31-PROLETER

CİLT:3 SAYI:31 Ağustos: 2006 ----------------------------------------------------------------------------------------------------

MARKSİZM-LENİNİZM HER ZAMAN GÜNCEL VE BİLİMSEL ÖĞRETİ

ateşleri tutuşturulmakta, dumanı diğer bölgelere salınarak mazlum halklara göz dağı verilmektedir.

ORTA DOĞU BOB VE ABD

Haziran ayında iki İsrailli Askerin kaçırılması bahanesiyle başlatılan İsrailLübnan “savaşı” . bir aydan fazla süren çatışmalar zincirinden sonra top BM kucağına atılarak Uluslar arası sermayenin militarist güçlerinin emperyalist çözümüne bırakılmıştır.

Bir aylık süre içerisinde doğrudan yada dolaylı İsrail Ordusuyla çatışmalara girmeyen Lübnan ordusu kendi ülkesinde çatışmaların “dışında” kalarak esas çatışma alanlarını Filistin, Lübnan halklarına sindirme

İSRAİL-LÜBNAN Amerikan emperyalizminin yayılmacı ve işgallerle devam eden savaş siyaseti, Orta Doğudaki yeni gelişmelerin bu günkü görünümü, benzer siyasetlerin yayılmasının ve yoğunlaşmasının da habercisidir. Bir yanda ateşi devam eden savaş ve yıldırma hareketleri sürerken diğer yandan başka bölge ve ülkelerde yeni savaşların

1

hareketi yanı sıra katliamlar için Hizbullah ve İsrail Güçlerine bırakmıştır.

Hepimizin görüp yaşadığı bu gelişmelerin perde arkasında neler var, neden BM kendi personeline yapılan saldırıları bile kınayacak “güce” sahip değil.

Neden taraflar arasında ateşkes sağlanması için gerekli kararın alınması geciktirilmiştir.? Bizce bunun arkasında yatan Amerikan emperyalizminin yayılmacı siyasetinin pratiğe uygulanmasının süreci yaşanmaktadır. Bu süreç nedir ? ne zaman başlamıştır?

Nereleri kapsamaktadır.? Bu sorulara verilecek yanıtlar hem emperyalizmin kurumlarını ortaya çıkaracak hem de halklardan gizlenen bir takım planların ortaya çıkarılmasına olanak verecektir.

“BÜYÜK ORTA DOĞU PROJESİ...

BAZI VERİLER, BAZI BİLGİLER VE BAZI GÖRÜŞLER”1 “Büyük Orta Doğu projesi çerçevesindeki bazı önemli tarihler: Aralık 1994: NATO konseyinin başlattığı “Akdeniz Dialogu” girişimi, NATO üyesi olan ülkelerin dışında, Cezayir, Mısır, İsrail, Ürdün, Moritanya, Fas ve Tunus’u da bünyesine dahil etti.

Ocak 1995: 1985 yılında imzalanan serbest ticaret anlaşmasının devamı çerçevesinde, ABD ile İsrail arasındaki tüm ticari engeller kaldırıldı.

Kasım 1995: Barselona’da bir araya gelen Avrupa Birliği ve Akdeniz havzası ülkeleri (Cezayir, Mısır, İsrail, Ürdün, Lübnan, Fas, Suriye, Tunus, Türkiye, Filistin Otoritesi), siyasi, ekonomik, malî, sosyal, ve kültürel boyutlarda 1

Kerem Topuz BOB Büyük Ortadoğu Projesi Bazı Veriler, Bazı Bilgiler, Bazı Görüşler

2

Avrupa Akdeniz Ortaklığını başlattılar. Sadece 1995-2000 yılları arasında, AB bu projeye 9 milyar euro ayırdı.

Aralık 2001: Ürdün, ABD ile serbest ticaret anlaşması imzaladı.

Tüm gümrük duvarları, 2010 yılından evvel kaldırılmış olacak.

9 mayıs 2002: Başkan Bush, Kuzey Carolina Üniversitesinde yapmış olduğu bir konuşmada, “Orta Doğu ile bir ortaklık girişimi başlatmak niyetinde olduğunu” belirtti (Middle East Partnership Initiative – MEPI).

Proje taslağında belirtilenler arasında şunlar yer alıyordu: 10 yıllık bir süre içerisinde Orta Doğu ile ABD arasında bir serbest ticaret bölgesi oluşturmak, adli reformlara yardımcı olacak bir forum kurmak, şirketlere daha özgür bir ortam yaratmak, edebiyat ve çevirileri desteklemek, vs...

Büyük Orta Doğu projesinin çekirdeği aslında bu konuşmadan kaynaklanacaktı: Müslümanlar, demokratik olmayan ve az gelişmiş ülkelerde yaşıyorlar. Batı’nın yaşam standardını bir nevi

kıskanmalarının sonucu olarak, terorizm gelişiyor.

Sorunlarını çözemedikleri takdirde, onlara yardımcı olunmalı, sorunlar onlar için çözülmelidir...

10 temmuz 2002: Richard Perle’in başkanlığındaki ABD Savunma Politikası Danışma Konseyi, Suud ailesinin iktidarına artık son verilmesini savunan uzun bir raporu dinledi.

12 aralık 2002: ABD dış işleri bakanı Colin Powell, Heritage Foundation vakfında yaptığı bir konuşmada, Orta Doğu ile Ortaklık Girişimini başlattığını, 2003 yılı için ise bu programa 90 milyon dolar tahsis edileceğini açıkladı.

Bu “müthiş” meblağ sayesinde, siyasi ve ekonomik kalkınma desteklenecek, kadınların toplum içerisinde rolü ve eğitimi güçlendirilecekti...

Bu programın uygulanmasından, ABD dış işleri müşteşarı Richard Armitage ve Orta Doğu bürosu müdürü Elizabeth Cheney sorumlu kılındı. Orta Doğu ile Ortaklık Girişimi, 15/17 eylül 2003 tarihlerinde Manama’da adlî bir forum 3

düzenledi, arkasından Detroit kentinde Arap Ekonomik Forumunu misafir etti (28/30 eylül 2003), Beyrut’ta ise 9-10 ekim 2003 tarihlerinde “Arap dünyasında yeni bir mali yapıya doğru” konulu bir sempozyum topladı.

bunun mümkün olabileceğine inanmıyoruz.

Askeri güçlerimizi doğuya ve güneye yaymalıyız.

NATO’nun geleceği, doğuda ve güneydedir.

Dolayısıyla, NATO’nun geleceği Büyük Orta Doğu’dadır...”

26 şubat 2003: American Enterprise Institute önünde konuşan George Bush, başlamak üzere olan Irak savaşına değinerek şunları söyledi: “Özgürlüğüne kavuşan bir Irak, özgürlüğün tüm bu bölgeyi nasıl değiştirebileceğini milyonlarca insana umut ve terakki getirerek gösterecektir. ...

Irak’ta kurulacak olan yeni bir rejim, bölgedeki başka uluslar için, özgürlüğün etkileyici ve muhteşem bir örneğini oluşturacaktır..”

6 kasım 2003: Demokrasi Ulusal Vakfı (NED) önünde konuşan başkan Bush, girişimin çerçevesini genişleterek, Orta Doğu’yu değiştirmeyi amaçlayan genel bir demokratik müdahele planından söz etti.

19 ekim 2003: Prag’da toplanan NATO zirvesinde, “NATO ve Büyük Orta Doğu” konulu konferansta söz alan ABD temsilcisi Nicholas BURNS, şu noktaların altını çizdi: “NATO’nun görevi Avrupa ve Kuzey Amerika’yı savunmaktır. Sadece Batı Avrupa, Merkezi Avrupa veya Kuzey Amerika’da kalarak 4

20 ocak 2004 tarihinde verdiği önemli bir demeçte konuya değinen George Bush, şöyle dedi: “Orta Doğu zulüm, umutsuzluk ve öfkeyle çalkalanmaya devam ettiği sürece, Amerika’nın ve dostlarımızın güvenliğini tehdit eden insanlar ve hareketler üretmeye devam edecektir. Birleşik Devletler, bu nedenle, büyük orta doğuda bir özgürlük stratejisi izleyeceklerdir...”

Projenin artık adı değişmiş, Büyük Orta Doğu Girişimi haline gelmişti (Greater

Middle GMEI).

East

Initiative

–

7 şubat 2004 günü, Alman dış işleri bakanı Joschka Fischer, amerikan önerisini gayet olumlu şekilde değerlendirip, Avrupa ile ABD’nin Yakın ve Orta Doğu’da nasıl işbirliğine gidebileceklerini belirtti.

Ancak, Fransızların da dahil olduğu başka Avrupa’lı Devletler, ABD girişimine daha soğuk bakmışlar, AB’nin zaten 1995 yılından bu yana, aynı konuyla ilgili olarak milyarlarca euro’luk Barselona sürecini başlattığını, ABD’nin ise bu işe topu topu 150 milyon dolar ayırmış olduğunu vurgulamışlardı.

Haziran ayında Sea Island’da düzenlenecek olan G8 toplantısına bu konuda sunulacak olan, “G8 ve Büyük Orta Doğu arasında Ortaklık” adlı bir belge, Londra’da arapça yayınlanan Al Hayat adlı gazete tarafından 13 şubat 2004 tarihinde yayınlandı. ABD, eski sovyet blokuna demokrasinin girmesini sağlamış olan,Helsinki sürecine benzer bir süreç başlatmayı

arzuluyordu. Oysa, amerikan planında bölgesel güvenlik sorunlarına değinilmiyor, Filistin ve Irak konuları deşilmiyordu.

23 şubat 2004: ABD’nin planına aşırı bir tepki göstermekten kaçınan Avrupa Birliği, genel sekreteri Javier Solana’nın ağzından, “AB’nin kendi yaklaşımını belirliyeceğini, bunun amerikan yaklaşımını tamamlayıcı nitelikte olacağını” belirtti.

2 mart 2004: ABD, Fas ile serbest ticaret anlaşması imzaladı.

4/5 mart 2004: Ürdün kralı Abdallah ve Mısır başkanı Mübarek ile ABD’nin Büyük Orta Doğu Girişimini görüşen fransız cumhurbaşkanı Jacques Chirac, “Orta Doğu’nun modernleştirilmesine ilişkin her girişimin, söz konusu halkların onayıyla yapılması gerektiğini” açıkladı. 27 mart 2004: Tunus’ta düzenlenecek olan Arap Ligi zirvesi, 22 üye arasında, ABD’nin Büyük Orta Doğu planıyla ilgili olarak 5

ortaya çıkan itilafların sonucunda iptal edildi.

ABD’nin Demokrasi Ulusal Vakfı (NED), İstanbul’da İslam Dünyası Demokratları kongresini topladı.

190 delege, üç gün boyunca “müslüman dünyasında demokratik yönetim platformunu” tartıştılar.

12/15

nisan

2004:

8/10 haziran 2004: Sea Island’da, G8 zirvesi toplandı.

ABD, İstanbul’daki NATO zirvesinde, Büyük Orta Doğu projesinin güvenlik kanadını sundu.

Beyrut’taki St. Joseph Üniversitesinin, Avrupa Birliği Araştırma Merkezinin yıllık kollokyumu nedeniyle 30 nisan – 1 mayıs 2004 tarihleri arasında düzenlediği, ve “Orta Doğu’da “sözde” iyi yönetim – Kriz içerisindeki Devlet ve toplumlar” konulu toplantıda söz alan Rudolf El Kareh, özetle şunlara değinmiş: 28/29

haziran

2004:

“İslam dünyasıyla özdeşleştirilen bu “Büyük Orta 6

Doğu”, ABD’nin imparatorluk kararnamesiyle başarısızlıkla yargılanıyor.... “İşlevlerini artık yerine getiremiyen” bir bölge olarak değerlendirilmekte, “şok bir tedaviye” ihtiyacı olduğu belirtilmektedir. Irak’ta uygulanmakta olan acı tedavi, prototip olarak düşünülmektedir.

Amerikalılar, burada da, “Noriega ilkesini” uygulamayı istemektedirler. Bu yaklaşım, zamanında Panama’da uygulanmış olduğu gibi, “dünkü dostlarımızı artık düşman ilan edelim, ve kendi sorumluluklarımızı unutturalım” anlamına gelmektedir. Amaç, tüm bu bölgeyi felce uğratmış olan siyasi donukluklarda amerikan sorumluluğunu silmektir. Bu sorumluluğu, çok uzun zamandır amerikan etkisine girmiş olan yerel elitler de paylaşmıştır.... ...Washington’daki makinistlerin “Büyük Orta Doğu” adıyla girişmek istedikleri jeopolitik mühendislik işi, oryantalist uzman ve araştırmacı Bernard Lewis’in 1940’lı yıllardan itibaren geliştirdiği tezlerden esinlenmektedir.

Lewis, Türkiye’den

Afganistan’a uzanan bir kriz çemberi üzerinde teorik çalışmalar yapmış, Sovyet Rusya’nın dengesini bozmaya yönelik strateji planları kurmuştur. Diğer bir esin kaynağı, Menahem Begin hükümetinin danışmanlarından biri olan Oded Yinon’un, Kivunim adlı derginin şubat 1982 tarihli 14. sayısında yayınladığı, “80’li yıllarda İsrail için bir strateji” adlı araştırmasıdır... ...Duyun-u Umumiye idaresinde ortak durumunda olan avrupa’lı güçlerin, hasta adam konumundaki ve iyileştirilmekten ziyade öldürülmesine karar verilen Osmanlı İmparatorluğuna 19. yüzyıl sonlarında uygulamış oldukları gibi, 21. yüzyılın amerikalı doktorları, orta doğu bölgesinde ani otoriter ateş yükselmeleri ve özgürlük eksikliği teşhis etmişlerdir.

Oysa, bu toplum ve halkların çektiği sancılar, petrolün bulunmasından itibaren, yerel elit tabakaların yardımıyla yapılmış olan “teşhis” ve verilen “ilaçlardan” kaynaklanmaktadır.

70’li yıllarda önemli bir siyasi mevkide bulunmuş olan bir amerikan liderinin söylemiş

olduğu gibi, “bu ülkeler o... çocukları tarafından yönetilseler de, bu o...çocukları bizim kendi seçmiş olduğumuz o... çocuklarıdır... ...Arapların kültürel, siyasi ve tarihi bir kişilik oluşturmaları (Amerika tarafından) zaten istenmemektedir.

Suudi Arabistan veliahtı prens Abdallah’ın Beyrut’taki Arap zirvesinde ortaya koyduğu barış girişimi, İsrail ve ABD tarafından geri çevrilmiştir.

Asgari düzeyde de olsa, ortak bir arap görüşü reddedilmiş, bu açılım ABD’nin bölgeyi bölme mantığına ters gelmiştir. (ABD), tüm bölgeyi “islam dünyası” adıyla tanımlamayı tercih etmektedir. ...Condaleeza Rice, CNN ve Fox’ta vermiş olduğu demeçlerde, “Filistin’in efsanevi bir kurgu olduğunu” belirtmemiş midir? ...ABD kongresi, (isteklerine uygun kamu oyunu oluşturmak) ve imparatorluğun ideolojisini yaymak için milyarlarca dolar harcamayı göze almış, herhalde kara mizah nedeniyle “Al-Hurra”, yani Özgür adını alan bir televizyon kanali, 14 şubat 7

2004’ten itibaren tüm Orta Doğu’da yayına başlamıştır.

Ayda bir yayınlanan Le Monde Diplomatique’in yazarlarından, aynı zamanda Paris VIII Üniversitesinde profesör olan Gilbert Achcar, “Amerikan siyasetinin Orta Doğu’daki yeni maskesi” adlı ve nisan 2004 tarihinde yayınlanan yazısında şu görüşlere yer vermiş:

Bush idaresi, Irak’ın istilasını doğrulayabilmek için üç değişik gerekçe kullandı: Birincisi tabii ki, 11 eylül 2001 sonrasında ilan edilen, terorizmle savaş kararıydı...

Saddam Hüseyin, Bin Laden’in suç ortağı ve hatta emir vericisi olarak sunuldu....İkinci gerekçe, kitlesel imha silahlarıyla ilgiliydi....Artık yepyeni bir önem kazanan üçüncü gerekçe doğrultusunda, Washington Irak’ı olağanüstü çekici bir demokratik model haline dönüştürecek, ve bu (model) tüm Orta Doğu’ya örnek oluşturacaktı. ...(başkan Bush), “demokratik değerleri” Orta Doğu’da yayma isteğini, istila öncesinde, 26 şubat 2003 tarihinde American Enterprise 8

Institute adlı kuruluşta yaptığı konuşmayla dile getirdi. ...9 mayıs 2003 tarihinde ise, on yıllık bir süre içerisinde ABD ile Orta Doğu arasında bir serbest ticaret bölgesinin kurulmuş olacağını belirtti. ...ABD’nin siyasi yaklaşımını entelektüel açıdan destekliyenlerden biri, Harvard’da profesör olan, Kanada’lı Michael İgnatieff. İgnatieff, 2003 yılının başında New York Times’in Pazar ilavesindeki bir yazısında, “ABD’nin light, yani düşük kalorili hazmı kolay bir imparatorluk olduğunu, ve dünyanın bugüne kadar görmüş olduğu en müthiş askeri gücün yardımıyla yaymaya karar verdiği ilkelerin, serbest pazar, insan hakları ve demokrasi olduğunu” vurgulamış. ...Bu idealist ve liberal övgülere karşı gelenlerden biri olan Adam Garfinkle ise, bu yaklaşımın saflığı konusunda 2002 yılından itibaren uyarılarda bulunmuş, arap dünyasında demokrasi kampanyasının geçerlilik kazanabilmesi için, Suudi Arabistan, Mısır, Ürdün ve birçok başka devletteki

demokratik olmayan ve bugüne değin dost olarak nitelendirilen yönetici sınıflara karşı ABD’nin tutumunun değişmesi gerektiğini, aksi takdirde diplomatik açıdan bariz bir ikiyüzlülüğün süreceğini vurgulamıştı. .....”Demokrasideki ikileme” de değinen Garfinkle, demokrasinin, dünyanın bazı bölgelerinde Batı karşıtı güçlere yarayabileceğini öne koymuştu.1 ...New America Foundation adlı vakfın program sorumlularından biri olan Sherle Schwenninger, ABD’nin stratejisi konulu bir yazısında, 30 yıldır sürdürülen amerikan politikasının arapların demokratik (haklarına) ters düştüğünü ve 1

Bu nokta, dünyanın her bir yanında defalarca yazıldı, ve Orta Doğu’da herhangi bir değişimi engelleyen bir koz olarak ortaya koyuldu. Her seferinde denildi ki, “Bölgedeki liderlerden çoğu yozdur, diktatördür, ülkelerinin kötü durumundan sorumludur. Ancak, köktendinci müslümanlara karşı tek engel yine bunlardır. Gerçek anlamda özgür bir ortamda seçimlere gidilecek olsa, bu ülkelerin çoğunda islamcılar çoğunluğu elde ederler...”

kendi kaderlerini belirlemelerini engellediğini söylemiştir. ....Her başkan, üç temelden oluşan aynı stratejiyi sürdürmüştür: “İsrail’in savunmasının finansmanı, ve sadece bir tek model barış süreci modelinin desteklenmesi; Mısır ve Ürdün’deki amerikan yanlısı hükümetlere arka çıkılması2; ve Körkez’deki petrol devletlerinde iktidara sahip olan ailelerle, ve özellikle 2

Bill Clinton’un eski danışmanlarından biri olan Robert Malley’in 20 mayıs 2004 tarihinde Libération gazetesi ile yapmış olduğu bir söyleşide belirtmiş olduğu gibi, “Arap ve müslüman rejimlerin ABD ile olan ilişkilerinde her zaman için bir ikilem yaşanmıştır. Bu rejimler, iktidarda kalabilmek için, hem ABD’nin desteğini almalı, aynı zamanda da amerikan politikasını eleştirme durumundadırlar. Örnek verecek olursam, Bush ile Teksas’taki rançında gayet sıcak bir havada görüşen Mübarek, aradan birkaç gün geçtikten sonra Bush’un İsrail başbakanı Şaron’a tam destek vermesinden sonra, amerikan politikasını kendi kamu oyu önünde sert biçimde eleştirmek zorunda kalmaktadır. Gitgide birbiriyle çelişkiye düşen bu tutumlar nedeniyle, birçok arap rejimi ip üzerindedir...”

9

suudi kraliyet ailesiyle sıkı bir ittifak politikasının geliştirilmesi”... ....(Eleştirilere cevap verebilmek için) nutuklarında “demokratik gerekçelendirme” dozunu arttıran George W. Bush, National Endowment for Democracy önünde 6 kasım 2003 tarihinde yapmış olduğu bir konuşmada, müslüman dünyasında demokrasi konusunu uzun uzun işlemiş, ardından da Fas, Bahreyn, Oman, Katar, Yemen, Kuveyt, Ürdün ve hatta Suudi Arabistan’ın yöneticilerine, (sağladıkları ilerlemelerden dolayı) teşekkür etmiş, “demokratik reformu engelleyen ve baltalayan” Filistin’li yöneticileri ise yermiştir.... ....Bu konuşmadan birkaç gün sonra, Irak’taki şiilerin liderlerinden ayetullah Ali el Hüseyni el Sistani ülkede genel seçime gidilmesini istemiş, işgal otoriteleri kısa veya orta vadede bunun mümkün olmadığını cevap vermişlerdir. ...Londra’da arapça yayınlanan Al-Hayat gazetesi, 13 şubat 2004 tarihinde 10

yayınladığı bir belgeyle, ABD yetkililerinin, G8 zirvesine katılacak olanlara dağıtacağı, “G8 ve Büyük Orta Doğu İşbirliği” adlı bir raporu yayınlıyordu. ....Arap Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Fonu (FADES) ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programının (PNUD) raporlarından geniş alıntılar yapan bu belge, G8 üyelerinin bu konuya önem vermelerini talep ediyor, “aşırı akımlar, terorizm, uluslararası suç şebekeleri ve yasa dışı göç akımlarının” G8’in ortak çıkarlarını tehlikeye düşüreceğini belirtiyordu. ...Washington, Middle East Partnership Initiative adlı kendi girişiminin, Avrupa Birliği’nin uzun zamandır başlatmış olduğu AvrupaAkdeniz İşbirliği sürecini tamamlayıcı nitelikte olduğunu savunuyordu. ...Gayet kısıtlı bir kapsamda yardım öngören bu belge, 2004 ile 2006 yılları arasında seçim düzenliyecek olan arap ülkelerine G8 üyelerinin teknik bir destek vermesini salık veriyordu.

Diğer öneriler, kadın yönetici ve gazeteciler için eğitim merkezlerinin kurulması; şeriata ilişkin

konular dahil olmak üzere hukuk bürolarının açılması; sivil toplum örgütlerinin yapılandırılması; ayrıca, 2008 yılına kadar 100.000 okul hocasının tamamlayıcı eğitim görmesiyle ilgiliydi. ...Ekonomik konulara da değinen belge, “mikrofinans” mucizesi aracılığı ile, ve beş yıl boyunca yılda 100 milyon doları bu işe tahsis ederek, her birine 400 dolar borç vermek suretiyle, yedi yüz elli bini kadın olmak üzere toplam bir milyon iki yüz bin yeni müteşebbis yetiştirmeyi 1 hedefliyordu. ....Diğer öneriler ise klasik: Büyük Orta Doğu Kalkınma bankasının kurulması (oysa arap ülkelerinin bu tip bir 1

« La République des Idées » (Fikirler Cumhuriyeti) adlı forumda Quentin Perret’nin belirtmiş olduğu gibi, “ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı, nisan 2003 tarihinde yaptığı bir değerlendirmede, Irak’ın yeniden inşaasının amerikan hazinesine maliyetinin 1,7 milyar doları bulacağını yazıyordu.Gerekli olan diğer finansmanlar ise, diğer Devletler veya petrol gelirleriyle karşılanacaktı... Oysa, ABD’nin savaşın başından beri yapmış olduğu askeri harcamalar 160 milyarı aşmış, toplam mali bilanço ise büyük olasılıkla bu rakkamın çok üzerinde olacaktır...”

kurumu zaten mevcut, ve bunu yönetenler Batı’lılar değil); serbest ticaret bölgelerinin oluşturulması (arap ülkelerinde birçok serbest bölge zaten var.), Dünya Ticaret Örgütüne üyeliklerin çoğaltılması... ...Bu girişim arap dünyasınca sert biçimde eleştirilmiş, Tunus’lu insan hakları militanı olan Monsef Marzuki, AlHayat’ta yayınlanan bir yazısında örneğin şunları vurgulamıştır: “Amerikan politikası, tam tersine, Irak’ta gördüğümüz ve başka yerlerde de göreceğimiz gibi, islamcı aşırı güçlerin yolunu açmaktadır...”

Sosyal Bilimler Yüksek Okulunda araştırmacı, Fransız Savunma Bakanlığı Stratejik İşler Dairesi danışmanı, sosyolog Saida Bédar, Diplomatie dergisinin mayıs/haziran 2003 tarihli sayısında yayınlanan, “Büyük Orta Doğu, yeni global sömürgeciliğe doğru mu?” başlıklı yazısında, özetle şunları sölüyor:

...Kuzey Afrika, Orta Doğu, Afrika’nın Boynuzu, Körfez ülkeleri, Orta Asya, Afganistan ve Pakistan’dan 11

oluşan, dünyadaki petrol rezervlerinin % 68’ini barındıran Büyük Orta Doğu, 1980’li yıllardan bu yana, Amerika’nın entegre bir askeri müdahele alanına tekamül ediyor. ...ABD’nin bu jeostratejik girişimi, Sovyetler’in Afganistan’ı işgal etmesi ve İran’daki islami devrimden sonra gündeme gelmişti.

Endişeye kapılan Körfez monarşileri daha da fazla amerikan şemsiyesinin altına girmişler, 1979 yılında Camp David’de İsrail ile Mısır arasında imzalanan barış anlaşmasından sonra ise, Mısır da amerikan politikasının etki alanına girmişti. ...ABD, 1979 yılında Rapid Deployment Joint Task Force’u kurdu (kuvvetlerarası hızlı yayılma gücü). Körfez ülkeleri, Arap yarımadası, Pakistan, Afganistan, Mısır, Ürdün, Sudan, Habeşistan, Cibuti, Somali ve Kenya, bu askeri komutanlığın etki alanı içerisindeydi. 1983 yılında, bu askeri teşkilatlanmanın adı USCENTCOM olarak değiştirildi (US Central 12

Command). 1983 ile 1987 yılları arasında, bölgede gerekli olan askeri altyapılar için 1,4 milyar dolar harcandı.

1999 yılında, Orta Asya USCENTCOM’a bağlandı.

Kafkasya ve Rusya ise, 1999 ve 2002 yıllarında USEUCOM’un etki alanına alındı (European Central Command – Avrupa Merkez Komutanlığı). 1 ....Amerika’nın sağladığı bu askeri koruma, söz konusu bu Büyük Orta Doğu Devletlerindeki siyasi yapıyı değiştirmedi. Küreselleşmeye açılmayan bu bölgede, petrol rantına dayalı bir statüko 1

Bir başka yazıda Rodolphe LUSSAC’ın belirtmiş olduğu gibi, “bu yeniden yapılanma çerçevesinde PAN SAHEL adlı girişim de başlatıldı. Amaç, Mali, Moritanya, Çad ve Nijer kuvvetlerine eğitim ve donanım sağlamak.. Batı Afrika, önümüzdeki 10 yıl içerisinde ABD’deki petrol tüketiminin dörtte birini karşılayabilecek durumda olduğundan, tüm bu bölgeye, ve özellikle Angola ve Nijerya’ya büyük önem verilmektedir. ABD, Büyük Orta Doğu devletlerinin silahlı kuvvetlerinin NATO görevlerine katılmalarını arzu etmekte, Cezayir, Mısır, Ürdün, İsrail, Fas, Moritanya ve Tunus ile daha yakın bir askeri ve siyasi işbirliği dilemektedir..

devam etti.

Ekonomik sistemlerin zaten dışa açık olmamaları nedeniyle, çok az sayıda doğrudan yabancı yatırım geldi (yabancı yatırımların dünyadaki toplamının % 1’inden daha azı..). Sömürgecilik dönemi sonrasında göze çarpan siyasi yapı, popülizm ve karşı devrim karışımı oldu. Popülist denemelerde, kişisel çıkar ilişkileri, arap milliyetçiliği etkisindeki kalkınma ve sosyalist-cumhuriyetçi halkçı ideallerle birlikte yoğruldu.

Karşı devrimlerde ise amaç, sınıf çatışmasını önlemek, baskı ve türlü manipülasyonlarla siyasi yaşamı klanlar ve aşiretler arasında bölmek, sol muhalefetleri bastırmak için islamcı akımları desteklemekti. Bu modeller doğrultusundaki ekonomik kalkınmaya askeri ve teknokratik bürokrasiler hakim olduğundan, yerel burjuvaziler gelişemedi, vatandaşların toplumların yönetimine katılımları ve siyasi alanda temsilleri engellendi. ..Başlatılan kısıtlı reformlarla, Devlet ekonomik alandan çekilmeye başlamış, özel ya

da yarı-özel sektörün katılımı genişletilmiştir. Ancak, bu yapısal uyarlamanın, meşrutiyetini yitirmiş baskıcı rejimlerce başlatılması, sosyal patlamaları beraberinde getirmiştir... Yeni yerel ya da bölgesel modeller geliştirilememiştir. ...global Büyük Orta Doğu projesi, tüm bu alanın güvenlik açısından stabilizasyonu, Körfez ekonomileriyle irtibatını ve Orta Asya’ya açılımını öngörüp, geniş bir kurumsal reform programı ve “iyi yönetime” ilişkin bir özendirme planlamaktadır. ....12 aralık 2002 tarihinde Colin Powell tarafından açıklanan “Orta Doğu ile Ortaklık Girişimi” projesi, terorizmle mücadele, Irak’ın silahsızlandırılıp demokratikleşmesi, İsrailFilistin çatışmasına son verilmesi, Arap dünyasında ekonomik, siyasi ve eğitim alanlarında reformlara gidilmesi gibi hedefleri sıralıyor, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programınca yayınlanan bir rapora geniş yer ayırıyordu. Bu girişim, 13

ABD dış işleri bakanlığı ve ABD’nin USAID adlı kalkınmaya yardım ajansınca finanse edilecekti. ...Amerikan stratejisinin ekonomik kanadı, serbest ticaret anlaşmalarına dayalı.

ABD, bugüne kadar, sadece Kanada, Meksika, ve Orta Doğu’da üç Devlet’le serbest ticaret anlaşması imzaladı: İsrail (1985 ve 1996), Ürdün (2001) ve Fas (2003). 1 1

Avrupa Birliği ile Orta Doğu arasında stratejik bir işbirliği uzun zamandır mevcut. AB ile Fas, Cezayir, Tunus, Ürdün, Mısır, İsrail, Türkiye, Suriye, Lübnan ve Filistin Otoritesi arasında, Avrupa-Akdeniz işbirliği çerçevesinde, 1995 yılında Euromed adlı kurum oluşturuldu.

Bu işbirliğinin amacı, siyasi ve güvenliğe ilişkin konularda dialogu sürdürmek, sosyal ve beşeri ilişkileri geliştirmek ve serbest bir ticaret alanı oluşturmak. Euromed; İsrail, Suriye, Lübnan, Filistin ve Libya delegelerinin hep beraber aynı masaya oturdukları tek meclis konumundadır. Avrupa Birliği, bu araç sayesinde Akdeniz’deki tüm muhattaplarıyla ortaklık anlaşmaları imzalamış, bu anlaşmalar aracılığı ile bu ülkelerde çeşitli sektörlerde reformları kolaylaştırmıştır (hukuk, vergi hukuğu, ulaştırma, bankacılık, telekomünikasyon, bölgesel entegrasyon, vs...). AB, Akdeniz ülkelerinin en önemli ticari partneri

14

...Birleşmiş Milletler’in yayınlamış olduğu Arab Human Development adlı rapor (Arap dünyasında beşeri kalkınma), Büyük Orta Doğu projesinde yer alan önemli referanslardan biridir.

Bu raporda, Arapların sosyal sistemlerindeki şu eksikliklerin altı özellikle çizilmiştir: - Siyasi katılım eksikliği, ve, özellikle ifade ve dernek özgürlüğü alanlarında özgürlük açığı.

- Kadınların, eğitimden dışlanması (ortalama okuma yazma oranları %50 civarında); sağlık düzeninden dışlanmaları (doğum ve doğumu izleyen aylardaki çocuk ölüm oranı, Latin Amerika’dakinin iki katı); iş dünyasından,

durumunda.

AB, bu işbirliği çerçevesinde, MEDA programları aracılığı ile, yılda 800 milyon ile 1 milyar Euro arasında değişen bir katkı sağlamaktadır. Avrupa Yatırım Bankasının kredileri de göz önüne alındığında, AB’nin bölgeye yardımı yılda 3 milyar Euro’yu bulmaktadır.

ve siyasi yaşamdan dışlanmaları..

Okuma yazma oranının düşüklüğü; eğitim düzenlerindeki bozukluk nedeniyle, kalkınma için mutlaka gerekli olan uzman ve analistlerin yeterli sayıda olmayışı (halkın sadece %0,6’sı İnternet’i kullanmakta, GSMH’nın sadece %0,5’i araştırma ve geliştirmeye harcanmaktadır)...

Hidrokarbürlerin ihracattaki payının önemi (%70).

Bankacılık sistemi ve özel girişimcilerin çoğalmasını engelleyen, yoğun bürokrasilerin ve kapalı hukuk düzenlerinin devamını kolaylaştıran devletçi modellerin sürdürülmesi..

olmaktan ziyade, “iyi yönetime” ilişkin ilkelerden ibarettir. Rapor, global liberal havaya uygun bir düzenin kurulmasını dileyip, her alt sistemin entegre edileceği, üretime dayalı yeni bir sosyal kontrat teklif etmekte, söz konusu Devlet’lerin reforma uğramasi gerektiğini, “Arap kültürü ve değerlerinin, globalleşmeye doğru giden dünyanın değerleriyle çelişkide olabileceğini” belirtmektedir. Oysa, Arap dünyasının gecikmesine neden olan, bu değerler değil, bu değerlerin yöneticiler tarafından baskıcı ve gerici bir biçimde kullanılması, milliyetçilik, islamcılık, aşiret ve klanların körüklenmesi olmuştur. Çiftçi sınıfı dağılmış, sol muhalefetler parçalanmıştır.

Gündemde olan, bir cins yeni sömürgecilik zihniyetidir: “Araplara teknik ve kurumlarımızı verelim, böylelikle beşeri kalkınma ve iyi yönetime sahip olsunlar...”

Ancak, Arab Human Development raporunda yer alan teşhislerin çoğu doğru olsa da, önerilen reçeteler gerçek birer toplum projesi

....ABD, bir tek Fas,Ürdün ve Tunus’a “iyi not” vermekte, Körfez İşbirliği Konseyi

-

-

15

Devletleri1, Mısır, Cezayir, Irak, İran2, Libya, Suriye, Lübnan, Yemen, Moritanya, 1

Katar’ı yöneten şeyh Hamad ben Halifa el Tanı, Katar’da dördüncü kez düzenlediği “Demokrasi ve Serbest Ticaret(!)” konulu konferansı açarken şöyle demişti: “Arap dünyasının sorunlarının kökeni, sömürgecilik dönemi veya Filistin problemiyle ilgili değildir...”

Kadın ve erkeklerin katıldığı 1999 yılındaki yerel seçimlerden sonra 2005 yılında seçimlerin düzenleneceği Katar’da, Devletin küçücük boyu sayesinde bazı sorunlar çözülmüş gibi duruyor. En önemli amerikan üniversiteleri, Katar’da şube açmış durumdalar.

Dünyanın en büyük üçüncü gaz yatağına sahip olan emirlik, bazı uzak doğu ülkeleriyle 25 veya 30 yıllık kontratlar imzaladı.

Bu bakımdan, müşterilerin istediği siyasi istikrara önem veriliyor...

Somali, Cibuti, Habeşistan, Eritre, Pakistan, Afganistan, ve Orta Asya’da önemli değişimleri talep eder gibi gözükmektedir. ...Söylevdeki bu değişim sonucunda, Irak’ta bir aralar enformasyon bakanlığına aday olan eski CIA patronu James Woolsey, 2003 yılının nisan ayında şunları söylüyordu: “Sizleri sinirli hale sokmak istiyoruz. ABD ve müttefiklerinin artık harekete geçtiklerinin bilincinde olun.

Mübarek’ler, Suudi kraliyet ailesi3, şunu bilin ki, bundan böyle en çok korktuğunuz insanlardan yanayız.

Halklarınızdan yanayız...”

2

İran ile ilgili gündemdeki sorun, Center for Middle East Public Policy (CMEPP – Orta Doğu Kamu Politikaları Merkezi) ile IFRI (Institut Français des Relations Internationales – Fransız Uluslararası İlişkiler Enstitüsü) tarafından 25 kasım 2003 tarihinde Washington’da düzenlenen konferansta da ele alındı. ABD’nin sorunu, İran’lıların Buşehr adlı nukleer reaktörlerini bir an önce durdurmaları. Bu gerginlik şu aylarda ilk sayfalara yansımasa da, beklenmedik bir şekilde her an alevlenebilir.

16

3

Suudi Arabistan ile ABD’nin ilişkileri uzun zamandır belirsiz bir döneme girmiş durumda. Veliaht durumundaki prens Abdallah, 1998 yılının eylül ayında Suriye ile yakınlaşmaya gitmek istemiş, aynı zamanda da, petrol yataklarının keşfi ve işletmesi konularında, ülkeyi Avrupa’lı ve Rus şirketlere açmak istemişti.

ABD ve güvenliği....

dünya

petrol

Institut Français des Relations Internationales (Fransız Dış İlişkiler Enstitüsü) ve Centre Français sur les Etats-Unis (Fransız ABD araştırma Merkezi) tarafından temmuz 2004 tarihinde yayınlanan ve Pierre Noel’in imzasını taşıyan uzun bir araştırmada, petrol sorununa ışık tutan son derece ilginç noktalara değiniliyor.

Bunlardan bazılarının özeti şöyle:

ABD’nin petrol ithalatı 1970 yılında iç tüketimin % 20’sine eşitken, bu oran bugün artık % 60’a varmış durumda... ...Ancak, amerikan ekonomisinin petrol yoğunluğu azalmış, özellikle enerjetik randımanın artması sayesinde, bugün 1 dolarlık GSMH üretimi için gereken petrol miktarı, 1973 yılına oranla yarı yarıya azalmıştır... ...Petroldaki fiyat artışları, ABD’deki petrol tüketiminin % 70’ini oluşturan taşıma ve ulaşım sektörlerindeki talebi azaltmamış, federal para politikalarını zora sokmuştur.1973/1974, 1979/1980 ve 1990/1991 petrol şokları sonrasında,

amerikan ekonomisi her seferinde duraklama dönemine girmiştir. ...Devletler, petrol fiyatının oluşmasına doğrudan karışmadıkları gibi, petrol üretici ülkelerle doğrudan tedarik anlaşması imzalamıyorlar.

Rekabet içinde olanlar, Devletler veya ulusal ekonomilerden ziyade, pazarda yer alan, rafinör veya traders’lerden meydana gelen kişisel alıcılardır. Avrupa’lı veya Asya’lı ajanlarla rekabet içerisinde bulunan Amerika’lı ajanlar, aynı anda kendi aralarında da çarpışmaktadırlar... ...Bölgesel kapsamda ortaya çıksa bile, herhangi bir petrol krizinin değişmez sonucu, dünyadaki tüm petrol tüketicileri tarafından ödenen bir fiyat artışıdır. 2002/2003 yıllarındaki Venezüela krizi, bunun klasik örneklerinden biridir: Venezüela petrolünün neredeyse tümü sadece ABD pazarına yönelik olsa da, krizin sonucunda tüm dünyadaki petrol fiyatları artmıştır.... Öte yandan, petrol üreten bir ülkenin, herhangi ithalatçı bir ülkeyi ve sadece 17

onu cezalandırması mümkün değildir. Üretimdeki herhangi kasıtlı bir kısıtlama , sadece dünyadaki global petrol fiyatının artmasıyla sonuçlanmaktadır. ABD’nin, ikili ilişkiler kapsamında herhangi bir doğrudan petrol tedarik anlaşması yoktur ve olmamıştır.

Ancak, son yıllarda Rusya, Orta Asya ve Hazar bölgesinde, yatırımlara ilişkin imzalanan ikili anlaşmalar, petrol şirketlerinin bölgenin kaynaklarına ulaşabilmelerini kolaylaştırmıştır. ...70’li yılların ilk başındaki petrol şokundan sonra ABD, “enerjetik bağımsızlık” politikası sürdürmeyi denemiş, alternatif yakıtları geliştirmeyi amaçlayan çok önemli kamusal yatırımlar başlatılmış, Nixon döneminde Project Independence adlı program devreye sokulmuştur.

Ancak, bu programlar, veya sentetik yakıt üretimini amaçlayan Synfuel projesi gibi tüm teknolojik girişimler, çeşitli nedenlerle rafa kaldırılmıştır.

Ocak 1981’den itibaren Reagan’ın imzaladığı yeni direktiflerle petrol sektörü 18

tamamen serbest bırakılmış, enerjetik bağımsızlık yerine, petrol tedarik maliyetinin asgari bir seviyeye indirilmesi amaç edinilmiştir. Rekabete açık pazarlara dayalı bir petrol sistemi desteklenmeye başlanmış, dünyadaki petrol pazarlarının, ve üretim bölgelerinin güvenlik altına alınmasını ön plana koyan iddialı politikalar o tarihte başlatılmıştır. ...Aynı dönemde, stratejik petrol rezervleri (Strategic Petroleum Reserve, SPR) oluşturulmaya başlanmıştır.

2002 yılında Bush idaresince yeniden doldurulmaya başlanan rezervler, 700 milyon barile ulaşmayı hedeflemektedir. Rezervlerin kullanım kapasitesi günlük 4 milyon baril civarında olup (Suudi Arabistan’ın günlük kapasitesinin yarısı, veya Kuveyt’inkinin iki misli...), 90 günlük bir kullanımdan sonra bile, bir 60 gün daha, günde 2 milyon barillik bir kapasiteyle akmaya devam edebilecek miktardadır. ...Ancak, bu rezervler, ne Kuveyt’in Irak tarafından işgali sırasında, ne 2002 sonu 2003

başındaki Venezüela krizinde, ne de Irak savaşında kullanılmıştır. Bu rezervler aslında, Suudi Arabistan’da ciddi boyutta bir kriz gündeme geldiği takdirde devreye sokulacaklardır. Önemli düzeyde fazladan üretim kapasitesine tek sahip olan Suudi Arabistan, petrol piyasalarının gerçek güvencesi, ve olağanüstü kriz durumunda son can simididir. ...OECD’nin 1974 yılında kurmuş olduğu Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), tüm OECD üyelerinin en az 90 günlük stok bulundurmalarını istemektedir. ...ABD’nin oluşturmuş olduğu petrol rezervleri haricinde, dünyadaki petrol pazarlarının güvenlik altına alınması doğrultusunda amerikalıların büyük önem verdiği diğer iki unsur, petrolün taşındığı deniz yollarının güvenliği, ve, özellikle, Suudi Arabistan’ın askeri şemsiye altına alınmasıdır. ...Bu sigortanın yol açtığı askeri masraflar gerektiğinde diğer Batı’lı devletlere ödettirilmiş, ABD, 1991 Körfez

savaşı faturasının bir kısmını Almanya, Japonya, ve bazı Körfez ülkelerine kesmiştir.. ...70’li yılların sonuna doğru kurulan Rapid Deployment Force (Hızlı Yayılma Kuvvetleri), arkasından 80’li yıllarda oluşturulan U.S. Central Command (CENTCOM – ABD Merkez Komutanlığı), özellikle Sovyetlerin Körfeze doğru olası ilerlemelerini engellemek için kurulmuştu. Sovyet tehditi kalmayınca Iran tehditi gündeme gelmiş, daha sonraları da Irak tehditi öne sürülmüştü.. ...Her gün tüm dünyada tüketilen petrolün % 55’i, yani 43 milyon baril, ithalat ihracat yoluyla el değiştirmektedir.

Küresel petrol akımlarının güvenliği, ABD’nin stratejik bir önceliğidir. ...Günde 35 milyon baril petrol, Süveys kanali, Ormuz (13 milyon), Malakka (10 milyon), Bab el Mandeb, İstanbul ve çanakkale boğazlarından geçmektedir. Bunlara, Kızıl Deniz ve Akdeniz’e akan 4 adet petrol boru hattı da eklenmelidir.

Suudi Arabistan’ı batıdan doğuya 19

geçip Yambu limanına varan hat, günlük 5 milyon barillik kapasiyesiyle en önemli olanıdır.

Daha düşük kapasiteli bir diğer hat ise, Irak’tan Ceyhan’a ulaşmaktadır.

Malakka boğazının güvenliğini arttırmak amacıyla amerikalıların başlattıkları Bölgesel Deniz Güvenliği Girişimi (RMSI), Endonezya ve Malezya tarafından, egemenliklerine yönelik bir saldırı şeklinde eleştirilmiştir. ...ABD, birkaç yıldır, petrol gelirlerinin ve bu sektöre bağlı olan yatırımların süratle arttığı bölgelerde, ve özellikle Batı Afrika’da, yönetim sistemlerinin reformuna önem vermektedir. ...Rusya’daki petrol pazarının 90’lı yilların ortasından itibaren özelleştirilmesi, Rusya’nın günlük üretiminini her yıl 600.000 baril dolaylarında artırması, ABD’nin petrol stratejisini güçlendirmiştir. ...Clinton idaresinin Hazar’la ilgili bölgesel politikası 2002 yılında istenilen sonuca ulaşmış, rus ve iran petrol 20

hatlarının rakibi olarak Gürcistan ve Türkiye üzerinden Baku-Ceyhan petrol boru hattı hayata geçirilmiştir. 90’lı yıllarda Latin Amerika’da ABD’nin baskısıyla sağlanan kurumsal, vergisel ve hukuksal reformlar, yabancı yatırımları ve özellikle bölgenin petrol kaynaklarının kullanımını kolaylaştırmıştır. ...Orta Doğu ülkeleri, gerçek değerinin üzerinde oluşan yüksek bir petrol fiyatını muhafaza edebilme amacıyla, 70’li yıllardan bu yana üretim kapasitelerinin gelişmesini frenlemektedirler. ABD, bu ülkelerin stratejisini, uzun vadeli pazar payı olarak kendilerine pahalıya ödetmek istemektedir. ABD’nin gerçek stratejisi, bu nedenle, Orta Doğu dışındaki petrole ulaşabilmektir. ...1965 ile 2000 yılları arasında, OECD ülkeleri Orta Doğu kadar petrol üretmişlerdir. Orta Doğu’nun on yıldır toplam petrol arzındaki payı % 30’lara takılı kalmıştır.

Ancak, 2010 yılından itibaren, özellikle Çin’in petrol ihtiyaçları nedeniyle, körfez ülkelerinin

pazar payının, fiyatlarla birlikte artacağı öngörülmektedir.

Dünyanın enerjetik güvenliği, bu nedenle, Latin Amerika, Rusya, Hazar1 ve Batı

Afrika’daki petrol potansiyelinin gerçekleşip gerçekleşmemesine bağlıdır.

1

Beyaz Saray danışmanlarından Zbigniew Brezinski, 1998 yılında vermiş olduğu bir demeçte şöyle diyordu: “Sovyet imparatorluğunun çöküşünden sonra, ABD artık dört ana alanda mutlak hakimiyete sahiptir: Savunma, ekonomi, teknoloji ve hatta kültür. Düşünün bir kere, ABD, ana nükleer güç olarak tüm okyanusları kontrol edip, Asya, Avrupa ve Körfezde askeri “lejyonlar” bulunduruyor. Amerikan ekonomisi, dünyadaki ekonomik büyümenin ana motoru durumunda. İletişim teknolojileri konusunda hayli ilerde. Amerikan kültürü, amerikan filmleri, televizyon programları, aksi iddia edilse de, olağanüstü bir çekim gücüne sahipler. ....Orta Asya, ABD’nin jeostratejik politikasında öncelikli bir alan haline gelmelidir. Enerji tüketimi tüm dünyada son derece hızlı gelişmekte, bu bölgede ise olağanüstü gaz ve petrol rezervleri bulunmaktadır. “Yeni Balkan’lar” olarak adlandırılabilecek olan bu bölgenin kontrolüyle ilgili olarak, Rusya, İran, Türkiye ve diğer komşular arasında çatışmalar ortaya çıkabilir. Bu itilafları önleyip, sözünü ettiğim ülkelerden herhangi birinin bölgeye sahip çıkmasını engelemek için, ABD yoğun şekilde bölgeye müdahele etmelidir...”

PETROL BAŞLIYOR...

SAVAŞI

Choiseul Uluslararası Politika Enstitüsünün başkanı, Total grubunun ekonomik araştırmalar eski müdürü Pascal LOROT, Le Figaro gazetesinin 14 eylül 2004 günkü sayısında yayınlanan “Petrol savaşı başladı” başlıklı yazısında şu noktaların altını çiziyor: ...Şu anda günde 80 milyon baril petrol düzeyinde olan dünya petrol talebi, 20 yıl içerisinde 120 milyon tona ulaşacaktır. Büyük keşifler dönemi kapandığı için, üretilen miktarların ister istemez artık azalmaya başlayacağı noktaya bir gün varılacaktır. İyimserlere göre, 21

bu kritik noktaya 2020/2030 yıllarında ulaşılacak, kötümserlere göre ise 2010 yılına varmadan bu sınır geçilecektir.... ... sivil nükleer enerji, her ne kadar Asya’da gelişmeye yüz tutsa da, taşıma, ulaştırma veya petrokimya gibi son derece önemli sektörlerde petrolün yerini alamıyacaktır. ...Birçok stratejik bölge, petrol şirketleri ve Devletlerin çarpışacağı yeni savaş alanlarını oluşturmaktadır. İrkutsk ile Pasifik arasında dünyanın en önemli petrol ve gaz rezervlerini barındıran Doğu Sibirya, bunlardan biridir. Şu anda günde 6 milyon baril olan, 2020’ye doğru 10 milyonu aşması beklenen petrol talebiyle Çin, bu bölgeyle özellikle ilgilenmektedir.

Baykal gölünün kuzeyinden Mançurya’nın merkezine kadar uzanması düşünülen bir petrol boru hattının görüşmelerine şimdiden başlanmış durumdadır. ...Japonya ve Kore de, ABD’nin desteğiyle aynı bölgeyle ilgilenmekte, 22

Amerikalılar, enerji alanında Rusya ile stratejik bir işbirliği başlatmaya büyük özen göstermektedirler. ... Batı Rusya, Orta Asya ve Hazar, amerikalı, avrupalı ve rus şirketler arasında bir başka rekabet alanı oluşturmaktadır. ABD, Orta Asya Devletlerini Rusya’nın etkisinden koparmaya çalışmakta, örneğin BakuCeyhan petrol boru hattıyla bu ülkelerin petrol üretimlerini özerk bir biçimde dış pazarlara akıtmayı hedeflemektedir. Afganistan ve Irak’a da yerleşen ABD, çin’in petrol yollarını denetim altına almaktadır... ... Afrika ise, gitgide önem kazanmaktadır.

Libya ve Cezayir, ABD ile sıcak ilişkiler dönemine girmişler, Orta Doğu’da yer edinmekte zorlanan çin ise Cezayir, Sudan ve özellikle Gine körfezine yönelmeye başlamıştır.

Ancak, Gine körfezi amerikalılar için de büyük önem taşımaktadır.

Bölgede dünya petrol rezervlerinin % 4’ü bulunmakta, kükürt oranı az ve iyi kaliteli bu petrol

amerikan kıyılarına yakın bulunmaktadır. Öte yandan, üretimin çoğunun deniz üzerinde off-shore platformlarda gerçekleşmesi, siyasi çalkantıların etkisini de asgariye indirgemektedir.

ABD, Gine körfezinin ortasında bulunan Sao Tome ve Principe adasına askeri bir üs kurma çabası içerisindedir.

ABD’nin Gabon, Nijerya, Gine ve Angola’daki girişken politikası, Agip, Shell ve Total gibi avrupalı petrolcüler tarafından endişeyle izlenmektedir..

YENİ PETROL NEDENLERİ

KRİZİNİN

Arap Petrol Araştırmaları Merkezi (Centre Arabe d’Etudes Petrolières) başkanı Nicolas Sarkis, aylık Le Monde Diplomatique gazetesinin ağustos 2004 sayısında yayınlanan yazısında şu yorumlarda bulunuyor: ...Irak ve Suudi Arabistan’daki durumun kötüleşmesi sonucunda ortaya çıkan gerginlikler, son fiyat artışının başlıca nedenlerinden.

Duruma göre, baril başına 10

dolara kadar varan bu artışa, sigorta maliyetlerinin yükselmesi, ve büyük yatırım bankalarının vadeli petrol pazarlarında yaptıkları spekülatif satın alımların etkileri de neden oldu. ...Arz talepteki değişimlerle ilgili olarak, Nijerya ve Venezüela’daki grevlerin oynamış olduğu rol unutulmamalıdır. Öte yandan, büyük tüketici ülkelere yönelik rafinaj kapasitesi darboğaza girmiştir. Son yıllardaki yatırım eksiklikleri nedeniyle, dünyadaki toplam rafinaj kapasitesi günde 83,6 milyon baril dolaylarında olup, 2004 yılının şubat ayındaki günlük 82,5 milyon barillik talebe ancak yetişmeye başlamıştır. ...Gayet şaşırtıcı nitelikteki bir başka olgu, OPEP üyesi ülkelerin, üretimlerine ilişkin gerçek sayıları aradan aylar geçtikten sonra yayınlamalarıdır. Bu nedenle, teorik üretim kotaları ile gerçek üretimleri arasında belirsizlik yaşanmakta, çoğu zaman da kotaların üzerinde üretim yapmaktadırlar..

23

...Yapılan en güvenilir değerlendirmelere göre, dünyadaki toplam kullanılmayan kapasite, günlük ancak 2,5 ile 3 milyon baril arasındadır. Bu ek kapasite özellikle Suudi Arabistan’da bulunmakta, diğer petrol üreticileri ise yüzde yüze yakın bir randımanla çalışmaktadırlar.

Diğer bir bilinmez ise, Orta Doğu ve dünyanın diğer bölgelerinde ergeç varılacak azami üretim noktası, ve ardından da başlayacak olan geri dönülemez kaynak azalmasıyla ilgilidir.

...Petrol istatistiklerinde de büyük bilinmezler vardır.

Kanıtlanmış petrol rezervleri, veya orta ve uzun vadedeki arz ve talep tahminleri ile ilgili sayısız belirsizlikler bulunmaktadır.

Shell gibi uluslararası bir şirket, işletebileği petrol rezervlerinin miktarını yeniden hesaplamış, % 25 oranında daha düşük bir miktar ortaya çıkmıştır.

...Berlin’de mayıs 2004 tarihinde Association for the Study of Peak Oil (Azami Üretim Noktası Araştırma Derneği) tarafından düzenlenen toplantıda, dünyada keşfedilen yeni petrol yatağı miktarının gitgide düştüğü, ve bu yeni keşiflerin sayısının da azaldığı vurgulanmıştır. Son otuz yıl içerisinde bir tek Kazakistan’daki dev Kaşagan yatağı bulunabilmiş, yeni keşifler her yıl üretilen petrolü karşılamaya yetmemektedir.

...Şu anda günde 80,3 milyon baril dolaylarında olan, 2025 yılında 120 milyon barile varacak olan dünyadaki petrol talebine, dünyadaki petrol arzı yetecek midir? Orta Doğu’daki üretimin bugünkünün iki misline çıkması gerekecek, bölgedeki siyasi engellerin aşılabildiği takdirde, yılda 27 milyar dolar tutarında yeni yatırımlar lazım gelecektir..

...2025 yılına gelindiğinde, ABD’de tüketilen petrolün % 71’i, Batı Avrupa’dakinin % 68’i, çin’dekinin % 73’ü kendi ülkeleri dışından sağlanacaktır.

Enerji gibi yaşamsal bir sektörde oluşan ve gitgide artan bu dışa bağımlılık, Orta Doğu, Afrika, Orta Asya’da, büyük güçler ve petrol şirketlerinin kendi aralarında başlatmış oldukları

24

petrol savaşını, ve Irak savaşını da izah etmektedir. ...2001-2030 yılları arasında, petrol ve gaz sanayi alanlarında, başka enerji kaynaklarınn devreye sokulması da dahil olmak üzere, tüm dünyada gerekecek olan toplam enerji yatırımları, Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından, 2000 yılındaki doların değeri üzerinden 16. 480 milyar dolar olarak hesaplanmıştır (ON ALTI BİN DÖRT YÜZ SEKSEN MİLYAR DOLAR).

Bunların gerçekleşebilmesi, siyasi istikrar kadar, yatırımcılar açısından yeterince çekici enerji taban fiyatları gerektirecektir.

Stratejik öngörü alanında danışmanlık yapan Severine de la Guigneraye, 2 mart 2004 tarihli petrol konulu bir yazısında şunlara değinmiş: ...2030 yılındaki öngörülen petrol tüketimi, OPEP ülkelerinin bugünkü üretimine eşit olması beklenen çin, kaynaklarını şimdiden çoğaltmak zorunluluğunda.

1997 yılında Kazakistan ile imzaladığı bir anlaşma çerçevesinde, inşa edilecek

olan bir petrol boru hattı ile çin yılda 20 milyon brüt petrol elde edebilecek.

Ancak, Sincan bölgesindeki ayrılıkçı hareketler, özellikle Afganistan’ın 2002 yılında karışmasından sonra çin’i son derece endişelendiriyor. Eski sovyet Türkistan’ı ile çin Türkistan’ı, önümüzdeki yıllarda bilinmezlerle dolu iki bölge oluşturuyor. ...ABD’nin petrol stratejisi ise, dört eksenli bir politika sergiliyor: Rusya’yı geleneksel etkinlik bölgelerinde zayıflatmak; İran’ın Hazar kaynaklarına sahip çıkmasını engellemek; Hindistan’ı desteklemek; çin’i de bölgesel iddialarından vazgeçirmek. ABD’nin amacı, enerji konusunda stratejik bir çizgi çekmeyi başararak Körfez ile Hazar’ı birleştirmek, ve aynı anda Orta Doğu, Kafkaslar ve Orta Asya’ya askeri olarak yerleşerek, en önemli petrol yatakları etrafında gerektiğinde hazır bulunmak Fransa’da Yeşiller grubunun önemli liderlerinden biri olan Yves Cochet, Le Monde 25

gazetesinin 1 nisan 2004 tarihli sayısında yayınlanan “Petrol kıyametine doğru” başlıklı yazısında, alarm zilleri çalıyor: ...Orta Doğu’da artık daha fazla petrolün üretilemiyeceği düzeye en geç 2010 yılına doğru varılmış olacaktır.

Kerozen, azotlu gübreler ve fuel oil fiyatları doğrudan brüt petrol fiyatına bağlı olduklarından, brüt petrol fiyatlarının sürekli artışı, ilk başlarda özellikle havacılık ve tarım sektörlerini etkileyecektir. ...İngiltere eski çevre bakanı Michael Meacher’in Financial Time gazetesinde belirttiği gibi, “genel bir bilinçlenmeyle birlikte, enerji konusunda radikal değişimler elde etmek için dünya çapında geçerli olacak yeni kararlar alınmazsa, medeniyetimiz, yakın tarihinin en önemli ve en şiddetli bunalımıyla karşı karşıya kalacaktır. ...Son 15 yıl içerisinde Balkan’larda meydana gelen çatışmaların ana nedeni, Bulgaristan, Makedonya ve 26

Arnavutluk üzerinden, Rusların Karadeniz ve Hazar’daki petrolü Adriyatik limanlarına taşımalarını engellemek olmuştur. ....İnsani ve demokratik giysilere sokulan ABD’nin Büyük Orta Doğu Projesi, aslında bölgedeki tüm petrol musluklarına el koymaya yönelik bir girişimdir. ...Petrol kadar enerjetik, kullanımı, stoklanması, nakliyesi kolay, kullanım alanları çeşitli bir başka sıvı keşfetmeye zaman kalmamış, zaten bir başka evrensel enerji kaynağına ilişkin yatırımlar da, on yıl içerisinde 100.000 milyar dolar civarında para gerektirmektedir.

Kısacası, dünyayı bekleyen kriz kaçınılmazdır..

Jean Daniel, Le Nouvel Observateur dergisinin 8 nisan 2004 tarihli sayısının başyazısında, “İdeologların Son Rüyası” başlığı altında özetle şöyle diyordu:

...Büyük Orta Doğu projesi üç rapordan alıntı yapıyor: Dünya Bankası raporu,

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı raporu, ve Davos’taki Dünya Ekonomi Forumunca düzenlenen “Arap dünyasının rekabet gücü” raporu. Birbirini tamamlayan bu üç rapor, petrol üreten ülkeler haricinde, Yakın ve Orta Doğu’da işsizlik oranının % 15 ile % 35 arasında oynadığını, Mısır’daki gençlerin % 90’ının, Yemen’dekilerin % 60’ının, Ürdün veya Fas’takilerin % 50’sinin birinci bir iş bulamadıklarını belirtmektedir. Önümüzdeki yirmi yıl içzrisinde, 90 milyon kişiye yeni istihdam alanları açmak gerekecek, bu sayı ise, 1950 ile 2000 yılları arasında yaratılan toplam işlerin tam iki misli durumundadır. Dünya Bankasının koyduğu teşhis kesindir: Büyüme ve kalkınma sorunlarının kökeni, yönetim alanındaki beceriksizliktir. ...ABD’nin Büyük Orta Doğu girişimi, Kongre’nin vereceği fonların iki misline çıkıp 80 milyon doları bulmasıyla sınırlıdır. Bu meblağ ile özgür seçim sistemi, özgür bir basın ve özgür sendikaların kurulması tamamen hayal kapsamındadır.

...Irak savaşının kararı, 11 eylülden evvel alınmıştı1.

1

Sunday Herald gazetesinin yayınlamış olduğu gibi, 2000 yılının eylül ayında, Dick Cheney, Donald Rumsfeld, Paul Wolfowitz, Jeb Bush ve Lewis Libby’nin yönettiği, Project for a New American Century (Yeni bir Amerikan Yüzyılı için Proje) adlı kurum tarafından hazırlanan, Rebuilding America’s Defences: Strategies, Forces and Resources for a New Century (Amerika’nın savunmasının yeniden inşaası: Yeni bir yüzyıl için Stratejiler, Kuvvetler ve Kaynaklar) adlı raporda, bugünkü amerikan politikasının temelleri atılmış, “Kuzey Kore, İran ve Irak’ın ABD’nin liderliğini tehdit etmesine izin verilmiyeceği” net olarak ortaya koyulmuştu.

Asia Times gazetesinde yayınlanan bir başka belgede, bugünkü stratejinin daha da eskilere dayandığı, Pentagon’un 1992-1994 yıllarıyla ilgili Defense Policy Guidance (Savunma Politikası Çerçevesi) adlı raporunun önem taşıdığı vurgulanıyor. Sovyet’lerin yıkılmasıyla dünyada tek kutuplu bir hakimiyet dönemi başlıyor, ABD ordusundan, iki önemli bölgesel savaşı aynı anda yürütebilecek kapasiteye bir an önce ulaşması isteniyordu.

Bu senaryo çerçevesinde düşünülen iki bölgesel düşman Irak ve Kuzey Kore idi.

Baba Bush döneminde hazırlanan bu belge, Dick Cheney, Colin Powell ve Paul Wolfowitz (!) tarafından kaleme alınmış, getirilen

27

Irak’ta haklı bir savaş sürdürebilmek için, ilk iş olarak Orta Doğu’da barışı sağlamak gerekiyordu. Aynı şey bugün de geçerlidir.

Büyük Orta Doğu planının doğru yönlerini gündeme getirebilmek için, yine ilk iş olarak Orta Doğu’da barışı sağlamak lazımdır. Irkçılık, köktendincilik, arap ve yahudi düşmanlığı birbirinden bağımsız ortam ve koşullarda doğmuş olsalar da, bunların yaygınlaşması artık birtakım ortak dış nedenlere bağlıdır. İsrail-Filistin trajedisi sürdükçe, teroristlerin, “etkilenmeye” müsait çevrelerdeki popülaritesi, ılımlı veya Batı’ya açık çevrelerdeki olumsuz imajlarına oranla daha hızlı şekilde büyümeye devam edecektir. ...Bush’un zihniyetinde ise, her şey mantıklıdır: 1) Saddam’’ın düşmesiyle, ABD’yi tehdit edenlerden biri artık yoktur.

2) Irak’a kurulacak demokrasi, tüm bölgeye yayılacaktır.

3) Bölgedeki diğer ülkelerin bu öneriler 1993 ve raporlarında tekrarlanmıştı.

28

1997

demokratikleşmesiyle, terorist tehdit azalacaktır.

4) Terorizme karşı savaş kazanılacaktır.

Ve Bush, böylelikle, dünya tarihinin en büyük liderlerinden biri olarak kitaplarda anılacaktır!!

“Amerika için, Bush’a karşı” adlı bir polemik kitabı yayınlayan milyarder George Soros, 11 mart 2004 tarihinde Le Nouvel Observateur dergisine vermiş olduğu bir demeçte şunları belirtmiş: “Bush’un dış politikası beş ana ilkeye dayalıdır: 1) Uluslararası ilişkilere hukuk değil, güç yön verir.

2) Öncelik güçtedir, ve hukuk, olup bitenleri meşrulaştırır. 3) Soğuk savaş sonrası dönemin tek süper gücü durumundaki Amerika Birleşik Devletleri, görüşlerini, çıkarlarını ve inandığı değerleri zorla kabul ettirme hakkına sahiptir. 4) Dünya, amerikan değerlerini kabul etmekle kazançlı çıkacaktır. Amerikan modeli, üstünlüğünü ıspat etmiştir. 5) Clinton idaresi, hatta baba Bush idaresi, ABD’nin tüm gücünü kullanamamıştır.

ABD, hakimiyetini artık iyice oturtmalıdır....

Başkan Bush, kendisini desteklemeyen herkesi teroristlerle aynı torbaya sokmaktadır.

Böyle konuştuğunu her duyuşumda, ister istemez Nazi Almanya’sı, veya Sovyet Komünist partisi aklıma geliyor...

BÜYÜK ORTA DOĞU PROJESİNİ AÇIK BİÇİMDE DESTEKLEYENLERİN SAVLARI NELER?

ABD hükümetinin resmi İnternet sitesinde yer alan ama bağımsız bir görüş olarak sunulan bir sayfada, Stratejik ve Uluslararası Araştırmalar Merkezi, Arleigh A. Burke Strateji Kürsüsü yönetici ve araştırmacısı Anthony Cordesman, “Batı’nın güvenliği ve Büyük Orta Doğu” başlıklı bir yazısında özetle şunların altını çiziyor:

...Afganistan’da NATO’nın varlığı kademeli olarak güçlendirilecek, 2005 yılı içerisinde de birleşik bir NATO karargahı kurulacaktır. ...Irak’ta da, iktidarın Irak’lılara devredilmesinden sonra değişik bir politika izlenecek, ABD ağırlıklı bir NATO birleşik komutanlığı sayesinde güvenlik konusunda ve askeri alanda hizmet verilecek, eşzamanlı olarak Birleşmiş Milletler denetiminde siyasi ve ekonomik çalışmalar yapılacaktır. ...Avrupa’da konuşlandırılan amerikan kuvvetleri yeniden yapılandırılacak ve yayılacak, Orta Doğu ve Orta Asya’ya yönelik karşılıklı etkileşim sağlanacaktır. Almanya’daki amerikan varlığı azaltılacak, yeni tesis ve üsler Şarkî ve Güney Avrupa’ya kaydırılacaktır. ...NATO güçlerinin, teorik kapasite kapsamında “belirli bir bölgeye gönderilebilir olması” yerine, gerçek konuşlandırmalar yapılacaktır. ...ABD’nin etkili bir biçimde atipik savaşlar sürdürmesini sağlayacak olan büyük değişimler yeni yeni başlamaktadır.

29

...Bu durumdan kaynaklanacak olan siyasi sorunlar ve yaşanacak olan kültürel şok, Orta Doğu’da uzun vadeli bir dengesizlik döneminin habercisidir.

Nitekim, bölgede yaşayanların önemli bir kısmı, dine sığınıp, yeni bir arap kültürünün doğuşunu istemektedirler. Öte yandan, (geçmişteki) türk ve batı sömürgeciliğinin etkileri, şu andaki dini gerginlikler, İsrail-Arap çatışması, ve erişilemiyen Batı standardı ve refahı, ABD ve Avrupa’ya yönelik düşmanlık doğurmaktadır. Ekonomik ve demografik baskılar bu sorunları daha da ağırlaştırmaktadır. ...1971-1980 arasında, sabit değerle %3,6 oranında olan kişi başına yıllık gelir artışı, 1981 ile 1990 yılları arasında ortalama % – 0,6 olmuş, 1991-2000 arasında ise ancak % 1’lik bir performans gösterebilmiştir.

Gayet dengesiz bir gelir dağılımı, gelirlerdeki bu duraklama dönemini daha da sorunsal hale getirmektedir. ...Cezayir, Fas, Tunus, Mısır, Ürdün, Suudi Arabistan, Lübnan ve Bahreyn’de 30

yapısal ekonomik reformlar başladıysa da, reformların başarılı olup olmayacağı belli değildir. Hiç bir ülkede, geri dönülmez bir başarı düzeyine varılmamıştır. ...Suudi Arabistan, örneğin, on yıldır bütçe açığı yaşamış, demografik büyümesi sürekli olarak ekonomik kalkınmasını aşmıştır. Savaş, İsrail ve Filistin’i felçe uğratmıştır.

Mısır, Ürdün, Lübnan ve Suriye ağır ekonomik ve demografik sorunlarla karşı karşıyadırlar. Zaten zayıf olan Irak ekonomisi daha da ağır darbeler alabilecektir. İran ekonomisi krizde bulunmakta, ideolojik itilaflarla daha da fazla çıkmaza girmektedir. ...Orta Doğu ve Kuzey Afrika’nın nüfusu 1950 yılında 78,6 milyonken 2000 yılında 307,1 milyona çıkmıştır.

Gayet ılımlı tahminler doğrultusunda, 2010’da 376 milyon, 2030’da 522 milyon, 2050’de ise 656 milyona varacaktır. Su kaynakları tükenecek, ülkelerin çoğu besin maddeleri konusunda ihracata bağımlı olacak, faal yaştaki genç nüfus 2050’de 145 milyonu bulacaktır.

Sosyal, siyasi ve ekonomik

sistemler iflas edecek, eğitim yolda kalacaktır. Şu andaki bölge nüfusunun % 40’ı, 14 yaş ve altındadır.. ...NATO ve Avrupa, Irak ve Afganistan’da rol alıp, İsrailFilistin sorununu bir kenara bırakabilir mi? ABD için evet, ama Avrupalılar ve Arap halkları için bu sorunun cevabı hayır’dır. Dolayısıyla, İngiltere veya başka Avrupalı ulusların bu harekete önderlik etmeleri uygun olacaktır. ...Gündemdeki projeler, ABD lehine rejim değişikliği isteği şeklinde yorumlanmıştır.

Oysa, bu reformlar, gündeme getiren kim olursa olsun, mutlaka gerekmektedir.

Washington’daki Progressive Policy Institute yöneticisi Will Marshall, konuya ilişkin görüşlerini dile getirirken şu noktalara yer vermiş:

...11 eylül terorist saldırılarından sonra, amerikan kamu oyu, Büyük Orta Doğu’nun, 20. yüzyıl Avrupa’sına benzediğini, yani günümüz dünyasının en önemli savaş ve çatışma kaynağı durumuna geldiğini görmektedir.

...Bu görüşü bazı Avrupa’lılar bile paylaşmakta, Joschka Fischer, Orta Doğu’yu, “Dünya ve bölge güvenliği açısından en büyük tehditin merkezi” olarak değerlendirmiş, bu tehditin, “Totaliter bir ideolojiye dayalı yıkıcı cihad terorizmi” olduğunu vurgulamıştır. ...Verilmesi gereken cevap çok basittir: NATO, Büyük Orta Doğu’da kök salmaya başlayan yeni totalitarizm karşısında liberal değerlerimizi ve ortak güvenlik çıkarlarımızın savunmasıyla uğraşmalıdır. ...ABD’de, gerek başkan Bush, gerekse de senatör John Kerry, tüm bölgede geniş bir modernizasyon stratejisinin başlamasını istemektedirler. ...Joschka Fischer bu stratejiyi “olumlu küreselleşme” olarak tanımlasa da, istenilen değişim aynıdır. ...El Kaida, bugüne kadar üç NATO müttefikine saldırmıştır: İspanya, Türkiye ve ABD. Atlantik’in “iki yakasındaki ulusu” yeni terorist saldırılardan korumak için, NATO terorist hücreleri bulup dağıtabilmeli, teroristlerin yeni 31

barınaklar edinmesini engellemelidir. ...Kabul’da 6500 askerlik Uluslararası Güvenlik Yardım Kuvvetini (ISAF) kuran NATO, zaten ilk adımı atarak, Büyük Orta Doğu’ya doğru stratejik hareketini başlatmıştır. ...Amerika askeri gücünü bölgede kanıtlamasaydı, Avrupa İran’dan nükleer tesislerinin uluslararası kapsamda teftiş edilmesini elde edebilir miydi? ...Aynı şekilde Libya1, kitlesel imha silahlarından vazgeçmiş, Pakistan ise, geç de olsa, sahip olduğu nükleer ıvır zıvırla ilgili gereken önlemleri alabilmiştir. ...NATO, uluslararası standartlara uymayan nükleer tesisleri gerektiğinde etkisiz hale getirebilmelidir. ...(NATO), Sudan’daki iç savaşı durdurmak amacıyla 1

Libya, bulundurduğu silahlarla ilgili tüm bilgileri ABD’ye vermiştir.

Yemen ise, amerikan savaş gemilerinin limanlarına yanaşmasına yeşil ışık yakmak zorunda kalmıştır. Mısır, ikinci İntifada’nın azalmasında rol almış, Filistin’lilerle İsrail arasında arabuluculuk yapmıştır. Arap Ligi, İsrail’e karşı eski uzlaşmaz tutumundan tamamen vaz geçmiştir.

32

daha fazla çaba gösterebilir. İsrail-Filistin çatışmasında savaşan taraflar arasında bir anlaşmalı çözümü kolaylaştırmak için güvenlik garantileri sağlayabilir. Yeni bir Filistin Devletinin, Hamas ve diğer terörist grupları silahsızlandırabilmek için yardıma ihtiyacı olacaktır. İsrail ise, tek başına vatandaşlarının güvenliğini sağlayamayacaktır.

Başkan Bush’un ağzından, ve büyük olasılıkla metni hazırlamış olan danışmanlarının kaleminden, Latin Amerika’ya özgürlüğü getirmeye giden bir Che Guevara havasında kürsüden okunan, Büyük Orta Doğu projesinin ana hatları şöyle:

...Zamanımızın en büyük sorunuyla karşı karşıyayız. Bir fırtınanın tam göbeğindeyiz. ...Bu, medeniyetlerin çatışması değildir. ...Değişik politik vizyonların çatışmasıdır. ... Teroristlerin dünya görüşü gereği, Orta Doğu radikal hükümetlerle yönetilmeli, ılımlı Arap Devletleri düşürülmeli, Tanrıya inanmayanlar müslüman topraklardan sürülmeli, bu aşırı düzenin en

sert biçimde uygulanması evrensel ölçüde güçlendirilmelidir. Bu vizyon gereği, kitaplar yakılmalı, teroristler korunmalı, kadınlar kırbaçlanmalı, çocuklar ise kin, ölüm ve intihar fikirleriyle büyütülmelidir. ...Bizim görüşümüz tamamen değişiktir.

Her insanın, Tanrıya ve kendi bilincine itaat ederek, düşünme, dua etme ve yaşama hakkı vardır. ...Saygınlık ve özgürlüğe dayalı bu vizyonu, her kültürdeki insanın paylaştığını sanıyoruz. Özgürlük, Batı kültürünün icadı değildir. Özgürlük, tüm insanlığın en önemli ihtiyacı ve umududur.

Müslüman toplumlardaki kadın ve erkeklerin ezici çoğunluğu, Osama bin Laden gibi aşırı insanların hakimiyetini reddetmektedir. ...Onlarca yıl boyunca, istikrar pahasına, özgür uluslar Orta Doğu’daki baskılara tahammül etmişlerdir. Aslında bu yaklaşım çok az istikrar ama bol baskı sağlamıştır. Bu politikayı artık değiştiriyorum.

Kısa vadede, Orta Doğu’da terorist şebekeleri dağıtmaya niyetli olan her hükümetle işbirliği yapacağız.

Uzun

vadede ise, bölgedeki dostlarımızdan daha fazla reform ve daha yüksek bir demokrasi standardı talep ediyoruz. ...Orta Doğu’da istediğimiz demokratik kurumlar bir gecede ortaya çıkmayacaktır.

Amerika’da bunların gelişebilmesi için nesiller gerekmiştir. ...Amerika’nın yapmış olduğu hiç bir şey, terorist şiddeti izah edemez.

Amerika’nın vereceği herhangi bir ödün, terorist şiddeti azaltamaz. 11 eylül 2001 tarihinde ülkemize saldıran teroristler, politikamızı protesto etmiyorlardı.

Yaşamamızı protesto ediyorlardı. ...Terorizmi yenmek, Orta Doğu’daki uluslara daha fazla özgürlük getirebilmek, onlarca yıl gerektirecektir. Amerika, hızlı ve yetenekli yeni bir askeri güce, Orta Doğu’nun tarihi, kültürü ve Arap dilleri konularında yeni nesil uzmanlara ihtiyaç duyacaktır. ...Sabırlı olmak zorundayız. ...Japonya veya Almanya gibi eski düşmanlarımıza özgürlüğün gelişine tanık olduk. Latin Amerika, Asya, Afrika ve Doğu Avrupa’da aynı şey oldu. Özgürlük artık 33

Orta Doğu’da doğmaktadır, ve hiç kimse ona karşı gelemiyecektir. ...Terorizm, sadece kendi değerlerimize olan irade ve inancımızı kaybedecek olursak kazanacaktır. İrademiz sağlamdır.

Görevimizin ne olduğunu biliyoruz.

AVRUPA BİRLİĞİNİN BÖLGEYE BAKIŞI VE AKDENİZ HAVZASIYLA EKONOMİK İLİŞKİLERİ...

Fransa Dış Ticaret bakanlığı bünyesinde çalışmalarını sürdüren Dış Ekonomik İlişkiler Müdürlüğü (DREE – Direction des Relations Economiques Extérieures), mayıs 2004 tarihinde yayınladığı bir raporda, AB ile Orta Doğu ve Akdeniz bölgeleri arasındaki ilişkileri çeşitli açılardan gayet ayrıntılı bir biçimde ele almıştır. Bu raporun bazı önemli bölümleri şunlardır: Avrupa Birliği, 1995 yılında başlatılan Barselona süreci ile, Akdeniz’in güney ve doğusundaki komşularıyla siyasi, ekonomik, sosyal, 34

kültürel ve beşeri alanlarda, çok taraflı ve kademeli bir ortaklık ilişkisi başlatmıştır.

Avrupa Birliğinin bölgeye ilişkin gözlemleri, amerikalıların ocak 2004’te ortaya attıkları Büyük Orta Doğu projesinde yer alanlarla aynı gibidir: Bu ülkeler, kalkınma potansiyellerini kullanamamakta, faal yaştaki nüfusun sayısında önümüzdeki yıllarda son derece önemli artışlar olacaktır. Ekonomik büyüme yetersiz, açılan istihdam alanları cılızdır.. ...Akdeniz’in güney ve doğusundaki ülkeler, kalıcı bir demografik yavaşlama sürecine girmiş olsalar da, daha önceki demografik olgunun etkisiyle, en azından 2020 yılına kadar, iş pazarına giren yeni kitlelerde çok önemli artışlarla karşı karşıya kalacaklardır. İşsizlik oranının 2000 yılındaki gibi kalması için bile, 2010’a kadar 20 milyon yeni iş, 2020’ye kadar ise 34 milyon yeni iş yaratmak durumundadırlar.

-

-

...Akdeniz’in güney ve doğusundaki ülkeler, bir an önce uyum sağlayabilmek için şunların üstesinden gelmelidirler: -

-

Petrol üretici ülkelerde, ekonominin bu sektöre olan bağımlılığını azaltmak..

Kamu sektörüne dayalı ekonomilerde, dinamik bir özel sektöre dayalı ekonomiye geçişi sağlamak, aynı anda da sosyal alt ve üstyapıları oluşturmak..

Dış rekabetten kendini koruyan bir ekonomiden, ihracata dayalı faaliyetleri destekleyen bir ekonomiye geçmek...

Petrol ürünleri veya hammadde, dış yardım, yurt dışındaki göçmen işçilerin dövizleri, ve kamu yönetimindeki işletmelerin sistemdeki payıyla özetlenebilecek eski tip bir ekonominin yerine, dış ticaret ve ihracata dayalı, doğrudan yabancı yatırımlardan yararlanabilen, KOBİ’leri ve özel yatırımları geliştirebilen, rekabete dayanıp kalkınmanın motorunu oluşturacak bir özel sektörü öne koyabilen bir ekonomi kurabilmek..

...Akdeniz’in güney ve doğusundaki ülkelerin ekonomisi, özellikle dış ticaretlerine bağlıdır. İthalat ve ihracatlarının GSMH’larındaki payı, 2001’de ortalama %68 olmuştur. Ancak, bu ülkelerin ihracatlarında, petrol ürünü 35

olmayan malların payı, GSMH’larının sadece % 6’sına eşittir (bu oran, doğu Asya ve Pasifik ülkelerinde % 20’nin üzerindedir).

Bu ülkelerin toplam dünya ticaretindeki payı 1980’de % 2,3 iken, 2000 yılında % 1,8’e gerilemiştir. ...Hizmet sektörüyle ilgili olarak, Akdeniz’in güney ve doğusundaki ülkelerin AB’den ithalatları 2001 yılında 18.210 milyon euro’yu bulmuş; aynı yılki ihracatları ise 14.000 milyon euro’ya ulaşmıştır. ...Avrupa Birliği, bu ülkelerdeki kurumsal ve ekonomik ortamın değişmesini sağlayabilmek için, 1995 yılından itibaren yoğun bir işbirliği süreci başlatmıştır. Örneğin, belirli aralıklarla toplanan AvrupaAkdeniz ticaret bakanları konferansları aracılığı ile, ithalat-ihracat belgeleri ve gümrük rejimlerinin; standart; mevzuat ve kanuni düzenlemelerin uyumu ve basitleştirilmesi yolunda adımlar atılmıştır.

Mali sektörün yeniden yapılandırılması, döviz kurlarının ayarlanması, 36

kalite/güvenliğin ölçekleri ve denetim sistemleri, teknik ölçek ve kontroller gibi birçok alanda ikili veya çok taraflı işbirlikleri devreye sokulmuştur. ...İMF veya Dünya bankasının istekleriyle AB’nin istekleri birçok alanda kesişmektedir: Hizmet sektörünün, mali ve bankacılık hizmetlerinin, kara yolları ve deniz taşımacılığının, hava yollarının, telekomünikasyonların rekabete açılması her zaman için desteklenmiş, bunu amaçlayan çeşitli programlar finanse edilmiştir.

Bugüne değin, AvrupaAkdeniz bölgesi Dış İşleri Bakanları konferansı altı kez toplanmıştır. Yine bakanlar düzeyinde, ticaret, sinai işbirliği, çevre, su, bilgi toplumu, enerji, enerji altyapıları, kültür, sağlık ve tarım konularında konferanslar toplanmıştır.

2004 yılının eylül ayından itibaren ise, eskiden sadece bir forum niteliğine sahip olan, Avrupa Akdeniz Parlementer Meclisi kurulmuş, 3 alt

komisyonuyla başlamıştır.

çalışmalarına

Serbest ticaret anlaşmalarının tersine, AB’nin bölge ülkeleriyle imzaladığı ortaklık anlaşmalarında birtakım mali işbirliği ve yardım olanakları da bulunmaktadır: MEDA: Avrupa Birliğinin haziran 1995 tarihindeki Cannes zirvesinde kararlaştırılan MEDA programı, Akdeniz’in güney ve doğusundaki ülkelerin ekonomik geçiş dönemlerine yardım programlarıdır.

Bunların amacı, bu ülkelerde gerekecek olan çeşitli reformları, özel sektörün gelişmesini, KOBİ’leri ve sanayiyi, mali sektörün modernleştirilmesini, özel sektörün altyapılara ilişkin yatırımlara katılmasını desteklemektir.

Projeler, ülkelerde kurulan AB delegasyonları aracılığı ile yönetilmekte, taahhüt edilen yardım miktarları ise ancak projenin ilerleme durumuna göre ödenmektedir.

Akdeniz Yatırım ve Ortaklık Kolaylığı (FEMİP – Facilité Euro-Méditerranéenne d’Investissement et de Partenariat), 2003 yılı içerisinde 2 milyar euro’luk kredi açmış, 2006 yılına kadar da 8 ile 10 milyar euro arasında kredi vermeyi öngörmektedir. Öncelik tanınan alanlar, özel sektörün gereksinimleri doğrultusundaki altyapılar, yerel projeler ve çevresel projelerdir.

FEMİP programlarının şu andaki bölgesel büroları Kahire, Tunus ve Rabat’ta bulunmakta, 2006 yılında yapılacak bir bilanço değerlendirmesinden sonra ise, FEMİP’in Avrupa Yatırım Bankasından bağımsız bir birim haline dönüştürülmesi gündeme gelecektir.

Avrupa Akdeniz FEMİP: konferansınca 18 ekim 2002 tarihinde oluşturulan Avrupa 37

Agadir Anlaşması

25 şubat 2004 tarihinde, Fas, Tunus, Mısır ve Ürdün arasında Agadir anlaşmasının imzalanması, güney Akdeniz’in kendi içinde entegrasyonu ve 100 milyonluk bölgesel yeni bir pazarın yaratılması yolunda önemli bir adım oluşturmuştur.

Amerikalıların Büyük Orta Doğu projesi, ABD’nin bölgedeki birkaç ülkeyle imzalamış olduğu ikili ticaret anlaşmalarının haricinde, şimdilik geçmişi ve ayrıntılı içeriği olmayan bir projedir.

Euromed (Avrakdeniz) bölgesi, ABD’nin ticaret ve yatırımlarında geri planda kalmış bir bölgedir. Amerikan dış ticaretinin % 2’si, amerikan dış yatırımlarının %1’den azı bu bölgeyle ilgilidir.

Körfez ülkeleri, Pakistan, Afganistan ve Moritanya da dahil edildiğinde, tüm büyük orta doğunun amerikan dış ticaretindeki payı % 3,9’a çıkmaktadır. ABD kaynaklı 38

Doğrudan Yabancı Yatırımlar her ne kadar 1996 ile 2000 yılları arasında iki misline çıktıysa da, bazı ülkelere yoğunlaşmış durumdadır.”2 Aktardığımız bu geniş derleme ve görüşlerden de anlaşıldığı gibi İsrail’in Lübnan saldırıları sadece iki ülke arasında cerayan eden bir itlaf yada “terörist” saldırı çekinceleri değil başta ABD emperyalizminin ekonomik politikalarının zorunlu sonucu ortaya çıkan her an alevlenmeyi bekleyen saldırgan ve yayılmacı emperyalist siyasetin devamıdır.

Bu oyunun devamı yarın Suriye ve İran da devam ederek dünya halklarının sömürü ve egemenliği denetim altına alınıncaya kadar devam edecek, kendi hasımları bu pastadan pay alma taleplerinin kızışmasıyla kendi aralarında büyük itişmelere de neden olurken, yeni bir emperyalist dünya savaşının siperleri örülmeye başlanmıştır.

2

Aynı yer.

Bu konuda Türkiye’nin konumu ve bakışı çeşitli sınıf katmanlarının politik bakışı ile çok değişik görüntüler oluşturmaktadır. Resmi ve hükümetin tutumu ile T.Cumhuriyetinin kurumları arasında bir birine tamamen “zıt” görüşler mevcuttur. Bu konuyu en iyi sergileyen görüntü ise 1701 sayılı BM Ateşkes Sözleşmesinde Lübnan’a asker gönderme konusunda ortaya çıkmıştır.

Hükümet İran , Suriye ile ilgili ABD emperyalizminin diplomatik sözcülüğü çerçevesinde zaten çalışmalar yürütmekte, yarın öbür gün başlayacak sıcak çatışmalarda ABD ve ABD yanlısı diğer askeri birliklerin Türkiye açısından faaliyetlerini kolaylaştırıcı eylemlerini yasal zemin hazırlama arayışı sürdürmekte iken patlak veren bu prematüre doğum karşısında tarihi bir fırsat yakalamıştır.

Bu fırsatı Lübnan’a asker gönderme konusunda Meclise onaylatacağı teskere için bütün enerjisini harcayacaktır.

Büyük ihtimalle daha önceki teskerelerden farklı olarak Başbakan Tayyib’in halka ,

çevresine, resmi kurum yöneticilerine, vs. gösterdiği üslupla millet vekillerine yaklaşan seçim, kendi istikballerinin varacağı akibete ön plana çıkararak en muhaliflerine bile dize getirerek tehdit yoluyla onaylatacaktır.

Cumhurbaşkanlığı ve Ordu çeşitli bahanelerle Asker göndermeye karşı görünmekle beraber İslam Ülkeleri ve Komşularının Türkiye’nin yaralarını bir olumsuzlukta daha fazla kaşıyacağını düşünerek “ulusal çıkarımızın yer almadığı” böyle bir olaya katılmamayı uygun görmektedirler.

Cumhurbaşkanlığı ve Ordunun daha temkinli hareket etmesinin altında yatan temsilcisi oldukları egemen güçlerin konumlarını tehlikeye atmadan uluslar arası sermayenin ilişkilerinde pamuk ipliğine bağlanmak istememelerinden kaynaklanmaktadır.

“Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'le AKP arasındaki çekişme doğal. Bu, aşırı laiklerle İslamcılar arasında bir çekişme.

Hükümet, cumhurbaşkanının 39

'Türk ordusunun görevi başka yerlerde başkalarının çıkarlarını korumak değil' sözleri sonrasında bu adımın Türkiye'nin çıkarları açısından hangi mantıklı gerekçeye dayandığını da açıklayamadı.

Herkesten çok İsrail'in çıkarı var Ordunun tutumu da Sezer'inkinden farklı değil.

Yeni Genelkurmay Başkanı Yaşar Büyükanıt, AKP'yi göreve gelmesini engellemek için karalama kampanyası yürütmekle suçluyor.

Bu yüzden, ordu-AKP ilişkilerinin yeni dönemde gergin olacağını tahmin edenler var.

Büyükanıt'ın Lübnan'a güç gönderilmemesini istemesi de uzak ihtimal değil.

Bazılarıysa, Türkiye'nin büyük bir bölgesel devlete dönüşmeyi istiyorsa ABD sisteminin parçası olması gerektiğini savunuyor. Suriye ve İran'ın zayıflatılması ABD'nin temel hedefi; Türkiye'nin çıkarı da Hizbullah'ı bitirerek İran ve Suriye'nin gücünden ve arka bahçe Lübnan'daki oyunundan kurtulmakta yatıyor.

Karar resmileşmeden bile, bir tutumlar savaşı yaşanıyor.

40

AKP yeni sorunlarla karşı karşıya ve Lübnan kararı parti içi bölünmelere yansıyabilir.

Yeni Şafak gazetesinin anketi, katılımcıların yüzde 58'inin Lübnan'a asker gönderimine karşı çıkarken yüzde 35'inin destek verdiğine işaret ediyor.

Bu adım Türkiye'yi Suriye ve İran'a karşı yeni eksenler içine sokabilir.

Bunlarda İsrail'in çıkarı olduğuysa kesin; Lübnan'a güç gönderimi fikrinin ardında İsrail var.

Bu AKP dönemindeki ilk 'macera' olacak.”

(Birleşik Arap Emirlikleri gazetesi Haliç, Beyrut Stratejik Araştırmalar Merkezi Direktörü, 31 Ağustos 2006) Ezilen sınıfların büyük çoğunluğu ve işçi sınıfı Lübnan’a asker gönderilmesi konusunda Hükümete yetki verilmesini karşı çıkmakta bunu sokaklarda da açık ilan etmektedirler.

Emekçi sınıfların ve ezilenlerin karşı çıkışı devrimci bir karşı gelişin sonucu değil yıllardır egemen sınıfların baskı, sömürü ve terörü karşısında bıkkınlığının bir sonucudur.

Kendi evlatlarının kendi halkının sömürülmesini katkıda

bulunduğunun bilincine vararak asla değildir. Öte yandan yıllardır devam eden Kürt ulusal hareketinin bastırılması konusunda bu mücadelenin halka en ufak bir yararının olmayıp tam tersine bir yanda evlatları bu eylemlerde sözüm ona şehit olurken, “şehitliğin” kime hizmet ettiğinin ayyuka çıkması onları bu mücadeleden uzaklaştırmıştır. İşçi sınıfının ve komünist ve devrimcilerin bu konudaki görüşleri hepsinden farklıdır.

Bu savaş emperyalist yayılmacı ve hegemonyacı siyasetin bir parçasıdır. Bu savaşın bir paraçsı ve tarafı olmak işçi sınıfının ve emekçilerin çıkarına uygun değildir. İşçi sınıfı emperyalist savaşlardan ve sömürüden kurtulmak insanlığı kurtuluşa götürecek bir mücadeleyi ancak kendi örgütlü öncüsü aracılığıyla emperyalizme, işbirlikçilerine ve onların düzenlerine karşı verilecek savaşımla kazanılacağını, bu mücadelenin tüm taraf ülkelerdeki sınıf kardeşlerinin ve onların öncü kardeş komünist partilerinin enternasyonalist

mücadeleleriyle kazanılacağının bilinciyle hareket etmektedirler.

Iraklı Şiilerin ve İran’ın doğrudan destekçisi olduğu Hizbullah ise işçi sınıfı ve emekçilerin çıkarlarına değil emperyalist güçlere karşı yerel ve uluslar arası gerici sermayenin siyasal güçlerini oluşturmakta geçimini onlardan sağlamaktadır.

“Hizbullah’ı oluşturan gruplar İran’ın Şubat 1979 devriminden etkilenmiş ve örgüt Irak’taki Şii gruplar ve İran’la güçlü bağlara sahip olmakla birlikte, Hizbullah’ın evrimi, üzerinde hareket ettiği Lübnan gerçekliğiyle güçlü bir ilişki göstermektedir.

Hizbullah, (16 Şubat 1985’te yayınlanan) kuruluş bildirgesinde, “dünyanın ve Lübnan’ın bütün ezilenlerine bir açık mektup”ta, amaçlarının ABD’li, Fransız ve İsrailli işgalcileri Lübnan dışına sürmek, Lübnan’a hükmeden ve işgalcilerle işbirliği yapan sağcı Maronite Hıristiyan “Falanj” partisini yenmek ve “halk[ımız]a, diledikleri hükümet biçimini 41

özgürce seçebilme fırsatını tanımak” olduğunu açıkladı. “3 Hizbullah’ın, Hamas’ın, Talibanın, El kaide’nin vs tüm gerici feodal ilişkilerin hüküm sürdüğü ve emperyalizmin pençeleri altında kendi feodal egemenliklerini ve petrol vs. zenginliklerini koruma, halklara ve insanlığa ortaçağ karanlığına çekmek isteyen bu grupların esas beslenme yeri bu gerici, feodal çevrelerdir. işçi sınıfının çıkarları ne ortaçağ gericiliğini sürdürmek isteyen gerici, dinci, grupların mücadelesinde nede emperyalist politikaların sömürü ve yağmacı politikalarındadır. İşçi sınıfı kendi ideolojisinin gereği kurtuluşu sosyalizmdedir.

Yaşasın uluslar arası işçilerin birliği ve mücadelesi!

Yaşasın Sosyalizm!

M.Gündar Ağustos 2006

3

[Greenleft.org.au adresinden Sendika.Org tarafından çevrilmiştir] 42

İŞÇİ SINIFI PARTİSİ PROGRAMI ÇALIŞMALARINA KATKI İÇİN (Geçen sayıdan devam...)

Rusya’da 1917 Şubat burjuva devrimi öncesinde devrim burjuva devrimidir. İşçi sınıfı önderliğinde onun tamamlanması esastır. Bütün köylülüğü (kulaklar, zengin köylü) arkasına alan işçi sınıfı onu muzaffer bir devrim olarak tamamlayacaktır.

Otokrasi devrilecek, toprak devrimi gerçekleştirilecek işçi sınıfının fiziki ve ahlaki yozlaşması engellenecek, kendi çıkarı için savaşma yeteneği geliştirilecektir.

Görüldüğü gibi devrimin özü başında işçi sınıfı olmasına rağmen burjuva devrimidir. Çünkü işçi sınıfı burjuvazinin bir kesimi (küçük burjuvazi , esas olarak köylülük) ile birlikte yürütülmektedir.

Köylülük içinde farklılaşma sürmekte olup, işçi sınıfının asgari programının köylülükle ilgili taleplerinin gerçekleşmesi, köylülüğün içindeki sınıf mücadelesini artıracaktır.

Rusya’da Komünistlerin hazırladığı 1903 programı devrimin bu akışına denk düşen talepler

etrafında formüle edilmiştir.

Ne var ki sınıf mücadelesi tarihi düz bir çizgi izlemeyip , plan, program ve projelere göre hareket etmeyerek, sınıfların içinde bulundukları nesnel ve öznel koşulların sonucu oluştuğu için 1917 Şubat burjuva devrimi tarzında gerçekleşir. İşi bitirilmemişte olsa Çarlık devrildi yerine kapitalistleşmiş büyük toprak sahiplerinin ve kapitalistlerin iktidarı kuruldu.

O uzlaşmacı bir burjuva devrimiydi.

Bolşeviklerin taktiği ile işçilerin ve köylülerin devrimci demokratik diktatörlüğü olarak gerçekleşmedi. Burjuvazinin diktatörlüğünü getirmişti.

Burjuva devrimi sonuna kadar gitmemiş, “eski Bolşeviklerce” tamamlanmamış olsa da işçi sınıfının devrim programı eskimiş onun temelini teşkil eden iktidar formülasyonu tarihin gerisine düşmüştü. Bu tarihsel gelişmeler sonucu Rusya’da komünistler işçi partisi programında yeni koşullara uygun revizyona gittiler.

1917 Şubat devrimi sonrasında işçi sınıfı devrimi burjuvazinin bir bölümü (küçük burjuvazi- bütün olarak

köylülük) ile birlikte yürütemezdi.

Dünya kapitalizmi yeni bir evreye emperyalizm aşamasına ulaşmış olup, I. Emperyalist paylaşım savaşı sürmektedir. Çağ emperyalizm ve proleter devrimler çağı idi. Bu önemli gelişmeler işçi sınıfı partisi programında yer almalıydı. Çünkü program olmakta olanı bütün kesinliği ile vermeliydi.

Program eski biçimi ile tarihin gerisinde kalmıştı. Halbuki program ne tarihin gerisinde kalmalı ne de çok ilerisinde olmalıdır. Marks’ın ünlü deyişi ile insanlık (işçi sınıfı) önüne çözebileceği meseleleri koymalıydı. Bunun sonunda Lenin Ünlü Nisan Tezleri’ni yazdı. Bunlar doğrultusunda program revizyona gidildi.

Eski iktidar formülasyonu yeni proleteryanın ve yoksul köylülüğün diktatörlüğü formülasyonu oldu.

Proletaryanın müttefiki, devrimde birlikte yürüyeceği emekçi köylü lerdi. Küçük burjuvazi ile bütün bağlar koparıldı. Artık onlar devrime yan çizmişler burjuvazinin iktidarını destekliyorlardı.

Nisan Tezleri sonrası Lenin Rus devrimi ile ilgili yazılarında artık işçi köylü 43

ittifakı yada iktidar formülasyonları işçilerin emekçi köylüler ile yarı proleterler ile birliğini işaret etmektedir. Ne var ki tarih bildiği yol izledi Ekim devriminde köylülük (kulaklar dahil) bir bütün olarak işçi sınıfını destekledi.

Ekim devriminin ilk günü büyük toprak sahipleri mülksüzleştirildi.

Büyük burjuvazinin mülksüzleştirilmesi ise birkaç ayı aldı. Sayısı çok kalabalık olan kulakların üzerine gidilemedi. Bu ancak Stalin döneminde gerçekleşti. Orta köylüyü topraksızlaştırma politikası izlendi.

Ekim 1917’de işçi sınıfı şehirlerde iktidarı almıştı. Ancak kırsal kesimde 1918 yazında yoksul köylü komiteleri kuruluncaya kadar. Kırda devrim burjuva devrimi olarak kaldı. Ekim devrimi sonrası siyasi egemenliğini kuran işçi sınıfı yoksul köylülüğün desteğinde diktatörlüğünü uyguladı. Şubat devrimi toprak devrimini çözememişti.

Burjuvazi ve küçük burjuva partileri bu görevi çözemeyeceklerini gösteriyorlardı. 1917 şubat devrimi sonrası işçi sınıfının 44

önünde duran temel görev burjuva devrimini tamamlama değil, proletarya devrimine geçişti.

Artık bu sorun proletarya devriminin bir parçası olarak çözülecekti. Öyle oldu.

Rusya SosyalDemokrat İşçi Partisi’nin sekizinci kongresi mart 1919’da toplandı. Kongre, ikinci parti kongresinde kabul edilen eski program yerine yeni bir program kabul etti. 26 Temmuz – 3 Ağustos 1917 tarihleri arasında toplanan altıncı kongre Bolşeviklerin parti programı revizyona ilişkin görüşlerini tartıştı ve onayladı. Ne varki zaman azlığı nedeniyle parti program değişikliğini gerçekleştiremedi.

Bundan sonra uygulanan eski program değil Lenin’in Nisan Tezleri ve parti programının revizyonu için hazırladığı taslaktaki görüşleri oldu.

Bunun için 1919 martındaki Sekizinci Kongrede kabul edilen programa ikinci program denir.

Altıncı Kongreye sunulana Lenin Yeni Program der. Ekim devrimi öncesi yazıda Buharin azami program, asgari program ayrımının

kaldırılmasını yani asgari programın uygulamaya kalmasını önerir. Lenin ona ünlü Rus atasözünü hatırlatarak zaferden önce değil zaferden sonra öğün der. Ekim devrimi zaferi kazanılıp sağlamlaştırıldıktan sonra bunu kabul ettiğini söyler. Bunun için program taslağı hazırlar. Şimdi onu görelim: “BİR PROGRAM TASARISININ İLK TASLAĞI” Temel olarak benim tasarım alınsın (broşür, sayfa 19 ve devamı) Teorik bölümü olduğu gibi kalsın, birinci bölümün son paragrafı atılsın, (broşür sayfa.22 “Bu yüzden” sözlerinden “doğrudan hazırlığı bulunmaktadır” sözlerine kadar yani 4 satır çıksın).

“Tüm ileri ülkelerin” sözleriyle başlayan bir sonraki parağraf (s.28) “Prosvasçeniye”nin (No:!/2, Eylül – Ekim 1917) 93.sayfasında “parti programının Revizyonu üzerine” adlı yazıda işaret edilmiş olan değişiklik eklenmelidir.

Bu paragrafta iki kez “sosyal-şovenizm” yerine: 1-“oportünizm” ve sosyal şovenizm; 2-“Bir yanda oportünizm ve sosyal şovenizmle , öte yandan proletaryanın sosyalist düzeni gerçekleştirmek için devrimci enternasyonali mücadelesi arasında” sözleri konmalıdır.

Devamla hepsi aşağı yukarı şu biçimde değiştirilmelidir: 7 kasım4 (25 Ekim) 1917 Devrimi Rusya da yoksul köylülük ya da yarıproleterler tarafından desteklenen proletarya diktatörlüğünü gerçekleştirdi.

Bu diktatörlük Rusya’da Komünist Partisinin önüne şu görevi koyar: başlamış bulunan çiftlik sahipleri ve burjuvazinin mülksüzleştirilmesini tamamlamak, bütün fabrikaları, tesisleri, demiryollarını, bankaları, donanmayı ve diğer üretim ve dolaşım araçlarını Sovyet Cumhuriyetinin mülkiyeti yapmak :

4

Altını ben çizdim.

45

Şimdiden toprakta özel mülkiyetin kaldırılmasına götürmüş olan ket işçileriyle yoksul köylülerin ittifakını ve proletarya saflarına geçmiş köylülüğün bu günkü ideologlarının toprağın sosyalizasyonu olarak adlandırdıkları küçük köylü iktisadından sosyalizme Geçiş biçimi üzerine yasadan, toprağın ortak işlenmesine ve tarımda sosyalist büyük işletmeye yavaş yavaş fakat durmaksızın Geçiş için yararlanmak; burjuva parlamentarizmiyle kıyaslanmayacak kadar yüksek ve ileri bir demokrasi biçimi ve 1871 Paris Komünüyle 1905 ve 1917/18 Devrimlerinin, kapitalizmden sosyalizme Geçiş döneminin , yani proletarya diktatörlüğü döneminin deneyimine uygun tek devlet tipi olarak Sovyetlerin Federatif Cumhuriyetini güçlendirmek ve geliştirmek; Rusya’da yakılan sosyalist dünya devrimi meşalesinden, emperyalist burjuva devletlerin Rusya’nın iç işlerine karışma yada Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti’ne karşı doğrudan mücadele ve 46

savaşa girişme çabalarını felce uğratmak ve devrimi ileri ve diğer bütün ülkelere taşımak için her biçimde yararlanmak.

SOVYET İKTİDARI ÜZERİNE ON TEZ Sovyet İktidarının Güçlenmesi Ve Gelişmesi Deneyimle sınanmış, kitle hareketi ve devrimci mücadele tarafından yaratılmış proletarya ve yoksul köylülüğün (yarı proleterler) diktatörlülüğünün biçimi olarak Sovyet iktidarının güçlendirilmesi ve geliştirilmesi.

Güçlendirme ve geliştirme tarih tarafından devlet iktidarının bu biçiminin, bu yeni devlet tipinin önüne koyan şu görevlerin gerçekleştirilmesinden (mümkün olduğunca geniş, genel ve planlı gerçekleştirilmesinden) oluşmaktadır: 1)Kapitalizm tarafından ezilen emekçi ve sömürülen kitlelerin ve sadece bu kitlelerin, yani sadece işçiler, yoksul köylüler, yarı-

proleterlerin sömürücü sınıflar ve küçük burjuvazinin zengin temsilcileri otomatikman dışlanarak birleştirilmesi ve örgütlenmesi.

2)-Bütün emekçi halkı, devlet yönetimini bağımsızca katılmaları için teorik değil, pratik olarak eğitecek ezilen sınıfların en enerjik, en aktif, en bilinçli kesimini , öncüsünü birleştirmek.

4)-(3) (Yasama faaliyetlerinin yürütme faaliyetlerinden ayrılması olarak) parlamenterizmin kaldırılması, devletin yasama ve yürütme faaliyetinin birleştirilmesi. Yönetim ve yasamanın kaynaştırılması.

3)-(4)Devlet iktidarının ve devlet yönetiminin tüm aygıtının kitlelerle demokrasisinin önceki biçimleri altında olduğundan daha sıkı teması.

5)-Halktan en az yalıtılmış , işçi ve köylülerden oluşan bir silahlı güç kurmak (Sovyetler-silahlı işçiler ve köylüler) tüm halkın silahlandırılmasını tam olarak gerçekleştirmenin ilk adımlarından biri olarak genel halk silahlanmasını örgütlemek.

6)-Daha az formalite, seçim ve görevden almada daha büyük kolaylık sonucunda daha tam demokrasi.

7)-Meslekler ve ekonomik üretim birimleriyle sıkı (ve doğrudan) temas (işletmek , yerel köylü mıntıkaları yada ev sanayi mıntıkaları bazında seçimler) Bu sıkı temas, köklü sosyalist dönüşümleri uygulama olanağı verir.

8)-(Kısmen, hatta tamamen bir önceki maddeye aittir.) bürokrasiyi ortadan kaldırma , onsuz yapabilme olanağı.

Bu olanağı gerçekleştirmeye çalışmak.

9)-Demokrasi sorunlarında ağırlık merkezini burjuvaziyle proletaryanın , yoksullarla zenginlerin biçimsel eşitliliğinin biçimsel tanınmasından özgürlükten (demokrasiden) emekçi ve sömürülen halk kitlesinin yararlanmasına pratik uygulanabilirliğine kaydırmak.

10)-Sovyetik devlet örgütlenmesinin sonraki gelişimi, bir Sovyet’in her üyesinin , Sovyet oturumlarına katılmasının yanı sıra mutlaka devlet içinde sürekli bir yönetim 47

çalışması yapmasından, ayrıca bütün halkın yavaş yavaş gerek Sovyet örgütlerinde çalışma (emekçilerin örgütlerine tabi olma koşuluyla) gerekse de devlet yönetimi yapmaya çekilmesinden oluşmak zorundadır.

B görevin oluşması şunları gerektirir: a-)Politik alanda:Sovyet Cumhuriyetinin gelişmesi.

Sovyetlerin üstünlükleri. (“Proş ve şçeriye”, sayfa 13-14), (6 madde) Sömürücülerin direnişi son bulduğu ölçüde Sovyet Anayasasını tüm halkı kapsaması; Ulusal bölünmüşlüğü gönüllü olarak aşmayı örgenmiş olan emekçilerin bilinçli ve daha sıkı birliğine Geçiş olarak ulusların federasyonu; Sömürücülerin direnişinin mutlaka amansızca bastırılması, “genel” (yani burjuva) demokrasisinin normları bu hedefe tabidir, ana yer aşarlar; 48

Herkese değil, sömürüden kurtulmaları için emekçi ve sömürülen kitlelere “özgürlük” ve demokrasi; sömürücülerin amansızca ezilmesi; ağırlık merkezi (burjuva parlamentarizminde olduğu gibi ) özgürlüklerin biçimsel tanınmasında emekçilerin ve sömürücüleri yıkanların özgürlüklerden yararlanmasını fiziken garantilenmesine, örneğin toplanma özgürlüğünün tanınmasından, en iyi salonların ve yerlerin işçilerin eline verilmesine , ifade özgürlüğünün tanınmasından, en iyi matbaların işçilerin eline verilmesine vs. koyar.

Eski asgari programda bu özgürlüklerin kısaca sayılması .... (işçilerin silahlandırılması ve burjuvazinin silahlandırılması) Gittikçe daha çok yurttaşı ve sonrada bütün yurttaşları, Sovyet devleti yoluyla devlet yönetiminin yükünün belli bir kısmını doğrudan ve hergün devralmaya çekerek devletin tedricen kaldırılmasına geçiş. b) Ekonomik alanda;

Tüm devlette üretimin sosyalist örgütlenmesi: işçi örgütleri (sendikalar, işyeri konseyleri vs.), biricik egemen olan Sovyet iktidarının genel yönetimi altında yönetimi icra ederler.

Ulaşım ve dağıtım için aynı şey geçerlidir. (önce devlet “ticaret” tekeli , sonra “ticaretin” yerini tam ve kesin olarak Sovyet iktidarının yönetimi altında ticaret ve sanayi memurları birlikleri tarafından planlı biçimde örgütlenmiş dağıtımın olması) -Tüm halkın tüketim ve üretim komünlerinde zorunlu birleşmesi. Parayı (şimdilik) ortadan kaldırmadan ve tek tek ailelerin münferit olarak yaptıkları alım satımı yasaklamadan , her şeyden önce yasayla bütün bu alım satımın tüketim ve üretim komünleri aracılığıyla uygulanması yükümlülüğünü getirmeliyiz.

-Genel çalışma yükümlülüğünün derhal tam olarak uygulanması işine el atılması , çalışma yükümlülüğünün, çiftliğinden kazandığıyla yaşayan ve

ücretli emek kullanmayan küçük köylülüğü mümkün olduğunca dikkatli biçimde yavaş yavaş kapsaması.

-Genel çalışma yükümlülüğüne doğru ilk önlem, ilk adım, bütün zenginler için (=aylık geliri 500 rubleyi aşan kişiler, ücretli işçi çalıştıran işyerleri, hizmetçileri olan aileler vs. için) bir üretim ve çalışma karnesi (bütçe defteri) uygulaması (zorunlu uygulaması) olmalıdır.

Kendi komününün aracılığı olmadan da alım satım caizdir. (yolculuklarda, pazarlarda vs.) fakat yapılan ticari işlem (belli bir tutarı altığı takdirde) tüketim ve çalışma karnesine kaydedilmek zorundadır.

-Bankacılığın tamamen devlet elinde toplanması ve bütün para ve ticaret işlerinin bankalarda yoğunlaştırılması.

Banka hesaplarının genelleştirilmesi: tedricen önce büyük işletmelerin, sonra ülkedeki bütün işletmelerin zorunlu banka hesabı açmasına Geçiş.

Para bankalarda tutulmalı ve para havaleleri sadece bankalar aracılığıyla yapılmalıdır.

49

-Tüm üretim ve ürünlerin dağıtım üzerinde muhasebe ve denetimin genelleştirilmesi.

Bu muhasebe ve denetim önce işçi örgütleri daha sonra bütün halk tarafından uygulanmalıdır. Ülkede çeşitli (bütün) tüketim ve üretim komünleri arasında örgütlenme, disiplin ve emek üretkenliğini sürekli geliştirmek, daha gelişmiş tekniklere emek ve ürün tasarrufuna geçmek iş gününü 6 saate kadar kısaltmak, yavaş yavaş bütün meslekler ve katagorilerde bütün ücretleri ve maaşları eşitlemek amacyla rekabetin örgütlenmesi.

-Tek tek ailelein bireysel ev idaresi yerine büyük aile gruplarının ortak beslenmesi için (kitlesel beslenmeye Geçiş için) kesintisiz ve sistemli önlemler alınması.

Eğitsel alanda – eski maddeler artı.

Mali alanda: Dolaylı vergilerin yerine bir müterakki gelir ve varlık vergisi konması ve ayrıca devlet tekellerinden (belli) 50

gelirlerin aktarılması. Bununla bağıntılı olarak devlet hesabına toplumsal olarak gerekli belli çalışmalar yapan işçilere ekmek ve diğer gıda maddelerinin ayni olarak verilmesi.

ULUSLAR ARASI POLİTİKA İlk planda ileri ülkelerde sosyalist proletaryanın devrimci hareketinin desteklenmesi.

Propaganda, Ajitasyon, Kardeşleşme.

Oportünizm ve sosyal-şovenizme karşı acımasız mücadele .

Bütün ülkelerde, özelliklede sömürgelerde ve bağımlı ülkelerde demokratik ve devrimci hareketlerin desteklenmesi.

Sömürgelerin kurtarılması, gönüllü kaynaşmaya Geçiş olarak federasyon.

Mart 1918” (Lenin Seçme Eser C.8 S.344-49 İnter Yayınları) Buraya kadar, Rus Devrimindeki gelişmelerin, RSDİP programında ne gibi

değişiklikler yaptığını, programdaki değişiklikler göstermekte. Bu değişiklikleri üç ana başlık altında toplayabiliriz.

1-işçi sınıfı önderliğinde burjuva devriminin tamamlanması.

2-işçi sınıfı diktatörlüğünün hazırlanması.

3-İşçi sınıf diktatörlüğünün önündeki görevler , yada komünizmin inşasının görevleri.

1-RSDİP’in1903 programı, Rusya’da Çarlığın varlığı ve burjuva demokratik devrimin sürmekte olduğu koşullarda oluşturuldu. Gerçekleştirmek için mücadele edilecek ilk hedeflerin kaynağı buradaydı.

Ve devrimin bu sürecini formüle ediyorlardı.

2-1917 Şubat devrimi sonrasında 1903 programının revizyonu ise teorik kısmındaki önemli değişikliklerin yanında , proletarya diktatörlüğünün hazırlanmasını sağlayacak ilk hedefleri önüne koyuyordu.

3-1917 Sosyalist Ekim Devrimiyle kurulan proletarya diktatörlüğünün görevleri olan komünizmin inşasının ifade edilişiydi.

1900’lü yılların ilk çeyreğinde Rusya’da devrimin gelişmesinin ana hatları böyle oldu. Tabi bu gelişim basit düz bir seyir izlemedi. Sınıflar arasındaki ilişkiler , sınıf mücadelesi onların temsilcilerinin düşüncelerinde değişik şekillerde yansımasını buldular. Daha başlangıçta RSDİP kuran iki temel grup – Emeğin Kurtuluşu Grubu, İşçi Sınıfının Kurtuluşu Uğrunda Mücadele Birlikleri- arasında görüş ayrılıkları vardı Emeğin Kurtuluşu Grubu devrim burjuva devrimi olduğu için onu burjuvazi yapmalı , işçi sınıfı sırasını beklemeli diyordu. Başlarında Lenin’in olduğu İşçi Sınıfının Kurtuluşu İçin Mücadele Birliği ise burjuva devrimine işçi sınıfının önderlik etmesi gerektiğini düşünüyorlardı. Bu ayrılık daha sonraları parti için, Menşevikler ve Bolşevikler olarak bölünmenin temelini teşkil ediyordu.

Menşevikler Rusya’da sosyalizmi mümkün görmüyorlardı. Bunun için devrimin önderliğini burjuvaziye bıraktılar. Daha sonraları bu iki farklı sınıfsal tutum kendini aşamalı devrim, sürekli devrim olarak kendini 51

ortaya koydu. İlk başlarda işçi sınıfı hareketi içinde bir bölünme olarak görünse de daha sonraları, burjuvazi ile proletarya arasındaki bir mücadele olarak devam etti.

Bizim devrimimizin gelişimi içinde de tartışmalar hemen hemen aynı temelde sürmektedir. Türkiye devrimini burjuva demokratik devrimin tamamlanması (Mili demokratik Devrim Çizgisi) gerektiği düşüncesinde olanlar ile artık sosyalist devrimin gerçekleşmesi gerektiğini düşünenler arasındaki tartışma ve mücadeleler sürmekte. Genel olarak bağımlı ülke ve sömürgelerdeki devrimlerin niteliği , karakterinin tespiti önem taşır. Emperyalizm ve proleter devrimleri çağında bu halklardaki devrimlerin önündeki engeller emperyalizm ve feodal kalıntılar olarak ortaya konur. İçinde yaşadığımız çağda toplumlarda ya orta çağ düzeninden burjuva demokrasisine yada burjuva demokrasisinden proleter demokrasiye Geçiş sürmektedir. İşçi sınıfının talepleri artık dünyanın hiçbir yerinde burjuva demokrasisinden yararlanmakla birlikte onunla sınırlı değildir.

Bunun için bazıları “Geçiş programı” önermekte, bu temelde talepler formüle edip asgari-azami program ayrımının kalması gerektiğini ifade

52

etmekteler.

Buharin gibi proletarya diktatörlüğünün görevlerini de kurulmadan önlerine koyarak zaferden önce öğünmekteler. Zaten Türkiye devrimleri arasındaki devrim ve program tartışması bu temelde sürmektedir.

1917 Nisan günlerinde Lenin’in geliştirdiği ünlü tezlerinde artık burjuva devrimin tamamlanmasından söz edilemeyeceğini fakat bunun “sosyalizmin başlatılması” görevleri ile karşı karşıya olunması demek olmadığının altını çizer. Türkiye’de sınıflar arasında saflaşma sürmekte sınıfların tutumları giderek netleşmekte .

Program sorununda da bu gözlenmekte. İşçi Partisi’de program tartışması başlattı. Bu da gösteriyor ki saflaşma olanca hızıyla devam etmekte. İşçi sınıfı bu mücadelede donanımlı olarak yerini alacaktır. Unutmayalım bunun ilk olmazsa olmaz koşulu devrimci teoriye sahip olmaktır.

Komünistler ve işçi sınıfı buna sahip olmayı bilecektir.

Yaşasın İşçi Sınıfı Hareketinin Birliği !

N.Işık 08.09.2006