren is soms onhaalbaar, onder meer door omstreden landeigendom. Ook productiviteitsverbetering is bij deze groep lang niet altijd mogelijk, omdat het land soms te slecht is onderhouden of de palmen van slechte kwaliteit zijn. Alleen het opnieuw aanleggen van de plantage kan dan verbetering brengen en innovatieve financieringsmechanismen t.b.v. herbeplanting zijn daarbij cruciaal. Veel kleinschalige palmolieboeren zijn contractueel verbonden aan grootschalige private plantages of staatsplantages. Verduurzaming en certificering van deze groep kan alleen als er concrete afspraken met grote plantages kunnen worden gemaakt. Voor opbouw en levering van diensten aan kleinschalige boeren ten behoeve van certificering is een netwerk van ngo’s, bedrijven en landbouwadviseurs ‘op de grond’ essentieel.

– Ministerie van Buitenlandse Zaken / MFS: maatschappijopbouw Indonesië / Maleisië (Sarawak) / Ghana. – Ministerie van Buitenlandse Zaken / Schoklandfonds: producentenondersteuning Indonesië en Papoea Nieuw Guinea en marktontwikkeling verantwoorde palmolie in Europa.

Palmolie boomkwekerij in Maleisië.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Thee Eerste plantages en boeren gecertificeerd Theeboeren en -plukkers werken onder zware omstandigheden tegen een minimaal inkomen. Solidaridad richt zich in het theeprogramma met name op de producenten. In 2009 werd een mijlpaal behaald in de producentenondersteuning door certificering van de eerste plantages en boerencoĂśperaties; een belangrijke stap naar een beter inkomen, betere arbeidsomstandigheden en een beperking van de milieubelasting.

De theesector Miljoenen handen plukken dagelijks de bladeren van de theestruik. Handen van kleinschalige boeren op een eigen hectare grond in Kenia of Vietnam of van werknemers op uitgestrekte plantages in China, Bangladesh of Malawi. Wereldwijd neemt de consumptie van thee toe, maar de productie stijgt nog sneller. In de jaren tachtig leidde overproductie tot een scherpe daling van de theeprijs. Door de lage prijzen houden kleinschalige boeren maar moeilijk hun hoofd boven water en worden werknemers op plantages onderbetaald.

Theeplantages hebben ook veel effect op hun omgeving: de monocultuur tast de biodiversiteit aan, er vindt grootschalige houtkap plaats voor brandhout om de thee te â&#x20AC;&#x2DC;zwartenâ&#x20AC;&#x2122; en de chemische bestrijdingsmiddelen die worden gebruikt leiden tot bodemverontreiniging. De afgelopen jaren tonen steeds meer bedrijven in de sector zich bewust van het belang van duurzame productie. Samen met hen werkt Solidaridad aan een verduurzaming van de keten. Niet alleen door een meer mensen milieuvriendelijke productie, ook door bewustmaking van de grootste afnemer van thee: de Aziatische consument.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Thee

Doelen voor 2009

resse van producenten om veel energie in hun theeproductie te steken.

– National Reference Groups (NRG) opzetten in producerende landen. – Een markt voor verantwoord geproduceerde thee ontwikkelen in Azië. – Arbeidsomstandigheden en salaris van werknemers in de theesector verbeteren. – Boerencoöperaties versterken en trainen. – Productie van kwaliteitsthee door kleinschalige boeren verhogen. – Schadelijke milieueffecten van theeproductie beperken.

Kansen en bedreigingen in 2009 Kansen – Een toenemend aantal theepakkers is geïnteresseerd in verduurzaming van hun aanvoer. – Verduurzaming van de Aziatische markt, de grootste afzetmarkt voor thee, zou een enorme impact hebben op de keten. Solidaridad is in 2009 gestart met onderzoek naar mogelijkheden daartoe. – Door samenwerking met het Ethical Tea Programme (ETP) en andere partners en netwerken die actief zijn in de verduurzaming van de theesector, wordt er kennis en ervaring gedeeld. – Binnen de Tropical Commodity Coalition heeft Solidaridad gewerkt aan het verschuiven van de aandacht van verantwoorde koffie en cacao naar verantwoorde thee.

Resultaten in vogelvlucht ■ In India, Sri Lanka en Indonesië zijn de NRG’s al actief. In

China, Vietnam en Malawi zijn ze in opbouw. ■ Solidaridad deed marktonderzoek naar afzetmogelijk-

heden van verantwoorde thee in India en China. ■ Plantages in India en Malawi zijn gecertificeerd, waarbij arbeidsomstandigheden en inkomen verbeteren. ■ In India werd de eerste groep kleinschalige boeren gecertificeerd, waarbij 500 boeren werden getraind in onder meer het verbeteren van de kwaliteit van hun thee. Hun inkomen is daarmee tot vijftien procent gestegen. ■ 6000 plantagemedewerkers en 3500 kleinschalige boeren werden getraind om hun sociale en economische situatie te verbeteren. Maatregelen voor bescherming van het milieu werden ook getraind en drie plantages startten een milieuprogramma.

Strategische partners ■ Eastern Produce, Malawi: theeplantage en -verwerking

ook van kleinschalige boeren in de omgeving. ■ Gunung Mas, Indonesië: theeplantage en -verwerking ook

van kleinschalige boeren in de omgeving. ■ Business Watch, Indonesië: ngo verantwoordelijk voor

producentenondersteuning.

Bedreigingen – Marktpartijen blijken niet altijd gemotiveerd om te investeren in uitgebreide duurzaamheidprojecten, zoals de projecten in samenwerking met UTZ Certified. – Lokale partners hebben nog niet genoeg capaciteit om projecten zelfstandig uit te voeren. – Lage (gangbare) theeprijzen leiden tot beperkte inte-

■ UTZ Certified: ontwikkelen en implementeren van certifi-

cering, marktontwikkeling. ■ Sara Lee / Pickwick: marktintroductie van UTZ Certified

thee.

Gepland budget theesector

Marktontwikkeling in: Nederland | België | India

€ 360.000

Gerealiseerd budget in 2009 € 714.013 Nieuwe financiering van Initiatief Duurzame Handel (IDH)

Verdeeld over sectoren: Communicatie Marktontwikkeling Producentenontwikkeling Maatschappijopbouw

■ ■ ■ ■

3 %

9 %

66 %

22 %

Solidaridad Jaarverslag 2009

Thee

Resultaten en ontwikkelingen National Reference Groups opgezet Verduurzaming van de keten moet vanaf de basis worden opgebouwd, vindt Solidaridad, bottom up, met aandacht voor lokale waarden en omstandigheden. Om dat te realiseren stimuleert Solidaridad het opzetten van National Reference Groups. Een Reference Group vertegenwoordigt de belangrijkste spelers in de nationale theesector: de theecommissie, overheid, producentenorganisaties, boerencoöperaties, vakbonden en maatschappelijke organisaties. Hun gezamenlijke taak is het maken van een vertaalslag van de UTZ code naar de lokale situatie en mogelijkheden. In 2009 werden National Reference Groups opgezet in India, Sri Lanka en Indonesië. In Indonesië is Business Watch Indonesia (BWI) een belangrijke partner. BWI heeft de National Reference Group opgezet, implementeert de UTZ code en traint boeren. In China, Vietnam en Malawi werden de eerste stappen gezet tot het opzetten van National Reference Groups.

Certificering eerste plantages Op het gebied van certificering bereikte Solidaridad in 2009 enkele mijlpalen. Na het opzetten van proefprojecten voor de ontwikkeling en implementatie van UTZ certificering in Indonesië en Malawi, zijn de projecten op lokaal niveau verder ontwikkeld. Dit resulteerde in certificering van de eerste plantages in beide landen. Inmiddels is ook de eerste gecertificeerde thee verkrijgbaar op de wereldmarkt. In India werd in 2009 de eerste groep kleinschalige boeren gecertificeerd. De bekroning op het intensieve implementatieproces dat eraan vooraf ging (zie kader). Bij de lokale implementatie van de certificeringcode werkte Solidaridad nauw samen met de National Reference Groups. Deze samenwerking werd erg gewaardeerd door de producenten, zo bleek uit feedback.

Verduurzaming Aziatische afzetmarkt Tachtig procent van de theeconsumptie vindt plaats in Azië. Desondanks richten veel duurzaamheidprojecten zich op de westerse markt. Solidaridad zet een nieuwe strategie in. Om de impact van verduurzaming te vergroten, komt het accent te liggen op de Aziatische markt, met name op India en China. In 2009 werd gestart met het uitvoeren van marktonderzoek. De National Reference Groups analyseerden hoe lokale consumenten verantwoorde producten beoordelen, maar ook hoe grote afnemers ertegenover staan. Het begrip ‘verantwoord’ blijkt multi-interpretabel. In India speelt dierenwelzijn een grote rol, in China denkt men vooral aan traceerbaarheid. Op basis van de onderzoeken wordt een marktbewerkingstrategie opgezet. De eerste zet is aansluiting zoeken bij het bedrijfsleven en de overheid. In India werden gesprekken

gevoerd met bedrijven die banden hebben met de internationale markt, zoals hotelketens en vliegmaatschappijen. Naar verwachting is de introductie van een duurzaam product daar makkelijker. Het stimuleren van lokale bewustwording is echter een lange termijn proces. De eerste resultaten verwacht Solidaridad in 2011.

De weg naar UTZ certificering Voordat een producentenorganisatie zich ‘UTZ Certified’ mag noemen, moeten er een aantal stappen doorlopen worden. Dat begint met het voeren van gesprekken met boeren om hun interesse te peilen en hun behoeften te inventariseren. Bij voldoende interesse volgt een needs assessment: een analyse van de uitgangssituatie en van de punten waaraan gewerkt moet worden om aan de certificeringcriteria te voldoen. Wat moet er veranderen in de productie en binnen de organisatie? Aan wat voor trainingen en sociale benodigdheden als onderwijs of aidsvoorlichting is er behoefte? Op basis van deze analyse wordt een specifiek programma opgesteld voor de producent, dat toewerkt naar de implementatie van de basiscriteria van certificering. De implementatie vindt niet in één keer, maar in een aantal stappen plaats. Een intern controlesysteem moet er voor zorgen dat er na UTZ certificering continue verbetering van onder meer arbeidsomstandigheden en milieuzorg plaatsvindt. Ook werkt Solidaridad aan het verhogen van de kwaliteit en kwantiteit van gecertificeerde thee, wat voor de boeren leidt tot een stijging van hun inkomen.

Initiatief Duurzame Handel Het afgelopen jaar ging Solidaridad, samen met Sara Lee en UTZ Certified, een partnerschap aan met het Initiatief Duurzame Handel (IDH). Het IDH brengt partijen bijeen met als doel gezamenlijk de markt te kantelen en verantwoorde productie en handel tot standaard te maken. Een groot voordeel van de samenwerking tussen de verschillende partijen, Solidaridad met UTZ / Pickwick Sara Lee, Unilever samen met Rainforest Alliance en het Ethical Tea Programme, is het uitwisselen van ervaring en het delen van kennis. Het IDH voert zelf ook een aantal ondersteunende programma’s voor theeproducenten uit. Daarbij levert het IDH, naast Stichting Doen en Stichting Het Groene Woudt, een stevige financiële basis onder het theeprogramma van Solidaridad.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Thee

Impact Solidaridad Zuid- en Zuidoost-Azië Het regiokantoor in India heeft een centrale rol in het implementeren en het uitbreiden van het theeprogramma in Zuidoost Azië. Samen met lokale partners richt het zich op markttoegang en versterking van de capaciteit van producentenorganisaties.

foto Pickwick

“Thee-experts trainen producentenorganisaties in betere productiemethoden en certificeringtrajecten. Daarnaast is het regiokantoor het afgelopen jaar de aanjager geweest van het opstarten van de Nationale Reference Groups in de regio. Door samenwerking met andere regiokantoren en vertegenwoordigers van Solidaridad in Azië worden best practices uitgewisseld en activiteiten gecoördineerd. De eerste UTZ certificering van kleinschalige theeboeren in Kerala, India werd door Solidaridad India begeleid. Zo’n 500 gezinnen met gemiddeld één hectare grond zijn gecertificeerd. Solidaridad is ook de spil in het opbouwen van een duurzame nationale theemarkt in India.” Shatadru Chattopadhayay, directeur Solidaridad Zuid- en Zuidoost-Azië

strategische partner

Pickwick “Pickwick en DE Foundation werken samen met UTZ Certified en Solidaridad om de productie en inkoop van thee te certificeren. Betere teeltmethoden en transparante handel dragen niet alleen bij aan betere werken leefomstandigheden voor de boeren en theeplukkers, maar ook aan een schoner milieu, efficiëntere productie en betere kwaliteit thee.” Stefanie Miltenburg DE Foundation

Het theeprogramma is klein begonnen in 2008. Ook in 2009 bevonden veel projecten zich nog in een opbouwfase. Toch zijn er al resultaten. Het belangrijkste is de certificering van plantages in Malawi en Indonesië en van kleinschalige boeren in India. Dit levert meer dan 6000 plantagewerkers een verbetering van de arbeidsomstandigheden en hun leefsituatie op. Zo werden onder meer hun huizen gerenoveerd. 800 kleinschalige boeren profiteren van kennis van betere productietechnieken en toegang tot een bredere markt. Dat resulteert direct in hogere prijzen en een stijging van hun inkomen tot vijftien procent.

Geleerde lessen Het afgelopen jaar is gebleken dat marktontwikkeling in Europa een ingewikkelde zaak is. Solidaridad slaagde er nog niet in nieuwe partnerschappen voor verduurzaming te sluiten met marktpartijen. Een reden is dat veel van die partijen al een verbintenis hebben met het Ethical Tea programma (ETP). Solidaridad sloot het afgelopen jaar wel een overeenkomst met het ETP. Samen gaan zij kijken naar de mogelijkheden van een eenvoudig certificeringmodel. Een tweede reden van het uitblijven van partnerschappen is het gebrek aan aandacht van ngo’s voor verantwoorde thee. Binnen de Tropical Commodity Coalition zet Solidaridad zich nu in om de aandacht te verbreden van verantwoorde koffie en cacao naar thee.

Grote donoren

(exclusief giften donateurs) – Ministerie van Buitenlandse zaken / Initiatief Duurzame Handel: programmafinanciering. – Douwe Egberts Foundation: cofinanciering en proefprojecten Malawi en Indonesië. – Stichting Het Groene Woudt: programmafinanciering. – Stichting Doen: programmafinanciering. – Irish Aid: producentenontwikkeling Kenia. – Startfund Fred Foundation: producentenontwikkeling Kenia.

Pickwick thee, marktleider in Nederland, is een merk van Sara Lee dat eerder al Douwe Egberts koffie met het UTZ Certified label op de markt bracht. Pickwick, UTZ Certified en Solidaridad hebben in 2009 de introductie van gecertificeerde thee voorbereid die in 2010 zal plaats vinden. De DE Foundation ondersteunde deze voorbereiding met inzet en geld.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Toerisme bij fairtrade producenten Nieuwe ideeën en betere organisatie Sinaasappels helpen plukken, de koffieoogst meemaken,… fairtrade producentenorganisaties kunnen met activiteiten voor toeristen hun inkomen vergroten. Ze moeten wel ondersteund worden bij de ontwikkeling van het aanbod en de dienstverlening. In 2009 werd de bestaande ondersteuning voortgezet in het Tourism Support Program. Het beheer ligt bij Solidaridad, de uitvoering bij Contour Projects. Het programma ondersteunt twee producentenorganisaties: Zebediela Citrus in Zuid-Afrika (sinaasappels en citroenen) en KNCU in Tanzania (koffie). In de periode 2006-2008 zijn zij vooral begeleid bij de ontwikkeling van rondleidingen, excursies en accommodatie. In 2009 bleek dat ze meer ondersteuning nodig hebben, in training en capaciteitsopbouw (Zebediela) en bij de verzelfstandiging van een toerismekantoor (KNCU).

Zebediela Citrus Estate Voor 35 procent eigendom van de Communal Property Association (CPA), een vereniging van 727 huishoudens die vóór het apartheidsregime elk deels eigenaar waren van wat nu het estate-terrein is. Activiteiten: Orange Tour langs plantages, fabriek en radiostation en ontvangst op het guesthouse. Aantal toeristen: 230 sinds 2006

Resultaten en ontwikkelingen in 2009 Met het bestuur van de CPA werd een voorlopige organisatiestructuur opgesteld voor het toerismeproject. In oktober werden tien leden getraind in basiskennis over toerisme. Ook werd een projectgroep van vooral jonge mensen samengesteld, die zich gaat bezighouden met de ontwikkeling van activiteiten en accommodatie.

KNCU Een vereniging (Kilimanjaro Native Cooperative Union) van circa 60 lokale koffiecoöperaties met elk gemiddeld zo’n 1000 leden. Zeven coöperaties zijn sinds 2005 betrokken bij het toerismeproject. Activiteiten: o.a. Coffee Tour, Cultural Village Walk, camping en restaurant. Aantal toeristen: ruim 5000 sinds 2005

Resultaten en ontwikkelingen in 2009 De groei in omvang qua bezoekers en financiën vraagt om verzelfstandiging van het toerismeproject. In dat kader werden, samen met de leden van de betrokken coöperaties, functiebeschrijvingen en een uitvoeringsstructuur opgesteld. De financiële administratie werd aangepast. Overleg met het KNCU-hoofdbestuur leidde tot een plan voor een aparte juridische organisatie, met KNCU als medeaandeelhouder.

Gepland budget sector Toerisme

€

Gerealiseerd budget in 2009 € 61.641 PSO verlengde haar bijdrage voor het toerismeproject in 2009.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Marktontwikkeling en communicatie Campagnes samen met strategische partners Solidaridad wordt een netwerkorganisatie, met vestigingen in verschillende werelddelen (zie het hoofdstuk over de netwerkorganisatie, blz. 8). Een belangrijke taak voor Solidaridad Nederland is het realiseren van toegang tot de markt. Hierbij gaat het om het versterken van handelsrelaties tussen producenten in ontwikkelingslanden en de exportmarkten, in het bijzonder importeurs, fabrikanten en detailhandelaren in westerse landen. Een andere belangrijke taak is communicatie en fondsenwerving in de Nederlandse markt. Marktontwikkeling is het identificeren en ontwikkelen van vraag bij fabrikanten en consumenten naar duurzame producten. Communicatie heeft betrekking op het vormgeven, bewaken en implementeren van het communicatiebeleid van Solidaridad als organisatie en voor fondsenwervende doeleinden in het bijzonder. De activiteiten in 2009 zijn op te splitsen in vier aandachtsgebieden: 1. Marktonderzoek 2. Partnership & Business Development 3. Fondsenwervende campagnes 4. Corporate communicatie

een duurzaam productaanbod. Solidaridad ontwikkelt daarom samen met onderzoeksbureau GfK periodiek onderzoek om in die kennis te voorzien. De resultaten geven bedrijven houvast bij strategische beslissingen over marketing en merkpositionering in relatie tot duurzaamheid. Het onderzoek is uniek omdat het zich richt op feitelijk koopgedrag van verschillende consumentendoelgroepen, die zijn ingedeeld naar leefstijlen. Ook verricht Solidaridad sectorstudies en marktverkenningen voor specifieke sectoren.

Resultaten Marktonderzoek Doelen voor 2009 – V ergroten van de kennis over de verhouding van consument en andere marktpartijen tot duurzame producten en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Kennis over afzetmogelijkheden, doelgroepen en consumptiegedrag is een onmisbare schakel bij het bevorderen van Doelgroepsegmentering volgens bureau Gfk Op het materiële gericht Materialisme, prijs-waarde georiënteerd, status Homebodies Homebodies

Settled Settled

17%

Adventurers Adventurers

RationalRational-Realists

11%

15% Open-minded

Open-minded

15% Organics

Organics

24% Demanding

Demanding

Op het intellectuele gericht Post-materialisme, kwaliteit georiënteerd, authenticiteit

Traditioneel en harmonie Veiligheid en zekerheid

Avontuur en non-conformisme Hedonisme, plezier, risico's

Dreamers Dreamers

Onderzoek naar koopgedrag en merken In 2009 deden Solidaridad en onderzoeksbureau GfK opnieuw kwantitatief onderzoek in het kader van de Duurzame Consumptie Monitor. Het onderzoeksrapport bevat uitgebreide doelgroepbeschrijvingen, op basis van een segmentatie naar waarden en leefstijl. Ook de houding ten opzichte van duurzame producten en het feitelijk koopgedrag van deze leefstijlgroepen werden uitgebreid onderzocht en beschreven in het rapport. Verschillende partners van Solidaridad, waaronder FrieslandCampina en Jumbo supermarkten, participeerden in dit onderzoek en gebruiken inmiddels de resultaten. Ook werd in 2009 kwalitatief panelonderzoek verricht. Het doel was een diepgaand inzicht te verkrijgen in de opvattingen, houdingen en gedragingen van de leefstijlgroepen, met betrekking tot duurzame consumptie. De uitkomsten geven een beter inzicht in de mogelijkheden tot het stimuleren van duurzaam koopgedrag per doelgroep. Unieke merkenimagomonitor In 2009 werd voor het eerst onderzoek gedaan naar het imago van de veertig grootste A-merken en tien grote supermarkten op het gebied van duurzaamheid. Het resultaat werd vergeleken met het algemene imago van deze merken en retailers. Dit onderzoek levert handvatten voor het ondersteunen van de merkpositionering en het bedrijfsprofiel van partners van Solidaridad.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Marktontwikkeling en communicatie

Partnership & Business Development Doelen voor 2009 – S amenwerking aangaan met bedrijven en andere ketenpartijen om het aanbod van duurzaam geproduceerde producten in de markt te verbreden. – Opheffen van specifieke bottlenecks in productketens, door het aangaan van nieuwe partnerschappen en ontwikkelen van nieuwe, commerciële concepten.

Initiatieven met bestaande partners Met bestaande partners werden in 2009 nieuwe strategieën en activiteiten ontwikkeld, om het aanbod van duurzame producten te vergroten. Voor de ontwikkeling van een duurzame theeketen werd samen met UTZ Certified een marktstrategie ontwikkeld. Samen met het modelabel MADE-BY werd een nieuwe bedrijfsstrategie ontwikkeld.

Fondsenwervende campagnes Doelen voor 2009

Resultaten Nieuwe initiatieven In 2009 werden twaalf vormen van samenwerking gestart. Onderstaande projecten krijgen een vervolg: – Goud: samenwerking met drie merken en haalbaarheidsonderzoek naar de marktintroductie van duurzaam gewonnen goud. – Katoen: samenwerking met één Nederlands bedrijf en onderzoek naar de mogelijkheden voor marktintroductie van duurzaam huishoudtextiel; schrijven van een nieuw businessplan, samen met een Indiase textielproducent, ten behoeve van de financiering van de groei van het Indiase bedrijf. – Koffie: gezamenlijk proefproject met een bedrijf dat handelt in duurzame koffie; ontwikkeling van een systeem waarbij de reductie van uitstoot van broeikasgassen in de koffieproductie wordt beloond met zogenaamde carbon credits: verhandelbare emissierechten.

– I ntegrale campagnes voeren, die primair hogere inkomsten uit particuliere fondsenwerving genereren en daarnaast bijdragen aan de bekendheid van het werk van Solidaridad en haar strategische partners. – Actief informeren van belanghebbenden, zoals bedrijven, ngo’s, overheden en politici, over het werk en de visie van Solidaridad. – Genereren van publiciteit voor Solidaridad en haar partners in de media.

Resultaten Fondsenwervende campagnes In 2009 werden de verschillende communicatieactiviteiten van Solidaridad beter op elkaar afgestemd en gecoördineerd. Dat gecombineerd met de samenwerking met strategische partners in de externe communicatie resulteerde in krachtigere campagnes met een groot bereik en werving van nieuwe donateurs.

SBC beëindigd

Meer samenwerken met bedrijven Solidaridad Business Concepts (SBC) ontwikkelde nieuwe, duurzame bedrijfsactiviteiten en ondersteunde de ontwikkeling van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Het initiëren, ontwikkelen en implementeren van nieuwe investeringsprojecten bleek in de loop van 2009 onvoldoende bij te dragen aan de doelstellingen van Solidaridad. Dat had te maken met de crisis in de economie, die minder ruimte liet voor nieuwe initiatieven en investeringen. De samenwerking met het bedrijfsleven op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen groeide echter sterk en biedt meer kansen. De aandeelhouders van SBC BV besloten om deze reden in maart 2009 de samenwerking in de BV te beëindigen. Dat betekende dat het ontwikkelen van nieuwe investeringsprojecten werd stilgelegd. De rest van het jaar stond in het teken van de afronding van lopende projecten en de integratie van de MVO-activiteiten in Solidaridad.

‘Iedereen gebruikt alcohol in het verkeer’ Doelgroep: Nederlands publiek, donateurs. Boodschap: Met een knipoog naar de bijmenging van ethanol (alcohol) in benzine. Doel: Bewustwording en donateurswerving. Periode: Maart en april. Middelen, bereik en effect: Advertenties verschenen in drie landelijke dagbladen, met een totale oplage van 500.000 stuks en een gemiddelde contactfrequentie van 8. Door de inzet van online banners werden ruim 3000 unieke bezoekers naar de Solidaridad-website geleid. Verschillende dagbladen en websites schonken aandacht aan het onderwerp. Per brief werden 7630 donateurs geïnformeerd over het onderwerp en werd gevraagd om een structurele vaste bijdrage. Daarop reageerde 3,5 procent positief. Soja ‘Goed voorbeeld: Volgen?’ Doelgroep: Nederlands publiek, donateurs en bedrijven. Boodschap: De bijdrage van FrieslandCampina en CONO Kaasmakers aan de verantwoorde teelt van soja verdient navolging door donateurs en bedrijfsleven. Doel: Donateurs werven en de veehouderijsector prikkelen,

Solidaridad Jaarverslag 2009

Marktontwikkeling en communicatie

opdat deze het goede voorbeeld volgt. Periode: September en oktober. Middelen, bereik en effect: Een advertentiecampagne in vier landelijke dagbladen en diverse tijdschriften. De gezamenlijke oplage was 900.000 met een gemiddelde contactfrequentie van 10. Verschillende dagbladen en websites besteedden aandacht aan de campagne. Een brief aan 18.000 donateurs met informatie over de campagne en een verzoek om een bijdrage leverde veel reacties op. De respons was 23 procent, de gemiddelde gift 30 euro en de totale opbrengsten waren 124.000 euro. Ook werden er 1685 nieuwe donateurs geworven. Cacao ‘Goed voorbeeld: Volgen?’ Doelgroep: Nederlands publiek, kerkg angers, donateurs en bedrijven. Boodschap: Mars wil in 2020 uitsluitend verantwoorde cacao gebruiken. Dat verdient navolging door donateurs en bedrijven. Doel: Donateurs werven en de cacaosector prikkelen, opdat deze het goede voorbeeld volgt. Periode: December Middelen, bereik en effect: Advertentiecampagne in drie

Goed voorbeeld:

Volgen?

Als eerste grote onderneming in Nederland

Wat kunt u doen?

Solidaridad bestrijdt armoede in de wereld door

steunt FrieslandCampina de verduurzaming van de sojateelt voor veevoer. Solidaridad is daar heel

boeren in ontwikkelingslanden te helpen een

blij mee. Niet alleen omdat FrieslandCampina zo

eerlijke prijs te krijgen voor een goed product

het goede voorbeeld geeft, maar ook omdat we

(fair trade). Solidaridad geeft boeren in de Indiase deelstaat Madhya Pradesh toegang tot beter

dankzij de financiële steun arme sojaboeren in India kunnen helpen over te stappen op duurzame

zaaigoed, landbouwkennis en de wereldmarkt.

sojateelt. Zo krijgen ze uitzicht op

Een prachtig project, dat echter veel geld kost.

een beter bestaan voor hun gezin

Hoe welkom de bijdragen van grote bedrijven ook zijn, we hebben dus ook uw hulp hard nodig.

en worden de natuur en het milieu

Daarom vragen we alle lezers van deze krant om nu

minder belast. Niet voor niets

donateur te worden van Solidaridad.

werkt Solidaridad samen met o.a. Stichting Natuur en Milieu.

landelijke dagbladen en diverse magazines. De gezamenlijke oplage was 610.000, met een gemiddelde contactfrequentie van 6. Verschillende dagbladen en websites schonken aandacht aan het onderwerp. Een brief aan 27.400 donateurs was succesvol met een respons van 17 procent en gemiddelde gift van 41 euro. De totale opbrengsten waren 202.000 euro. Ook werden 1380 nieuwe donateurs geworven. Met posters, folders en liturgische materialen deden ruim 1200 kerkelijke groepen mee aan de campagne. In 2009 brachten de collectes ruim 450.000 euro op. Jaarbericht Via het jaarbericht informeert Solidaridad donateurs over de in het afgelopen jaar uitgevoerde projecten en behaalde resultaten. Tevens wordt daarin de mogelijkheid geboden het volledige jaarverslag te bestellen. In 2009 ontvingen 22.600 donateurs het jaarbericht, waarvan 19.100 met een acceptgiro. De respons hierop was 26 procent, de gemiddelde gift 30 euro en de totale opbrengst 149.000 euro. Inkomsten uit eigen fondsenwerving Solidaridad is sterk afhankelijk van de opbrengsten uit eigen fondsenwerving. In 2009 stonden deze onder druk. Donaties van bedrijven en organisaties waren fors lager dan in 2008. De hoge inkomsten in 2008 waren het gevolg van een eenmalige gift van € 1.150.000 van Stichting COHAN. De begroting voor 2009 werd niet gehaald, doordat een deel van de voor 2009 begrote donaties pas doorgang zal vinden in 2010. De opbrengsten uit mailingacties groeiden met 2,6 procent dankzij de inkomsten van 3310 nieuw geworven donateurs. Zowel het gemiddelde bedrag als de responspercentages van mailingacties staan licht onder druk. Dit is een algemene tendens in particuliere fondsenwerving.

Solidaridad ‘t Goylaan 15 3525 AA Utrecht 030 272 03 13 www.solidaridad.nl

Solidaridad bedankt FrieslandCampina voor zijn steun aan duurzame sojaproductie voor veevoer.

Ga naar www.eerlijkesoja.nl, meld

Baten uit eigen fondsenwerving

u aan als donateur en

maak kans op een van de twee

reizen naar India.

Werkelijk 2009 Werkelijk 2008

Goed voorbeeld: Solidaridad zet zich in voor geen medische voorzieningen. duurzame productie en eerlijke Solidaridad maakt een verschil handel. Dat is de beste manier door samen te werken met grote om de armoede in de wereld bedrijven. De meest eﬀectieve structureel te bestrijden. manier om de positie van boeren Solidaridad en Mars werken samen aan verantwoorde cacao Op dit moment kunnen in arme landen te verbeteren is duizenden kleine cacaoboeren door hun aanbod te koppelen aan in Ivoorkust en Ghana zich nauwelijks staande houden. de vraag van grote merken. Solidaridad is daarom heel Zij hebben te kampen met plantziektes, insectenplagen, blij dat Mars en andere grote bedrijven met Utz Certiﬁed bodemuitputting en sterk wisselende marktprijzen. Cacao gaan werken. Mars wil bijvoorbeeld in 2020 alleen Daarbij komt dat ze geen toegang hebben tot zuiver nog verantwoorde cacao verwerken. Hierdoor groeit de drinkwater, er geen scholen zijn voor hun kinderen en ook vraag naar verantwoorde cacao snel.

1.103.622

1.544.796

2.157.305

Bijdragen kerkelijke groepen en congregaties

284.413

295.427

Rente solidariteitsschenkingen ASN Bank en Triodos Bank

44.974

51.157

277.787

247.122

Collectes in kerken

Volgen?

Solidaridad ‘t Goylaan 15 3525 AA Utrecht 030 272 03 13 www.solidaridad.nl

1.132.419

Donaties bedrijven en organisaties

Nalatenschappen

Foto: Olaf Hammelburg

Met uw hulp kunnen we het verschil maken voor heel veel cacaoboeren

Met uw steun trainen lokale partnerorganisaties van Solidaridad cacaoboeren in Ivoorkust en Ghana. Hierdoor oogsten de boeren meer en betere cacao bij lagere kosten. Dit zorgt voor een beter inkomen voor de cacaoboeren, zodat ze zichzelf en hun gezinnen kunnen onderhouden. En ook geld overhouden voor investeringen en onderwijs. De aanpak van Solidaridad maakt het verschil tussen armoede en zelfredzaamheid van een grote groep boeren. Vindt u dat ook een prima initiatief? Steun Solidaridad dan met een eenmalige bijdrage of word donateur. Juist nu! Kijk voor meer informatie op www.solidaridad.nl. Steunt u Solidaridad in 2009 met een bijdrage van € 50,- of meer? Dan maakt u kans op een bezoek aan de boeren die samenwerken met Solidaridad! U kunt dan zelf zien wat Solidaridad doet.

Mailingacties

450.284

495.859

3.734.673

4.350.492

Kosten fondsenwerving Solidaridad streeft ernaar de kosten van fondsenwerving zo laag mogelijk te houden. Dit wordt gedaan door bestaande donateurs te vragen Solidaridad structureler te steunen en door continu activiteiten te evalueren en bij te sturen. Solidaridad blijft wat betreft de kosten van fondsenwerving ruim onder de norm van 25 procent van het CBF: in 2009 was het kostenpercentage 9,6 procent (in 2008: 9,3 procent).

Solidaridad Jaarverslag 2009

Marktontwikkeling en communicatie

Corporate communicatie

Klachten

Naast campagnes zet Solidaridad corporate communicatiemiddelen in om haar partners en andere belanghebbenden te informeren over haar werk en resultaten.

Procedure Klachten komen mondeling of schriftelijk binnen en worden door het secretariaat doorgegeven aan de verantwoordelijke medewerker. Zo kan er waar nodig een inhoudelijke discussie ontstaan tussen de vraagsteller en de verantwoordelijke medewerker bij Solidaridad. Ervaring leert dat de vragensteller dit als zeer prettig ervaart. Alle klachten, ook mondelinge, worden geregistreerd. De medewerker die de klacht ontvangt is verantwoordelijk voor de afhandeling ervan. De klager krijgt zo snel mogelijk, maar uiterlijk twee weken na ontvangst van de klacht, een brief met een reactie. Als dat niet lukt, krijgt de klager binnen deze termijn een ontvangstbevestiging, met daarin informatie over de verdere afhandeling.

Website en e-mailnieuwsbrief Op Solidaridad.nl kan een breed publiek zich informeren over het werk van Solidaridad in de verschillende sectoren. Een divers samengestelde groep van belanghebbenden ontvangt op verzoek vier maal per jaar een e-mailnieuwsbrief. Hierin staat het laatste nieuws over Solidaridad en haar partners. Deze nieuwsbrief genereert veel bezoek aan de website. De website is voor het overgrote deel Nederlandstalig en gericht op particuliere fondsenwerving en daarom minder geschikt voor internationale partners en andere belanghebbenden. In 2009 werd daarom gewerkt aan de realisatie van een internationale website: www.solidaridadnetwork.org Deze zal in het voorjaar van 2010 worden gelanceerd en voldoen aan de vereisten van Solidaridad, als internationale netwerkorganisatie. Partners in ontwikkelingslanden, internationale bedrijven, maatschappelijke organisaties, overheden, politici, journalisten en (institutionele) donoren kunnen op de nieuwe netwerksite informatie vinden over het werk van Solidaridad. Solidaridad in de media De media besteden steeds vaker aandacht aan het werk van Solidaridad. De stroom van nieuws is stabieler, door de snelle ontwikkelingen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen en de bijdrage van Solidaridad daaraan. Solidaridad verspreidt regelmatig persberichten om aandacht daarop te vestigen. In 2009 werd het werk van Solidaridad meer dan 150 keer beschreven in zeker 44 landelijke en regionale dagbladen en tijdschriften. Ook pikten een aantal radiozenders nieuws van Solidaridad op (o.a. radio 1, 2, 5, BNR nieuwsradio en verschillende regionale radiozenders). Jaarverslag Het jaarverslag wordt verspreid onder ruim 500 partners, bedrijven, grote donoren, subsidieverstrekkers en verstuurd aan geïnteresseerden die het jaarverslag aanvragen. Voor buitenlandse relaties is er digitaal een Engelse en Spaanse versie beschikbaar. Presentaties Ook in 2009 ontving Solidaridad vele verzoeken om een presentatie over het werk van Solidaridad. Medewerkers gaven enkele honderden presentaties voor kerkelijke groepen, vrouwengroepen, hogescholen, universiteiten, congressen en bij (potentiële) partners.

Klachten in 2009 In 2009 kwamen er 21 klachten over de inhoud van het werk van Solidaridad binnen. Donateurs of anders geïnteresseerden vroegen zich bijvoorbeeld af waarom Solidaridad zich bezighoudt met biobrandstoffen of samenwerkt met bedrijven als Mars. Alle vragen werden met inhoudelijke argumenten beantwoord, meestal naar tevredenheid van de vraagsteller. Ook kwam het voor dat men het inhoudelijk oneens bleef met Solidaridad en om deze reden een donateurschap opzegde. Er waren 23 klachten van donateurs die niet de post hadden ontvangen die zij wensten. Deze werden persoonlijk beantwoord en er werden maatregelen genomen om dit te voorkomen. De overige 5 klachten betroffen bijvoorbeeld de inhoud van een brief of activiteiten. Ook deze klachten werden beantwoord via persoonlijke brieven, e-mails of telefonisch contact.

Geleerde lessen Maatschappelijk verantwoord ondernemen neemt een grote vlucht en de activiteiten van Solidaridad op het gebied van marktontwikkeling kunnen zich volledig richten op het faciliteren van dit proces. Solidaridad wil in marktontwikkeling, marketing en communicatie vaker samenwerken met partners om ketens te verduurzamen, markten te verbreden, draagvlak te creëren en fondsen te werven. In de communicatie over en marketing ten behoeve van duurzame producten blijven veel kansen liggen. Te vaak redeneren marketeers in het bedrijfsleven dat informatie over duurzame productie niet relevant is voor de marketing en communicatie richting de consument. Solidaridad kan hierin een stimulerende rol vervullen door kennis beschikbaar te maken en samen te werken met partners op het gebied van communicatie en marketing. In 2009 werd een start gemaakt met FrieslandCampina, CONO Kaasmakers en Mars om fondsenwervende campagnes te verbinden met communicatie over duurzamere productie. Deze ontwikkeling wordt in 2010 verder doorgezet.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Marktontwikkeling en communicatie

Duurzaam inkoopbeleid van de overheid succesvol beïnvloed

In het voorjaar bleek dat er een merkwaardige situatie was ontstaan. In een breed opgezet consultatieproces hadden de vier betrokken ministeries sociale criteria geformuleerd, die kwalificatie van verschillende certificeringsystemen mogelijk zou maken. Voor een willekeurige categorie producten – koffie, thee en chocolade – waren echter aanvullende criteria geformuleerd. De argumentatie hiervoor was dat er voor deze producten een ‘hoger ambitieniveau’ zou moeten gelden. De aanvullende criteria bleken de systeemkenmerken van het Max Havelaarkeurmerk te zijn. De zou er toe leiden dat alleen Max Havelaar zich zou kunnen kwalificeren als erkend keurmerk. Deze opzet was een beetje te doorzichtig: eerst een productcategorie definiëren waar Max Havelaar sterk in is en vervolgens criteria definiëren waar alleen Max Havelaar aan kan voldoen. Max Havelaar zou dus altijd als winnaar uit de bus komen. Kundig lobbywerk van de stichting Max Havelaar, met steun van nagenoeg alle ontwikkelingsorganisaties. Oxfam Novib voerde de lobby aan.

tieketen. Het uitgangspunt van Solidaridad is dat alleen de impact, het aantoonbare verschil dat systemen maken als bijdrage aan de verduurzaming van de productie, iets kan zeggen over hun kwaliteit. Het sterk ideologische debat over systeemverschillen brengt slechts verdeeldheid en een oneigenlijke competitie.

Living wage / income criteria Op verzoek van Solidaridad zette minister Koenders een nieuwe lijn uit. Naast de fairtrade criteria moesten er criteria komen die de erkenning van andere systemen mogelijk zouden maken. Dat zijn de zogenoemde living wage / income criteria geworden. Deze criteria toetsen of keteninitiatieven als UTZ Certified bijdragen aan de verbetering van de beloning van plantagewerkers en het producenteninkomen van boeren. Deze benadering opent de weg voor de erkenning van meerdere initiatieven. Op deze manier draagt het duurzaam inkoopbeleid van de overheid bij aan de verbreding en verdieping van de aandacht voor duurzaamheid in de breedte van de markt. En ngo’s hebben hun lesje geleerd. Het ziet er naar uit dat Oxfam Novib haar koers definitief bijstelt en Fair Trade niet meer als het voorkeursmodel ziet. Nico Roozen

MVO-keurmerken Solidaridad koos voor een andere lijn. Naast de erkenning van Max Havelaar en natuurlijk het EKO-keurmerk voor de biologische productiewijze, zou er ruimte moeten zijn voor kwalificatie van keurmerken als Rainforest Alliance en UTZ Certified. Deze zogenoemde MVO-keurmerken zijn de aanjagers van de verbreding naar de hoofdstroom van de economie. Wat een hoger ambitieniveau moet betekenen, zou in de praktijk een negatief signaal zijn naar de markt, waar leidende bedrijven als Douwe Egberts, Unilever en Mars een serieuze agenda voor de verduurzaming van hun assortiment hebben ingezet. Er ontspon zich een discussie over goed, beter en best. Max Havelaar beweerde het ‘beste’ systeem te hebben. De MVOkeurmerken zouden er slechts zijn voor de consumenten die niet willen kiezen voor duurzaamheid. Het was blijkbaar niet duidelijk dat deze systemen juist de voorkeur hebben van bedrijven die kiezen voor verduurzaming van hun produc-

Solidaridad Jaarverslag 2009

foto Olaf Hammelburg

Overheidsinstellingen zijn grootverbruikers. Niet alleen in het kader van aanbestedingen van overheidswerken, maar ook omdat ambtenaren op de werkplek veel koffie, thee en cacaoproducten consumeren. Over de duurzaamheidcriteria voor deze categorie producten heeft zich in 2009 een heftige discussie ontsponnen. Solidaridad heeft zich ingezet voor de acceptatie van meer certificeringmodellen dan Fair Trade alleen. Het opsluiten van duurzaamheid in één model zou funest zijn voor de dynamiek van verandering in veel sectoren.

Interne zaken Personeel, kwaliteit en partnerships Personeelsbeleid, kwaliteitsbeleid, partnerships en institutionele fondsenwerving zijn van cruciaal belang voor iedere organisatie die sterk verandert en groeit. Wil een organisatie sterker worden door veranderingen en groei dan zijn gemotiveerd en deskundig personeel, een lerende organisatie en een brede basis voor financiering van de activiteiten van cruciaal belang.

Personeel

interne cursussen georganiseerd. Er is ook een organisatiebreed opleidingsplan, dat jaarlijks wordt geëvalueerd.

Personeelsbeleid Solidaridad is een kennisintensieve organisatie en is daarom afhankelijk van goed gekwalificeerd personeel. Medewerkers moeten betrokken, gemotiveerd, innovatief en klantgericht zijn. Dat is de belangrijkste doelstelling in het Meerjarig Strategisch Plan. Daarom besteedt Solidaridad veel aandacht aan werving en is er ruimte en budget voor loopbaanontwikkeling. Scholing en loopbaanontwikkeling vormen een vast onderwerp bij de functioneringsgesprekken. Stafleden kunnen aanvullende scholing aanvragen. Daarnaast worden

Medewerkertevredenheid Eens per twee jaar doet Solidaridad onderzoek naar de tevredenheid van de medewerkers. De enquête bestaat uit vragen over uiteenlopende arbeidsomstandigheden, waaronder werkdruk en werksfeer. Alle opmerkingen uit de enquête in 2008 werden gedurende 2009 opgepakt en afgewerkt. In 2010 wordt een nieuwe medewerkerenquête uitgevoerd.

Een BBQ op het strand na een training voor medewerkers van UTZ Certified, Solidaridad en de zogenaamde field representatives van UTZ Certified combineert het nuttige met het aangename. De medewerkers leren elkaar in een ontspannen sfeer veel beter kennen, wat de strategische samenwerking ten goede komt.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Interne zaken

Inventarisatie risico’s voor medewerkers In 2009 heeft Solidaridad haar arbobeleid verder geprofessionaliseerd. De daaruit voortgekomen risico-inventarisatie en -evaluatie (RI & E) liet Solidaridad door de arbodienst op volledigheid toetsen. De RI & E beschrijft risico’s voor de medewerkers op de volgende punten: veiligheid van de werkplek, veiligheid van de werksoort, bedrijfshulpverlening en preventie en het voorkomen van seksuele intimidatie, agressie en geweld. Daarnaast beschrijft de RI & E de risico’s voor bijzondere categorieën werknemers, zoals zwangere werkneemsters, en de mogelijkheden voor werknemers om zich tot een deskundige externe persoon te wenden. De arbodienst toetste de RI & E van Solidaridad in december 2009 en keurde deze goed. Er werd wel een aantal verbeterpunten gedefinieerd en deze punten zijn verwerkt in een Plan van Aanpak. De belangrijkste punten zijn direct verholpen, de rest volgt in 2010. Een belangrijk onderdeel van het risicobeleid is het waarborgen van de veiligheid van het personeel tijdens dienstreizen. In 2009 werd de procedure voor dienstreizen iets aangescherpt. Behalve de directie zien nu ook de hoofden van afdelingen er op toe dat reizen op een verantwoorde manier plaatsvinden. Iedere medewerker moet voor aanvang toestemming krijgen en actief het veiligheidsbeleid doornemen. In 2009 deden zich geen onveilige situaties voor tijdens dienstreizen van medewerkers. Wijziging organisatiestructuur Twee afdelingen werden in 2009 gereorganiseerd. De afdeling Cultuur, Geloof en Maatschappij werd opgeheven. Doordat Solidaridad niet langer op het collecterooster staat van de katholieke kerk vervalt de ontwikkeling van nieuwe, kerkelijke adventcampagnes. De verantwoordelijkheid voor het werk in ontwikkelingslanden op het gebied van cultuur, geloof en maatschappij werd versneld overgedragen aan de regionale expertisecentra. Het dienstverband van de vijf betrokken medewerkers is niet verlengd of beëindigd, waarbij een afvloeiingsregeling is getroffen. De sterke ontwikkeling op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft het beleid van Solidaridad op het gebied van marktontwikkeling en communicatie veranderd. Het werk van Solidaridad Business Concepts is

in 2009 beëindigd en de marktontwikkelingactiviteiten zijn geïntegreerd in de nieuwe afdeling Marktontwikkeling en Communicatie. Hieronder vallen nu de taken op het gebied van marktontwikkeling en -onderzoek, communicatie, PR, lobby en fondsenwerving.

Kwaliteitsbeleid Solidaridad streeft op alle fronten hoge kwaliteit na. Die kwaliteit wordt op verschillende aspecten van de bedrijfsvoering onafhankelijk getoetst door externe partijen. De kwaliteit van de werkwijze van Solidaridad is gecertificeerd volgens de ISO 9001:2000 norm. Met interne audits en door een externe certificeerder wordt regelmatig getoetst of het kwaliteitssysteem aan de vereisten voldoet en of voortgang wordt geboekt. Het CBF houdt toezicht op alle goede doelen in Nederland en beoordeelt het bestuur en beleid van deze goede doelen. Zo bevordert CBF de transparantie van de goededoelensector. Solidaridad voert het CBF-keurmerk en voldoet aan de gestelde eisen. De VFI is de brancheorganisatie van landelijk wervende goede doelen en heeft als doelstelling het vergroten van het vertrouwen van het publiek in fondsenwervende instellingen. Solidaridad onderschrijft de uitgangspunten van de VFI rondom respect, betrouwbaarheid, openheid en kwaliteit. Solidaridad is door de belastingdienst erkend als een algemeen nut beogende instelling (ANBI). Dit betekent dat er geen belasting betaald hoeft te worden over schenkingen en erfenissen. Bovendien kunnen donateurs hun bijdrages aan Solidaridad aftrekken van de inkomstenbelasting.

Doelen voor 2009 – C ontinue verbetering van het PME- en kwaliteitssysteem van Solidaridad. – Eerste stappen zetten in het ontwerp van een kwaliteitssysteem voor de netwerkorganisatie. – Internationale focus op gender in de formats en procedu-

Solidaridad Jaarverslag 2009

Interne zaken

res opnemen. – V erbetering van de projectadministratie en het projectmanagementsysteem. – Continue stimulans van kennisuitwisseling tussen de REC’s en de afdelingen en de best practices en tools selecteren op hun bijdrage aan capaciteitsopbouw. – Verbeteren van indicatoren voor maatschappijopbouw en culturele projecten. – Baseline en impact assessment structureel organiseren in de ketens. – Betere monitoring klanttevredenheid, vooral bij institutionele donoren.

Directeur Solidaridad in Duurzame top 100 Wie zijn de 100 Nederlanders die over genoeg daadkracht, charisma, contacten, kennis en visie beschikken om de wereld echt duurzamer te maken? Dagblad Trouw stelde samen met omroep Llink in april de Duurzame top 100 samen. Solidaridad directeur Nico Roozen staat op de 10e plaats. Op 1 staan oud-minister Pieter Winsemius en oud topman van de Rabobank Herman Wijffels. De jury oordeelt: ‘Innovator, directeur van Solidaridad Nico Roozen neemt een respectabele tiende plek in op de Duurzame top 100. De oprichter van het Max Havelaarkeurmerk scoort met name heel hoog op de criteria daadkracht en innovatie. Opvallend is dat Roozen de enige derdewereld man is die op een hoge plaats is terechtgekomen. Roozen is in staat over de grenzen van het ontwikkelingswereldje heen te kijken en grote bedrijven over de streep te trekken om duurzaam te ondernemen.’

Omkeermoment In het bijbehorende interview in Trouw pleit Roozen voor het maken van moedige keuzes. ‘Dit is een omkeermoment. Als we de huidige economische crisis niet aangrijpen voor verandering, dan vernietigen we de potentie van de wereld. Herstel van de oude economie zou rampzalig zijn.’ Daarbij noemt Roozen het wrang dat de milieuproblematiek makkelijker aanslaat dan het sociale vraagstuk. ‘We investeren eerder in milieu-innovatie dan in een leefbaar loon voor de naaisters in de kledingindustrie. We staan voor gigantische problemen als we het recht op ontwikkeling van de twee miljard armgehouden mensen niet erkennen. Dan moeten we een fort Europa bouwen.’

Resultaten Versterking kwaliteit met ISO 9001 Sinds enkele jaren heeft Solidaridad een professioneel kwaliteitsbeleid, dat jaarlijks wordt aangepast en verbeterd. In 2008 werd de organisatie gecertificeerd voor ISO 9001 en in 2009 werd deze certificering herbevestigd. Het kwaliteitsbeleid omvat duidelijke doelstellingen, om de kwaliteit van de werkzaamheden van de organisatie te garanderen. Solidaridad wil niet alleen de juiste dingen doen, maar ook kunnen garanderen dat dat op de juiste manier gebeurt. De belangrijkste klanten zijn de partners van Solidaridad, inclusief de financiers. De belangrijkste processen zijn het uitvoeren van projecten en programma’s, fondsenwerving en communicatie inclusief het uitvoeren van campagnes. Het kwaliteitssysteem van Solidaridad helpt bij het beheersen en verbeteren van interne procedures en werkafspraken. De interne procesbeheersing staat beschreven in het Organisatie Handboek. In 2009 zijn alle nieuwe medewerkers getraind in het gebruik van dit handboek. Tijdens personeelsoverleg werd het functioneren van het handboek met de hele staf besproken. Uit deze bijeenkomsten bleek dat het handboek en kwaliteitssysteem het personeel goed helpt hun werkzaamheden goed te kunnen uitvoeren. Solidaridad controleert en toetst het kwaliteitssysteem met interne audits en een directiebeoordeling. Daarnaast laat Solidaridad zich toetsen. Certiked controleert op de ISO 9001 norm, CBF toetst Solidaridad op hun keurmerk en de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen (Code Wijffels). De beoordeling van Certiked in 2009 was erg positief. Deze certificeerder bevestigde dat het kwaliteitssysteem echt onderdeel is geworden van de organisatie en de aanbevelingen van vorige jaren goed zijn opgepakt. Volgens Certiked is de interne monitoring van de uitvoering van het jaarplan verbeterd, evenals de meerjarenplanning voor interne audits. Aandachtspunt blijft de toepasbaarheid van het kwaliteitssysteem in het dagelijks werk. Zo heeft Solidaridad in 2009 geprobeerd om het systeem niet alleen te laten voldoen aan alle formele eisen, maar echt een tool te laten zijn om de medewerkers te ondersteunen in hun werkzaamheden. Start strategische planning 2011-2015 Het meerjarig strategisch beleid van Solidaridad is vastgelegd in een Meerjarig Strategisch Plan 2007-2010. In 2009 was dit plan leidraad voor de jaarplannen. Daarnaast is er in 2009 gestart met de voorbereiding voor een nieuw strategisch plan 2011-2015. Zoals in de handboeken van Solidaridad is voorgeschreven, werd de beleidsdiscussie geïnitieerd door de directie. Samen met de PME-specialist werd een plan van aanpak opgesteld. Er werden allereerst gesprekken gevoerd met strategische partners. Verschillende methoden werden hierbij gebruikt, zoals partnerbijeenkomsten, verdiepingssessies en bilaterale gesprekken. Vervolgens maakte de staf, samen met de belangrijkste partners, een keuze voor de nieuwe onderwer-

Solidaridad Jaarverslag 2009

Interne zaken

pen en thema’s die belangrijk zullen worden in de komende periode. Er werden vier werkgroepen opgericht (beyond certification, smart landuse and sustainable agriculture, supply chains, climate and environmental services), waarin stafleden samen met experts verdiepingsonderzoek uitvoerden naar de relevantie van deze thema’s in de toekomstige strategische plannen van Solidaridad. In juni vond een tweedaagse verdiepingssessie plaats waarbij alle werkgroepen hun bevindingen en aanbevelingen presenteerden en er intensieve discussies werden gevoerd. In september werden de bevindingen gedeeld met directeuren in het netwerk en in oktober werd een eerste programmavoorstel ontwikkeld. In 2010 zal het strategische beleidsproces worden afgerond en resulteren in het plan voor 2011-2015.

Betere partnerselectie Vrijwel alle projecten van Solidaridad worden uitgevoerd door partners. Partnerselectie en partnerrelaties zijn daarom cruciaal. Solidaridad zoekt constant naar nieuwe methoden om de behoeften en capaciteiten van partners te meten. In 2009 werd een instrument ontwikkeld voor Needs Assessment for Producer Organisations. Het is een integrale planningsmethode, te gebruiken tijdens de identificatiefase (het onderzoek naar een nieuwe partner) en de formuleringsfase (inhoud van de samenwerking vaststellen). De methode werd getest bij drie nieuwe katoenprojecten in Afrika. Vervolgens werden er twee trainingssessies georganiseerd voor stafleden in Utrecht. Hierbij zijn ook collega-organisaties aanwezig geweest, zoals PSO, UTZ Certified, Progresso en anderen.

Planning en monitoring in de netwerkorganisatie Het Meerjarig Strategisch Plan wordt jaarlijks uitgewerkt in een operationeel plan. Gebeurde dit voorheen op initiatief van Solidaridad Nederland, met input van de partners, nu gebeurt dat nadrukkelijker in samenwerking met de regionale directeuren van de expertisecentra in het Solidaridad netwerk. In 2008 was het directeurenoverleg van de Solidaridad netwerkorganisatie voor het eerst verantwoordelijk voor het goedkeuren van het jaarplan 2009. In 2009 werd de inbreng van het netwerk in de strategische planning groter. Aangestuurd door de directie maakten Solidaridad medewerkers in Utrecht, samen met regionale directeuren en partnerorganisaties, een opzet voor het jaarplan 2010. In september stond het concept plan prominent op de agenda van het directeurenoverleg. Na die bespreking werden de plannen afgerond, besproken en goedgekeurd door het bestuur van Solidaridad. In de operationele jaarplannen staan concrete doelstellingen en beoogde resultaten en daaraan gekoppeld activiteiten, partners en budgetten. Plannen die niet in het jaarplan zijn opgenomen werden later apart beoordeeld. Afspraken hierover zijn vastgelegd in de ‘Procedure projectmanagement’. Hierin zijn procedures rond partnerbeoordeling, archivering, monitoring en projectevaluatie vastgelegd. De procedure projectmanagement is in 2009 verder aangescherpt. Daarnaast gebruikt Solidaridad standaardcontracten waarin verantwoordelijkheden, rapportagefrequentie en -criteria zijn vastgelegd. In 2009 werden belangrijke stappen gezet in het structureel meten, beoordelen en evalueren van resultaten. In de toekomst zullen de regionale expertisecentra een steeds grotere rol spelen in de partnerselectie en uitvoering van projecten. Om kwaliteit te kunnen blijven garanderen is er begonnen met het internationaal standaardiseren van afspraken over kwaliteit en werkwijze. In 2009 was hiervoor te weinig capaciteit. Vanaf 2010 zal een parttime PME-specialist vanuit de REC in Oost-Afrika hier aan werken. Ook werd er geïnvesteerd in het ontwikkelen van een beter projectmanagement (software) systeem dat door het hele netwerk gebruikt kan worden. Solidaridad hoopt een nieuw systeem in 2010 in gebruik te kunnen nemen.

Lessen leren en best practices Solidaridad is een lerende organisatie en besteedt veel aandacht aan uitwisseling van kennis, zowel binnen het Solidaridad netwerk als daarbuiten. Ieder project eindigt met een beoordeling, die wordt besproken tijdens het afdelingsoverleg. Ieder programma wordt tweemaandelijks besproken tijdens het centraal stafberaad. Geleerde lessen zijn steeds een belangrijk aandachtspunt. Daarnaast probeert Solidaridad met regelmaat evaluaties te initiëren. In 2009 zijn voorbereidingen gestart voor programmaevaluaties voor biomassa, soja en textiel. Uitkomsten worden in 2010 verwacht. Ieder team initieert kleine evaluaties. Een voorbeeld van lopend onderzoek in 2009 is de samenwerking met COSA. Die behelst onder andere een kosten-batenanalyse voor certificering van cacao, genderstudies en impactstudies naar Fair Trade en UTZ certificering. In 2009 werden veel best practices verzameld en geanalyseerd, bijvoorbeeld over organisatieontwikkeling bij producentenorganisaties. Solidaridad was intensief betrokken bij een initiatief om excellent experiences van producentenorganisaties wereldwijd te verzamelen en daarvan, samen met producentenorganisaties, te leren. Er werden in het afgelopen jaar diverse uitwisselingen georganiseerd en uitkomsten werden online gepubliceerd (zie www.progresonetwork.org). Solidaridad organiseerde in 2009 ook workshops en bijeenkomsten in Nederland, zoals de expertmeeting over ongebruikelijke partnerships.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Interne zaken

van de regionale partners op het beleid van de organisatie sterk verbeterd en gesystematiseerd.

Meten van klanttevredenheid In 2008 en 2009 heeft Solidaridad een onderzoek naar klanttevredenheid gedaan onder financiers. De belangrijkste conclusies uit het onderzoek waren dat respondenten over het algemeen heel tevreden waren over de samenwerking met Solidaridad. Goede persoonlijke relaties en open communicatie werden het meest gewaardeerd: “The good personal relations are to a large extend based on the sharing of goals, experiences in the field and mutual respect, open for positive feedback. This makes it easy to work efficiently and effectively.” “Staff is very committed to their work. Open in communication.” Andere onderwerpen die als sterke punten naar voren kwamen waren de grote expertise en ervaring van Solidaridad en het grote netwerk waarover de organisatie beschikt: “Solidaridad’s years of experience in Fair Trade are very clear. Its knowledge of the issues cannot be matched by other organizations.” “Seeing other actors (referring to industry) as possible partners instead of ‘enemies’” “I appreciated the networking provided by Solidaridad with other like-minded partners working on supply chains.” Als verbeterpunten voor de organisatie werden genoemd monitoring en evaluatie en in sommige gevallen ook verwachtingsmanagement. Enkele financiers zouden graag sneller op de hoogte gebracht worden wanneer er veranderingen plaatsvinden in de organisatie of aanpassingen gedaan worden in plannen. Het onderzoek werd erg gewaardeerd, door zowel de eigen staf als de financiers. Er is besloten een dergelijke tevredenheidsmeting tweejaarlijks te doen. Tijdens de evaluatie van het onderzoek in het centraal stafberaad werd besloten een dergelijk onderzoek ook te gaan houden onder partners. Het nodige voorwerk hiervoor is reeds gedaan en in 2010 zal dit onderzoek plaatsvinden.

Impact De verbeteringen in het PME-beleid van Solidaridad in 2009 laten de eerste impact zien. Het operationele handboek en een ISO 9001 gecertificeerd kwaliteitssysteem maken continue en systematische verbetering van kwaliteit mogelijk. Financiers waarderen die inzet en de proactieve houding van Solidaridad om ook hun tevredenheid te meten. Conclusies uit de meting van klanttevredenheid onder financiers hebben Solidaridad weer meer inzicht gegeven in de sterke kanten en verbeterpunten. Door het kwaliteitssysteem worden aanbevelingen nu direct omgezet in actieplannen voor verbetering. De ontwikkeling van de netwerkorganisatie heeft de inbreng

Geleerde lessen Een belangrijke les is dat het opzetten van het internationale Solidaridad netwerk extra PME-capaciteit vergt. Gelukkig is Solidaridad in staat om deze capaciteit voor 2010 vrij te maken. Werken aan verbetering van kwaliteit blijft aandacht vragen van de hele organisatie. Het ISO-gecertificeerde kwaliteitssysteem zorgt voor een systematische werkwijze en continue verbetering. Solidaridad blijft daardoor leren van haar partners. Het zorgt ook voor extra investeringen in PME, wat van groot belang is. Zo leverde de ontwikkeling van het Needs Assesment System voor partnerselectie en relatiebeheer veel nieuwe inzichten op voor verbetering van het partnerbeheer.

Partnerships en fondsenwerving Voorbereiden voor een nieuwe fase Achtergrond Het landschap van institutionele partnerships en fondsenwerving is divers. Onder de partners van Solidaridad bevinden zich regeringen, internationale overheden, ngo’s, bedrijven, banken en loterijen. Deze partners hebben verschillende belangen en stellen andere voorwaarden aan partnerships met Solidaridad. Een belangrijke gemene deler is echter de toenemende interesse in duurzaamheid in productieketens van grondstoffen.

Doelen voor 2009 – N ieuwe institutionele partnerships met organisaties opzetten. – Bestaande relaties verder ontwikkelen. – De relatie met het Initiatief Duurzame Handel (IDH) verbreden van cacao en thee naar soja en katoen. – Voorbereiden van de aanvraag voor MFS II. – Nieuwe aanvragen bij de Europese Unie indienen. – Nieuw meerjarig financieringsbeleid ontwikkelen.

Kansen en bedreigingen in 2009 Kansen – De interesse voor duurzaamheid en duurzame handelsketen bij partners en donoren neemt toe. – De groei van het Initiatief Duurzame Handel biedt kansen voor Solidaridad.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Interne zaken

Bedreigingen – Publieke en private fondsen nemen af door de financiële crisis. – De competitie om fondsen neemt toe.

Resultaten – E r zijn nieuwe institutionele partnerships ontwikkeld met de Adessium Foundation (goud) en stichting Het Groene Woudt (thee). – Er is vooruitgang geboekt in partnerships met FrieslandCampina en Mars. Het partnership met de Douwe Egberts Foundation werd voortgezet. – Op het gebied van thee is een partnership tot stand gekomen met het Initiatief Duurzame Handel. Verdere vooruitgang is gemaakt in een samenwerking op het gebied van katoen. – Er is een aanvraag ingediend in de eerste ronde MFS II. – Er zijn drie aanvragen ingediend bij de Europese Unie. – Er is een strategisch meerjarenplan geschreven voor institutionele partnerships en fondsenwerving.

Vooruitblik In 2010 zijn enkele prioriteiten voor institutionele fondsenwerving gesteld. Solidaridad richt zich op het veilig stellen van de MFS II financiering door het ministerie van Buitenlandse Zaken. Verder zullen de behoeftes van de Regionale Expertisecentra van Solidaridad worden bepaald. De capaciteit tot het ontwikkelen van partnerships en het werven van fondsen zal worden versterkt. Solidaridad zal haar financiële basis blijven verbreden door het vinden van nieuwe partners, in en buiten Nederland.

Strategische partners – M inisterie van Buitenlandse Zaken / Ontwikkelingssamenwerking (alle programma’s) – Initiatief Duurzame Handel (cacao, soja, thee en katoen) – Adessium Foundation (goud)

Cheque voor Solidaridad

Geleerde lessen De effecten van de financiële crisis op partnerships en fondsenwerving werden in 2009 zichtbaar. De komende jaren zullen de langetermijneffecten duidelijker worden. Ondanks de crisis breidde Solidaridad haar financiële basis in 2009 uit. Dat was mogelijk dankzij de ontwikkeling van zinvolle partnerships, gebaseerd op samenwerking en commitment op de lange termijn. De ervaring van Solidaridad is dat investering in partnerships niet alleen verbetering brengt op financieel vlak maar ook de kwaliteit binnen haar programma’s verhoogt. Een grondige analyse van haar geschiedenis van partnerships en fondsenwerving laat zien dat Solidaridad erg succesvol is geweest in de werving van Nederlandse overheidsfondsen. Dit is positief, maar financiële stabiliteit op de lange termijn hangt sterk af van een bredere basis voor fondsenwerving. Het is van belang om de vaardigheden en prestaties van de andere organisaties binnen het Solidaridad Netwerk op het gebied van fondsenwerving te vergroten. Dat houdt ook in dat Solidaridad instrumenten moet ontwikkelen die het effect van haar werk illustreren en een bredere groep van partners aanspreken.

Op het Goed Geld Gala van de Nationale Postcode Loterij mocht directeur Nico Roozen een cheque van € 1.000.000 in ontvangst nemen. Daarmee is Solidaridad opgenomen in de categorie meerjarige beneficiënten. Ook de komende jaren kan Solidaridad een dergelijke bijdrage tegemoet zien. In de toelichting gaf de Nationale Postcode Loterij aan dat door ‘haar structurele bijdrage Solidaridad talloze producenten in ontwikkelingslanden kan helpen om hun weg te vinden naar een duurzame markt’. In de ronde van nieuwe toewijzingen was er meer aandacht voor duurzame productie en consumptie. Zo kreeg het samenwerkingsverband van Fairtrade Original, Max Havelaar en de Landelijke Vereniging van Wereldwinkels ook een bedrag van één miljoen euro toegezegd en ontving de campagneorganisatie Fairfood een bijdrage van €500.000. In totaal draagt de Nationale Postcode Loterij € 256.621.614 af aan haar beneficiënten en is daarmee een belangrijke financier geworden van projecten die gericht zijn op uitdagende duurzaamheidsdoelen.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Interne zaken

Bestuur, toezicht en directie

Verantwoordingsverklaring In 2005 is door de Commissie Wijffels een ‘Advies Goed Bestuur voor Goede Doelen’ (ook wel Code Wijffels genoemd) opgesteld. Het advies gaat over het besturen van goededoelenorganisaties, het toezicht houden daarop en het verantwoording afleggen daarover. Dit geheel wordt ook wel corporate governance genoemd. Solidaridad voldoet aan de voorwaarden die de Code Wijffels stelt. Solidaridad onderschrijft ook de principes van het CBF-Keur: – onderscheid toezicht houden, besturen en uitvoeren; – optimaliseren effectiviteit en efficiency van bestedingen; – optimaliseren van omgang met belanghebbenden. De drie principes zijn vastgelegd in een ‘verantwoordingsverklaring’ (zie hieronder).

Principe toezicht houden en besturen Het Dagelijks Bestuur van Solidaridad (DB) bestaat uit voorzitter Roelf Haan en secretaris / penningmeester Jan van Hoof. Het Algemeen Bestuur van Solidaridad (AB) bestaat uit de leden van het DB aangevuld met Herman Bloedjes, Bernard Höfte, Marieke Milder, Dick Schoon, Harry Smit en Margarithe Veen. In 2007 heeft het bestuur van Solidaridad besloten, mede in het kader van de Code Wijffels, over te gaan naar een Raad van Toezichtmodel. In 2008 heeft het moderamen van de Synode van de Protestantse Kerk in Nederland haar maximale medewerking toegezegd. Begin februari 2010 heeft ook de Bisschoppenconferentie aangegeven positief te staan tegenover een sta-

Uit de verantwoordingsverklaring blijkt dat Solidaridad de principes van het CBF-keur onderschrijft

Solidaridad Jaarverslag 2009

Interne zaken

tutenwijziging. Op 19 februari 2010 heeft Solidaridad haar statuten gewijzigd en is het Raad van Toezichtmodel formeel geïmplementeerd.

heid om verbeteren aandachtspunten onder de aandacht van het bestuur te brengen. In 2009 zag de accountant geen aanleiding om daar gebruik van te maken.

Bevoegdheden en taken bestuur Het Algemeen Bestuur (AB) van Solidaridad draagt de toezichthoudende verantwoordelijkheid, wat tot uitdrukking komt in het vaststellen c.q. goedkeuren van plannen en het houden van toezicht op de uitvoering. Het Dagelijks Bestuur (DB) draagt de bestuurlijke verantwoordelijkheid, dat wil zeggen dat zij richting geeft aan de organisatie en zorg draagt voor het adequate functioneren van de organisatie in het algemeen. Daarnaast is er een directiestatuut opgesteld waarin de door het bestuur gedelegeerde taken en bevoegdheden aan de directie zijn vastgelegd. Het DB voorziet het AB van voldoende informatie om haar toezichthoudende taak te kunnen uitoefenen. Daarnaast heeft het AB het recht en de plicht om de nodige informatie op te vragen. Externe verantwoording afleggen, oftewel informatie verstrekken over het functioneren en de prestaties over het afgelopen jaar, vindt plaats in het jaarverslag en de jaarrekening. Beide worden door een externe accountant geverifieerd en van een accountantsverklaring voorzien. De accountant heeft de mogelijk-

Bestuursverslag 2009 Het DB kwam in 2009 vijf keer bij elkaar en besprak de volgende zaken: – strategie: voorbereiding van de AB-besluiten inzake de kerkpolitieke actualiteiten, de nieuwe statuten met het Raad van Toezichtmodel en de ontwikkeling van de netwerkorganisatie Solidaridad Network; – financiën: voorbereiding van AB-besluiten over de begroting 2010 en de jaarrekening 2008; – projectenbeleid: goedkeuring van de verschillende jaarplannen, besprekingen van projectevaluaties en de resultaten van de taskforces en het daaruit volgende projectenbeleid voor de nieuwe MFS II aanvraag; – communicatiebeleid: goedkeuring van het jaarverslag 2008, evaluatie van de adventscampagne 2008 en de voorbereiding voor 2009; – personele en interne organisatie: bespreking van kwaliteitsmetingen, personele mutaties en verlenging van de

Achtergrond en functies van de bestuursleden Naam

Functie in bestuur Benoemd namens kerk

Beroep

Einde termijn

Belangrijkste nevenfuncties*

Roelf Haan

Voorzitter

PKN**

Oud-algemeen directeur van de IKON

Februari 2010

– Voorzitter van de Stichting Dom Helder Câmara Leerstoel

Jan van Hoof

Secretaris / penningmeester

RK-kerk***

Oud-algemeen directeur van de vakcentrale FNV

Juni 2011

– Vice voorzitter van de Raad van Toezicht Stichting Zonnehuizen – Penningmeester Vakbondshistorische Vereniging

Herman Bloedjes Lid

RK-kerk

Oud-directeur Philadelphia, organisatie voor mensen met een handicap

Januari 2011

– Secretaris van het bestuur van de Landelijke vereniging van Wereldwinkels

Bernard Höfte

Lid

RK-kerk

Pastoraal werker

September 2011

– Lid en vanaf november 2007 voorzitter van de Bisschoppelijke Advies Commissie Latijns-Amerika – Voorzitter Stichting Buurtpastoraat Utrecht

Marieke Milder

Lid

RK-kerk

Trainer / coach bij De Schinkel, een bureau van de protestantse kerk van Amsterdam en eigenaar van Milder Training & Advies

September 2009 – Lid van de Bisschoppelijke Advies Commissie Latijns-Amerika

Dick Schoon

Lid

Voormalig bestuurs Oud-Katholieke Bisschop van overleg van de kleine Haarlem protestantse kerken en de oud-katholieke kerk.

Harry Smit

Lid

PKN

Predikant Protestantse Gemeente Juni 2013 te Schoorl-Groet-Camp

– Bestuurslid Stichting Alkmaarse Synode

Margarithe Veen Lid

PKN

Predikant

– Voorzitter Stichting Steunfonds Bossey Nederland – Lid Beraadgroep Geloof en Kerkelijke Gemeenschap van de Raad van Kerken in Nederland – Secretaris Haagse Gemeenschap van Kerken

September 2012

Mei 2010

– Voorzitter Collegiaal Bestuur van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland

* De overige nevenfuncties van de bestuursleden zijn op te vragen bij het secretariaat. ** PKN – Protestantse Kerk in Nederland *** De leden namens de RK-kerk worden voorgedragen door de Bisschoppelijke Adviescommissie voor Latijns-Amerika Harry Smit is in juni herbenoemd, met de bereidheid om straks bij het vormen van de Raad van Toezicht zijn zetel ter beschikking te stellen. De herbenoeming van Marieke Milder is aangehouden tot de omvorming naar de Raad van Toezicht.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Interne zaken

ISO-certificering en het CBF-keurmerk. Over alle van belang zijnde lopende zaken wordt het DB geïnformeerd door de directie. Het AB kwam in 2009 vier maal bij elkaar. De belangrijkste gespreksonderwerpen waren: – strategie: relatie met de kerken, ontwikkeling netwerkorganisatie Solidaridad Network; – financiën: jaarrekening 2008 en begroting 2010; – projecten: MFS II aanvraag 2011 - 2015; – bestuurlijk: nieuwe statuten met bijbehorend nieuw Raad van Toezicht organisatiemodel; – evaluatie: persberichten in 2008, jaarverslag 2008 en adventscampagne. Bezoldiging bestuur Overeenkomstig het huishoudelijke reglement van Solidaridad ontvangen de leden van het Algemeen Bestuur van de Stichting Solidaridad als zodanig geen bezoldiging, middellijk noch onmiddellijk. Procedure (her)benoeming bestuursleden De werving van nieuwe bestuursleden vindt plaats op basis van een profielschets die wordt opgesteld door het bestuur op het moment dat er een vacature ontstaat. Om functievermengingen en onafhankelijkheidsconflicten van bestuurders te voorkomen, mogen binnen het bestuur en de directie geen nauwe familie- of vergelijkbare relaties bestaan. De leden van het bestuur mogen geen werknemer van de stichting zijn en ook mogen zij geen bestuurder, oprichter, aandeelhouder, toezichthouder of werknemer zijn van een organisatie waarmee Solidaridad op structurele wijze op geld waardeerbare rechtshandelingen verricht. Het bestuur waakt tegen een verstrengeling van belangen tussen de stichting, haar directie en bestuur en haar werknemers. Ieder lid van het bestuur dient de schriftelijke verklaring zoals opgenomen in de richtlijnen van het Centraal Bureau Fondsenwerving af te leggen. De bestuursleden, hun functies, namens welke kerk ze zijn benoemd, hun beroep, hun zittingstermijn en de belangrijkste nevenfuncties in 2009 staan in de tabel op blz. 73.

Bezoldiging directeur De directeur is op basis van integraal management eindverantwoordelijk voor de gehele organisatie en ontving in 2009 een bruto jaarsalaris van € 91.425 (2008: € 85.600). Het bruto jaarsalaris is bepaald overeenkomstig het functieloongebouw van Solidaridad en getoetst aan de Adviesregeling beloning directeuren van goede doelen (VFI, 7 december 2005). Het directiesalaris van Solidaridad ligt beduidend lager dan het maximumsalaris volgens de Adviesregeling. Principe optimale besteding van middelen Solidaridad ziet toe op een optimale besteding van middelen door: – de beoordeling en goedkeuring van de meerjaren strategische plannen en de jaarplannen en begroting door het bestuur; – de beoordeling van het functioneren van de organisatie en van het interne beheerssysteem (ISO-9001) door een externe certificeerder; – de controle van de jaarrekening door middel van een jaarlijkse audit door een externe accountant. De bevindingen van de audits over 2009 zijn met de penningmeester besproken en aan het bestuur gerapporteerd. Organisatie en milieu Solidaridad minimaliseert het effect van haar werk op het milieu zoveel mogelijk door onder andere hergebruik en inkoop van duurzame producten (kantoorartikelen met groen label, energiezuinige apparatuur, groene energie, biologische lunch en duurzame koffie en thee), aparte inzameling papier, standaard dubbelzijdig printen en kopiëren, computers in de slaapstand.

Directie Nico Roozen is de directeur van de stichting. Er is een directiestatuut opgesteld waarin de door het bestuur gedelegeerde taken en bevoegdheden aan de directeur specifiek zijn gemaakt. Jaarlijks evalueert het bestuur het functioneren van de directeur. Nico Roozen is ook directeur van Solidaridad Business Concepts B.V. en Stichting Impunity Watch (tot en met 28 februari 2009). Daarnaast is hij voorzitter van de Raad van Commissarissen van Kuyichi Europe B.V.; voorzitter van het bestuur van de Stichting MADE-BY; lid van de Adviesraad van SAI (SA8000); voorzitter van het bestuur van Stichting UTZ Certified en lid van het overleg van stakeholders van het Business Social Compliance Initiative (BSCI).

Solidaridad Jaarverslag 2009

Financieel verslag

Analyse van het resultaat 2009 ten opzichte van het resultaat 2008 en de begroting 2009 De baten eigen fondsenwerving nemen af met € 616.000 t.o.v. 2008 en met € 143.000 t.o.v. de begroting 2009 door de afname van donaties van bedrijven en organisaties. De afname ten opzichte van 2008 is het gevolg van een in 2008 ontvangen eenmalige donatie van € 1.150.000 van Stichting COHAN voor een tienjarig Haïti-programma. De overige donaties zijn met € 534.000 toegenomen ten opzichte van 2008. Een deel van de begrote donaties in 2009 zal pas doorgang vinden in 2010, waardoor de begroting voor 2009 niet gehaald is. Bijdragen van andere organisaties zijn in 2009 ongeveer gelijk aan de begroting, maar minder dan in 2008. De verdere inkrimping van de financiering van het koffieprogramma was voorzien in de begroting. De subsidieopbrengsten zijn met € 3.203.000 toegenomen ten opzichte van 2008, maar zijn € 975.000 lager dan de begroting 2009. Van de begrote subsidies is een aantal bedragen niet in 2009 gerealiseerd, maar zal in 2010 worden ontvangen en besteed. De toename ten opzichte van 2008 ligt vooral in de (nieuw) toegezegde subsidies van Irish Aid en het Schoklandfonds. De baten uit beleggingen zijn hoger dan begroot door de toegenomen rentebaten samenhangend met een verder verbeterde liquiditeitspositie en de behaalde koerswinst op de aandelenportefeuille bij de ASN Bank. Er is € 2.633.000 meer besteed aan de doelstelling in 2009 dan in 2008, maar € 1.386.000 minder dan begroot. In 2009 zijn veel nieuwe financieringen gestart, waardoor de toename ten opzichte van 2008 wordt verklaard. Maar doordat deze financieringen soms pas laat in 2009 ontvangen werden, konden ze niet geheel in 2009 worden uitgegeven. Zowel de inkomsten als de uitgaven zullen worden toegerekend aan 2010, waardoor de begroting 2009 niet gehaald lijkt. Al deze genoemde fluctuaties hebben geleid tot een overschot in de staat van baten en lasten over 2009 van € 489.408 (2008: € 920.205). Van dit resultaat moet € 325.000 worden toegevoegd aan het reserve financiering activa doelstellingen en € 196.325 aan het bestemmingsfonds deelnemingen. Uit het bestemmingsfonds Haïti wordt € 33.450 onttrokken en ook uit de reserve financiering activa bedrijfsvoering kan € 16.886 onttrokken worden. Het resultaat na resultaatbestemming over 2009 is € 18.419.

Meerjarenoverzicht In onderstaand overzicht wordt inzicht gegeven in de resultaten van de afgelopen 5 jaren (in euro’s). BATEN

2009

2008

2007

2006

2005

3.734.673

4.350.492

3.967.652

2.837.410

2.332.060

Overige baten

11.086.303

8.261.818

9.537.566

6.221.806

4.539.899

Totaal baten

14.820.976

12.612.310

13.505.218

9.059.216

6.871.959

Baten uit eigen fondsenwerving

LASTEN 360.716

647.733

392.600

321.702

442.149

Structurele hulp

Voorlichting / bewustmaking

13.305.948

10.385.654

12.268.552

8.063.947

5.887.550

Totaal besteed aan doelstellingen

13.666.664

11.033.387

12.661.152

8.385.649

6.329.699

Totaal werving baten

515.072

512.762

408.000

369.891

281.547

Kosten beheer en administratie

149.832

145.956

129.739

100.058

76.442

14.331.568

11.692.105

13.198.891

8.855.598

6.687.688

489.408

920.205

306.327

203.618

184.271

Totaal lasten Overschot

De totale baten laten een forse toename zien ten opzichte van 2008 en ten opzichte van 2005. De belangrijkste groei is gerealiseerd door de subsidies van overheden. Nagenoeg deze gehele toename komt ten gunste van de structurele hulp. Door de groei van de organisatie is een jaarlijks overschot noodzakelijk om de continuïteitsreserve op niveau te houden. De hoogte van de continuïteitsreserve is namelijk gekoppeld aan de totale uitvoeringskosten.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Financieel verslag

Kengetallen Het Centraal Bureau voor Fondsenwerving (CBF) vindt de kosten eigen fondsenwerving, uitgedrukt als percentage van de baten uit eigen fondsenwerving, een belangrijke maatstaf bij de beoordeling van de steunwaardigheid van fondsenwervende instellingen. Het geeft aan welk deel van de opbrengsten uit fondsenwerving is gebruikt om deze fondsen te verkrijgen. Solidaridad streeft naar een (redelijk) stabiel percentage tussen de 10 en 15 %, tenzij aannemelijk kan worden gemaakt dat een investering in fondsenwerving in de toekomst voldoende extra inkomsten zal generen. In onderstaand overzicht wordt inzicht gegeven in de baten en kosten met de gerealiseerde percentages van de afgelopen vijf jaren. Het percentage is in alle gevallen (ver) beneden het door het CBF vastgestelde maximum van 25 %.

Baten uit eigen fondsenwerving Kosten eigen fondsenwerving Kosten in percentage van baten uit eigen fondsenwerving

2009

2008

2007

2006

2005

3.734.673

4.350.492

3.967.652

2.837.410

2.332.060

357.039

405.930

303.608

291.706

281.547

9,6 %

9,3 %

7,7 %

10,3 %

12,1 %

Het CBF adviseert de berekening van de spending ratio (een verhoudingsgetal) voor inzicht in de totale bestedingen. Het percentage geeft aan welk deel van de totale opbrengsten direct aan de doelstellingen is besteed. Solidaridad streeft naar een zo hoog mogelijke spending ratio, zonder de kwaliteit van de uitvoering in gevaar te brengen. Het CBF heeft geen minimum vastgesteld omdat dit percentage sterk afhankelijk is van de soort organisatie. In onderstaand overzicht wordt inzicht gegeven in de aan de doelstellingen bestede gelden met de daaruit volgende spending ratio van de afgelopen vijf jaren. 2009

2008

2007

2006

2005

Direct besteed aan doelstellingen

11.392.908

9.408.612

11.114.680

7.105.953

5.183.705

Totale opbrengsten

14.820.976

11.688.710

13.505.218

9.059.216

6.871.959

76,9 %

80,5 %

82,3 %

78,4 %

75,4 %

Spending ratio

Solidaridad Jaarverslag 2009

Financieel verslag

Begroting 2010 De begroting 2010 is vastgesteld in de vergadering van het Algemeen Bestuur op 8 december 2009. Een samenvatting van de staat van baten en lasten van deze begroting is hierna weergegeven (in euro’s). BATEN Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden Subsidies van overheden Baten uit beleggingen Totaal baten

Begroting 2010

Begroting 2009

2.954.000

3.877.000

350.000

11.971.500

11.458.000

50.000

15.325.500

15.735.000

LASTEN Besteed aan doelstellingen Voorlichting / bewustmaking Structurele hulp

317.000

454.000

14.587.000

14.599.000

14.904.000

15.053.000

341.000

371.000

Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten acties derden Kosten verkrijging subsidies overheden Kosten van beleggingen

3.500

44.000

210.000

108.000

–

500

554.500

523.500

167.000

158.500

15.625.500

15.735.000

-300.000

–

Beheer en administratie Kosten beheer en administratie Totaal lasten Resultaat

Voor 2010 staat de verdere uitbouw van een netwerkorganisatie met partners in Azië, Afrika en Latijns-Amerika hoog op de agenda. De reeds opgebouwde expertisecentra in de Andes, Zuid-Amerika, Midden-Amerika, Oost-Afrika, Zuidelijk Afrika, Zuid- en Zuidoost-Azië en China zullen in een onderling verband gebracht worden en een expertisecentrum in West-Afrika zal geopend worden. Met de opbouw van de netwerkorganisatie maakt Solidaridad een kwaliteitsslag in de richting van een meer gedeelde beleidsontwikkeling met zuidelijke partners. De expertise van lokale partners kan daardoor beter worden benut. Er wordt voor 2011 een toename verwacht en daarna een stabiel niveau van baten uit eigen fondsenwerving voor de komende jaren. Voor de overige baten, en met name voor de subsidies van overheden, wordt een forse toename verwacht in 2011 als de nieuwe bijdragen van het Medefinancieringsstelsel van het ministerie van Buitenlandse Zaken ingaan. Deze extra baten zullen nagenoeg geheel ten goede komen aan de uitgaven ten behoeve van de doelstellingen.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Financieel verslag

Meerjarenbegroting De volgende meerjarenbegroting geeft de gevolgen van deze verwachtingen weer. BATEN

2010

2011

2012

2013

2014

2.954.000

4.000.000

Overige baten

12.371.500

15.000.000

16.000.000

17.000.000

18.000.000

Totaal baten

15.325.500

19.000.000

20.000.000

21.000.000

22.000.000

317.000

470.000

475.000

480.000

485.000

Structurele hulp

14.587.000

17.825.000

18.810.000

19.795.000

20.785.000

Totaal besteed aan doelstellingen

Baten uit eigen fondsenwerving

LASTEN Voorlichting / bewustmaking

14.904.000

18.295.000

19.295.000

20.275.000

21.270.000

Totaal werving baten

554.500

535.000

540.000

545.000

Kosten beheer en administratie

167.000

170.000

175.000

180.000

185.000

15.625.500

19.000.000

20.000.000

21.000.000

22.000.000

– 300.000

–

Totaal lasten Tekort / Overschot

Projecten In 2009 zijn projecten ondersteund voor een totaalbedrag van € 11.318.369: ten behoeve van de doelstelling structurele hulp € 11.254.828 en ten behoeve van de doelstelling voorlichting € 63.541. In Latijns-Amerika worden onder andere projecten ondersteund in: Argentinië, Bolivia, Brazilië, Colombia, Costa Rica, Dominicaanse Republiek, Ecuador, El Salvador, Guatemala, Haïti, Honduras, Mexico, Nicaragua, Paraguay en Peru. In Afrika worden onder andere projecten ondersteund in: Benin, Burkina Faso, Burundi, DR Congo, Ethiopië, Ghana, Ivoorkust, Kenia, Malawi, Mozambique, Senegal, Tanzania, Oeganda, Zambia en Zuid-Afrika. In Azië worden onder andere projecten ondersteund in: Bangladesh, China, India, Indonesië, Maleisië, Pakistan, Papua Nieuw Guinea, Sri Lanka en Vietnam. 2009

2008

Latijns-Amerika

4.534.376

3.464.072

Afrika

3.671.671

2.867.766

Azië

2.115.760

1.299.313

Servië Nederland: ten behoeve van ontwikkelingslanden Totaal

Solidaridad Jaarverslag 2009

–

62.250

996.562

1.354.019

11.318.369

9.047.420

Financieel verslag

Vermogens- en beleggingsbeleid Solidaridad financiert projecten voor circa € 11 miljoen, waarvoor de middelen afkomstig zijn uit een veelheid van bronnen: kerkelijke bijdragen, donaties van particulieren, bedrijven en instellingen en overheidsbijdragen. Bij een onverhoopt sterke terugval in inkomsten beschikt Solidaridad over een vermogensbuffer van circa € 2 miljoen. De Vereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI) heeft in haar Richtlijn Reserves Goede Doelen aangegeven dat reservering van middelen wenselijk is voor de continuïteit van steun aan de doelstellingen van de instelling. Deze continuïteitsreserve mag maximaal anderhalf maal de jaarlijkse kosten voor de werkorganisatie bedragen. De kosten van de werkorganisatie van Solidaridad bedragen in 2009 € 2.725.434. De maximaal toegestane continuïteitsreserve bedraagt derhalve € 4.088.151. Met de stand van de continuïteitsreserve op € 1.986.474 bedraagt de gevormde reserve ultimo 2009 0,73 maal de jaarlijkse kosten voor de werkorganisatie. Indien middelen niet direct nuttig kunnen worden ingezet voor de doelstellingen (voorbereiden en in uitvoering nemen kost nu eenmaal tijd), dan worden deze middelen belegd. De partners, leveranciers en medewerkers van Solidaridad moeten erop kunnen vertrouwen dat Solidaridad te allen tijde aan haar betalingsverplichtingen kan voldoen. Donateurs en andere geldgevers moeten er vanuit kunnen gaan dat de aan Solidaridad ter beschikking gestelde gelden in goede handen zijn. Verantwoord beheer van het vermogen van Solidaridad is dan ook van groot belang. Hiertoe is een beleggingsstatuut opgesteld. Hierin wordt tevens gewaarborgd dat Solidaridad voldoet aan de Richtlijn Reserves Goede Doelen van het VFI. Gelet op het kostenaspect, rekening houdend met het beperkte volume en de geringe complexiteit van de portefeuille is gekozen voor intern vermogensbeheer. Het Algemeen Bestuur is eindverantwoordelijke voor het in het beleggingsstatuut gedefinieerde beleid alsmede voor het beheer van het vermogen. De directeur is verantwoordelijk voor de dagelijkse uitvoering van het beleid en het beheer van het vermogen. Solidaridad beperkt zich tot spaarrekeningen en deposito’s van maatschappelijk verantwoordelijke bancaire instellingen. In het kader van de doelstellingen van Solidaridad wordt naast deze kortlopende beleggingsvormen ook langduriger belegd in fondsen bij banken die zich inzetten om de duurzaamheid van de samenleving te bevorderen. Het betreffen fondsen waarbinnen de risico’s zo goed mogelijk zijn gespreid door de bancaire instelling. In onderstaand meerjarenoverzicht wordt de ontwikkeling van de hoofdsom weergegeven. BATEN Waarde op 1 januari Aankoop Herbelegd dividend Koersresultaat Waarde op 31 december Ontvangen contant dividend Kosten beleggingen

2009

2008

2007

2006

2005

382.120

490.112

496.208

468.640

420.912

–

5.164

3.961

1.905

3.650

3.561

49.089

– 111.953

– 8.001

23.918

44.167

436.373

382.120

490.112

496.208

468.640

14.928

13.845

6.755

6.511

7.751

–

384

373

353

De laatste aankopen dateren van 2001 en er hebben de afgelopen vijf jaar ook geen verkopen plaatsgevonden. Mede als gevolg van de kredietcrisis in Nederland waren de fondsen in 2008 met bijna een kwart in waarde gedaald eind 2008, maar in 2009 hebben ze zich deels hersteld. Het gemiddeld rendement over de afgelopen vijf jaar is circa 3 procent per jaar (gemiddelde over vijf jaar eind 2008: 1 procent).

Solidaridad Jaarverslag 2009

Financieel verslag

Balans per 31 december 2009 (in euro’s en na resultaatbestemming) De volledige jaarrekening 2009 is op te vragen bij het secretariaat. ACTIVA

2009

Materiële vaste activa

64.140

Financiële vaste activa

2.059.090

2008 81.026 1.537.765 2.123.230

1.618.791

Vorderingen en overlopende activa

871.559

528.289

Effecten

452.583

397.896

Liquide middelen

6.601.265

Totaal activa PASSIVA

5.683.543 7.925.407

6.609.728

10.048.637

8.228.519

2009

2008

Reserves en fondsen Reserves – Continuïteitsreserve – Reserve financiering activa bedrijfsvoering – Reserve financiering activa doelstellingen

1.986.474

1.968.055

64.140

81.026

1.730.703

1.405.703 3.781.317

3.454.784

Fondsen – Bestemmingsfonds deelnemingen

328.387

132.062

– Bestemmingsfonds Haïti

890.150

923.600 1.055.662

4.999.854

4.510.446

Langlopende schulden

90.756

136.134

Kortlopende schulden

4.958.027

3.581.939

10.048.637

8.228.519

Totaal passiva

1.218.537

Solidaridad Jaarverslag 2009

Financieel verslag

Staat van baten en lasten over 2009 (in euro’s) BATEN Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden Subsidies van overheden

Werkelijk 2009

Begroting 2009

Werkelijk 2008

3.734.673

3.877.000

4.350.492

368.777

350.000

1.127.395

10.483.062

11.458.000

7.280.123

Baten uit beleggingen

288.139

50.000

74.525

Overige baten

– 53.675

–

– 220.225

Totaal baten

14.820.976

15.735.000

12.612.310

Werkelijk 2009

Begroting 2009

Werkelijk 2008

LASTEN Besteed aan doelstellingen Voorlichting / bewustmaking Structurele hulp

360.716

454.000

647.733

13.305.948

14.599.000

10.385.654

13.666.664

15.053.000

11.033.387

357.039

371.000

405.930

8.872

44.000

39.944

149.161

108.000

66.888

–

500

–

515.072

523.500

512.762

149.832

158.500

145.956

14.331.568

15.735.000

11.692.105

489.408

–

920.205

16.886

–

–1.552

–325.000

–

–750.000

Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten acties van derden Kosten verkrijging subsidies van overheden Kosten van beleggingen Beheer en administratie Kosten beheer en administratie Totaal lasten Resultaat voor resultaatbestemming Reserve financiering activa bedrijfsvoering Reserve financiering activa doelstellingen Bestemmingsfonds Haïti Bestemmingsfonds deelnemingen Resultaat na resultaatbestemming

Solidaridad Jaarverslag 2009

33.450

–

–923.600

–196.325

–

163.975

18.419

–

– 590.972

Financieel verslag

Kasstroomoverzicht 2009 (in euro’s) 2009

2008

Kasstroom uit operationele activiteiten Overschot uit de staat van baten en lasten

489.408

920.205

28.751

26.269

– kortlopende vorderingen

– 343.270

1.102.218

– kortlopende schulden

1.376.088

Afschrijvingen Mutaties in werkkapitaal:

– 342.933 1.550.977

1.705.759

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiële vaste activa

– 11.865

– 27.821

Investeringen in financiële vaste activa

– 521.325

– 586.025

Mutatie effecten

– 54.687

107.992 – 587.877

– 505.854

Mutatie langlopende schulden

– 45.378

Mutatie geldmiddelen

917.722

1.154.527

Stand per 1 januari

5.683.543

4.529.016

Stand per 31 december

6.601.265

5.683.543

917.722

1.154.527

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

Geldmiddelen

Mutatie geldmiddelen

De hoeveelheid geldmiddelen is ultimo 2009 toegenomen ten opzichte van ultimo 2008. De positieve kasstroom uit operationele activiteiten is veroorzaakt door een toename van de vooruitontvangen bedragen (onder kortlopende schulden). Op een aantal dossiers zijn de subsidiegelden voor 2010 al in 2009 door Solidaridad ontvangen. De negatieve kasstroom uit investeringsactiviteiten is veroorzaakt door een verstrekte lening aan Kuyichi Europe B.V. van € 325.000 en een extra storting in het aandelenkapitaal van AgroFair Europe B.V.

Toelichting algemeen Algemeen De volledige jaarrekening 2009 is op te vragen bij het secretariaat (zie ook blz. 80). Richtlijnen voor de jaarverslaggeving De jaarrekening is opgesteld overeenkomstig de Richtlijn Fondsenwervende instellingen (Richtlijn 650). Deze Richtlijn is onderdeel van de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving van de Raad voor de Jaarverslaggeving. Vreemde valuta Activa en passiva in vreemde valuta zijn omgerekend tegen de valutakoers op balansdatum. In de staat van baten en lasten zijn de posten omgerekend in euro’s tegen de op het moment van de transacties geldende koers.

Solidaridad Jaarverslag 2009

Financieel verslag

Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Materiële vaste activa De bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd tegen de aanschafwaarde, verminderd met jaarlijkse lineaire afschrijvingen gebaseerd op de verwachte economische levensduur. Op aanschaffingen in het verslagjaar wordt naar tijdsgelang afgeschreven. Financiële vaste activa De voorschotten en leningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde, voor zover nodig rekening houdend met mogelijke oninbaarheid. Niet-geconsolideerde deelnemingen, waarop invloed van betekenis kan worden uitgeoefend, worden gewaardeerd tegen een aandeel in de nettovermogenswaarde, volgens de grondslagen van deze jaarrekening. Vorderingen De vorderingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde, voor zover nodig rekening houdend met mogelijke oninbaarheid. Effecten De (beursgenoteerde) beleggingen worden gewaardeerd tegen de marktwaarde. Gerealiseerde en niet-gerealiseerde koersresultaten worden in de staat van baten en lasten verantwoord. Overige activa en passiva Alle overige posten in de balans worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Baten en lasten Baten worden verantwoord in het jaar waarop zij betrekking hebben. De lasten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor reeds vermelde grondslagen voor waardering en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Verliezen worden in aanmerking genomen in het jaar waarin deze voorzienbaar zijn. De baten uit nalatenschappen worden pas verantwoord in het jaar waarin de omvang van de nalatenschap ook betrouwbaar kan worden vastgesteld.

Specificatie en verdeling van kosten naar categorie De omvang en de samenstelling van de kosten kunnen als volgt worden gespecificeerd. Werving baten

Lasten

Structurele Voorlichhulp ting / bewustmaking

Fondsenwerving

Projectbijdragen

11.254.828

63.541

–

– 11.318.369 12.652.500

Communicatie

–

74.539

213.226

–

287.765

310.000

668.777

Personeel

1.665.165

180.743

116.752

7.203

121.093

–

121.639

2.212.595

2.128.500

1.462.489

106.193

11.527

7.446

459

7.723

–

7.757

141.105

200.000

156.318

Reis en verblijf

Acties derden

Subsidies

Beheer en administratie

Beleggingen

Begroot 2009

Totaal 2008

9.047.420

Huisvesting

147.351

15.994

10.331

637

10.716

–

10.764

195.793

211.000

204.995

Kantoor / algemeen

110.773

12.024

7.767

479

8.055

–

8.092

147.190

173.000

125.837

21.638

2.348

1.517

1.574

–

1.580

28.751

60.000

26.269

13.305.948

360.716

357.039

8.872

149.161

–

Afschrijving

Totaal 2009

Doelstellingen

Solidaridad Jaarverslag 2009

149.832 14.331.568 15.735.000 11.692.105

Financieel verslag

Toelichting toerekening De uitvoeringskosten worden toegewezen aan de verschillende kostencategorieën. De berekeningssystematiek is in 2009 gelijk aan die in 2008. Aan de hand van de functiebeschrijvingen is per medewerker vastgesteld welk deel van zijn / haar werk betrekking heeft op de verschillende categorieën. De algemene kosten zijn vervolgens via een procentuele verdeling, die de personeelskosten volgt, verdeeld. Aan de kosten beheer en administratie worden de volgende personeelskosten toegerekend: 0,25 fte directeur; 0,5 fte controller (inclusief P & O en interne zaken); 0,75 fte administrateur en 0,125 fte kwaliteitsmanager.

Aantal personeelsleden Bij de stichting waren gedurende het boekjaar 2009 omgerekend naar fulltime eenheden gemiddeld 29,5 werknemers in dienst (in 2008: 22,0).

Accountantsverklaring 2009

Solidaridad Jaarverslag 2009

Deze koffieboerin uit Kenia is net klaar met de koffieoogst en leegt haar zak met koffiebessen voor de verwerking. Zij is aangesloten bij de Keniaanse koffiecoöperatie Tekangu. Haar coöperatie is succesvol gecertificeerd volgens de standaard van UTZ Certified. Ze werkt met nieuwe productiemethoden die de productiviteit van haar stukje land vergroot en de koffiekwaliteit verbetert. Daarom verkoopt ze meer koffie tegen een betere prijs. Ook zijn haar leef- en werkomstandigheden verbeterd en is de koffieteelt en verwerking milieuvriendelijker. Solidaridad maakt dit mogelijk. Veel grote koffiebranders letten op de herkomst en productieomstandigheden van koffie. Duurzame productie is steeds vaker de norm, ook in veel andere sectoren. Solidaridad brengt vraag en aanbod bij elkaar en werkt aan internationale ketens voor duurzame productie en consumptie van koffie, thee, cacao, fruit, katoen, textiel, goud, soja, palmolie, suikerriet en biomassa. Dat kan Solidaridad alleen in samenwerking met producenten, maatschappelijke organisaties, bedrijven, overheden én particuliere en institutionele donoren. Bankrekening 180 4444 Solidaridad, Utrecht.

www.solidaridad.nl www.solidaridadnetwork.org (vanaf mei 2010 online)