พลังเยาวชน
พลังแห่งการสร้างสรรค์และเปลี่ยนแปลง รูปธรรมการมีส่วนร่วมของเยาวชน ในการสร้างสรรค์และเปลี่ยนแปลงชุมชนท่องเที่ยว ด้วยกิจกรรมต่าง ๆ เพื่อการลดโลกร้อนและสร้างสุขภาวะชุมชน | Best Practice 4 กรณีศึกษาทั่วประเทศ | คู่มือ โครงการสานพลังเยาวชน เสริมสร้างสุขภาวะชุมชน ร่วมลดโลกร้อน
ดำเนินการโดย สถาบันการท่องเที่ยวโดยชุมชน
สนับสนุนโดย สำนักงานกองทุน สนับสนุนการสร้างเสริม สุขภาพ (สสส.)
พลังเยาวชน
พลังแห่งการสร้างสรรค์และเปลี่ยนแปลง รูปธรรมการมีส่วนร่วมของเยาวชน ในการสร้างสรรค์และเปลี่ยนแปลงชุมชนท่องเที่ยว ด้วยกิจกรรมต่าง ๆ เพื่อการลดโลกร้อนและสร้างสุขภาวะชุมชน
| Best Practice 4 กรณีศึกษาทั่วประเทศ | คู่มือ โครงการสานพลังเยาวชน เสริมสร้างสุขภาวะชุมชน ร่วมลดโลกร้อน
โดย สถาบันการท่องเที่ยวโดยชุมชน
พลังเยาวชน พลังแห่งการสร้างสรรค์และเปลี่ยนแปลง คู่มือ โครงการสานพลังเยาวชน เสริมสร้างสุขภาวะชุมชน ร่วมลดโลกร้อน เขียนและเรียบเรียง จัดทำ�โดย สนับสนุนโดย ปกและรูปเล่ม พิสูจน์อักษร พิมพ์ครั้งแรก ISBN พิมพ์ที่
ฆนรุจ มิ่งเมธาพร โครงการสานพลังเยาวชน เสริมสร้างสุขภาวะชุมชน ร่วมลดโลกร้อน สถาบันการท่องเที่ยวโดยชุมชน ชั้น 3 คณะอุตสาหกรรมเกษตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ แม่เหียะ ต.แม่เหียะ อ.เมือง จ.เชียงใหม่ 50100 โทรศัพท์ 0 5394 8286-7 โทรสาร 0 5380 7001 www.cbt-i.org | http://cbtyouth.wordpress.com www.facebook.com/cbticlub | www.facebook.com/cbt.youth.club Email info@cbt-i.org หรือ cbtith@gmail.com สำ�นักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) สมภพ ยี่จอหอ นุชนารถ สิงหภูติ มิถุนายน 2555 จำ�นวน 2,000 เล่ม 978-974-672-647-4 วนิดาการพิมพ์ 0 8178 3856 9
คำานำา เยาวชนไทยกำาลังเจริญเติบโตท่ามกลางความ ท้าทายจากกระแสการพัฒนาและกระแสการเปลี่ยนแปลง ด้านสังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม สิ่งแวดล้อม และ การเมืองอย่างเชี่ยวกราก หนักหน่วง เนื่องด้วยเยาวชน คือวัยที่กำาลังขวนขวายเรียนรู้ สั่งสมประสบการณ์และ เติบโตอยู่ในสังคมที่กำาลังเปลี่ยนแปลงนี้ เพื่อเป็นผู้รบั ช่วง ในการดูแลและพัฒนาประเทศต่อไปจากผู้ใหญ่ในรุ่น ปัจจุบัน จุดอ่อนของสังคมไทยที่เป็นทั้งข้อดีและข้อเสีย ประการหนึ่ง คือ การสอนให้เคารพผู้ใหญ่ และการให้ ความสำาคัญกับผู้อาวุโส หรือผู้ท่สี งู วัยกว่า มีประสบการณ์ มากกว่า ให้เด็กหรือเยาวชนรู้จกั การแสดงออกต่อผู้ใหญ่ อย่างมีความเคารพนอบน้อม มีกิริยาวาจา มารยาทที่ดี ทั้งทางกายและใจ ซึ่งถือเป็นข้อดีและเป็นเอกลักษณ์ของ สังคมไทยมาอย่างยาวนาน แต่ข้อเสียประการหนึ่งก็คือ การขาดโอกาสในการแสดงออก ในการให้ความคิดเห็น
ท่ามกลางวงสนทนา การได้ลงมือทำา หรือร่วมรับผิดชอบ ในพื้นที่ต่าง ๆ ทางสังคมต่อเยาวชน เพียงเพราะถูก มองว่ายังไม่โตพอ ไม่มีความรับผิดชอบมากพอ โครงการสานพลังเยาวชน เสริมสร้างสุขภาวะ ชุมชน ร่วมลดโลกร้อน จึงเกิดขึ้นเพื่อเป็นเครื่องมือและ ลดช่องว่างทางความคิดนี้ให้แคบลง ผ่านการพิสจู น์ดว้ ย ความตั้งใจ กระตือรือร้น ความรู้ ความสามารถ และ ความรับผิดชอบต่อการทำากิจกรรมโครงการของเยาวชน ในแต่ละพื้นที่ บนพื้นฐานความคิดความเชื่อที่วา่ เยาวชน มีพลังแห่งการสร้างสรรค์สังคมไม่น้อยไปกว่าผู้ใหญ่ ในปัจจุบนั เพียงแต่ขาดโอกาสและพื้นที่ในการแสดงออก คำาว่าเยาวชนนั้น เมื่อพิจารณาแล้วจะเห็นว่า เป็นวัยที่อยู่ตรงกลางระหว่าง “เด็ก” และ “ผู้ใหญ่” โดย เด็กก็จะมีนิสัยรักสนุก มีความตื่นตัวในการแสดงออก และพร้อมที่จะเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ อยู่ตลอดเวลา มีความ กระตือรือร้นสูง สำาหรับผู้ใหญ่กจ็ ะมีความรับผิดชอบตาม
บทบาทหน้าที่ที่ตนเองมีอยู่ในสังคม มีเหตุมีผลในการ แสดงออก บริหารจัดการเวลาได้อย่างเหมาะสม และ สามารถแก้ไขปัญหาหรือสถานการณ์เฉพาะหน้าได้อย่าง สุขมุ รอบคอบ เยาวชนจึงเป็นวัยทีผ่ า่ นช่วงความเป็นเด็ก จากอดีตและกำ�ลังจะเจริญเติบโตเป็นผู้ใหญ่ในอนาคต เป็นวัยที่อยู่ตรงกลาง ซึ่งสามารถนำ�จุดเด่นและความ ดีงามของคนทั้ง 2 ช่วงวัยนี้มาปรับประยุกต์ใช้กับตนเอง ได้ เยาวชนจึงเป็นวัยทีม่ คี วามสนุกสนาน ตืน่ ตัว พร้อม ทีจ่ ะเรียนรูส้ งิ่ ใหม่ ๆ แต่กต็ อ้ งมีความรับผิดชอบ รูจ้ กั การ แบ่งเวลา ยามเล่นสนุกสนานก็เล่นให้เต็มที ่ แต่ถงึ เวลา ทำ�งานหรือปฏิบัติกิจกรรมใด ๆ ก็ตาม ก็ต้องตั้งใจและ มีความรับผิดชอบต่อการงานนัน้ และต้องขยันใฝ่หาความรู้ อยูเ่ สมอ เพือ่ การเป็นคนมีเหตุมผี ลและสามารถวิเคราะห์ สังเคราะห์เรื่องใดเรื่องหนึ่งได้อย่างครบองค์ประกอบ รอบด้าน และมีสติอยู่ตลอดเวลา เยาวชนจึงไม่จำ�เป็น ต้องทิ้งสิ่งดีงามในช่วงวันและวัยเด็กที่ล่วงเลยมาแล้ว
ให้หายไป และก็ไม่จำ�เป็นต้องรอให้โตเป็นผูใ้ หญ่เสียก่อน ถึงจะรูจ้ กั แบ่งเวลาหรือมีความรับผิดชอบได้ หากเยาวชน เป็นได้ดังนี้แล้ว กิจการงานใด ๆ ก็จะสามารถบรรลุล่วง ผ่านไปได้ เชื่อมั่นและหวังเป็นอย่างยิ่งว่าเยาวชนทุกคน ทีม่ คี วามแตกต่างหลากหลายทัง้ ทางด้านสังคม สิง่ แวดล้อม วิถชี วี ติ และวัฒนธรรมความเป็นอยู่ จากทุกพืน้ ทีท่ วั่ ประเทศ ที่กำ�ลังเจริญเติบโตและอาศัยอยู่ในสังคมที่กำ�ลังมีการ เปลีย่ นแปลงอย่างรวดเร็วนี้ จะใช้โอกาสทีม่ ใี นแต่ละครัง้ ฝ่าฟันอุปสรรค สร้างความเชื่อมั่น และพิสูจน์ให้สังคม เห็นถึงพลังของพวกเราทุกคน พลังของเยาวชน พลังแห่ง การสร้างสรรค์สังคมอย่างเต็มที่เต็มความภาคภูมิ
ด้วยความเชื่อมั่นและศรัทธา ฆนรุจ มิ่งเมธาพร ผู้จัดการโครงการสานพลังเยาวชนฯ
สาส์นจากผู้อำานวยการ สร้างโอกาส...สร้างสังคม เส้นทางการเริ่มต้นจนสิ้นสุดโครงการ “สานพลังเยาวชน เสริมสร้างสุขภาวะ ชุมชน ร่วมลดโลกร้อน” ทำาให้ค้นพบ “ความจริง” ที่ซุกซ่อนอยู่ เป็นปรากฏการณ์ที่ สังคมส่วนรวมควรต้องรับรู้และแสวงหาทางออกร่วมกัน
ขาดคนรุ่นหลังสานต่อ ตอนเริ่มต้นโครงการ พบว่า สิ่งที่ผู้ใหญ่ในชุมชนร่วมกันทำาการพัฒนาชุมชน โดยใช้การท่องเที่ยวเป็นเครื่องมือ เพื่อดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติและอนุรกั ษ์วฒ ั นธรรม ไว้ให้ลกู หลานได้ใช้ประโยชน์และสืบทอด แต่กลุ่มเยาวชนที่รบั มรดกตกทอดยังขาดการ รับรู้และเข้ามามีส่วนร่วมในการพัฒนา
เยาวชน (ส่วนใหญ่) ไม่อยู่บ้าน คนที่อยู่ในวัยเรียนออกไปเรียนนอกหมู่บ้าน คนที่ไม่เรียนออกไปทำางานนอก หมู่บา้ น การรวมกลุ่มคนวัยเดียวกันหรือใกล้เคียง มาทำางานร่วมกันเป็นไปได้อย่างยาก ลำาบาก
ทัศนคติของผู้ใหญ่ผลักให้เยาวชนออกไกลไปจากถิ่น ค่านิยมที่ตอ้ งการให้ลกู หลานได้เรียนหนังสือ มีการศึกษาสูง ทำางานนอกบ้าน มากกว่ากลับมาทำางานที่บ้าน ยังอยู่ในความคิดของผู้ปกครอง ทำาให้เยาวชนที่คืนถิ่น ไม่ค่อยได้รับการยอมรับ
ผู้ใหญ่ทำาแทนเพราะกลัวเยาวชนทำาไม่สำาเร็จ หรือทิ้งเยาวชนให้โดดเดี่ยว ผลักดันงานโดยลำาพัง เยาวชนต้องการพี่เลี้ยงที่เป็นผู้ใหญ่ในชุมชนที่มีความเข้าใจ ให้โอกาส และ ร่วมคิด เป็นที่ปรึกษาในจังหวะเวลาที่เหมาะสม กระบวนการมีความสำาคัญมากกว่า
จากความหลากหลายของชุมชน ที่แตกต่างทั้งด้านภูมิภาค ขนาดชุมชน และประสบการณ์ในการทำางาน ยังมีข้อค้นพบที่น่าสนใจ อาทิ
เยาวชนกลับบ้านหรืออยูบ่ า้ นและมุง่ มัน่ ทำางานพัฒนาเพื่อบ้านเกิด การเปิดพื้นที่และสร้างโอกาสให้เยาวชนได้แสดงบทบาท เป็นเหมือนตัวช่วยทีท่ ำาให้เยาวชนไม่ร้สู กึ โดดเดี่ยว ทำาให้ผู้ใหญ่ในชุมชนเห็นศักยภาพของพวกเขาและกลายเป็นพลังเสริมงานพัฒนาชุมชน ทุนทางธรรมชาติ สังคม และวัฒนธรรมที่ชมุ ชนร่วมกันดูแล เป็นทุนที่สำาคัญทีท่ ำาให้เยาวชนสามารถเริ่มต้นและต่อยอดได้ ขอเพียงให้โอกาส เช่น ถ้าหากไม่มีผู้ใหญ่ให้โอกาส หรือมีโครงการให้เยาวชนได้คิด ริเริ่ม สร้างสรรค์ ชุมชนก็อาจเดินลำาพังโดยขาด คนรุ่นใหม่มาเสริมแรง กรณีที่กล่าวถึง ได้แก่ บ้านบ่อเจ็ดลูก จ.สตูล ชุมชนสลักเพชร จ.ตราด บ้านหนองหล่ม จ.เชียงใหม่ บ้านห้วยตองก๊อ บ้านแม่ละนา จ.แม่ฮ่องสอน เป็นต้น
เครือข่ายและแรงบันดาลใจ ในเวทีนำาเสนอความก้าวหน้าระดับจังหวัด ในจังหวัดที่มีชุมชนในโครงการจำานวนมาก เช่น เชียงใหม่ หรือ แม่ฮอ่ งสอน บทเรียนจากการทำางานของชุมชนหนึ่งสามารถช่วยคลี่คลายปมปัญหาของอีกชุมชนหนึ่งได้ เช่น การสร้าง การรับรู้ให้กบั ผู้ใหญ่ การทำาให้ผ้ใู หญ่ในชุมชนยอมรับ หรือความพยายามในการทำางานร่วมกันของเยาวชนที่มวี นั ว่าง ต่างกันระหว่างเยาวชนที่เรียนหนังสือกับคนที่ทำางานแล้ว เวทีแลกเปลี่ยนเป็นเสมือนกำาลังใจให้กนั และกัน ทั้งปัญหา ที่คล้ายกัน และแนวทางแก้ไขปัญหาที่อาจนำาไปปรับใช้ได้ รวมทั้งในงานมหกรรม “สานพลังเยาวชน ลดโลกร้อน” ที่เยาวชนในโครงการนำาผลงานมาจัดแสดง เป็น ภาพสะท้อนให้เห็นพลังและความสามารถของเยาวชนที่สร้างแรงบันดาลใจให้ทั้งเยาวชนในเครือข่ายและผู้ใหญ่ ต่างชุมชนมองเห็นคุณค่าและพลังของเยาวชนได้เป็นอย่างดี
จิตอาสา จุดเริ่มต้นของการเปลี่ยนแปลง แม้วา่ โครงการฯ จะเริ่มต้นโดยมีกลุ่มเป้าหมายคือเยาวชน แต่ดว้ ยความเสียสละและจิตอาสาของผู้นำา ผูใ้ หญ่ ในชุมชน และจิตอาสาของเยาวชนผู้ลกุ ขึ้นมาแสดงตนและรวมกลุ่มกันทำากิจกรรม หากปราศจากจิตอาสา และความ รับผิดชอบ ผลงานที่ได้แสดงตนต่อสาธารณะและกรณีศกึ ษาในหนังสือเล่มนี้คงไม่สามารถเกิดขึ้นได้ แม้วา่ โครงการฯ ในระยะที ่ 1 จะยุตบิ ทบาทลง สำานึกรักบ้านเกิด การทำางานเพื่อสังคม การสนับสนุนและให้กำาลังใจแก่คนที่ตอ้ งการ ทำาดีเพื่อสังคม ล้วนเป็นพื้นฐานที่ดีในการสร้าง “หัวใจแห่งการแบ่งปัน” และ “การทำางานเพื่อท้องถิ่น” ให้กับคน ในสังคม
การคัดเลือกพื้นที่ในหมู่บ้านที่ทำาเรื่องการท่องเที่ยวโดยชุมชนและสร้างเงื่อนไขของกิจกรรมโครงการ ให้มีการเชื่อมโยง การท่องเที่ยวโดยชุมชน การสร้างสุขภาวะชุมชน การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดล้อม และโลกร้อน แท้จริงแล้วเป็นเพียงกลยุทธ์เพื่อฝึกเยาวชนให้ร้จู กั การคิด-วิเคราะห์และอาสาทำางาน ผ่านการทำาโครงการเพื่อท้องถิ่น ในการนี้ทางสถาบันการท่องเที่ยวโดยชุมชน ใคร่ขอขอบคุณสำานักงานกองทุนสนับสนุนการสร้าง เสริมสุขภาพ (สสส.) ในการให้ทุนสนับสนุนโครงการสานพลังเยาวชน เสริมสร้างสุขภาวะชุมชน ร่วมลด โลกร้อน เพื่อสร้างโอกาสให้เยาวชนได้แสดงศักยภาพและมีบทบาทในการพัฒนาท้องถิ่นตน
พจนา สวนศรี ผู้อำานวยการสถาบันการท่องเที่ยวโดยชุมชน
สารบัญ 01 | ความเป็นมาโครงการ 12 | ผลผลิตโครงการ 13 | การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ 04 | สุขภาวะคืออะไร กับการเยียวยาโลก 15 | ขยะลดโลกร้อน 06 | ความสำ�คัญของทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม
08 | การท่องเที่ยวโดยชุมชน 09 | 3 ประเด็นหลักกับการแก้ไขปัญหา สภาวะโลกร้อน
17 | สมุนไพรและอาหารต้านโลกร้อน 19 | โลกร้อนกับวิถีชีวิตพอเพียง 22 | ท่องเที่ยวลดโลกร้อน 25 | โลกร้อนกับพลังงานทางเลือก 27 | สื่อสร้างสรรค์ต่อต้านโลกร้อน
30 | กรณีศึกษา 4 พื้นที่ดีเด่น
32 | พื้นที่ดีเด่นด้านการอนุรักษ์ทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม 40 | พื้นที่ดีเด่นด้านการส่งเสริม และอนุรักษ์วัฒนธรรม 52 | พื้นที่ดีเด่นด้านการท่องเที่ยว และสุขภาวะชุมชน 62 | พื้นที่ดีเด่นด้านนวัตกรรม และการใช้สื่อสร้างสรรค์
73 | Mind Map ลดโลกร้อน 76 | ผู้ใหญ่ใจดี...ที่ปรึกษา 78 | กลุ่มเยาวชนและชุมชน
พืน้ ทีด่ ำ�เนินงานโครงการฯ | ประมวลภาพ
79
ความเป็นมาโครงการ โครงการสานพลังเยาวชน เสริมสร้างสุขภาวะ ชุมชน ร่วมลดโลกร้อน เกิดจากการพูดคุยอย่างเป็นกันเอง ระหว่างผู้แทนจากหมู่บ้านการท่องเที่ยวโดยชุมชน (Community-Based Tourism : CBT) ในเวที “ริม ระเบียง” ซึ่งจะจัดขึ้นทุก 6 เดือน เพื่อพบปะแลกเปลี่ยน ความคิดเห็นระหว่างชุมชนท่องเที่ยวในพื้นที่ภาคเหนือถึง สถานการณ์และปัญหาในปัจจุบันของเยาวชนในพื้นที่ ที่ ขาดความรู้ความเข้าใจในท้องถิ่นของตนเอง หากมีโอกาส ก็จะไปทำางานประกอบอาชีพ หรือดำาเนินชีวติ นอกหมู่บา้ น เปลี่ยนแปลงวิถชี วี ติ วัฒนธรรมและความเชื่อ เป็นไปตาม คนเมืองที่มีวิถีชีวิตสมัยใหม่ เทคโนโลยีใหม่ ๆ ชุมชนจึง ต้องการปลูกฝังแนวคิดและสร้างจิตสำานึกที่ดใี ห้กบั เยาวชน ภายในหมู่บ้านได้เรียนรู้และเข้าใจท้องถิ่นของตนเอง จนกระทั่งสามารถเป็นกำาลังสำาคัญในการพัฒนาบ้านเกิด ให้เป็นสังคมที่เติบโตไปพร้อม ๆ กับเยาวชนได้ สถาบันการท่องเที่ยวโดยชุมชนในฐานะองค์กร หลักที่ทำางานสนับสนุนความเข้มแข็งชุมชน CBT ทั่วประเทศ จึงได้บรู ณาการความคิดนี้รว่ มกับสำานักงานกองทุนสนับสนุน การสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และกลุ่มเยาวชนใน 50 ชุมชนท่องเที่ยวทั่วทุกภูมิภาค พัฒนาโครงการที่มุ่งเน้น ให้เยาวชนเป็นต้นคิดในการสร้างสรรค์กจิ กรรมเพื่อชุมชน ผ่านระบบอาสาสมัครที่ตอ้ งการทำาความดีเพื่อหมู่บา้ นหรือ ชุมชนของตนเอง โดยพัฒนากิจกรรมโครงการที่เกี่ยวข้อง
01 พลังเยาวชน
กับการอนุรักษ์และจัดการทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดล้อม การส่งเสริมสุขภาวะที่ดี และกิจกรรมการ ท่องเที่ยวที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม โดยโครงการจะเป็น ผู้ส่งเสริม ฝึกอบรม และพัฒนาศักยภาพเยาวชนด้าน องค์ความรู้เกี่ยวกับสภาวะโลกร้อน จนกระทั่งเข้าใจและ สามารถบูรณาการ 3 ประเด็นดังกล่าว นำาไปสู่การแก้ไข ปัญหาสภาวะโลกร้อนได้อย่างมีนัยสำาคัญ ระบบอาสาสมัครทีต่ อ้ งการหัวใจของการเสียสละ เพื่อหมู่บ้าน และการพัฒนากิจกรรมโครงการที่มาจาก ความต้องการของกลุ่มเยาวชนเอง จะเป็นเครื่องมือสำาคัญ ในการสร้างความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนกับเยาวชน สร้าง ความภาคภูมใิ จให้กบั เยาวชนในระหว่างการทำางานและ ปฏิบัติกิจกรรม จนกระทั่งมองเห็นศักยภาพและคุณค่า ของตนเองว่าสามารถเป็นส่วนหนึ่งของการพัฒนาสังคม ในระดับชุมชนได้ ตลอดจนกิจกรรมที่เยาวชนได้พฒ ั นา เพื่อชุมชนของตนเองนั้นยังสามารถสร้างการแลกเปลี่ยน เรียนรู้ให้กับบุคคลภายนอก เช่น กลุ่มนักศึกษา กลุ่ม ศึกษาดูงาน โดยเฉพาะอย่างยิ่งกลุ่มนักท่องเที่ยว ผ่าน การบูรณาการหรือผนวกกิจกรรมที่เยาวชนสร้างสรรค์ ร่วมกับผู้ใหญ่ใจดีท่ดี แู ลและบริหารจัดการการท่องเที่ยว ในหมู่บา้ น ให้เป็นหนึ่งในกิจกรรมท่องเที่ยวที่เปิดโอกาส ให้ผ้มู าเยือนได้สมั ผัสและเห็นถึงพลังของเยาวชนในระดับ ท้องถิ่นทั่วประเทศ พลังเยาวชน 02
03 พลังเยาวชน
สุขภาวะคืออะไร? หากเราให้บุคคลทั่วไปอธิบายถึงความหมายและ ความเข้าใจของคำาว่าสุขภาพ คนทั่วไปจะนึกถึงการมีสขุ ภาพ ที่สมบูรณ์ ไม่ผอม ไม่อ้วน ร่างกายแข็งแรงไม่เจ็บป่วยเป็น โรค แต่แท้ที่จริงแล้ว องค์การอนามัยโลก ได้นิยามไว้ว่า “สุขภาพ หมายถึง สุขภาวะที่สมบูรณ์ทั้งทางกาย จิตใจ สังคม และปัญญา มิใช่เพียงการปราศจากโรคหรือความ พิการเท่านั้น” (ตามนิยาม “สุขภาพ” ขององค์การอนามัย โลก และ พ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550) อันได้แก่ 1. สุขภาวะทางกาย หมายถึง การมีร่างกายที่ สมบูรณ์แข็งแรง มีเศรษฐกิจพอเพียง มีสิ่งแวดล้อมดี ไม่มี อุบัติภัย เป็นต้น 2. สุขภาวะทางจิต หมายถึง จิตใจที่เป็นสุข ผ่อน คลาย ไม่เครียด คล่องแคล่ว มีความเมตตา กรุณา มีสติ มีสมาธิ เป็นต้น 3. สุขภาวะทางสังคม หมายถึง การอยู่ร่วมกัน ด้วยดี ในครอบครัว ในชุมชน ในที่ทำางาน ในสังคม ใน โลก ซึ่งรวมถึงการมีบริการทางสังคมที่ดี และมีสันติภาพ เป็นต้น 4. สุขภาวะทางปัญญา (จิตวิญญาณ) หมายถึง ความสุขอันประเสริฐที่เกิดจากการมีจิตใจสูง เข้าถึง
ความจริงทั้งหมด ลดละความเห็นแก่ตัว ความดีสูงสุด ซึ่งขึ้นกับความเชื่อที่แตกต่างกันของแต่ละคน ซึง่ สามารถสรุปให้เข้าใจง่ายได้ความว่า การมี สุขภาพหรือสุขภาวะที่ดี คือ การมีร่างกายและจิตใจ ที่สมบูรณ์ อาศัยอยู่ท่ามกลางสังคมและสิ่งแวดล้อม ทีด่ ี ทีเ่ อือ้ ต่อการเจริญเติบโตอย่างมีคณ ุ ภาพ ทัง้ ทางกาย และจิตใจ มีสติปัญญาในการคิดไตร่ตรอง เข้าใจเหตุ และผลอย่างมีสติสัมปชัญญะในการดำารงชีวิตได้ดี โครงการสานพลังเยาวชนฯ ให้ความสำาคัญใน การบูรณาการเรื่องการพัฒนาสุขภาวะเชิงปัจเจกและ สุขภาวะชุมชน ทีก่ ลุม่ เยาวชนในพืน้ ทีเ่ ป้าหมายได้มโี อกาส ศึกษาชุมชนของตนเอง เกี่ยวกับต้นทุนด้านสุขภาวะ ว่ามีหรือขาดด้านใดด้านหนึ่งหรือไม่ จนสามารถนำามา วิเคราะห์ สังเคราะห์ และปรับประยุกต์ให้เป็นกิจกรรม การพัฒนา ภายใต้โครงการของเยาวชนเองได้ ซึ่งจะ เป็นการส่งเสริมให้เยาวชนและชุมชนในพื้นที่ เป็นชุมชน สุขภาวะ ตลอดจนกระบวนการพัฒนากิจกรรมโครงการ จะทำาให้เยาวชนมีความรู้ ความเข้าใจถึงคำาว่า “สุขภาวะ ที่ดี” ได้อย่างเต็มที่ จนสามารถเป็นแกนนำาเพื่อการ เปลี่ยนแปลงด้านสุขภาวะของชุมชนได้ในที่สุด พลังเยาวชน 04
05 พลังเยาวชน
ความสำาคัญของทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม หากพิจารณาถึงวิถีการดำารงชีวิตความเป็นอยู ่ อุปกรณ์ข้าวของเครื่องใช้ต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นที่อยู่อาศัย อาหาร ยารักษาโรค หรือเครื่องนุ่งห่ม ก็จะพบว่า ต้นทาง การผลิตทุกอย่างนั้น จำาเป็นต้องใช้ทรัพยากรธรรมชาติ เป็นต้นทุนและปัจจัยในการผลิตด้วยกันทั้งหมดทั้งสิ้น และ ทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ ก็จะส่งเสริมให้เรามี สิ่งแวดล้อมที่ดี สะอาด ปราศจากสิ่งปฏิกูล หรือมลพิษ เจือปน เหมาะสมต่อการอยู่อาศัยและการดำารงชีวิตได้ แต่ในปัจจุบนั ความรู้ความเข้าใจถึงความสัมพันธ์ และความสำาคัญของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมนี้ ยังขาดความตระหนักอย่างจริงจัง เราทิ้งขยะลงแม่นำ้ าลำาธาร ทั้งที่รู้ว่าจำาเป็นต้องมีน้ำาสะอาดไว้ใช้อุปโภคบริโภค เรา ปล่อยควันเสียอยู่ตลอดเวลาทั้งที่รู้ว่าเราต้องการอากาศ บริสุทธิ์ โดยเฉพาะเยาวชนคนรุ่นใหม่ที่เติบโตมาพร้อมกับ นวัตกรรม เทคโนโลยีที่ทันสมัยต่าง ๆ ใช้ชีวิตอยู่กับความ สะดวกสบาย จนอาจจะไม่สามารถมองเห็นหรือเข้าใจความ สัมพันธ์ระหว่างคนกับธรรมชาติได้ดีพอ การบูรณาการด้านการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม ให้เป็นอีกประเด็นหนึ่งที่เยาวชนควรสนใจ ศึกษาเพิ่มเติมองค์ความรู้ จนเข้าใจถึงระบบความสัมพันธ์ ต่าง ๆ ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม มูลเหตุและปัจจัย ในความเกี่ยวข้องเชื่อมโยงต่าง ๆ จะทำาให้เยาวชนเกิด
สติปญ ั ญา สามารถมองเห็นความสัมพันธ์เหล่านี้ภายใน ชุมชนของตนเอง สามารถวิเคราะห์ถงึ สาเหตุของปัญหา ด้านสิ่งแวดล้อมได้เข้าใจอย่างถ่องแท้ เพื่อนำาไปสู่การ แก้ไขปัญหาหรือส่งเสริมให้สังคมชุมชนของตนเองให้มี สภาพความเป็นอยู่ที่เอื้อหนุนต่อการดำารงชีวิตที่ดีและ อาศัยอยู่ร่วมกันระหว่างชุมชน คน และธรรมชาติได้
พลังเยาวชน 06
07 พลังเยาวชน
การท่องเที่ยวโดยชุมชน ต้นทุนพื้นที่ของเยาวชนในโอกาสและการแสดงศักยภาพ การท่องเที่ยวโดยชุมชน คือ การท่องเที่ยวที่ บริหารจัดการด้วยชุมชนเป็นหลัก จัดการท่องเที่ยวโดย คำานึงถึงความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อม สังคม และวัฒนธรรม และใช้ฐานทรัพยากรเหล่านั้น อาทิ ธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม วิถีชีวิต ประเพณีและวัฒนธรรมต่าง ๆ สร้างสรรค์เป็น โปรแกรมและกิจกรรมท่องเที่ยว โดยมีจุดมุ่งหมายไปที่ การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ระหว่าง “เจ้าของบ้าน” (ชุมชน) และ “แขกผู้มาเยือน” (นักท่องเที่ยว) เพื่อให้คนทั้ง สองฝั่งที่ต่างวัฒนธรรมได้เรียนรู้ เข้าใจ และเคารพซึ่งกัน และกัน โครงการสานพลังเยาวชนฯ ทำางานกับ 48 กลุ่ม เยาวชนใน 50 หมู่บ้าน ซึ่งเป็นหมู่บ้านท่องเที่ยวที่เน้น การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ท้งั หมด กระจายตัวอยู่ตามภูมภิ าค ต่าง ๆ ของประเทศ ข้อดีประการนี้จะทำาให้เยาวชนมีโอกาส
ในการแสดงความสามารถนอกจากกับกลุ่มผู้ใหญ่ใน หมู่บ้านหรือชุมชนของตนเองแล้ว ยังสามารถแสดง ศักยภาพผ่านกิจกรรมต่าง ๆ หรือสร้างกิจกรรม ท่องเที่ยวที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ช่วยลดโลกร้อน ให้ นักท่องเที่ยวได้สัมผัสหรือเข้าร่วมกิจกรรมอย่างเป็น รูปธรรมได้อีกทางหนึ่งด้วย ชุมชนท่องเที่ยว คือ สถานที่ที่ให้ “โอกาส” เยาวชนได้แสดงออกถึง มุมมอง ความคิดอ่าน ความรู้ ความสามารถ และศักยภาพต่าง ๆ ผ่านกิจกรรมเยาวชน และเปิดโอกาสให้เยาวชนได้ร่วมคิดร่วมทำา ร่วม รับผิดชอบ การบริหารจัดการท่องเที่ยว ผ่านการยอมรับ จากกลุ่มผู้ใหญ่ผู้บริหารจัดการท่องเที่ยว ด้วยผลงาน ต่าง ๆ ที่เยาวชนได้พัฒนาขึ้น อย่างค่อยเป็นค่อยไป พลังเยาวชน 08
3 ประเด็นหลัก กับการแก้ไขปัญหา สภาวะโลกร้อน ทำ�ไมต้องลดโลกร้อน? ทำาไมต้องลดโลกร้อน? ปัญหาโลกร้อนเกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ที่ ปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจกออกสู่ชั้นบรรยากาศ อาทิ การขนส่ง การอุปโภคบริโภค การใช้พลังงานอย่าง ฟุ่มเฟือยเพื่อตอบสนองความสุข การสร้างขยะมูลฝอย และน้ำาเสีย เป็นต้น ทำาให้มีผลกระทบต่อสภาพ สิ่งแวดล้อมโดยรวมของโลก และกระทบต่อเนื่องไปถึง สิ่งมีชีวิตบนโลกด้วยเช่นกัน เช่น อุณหภูมิของน้ำาทะเล เปลี่ยนไปเพียงเล็กน้อยก็ทำาให้ปะการังตายได้ เมื่อ ปะการังซึ่งเป็นผู้ผลิตลำาดับต้น ๆ ของห่วงโซ่อาหาร ในทะเลตายไปหรือเหลือน้อยลง ก็ทำาให้สัตว์ทะเล ลดลงกระทบเป็นห่วงโซ่ไปด้วย โครงการสานพลังเยาวชนฯ ให้ความสำาคัญถึง การบูรณาการการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดล้อม การส่งเสริมสุขภาวะที่ดี การจัดกิจกรรม ท่องเที่ยวที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ในพื้นที่เป้าหมาย 50 ชุมชนท่องเที่ยวทั่วประเทศ เพราะเห็นถึงความ
09 พลังเยาวชน
เชื่อมโยงและความสัมพันธ์ของ 3 ประเด็นหลัก ดังกล่าวต่อการช่วยบรรเทา หรือแก้ไขปัญหาสภาวะ โลกร้อนได้อย่างมีนัยสำาคัญ เช่น การปลูกป่าหรือ ดูแลรักษาป่าต้นน้ำาของเยาวชนในพื้นที่สูงจะช่วย ดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ ที่เป็นสาเหตุหลัก ของปัญหาสภาวะโลกร้อนได้ กิจกรรมที่ส่งเสริม สุขภาวะ หรือกิจกรรมท่องเที่ยวที่ลดการใช้พลังงาน การแก้ไขปัญหาขยะของชุมชน การใช้วถิ ชี วี ติ ที่เป็น มิตรกับธรรมชาติ ฯลฯ และกิจกรรมต่าง ๆ อีก มากมาย ที่สามารถสร้างสรรค์ หากเข้าใจถึงความ เชื่อมโยงเกี่ยวเนื่องแล้ว ก็จะสามารถช่วยลดปัญหา สภาวะโลกร้อนได้ ซึ่งกิจกรรมต่าง ๆ เหล่านี้ นอกจากจะมีประโยชน์ต่อชุมชนเองแล้ว ก็ยังก่อ ให้เกิดประโยชน์กับสังคมรอบข้าง หรือสังคมโลก ในภาพรวมได้อีกด้วย เยาวชนในชุมชนท่องเที่ยวเหล่านี้ยงั มีโอกาส อันดีอีกประการหนึ่ง คือการใช้หมู่บ้านที่เป็นแหล่ง ท่องเทีย่ วของตนเอง เป็นเครือ่ งมือในการสร้างโอกาส การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ร่วมกิจกรรมลดโลกร้อน ดูแลรักษาสิ่งแวดล้อม ส่งเสริมสุขภาวะที่ด ี ระหว่าง เยาวชนผู้มีจิตอาสากับนักท่องเที่ยวหรือแขก ผู้มาเยือน ให้ได้มสี ว่ นร่วมอย่างจริงจัง ต่อการแก้ไข ปัญหาสภาวะโลกร้อน ผ่านกิจกรรมในรูปแบบ ต่าง ๆ ที่เยาวชนได้พัฒนาและสร้างสรรค์ขึ้น พลังเยาวชน 10
11 พลังเยาวชน
ผลผลิ ต โครงการ Output Outcome
โครงการสานพลังเยาวชนฯ ทำางานร่วมกับ 48 กลุ่มเยาวชน 50 หมู่บ้านเป้าหมาย (รายละเอียดชุมชน เป้าหมายโปรดศึกษาจากด้านท้ายเล่มหนังสือ) ที่มคี วาม หลากหลายทางชาติพนั ธุ์ ถิน่ ทีอ่ ยูอ่ าศัย ความเชื่อ ศาสนา ประเพณี วิถชี วี ติ และวัฒนธรรมต่าง ๆ โดยความท้าทาย และเป้าหมายร่วมของเยาวชนทั้งหมด คือ การใช้พลัง เยาวชนสร้างสรรค์กิจกรรมที่เหมาะสมกับบริบทชุมชน ตนเองใน 3 ด้านที่เกี่ยวข้องดังได้กล่าวไปแล้วนั้น ให้ สามารถเชื่อมโยงไปสู่การบรรเทา ปรับตัว และแก้ไข ปัญหาสภาวะการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศหรือ
โลกร้อนได้ โดยกิจกรรมที่เยาวชนทั่วประเทศได้สร้างสรรค์ นั้น มีความหลากหลายแตกต่างกันไป ซึ่งสามารถสรุป เป็นประเด็นที่เชื่อมโยงไปสู่การช่วยลดปัญหาโลกร้อนได้ 7 ประเด็น คือ 1) การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติกับ การเยียวยาโลก 2) ขยะลดโลกร้อน 3) สมุนไพรและ อาหารต้านโลกร้อน 4) โลกร้อนกับวิถีชีวิตพอเพียง 5) ท่องเที่ยวลดโลกร้อน 6) โลกร้อนกับพลังงานทาง เลือก และ 7) สื่อสร้างสรรค์ต่อต้านโลกร้อน โดยมี รายละเอียดดังต่อไปนี้ พลังเยาวชน 12
ผลผลิตโครงการ
การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ กับการเยียวยาโลก การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะป่าไม้ ยังคงเป็นประเด็นสำาคัญสำาหรับการ ลดปัญหาสภาวะโลกร้อน เพราะต้นไม้เป็นหน่วยสำาคัญ ในการดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์และใช้ในกระบวนการ สังเคราะห์แสงเพื่อสร้างอาหารและการเจริญเติบโต เป็น ผู้ผลิตที่สำาคัญที่สุดในห่วงโซ่อาหาร สรุปได้ความว่า ต้นไม้เป็นผู้ดูดซับก๊าซและแปรเปลี่ยนเป็นกิ่งก้านสาขา ทำาหน้าที่กกั เก็บก๊าซไว้ในรูปของเนื้อเยื่อต่าง ๆ ไม่ให้ถกู ปล่อยออกไปสู่ช้นั บรรยากาศนั่นเอง โดยนอกจากต้นไม้ แล้ว ยังมีปะการังที่อยู่ในฐานะดูดซับก๊าซเพื่อสร้างเป็น กิ่งก้านสาขาเช่นกัน การอนุรกั ษ์ทรัพยากรทางทะเล และ ทรัพยากรป่าไม้ เพิ่มพื้นที่ป่าและแหล่งที่อยู่อาศัยของ ปะการัง จึงเป็นการช่วยลดปัญหาด้านสภาวะโลกร้อนที่ ตรงและเห็นผลชัดเจนที่สุดประเด็นหนึ่ง กลุ่มเยาวชนในหลายพื้นที่เห็นถึงความสำาคัญ ของป่าไม้และทรัพยากรธรรมชาติ จึงได้พัฒนากิจกรรม การอนุรักษ์นี้อย่างสร้างสรรค์ อาทิ บ้านหัวทุ่ง ร่วมกับ
13 พลังเยาวชน
หมู่บา้ น ดูแลรักษาและปลูกป่าเพิ่มเติมในบริเวณป่าชุมชน บ้านหัวทุ่ง บ้านแม่กลางหลวง เชียงใหม่ ทำาฝายน้ำาล้น เพื่อชะลอการไหลของน้ำาและกระจายน้ำาส่วนเกินเข้าสู่ พื้นที่ปา่ เพิ่มความชุ่มชื้นให้แก่ระบบนิเวศ ร่วมกับนักศึกษา จากสถาบันอุดมศึกษาปลูกพืชสมุนไพรในบริเวณวัดและ ที่สาธารณประโยชน์ไว้ให้ชมุ ชนใช้ประโยชน์ในยามจำาเป็น ชุมชนเวียงบัว พะเยา บ้านห้วยขี้เหล็ก เชียงราย ปลูกพืช สมุนไพรและต้นไม้เพิ่มเติม เช่น ต้นกล้วย ในป่าต้นน้ำา เพื่อเพิ่มความชุ่มชื้นในดินและรักษาป่าต้นน้ำา บ้านหนอง แม่นา พิษณุโลก ร่วมกับอุทยานแห่งชาติทุ่งแสลงหลวง จัดทำาโป่งเทียมสำาหรับสัตว์ป่า และปลูกป่าเพิ่มเติมใน พื้นที่เสื่อมโทรมของอุทยานที่มพี ้นื ที่รอยต่อติดกับหมู่บา้ น ชุมชนแก่งเกาะใหญ่ กำาแพงเพชร ทำากิจกรรมดูแลรักษา และอนุรกั ษ์พ้นื ที่ปา่ ชุมชนให้มคี วามชัดเจนขึ้น โดยเยาวชน เข้าไปมีส่วนร่วมในการจัดการร่วมกับกลุ่มผู้ใหญ่ บ้าน แม่ละนา แม่ฮ่องสอน นอกจากจะดูแลรักษาป่าต้นน้ำา ของชุมชนแล้ว ยังรณรงค์ให้ชมุ ชนปลูกต้นไม้ในพื้นที่วา่ ง
ของหมู่บ้านและหน้าบ้านอีกทางหนึ่ง ด้วยการเพาะชำา กล้าไม้แจกจ่ายให้กบั สมาชิกชุมชน สำาหรับเยาวชนทางใต้ เช่น เกาะยาวน้อย พังงา ทำางานร่วมกับโรงเรียนเกาะยาว วิทยา เพิ่มพื้นที่ป่าชายเลนโดยการปลูกและดูแลรักษา ป่าเดิมให้มีความอุดมสมบูรณ์มากยิ่งขึ้น เยาวชนบ้าน บ่อเจ็ดลูก ทำาโครงการอนุรกั ษ์ปา่ จากและเพิ่มพื้นที่ปลูก เพื่อให้เพียงพอต่อการใช้ประโยชน์ของชุมชน เยาวชนบ้าน ลีเล็ด สุราษฎร์ธานี ร่วมกับผู้ใหญ่ดูแลรักษาป่าชายเลน ชุมชน มากกว่า 10,000 ไร่ และใช้การท่องเที่ยวเป็น เครื่องมือในการจัดการดูแลป่า นอกจากนี้ยงั มีอกี หลาย กลุ่มเยาวชน ที่ทำากิจกรรมดูแลรักษาและเพิ่มพื้นที่ป่า ทั้งป่าบก และป่าชายเลนในภาคใต้อีกเป็นจำานวนมาก การอนุรกั ษ์ทรัพยากรธรรมชาติจากภูเขาถึงทะเล ไม่ว่าจะเป็นป่าต้นน้ำา ป่าชุมชน ป่าชายเลน ปะการัง ทรัพยากรน้ำา ทะเล และอื่น ๆ นอกจากจะช่วยลดสภาวะ โลกร้อนโดยตรงแล้ว ยังเป็นการรักษาสมดุลธรรมชาติ ให้ฝนตกต้องตามฤดูกาล ป้องกันน้ำาหลากจากภูเขาสูง
ด้วยการดูดซับและชะลอน้ำา ป้องกันคลื่นลม และการ พังทลายของริมตลิ่ง เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์ปา่ สัตว์ เล็กสัตว์นอ้ ย เพิ่มความอุดมสมบูรณ์และความมั่นคงทาง อาหารให้กบั มนุษย์ ไม่วา่ จะเป็นบนบกหรือในน้ำาอีกด้วย อย่างไรก็ตาม ป่าไม้ไม่ได้ดดู ซับก๊าซเพียงอย่าง เดียว แต่กย็ งั ปลดปล่อยก๊าซมีเทน ออกสู่ช้นั บรรยากาศ จากการย่อยสลายและกิจกรรมของสัตว์ต่าง ๆ ในป่า อีกด้วย การบริหารจัดการที่ดีมีประสิทธิภาพ จึงเป็นส่วน สำาคัญอย่างมากต่อการอนุรักษ์ทรัพยากรเหล่านี้ กลุ่ม เยาวชนทั้งหมดที่ทำากิจกรรมการอนุรักษ์ มีแผนงานที่ ชัดเจนในการบริหารจัดการป่าที่ตนเองรับผิดชอบ ผลัด เปลี่ยนหมุนเวียนกันติดตาม ตรวจสอบ ดูแลและรักษา ทรัพยากรที่พวกเขาและชุมชนมี ด้วยกำาลังกายและ พลังใจของเยาวชนทั้งหมดทั้งมวล เพื่อให้มั่นใจได้ว่าป่า ทีก่ ำาลังเจริญเติบโตนีจ้ ะเจริญเติบโตอย่างยัง่ ยืนไปพร้อมกับ เยาวชน เพื่อเป็นคุณประโยชน์ให้กบั สังคมส่วนรวมต่อไป ในอนาคต พลังเยาวชน 14
ผลผลิตโครงการ
ขยะลดโลกร้อน ขยะเป็นสาเหตุสำาคัญสาเหตุหนึ่งที่มผี ลต่อปัญหา สภาวะโลกร้อน เพราะปริมาณขยะ สะท้อนถึงปริมาณ การบริโภคของชุมชน และยังสะท้อนถึงพลังงานจำานวน มหาศาลที่ต้องใช้เพื่อกำาจัดขยะเหล่านี้ ไม่ว่าจะเป็นการ เผา การฝัง หรือการกำาจัดด้วยวิธกี ารอื่นก็ตาม อีกทั้งขยะ ที่มีการกำาจัดไม่ถูกต้อง ยังหมักหมมจนเกิดก๊าซมีเทน และก๊าซอื่นๆ ที่เป็นสาเหตุของโลกร้อนอีกด้วย เยาวชนในหลายพื้นที่ พัฒนาระบบการจัดการ ขยะในชุมชน โดยแบ่งเป็น 2 ประเภทหลัก คือ การจัดการ ขยะที่ต้นทาง ด้วยการพยายามไม่ให้ขยะเกิดขึ้นมา เช่น การรณรงค์การใช้ถุงผ้า ไม่รับถุงพลาสติกจากแม่ค้า ใช้ ผลิตภัณฑ์ทใ่ี ช้ซำ้ า กิจกรรมการจัดการขยะทีต่ น้ ทางเหล่านี้ เกิดขึ้นที่ชมุ ชนบางน้ำาผึง้ สมุทรปราการ ที่รณรงค์ให้พอ่ ค้า แม่คา้ ในตลาดน้ำาลดการใช้ถงุ พลาสติก หันมาใช้บรรจุภณ ั ฑ์
15 พลังเยาวชน
ที่มาจากธรรมชาติและเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม จัดทำา ถุงผ้าลายน่ารัก เพื่อจัดจำาหน่ายระดมทุนให้กบั กลุ่มและ เพื่อรณรงค์ให้กับนักท่องเที่ยวได้ใช้ประโยชน์ การจัดการขยะอีกประเภทหนึ่ง คือการจัดการ ขยะที่ปลายทาง หมายถึง การบริหารจัดการขยะที่เกิด ขึ้นมาแล้วว่าจะทำาอย่างไรกับขยะเหล่านั้น เยาวชนเกาะ พิทกั ษ์ ชุมพร ทำาโครงการนำาร่องการจัดการขยะอินทรีย์ กับสมาชิกโฮมสเตย์ ด้วยการนำาขยะสดและเศษอาหาร จากครัวเรือนมาหมักจนเกิดก๊าซหุงต้มและนำากลับไป ใช้ประโยชน์ได้ เยาวชนบ้านท่าตาฝั่ง แม่ฮอ่ งสอน และ บ้านผาหมอน - หนองหล่ม เชียงใหม่ คิดระบบการ จัดการขยะให้กบั ชุมชน ซึง่ อยูห่ า่ งไกลและไม่มหี น่วยงาน ท้องถิน่ รับผิดชอบ มีการจัดทำาถังขยะแยกประเภท จัดทำา หลุมฝังกลบขยะ จัดเก็บขยะรีไซเคิลเพื่อรอส่งขายร้าน
รับซื้อของเก่า เด็ก ๆ ที่กู่กาสิงห์ ร้อยเอ็ด ทำางานรณรงค์ การนำาขยะมาใช้ซ้ำาในรูปแบบต่าง ๆ เพื่อลดการทิ้งและ นำากลับไปใช้ประโยชน์ใหม่ เยาวชนบ้านน้ำาเชี่ยว ตราด เกาะยาวน้อย พังงา บ้านแม่ละนา แม่ฮ่องสอน บ้าน คลองน้อย สุราษฎร์ธานี ทำางานรณรงค์ด้านการจัดการ ขยะให้ชุมชนรู้จักรักษาความสะอาด ทิ้งขยะให้เป็นที่ เป็นทางและลงถังเพื่อง่ายต่อการเก็บขน ทำากิจกรรมเก็บ ขยะตามลำาคลอง ริมชายหาด และในบริเวณหมู่บ้าน เป็นประจำาทุกเดือน ปัจจุบันปัญหาการจัดการขยะเป็นเสมือนระเบิด เวลาทีร่ อวันถอดสลัก เพราะปริมาณขยะตามสถิตทิ ม่ี ากขึน้ ทุกปีในทุกหนแห่งกำาลังสร้างปัญหาในการจัดการเป็น อย่างมาก ภาครัฐไม่สามารถหาที่ฝงั กลบได้เพราะถูกชุมชน ใกล้เคียงต่อต้านด้านกลิน่ เหม็นและความสะอาด ครัน้ จะ
ใช้วิธีการเผากำาจัด ก็มีต้นทุนและค่าดำาเนินการสูง อีกทั้งยังเป็นการสร้างมลภาวะต่อชั้นบรรยากาศอย่าง หลีกเลี่ยงไม่ได้อีกด้วย การลุกขึ้นมาผลักดันหรือพัฒนากิจกรรมด้าน การจัดการขยะในชุมชนของกลุ่มเยาวชนต่าง ๆ ที่ กล่าวถึง ถือเป็นพลังแห่งการเปลี่ยนแปลงที่ปฏิวัติ ระบบคิด ที่ว่า “ขยะที่เราสร้างก็ต้องช่วยกันกำาจัด” มากกว่าที่จะรอหน่วยงานภาครัฐ หรือองค์กรปกครอง ส่วนท้องถิ่นเป็นผู้จดั การให้ ซึ่งมีความสำาคัญเป็นอย่าง มากต่อการปรับแนวคิดชุมชนในด้านการบริหารจัดการ ขยะด้วยตนเอง คิดค้นวิธกี าร เพื่อนำาไปสู่ความพยายาม ในการลดปริมาณขยะ ลดมลภาวะต่าง ๆ ทีม่ าพร้อมกับ ขยะ นำาไปสู่สุขภาวะชุมชนที่ดีมีคุณภาพสืบไป พลังเยาวชน 16
ผลผลิตโครงการ
สมุนไพรและอาหารต้านโลกร้อน หากเราใช้เครื่องมือการวิเคราะห์วงจรชีวิต ผลิตภัณฑ์ (Life Cycle Assessment, LCA1) เพื่อ วิเคราะห์ข้อมูลให้ทราบถึงที่มาที่ไปของผลิตภัณฑ์ชิ้นใด ชิ้นหนึ่งแล้ว ก็จะพบว่า ปัจจุบันการผลิตสินค้าหรือ ผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ มีความยุ่งยากซับซ้อน ใช้วัตถุดิบ ที่หลากหลาย มีขั้นตอนในการผลิตที่หลายขั้นตอน สิ้นเปลืองพลังงานเป็นอย่างมาก สำาหรับอาหารและยา รักษาโรค ซึ่งถือเป็น 2 ใน 4 ปัจจัยสำาคัญในการดำารง ชีวิตก็เช่นเดียวกัน หากใช้ LCA วิเคราะห์ดูจะพบว่า ปัจจุบันอาหารต่าง ๆ มีขั้นตอนและกระบวนการผลิต ที่มากขึ้น ใช้วัตถุดิบที่หลากหลายและขนส่งมาจาก
สถานทีอ่ น่ื ไม่ใช่ภายในท้องถิน่ ตนเอง วิถชี วี ติ ทีเ่ ปลีย่ นไป ตามวันเวลาและความสะดวกสบายเหล่านี้ ทำาให้เรามี สุขภาพที่แย่ลงจากอาหารที่ไม่มีคุณภาพและปนเปื้อน ในรูปแบบต่าง ๆ ไม่วา่ จะเป็นสารปรุงแต่ง สารเคมีรกั ษา ความสดใหม่ และอื่น ๆ เป็นต้น การใช้วัตถุดิบในท้องถิ่น ไม่ว่าจะเป็นเนื้อสัตว์ พืชผัก สมุนไพรต่าง ๆ เพื่อประกอบอาหาร นอกจากจะ ทำาให้สุขภาพดีมีประโยชน์ต่อร่างกายแล้ว ยังเป็นปัจจัย สำาคัญที่ช่วยลดภาวะโลกร้อนให้กับโลกใบนี้ได้อีกด้วย โดยการปลูกพืชผัก สมุนไพรท้องถิ่นเพื่อเป็นวัตถุดิบใน การอุปโภคบริโภค ช่วยลดสภาวะโลกร้อนได้ดังนี้ - จะลดการใช้สารเคมี ปุ๋ย ยาฆ่าแมลง เพราะ 1 LCA คือการวิเคราะห์วงจรชีวิตผลิตภัณฑ์ ที่จะวิเคราะห์ผลิตภัณฑ์ ชิ้นใดชิ้นหนึ่ง ให้ทราบถึงที่มา วัตถุดิบ องค์ประกอบ ขั้นตอนและ เป็นการปลูกเพื่อพึ่งพาตนเอง ไม่ได้ทำาในเชิงพาณิชย์ กระบวนการที่ใช้ในการผลิต การใช้พลังงาน ในการผลิตและขนส่ง และการปลูกพืชตามฤดูกาล ยังช่วยลดต้นทุนในการดูแล เพื่อนำาไปสังเคราะห์และหาทางลดต้นทุน และปัจจัยในการผลิต รักษาไปได้อีกมาก ต่าง ๆ ให้มีค่าต่ำาลงมากที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้
17 พลังเยาวชน
- ลดการขนส่งจากภายนอก ลดบรรจุภัณฑ์ หีบห่อที่ไม่จำาเป็น การรับประทานพืชผักสดจะลดการถนอม อาหารซึ่งใช้พลังงานสูงได้เป็นอย่างดี - การปลูกพืชผักไว้ใช้ในครัวเรือนหรือหมู่บ้าน จะช่วยลดการเผาป่า - ลดต้นทุนด้านพลังงานในกระบวนการต่าง ๆ เช่นการปลูก การดูแลรักษาและการเก็บเกี่ยว - ฯลฯ เยาวชนในหลายพืน้ ทีเ่ ข้าใจประเด็นต่าง ๆ เหล่านี้ ได้ดี จึงได้ริเริ่มสร้างสรรค์โครงการจนประสบผลสำาเร็จ เป็นตัวอย่างรูปธรรมที่ดใี ห้กบั เพื่อนเยาวชนพื้นที่อ่นื ๆ ได้ เช่น บ้านจาโบ่ แม่ฮ่องสอน ได้จัดทำาสวนสมุนไพรใน “ป่าหลังบ้าน” โดยการสนับสนุนความรู้ ภูมิปัญญาใน การใช้ การปลูกและดูแลรักษาจากผู้เฒ่าในหมู่บา้ น และ นำาสมุนไพรเหล่านั้นมาเป็นส่วนผสมในการอบสมุนไพร เพื่อสุขภาพให้กบั คนในหมู่บา้ น ตลอดจนเพื่อทำาให้ชมุ ชน มีสมุนไพรไว้ใช้ในยามจำาเป็น ซึ่งแต่เดิมต้องออกไปเก็บ จากป่าที่ไกลและรกชัฏ บ้านผาเจริญ แม่ฮ่องสอน ที่ทั้ง หมู่บ้านปลูกพืชเมืองหนาวและทำาเกษตรอินทรีย์ คนทั้ง หมู่บา้ นได้รบั การสนับสนุนจากกลุ่มเยาวชนในฐานะผู้ผลิต ปุ๋ยอินทรียแ์ ละชีวภาพให้กบั ชุมชน และใช้เงินทุนหมุนเวียน จากกองทุนนำามาผลิตซ้ำา เพื่อให้ชมุ ชนพึ่งตนเอง ลดการ พึ่งพาจากภายนอก อีกทั้งปุ๋ยเหล่านั้นยังใช้สำาหรับพืชผัก สวนครัวที่ชุมชนปลูกอีกด้วย บ้านหนองหล่ม เชียงใหม่ รื้อฟื้นภูมปิ ญ ั ญาด้านการใช้สมุนไพรและจัดทำาสวนสมุนไพร ในป่าชุมชนขึ้น เพื่อกระตุ้นให้ชุมชนหันกลับมาพึ่งตนเอง และใช้สมุนไพรที่เป็นประโยชน์ต่อการดำารงชีวิต เยาวชน
บ้านซะซอม อุบลราชธานี จัดทำาสวนสมุนไพรเพื่อใช้เป็น ส่วนผสมในการอบสมุนไพรเพื่อสุขภาพ ไว้คอยบริการ และสร้างความประทับใจแก่นักท่องเที่ยว นอกจากนี้ยัง เลี้ยงปลา เพื่อส่งเสริมการบริโภคภายในหมู่บ้านและ นำาเงินทุนเหล่านั้นมาหมุนเวียนในการเลี้ยงปลาในบ่อ ต่อ ๆ ไป บ้านเก๊าเดื่อ เชียงใหม่ ส่งเสริมการปลูก สมุนไพรและพืชผักครัวเรือน โดยจัดทำาเรือนเพาะชำาและ นำากล้าไม้เหล่านั้นแจกจ่ายให้กบั สมาชิกในชุมชน เพื่อ แบ่งปันกันในยามที่พืชผักเจริญเติบโต ตลอดจนแปลง เพาะชำาสมุนไพรยังเป็นแหล่งเรียนรู้ศกึ ษาดูงานของชุมชน ต่าง ๆ ทั้งในและนอกพื้นที่ บ้านห้วยตองก๊อ แม่ฮอ่ งสอน รื้อฟื้นเมนูอาหารท้องถิ่นตามฤดูกาลต่าง ๆ เพื่อกระตุ้น ให้ชุมชนเห็นถึงคุณค่าและประโยชน์ของอาหารเหล่านี้ ผ่านกระบวนการเก็บข้อมูลด้วยการซักถามเรียนรู้จาก กลุ่มเยาวชนตัวเล็ก ๆ ในหมู่บา้ น และบูรณาการให้เป็น ส่วนหนึ่งของเมนูอาหารที่นำาเสนอให้กับนักท่องเที่ยว การรณรงค์ให้ประชาชนหันกลับมาใช้ชีวิตที่ พึ่งพาธรรมชาติ ไม่ใช่การปฏิเสธความเจริญก้าวหน้า ทางเทคโนโลยีหรือความสะดวกสบายใด แต่อยู่บน พื้นฐานองค์ความรู้ความเข้าใจต่อการใช้ชีวิตที่เน้นการ พึง่ ตนเอง ลดค่าใช้จา่ ย ลดการใช้สารเคมีหรือสิง่ ปรุงแต่ง ต่าง ๆ ที่จะเป็นอันตรายต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อม เพือ่ ให้เกิดสุขภาวะที่สมบูรณ์แข็งแรง ทั้งกาย ใจ และสังคม ได้ดว้ ยกำาลังของตนเองและครอบครัว อีกทั้งการส่งเสริม การใช้สมุนไพรและบริโภคอาหารท้องถิ่นนอกจากเป็นการ อนุรักษ์วัฒนธรรมท้องถิ่นผ่านการกินแล้ว ยังเป็นการ อนุรักษ์พันธุ์พืชท้องถิ่นไปในตัวอีกด้วย พลังเยาวชน 18
ผลผลิตโครงการ
โลกร้อนกับวิถีชีวิตพอเพียง วิถกี ารดำารงชีวติ ของคนเราล้วนต้องพึง่ พาปัจจัย 4 ในการดำาเนินชีวิต ซึ่งมากน้อยแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับ พืน้ ฐานสภาพแวดล้อม ฐานะ ทัศนคติและวิถขี องแต่ละคน แต่ละครอบครัว แต่ละชุมชน ซึ่งเมื่อรวมตัวกันแล้วจะ สะท้อนเป็นภาพการดำาเนินชีวิตของสังคมใดสังคมหนึ่ง เช่น สังคมชาวเขา สังคมชนบท สังคมเมือง เป็นต้น และ วิถกี ารดำาเนินชีวติ ของสังคมต่าง ๆ เหล่านี้ ล้วนมีผลต่อ ปัญหาสภาวะโลกร้อนทั้งสิ้น เพราะการดำาเนินชีวิตล้วน ต้องใช้ทรัพยากรธรรมชาติเป็นฐานในการดำารงชีวิต โดย การนำาทรัพยากรมาผลิตสิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ เพื่อ ตอบสนองความต้องการในการอุปโภคบริโภค ทัง้ ทีจ่ ำาเป็น และไม่จำาเป็นมากมาย วิถีการดำาเนินชีวิตที่น้อมนำา พระราชดำารัสของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ วั มาดำาเนินชีวติ แบบเศรษฐกิจพอเพียง เป็นวิถีชีวิตที่ช่วยลดโลกร้อนได้ มาก เพราะเป็นการดำาเนินชีวติ อยูบ่ นพืน้ ฐานความพอเพียง
19 พลังเยาวชน
พอประมาณ ไม่อยากมีอยากได้เกินความจำาเป็นของชีวติ นั่นย่อมหมายถึงการช่วยโลกประหยัดทรัพยากรเพื่อการ ดำาเนินชีวติ ของคนเรา ซึ่งจะเห็นได้จากตัวอย่างของเยาวชน จากหลากหลายหมู่บ้านที่จะกล่าวถึงต่อไปนี้ เยาวชนบ้านแม่ละนา แม่ฮอ่ งสอน ใช้กระบวนการ ฝึกอบรมและเข้าค่าย เป็นเครือ่ งมือถ่ายทอดองค์ความรู้ ภูมปิ ญ ั ญาไทยใหญ่ในการใช้ชวี ติ ให้กบั เยาวชนในระดับ ประถมศึกษา ด้วยวิทยากรภายในหมู่บา้ นเองซึ่งล้วนเป็น ภูมิปัญญาท้องถิ่น โดยมีเนื้อหา เช่น การอีดน้ำามันงา จากแรงคนไม่ใช้เครือ่ งจักร การหีบอ้อย การทำานาที่เน้น การพึ่งพาธรรมชาติ การดูแลรักษาป่า เป็นต้น ที่บ้าน รักไทย แม่ฮ่องสอน ชุมชนชาวจีนยูนนาน เข้าร่วม นำาเสนอในเวทีประชาคมหมู่บ้านเพื่อผลักดันให้ชุมชน เห็นถึงคุณค่าและประโยชน์ของต้นไม้ และร่วมกันปลูก ต้นไม้และปลูกป่าเพิม่ เติมทัง้ ในและรอบหมูบ่ า้ น ซึง่ ได้รบั
การตอบรับด้วยดีจากชุมชน ตลอดจนใช้การละเล่นของ ชาวจีนสมัยก่อน คือ ชิงช้า มาบริการนักท่องเที่ยวและ ระดมทุนจากการบริจาคเพื่อนำาเงินเหล่านั้นกลับมาพัฒนา และดูแลรักษาหมู่บ้าน เช่น การทำาความสะอาด การ จัดการขยะ ฯลฯ บ้านรวมไทย (ปางอุ๋ง) ทำาการเก็บข้อมูล ภูมปิ ญ ั ญาชุมชนในด้านต่าง ๆ เพือ่ เสริมสร้างความภาคภูมใิ จ ให้กบั กลุ่มเยาวชนได้เข้าใจที่มาของตนเองและบรรพบุรษุ ก่อนที่จะถูกกระแสจากคนภายนอกและสังคมเมือง มาเปลี่ยนแปลงแนวคิดและทัศนคติของเด็ก ๆ ในหมู่บา้ น พร้อมทั้งนำาเสนอข้อมูลผ่านศูนย์การเรียนรู้ชมุ ชน ที่ได้รบั ความร่วมมือจากทหารในการใช้สถานที่เป็นอย่างดี บ้าน ท่าตาฝั่ง แม่ฮอ่ งสอน ฝึกฝนเด็ก ๆ เพื่ออนุรกั ษ์วฒ ั นธรรม การเต้นจิกกริ จนสามารถนำาไปแสดงในสถานที่ต่าง ๆ ด้วยความภาคภูมใิ จในวิถชี วี ติ ของตน และใช้กจิ กรรมเป็น เครื่องมือในการสร้างความสามัคคีระหว่างกลุ่มเด็ก ๆ ใน
หมู่บ้าน เช่น การสร้างสนามกีฬาด้วยพลังของเด็กเล็ก ในระดับประถมทั้งสิ้น โดยมีผู้ใหญ่เป็นเพียงผู้ควบคุม การก่อสร้างและออกแบบ ตลอดจนขยับไปถึงการลุกขึ้น มาจัดระบบการจัดการขยะให้กับชุมชนที่ห่างไกลเมือง ของหมู่บ้านตนเอง เยาวชนบ้านผาแตก เชียงใหม่ รวม กลุ่มกันเพื่ออนุรักษ์ภาษาเขียนของชนเผ่าปกาเกอะญอ ที่นับวันจะสูญหายไปเหลือแต่ภาษาพูด ตลอดจนการ อนุรักษ์และเรียนรู้ที่มาของลายผ้าต่าง ๆ ในการถักทอ ของภูมิปัญญาชนเผ่า เพื่อนำาเสนอให้คนภายนอกได้ เรียนรู้และเข้าใจถึงคุณค่าทางวัฒนธรรมเหล่านี้ บ้าน ห้วยตองก๊อ แม่ฮ่องสอน นอกจากจะจัดกิจกรรมการ อนุรกั ษ์ภมู ปิ ญ ั ญาด้านการรำาดาบและเป่าเขาควายแล้ว ยังอนุรักษ์อาหารและเมนูท้องถิ่น ด้วยการสร้างความ ภาคภูมิใจให้กับเด็ก ๆ ในหมู่บ้าน ผ่านกระบวนการ สัมภาษณ์ เก็บข้อมูล และลงมือปฏิบัติด้วยตัวเด็ก ๆ พลังเยาวชน 20
เอง เช่นการหาวัตถุดิบที่ประกอบอาหาร พืชผักพื้นบ้าน สมุนไพรต่าง ๆ สั่งสมองค์ความรู้ภูมิปัญญาด้านอาหาร จนกระทั่งรู้จกั และเข้าใจวิถกี ารดำาเนินชีวติ ที่พ่งึ พาธรรมชาติ ของปู่ย่าตายาย และพ่อแม่ได้ อีกทั้งยังจัดกิจกรรมเวที แลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างเยาวชนในหมู่บา้ นกับเยาวชนที่ ลงไปศึกษาเล่าเรียนและใช้ชีวิตนอกหมู่บ้านตามตัวเมือง ต่าง ๆ เช่น แม่ฮ่องสอนและเชียงใหม่ ว่าพบเจอปัญหา อุปสรรค ความท้าทายอะไรบ้างต่อการดำาเนินชีวิต เพื่อ ความรู้ความเข้าใจของคนต่างวัฒนธรรม ส่งเสริมความ ภาคภูมิใจในวิถีชีวิตของชุมชนตนเอง และให้เยาวชนมี ภูมิคุ้มกันต่อการเลือกวิถีการดำาเนินชีวิตในอนาคต วิถีการดำาเนินชีวิตที่ส่งเสริมให้เกิดการจัดการ ทีด่ ตี อ่ ปัญหาสภาวะโลกร้อน ไม่จำาเป็นต้องหันกลับไปใช้ ชีวติ แบบโบราณดัง้ เดิม หรือปฏิเสธเทคโนโลยี ความทันสมัย ความสะดวกสบายต่าง ๆ และไม่จำาเป็นต้องเป็นวิถีการ ดำาเนินชีวิตแบบชนบทก็สามารถช่วยกันลดโลกร้อนได้
21 พลังเยาวชน
เพียงแต่ต้องเรียนรู้และเข้าใจถึงความเชื่อมโยงและ ผลกระทบจากการดำาเนินชีวติ ของเราว่าส่งผลให้โลกร้อน ในด้านใดและอย่างไรบ้าง การแก้ปญ ั หาลดโลกร้อนที่ดแี ละให้ผลเร็วที่สดุ ก็คือการเริ่มต้นปรับเปลี่ยนวิถีการดำารงชีวิตของตนเอง ให้ร้จู กั พอประมาณ ลดการบริโภคอย่างฟุ่มเฟือย ความ อยากมีอยากได้ และความสะดวกสบายบางสิ่งบางอย่าง ลง เช่น ลดการใช้รถยนต์ส่วนตัว ไปใช้บริการระบบ ขนส่งสาธารณะ ก็ถือว่าได้ช่วยลดโลกร้อนแล้ว เป็นต้น การปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตในระดับบุคคลและปัจเจก ก็เพื่อ สะท้อนไปสู่วถิ กี ารดำาเนินชีวติ ของสังคมในระดับที่ใหญ่ ขึ้น จนกระทั่งเป็นกระบวนการเปลี่ยนแปลงทางสังคมที่ เริ่มต้นมาจากจุดเล็ก ๆ และมาจากความร่วมมือของ ทุกคนในสังคม เป็นเสมือนกับการจุดประกายดาวดวง น้อย ๆ ที่ส่องสว่างทั่วท้องฟ้าได้อย่างพร้อมเพรียงและ สวยงามขึ้นเรื่อย ๆ ตลอดไป
ผลผลิตโครงการ
ท่องเที่ยวลดโลกร้อน โครงการสานพลังเยาวชน เสริมสร้าง สุขภาวะชุมชน ร่วมลดโลกร้อน ดำาเนินการ ร่วมกับเยาวชนจาก 50 ชุมชนทั่วประเทศ ซึ่งล้วนมาจากหมู่บา้ นท่องเที่ยวที่มที รัพยากร อย่างหลากหลาย เรียกได้ว่าตั้งแต่ภูเขา จวบจนถึงทะเล และมีกจิ กรรมท่องเทีย่ วทีเ่ น้น การแลกเปลี่ยนเรียนรู้วถิ ชี วี ติ ชุมชน ภูมปิ ญ ั ญา และวัฒนธรรมท้องถิ่น ซึ่งบูรณาการมาจาก ทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม การดำาเนิน วิถีชีวิตและการประกอบอาชีพภายในชุมชน เป็นส่วนใหญ่ ซึ่งเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม อย่างไรก็ตาม หากกิจกรรมท่องเที่ยวสามารถ แสดงให้เห็นถึงประโยชน์และความเชือ่ มโยง ว่ามีสว่ นช่วยลดสภาวะโลกร้อนได้ ก็จะทำาให้ เห็นถึงคุณค่าของการท่องเที่ยวว่าไม่ได้เป็น ผูส้ ร้างแต่ผลกระทบด้านลบต่อปัญหา
โลกร้อนเพียงอย่างเดียว2 การท่องเที่ยวโดยชุมชน หรือการท่องเที่ยวในหมู่บา้ น เป็นการ ท่องเที่ยวที่คอ่ นข้างแตกต่างกับการท่องเที่ยวทั่วไป โดยการท่องเที่ยว รูปแบบอื่นอาจจะเน้นการพักผ่อน การบริการ ความสนุกสนาน และ ความสะดวกสบาย แต่การท่องเที่ยวโดยชุมชนจะเน้นไปที่การแลก เปลี่ยนเรียนรู้วิถีชีวิตของคนท้องถิ่นบนทรัพยากรที่อุดมสมบูรณ์และ สวยงาม โดยนักท่องเที่ยวจะอยู่ภายใต้กฎระเบียบและกติกาที่ชุมชน กำาหนดและออกแบบไว้ ซึ่งอาจทำาให้นักท่องเที่ยวอาจถูกลดความ สะดวกสบายลง เช่น การไม่มีเครื่องปรับอากาศไว้บริการ การที่ต้อง ใช้สงิ่ อำานวยความสะดวกร่วมกับเจ้าของบ้านและชุมชน เช่น ห้องน้ำา และอื่น ๆ โดยสรุปคือหากนักท่องเที่ยวต้องการเข้าไปเที่ยวในชุมชน ก็ต้องปรับตัวเองให้เป็นส่วนหนึ่งของชุมชน เป็นสมาชิกชุมชนไปในตัว โดยไม่เรียกร้องสิ่งอำานวยความสะดวกและการบริการจากชุมชนมาก 2 องค์การท่องเที่ยวโลก (UNWTO) ระบุว่าอุตสาหกรรมท่องเที่ยวมีส่วนสร้างก๊าซเรือน กระจกอันเป็นสาเหตุสำาคัญของภาวะโลกร้อนร้อยละ 5 จากปริมาณการปลดปล่อยก๊าซ โดยรวมทั้งหมด หรือประมาณ 1,307 ล้านตันต่อปี : ที่มา UNWTO and UNEP (2007)
พลังเยาวชน 22
เกินความจำาเป็น ชุมชนท่องเที่ยวทั่วประเทศ จะมีความชำานาญ และประสบการณ์ในการจัดกิจกรรมที่คำานึงถึงผลกระทบ ต่อทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ตลอดจนการ บูรณาการวิถชี วี ติ และภูมปิ ญ ั ญาท้องถิ่นเข้าไปในกิจกรรม ท่องเที่ยวอย่างเชี่ยวชาญอยู่แล้ว แต่การบูรณาการประเด็น ลดโลกร้อนให้เป็นส่วนหนึ่งของกิจกรรมท่องเที่ยว ต้อง อาศัยเยาวชนที่มีองค์ความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการ เชื่อมโยงเรื่องโลกร้อน เช่น วิธีการบรรเทา การป้องกัน และแก้ไข ตลอดจนการปรับตัวในสภาวะโลกร้อน เป็น ผู้บูรณาการและดำาเนินกิจกรรมท่องเที่ยวดังกล่าว โดย เยาวชนจากบ้านรุ่งอรุณ แม่ฮ่องสอน เยาวชนบ้านถ้ำา เชียงใหม่ ได้จดั ทำาเส้นทางจักรยานเพื่อเที่ยวรอบหมู่บา้ น และป่าชุมชน ตลอดจนจัดหาจักรยานเพื่อรณรงค์ให้ นักท่องเที่ยวใช้จกั รยานท่องเที่ยวในพื้นที่ตา่ ง ๆ ของชุมชน
23 พลังเยาวชน
บ้านนาตีน กระบี่ ปรับเปลี่ยนวิธีในการท่องเที่ยวและ เรียนรู้วถิ ชี วี ติ ชุมชนจากเดิมที่ใช้รถยนต์ท่สี ้นิ เปลืองพลังงาน น้ำามัน เป็นการใช้จักรยาน และปรับปรุงเส้นทางให้มี ความสวยงามต่อการปั่นชื่นชมบรรยากาศรอบหมู่บ้าน เยาวชนเกาะสุกร ตรัง จัดฝึกอบรมยุวมัคคุเทศก์ เพื่อให้ เป็นเยาวชนตัวน้อย ๆ คอยให้บริการนักท่องเที่ยวใน การพาเที่ยวชมรอบเกาะ บนเส้นทางจักรยานที่ร่วมกัน คิดระหว่างกลุ่มท่องเที่ยวที่เป็นผู้ใหญ่และตัวเยาวชนเอง บ้านถ้ำารงค์ เพชรบุรี จัดปรับโปรแกรมท่องเที่ยวใหม่ ให้มีความสอดคล้องกับแนวทางในการลดโลกร้อน เช่น ส่งเสริมให้ชมุ ชนปลูกต้นไม้รอบหมูบ่ า้ นและให้นกั ท่องเทีย่ ว ร่วมกิจกรรมปลูกต้นไม้ทุกครั้งที่มาเที่ยวถ้ำารงค์ บ้าน สันติชล แม่ฮอ่ งสอน จัดกิจกรรมการออกกำาลังกายแบบ ชาวจีน เช่น กังฟู ไทเก๊ก ไว้ให้นกั ท่องเทีย่ วได้ออกกำาลังกาย ในยามเช้า และตลอดวัน สำาหรับผู้ท่ตี อ้ งการแลกเปลี่ยน
เรียนรู้เพิ่มเติม เป็นต้น ในความเป็นจริง กิจกรรมที่เยาวชนกำาลังปฏิบตั ิ อยู่ในหมู่บ้านหลายกิจกรรม คือการส่งเสริมลดสภาวะ โลกร้อนอยู่ในตัว เช่น การให้นักท่องเที่ยวร่วมปลูกป่า ทั้งป่าบกและป่าชายเลน การพักร่วมกับชุมชนที่เน้นความ เป็นอยู่ที่เรียบง่าย ไม่ต้องมีเครื่องปรับอากาศ การใช้ ผ้าขนหนูผืนเดียวตลอดระยะเวลาที่พักในชุมชนมากกว่า ที่จะเปลี่ยนและซักทุกวัน การใช้วัสดุต่าง ๆ ที่มาจาก ธรรมชาติเพื่อทำาหีบห่อ บรรจุภณ ั ฑ์ หรือเพื่อใช้ในกิจกรรม ท่องเที่ยว การใช้ซ้ำา เช่น การใช้ปิ่นโตใส่อาหารให้ นักท่องเทีย่ วเวลาล่องเรือ การประหยัดน้ำาและไฟในบ้านพัก การจัดการขยะทีม่ าจากการท่องเทีย่ ว ฯลฯ กิจกรรมเหล่านี้ ถือเป็นกิจกรรมทีม่ สี ว่ นช่วยลดปัญหาสภาวะโลกร้อนด้วยกัน ทั้งหมดทั้งสิ้น เพียงแต่ต้องเข้าใจและสามารถเชื่อมโยง ได้ถึง ที่มา-ที่ไป ของความสัมพันธ์ดังกล่าว ซึ่งชุมชนมี
ต้นทุนสูงและปฏิบัติเป็นกิจวัตรประจำาอยู่แล้วในการจัด กิจกรรมท่องเที่ยวรูปแบบนี้ เพียงแต่ยังไม่มีความรู้ความ เข้าใจถึงความสัมพันธ์ดังกล่าว โดยเยาวชนในหมู่บ้าน เหล่านี้จะเป็นกำาลังสำาคัญในการสร้างความรู้ความเข้าใจ ให้กับสมาชิกชุมชนและเป็นตัวอย่างที่ดีในวิถีปฏิบัติ จนผู้ใหญ่หรือมัคคุเทศก์ท้องถิ่นสามารถเชื่อมโยงและ นำาเสนอให้ผู้อื่นหรือนักท่องเที่ยวเห็นถึงคุณค่าของ การเลือกจุดหมายปลายทางเป็นหมู่บ้านท่องเที่ยวใด หมู่บ้านท่องเที่ยวหนึ่ง ว่ามีความหมายและความสำาคัญ ต่อตนเอง ต่อชุมชน และต่อสังคมโลกมากเพียงใด ในสภาวะที่เรากำาลังได้รบั ผลกระทบ ประสบปัญหาที่มา จากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศที่เป็นอยู่ทุกวันนี้
พลังเยาวชน 24
ผลผลิตโครงการ
โลกร้อนกับพลังงานทางเลือก การใช้พลังงานไม่ว่าจะเป็นภาคอุตสาหกรรม เกษตรกรรม การคมนาคมขนส่ง การใช้พลังงานใน ครัวเรือน ล้วนเป็นสาเหตุหลักของการปลดปล่อยก๊าซ คาร์บอนไดออกไซด์ออกสู่ช้นั บรรยากาศ และก่อให้เกิด ปัญหาสภาวะโลกร้อน วิถชี วี ติ ชุมชนในปัจจุบนั ต่างก็พ่งึ พา พลังงานในการดำารงชีวติ เป็นอย่างมาก ไม่วา่ จะเป็นไฟฟ้า น้ำามัน ก๊าซหุงต้ม และพลังงานอื่น ๆ ภายในครัวเรือน การรณรงค์ให้ประชาชนรู้จักใช้พลังงานอย่างประหยัด คุ้มค่า ภาครัฐได้มีการดำาเนินการมาโดยตลอด ไม่ว่า จะเป็นการรณรงค์ให้ใช้เครื่องใช้ไฟฟ้าที่มีฉลากประหยัด ไฟเบอร์ 5 การปิดไฟและเครื่องใช้ไฟฟ้าทุกครั้งที่ไม่ได้ ใช้งาน การใช้รถเมล์ หรือระบบขนส่งมวลชนมากกว่าใช้ รถส่วนตัว เป็นต้น
25 พลังเยาวชน
พลังงานทางเลือกเป็นหนทางหนึ่งที่กำาลังได้รบั ความสนใจ เพือ่ ใช้ทดแทนพลังงานจากปิโตรเลียม ไม่วา่ จะเป็นการใช้เซลล์สรุ ยิ ะเพื่อผลิตไฟฟ้าพลังงานแสงอาทิตย์ การใช้พลังงานหมุนเวียนต่าง ๆ เช่น ไบโอดีเซล ที่ผลิต ได้จากพืชที่ให้พลังงานได้ เช่น สบูด่ ำา ปาล์มน้ำามัน และ น้ำามันพืชเหลือใช้ เป็นต้น เยาวชนที่เห็นความสำาคัญ และเลือกทำากิจกรรมด้านการอนุรกั ษ์พลังงานและการใช้ พลังงานทางเลือกมีอยู่หลายหมู่บา้ นด้วยกัน อาทิ เยาวชน บ้านแม่กำาปอง เชียงใหม่ ทีจ่ ดั ทำาเส้นทางท่องเที่ยวที่เน้น การศึกษาด้านการอนุรักษ์พลังงานของชุมชน เช่น การ ใช้ไฮโดรพาวเวอร์ผลิตกระแสไฟฟ้าจากพลังงานน้ำาให้กบั ประชาชนทั้งหมู่บา้ น การผลิตน้ำาร้อน ตู้อบถนอมอาหาร จากพลังงานแสงอาทิตย์ เป็นต้น บ้านท่าข้าม จังหวัด
ตรัง กลุ่มเยาวชนเป็นกำาลังสำาคัญในการผลิตไบโอดีเซล จากน้ำามันมะพร้าวและน้ำามันพืชเหลือใช้ให้กับชุมชน นำาไปใช้ในการเกษตร บ้านนาชุมเห็ด จังหวัดตรัง ก่อสร้าง ที่พักที่เน้นการประหยัดพลังงานและการใช้พลังงานทาง เลือกในบริเวณสถานที่ดังกล่าว ตลอดจนการใช้เป็น สถานที่เพื่อศึกษาดูงานด้านการอนุรกั ษ์พลังงานของชุมชน เช่น การเผาถ่านประสิทธิภาพสูง โรงสีข้าวไบโอดีเซล บ้านพรมโลก นครศรีธรรมราช กลุ่มเยาวชนก่อสร้างขนำา ประหยัดพลังงานหรือที่พักสำาหรับนักท่องเที่ยวที่เน้นการ ใช้ชีวิตอย่างพอเพียง ประหยัดพลังงาน และอยู่คู่กับ ธรรมชาติ โดยเน้นการเรียนรู้จากประสบการณ์ตรงของ นักท่องเที่ยวที่มโี อกาสมาใช้บริการที่พกั ประหยัดพลังงาน และเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมแห่งนี้ เป็นต้น พลังงานทางเลือก ถือเป็นทางออกของการดำารง ชีวติ ในอนาคตที่เน้นการพึ่งพาธรรมชาติ ใช้ตน้ ทุนวัตถุดบิ จากธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมใกล้ตวั เน้นการหมุนเวียน และผลิตขึ้นใหม่ได้เรื่อย ๆ มากกว่าใช้พลังงานจากน้ำามัน ปิโตรเลียมที่นับวันจะหมดไปและก่อปัญหาด้านมลพิษ สิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะประเด็นปัญหาสภาวะโลกร้อน ไว้อย่างมาก อย่างไรก็ตาม การพัฒนาพลังงานทางเลือก พลังงานสะอาด พลังงานหมุนเวียน ยังต้องการความรู้ ความสามารถในการพัฒนาให้มปี ระสิทธิภาพและสามารถ ใช้งานทดแทนพลังงานจากปิโตรเลียมได้มากกว่าใน ปัจจุบนั ตลอดจนเทคโนโลยีท่จี ะรองรับการใช้งานพลังงาน เหล่านี้ยังมีไม่มากพอ เช่น รถยนต์ หรือเครื่องจักรที่ สามารถใช้พลังงานทางเลือกเป็นพลังงานในการเดินเครื่อง ได้ และสำาคัญที่สดุ คือการปรับเปลี่ยนทัศนคติของประชาชน
ที่มีมาอย่างยาวนาน ถึงการเห็นความสำาคัญ คุณค่า และประโยชน์ของพลังงานทางเลือก และไม่ยึดติดกับ น้ำามันปิโตรเลียมที่มีมาอย่างยาวนานให้หมดไป กลุ่มเยาวชนที่กล่าวถึงข้างต้นนี้ จะเป็นกำาลัง สำาคัญในการผลักดันครอบครัว ชุมชน และตนเอง ต่อ การใช้และบริโภคพลังงานอย่างประหยัด รู้คุณค่า เห็น ถึงปัญหาและความสำาคัญต่อการปรับเปลี่ยนทัศนคติและ พฤติกรรมต่อการบริโภคพลังงาน ทั้งจากปิโตรเลียมและ พลังงานทางเลือกอื่น ๆ ที่สามารถเชื่อมโยงไปสู่การช่วย ดูแลรักษาสภาวะแวดล้อมและปัญหาโลกร้อนให้บรรเทา เบาบางลงอย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล ด้วยพลัง ของเยาวชนคนตัวน้อย ๆ จากทั่วสารทิศของประเทศได้ อย่างเต็มภาคภูมิ
พลังเยาวชน 26
ผลผลิตโครงการ
สื่อสร้างสรรค์ต่อต้านโลกร้อน การรณรงค์ สื่อสารและประชาสัมพันธ์ เพื่อสร้าง การรับรู้ เพิ่มพูนองค์ความรู้ความเข้าใจให้กบั สาธารณชน จำานวนมาก ถือเป็นหัวใจสำาคัญประการหนึ่งของการ เริ่มต้นปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิตให้เป็นมิตรกับ สิ่งแวดล้อมและช่วยลดโลกร้อนของสังคม งานรณรงค์ จึงไม่ได้มีคุณค่าน้อยไปกว่างานด้านอื่น ๆ ที่เยาวชน แต่ละกลุ่มเลือกทำาหรือปฏิบัติ จุดเด่นของงานรณรงค์คือการใช้สื่อที่หลากหลาย ให้เข้าถึงกลุ่มเป้าหมายได้เป็นจำานวนมาก มีความ น่าสนใจ ไม่นา่ เบือ่ และสนุกสนานไปพร้อม ๆ กับเนือ้ หา และองค์ความรู้ที่ผู้รับสารจะได้รับ จุดนี้เองที่เป็นความ ท้าทายอย่างมากต่อเยาวชนที่เลือกนำาเสนอและใช้สื่อ เพื่อการสื่อสารสังคมให้มคี วามรู้ความเข้าใจต่อสถานการณ์ ปัญหา และแนวทางการป้องกันแก้ไขสภาวะโลกร้อน
27 พลังเยาวชน
ในปัจจุบัน เยาวชนบ้านปะอาว อุบลราชธานี เรียนรู้ภูมิปัญญา หนังประโมทัยจากผู้สงู อายุในหมู่บา้ น ตั้งแต่ประวัตศิ าสตร์ ความเป็นมา กระบวนการทำาตัวหนัง ตัวพระ ตัวนาง ฯลฯ การไหว้ครู การเชิดและการแสดงตามบทต่าง ๆ เพื่อให้ กลุ่มเยาวชนสามารถใช้หนังประโมทัยเป็นเครื่องมือ ในการสื่อสารกับสาธารณะและบูรณาการเรื่องราวของ สภาวะโลกร้อนไปสู่เนื้อหาของบทได้ เยาวชนกลุ่ม เด็กรักป่า สุรินทร์ เลือกใช้การผลิตภาพยนตร์สั้น เรื่อง “ด๋ง-หวัน” ที่สะท้อนชีวิตของเด็กยากจนสองคน ผู้ดูแล ยายที่ชราภาพมากแล้ว บวกกับการสอดแทรกประเด็น โลกร้อนเข้าไปในภาพยนตร์ตลอดเรื่อง เยาวชนบ้าน ทะเลนอก ระนอง ใช้ละครหุน่ ทีต่ นเองถนัดออกแสดงตาม โรงเรียนต่าง ๆ ในพื้นที่ เพื่อสื่อสารกับเด็ก ๆ ในโรงเรียน
เรื่องการจัดการขยะอย่างถูกวิธ ี และการทำาความเข้าใจเรื่อง ปัญหาสภาวะโลกร้อนอย่างง่าย เพื่อให้เด็กเล็กเข้าใจ กลุ่มเยาวชนบ้านปลาค้าว อำานาจเจริญ ได้สืบทอดและ เรียนรู้ฝึกฝนการแสดงหมอลำา จากรุ่นใหญ่ สู่รุ่นเยาวชน และรุ่นเล็ก จนฝีมืออยู่ในระดับแนวหน้า สามารถออก แสดงในงานต่าง ๆ ได้อย่างมีสีสัน สนุกสนาน ตลอดจน แต่งเพลงหมอลำาเกี่ยวกับโลกร้อน และนำาไปบอกเล่าสื่อสาร กับสาธารณชนผ่านการแสดงหมอลำาทุกครั้งที่มีโอกาส กลอนลำาเพลิน สานพลังเยาวชนฯ (มันสิตายนำาโลกฮ้อน) ( เกริ่น ) มันสิตายนำาโลกฮ้อน อุกยามนอนฮอด ยามนั่ง จักหว่าเป็นนำาหยัง หย่างข้างเหนือและข้างใต้ ปานไฟไหม้ฮ้อนจี่เผา เยาวชนเฮามาแก้ แลหาทางเข้า ซ้วนส่อย สานพลังกันใหญ่น้อย คอยสรรค์สร้างร่วมส่ง เสริม สุขภาวะให้ดีเพิ่ม เริ่มลดโลกร้อนหนอนำากัน ทั้ง กลางคืนและกลางวัน ให้ม่วนกัน อย่ามีฮ้อน ( เพลง ) โลกมันเปลี่ยนแปรผัน ทุกคืนวันนั้น นัง่ หลับนอน อยูไ่ ปไม่มคี วามสุข อยูไ่ ปไม่มคี วามสุข ไฟไหม้ ลุกทุกที่เดือดร้อน โลกเราไม่เหมือนแต่ก่อน มันแดด ฮ้อนน้ำาแห้งขอดขัง พวกเราเหล่าเยาวชน ทุกคนร่วมสาน พลัง เสริมสุขภาวะ เอาชนะโลกร้อนดั่งหวัง ทำากิจกรรม ต่าง ๆ ค่อยหาทางห่างร้อนผ่อนปรน ( เดิน ) คนเฮานี้ มีร่างกายดีจิตใจหมั่นเที่ยง ฟัง แต่เสียงหม่วนฟ้อน หนีฮ้อนอ่อนเพลีย ผัวเมียฮ้อนยาม นอนเปิดหน่าย เบิ่งนอนหงายเกลือกกลั้ว ผัวใกล้บ่อคลำา ลุกอาบน้ำายามค่ำายามคืน ฝืนอดนอนแผ่ลงกะหยังฮ้อน มา
ตอนนี้หนีฮ้อนบ่อไหวนอพวกแม่ใหญ่ นอพวกพ่อใหญ่ เฮาชาวไทยพี่น้อง มาแก้ส่อยกัน ทุกหมู่บ้านปลูกป่าพา ฝัน พลังงานทั้งหลายลดลงแพงไว้ เฮามาใช้มวลภูมปิ ญ ั ญา ลุงป้าแต่ก่อน มันสิลดโลกร้อน นอนสะท้านสั่นหนาว เดี๋ยวนี้ก้าวยุคใหม่ไทยเฮา เยาวชนโฮมกันสืบสานพลัง ไว้ กายใจฮ้อนยามหลับยามนอน แก้ผ้าแก้ผ่อน วังเขา หลอนต่อนซิ้น กินก้นก่นมัน การเลือกใช้สื่อเพื่อรณรงค์และสื่อสารกับสังคม ให้เกิดความรู้ความเข้าใจต่อปัญหาสภาวะแวดล้อมและ โลกร้อน จนนำาไปสู่แนวทางการปฏิบัติปรับเปลี่ยน พฤติกรรมการใช้ชีวิตให้สอดคล้องกับธรรมชาตินั้น อาจจะเป็นเรื่องที่วดั ผลได้ยาก แต่กใ็ ห้ผลด้านการรับรู้ท่ ี ค่อนข้างสูงต่อคนจำานวนมากและประหยัดค่าใช้จา่ ย โดย ส่วนสำาคัญที่สุดก็คือการทำาให้เห็นเป็นตัวอย่างแก่ผู้อื่น เช่น การลดการใช้ถุงพลาสติกในชีวิตประจำาวัน การ ปฏิเสธกล่องโฟม หรือการประหยัดพลังงาน ปิดน้ำา ปิด ไฟฟ้ายามที่ไม่ได้ใช้ ให้เห็นเป็นประจำาและสม่ำาเสมอ แก่ผอู้ นื่ หากผู้รณรงค์ไม่สามารถปฏิบตั แิ ละประพฤติตวั ให้เป็นแม่แบบที่ดีได้แล้วไซร้ การรณรงค์ใด ๆ ก็ยาก ที่จะเห็นผลของการเปลี่ยนแปลงได้ ซึ่งกลุ่มเยาวชนใน หลากหลายพื้นที่ ที่ได้ใช้สื่อสร้างสรรค์ในรูปแบบต่าง ๆ เพื่อการรณรงค์ลดโลกร้อน กำาลังประพฤติปฏิบตั ติ นอย่าง เข้มแข็ง เพื่อเป็นตัวอย่างที่ดีให้แก่ผู้อื่นเห็นและปฏิบัติ ตามอย่างสม่ำาเสมอ สมกับคำาว่า พลังเยาวชน พลัง แห่งการสร้างสรรค์สังคม ตลอดมา พลังเยาวชน 28
29 พลังเยาวชน
กรณีศึกษา 4 พื้นที่ดีเด่น ด้านการอนุรักษ์ ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม
ด้านการส่งเสริม และอนุรักษ์วัฒนธรรม
ด้านส่งเสริม การท่องเที่ยว และสุขภาวะชุมชน
ด้านนวัตกรรม และการใช้สื่อ สร้างสรรค์
พลังเยาวชน 30
31 พลังเยาวชน
พื้นที่ดีเด่นด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
โครงการพลังผึ้งรักษ์โลก (Bee Power Save the World)
กลุ่มพลังผึ้งรักษ์โลก เกิดขึ้นจากการรวมตัว ของเยาวชนในตำาบลบางน้ำาผึ้ง อำาเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ ตำาบลหนึ่งในพื้นที่บางกระเจ้า หรือกระเพาะหมู พื้นที่สีเขียวที่เรารู้จักกันดีในฐานะ ปอดของกรุงเทพมหานคร น้องหญิง นราวดี นวลสะอาด ประธานกลุ่มพลังผึ้งรักษ์โลกได้เล่าให้ฟังว่า “แรกเริ่ม เดิมทีงานพัฒนาในหมู่บา้ นจะเป็นหน้าที่ของผู้ใหญ่หรือ กลุ่มต่าง ๆ ของชุมชนและเยาวชนก็มีสิทธิเข้าร่วมใน กิจกรรมต่าง ๆ อย่างเต็มที่แต่ไม่ได้อยู่ในฐานะผู้คิด ริเริ่มสร้างสรรค์กิจกรรม จนกระทั่งเมื่อโครงการสาน พลังเยาวชนฯ ได้ชกั ชวนให้เยาวชนเข้ามามีบทบาท ใน การสร้างสรรค์และพัฒนาชุมชน ตามความต้องการ และความสนใจของเยาวชนเอง เยาวชนในหมู่บ้านจึง ไม่รอช้าที่จะรวมตัวกันภายใต้ช่อื กลุ่ม พลังผึ้งรักษ์โลก ที่จะสร้างสรรค์กจิ กรรมต่าง ๆ ให้กบั หมู่บา้ นตามแนวคิด ที่เยาวชนมั่นใจว่าจะทำาได้” โดยกำาลังสำาคัญผู้ชักชวนและรวบรวมผึ้ง
ตัวน้อย ๆ ที่กระจายอยู่ตามมุมต่าง ๆ ของชุมชน คือ ภา หรือ สุธาสินี ชัยเขื่อนขันธ์ นักพัฒนาชุมชนประจำา ตำาบล โดยภาได้เล่าให้ทมี งานฟังว่า “เมือ่ พีเ่ ลีย้ งโครงการ เข้ามาพูดคุยกับชุมชนถึงแนวทางในการพัฒนาเด็กและ เยาวชนผ่านโครงการสานพลังเยาวชนฯ ภาในฐานะ นักพัฒนาชุมชน จึงออกประสานงานกับกลุ่มก้อน ต่าง ๆ ในชุมชน เพราะบางน้ำาผึ้งมีบุคลากรที่เก่งและ มีศกั ยภาพมาก ก็ตดิ ต่อผ่านกลุม่ ผูใ้ หญ่เหล่านี ้ จนกระทัง่ ตามหาผึ้งตัวน้อย ๆ ได้เยอะพอสมควร และภาก็ เห็นด้วยกับแนวทางของโครงการที่ว่าต้องการเยาวชน ทีม่ จี ติ สาธารณะ อาสาสมัครเข้ามาทำางาน การคัดเลือก เชิญชวนของภา จึงไม่มกี ารบังคับ เมื่อรวบรวมเยาวชน ได้จำานวนหนึ่งแล้ว จึงจัดประชุมร่วมกับที่ปรึกษาเพื่อ ระดมสมองถึงกิจกรรมที่เยาวชนต้องการทำาให้กบั หมู่บา้ น โดยให้เยาวชนเป็นหลักในการแสดงความคิดเห็น เพราะ เขาต้องเป็นผู้ลงมือปฏิบัติเอง” พลังเยาวชน 32
“สำาหรับกิจกรรมการจัดการขยะ เนื่องจาก ชุมชนบางน้ำาผึ้งมีตลาดน้ำาบางน้ำาผึ้งที่โด่งดังมาก เมื่อมีนกั ท่องเที่ยวจำานวนมาก ปัญหาขยะก็ตามมา กลุ่มเยาวชนจึงได้คิดถึงแนวทางในการจัดการขยะ ที่กำาจัดยากเช่นขวดพลาสติก นำามาประดิษฐ์เป็น แจกันและกระถางต้นไม้ สิ่งที่เห็นเด่นชัดของงาน ประดิษฐ์นี้คือ การใช้ประโยชน์ได้จริง ไม่ใช่ “การ ย้ายขยะจากแหล่งหนึ่ง ไปอยู่ในอีกแหล่งหนึ่ง” โดย ทำาบ้านขยะที่รับบริจาค เฉพาะขวดพลาสติก ซึ่งก็ ยังพบปัญหาและอุปสรรคอยู่บ้าง เช่น นักท่องเที่ยว ไม่ได้ท้งิ แต่เฉพาะขวดลงถัง แต่ท้งิ ขยะอื่น ๆ มากมาย ลงไปด้วย ทำาให้เราต้องมาจัดการขยะเหล่านี้อีกที หนึ่ง” น้องเนตร สปันนา นวลสะอาด หนึ่งในทีม เยาวชนเล่าให้ฟังพลางถอนหายใจ สำาหรับแม่ค้าในตลาด กลุ่มเยาวชนได้ ทำาการประชาสัมพันธ์และขอความร่วมมือผ่านการ ประชุมประจำาเดือนของกลุ่มแม่คา้ ที่จดั ขึ้นโดย อบต. ถึงการลด ละ เลิก บรรจุภณ ั ฑ์ท่ที ำาลายสิ่งแวดล้อม หรือย่อยสลายยาก เช่น ถุงพลาสติก โดยร้านค้า ที่เข้าร่วมรายการจะทำาการลดราคาสินค้าให้กับ นักท่องเทีย่ วทีม่ าซือ้ ของแล้วนำาถุงใส่ของมาเองหรือไม่ ขอรับถุงพลาสติก โดยน้อง ๆ กลุ่มเยาวชน ได้ กล่าวว่า “กิจกรรมนี้ได้รับความสนใจเป็นอย่างดี จากร้านค้าในตลาดน้ำา ถึงแม้จะยังไม่ท้งั หมดก็ตาม แต่ก็ถือเป็นแรงผลักดันให้เยาวชนทำางานต่อไป เพราะอย่างน้อยก็แสดงให้เห็นว่า มีคนเห็นด้วยกับ สิ่งที่พวกเราคนตัวเล็ก ๆ ได้คิดและลงมือทำา บาง
33 พลังเยาวชน
ร้านถึงกับเลิกใช้พลาสติก แต่หันมาใช้วัสดุธรรมชาติ เช่น ใบตองแทน เราก็แอบปลื้มใจอยู่ไม่น้อย” เด็ก หลายคนแย่งกันเล่าและกล่าวทิ้งท้าย กิจกรรมสุดท้ายที่ กลุ่มพลังผึ้งรักษ์โลก ได้ สร้างสรรค์ขึ้น คือการต่อยอดพัฒนายุวชนคนรุ่นใหม่ ให้มีองค์ความรู้ เข้าใจท้องถิ่น รักบ้านเกิด และเห็น ความสำ�คัญของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ด้วยการจัดค่ายเยาวชนในวันสำ�คัญต่าง ๆ จัดฝึกอบรม เชิงปฏิบัติการอย่างต่อเนือ่ ง ให้เด็กได้มโี อกาสปลูกป่า พากลุม่ นักเรียนเข้าสวนป่าเรียนรูเ้ รือ่ งราวของธรรมชาติ และประโยชน์จากป่า โดยกิจกรรมทัง้ หมด กลุม่ เยาวชน พลังผึ้งรักษ์โลก เป็นผู้บริหารจัดการด้วยตนเอง แม้ กระทั่งการเป็นวิทยากรตามฐานให้ความรู้ต่าง ๆ กลุ่ม เยาวชนก็ดูแลกันเอง
เมื่อเยาวชนต้องการสร้างเยาวชน น้องฟ้ายังกล่าวต่อเนือ่ งว่า “นอกจากกิจกรรม หลัก ๆ ตามแผนงานแล้ว กลุม่ ของพวกตนยังมีแนวคิด ที่ต้องการสร้างคนรุ่นใหม่ เยาวชนรุ่นเล็กอีกรุ่นหนึ่งให้ สามารถต่อยอดแนวคิด ร่วมเป็นสมาชิก พัฒนาศักยภาพ ความรู้ความสามารถ จนเป็นกำ�ลังสำ�คัญให้กับกลุ่ม พลังผึ้งรักษ์โลกได้ กลยุทธ์ทกี่ ลุม่ เยาวชนโดยการนำ�ของน้องฟ้าใช้ ก็งา่ ย ๆ ไม่ได้ยงุ่ ยากอะไร อยูท่ คี่ วามเชือ่ มัน่ และศรัทธา ต่อเด็ก ๆ เหล่านี้ ด้วยการมอบหมายภารกิจที่สำ�คัญ ต่าง ๆ เช่น เป็นอาสาสมัครเก็บขยะในตลาดน้ำ� ให้กบั
น้อง ๆ ได้ทำ� “เพื่อน ๆ เห็นผมมาลงเรือเก็บขยะ ช่วงวันเสาร์ – อาทิตย์ ก็หัวเราะว่าไม่มีอะไรจะทำ� แล้วหรือ ผมก็น้อยใจนะ บางทีก็อาย แต่ก็ยังอยาก จะทำ�ต่อไป” เด็กน้อยรุ่นเล็กคนหนึ่ง กล่าวให้ฟัง ระหว่างสนทนา หรือไม่ว่าจะเป็นการวางแผนเก็บ ขยะรีไซเคิลจากหมู่บ้านต่าง ๆ ในตำ�บลบางน้ำ�ผึ้ง แล้วนำ�ไปขายให้รา้ นรับซือ้ ของเก่า โดยปล่อยให้คดิ ระบบบริหารจัดการ บัญชีต่าง ๆ ด้วยตนเอง ดูแล กันเอง และสุดท้ายแล้วรายได้ส่วนหนึ่งจะเป็นของ เยาวชนเหล่านี ้ การให้โอกาสเยาวชนรุ่นใหม่ได้เป็น วิทยากรกลุ่มตามฐานการเรียนรู้ต่าง ๆ จากทีแรกก็ ดูรุ่นพี่ทำ�ไปก่อน หลัง ๆ ก็มอบหมายให้ดูแลและ สร้างทีมกันเอง เรียกว่า ค่อย ๆ ฝึก ค่อย ๆ ปั้น จนเขาแข็งแรงทางความคิด สมบูรณ์ทางการปฏิบัต ิ ก็ให้โอกาสเต็มที่ ปัจจุบนั กลุม่ เยาวชนพลังผึง้ รักษ์โลก มีสมาชิก รุน่ ใหม่ไฟแรงเหล่านี้ มากกว่า 20 คน และยังคงเป็น กำ�ลังสำ�คัญให้การทำ�งานต่าง ๆ ของชุมชนมาอย่าง ต่อเนื่อง
พลังเยาวชน 34
35 พลังเยาวชน
เมื่อผู้ใหญ่ให้โอกาส กับบทบาทของที่ปรึกษา แนวคิดในการสร้างคนรุ่นใหม่มาทดแทน เติม เต็มกลุ่ม Bee Power Save the World หรือพลัง ผึ้งรักษ์โลก ให้มีเยาวชนหลายๆ รุ่นนี้ ส่วนหนึ่งได้รับ การสั่งสมทางความคิดมาจากที่ปรึกษาของเยาวชน ทีใ่ ห้ โอกาสในการทำางาน วางแผน และไม่ครอบงำาทางความ คิด แต่จะให้เวลาในการให้ข้อคิดเห็น เสนอแนะ และให้ กำาลังใจต่อการประชุมอยู่เสมอ “บางครั้งผมก็ด่าตรง ๆ เพื่อกระตุ้นเตือนเด็ก ๆ เหล่านี้ให้มีความรับผิดชอบ มากขึ้น ปฏิบัติงานให้เป็นไปตามแผนงาน เพราะเด็ก ๆ ก็จะมีทั้งเรียนและกิจกรรมอื่น ๆ ที่อยู่ในวัยของพวกเขา หากไม่สามารถจัดการเวลาได้ ก็จะทำาให้ลำาบากในตอน ท้าย จนกระทั่งไม่อยากทำาอะไรต่อ แต่ผมจะไม่เป็นคน ลงมือทำาแทนเด็ดขาด เด็ก ๆ เป็นผู้คิดเองมาตั้งแต่ต้น ก็ตอ้ งลงมือพิสจู น์ความสามารถด้วยตนเอง” นายกสำาเนาว์ รัศมิทัต นายกองค์การบริหารส่วนตำาบลบางน้ำาผึ้ง ในฐานะที่ปรึกษาคนหนึ่ง กล่าวไว้อย่างน่าสนใจ สิ่งสำาคัญอีกประการหนึ่งของกลุ่มเยาวชนที่ได้ รับความสำาเร็จมากมายนี้ คือ การมีที่ปรึกษาที่เข้าใจ บทบาทของการเป็นที่ปรึกษา และคอยสนับสนุนเยาวชน เป็นอย่างดี ไม่ว่าจะเป็นนายกสำาเนาว์ รัศมิทัต นายก
อบต.บางน้ำาผึง้ เกรียงศักดิ ์ วรรณฉวี ประธานสภาองค์การ บริหารส่วนตำาบลบางน้ำาผึง้ สมศักดิ์ สำาลีรตั น์ ปราชญ์ เกษตรของแผ่นดินจังหวัดสมุทรปราการ กำานัน ผูใ้ หญ่บา้ น ผ.อ.อุษณีย ์ ขำาดวง ผูอ้ ำานวยการโรงเรียนวัดบางน้ำาผึ้งใน “แรกเริ่มเดิมที เมื่อเราต้องการที่ปรึกษาให้กับเยาวชน ก็มกี ารติดต่อทำาความเข้าใจ และเรียนเชิญหลาย ๆ ท่าน ซึ่งก็ให้ความร่วมมือเป็นอย่างดี และการแต่งตั้งคณะ ที่ปรึกษานี้ก็ไม่ได้ทำากันเล่น ๆ หรือใส่ให้มีจำานวนมาก ไว้ก่อน แต่ทุกท่านที่เข้ามาเป็นที่ปรึกษาให้กับเยาวชน ได้ลงแรง ลงพลังเต็มที่ ในบทบาทที่แต่ละคนจะช่วยได้ เช่น นายกฯ เป็นคนนำาเด็ก ๆ ให้มโี อกาสในการแลกเปลีย่ น ในเวทีประชุมกลุ่มแม่ค้าในตลาดน้ำา กำานันท่านช่วยให้ แง่คิดและองค์ความรู้ต่อการอนุรักษ์สวนป่า ดิฉันก็สอน ให้เด็กๆ เห็นถึงการจัดการโปรแกรมให้นกั ท่องเที่ยวเวลา เขามาเที่ยวชมบ้านเรา เรียกได้วา่ ที่ปรึกษาแต่ละคนของ บางน้ำาผึง้ หากได้รบั ตำาแหน่งที่ปรึกษาแล้ว ก็ได้เสียสละ เวลา และช่วยกันดูแลเด็ก ๆ เต็มที่ ตามความสามารถ ของแต่ละคน” ผู้ใหญ่อาภรณ์ พานทอง อดีตผู้ใหญ่บา้ น หมู่ที่ 3 คนเก่งกล่าว พลังเยาวชน 36
37 พลังเยาวชน
เมื่อผึ้งแสดงพลัง ความฝันก็จับต้องได้
ปัจจุบันนี้ กลุ่มเยาวชนชุมชนบางน้ำาผึ้งมี ความภาคภูมใิ จในผลงานที่ตนเองได้วาดฝันไว้ต้งั แต่ แรก ไม่ว่าจะเป็น การเพิม่ พืน้ ทีส่ วนป่า การอนุรกั ษ์ พันธุพ์ ชื การสร้างแนวทางในการจัดการขยะในตลาด น้ำา การสร้างเยาวชนคนรุ่นใหม่เพื่อสานงานต่อไปใน อนาคต และที่มากกว่านั้น คือ การได้รบั การยอมรับ เป็นอันมากจากชุมชนในการปฏิบัติกิจกรรมต่าง ๆ ที่เมื่อก่อนจะอยู่ในมือของผู้ใหญ่ ไม่วา่ จะเป็นการจัด งานใหญ่ของชุมชน การร่วมเป็นส่วนหนึ่งของการ ผลักดันให้ชุมชนเป็นตำาบลปลอดขยะ ซึ่งกำาลังเป็น แผนงานชิ้นใหม่ที่ท้าทายเยาวชน และคนในชุมชน เป็นอันมาก แต่กป็ ฏิเสธไม่ได้วา่ แรงบันดาลใจเหล่านี้ ส่วนหนึ่งมาจากการแสดงพลังที่มุ่งมั่นของเยาวชน จนกระทั่งผู้ใหญ่ในชุมชนมีความภาคภูมิใจ วางใจ ในอนาคตของชุมชนให้อยู่บนบ่า จากคนรุ่นใหญ่ ไปสู่คนรุ่นใหม่ ได้อย่างเต็มภาคภูมิ กลุ่มเยาวชนพลังผึ้งรักษ์โลกเหล่านี้ไม่ได้ ดูแลรักษาสิ่งแวดล้อม ทำานุบำารุงรักษาต้นกล้าที่ลงแรง ปลูกใหม่ให้กับสวนป่าชุมชนเพียงอย่างเดียว แต่ยัง เพาะบ่ม “ต้นกล้าเยาวชน” จากรุ่นสู่รุ่น ให้เจริญ เติบโตอย่างมีคณ ุ ภาพไปพร้อม ๆ กับป่าที่จะงอกงาม และสร้างคุณประโยชน์ตอ่ สังคมส่วนรวมอย่างเข้มแข็ง ต่อไป พลังเยาวชน 38
39 พลังเยาวชน
พื้นที่ดีเด่นด้านการส่งเสริมและอนุรักษ์วัฒนธรรม
โครงการเยาวชนบ้านห้วยตองก๊อ
กลุ่มเยาวชนห้วยตองก๊อ ต.ห้วยปูลิง อ.เมือง จ.แม่ฮ่องสอน บ้านห้วยตองก๊อ เป็น ชุมชนชาวปกาเกอะญอ อยู่ใน หุบเขาค่อนข้างห่างไกลจาก ตัวเมือง เข้า – ออก ชุมชนลำาบาก ตั้งอยู่ใน ต.ห้วยปูลิง อ.เมือง จ.แม่ฮ่องสอน ที่ยังคงมีวิถีชีวิต พึ่งพิงธรรมชาติสงู ใช้พลังงานแสง อาทิตย์ เพื่อผลิตไฟฟ้าให้แสงสว่าง ใช้ฟืนจากป่าชุมชนในการหุงหา อาหาร ให้พลังงานและความอบอุ่น ใช้น้ำาจากลำาธารและผันเข้าหมู่บา้ น เป็นระบบประปาภูเขา แต่ชุมชน ที่อยู่ไกลเมืองขนาดนี้ ก็ยงั หนีไม่ พ้นกระแสความเปลี่ยนแปลง ที่ โหมพัดเข้าสู่หมู่บ้าน เยาวชนเริ่ม ออกจากหมู่บ้านหันหน้าเข้าหา เมืองแม่ฮอ่ งสอนหรือเชียงใหม่ เพื่อ แสวงหาโอกาสในการประกอบ อาชีพ ต้องการมีวิถีชีวิตแบบคน เมือง ละทิ้งรากเหง้าและวัฒนธรรม ของตนเอง พลังเยาวชน 40
เสรีทอง ศักดิ์คีรีงาม ประธานกลุ่มเยาวชนบ้าน ห้วยตองก๊อ ก็เป็นหนึ่งในนั้นเช่นกัน โดยเสรีทองได้เข้าไป ใช้ชวี ติ และหางานทำาในเมืองเมื่อหลายปีกอ่ น จนเริ่มรู้สกึ ว่าชีวติ ในเมืองมีแต่ความวุ่นวาย และไม่ได้ดไี ปกว่าบ้าน ของตัวเองที่อยู่ไกลความเจริญเหล่านี้ จึงหันหน้ากลับสู่ หมู่บ้านและประกอบอาชีพการเกษตร ใช้ชีวิตอย่าง พอเพียงอยู่ในชุมชน เสรีทองสังเกตเห็นความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น ในหมู่บ้านว่าไม่ได้แตกต่างไปจากในวัยที่เขาต้องการ
41 พลังเยาวชน
แสวงหาความสะดวกสบายจากชีวิตในเมือง แต่จะมี สักกี่คนที่เรียนรู้ชวี ติ ภายนอกแล้วหันกลับมาหมู่บา้ นและ เป็นกำาลังสำาคัญในการพัฒนาชุมชนของพวกเขาให้ดีขนึ้ เขาจึงได้นำาเรื่องราวและมุมมองเหล่านี้แลกเปลี่ยนกับ ที่ประชุมกลุ่มท่องเที่ยวและผู้หลักผู้ใหญ่ในชุมชน เพื่อ ก่อตัง้ กลุม่ เยาวชนบ้านห้วยตองก๊อขึน้ และร่วมพัฒนากิจกรรม ภายใต้โครงการสานพลังเยาวชนฯ เมื่อโอกาสมาถึง เวทีการพัฒนาโครงการ ประกอบด้วยหลายฝ่าย คือ กลุ่มเยาวชน สมาชิกกลุ่มท่องเที่ยว ที่ปรึกษา และ
สมาชิกชุมชน เพือ่ แลกเปลีย่ นพูดคุยและวิเคราะห์ถงึ สิง่ ที่ ชุมชนกำาลังประสบปัญหา ความท้าทายต่าง ๆ ตลอดจน สิ่งที่ต้องการอนุรักษ์ฟื้นฟู โดยข้อสรุปมุ่งเน้นไปที่การ ส่งเสริมให้เยาวชนในชุมชนได้เรียนรู้และเข้าใจในวิถชี วี ติ และวัฒนธรรมชนเผ่าที่เข้าถึงเข้าใจได้ง่าย ซึ่งประกอบ ไปด้วยกิจกรรมการจัดทำาฐานข้อมูลด้านอาหารตามฤดูกาล การเรียนรู้ศิลปะชนเผ่า (เป่าเขาควายและการรำาดาบ) เพื่อให้เข้าใจถึงวิถีชีวิตของชาวปกาเกอะญอที่พึ่งพิงและ อาศัยอยู่ท่ามกลางธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ที่จะเน้น
การลงมือปฏิบตั จิ ริงด้วยกลุ่มเด็ก ๆ และกิจกรรมสุดท้าย คือ เวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ที่ต้องการให้คนต่างวัยได้ ถ่ายทอดประสบการณ์และองค์ความรู้ตา่ ง ๆ ให้เยาวชน คนรุ่นหลังได้นำาไปสืบทอดหรือเข้าใจได้ และการแลก เปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างคนต่างวิถี ที่ไปใช้ชีวิตอยู่ในเมือง เพื่อแลกเปลี่ยนประสบการณ์การใช้ชีวิตในสังคมเมือง ให้กบั เยาวชนที่ใช้ชวี ติ อยู่ในหมู่บา้ นได้เรียนรู้และเข้าใจ
พลังเยาวชน 42
เมื่ออาหารคือรากฐานสำาคัญ ของการเรียนรู้ กลุ่มเป้าหมายของโครงการที่กลุ่มเยาวชนบ้าน ห้วยตองก๊อต้องการพัฒนาขึ้น คือ เยาวชนในระบบการ ศึกษา ระดับชั้นประถมศึกษาตอนปลาย มัธยมศึกษา ตอนต้น และเยาวชนที่อยู่นอกระบบการศึกษา ให้มี โอกาสได้เรียนรู้อย่างเข้าใจถึงวิถชี วี ติ ของบรรพชนทีพ่ ง่ึ พา อาศัยอยู่กับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กิจกรรมแรกคือการเก็บข้อมูลอาหารตาม ฤดูกาลของชุมชน โดยการสัมภาษณ์กลุ่มบ้านต่าง ๆ ด้วยตัวของเด็ก ๆ เอง ทีมแกนนำาเยาวชนให้ความสำาคัญ กับกระบวนการสัมภาษณ์โดยให้เด็ก ๆ เป็นผู้สมั ภาษณ์ อย่างละเอียดทีละบ้าน เล่าทีละอย่าง อรรถาธิบายถึง การปรุง และวัตถุดิบ กระบวนการเหล่านี้ทำาให้เด็ก ๆ ในหมู่บ้าน ได้เห็นถึงที่มาของวัตถุดิบต่าง ๆ ซึ่งล้วน แล้วแต่เป็นของที่สามารถหาได้จากป่าและพื้นที่เกษตรกรรม รอบหมู่บ้านทั้งสิ้น!! ไม่ว่าจะเป็นสมุนไพรที่ปลูกในไร่ สวน เห็ด ฟักทอง ข้าวโพด ผักนานาชนิดที่สามารถ หาได้จากป่าใกล้บา้ น แหล่งโปรตีนสำาคัญก็มาจากหมู จากไก่ ที่เลี้ยงไว้ โดยชุมชนมีกฎระเบียบเคร่งครัดถึง การห้ามล่าสัตว์ป่ามาเป็นอาหารหรือเพื่อการอื่นโดย เด็ดขาด
43 พลังเยาวชน
“เมนูอาหารในทุกฤดูกาลของชุมชนห้วยตองก๊อ ต่างใช้ วัตถุดบิ ที่มาจากชีวติ ความเป็นอยู่ทา่ มกลางธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ที่สมบูรณ์” ข้อเท็จจริงนี้ถูกส่งต่อผ่านการเรียนรู้ด้วยความเข้าใจ ของเด็ก ๆ ในหมู่บ้าน ซึ่งเมื่อเด็ก ๆ เข้าใจเช่นนี้แล้วก็ไม่ใช่เรื่อง ยากในการส่งเสริมให้เขาเหล่านั้นเห็นคุณค่า คุณประโยชน์ของ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมรอบตัว พลังเยาวชน 44
รำาดาบและเป่าเขาควาย ความงดงามที่แทบจะเลือนหาย อีกกิจกรรมหนึ่งที่มสี สี นั ไม่แพ้กนั คือ การสืบทอด ภูมปิ ญ ั ญาการรำาดาบและเป่าเขาควาย ซึ่งมีความสัมพันธ์ ต่อวิถีชีวิตชนเผ่าชาวกะเหรี่ยงในอดีตเป็นอย่างมาก ชาวห้วยตองก๊อจะเป่าเขาควายในช่วงเริ่มต้นฤดู เกี่ยวข้าว เพื่อแสดงความเคารพต่อแม่โพสพ ในพิธที ำาขวัญ ข้าว และเป่าเพื่อไล่สัตว์ร้ายในท้องไร่ท้องนายามเช้าตรู่ เพราะสมัยก่อนมีสัตว์ป่าชุกชุมทั่วไป การเป่าจะเป็นการ ไล่สัตว์เหล่านี้ให้หนีไปไกลจากไร่นาก่อนที่ชาวบ้านจะ เข้าไปเก็บเกี่ยวข้าว การรำาดาบสำาหรับพวกเขาคือศิลปะป้องกันตัว เพราะในป่ารอบหมู่บ้านมีสัตว์ป่าชุกชุม และมีอันตราย ต่าง ๆ อยู่รอบด้าน ไม่ว่าจะเป็นโจร หรือสัตว์ดุร้าย ครั้น ยุคปัจจุบัน สถานการณ์และสิ่งแวดล้อมเปลี่ยนไปทำาให้ วิถชี วี ติ และวัฒนธรรมเหล่านี้เริ่มเงียบหายไปและไม่มคี วาม จำาเป็นเหมือนสมัยก่อน แต่วิสัยทัศน์ของกลุ่มเยาวชน โดยเฉพาะเสรีทองได้สะท้อนไว้อย่างน่าสนใจว่า “เราสามารถ สืบทอดและเก็บภูมิปัญญาเหล่านี้ไว้ได้ ถึงแม้จะไม่ได้ใช้ เพื่อประโยชน์เหมือนในอดีตแล้วก็ตาม แต่เป็นประเพณี และวัฒนธรรมที่เป็นเอกลักษณ์ท้องถิ่น เป็นสิ่งที่น่า ภาคภูมิใจหากสามารถสืบทอดและเก็บไว้ให้เรียนรู้ได้ ก็ไม่ใช่สิ่งเสียหายอะไร และน่าภาคภูมิใจเสียด้วยซ้ำา” ทีมเยาวชนจึงเริ่มกิจกรรมนี้ด้วยการสืบค้น
45 พลังเยาวชน
ภูมปิ ญ ั ญาและองค์ความรู้ท่มี อี ยู่ หาครูท่มี คี วามสามารถ รับหน้าที่ถ่ายทอดให้กับเยาวชน โดยแบ่งการเรียนรู้ ออกเป็นช่วงเย็นในวันปกติ และทั้งวันในช่วงวันหยุด เสาร์ – อาทิตย์ ใช้อาศรมในหมู่บ้านเป็นที่ฝึกปรือ ฝีมือ การถ่ายทอดให้กับเยาวชนได้ผู้เฒ่าในหมู่บ้าน มาเป็นครู การเรียนรู้จะเริ่มต้นด้วยการเล่าถึงประวัติ ความเป็นมาของศิลปะป้องกันตัวและการใช้ดาบให้ เด็ก ๆ ได้ฟังและเข้าใจก่อนที่จะเริ่มต้นการฝึกด้วย ดาบไม้ เรียนรู้การรำาดาบด้วยท่วงท่าต่าง ๆ ทีละท่า จนคล่องแคล่ว จึงเริ่มใช้ดาบจริง การฝึกใช้เวลา 2-3 เดือน เพื่อให้ม่นั ใจว่าเด็ก ๆ มีทกั ษะและความสามารถ ในระดับหนึ่งแล้ว ก็จะทำาพิธนี ำาไปฝึกในป่า อีก 7 วัน ก็จะถือว่าเสร็จสิ้นขั้นตอนกระบวนการถ่ายทอด โดย ขั้นตอนสุดท้ายนี้จะสงวนไว้เฉพาะผู้ชายเท่านั้น แต่ การฝึกในหมู่บ้านจะสามารถฝึกได้ทั้งชายและหญิง สำาหรับการเป่าเขาควายก็เช่นเดียวกัน ครูผู้ สั่งสอนจะเริ่มต้นด้วยการเป่าให้ฟงั ก่อน แล้วสอบถาม ถึงความรู้สึกที่ได้ยินว่าเป็นเช่นไร จากนั้นจึงให้เด็ก ๆ ได้ฝกึ ทำาตาม เพราะการเป่าเขาควายไม่มตี วั โน้ตกำากับ แต่เป็นการเป่าผ่านความรู้สึก เปล่งออกมาเป็นเสียง สำาเนียงที่มีเสน่ห์และเอกลักษณ์เฉพาะตัว
เมื่อศิลปะ คือการฝึกจิต คุณูปการที่สำาคัญประการหนึ่ง ของการฝึกรำาดาบและการเป่าเขาควาย คือการฝึกสมาธิ ซึ่งเป็นภูมิปัญญาของ ผู้ฝึกสอน โดยได้ให้มุมมองไว้อย่างน่า สนใจว่า “การฝึกรำาดาบต้องใช้สมาธิสงู ต้องตัง้ ใจ จิตไม่แกว่ง ไม่กังวลกับเรื่อง อืน่ การเป่าเขาควายก็เช่นกัน จะทำาให้ เด็ก ๆ มีสมาธิ คอยฟังเสียงที่ตนเองเป่า ว่าจะออกมาเป็นทำานองใด มีคนเข้าใจ หรือสนใจไหม และสมาธิที่ว่านี้ เมื่อฝึก ให้ดกี จ็ ะมีประโยชน์กบั ตัวของเขาเอง ทัง้ ในการเรียนและในชีวิตประจำาวัน” ซึ่ง มุมมองจากอาจารย์ผ้สู อนสั่งนี ้ ได้รบั การ ยืนยันจากลูกศิษย์ผู้ร่ำาเรียนวิชาการฝึก ดาบว่า “การฝึกรำาดาบทำาให้ผมมีความ ตั้งใจมากขึ้น มีสมาธิ มีความมั่นใจ มากขึน้ ทุกครัง้ ทีไ่ ด้รำาดาบ ใจผมจะจดจ่อ อยู่กับมัน หลังจากรำาดาบเสร็จ เวลา อยู่บ้านรู้สึกว่าตนเองตั้งใจทำางาน ทำา การบ้านก็จะตั้งใจมาก” พลังเยาวชน 46
เวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ โอกาสของคนต่างวัย หัวใจต่างวิถี
กิจกรรมที่โดดเด่นอีกกิจกรรมหนึ่ง คือเวทีแลก เปลี่ยนเรียนรู้ ระหว่าง “คนต่างวัยต่างวิถี” โดยเสรีทองให้ มุมมองไว้ตั้งแต่ต้นว่า “ตนเคยไปใช้ชีวิตในเมือง จึงเห็น ภาพของความเป็นเมือง เห็นข้อดี ข้อเสีย แล้วจึงตัดสินใจ กลับมาอยู่หมู่บ้าน เมื่อกลับมาสู่หมู่บ้าน ก็คิดว่าจะทำ� อย่างไรให้เยาวชนรูเ้ ท่าทันและมีความตระหนักถึงชีวติ สังคม และสิง่ แวดล้อมทีแ่ ตกต่างกัน ของคนต่างวัฒนธรรม ไม่ตอ้ ง ไปลองผิดลองถูก” จึงเป็นที่มาของกิจกรรมนี้ เวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ มี 2 เวทีหลักด้วยกัน เวที แรกจะเป็นการถ่ายทอดแลกเปลี่ยน ระหว่าง “คนต่างวัย” ที่มีภูมิปัญญาในหมู่บ้าน มาให้ความรู้กับเยาวชนได้เรียนรู้ และเข้าใจ เช่น เรื่องโทษของยาเสพติด วิถีชีวิตชาวปกาเกอะญอในสมัยก่อน ประวัติศาสตร์หมู่บ้าน ฯลฯ เวทีที่ 2 จัดในช่วงปิดเทอม เป็นเวทีแลกเปลีย่ นเรียนรูร้ ะหว่างเยาวชน “คนต่างวิถี” ที่ไปใช้ชีวิตอยู่ในเมือง ไม่ว่าจะไปเพื่อการ ศึกษาต่อหรือทำ�งาน เยาวชนเหล่านีจ้ ะกลับเข้าสูห่ มูบ่ า้ นช่วง เดือนตุลาคม กลุ่มเยาวชนจึงใช้โอกาสนี้ในการจัดเวที พูดคุยแบบเป็นกันเองขึ้นเพื่อสะท้อนมุมมองของวิถีชีวิตที่ ดำ�รงอยูใ่ นเมืองว่ามีความยากลำ�บากอย่างไร คนภายนอก มองพีน่ อ้ งชนเผ่าอย่างไร เทคโนโลยี บ้านช่อง รถรา เหมือน หรือแตกต่างกับบ้านบนดอยอย่างไร สำ�หรับเยาวชนทีป่ ระกอบ อาชีพอยู่ในชุมชนไม่ได้ไปใช้ชีวิตในเมือง ก็จะบอกเล่า
47 พลังเยาวชน
เรือ่ งราวถึงเหตุผลของการเลือกใช้ชวี ติ เรียบง่าย การดำ�รง อยู่ท่ามกลางธรรมชาติ การเริ่มต้นชีวิตครอบครัว การ แบ่งปันและเก็บหอมรอมริบ “วิถที แ่ี ตกต่างกันสุดขัว้ เช่นนี้ เมือ่ มาพบเจอและได้พดู คุยกันผ่านการถ่ายทอดทีม่ ากมาย ด้วยอารมณ์ ความรูส้ กึ และความสนุกสนานในบางครัง้ ทำ�ให้เป็นเวทีทเี่ กิดการเรียนรู้ เข้าใจซึง่ กันและกัน มากกว่า จะโทษว่าใครผิด หรือมองว่าวิถีชีวิตแบบไหนดีกว่ากัน” เสรีทอง ประธานกลุ่มเยาวชน ให้ข้อคิดไว้ในตอนท้าย
วิถีชีวิต วัฒนธรรม กับการลดโลกร้อน หากพูดถึงความเกี่ยวเนื่องเชื่อมโยง ระหว่างวิถีชีวิต วัฒนธรรม กับการลดโลกร้อน อาจจะนึก ไม่ออกหรือเชื่อมโยงลำาบาก แต่ในทัศนคติของกลุ่มเยาวชนที่นี่ ได้ให้มุมมองไว้อย่างน่าสนใจว่า “วิถีชีวิต ของพวกเราพี่นอ้ งปกาเกอะญอ เป็นวิถที ่เี ป็นมิตรกับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอยู่แล้ว แต่ความสะดวกสบาย ภายนอกกลับเข้ามาทำาให้ชีวิตเราเปลี่ยนไป และส่งผลให้โลกร้อนได้ กลุ่มเยาวชนบ้านห้วยตองก๊อ ได้ใช้ กิจกรรมเป็นเครื่องมือในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมชุมชน เช่น การจัดทำาเมนูอาหารตามฤดูกาล เพื่อกระตุ้น ให้คนในชุมชนรู้สึกภาคภูมิใจในวิถีชีวิต เป็นตัวอย่างให้เยาวชน และใช้วัตถุดิบท้องถิ่นปรุงอาหารมากขึ้น ไม่ต้องลงไปซื้อจากในเมืองเมื่อเราใช้ของในท้องถิ่น จะช่วยลดการเดินทางไปซื้อในเมืองได้ ของท้องถิ่นก็ ไม่มีอะไรที่ย่อยสลายยาก” พลังเยาวชน 48
เมื่อเยาวชนรักที่จะเรียนรู้ ครูก็ภาคภูมิใจที่จะสั่งสอน ความงดงามของการทำางานโครงการผ่านกิจกรรม ต่าง ๆ จนกระทั่งได้รับรางวัลดีเด่นด้านการอนุรักษ์ วัฒนธรรมนี้ เป็นที่ประจักษ์และปรากฏอยู่ในร่องรอย ความภาคภูมิใจของคนทุกวัยในหมู่บ้าน เยาวชนมีความ ภาคภูมใิ จที่ได้เรียนรู้จนกระทั่งสามารถนำาศิลปวัฒนธรรม ที่ได้ฝึกฝนไปแสดงในสถานที่ต่าง ๆ ได้อย่างมั่นใจไม่ว่า จะเป็นที่แม่ฮ่องสอน เชียงใหม่ กรุงเทพมหานคร และ ในวันงานสำาคัญต่าง ๆ ของชุมชนอีกหลายครั้ง สำาหรับ ชุมชน จากเดิมที่ไม่ได้สนใจต่อการสืบทอดและเก็บรักษา สิ่งดีงามเหล่านี้ไว้ ก็ร้สู กึ ภาคภูมใิ จ ช่วยฝึกหัดเด็ก ๆ และ เข้าร่วมงานในทุกโอกาสที่มี ดั่งที่อดีตผู้ใหญ่บ้านทิณกร เล่อกา ประธานกลุ่มท่องเทีย่ วโดยชุมชนบ้านห้วยตองก๊อ ได้ให้ความเห็นไว้วา่ “ศรัทธาและความเชือ่ มัน่ เป็นสิง่ สำาคัญ ผมในฐานะที่ปรึกษา เมื่อเห็นเด็ก ๆ และเยาวชน สามารถ ทำากิจกรรมให้เกิดการอนุรักษ์วัฒนธรรมท้องถิ่น และ รักบ้านเกิดของตนเองได้ขนาดนี ้ ก็นา่ ภาคภูมใิ จมากแล้ว ชาวบ้านในหมู่บ้านก็มากล่าวชื่นชมอยู่ตลอดถึงความ สามารถที่เด็ก ๆ มี สำาหรับผม เห็นประโยชน์ที่มากกว่า นัน้ คือการรวมตัวของเด็ก ๆ และเยาวชนที่มาทำากิจกรรม ดี ๆ มีประโยชน์ต่อชุมชน ต่อสังคม มากกว่าที่จะหันไป หาของมึนเมา บุหรี่ หรือยาเสพติด แค่นี้ก็นอนตาย ตาหลับแล้ว” ปัจจุบันนี้ หากใครได้มีโอกาสไปเยี่ยมเยือน
49 พลังเยาวชน
หมู่บ้าน ก็จะพบเยาวชนรุ่นน้อย คอยให้การต้อนรับ และพาเที่ยวป่า เที่ยวน้ำาตกได้อย่างน่าสนใจ เจื้อยแจ้ว สนทนาเล่าเรื่องราวความสัมพันธ์ระหว่างคนกับป่าและ ธรรมชาติ เจออะไรก็จะสามารถบอกได้วา่ พืชชนิดไหน กินได้ ทำายาสมุนไพรได้ เป็นผักจิ้มน้ำาพริกได้ กินเป็น ผลไม้ได้ ฯลฯ เด็ก ๆ เหล่านี้จะแข่งกันวิ่งนำาหน้าผู้มาเยือน อยู่เสมอ แต่หากหันหลังกลับไปในเส้นทางที่ผ่านมา ก็จะเห็นว่า มีผู้ใหญ่ที่เดินติดตามเด็ก ๆ คอยเป็น กำาลังใจและติดตามดูอยู่ห่าง ๆ พร้อมรอยยิ้มที่ ริมฝีปากอยู่เสมอ
พลังเยาวชน 50
51 พลังเยาวชน
พื้นที่ดีเด่นด้านการท่องเที่ยวและสุขภาวะชุมชน
โครงการพัฒนาแหล่งเรียนรู้ ฟื้นฟูทรัพยากร ต้านภัยโลกร้อน สืบทอดภูมิปัญญา พัฒนาบ่อเจ็ดลูก กลุ่มเยาวชนคนชายเลน บ้านบ่อเจ็ดลูก ต.ปากนา ต.ปากน้ อ.ละงู จ.สตูล ต.ปากนำ
ใครจะไปคิดว่า วัยรุ่นหัวโจกแห่งบ้านบ่อเจ็ดลูก ต.ปากน้ำา อ.ละงู จ.สตูล จะลุกขึ้นมาเปลี่ยนแปลงตนเอง อย่างตั้งมั่นและฟันฝ่าปัญหาอุปสรรคต่าง ๆ นานา เพื่อ ทำางานและพิสูจน์ตนเองให้ผู้ใหญ่ในชุมชนเห็น จน ปรับเปลี่ยนมุมมอง ต่อเด็กหัวโจกในชุมชนมุสลิมเช่นนี้ได้ อย่างไม่น่าเชื่อ บุ๊ค หรือ บดินทร์ มูฉัมหมัดสมัน ประธานกลุ่ม เยาวชนคนชายเลน แห่งบ้านบ่อเจ็ดลูกได้เล่าให้เราฟัง ถึงที่มาที่ไปของการเริ่มต้นรวมตัวทีมเยาวชนว่า “แต่กอ่ น เวลาชุมชนหรือกลุ่มท่องเที่ยวที่น่มี งี านอะไรก็จะเรียกกลุ่ม เยาวชนไปช่วยงาน ผมก็จะหาเพื่อนรวมทีมกันไปช่วยงาน เป็นครั้ง ๆ ไป ไม่ได้มีการรวมตัวกันเป็นกลุ่มก้อน แต่ ถ้ารวมตัวเพื่อเล่นพิเรนทร์ตามประสาวัยรุ่นก็มอี ยู่แล้ว เช่น ขี่มอเตอร์ไซค์เที่ยวเล่นไปตามสถานที่ตา่ ง ๆ ไม่ได้สนใจ ว่าใครจะเดือดร้อนบ้าง โครงการหรืองานที่เข้ามาในชุมชน ส่วนใหญ่ ผู้ใหญ่จะเป็นผู้รับผิดชอบ พวกเราจะเป็นเพียง แค่ผู้ตาม ไม่เคยรับผิดชอบอะไรเป็นชิ้นเป็นอัน” พลังเยาวชน 52
บุ๊คยังเล่าต่ออีกว่า เมื่อพี่เลี้ยงโครงการสานพลังเยาวชนฯ เข้าพบพูดคุยกับกลุ่มท่องเที่ยวและเยาวชน เพื่อชักชวนให้แสดงพลังของเยาวชนและเป็นกำาลังสำาคัญในการพัฒนาหมู่บ้าน เมื่อถูกท้าทายเช่นนี้ บุ๊คและ เพื่อน ๆ จึงได้ตัดสินใจที่จะพิสูจน์ความสามารถและความตั้งใจให้กับผู้ใหญ่ในชุมชนเห็น จึงได้หาสมาชิก เพิ่มเติมและรวมตัวกัน “ถ้าทำาแค่ 1-2 คน ผมจะรู้สึกอาย แต่ถ้าทำาร่วมกันเป็นทีมมันเหมือนมีเพื่อน มีคน เห็นด้วย ผมจะไม่ค่อยอายเท่าไหร่” บุ๊คให้เหตุผลถึงการหาสมาชิกกลุ่มเพิ่มเติม “พวกเราให้บุ๊คเป็นประธาน กลุ่ม เพราะบุ๊คเป็นหัวโจกเกือบทุกเรื่อง ก็จะรู้จักคนเยอะ น่าจะประสานงานได้ดี” มุมมองของนุด หนึ่งใน สมาชิกกลุ่มเยาวชนคนชายเลนที่แสดงให้เห็นถึงวิธีการในการเลือกประธานของพวกเขา
53 พลังเยาวชน
เริ่มต้นเรียนรู้ต้นจาก จากรากถึงยอด จากต้นซอยถึงท้ายซอยหมูบ่ า้ น
กิจกรรมทีเ่ ยาวชนบ่อเจ็ดลูกเลือกทำ�คือการรือ้ ฟืน้ การใช้ประโยชน์จากต้นจาก แรกเริ่มเดิมทีมีความเห็นที่ แตกต่างหลากหลาย โดยบุ๊คเล่าให้เราฟังว่า “เริ่มต้น พวกเรามีความคิด 3 อย่าง คือ การทำ�ผ้ามัดย้อม การ จัดการขยะ และการอนุรกั ษ์ตน้ จาก เมือ่ มีการแลกเปลีย่ น ความคิดเห็นกันอย่างเต็มที่ สุดท้ายเราจึงเลือกกิจกรรม การอนุรักษ์ต้นจากเป็นกิจกรรมหลัก เพราะผ้ามัดย้อม เป็นของใหม่ หากเราจะทำ�เรื่องนี้ก็เท่ากับเริ่มต้นที่ศูนย์ ส่วนการจัดการขยะ ก็เป็นระบบที่ใหญ่เกินไปที่พวกเรา จะเริ่มต้นทำ�ได้ เพราะถ้าเริ่มต้นที่กิจกรรมใหญ่ ๆ แล้ว ไม่ประสบผลสำ�เร็จ ทุกคนก็จะหมดกำ�ลังใจได้ แต่ตน้ จาก เป็นพืชท้องถิ่นที่ชุมชนใช้ประโยชน์มานาน จากรากถึง ยอด และปัจจุบันป่าจากก็เริ่มเสื่อมโทรม ทุกคนในทีม จึงตัดสินใจเสนอโครงการพัฒนาแหล่งเรียนรู้ ฟื้นฟู ทรัพยากร ต้านภัยโลกร้อน สืบทอดภูมิปัญญา พัฒนา บ่อเจ็ดลูก นี้” กลุม่ เยาวชนใช้วธิ แี บ่งงานกันทำ� แบ่งกันหาข้อมูล ว่าจากใช้ทำ�อะไรได้บา้ ง และหาชาวบ้านทีย่ งั คงประกอบ อาชีพนั้น ๆ อยู่ เช่น การนำ�ใบจากมาทำ�จากมุงหลังคา การทำ�ไม้กวาด การใช้ใบและก้านจากทำ�เสวียนหม้อและ อุปกรณ์ข้าวของเครื่องใช้ต่าง ๆ หลังจากเก็บข้อมูล ครอบคลุมและชัดเจนแล้ว ก็ถึงขั้นลงมือปฏิบัติด้วยการ
เอาตนเอง (กลุ่มเยาวชน) เข้าไปเรียนรู้ถึงขั้นตอนและ วิธีการต่าง ๆ ในการทำ�ผลิตภัณฑ์อย่างหลากหลาย จนกระทั่งมีทักษะในการผลิต เพื่อสืบทอดและต่อยอด ด้วยการผลิตเพือ่ จำ�หน่ายจ่ายแจกให้กบั ชุมชน “พวกเรา เรียนรูว้ ธิ กี ารทำ�ผลิตภัณฑ์จากต้นจากหลายอย่าง อย่าง เสวียนหม้อที่ใช้สำ�หรับรองหม้อต่าง ๆ การทำ�แจกัน จากก้านจาก การทำ�อุปกรณ์ภาชนะบางอันก็ทำ�กันได้ หมด บางชิน้ ก็ยากมาก คือรูว้ ธิ กี ารขึน้ รูป แต่ทำ�จนเสร็จ ไม่ได้” บุ๊คกล่าวให้เราฟังพลางหัวเราะ ขั้นตอนการเรียนรู้เหล่านี้ ทำ�ให้กลุ่มเยาวชน เข้าใจถึงวัตถุดบิ ทีใ่ ช้ (แต่ละส่วนจากต้นจาก) กระบวนการ ผลิต การนำ�ไปใช้ประโยชน์ในวิถชี วี ติ ชุมชน ซึง่ ล้วนแล้ว แต่เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น ไม่ เหมือนใคร โดยตลอดระยะเวลาในการเรียนรูแ้ บบถึงลูก ถึงคนนี้ กลุ่มเยาวชนได้รับองค์ความรู้จากการถ่ายทอด ตลอดจนทักษะในการทำ�และผลิตเป็นอย่างมาก “ตอนนี้ มีอย่างเดียวทีเ่ รายังไม่สามารถผลิตหรือทำ�ได้ คือน้ำ�ตาล จากต้นจาก เพราะในชุมชนไม่มีใครทำ�แล้ว แต่ผู้สูงวัย ในชุมชนเล่าให้ฟงั ว่าสามารถผลิตน้ำ�ตาลจากงวงจากได้ แถมยังบอกวิธีและขั้นตอนการทำ�ให้เราทราบด้วย แต่ พวกเราก็ยังอยากเห็นของจริงอยู่ดี” บุ๊คกล่าวทิ้งท้าย พลังเยาวชน 54
ใช้จาก ก็ต้องปลูกจาก ใช้มาก ก็ต้องปลูกมาก กิจกรรมสำาคัญอีกกิจกรรมหนึ่งของกลุ่มเยาวชน คือการคิดริเริ่มอนุรกั ษ์และฟื้นฟูปา่ จากชุมชน “จาก การลงสำารวจและเก็บข้อมูล ทำาให้เห็นเลยว่าชุมชนยังคงใช้ทุกส่วนของต้นจากในการประกอบอาชีพและใน วิถีชีวิตอย่างเหนียวแน่น แต่ปริมาณป่าจาก ต้นจาก กลับลดลง บางบ้านก็ปลูกเองเป็นของส่วนตัว ส่วนที่ เป็นสาธารณะขึ้นตามป่าชายเลนและริมคลองทั้ง 3 สายของบ้านบ่อเจ็ดลูก คลองบ่อเจ็ดลูก คลองข้ามควาย คลองท่าแคท ในพื้นที่บ้านบ่อเจ็ดลูกมีพื้นที่ป่าจากประมาณ 40-50 ไร่ ปัจจุบันเหลือประมาณ 20-30 ไร่ ซึ่งปัจจุบนั แม้ปา่ จากจะมีปริมาณที่ลดลง แต่กไ็ ม่มใี ครดูแลอย่างจริงจัง ชุมชนมีปา่ ชายเลนที่พนั ธุ์ไม้สว่ นใหญ่ เป็นไม้โกงกาง มีการอนุรกั ษ์และดูแลกันเป็นระบบอย่างดี แต่สำาหรับป่าจากกลับไม่มใี ครนึกถึง ทั้งที่ปริมาณ
55 พลังเยาวชน
การใช้ของชุมชนมีสูง ในเมื่อเราใช้จากมากก็ต้องปลูก ให้เยอะๆ” ฮาริท หรือนายศราวุฒิ หวังสบู กล่าวให้ เราฟังอย่างเข้าใจง่าย เยาวชนคนหนุ่มกลุ่มนี้จึงเริ่มต้นด้วยการหา สถานที่สำาหรับการปลูกป่าจากให้เป็นหลักแหล่ง เพื่อ ง่ายต่อการติดตามตรวจสอบ ซึ่งได้ปรึกษาผู้หลักผู้ใหญ่ ในหมู่บ้าน กลุ่มท่องเที่ยว ตลอดจนออกสำารวจด้วย ตนเอง จนกระทั่งได้ที่ที่เหมาะสมต่อการปลูกต้นจาก ให้เป็นป่าจาก อยู่ในบริเวณป่าชุมชนท้ายหมู่บ้าน จากนัน้ จึงเริม่ ดำาเนินงานในขัน้ ตอนต่าง ๆ อย่างต่อเนือ่ ง เช่น จัดหาและเพาะพันธุต์ น้ จาก ประชาสัมพันธ์เชิญชวน เด็กนักเรียน เยาวชนและประชาชนในหมู่บ้าน เข้าร่วม กิจกรรมปลูกต้นจาก แบ่งหน้าที่ในการติดตามดูแล การเจริญเติบโตของป่าจาก เป็นต้น
พลังเยาวชน 56
เมื่อโอกาสถูกส่งผ่าน จากรุ่นสู่ร่นุ ปัจจัยความสำาเร็จสำาหรับเยาวชนเหล่านี้ คือ การให้โอกาสจากทีมผู้ใหญ่ในหมู่บา้ น “สมัยผมเป็น วัยรุ่น ผมก็เป็นหัวโจกเหมือนกัน ไม่มีใครเชื่อถือ ไม่มีใครพูดถึงในทางที่ดี แต่ผมก็สามารถพิสูจน์ให้ ชุมชนเห็นว่าผมก็เอาดีได้ ผมเข้ามาบริหารจัดการ กลุ่มท่องเที่ยว และดูแลการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ที่ บ่อเจ็ดลูกนี้อย่างเอาจริงเอาจัง จนมีชื่อเสียงโด่งดัง แล้วทำาไมผมถึงจะให้โอกาสเด็ก ๆ ที่ถูกมองว่า ไม่เอาไหนเหล่านี้บ้างไม่ได้” บังยูหนา หลงสมัน หนึ่งในแกนนำากลุ่มท่องเที่ยวโดยชุมชนบ้านบ่อเจ็ดลูก และในฐานะที่ปรึกษากลุ่มเยาวชน กล่าวให้เราฟัง อย่างภาคภูมิใจ อีกประการหนึ่งที่ทำาให้เยาวชนเหล่านี้มพี ลัง มีแรงในการปรับเปลี่ยนตนเอง คือ การมีที่ปรึกษา ที่ดี นอกจากให้โอกาสแล้ว สิ่งที่บังยูหนาและทีมที่ ปรึกษาเยาวชนไม่ได้กล่าวไว้ แต่สามารถเห็นได้ตลอด ระยะเวลาการทำางาน คือ การสนับสนุนอย่างต่อเนื่อง เต็มที่ คอยดูแลเอาใจใส่กับงานที่เยาวชนทำา และที่ สำาคัญ คือ การเป็นกำาลังใจในยามที่กลุ่มเยาวชนมี ปัญหาและอุปสรรคในการทำางาน จนกลุ่มเยาวชน รู้สึกได้ถึงการมีที่พึ่งทางความคิดอ่าน และการให้ กำาลังใจ จนสามารถก้าวไปข้างหน้าฟันฝ่าอุปสรรค ได้อย่างมีกำาลังใจเต็มร้อย
57 พลังเยาวชน
เมื่อความท้าทายคือพลัง ให้ตั้งใจไปถึงฝั่งฝัน กลุ่มเยาวชนคนชายเลน บ้านบ่อเจ็ดลูก ซึ่งปัจจุบันมีมากกว่า 30 ชีวิตด้วยกัน ได้พิสูจน์ ให้ชุมชนเห็นแล้วว่าพวกเขามีพลังในการ เปลี่ยนแปลง ทั้งการเปลี่ยนแปลงตนเองที่ เมือ่ ก่อนติด “น้ำาท่อม” ซึง่ เป็นยาเสพติดชนิดหนึง่ ให้สามารถเลิกได้อย่างเด็ดขาด และสามารถ เปลี่ยนแปลงสังคมให้ดีขึ้นได้ด้วยพลังที่พวกเขา มี ด้วยกิจกรรมต่าง ๆ ด้านการอนุรักษ์และ ส่งเสริมการท่องเที่ยว เช่น การรวมพลังกันเก็บ ขยะรอบชายหาด การเข้าช่วยเหลือกิจกรรม สาธารณะของชุมชน เช่นถางหญ้าให้กับ โรงพยาบาลชุมชน ก่อสร้างสนามกีฬาให้กับ โรงเรียนในหมู่บ้าน เป็นต้น ปัจจุบนั นี ้ เมือ่ นักท่องเทีย่ วเข้ามาท่องเทีย่ ว ในบ้านบ่อเจ็ดลูก ก็จะถูกนำาเสนอโปรแกรม ให้ร่วมกิจกรรมปลูกป่าจาก หรือเยี่ยมชมอาชีพ ชุมชนที่เกี่ยวข้องกับการใช้ผลิตภัณฑ์จากต้นจาก มาผลิต เพื่อแสดงให้คนภายนอกได้เห็นถึง วิถชี วี ติ ชุมชนทีเ่ กีย่ วข้องกับจาก ได้มโี อกาสเรียนรู้ และเข้าใจ ได้ลงมือฝึกปฏิบัติ และได้จับจ่าย ซื้อสินค้าบางส่วนกลับไปเป็นของที่ระลึก พลังเยาวชน 58
59 พลังเยาวชน
เยาวชนที่ไม่เอาไหนในสายตาชาวบ้านกลุ่มหนึ่ง ลุกขึ้นมาเปลี่ยนแปลงตนเองให้มีสุขภาพที่ดีขึ้น เลิก ข้องแวะกับยาเสพติดอีกต่อไป และยังลุกขึ้นเป็นแกนนำา ในการเปลี่ยนแปลงให้กลุ่มเยาวชนและคนอื่น ๆ ใน ชุมชนได้เห็นว่าชีวิตที่มีคุณค่าคืออะไร จนเกิดเป็น กระแสการเปลี่ยนแปลงและปรับเปลี่ยนมุมมองของชุมชน ต่อการให้โอกาสกับคนที่มีภาพติดลบหรือไม่ดี ให้ได้มี
โอกาสปรับปรุงตนเอง ให้อภัย เชื่อมั่นและยอมรับ ความผิดพลาดในอดีตหากเขาเหล่านั้นต้องการ เปลี่ยนแปลงตนเองให้ดีขึ้น โอกาสจะถูกหยิบยื่นให้ จากคนในชุมชนเสมอ สิง่ ที่เยาวชนเหล่านี้จดุ ประกาย ทางความคิดให้กับชุมชน เป็นสิ่งที่น่าภาคภูมิใจและ ประทับใจยิ่ง สมกับรางวัลดีเด่นด้านการท่องเที่ยว และสุขภาวะชุมชนที่ได้รับอย่างแท้จริง พลังเยาวชน 60
61 พลังเยาวชน
พื้นที่ดีเด่นด้านนวัตกรรมและการใช้สื่อสร้างสรรค์
โครงการสร้างสือ่ สะท้อนสังคม ร่วมลดโลกร้อน กลุ่มเยาวชนเด็กรักป่า ต.สำาโรง อ.เมือง จ.สุรินทร์
ความท้าทายสำาหรับเยาวชนในยุคปัจจุบันประการหนึ่ง คือ การศึกษาเรียนรู้และก้าวตามให้ทันเทคโนโลยี ที่กำาลังเจริญเติบโต และพัฒนาไปพร้อมกับการเปลี่ยนแปลงทางสังคมอย่างรวดเร็ว และจะต้องเป็นผู้ใช้เทคโนโลยีไปในทางที่ถูกที่ควร เช่น การใช้ คอมพิวเตอร์ อินเทอร์เน็ต เกมออนไลน์ และวัสดุอุปกรณ์อิเลคทรอนิกส์ เครื่องมือต่าง ๆ เพื่อการศึกษาเรียนรู้อย่างมีประสิทธิภาพ ไม่หลงมัวเมาไปกับเทคโนโลยีเหล่านั้น เยาวชนกลุ่มเด็กรักป่าก็เป็น หนึ่งในเยาวชนผู้พิสูจน์ให้เห็นถึงการใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยีได้ อย่างมีประสิทธิภาพ ส่งเสริมคุณค่าต่อตนเองและผู้อ่นื ในชุมชน สังคม ได้อย่างมีความหมาย กลุม่ เด็กรักป่า เริม่ ต้นจากสองนักพัฒนาสังคม พีจ่ ดื เข็มทอง โมราษฎร์ และพีห่ น่อย อาริยา โมราษฎร์ ทีเ่ คยทำางานต่อสูก้ บั ภาครัฐ และสังคมที่ไม่เป็นธรรมในประเด็นร้อนมาตั้งแต่สมัยอุดมศึกษา แล้วผันตัวเองมาทำางานเย็น โดยมุ่งพัฒนาเยาวชนเกี่ยวกับการศึกษา ทางเลือก มุ่งเน้นการใช้ศิลปะ สื่อและเทคโนโลยีเป็นเครื่องมือในการ จูงใจและสร้างความสนใจให้กับเด็ก ๆ โดยพี่จืดให้มุมมองไว้อย่าง น่าสนใจว่า “พลังที่เข้มแข็งที่สุด คือพลังความเข้าใจธรรมชาติ เข้าใจ และเห็นความสวยงาม ความสัมพันธ์ของธรรมชาติ แล้วใช้เครื่องมือ ถ่ายทอดความประทับใจเหล่านั้นในรูปแบบต่าง ๆ” อาทิ การใช้ศลิ ปะ การจัดค่ายอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม การใช้ละคร เป็นต้น พลังเยาวชน 62
63 พลังเยาวชน
โดยจุดเริม่ ต้นของการเลือกใช้สอ่ื ภาพยนตร์สน้ั เพือ่ นำาเสนอประเด็นลดโลกร้อน มาจากการทีก่ ลุม่ เยาวชนได้เห็นตัวอย่างทีด่ ขี องพี ่ ๆ ทีป่ รึกษาทัง้ สองคน ในการใช้สอ่ื รูปแบบต่าง ๆ เพือ่ การพัฒนาเยาวชนมา ตลอดระยะเวลาหลายปีกอ็ ยากจะลองทำาดูบา้ ง โดยมี จุดเริม่ ต้นในการเขียนและพัฒนาบททีเ่ ขาใหญ่ ใช้ ธรรมชาติเป็นแรงบันดาลใจและกระตุน้ การเรียนรู ้ ซึง่ มี ทีป่ รึกษาและผูใ้ หญ่ใจดีเป็นผูค้ ดั ท้ายคอยให้คำาปรึกษา แนะนำา ตลอดระยะเวลาการเข้าค่ายของทีมเยาวชน “ไม่นา่ เชือ่ ว่าบททีพ่ วกเราเลือกจะมาจากบทของเด็กชาย ตัวเล็ก ๆ คนหนึง่ คือ หวัน ซึง่ อาศัยอยูก่ บั ยายทีช่ รา มากแล้ว เราจึงเริม่ ต้นด้วยแรงบันดาลใจนี ้ และเอาบท ของหวันมาพัฒนากันต่อ” น้องกิก๊ อชิรญา เกิดบุญเพิม่ ประธานกลุม่ เล่าให้ฟงั ถึงทีม่ าทีไ่ ปของบทภาพยนตร์สน้ั สร้างสรรค์เรือ่ ง “ด๋ง-หวัน” ทีไ่ ด้รบั รางวัลดีเด่นด้าน นวัตกรรมและการใช้สอ่ื สร้างสรรค์ “กระบวนการทัง้ หมดของการจัดทำาหนังสัน้ ของ พวกเรา กลุม่ เด็กรักป่าใช้กระบวนการจัดค่ายเพือ่ เติมเต็มองค์ความรูใ้ นด้านต่าง ๆ ไม่วา่ จะเป็นการสร้าง แรงบันดาลใจทีเ่ ขาใหญ่ การอบรมทำาหนังสัน้ ในขัน้ ตอน ต่าง ๆ การถ่ายทำา การตัดต่อ รายละเอียดปลีกย่อยที่ เกีย่ วข้องกับงานด้านเทคนิควิธกี ารอืน่ ๆ อีกหลายอย่าง เช่น การอัดเสียง การเลือกใช้มมุ กล้อง การใช้แสงและ เงา ดนตรีประกอบ เป็นต้น โดยเริม่ ต้นพวกเราไม่มน่ั ใจ ว่าจะทำาออกมาได้ดขี นาดไหน เพราะมันมีขน้ั ตอนและ
รายละเอียดมาก เจอปัญหาขณะถ่ายทำาตลอดเวลา แต่ พวกเราก็ส ู้ เพราะไม่อยากโดนพีจ่ ดื (ทีป่ รึกษากลุม่ ) ตำาหนิ” น้องกิก๊ เล่าให้ฟงั ต่อ “พลังของเด็ก ๆ นัน้ มีเหลือเฟือ เหลือแค่ความ รับผิดชอบทีเ่ ขาต้องฝึกและเข้าใจให้ได้วา่ อะไรคือความ รับผิดชอบ เราเป็นเพียงผูโ้ ยนอาหารให้เขาไปปรุงตามใจ ชอบ โดยข้อดีของเยาวชนกลุม่ นีค้ อื มีแรงจูงใจในการ แสดงออก คือกล้าและต้องการทีจ่ ะแสดงออกให้เห็นถึง พลังของพวกเขา มีวนิ ยั และเคารพตนเอง พีจ่ ะช่วยเฉพาะ ในสิง่ ทีจ่ ำาเป็นต้องช่วย โดยพีม่ วี ธิ ที ำางานกับเด็ก ๆ แบบ สรุปคร่าว ๆ ก็คอื 1. กระตุน้ ให้รสู้ กึ สนุกสนาน ทำาให้เขาสนใจ อยากรูอ้ ยากเห็น 2. ให้เขาเรียนรูด้ ว้ ยตนเองทัง้ ในสังคมและ สิง่ รอบข้าง 3. สอนให้เขาคิดเสมอว่า การทำาเพือ่ คนอืน่ ต้องมาก่อน เพราะมันจะให้ความสุข 4. ต้องปล่อยวางในสิง่ ทีเ่ ขาทำา ไม่แทรกแซง ความคิดและการลงมือปฏิบตั ิ 5. คอยอำานวยความสะดวกให้เกิดการเรียนรู้ คอยให้คำาปรึกษา พีจ่ ะทำางานค่อนข้างใกล้ชดิ กับพวกเขา ในฐานะ ทีป่ รึกษาแต่ไม่ใช่ทมี ทีจ่ ะต้องช่วยทำาอะไร” พีจ่ ดื กล่าวถึง วิธกี ารและมุมมองในการทำางานร่วมกับเด็ก ๆ ให้เรา ได้เห็นภาพชัดเจนยิง่ ขึน้ พลังเยาวชน 64
65 พลังเยาวชน
เมื่อหนังสั้น มาจากพลังของเยาวชน “หลังจากที่เราเรียนรู้ขั้นตอน เทคนิคและ วิธีการต่าง ๆ จนเข้าใจหมดแล้ว ก็เริ่มค้นหานักแสดง และถ่ายทำา ตามบทที่ได้ช่วยกันเขียนไว้ ช่วงแรกเรา ทำาแบบไม่มีทิศทางมากนัก แต่ก็ได้พี่เลี้ยงคอยให้ คำาแนะนำาอยู่เสมอ เพราะการถ่ายทำาหนังมีรายละเอียด มาก ไม่ว่าจะเป็นช่วงเวลาที่ถ่ายทำา ซึ่งจะเกี่ยวข้องกับ แสง เงา และส่งผลไปถึงอารมณ์ของหนังโดยตรง มุมกล้อง และสิ่งต่าง ๆ ที่เราจะให้ปรากฏในจอภาพ ซึ่งสิ่งเล็ก ๆ น้อย ๆ เหล่านี้ เราไม่มีประสบการณ์ มาก่อน แต่ทำาแล้วก็เข้าใจมากขึ้น รู้จกั มากขึ้น ตลอด ระยะเวลาการถ่ายทำาตั้งแต่วนั แรกจนกระทั่งถึงวันสุดท้าย ที่ตดั ต่อ เรามีปญ ั หาทั้งการถ่ายทำาและปัญหาระหว่าง ทีมงานเพื่อน ๆ กันที่เห็นไม่ตรงกันบ้าง หรือไม่เข้าใจ กันบ้าง น้อยใจเพื่อนที่ออกไปบ้าง แต่สดุ ท้ายเราก็ผา่ น มันมาได้ ปัญหามีเรียกว่าเยอะจนไม่สามารถจะเล่า หมด แต่ก็ภูมิใจที่ผลงานของพวกเราได้รับรางวัล ในที่สุด” น้องกิ๊ก พูดถึงการทำางานและกลุ่มเยาวชน ด้วยความภาคภูมิใจ “อีกปัญหาหนึ่งของพวกเรากลุ่มเด็กรักป่า คือ การจัดการเวลา พวกเรามาจากการรวมกันของเยาวชน หลายหมู่บา้ น หลายโรงเรียน ทำาให้การบริหารจัดการ เวลาเป็นเรื่องลำาบากมาก ช่วงแรกก็ปล่อยปละละเลย และไม่มใี ครนำาอย่างชัดเจนในการทำางานร่วมกันของ
กลุ่ม ทำาให้พี่จืดบ่นพวกเรา แต่ก็เป็นการกระตุ้นให้ พวกเราฮึดสู้กบั งานและมีความรับผิดชอบมากขึ้น” น้อง ปอนด์ สุชานันท์ คิดชนะ เล่าให้ฟังถึงปัญหา “เด็ก ๆ เหล่านี้ยงั แยกไม่ออกระหว่างการผลิต งานกับเรื่องส่วนตัว พี่ในฐานะที่ปรึกษาจะช่วยในสิ่งที่ ช่วยได้แต่จะไม่ทำาแทนเด็ดขาด เยาวชนกลุ่มนี้มจี ดุ เด่น ที่มีแรงจูงใจในการแสดงออก ไม่ขี้อาย มีวินัยและ ค่อนข้างเคารพตนเอง เพียงแต่ยงั จัดสรรเวลาไม่เก่ง แต่ กิจกรรมนี้มันตอบโจทย์ส่วนตัวของเด็ก ๆ ทุกคน ซึ่ง หาไม่ได้ในรอบรั้วโรงเรียน” พี่จดื ช่วยเสริมถึงเบื้องหลัง พลังเยาวชน 66
เมื่อแถวหน้าบุกป่าฝ่าฟัน แถวหลังนั้นก็คอยสนับสนุน สิ่งที่น่าสนใจของกลุ่มเยาวชนกับที่ปรึกษา กลุ่มเด็กรักป่าแห่งบ้านแสลงพันธ์ และสมควรนำาไป เป็นตัวอย่างนั้น ได้แก่ การแบ่งบทบาทและหน้าที่ กันอย่างชัดเจนระหว่างกลุ่มเยาวชนกับที่ปรึกษา โดย เยาวชนจะเป็นผู้บกุ ป่าฝ่าฟันและปฏิบตั กิ จิ กรรมให้สำาเร็จ ลุลว่ งไปตามแผนที่วางไว้ ส่วนที่ปรึกษาจะอยู่ในฐานะ ให้กำาลังใจสนับสนุนอยู่ข้างหลังห่าง ๆ คอยถ่ายทอด องค์ความรู้ที่จำาเป็นต่อการผลิตสื่อหนังสั้น เช่น การ เขียนบท การถ่ายทำา การจัดแสงและฉาก ตลอดจน การตัดต่อ เป็นต้น ซึ่งกลุ่มเยาวชนจำาเป็นต้องได้รับ การสนับสนุนองค์ความรู้เฉพาะด้านเหล่านี้จากที่ปรึกษา อย่างใกล้ชิดและสม่ำาเสมอ จนกระทั่งสามารถนำาไป ปรับประยุกต์ใช้ได้อย่างมั่นใจ โดยการสนับสนุนนี้
67 พลังเยาวชน
ไม่ใช่การทำาให้ ทำาแทน หรือสั่งให้ทำาแต่ประการใด แต่เป็นการประสิทธิ์ประสาทวิชา องค์ความรู้ต่าง ๆ อย่างถ่องแท้ ถ่ายทอดไปสู่เยาวชนที่มีพลังอย่าง เต็มเปี่ยมเหล่านี้ เมื่อสอบถามถึงความภาคภูมิใจของกลุ่ม เยาวชนเด็กรักป่าที่มตี อ่ การทำางานในครั้งนี้ จนกระทั่ง ประสบผลสำาเร็จและได้รับรางวัลตอบแทนความ เหน็ดเหนื่อยจากการทำางาน น้อง ๆ เยาวชนทุกคน ทยอยตอบด้วยความมั่นใจว่า “ภูมใิ จที่ทำางานแล้วประสบผลสำาเร็จ เป็นผู้นำา เพื่อนได้ทางความคิด รู้สึกโตเป็นผู้ใหญ่ สามารถ ทำางานกับผู้ใหญ่ได้ ถ้าตอนนั้น (จุดเริ่มเข้ากลุ่มเด็ก รักป่า) ไม่ได้เข้ามาที่นี่ ก็คงจะไม่มีโอกาส ไม่โตขึ้น
รู้สึกภูมิใจในตัวเองที่ได้เป็น ไอดอล เป็นตัวอย่างที่ดี ให้กับน้อง ๆ ได้ทำาตาม” น้องกิ๊กเผยถึงความรู้สึกที่มี “ได้รับโอกาสทำางานด้วยตนเองตามความ สามารถทีม่ ี ช่วยให้จดั สรรเวลาและแบ่งแยกเรือ่ งส่วนตัว กับเรื่องงานได้ เวลาเข้าค่ายก็ได้อยู่ร่วมกัน เสมือน เป็นบ้านหลังหนึง่ ฝึกให้เราโตและอยู่รว่ มกับคนอื่นใน สังคม มีคนมองว่าเรื่องสื่อยาก พวกเราเป็นเพียงเยาวชน จะทำาได้หรือ สุดท้ายเราก็สามารถทำามันออกมาได้ แต่ คุณค่าของมันไม่ได้อยู่ที่หนังสั้นที่เราทำาเสร็จ แต่อยู่ ระหว่างการทำางานที่ได้พฒ ั นาตนเองและประสบการณ์ ต่าง ๆ มากมาย งานช่วยขัดเกลาตัวเรา ทำาให้เราโต ขึน้ นิสยั เป็นผูใ้ หญ่ขนึ้ ค่ะ” น้องปอนด์พดู ถึงคุณค่าของ การทำางานครั้งนี้
“ภูมิใจและรู้สึกผูกพันกับเพื่อน งานนี้ทำาให้ ทุกคนได้มารู้จกั กัน หนูดใี จมากที่ทกุ คนร่วมกันฝ่าฟัน มาถึงวันนี้” น้องหลง พรพิมล ชอบทำากิจ พูดเพียง สั้น ๆ แต่เต็มเปี่ยมไปด้วยความรู้สึก “ภูมิใจที่มีโอกาสมากกว่าคนอื่น มีโอกาส รวมกลุ่มกับเพื่อน ๆ ผลิตงานออกมา คนดูไม่ว่าเขา จะหัวเราะหรือว่าร้องไห้กับผลงานของพวกเรา หนูก็ ภูมใิ จกับผลงานมาก” น้องเบนซ์ ธัญญาพร วรรณทอง สะท้อนความรู้สึกออกมา นอกจากนี ้ ยังมีเด็ก ๆ ในวงสนทนาอีกหลายคน ที่ชว่ ยกันแสดงความภาคภูมใิ จผ่านคำาพูด ผ่านสายตา และรอยยิ้มที่เปี่ยมด้วยความเชื่อมั่น จนสัมผัสได้ ไม่ยากเย็นนัก พลังเยาวชน 68
“ผมมองเห็นพัฒนาการของเด็ก ๆ ทุกคน เราไม่เร่ง ไม่รมแก๊ส ได้แค่ไหนก็แค่นั้น ต้องรู้จัก ปล่อยวาง ไม่ยื่นมือไปทำาแทนให้ ณ วันนี้ ผมมีความสุขมาก การที่ได้ดูแลเด็ก ๆ กลุ่มนี้ เหมือนผมได้ ดูแลพระเจ้า พวกเขาเป็นนักรบแนวหน้า เราเป็นเพียงแค่ผู้อำานวยความสะดวกให้พวกเขาอย่างเต็มที่ เด็ก ๆ เขาต้องทำางานด้วยหัวใจไม่ใช่ถูกใครสั่ง และเขาต้องแก้ปัญหาด้วยตนเองให้ได้ มนุษย์เราจะเอา ชีวติ รอดหรือไม่รอดก็อยู่ท่สี มองและไหวพริบนี่ละ่ เรียนหนังสือจะโง่หรือฉลาดก็ไม่สำาคัญ แต่ทกุ คนต้อง เรียนรู้วิธีการแก้ปัญหาให้เป็น คุณค่าของคนอยู่ตรงนี้” พี่จืดกล่าวให้เราฟังทิ้งท้ายด้วยความภาคภูมิใจ
69 พลังเยาวชน
พลังเยาวชน 70
ปัจจุบนั กลุม่ เด็กรักป่า เป็นทีร่ จู้ กั ใน สังคมวงกว้างถึงความสามารถในการใช้ศลิ ปะ แขนงต่าง ๆ มาปรับประยุกต์ใช้เพือ่ อบรมสัง่ สอน และพัฒนาให้เด็กและเยาวชนในละแวกหมูบ่ า้ น ตำาบลและอำาเภอใกล้เคียง ตลอดจนเยาวชนจาก หลากหลายพืน้ ทีท่ ว่ั ประเทศ ทีส่ นใจเข้าร่วมกิจกรรม ทีท่ างกลุม่ เด็กรักป่าจัดขึน้ ให้มคี วามรูค้ วามเข้าใจ ถึงความสัมพันธ์ของชีวติ กับธรรมชาติ ตลอดจน ทักษะในการใช้ศลิ ปะแขนงต่าง ๆ มาเป็นสือ่ การ เรียนรูธ้ รรมชาติได้อย่างผสมกลมกลืน สำาหรับ ความประทับใจทีม่ ากยิง่ ไปกว่านัน้ ก็คอื ผูด้ ำาเนิน กระบวนการและร่วมถ่ายทอดเรือ่ งราวของศิลปะ กับธรรมชาติในการจัดค่ายแต่ละครัง้ ล้วนเป็น เยาวชนในกลุม่ เด็กรักป่าทัง้ หมด โดยพวกเขา จะแบ่งบทบาทหน้าทีแ่ ละความรับผิดชอบแตกต่าง กันไป เป็นภาพความงดงามทีเ่ ยาวชนกลุม่ หนึง่ กำาลังมุง่ มัน่ จัดกิจกรรมเพือ่ เพือ่ นเยาวชนด้วยกันเอง โดยมีสองนักพัฒนาทีอ่ าสาคอยดูแลพระเจ้า ตัวน้อย ๆ แห่งบ้านแสลงพันธ์ เมืองสุรนิ ทร์ ยืนยิม้ และคอยให้กำาลังใจพวกเขาอยูห่ า่ ง ๆ
71 พลังเยาวชน
พลังเยาวชน 72
Mind Map
แยกขยะ Recycle/Reuse
ลดโลกร้อน ลดการเดินทาง ที่ไม่จำาเป็น ใช้พลังงานทางเลือก ไบโอดีเซล ละครหุ่น
หนังสั้น
ทำาให้เห็น เป็นตัวอย่าง ออกบูท ทำากิจกรรม ฝึกอบรมรุ่นน้อง ในโรงเรียน
ขยะสด ทำาปุ๋ย/EM
ฝังกลบ เตาเผา ประหยัดน้ำา
ทำาระบบบำาบัด น้ำาเสียแบบง่าย
ลดการใช้ไฟ ใช้อุปกรณ์ ประหยัดไฟ
เสียงตามสาย ในหมู่บ้าน ประหยัดไฟ
ดูแลแหล่งต้นน้ำา
การจัดการขยะ
จัดการสิ่งแวดล้อม
ปลูกและดูแลรักษาป่า บวชป่า, ทำาแนวกันไฟ
อนุรักษ์ทรัพยากร
หมอลำา
งานรณรงค์ เดินขบวน ลดการใช้จ่าย ที่ไม่จำาเป็น
วิถีชีวิตในชุมชน
ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม อนุรักษ์วัฒนธรรม
ประหยัดน้ำา อาหารท้องถิ่น พึ่งพาตัวเอง
73 พลังเยาวชน
ลดการ บริโภค
ลดขยะที่ต้นทาง
การจัดการน้ำาเสีย พลังงาน
อนุรักษ์พืชท้องถิ่น และสมุนไพร
ใช้วัสดุธรรมชาติ ในชีวิตประจำาวัน
จัดการขยะ ที่เกิดขึ้น
หนังประโมทัย ป้ายประชาสัมพันธ์
ลดการใช้ ถุงพลาสติก
ใช้ถุงผ้า
ใช้ชีวิตพอเพียงง ลดการ ลดการ อุปโภค/บริโภค
ใช้รถ/เรือ สาธารณะ/ท้องถิ่น เพิ่มเส้นทาง ท่องเที่ยวจักรยาน
ทำาฝาย ชะลอน้ำา
แหล่งเรียนรู้ ด้านสภาวะโลกร้อน
ปลูกต้นไม้ริมทาง
เส้นทาง อนุรักษ์พลังงาน
ปลูกต้นไม้ รอบที่พัก ลดความร้อน
เก็บขยะ ชายหาด
ปลูกป่าบก ปลูกป่าชายเลน
ใช้ผ้าขนหนู/ผ้าห่ม จนกว่าจะสกปรก เปิดหน้าต่าง กางมุ้ง เน้นความโปร่ง สบาย
กิจกรรมท่องเที่ยว
ที่พัก
ถังดักไขมัน ตากผ้ากลางแจ้ง บำาบัดน้ำาเสีย อย่างง่าย ใช้วัสดุธรรมชาติ
บรรจุภัณฑ์ วัสดุหีบห่อ
วัสดุอุปกรณ์ บริการ
ใช้อุปกรณ์/เครื่องมือ ที่มีอายุการใช้งาน ยาวนาน
สร้างที่พัก เพื่อการเรียนรู้ พลังงานทางเลือก
ประหยัดน้ำา ประหยัดไฟ
เส้นทางท่องเที่ยว กิจกรรม
ผลิตก๊าซชีวภาพ จากเศษอาหาร
อาหาร
ใช้ซ้ำา เมนูท้องถิ่น ใช้วัตถุดิบ จากธรรมชาติ
ทำามื้อต่อมื้อ ปลอดสารพิษ
ผัก ผลไม้ เกษตรอินทรีย์ พลังเยาวชน 74
ภาพจาก www.hks.harvard.edu
75 พลังเยาวชน
ผู้ใหญ่ใจดี...ที่ปรึกษา ปัจจัยความสำาเร็จของโครงการสานพลังเยาวชนฯ ส่วนหนึง่ มาจากการมีคณะทีป่ รึกษา และคณะทำางาน ทีม่ คี วามรูค้ วามสามารถหลากหลายสาขาความชำานาญและประสบการณ์ มีจติ ใจมุง่ มัน่ เสียสละ ทัง้ เวลา และ ความสามารถให้กบั เยาวชน ด้วยการให้ขอ้ เสนอแนะในช่วงเริม่ ต้นพัฒนาโครงการ ลงพืน้ ทีต่ ดิ ตามเยีย่ มเยียน ให้ กำาลังใจในช่วงปฏิบตั งิ านของเยาวชนถึงพืน้ ที ่ แม้จะทุรกันดาร เดินทางไกลเพียงใดก็ตาม ตลอดจนร่วมถอด บทเรียนการทำางานในช่วงท้ายโครงการ เพือ่ ให้ขอ้ คิดเห็นต่อการพัฒนาเยาวชนอย่างต่อเนือ่ ง มีทศิ ทางและการ เสริมสร้างศักยภาพสุขภาวะเยาวชนให้มคี วามพร้อมทีจ่ ะเจริญเติบโต และร่วมเป็นส่วนหนึง่ ของสังคมอย่างรอบด้าน คณะทีป่ รึกษา / คณะทำางาน โครงการสานพลังเยาวชน เสริมสร้างสุขภาวะชุมชน ร่วมลดโลกร้อน 1. คุณหญิงชดช้อย โสภณพนิช สมาคมสร้างสรรค์ไทย 2. รศ.ดร.จันทนา อินทปัญญา นักวิชาการด้านการประเมินผลกระทบสิง่ แวดล้อม 3. รศ.ดร.สมพงษ์ จิตระดับ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย 4. รศ.ดร.อาวรณ์ โอภาสพัฒนกิจ สกว. ฝ่ายวิจยั เพือ่ ท้องถิน่ 5. ผศ.จิตศักดิ ์ พุฒจร มหาวิทยาลัยศิลปากร 6. ดร.ทัศนาวลัย อุฑารสกุล มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนนั ทา 7. กุลปราโมทย์ วรรณะเลิศ การท่องเทีย่ วแห่งประเทศไทย 8. สาวิตรี ศรีสขุ กรมส่งเสริมคุณภาพสิง่ แวดล้อม 9. ชุตมิ า พัฒราช กรมการท่องเทีย่ ว 10. ระจิตตา ณ พัทลุง สำานักงานคณะผูเ้ ชีย่ วชาญด้านประชากร 11. ศรีสวุ รรณ จรรยา สมาคมต่อต้านสภาวะโลกร้อน 12. ชูศกั ดิ ์ จันทยานนท์ มูลนิธอิ อทิสติกไทย 13. นิพทั ธ์พงษ์ ชวนชืน่ Trekking Thai 14. นิรมล เมธีสวุ กุล บริษทั ป่าใหญ่ครีเอชัน่ จำากัด 15. สุวฒ ั น์ หม่นมัน่ องค์การบริหารส่วนตำาบลวัดจันทร์ อำาเภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก พลังเยาวชน 76
77 พลังเยาวชน
กลุ่มเยาวชน และชุมชนในพื้นที่ดำาเนินงานโครงการสานพลังเยาวชนฯ ภาคเหนือตอนบน | เชียงใหม่ : บ้านผาหมอน-บ้านหนองหล่ม บ้านแม่กลางหลวง บ้านหัวทุ่ง บ้านเก๊าเดื่อ บ้านผาแตก บ้านถ้ำา บ้านดอยปุย บ้านแม่กำาปอง | แม่ฮ่องสอน : บ้านสันติชล บ้านห้วยตองก๊อ บ้านจ่าโบ-บ้านผาเจริญ บ้านแม่ละนา บ้านรุ่งอรุณ บ้านรักษ์ไทย บ้านรวมไทย บ้านท่าตาฝั่ง | พะเยา : บ้านเวียงบัว | | เชียงราย : บ้านห้วยขี้เหล็ก บ้านจะบูสี |
ภาคเหนือตอนล่าง | เพชรบูรณ์ : บ้านหนองแม่นา บ้านมาตุลี-บ้านสนสวย | พิษณุโลก : บ้านร่องกล้า | | กำาแพงเพชร : แก่งเกาะใหญ่ | นครสวรรค์ : บ้านหนองตายาย |
ภาคอีสาน | อุบลราชธานี : บ้านซะซอม บ้านปะอาว | อำานาจเจริญ : บ้านปลาค้าว | | ร้อยเอ็ด : บ้านกู่กาสิงห์ | สุรินทร์ : กลุ่มเด็กรักป่า |
ภาคกลางและภาคตะวันออก | สมุทรปราการ : ชุมชนบางน้ำาผึ้ง | เพชรบุรี : บ้านถ้ำารงค์ | ตราด : ชุมชนเกาะช้างใต้ บ้านน้ำาเชี่ยว |
ภาคใต้ | ชุมพร : เกาะพิทักษ์ | ระนอง : บ้านทะเลนอก | สุราษฎร์ธานี : บ้านลีเล็ด บ้านคลองน้อย บ้านถ้ำาผึ้ง | | นครศรีธรรมราช : บ้านพรหมโลก | ตรัง : เกาะสุกร บ้านท่าข้าม บ้านนาชุมเห็ด | กระบี่ : บ้านนาตีน | | พังงา : เกาะยาวน้อย บ้านพรุใน บ้านทุ่งนางดำา | สตูล : บ้านบ่อเจ็ดลูก ชุมชนภูผาเพชร | พลังเยาวชน 78
ประมวลภาพ รวมหัว...รวมฝัน พัฒนาโครงการ
79 พลังเยาวชน
สานงาน...สานพลัง
พลังเยาวชน 80
สีสัน...มหกรรมเยาวชนลดโลกร้อน
81 พลังเยาวชน
ถอดบทเรียนการทำางาน
พลังเยาวชน 82
รอยยิ้ม และมิตรภาพ
83 พลังเยาวชน
.................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... พลังเยาวชน 84
.................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 85 พลังเยาวชน
สสส.
สำ�นักง�นกองทุนสนับสนุน
ก�รสร้�งเสริมสุขภ�พ