คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุมชน

คูมือมาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชน

คํานํา การทองเที่ยวโดยชุมชน (Community Based Tourism - CBT) ได รั บ การยอมรั บ ว า เป น เครื่ อ งมื อ ในการพั ฒ นาคนและพั ฒ นาชุ ม ชน ทัง้ ในดานสงเสริมคุณภาพชีวติ และพัฒนาเศรษฐกิจชุมชน สรางการมีสว นรวม ของคนในชุมชนในการทํางานรวมกันตั้งแตผูอาวุโส ผูนํา ผูหญิง ผูชาย และ เยาวชน ใหเขามามีบทบาททุกภาคสวน สรางความภาคภูมิใจใหคนในชุมชน นอกจากนี้ ก ารท อ งเที่ ย วยั ง เป น เครื่ อ งมื อ ในการฟ น ฟู วั ฒ นธรรม ใหไดรับการบันทึก สืบทอด และเผยแพร และสรางการแลกเปลี่ยนเรียนรู ระหวางเจาของบานกับผูม าเยือน สรางการรับรูเ รือ่ งความผูกพันระหวางชุมชน กับทรัพยากรธรรมชาติ รายไดจากการทองเทีย่ วไดมสี ว นในการสรางกองทุน เพื่อการอนุรักษสิ่งแวดลอมและการพัฒนาชุมชน หลั ง จาก CBT เริ่ ม เป น ที่ ย อมรั บ และได รั บ การส ง เสริ ม ทํ า ให มี การเติ บ โตด า นจํ า นวนแหล ง ท อ งเที่ ย วโดยชุ ม ชนอย า งมาก โดยที่ ด  า น การเติบโตในเชิงจํานวนของนักทองเที่ยวที่สนใจ CBT ยังมีนอย แมวาจะมี งานวิจยั หลายชิน้ ระบุวา แนวโนมนักทองเทีย่ วจะสนใจในการทองเทีย่ วสัมผัส วิถีชีวิตชุมชนมากขึ้น ประเทศในกลุมอาเซียนเองก็มีการสงเสริมเรื่อง CBT เชนกัน และก็เผชิญหนากับปญหาดานการตลาดที่ CBT ยังขาดความสามารถ ในการแขงขันและทําใหเห็นวามีคณ ุ คาและแตกตางจากรูปแบบการทองเทีย่ ว ทัว่ ไปอยางไร นักการตลาดมือหนึง่ เชนการทองเทีย่ วแหงประเทศไทยก็ยงั อยู

ในภาวะไมแนใจกับ CBT Product ทําใหการหนุนเสริมดานการตลาด CBT จึงยังไมเต็มที่มากนัก งานวิจัยเรื่องการตลาด CBT ที่สถาบันการทองเที่ยวโดยชุมชนจัดทําขึ้น ในป พ.ศ.2553 เปนขอมูลหนึ่ง ทีท่ าํ ใหรถู งึ นักทองเทีย่ วกลุม เปาหมายทีส่ นใจ CBT รวมทัง้ ยืนยันวาสิง่ ทีน่ กั ทองเทีย่ วและบริษทั นําเทีย่ ว คาดหวังก็คือการบริการและการทองเที่ยวที่ยั่งยืน ในการแขงขันของอุตสาหกรรม สิ่งที่ตามมาคือเรื่องคุณภาพของสินคา ซึ่งผูมีบทบาทที่สําคัญ ในอุ ต สาหกรรมการท อ งเที่ ย วเอง มี ค วามพยายามที่ จ ะใช ม าตรฐานเพื่ อ ยกระดั บ คุ ณ ภาพ ของการทองเที่ยว ขณะนี้บางสมาคมทองเที่ยวในยุโรป อาทิ ANVR (สมาคมการทองเที่ยวและ การคาของเนเธอรแลนด) ไดมกี ารผลักดันใหบริษทั คูค า ทัว่ โลกใชบริการของโรงแรมทีต่ อ งไดรบั การรับรอง มาตรฐานจาก Travel Life (มาตรฐานรับรองการทองเที่ยวยั่งยืนประเภทหนึ่ง) เปนตน อีกรูปธรรมหนึ่ง ของความพยายามในการสรางความรับผิดชอบตอสิ่งแวดลอมและสังคม และการยกระดับคุณภาพ การทองเที่ยวของโลก คือการจัดตัง้ สภาการทองเทีย่ วยัง่ ยืน (Sustainable Tourism Stewardship Council STSC) ขึ้ น เมื่ อ ป 2545 และได มี ก ารจั ด ทํ า เกณฑ ม าตรฐานการท อ งเที่ ย วสากล (Global Sustainable Tourism Criteria - GSTC) ขึ้ น ป จ จุ บั น องค ก ารการท อ งเที่ ย วโลก (UNWTO) พยายามผลั ก ดั น ให ป ระเทศสมาชิ ก นํ า ไปเป น แนวทางปฏิ บั ติ เ พื่ อ ยกระดั บ การท อ งเที่ ย ว ให มี ม าตรฐาน ซึ่ ง ประเทศไทยโดยการท อ งเที่ ย วแห ง ประเทศไทยได นํ า มาเป น แนวทางปฏิ บั ติ ผานแนวคิด 7 Greens และการพิจารณารางวัลอุตสาหกรรมทองเที่ยวไทย ครั้งที่ 8 และครั้งที่ 9

การเพิ่มขีดความสามารถในการแขงขันของชุมชนทองถิ่นที่ทําเรื่องการทองเที่ยวโดยชุมชน ใหมีมาตรฐานในดานการบริการและการจัดการที่ยั่งยืนครบทุกมิติ ทั้งดานสังคม วัฒนธรรม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดลอม จะสามารถสรางการยอมรับเรื่อง CBT แกผูประกอบการดานการทองเที่ยว รวมทั้ง นักทองเที่ยวอิสระ (Independent Traveler) ที่สามารถหาขอมูลการทองเที่ยวและเดินทางไปยังสถานที่ ทองเที่ยวตางๆ ไดดวยตนเอง เกิดความมั่นใจในแหลงทองเที่ยวชุมชน โดยเฉพาะกลุมที่ตองการ ใหการเดินทางของเขากอใหเกิดผลกระทบตอสังคมและสิ่งแวดลอมนอยที่สุด รวมทั้งยังเกิดประโยชน ที่แทจริงใหกับชุมชนทองถิ่น คูมือมาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชนเลมนี้เปนสวนหนึ่งของงานวิจัย “การพัฒนามาตรฐาน การทองเที่ยวโดยชุมชนสําหรับภูมิภาคอาเซียนสูความเปนสากล” โดยไดรับการสนับสนุนทุนวิจัย จากสํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ (วช.) และสํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ดวยหวังวามาตรฐาน CBT นอกจากจะเปนประโยชนในการสรางคุณภาพการทองเที่ยว นาจะเปน ประโยชนกับชุมชนรากหญาในกลุมประเทศอาเซียนในการใชมาตรฐาน CBT เปนเครื่องมือในการทํา การตลาดการทองเทีย่ วทีร่ บั ผิดชอบตอสิง่ แวดลอมและสังคม (Responsible Tourism) ไดอกี ทางหนึง่ ดวย พจนา สวนศรี ผูอํานวยการสถาบันการทองเที่ยวโดยชุมชน

6 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

• CBT แท CBT เทียม

เมื่อคนเริ่มสนใจการทองเที่ยวโดยชุมชนมากขึ้น ในขณะที่ชุมชนที่ถูกทองเที่ยวก็ยังเปนฝายรับ โดยไมสามารถลุกขึ้นมาจัดการทองเที่ยวดวยตนเอง เริ่มมีชุมชนใหมๆ เกิดขึ้นแตไมไดใชแนวคิดและ กระบวนการการมีสวนรวมของชุมชนในการจัดการทองเที่ยว และวางแผนการจัดการทรัพยากร การทองเที่ยวอยางบูรณาการ ทําใหเกิดการลอกเลียนแบบกิจกรรมทองเที่ยว การนับรวมกลุมชุมชน ที่ยังไมชัดเจนเรื่องเปาหมายและหลักการทํางานวาเปน “การทองเที่ยวโดยชุมชน” และเนื่องจาก ความไมชัดในหลักการทําใหคําวา “การทองเที่ยวโดยชุมชน (Community Based Tourism: CBT)” ที่เปนรูปแบบหนึ่งของการทองเที่ยวที่จัดการโดยชุมชน กลายเปน “การทองเที่ยวชุมชน (Tourism in Community)” หมายถึง วิธีการหนึ่งของการทองเที่ยวที่ไปชุมชน ซึ่งโดยสวนใหญเปนการจัดการ โดยคนภายนอก คนในชุมชนไมไดวางแผนในการจัดการหรือทํางานดวยกันเพื่อพัฒนาการทองเที่ยว และสวนใหญมุงสูเรื่องรายไดมากกวาการจัดการสิ่งแวดลอมหรือการมองประโยชนโดยรวมที่ชุมชน จะไดรับและเขามามีสว นรวม การท อ งเที่ ย วชุ ม ชน (Tourism in Community) เป น การทํ า ให เ กิ ด ภาวะ “แสร ง ทํ า ดี (Greenwashing)” กํ า ลั ง เป น อุ ป สรรคในการพั ฒ นาการท อ งเที่ ย วโดยชุ ม ชน มาตรฐาน CBT จะเปนเครื่องมือหนึ่งในการยืนยันความเปน “ของจริง” และทําให “ของเทียม” ไมมาทําลายความดี ความงามที่ชุมชนรวมสรางขึ้นมา

• เทาทันกระแสโลก

นอกจากนี้กระแสของการทองเที่ยวที่ยั่งยืน การทองเที่ยวที่รับผิดชอบตอสังคมและสิ่งแวดลอม ที่เปนวาระของโลกมาตั้งแตป พ.ศ.2535 (ค.ศ.1992) เมื่อครั้งการประชุมสุดยอดวาดวยการพัฒนา ที่ยั่งยืน จนถึงป พ.ศ.2543 ในปที่ถือเอาการเริ่มขึ้น ค.ศ.2000 เปนจุดเปลี่ยนการพัฒนาและการพัฒนา ทุกรูปแบบตองชวยแกปญหาความยากจน2 (Millennium Development Goals - MDGs) และคํานึง ถึงสิ่งแวดลอม ซึ่งหนึ่งในหลายๆ ความเคลื่อนไหวของกลไกที่เกี่ยวของในการทองเที่ยวโลก คือการ จัดตั้ง Sustainable Tourism Stewardship Council (STSC) ขึ้นเมื่อป 25443 และมีการจัดทําเกณฑ 2 3

http://en.wikipedia.org/wiki/Millennium_Development_Goals http://www.uncsd2012.org/index.php?page=view&type=1002&nr=145&menu=36

CBT-I : 7 สําหรับการทองเที่ยวอยายั่งยืน (Global Sustainable Tourism Criteria GSTC) 4 ขึ้ น ในการประชุ ม ว า ด ว ยการอนุ รั ก ษ โ ลก (The World Conservation Congress) ที่ประเทศสเปน เมื่อป พ.ศ.2551 (ค.ศ.2008) ซึ่ ง เป น แนวคิ ด ให ผู เ กี่ ย วข อ งกั บ การพั ฒ นาการท อ งเที่ ย วอย า งยั่ ง ยื น ทุ ก ภาคส ว นได ใช เ ป น หลั ก การปฏิ บั ติ เพื่ อ นํ า ไปสู ม าตรฐานการจั ด การ การทองเที่ยวอยางยั่งยืนได ปจจุบัน UNWTO พยายามผลักดันใหประเทศ สมาชิกนําไปเปนแนวทางปฏิบัติเพื่อยกระดับการทองเที่ยวใหมีมาตรฐาน ซึง่ ประเทศไทยโดยการทองเทีย่ วแหงประเทศไทยไดนาํ มาเปนแนวทางปฏิบตั ิ ผานแนวคิด 7 Greens และการพิจารณารางวัลอุตสาหกรรมทองเทีย่ ว ครัง้ ที่ 8 (พ.ศ.2553)5 ซึ่งประกอบดวย 4 เกณฑ คือ เกณฑที่ 1 : ตองแสดงใหเห็นเปนตัวอยางถึงการบริหารหนวยงาน (องคกร/บริษทั ) อยางมีประสิทธิภาพ เพือ่ การทองเทีย่ ว อยางยั่งยืนได เกณฑที่ 2 : ตองกอใหเกิดประโยชนสูงสุดทางสังคมและเศรษฐกิจ แก ชุ ม ชนในท อ งถิ่ น โดยเกิ ด ผลเสี ย หรื อ ผลกระทบ ทางลบนอยที่สุด เกณฑที่ 3 : ตองกอใหเกิดประโยชนสูงสุดแกมรดกทางวัฒนธรรม ทองถิ่น โดยเกิดผลกระทบทางลบนอยที่สุด เกณฑที่ 4 : ตองรักษาสิ่งแวดลอมและกอผลเสียหรือผลกระทบ ทางลบนอยที่สุด

4 5

http://www.gstcouncil.org/gstc-objectives/gstc-international-standards.html http://www.contestwar.com/contest/67?language=th

8 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

• เขาถึงนักทองเที่ยวกลุมเปาหมาย

นอกจากนี้ การท อ งเที่ ย วที่ หั น มาให ค วามสนใจในความเป น ท อ งถิ่ น ดั้ ง เดิ ม ไม ป รุ ง แต ง การทองเที่ยวแบบชาๆ และเนนประสบการณมากกวาเพียงแคไปใหถึงแหลงทองเที่ยวเริ่มเปนที่นิยม และมีการเติบโตอยางตอเนือ่ ง6 ประกอบกับการทองเทีย่ วโดยชุมชนเริม่ มีจาํ นวนมากขึน้ ทัง้ ในประเทศไทย และประเทศเพื่ อ นบ า นซึ่ ง ประสบป ญ หาคล า ยๆ กั น คื อ การเข า ถึ ง ตลาดที่ เ ป น นั ก ท อ งเที่ ย ว กลุม เปาหมาย7 ดังนัน้ การสรางพืน้ ทีท่ างสังคมและทีย่ นื ใหกบั “การทองเทีย่ วโดยชุมชน” ในเชิงคุณภาพ ของผลิตภัณฑการทองเที่ยวแลว การมีมาตรฐานอาจสามารถชวยใหชุมชนเขาถึงตลาดที่คํานึงถึง การทองเที่ยวยั่งยืนไดดวย

• ความระแวงสามฝาย

จากบทเรี ย นของการท อ งเที่ ย วที่ ผ า นมา แต ล ะฝ า ยที่ เ กี่ ย วข อ งหลั ก ในการท อ งเที่ ย ว มีความทรงจําในดานลบของกันและกัน จนบางครั้งกลายเปนอุปสรรคในการพัฒนาเพราะความระแวง อาทิ ชุมชนระแวงบริษัททัวรวาเอาเปรียบชุมชน บริษัททัวรระแวงชุมชนวาขาดความรับผิดชอบ หรือเอาผลประโยชนเฉพาะตน นักทองเที่ยวระแวงบริษัททัวรวาเปนพวก “Green wash (แสรงทําดี)” หรือระแวงชุมชนวาทัวรจะคุม คากับราคาทีจ่ า ยไปหรือไม ดังนัน้ การใชมาตรฐานทีเ่ ปน “เครือ่ งมือสากล” ที่เปนที่ยอมรับ จะชวยลดชองวางของความหวาดระแวงของสามฝายที่เกี่ยวของหลักๆ ได

6

7

CBI, ‘The EU Market for Community-Based Tourism’, (2007), The Center for Promotion of Imports from Developing Countries (CBI), Netherlands.

CBT-I, รายงานการจัดประชุม CBT Forum 2010

10 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

• พัฒนาการมาตรฐาน CBT เมืองไทย

1) กอเกิด 2549 มาตรฐาน CBT ในประเทศไทยเกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อป 2549 (ค.ศ.2006) โดยการริเริ่ม ของ โครงการจัดการทรัพยากรชายฝง (Coastal Habitats and Resources Management Project หรือ CHARM)8 รวมมือกับโครงการทองเที่ยวเพื่อชีวิตและธรรมชาติ (Responsible Ecological Social Tour Project หรือ REST) ภายใตชื่อ CHARM-REST ที่พัฒนาเครื่องมือการประเมินผลชุมชน CBT ดวยชุมชนเองผานมาตรฐาน CBT ตอนนั้นกรอบของการประเมินตั้งจากเปาหมายของชุมชนในการ ทําการทองเที่ยว ไดแก การพัฒนาคน การสงเสริมการอนุรักษทรัพยากร การมีรายไดเสริม และ การแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางนักทองเที่ยวกับชาวบาน แตเนื่องจากเมื่อความชวยเหลือจากสหภาพ ยุโรปยุติ งานนี้จึงขาดความตอเนื่อง แตทาง REST ไดมีความพยายามที่จะนําเรื่องมาตรฐาน CBT ไปปรึกษาหารือกับสํานักพัฒนาการทองเที่ยว (ปจจุบันเปนกรมการทองเที่ยว) แตเนื่องจากขณะนั้น ทางสํานักพัฒนาการทองเที่ยวกําลังพัฒนามาตรฐานโฮมสเตยอยู และเปนระยะเริ่มตนของการทํางาน ดานการทองเที่ยวและมาตรฐานหลังจากมีการจัดตั้งกระทรวงการทองเที่ยวและกีฬาขึ้นมาทํางาน พัฒนา ขณะทีก่ ารทองเทีย่ วแหงประเทศไทยไดรบั มอบหมายใหทาํ งานดานการตลาด ทางสํานักพัฒนา การทองเที่ยวใหความเห็นวามาตรฐานโฮมสเตยที่กําลังพัฒนาคลายๆ กับมาตรฐาน CBT ที่เสนอมา และเนื่องจากสํานักพัฒนาการทองเที่ยวยังเปนองคกรใหมจึงขอดําเนินการเรื่องมาตรฐานโฮมสเตย ใหมั่นใจเสียกอน 2) เติบโตกับมืออาชีพ ต อ มาในป 2552 (ค.ศ.2009) แนวคิ ด เรื่ อ งมาตรฐาน CBT ได รั บ การพั ฒ นาต อ ภายใตความรวมมือของสมาคมไทยทองเที่ยวเชิงอนุรักษและผจญภัย มูลนิธิใบไมเขียว สถาบัน การทองเที่ยวโดยชุมชน และ European Center for Eco and Agro Tourism (ECEAT) เพื่อ สร า งการยอมรั บ เรื่ อ งคุ ณ ภาพของผู ป ระกอบการในห ว งโซ อุ ป ทานการท อ งเที่ ย วผ า นการพั ฒ นา 8

เปนความรวมมือระหวางสหภาพยุโรปและรัฐบาลไทยในการจัดการทรัพยากรชายฝงอยางมีสวนรวมของทุกภาคสวน ระหวาง ป พ.ศ.2545-2550

CBT-I : 11 มาตรฐานอยางมีสวนรวมของผูประกอบการ ซึ่งการทองเที่ยวโดยชุมชน เปน 1 ใน 5 ของผูประกอบการ ซึ่งประกอบดวย โรงแรมขนาดกลางและ เล็ก รานอาหาร บริษัทนําเที่ยว มัคคุเทศกนําเที่ยว และชุมชนทองเที่ยว ภายใตชอื่ Corporate Social Responsibility and Market Access Partnerships for Thai Sustainable Tourism Supply Chains project, หรือมีชื่อยอวา CSR-MAP มีการยกรางมาตรฐานโดยการมีสวนรวมของผูประกอบการ และชุมชน มีการจัดสัมมนาเชิงปฏิบัติการโดยเชิญผูเชี่ยวชาญจากยุโรป มาใหความคิดเห็น และมีการจัดพาบริษัททัวรและสื่อมวลชน (FAM trip) จากยุโรปมาใหขอคิดเห็นแกเสนทางผูประกอบการทั้ง 5 กลุม และมาตรฐาน ที่ ย กร า งกั น ไว โดยมี เจ า หน า ที่ แ ละผู เชี่ ย วชาญของกรมการท อ งเที่ ย ว ไดมีสวนรวมในการนํารางมาตรฐานนั้น โดยเฉพาะของ CBT ไปพัฒนาตอ ในเรื่องตัวชี้วัดและวิธีการประเมิน แตยังไมไดดําเนินการตอเนื่องจากเปลี่ยน ผูบริหารและไมไดอยูในแผนการดําเนินงานของกรมการทองเที่ยว 3) ขยายผลกับการทํานํารอง ในป 2555 มาตรฐาน CBT ไดมีการนํามาเปนแนวทางการพัฒนา เพื่อรับรองแหลงทองเที่ยวโดยชุมชนขององคการบริหารการพัฒนาพื้นที่ พิเศษเพื่อการทองเที่ยวอยางยั่งยืน (องคการมหาชน) หรือ อพท. โดยมีการ ปรับประยุกตใหสั้นลงและจดจํา ไดงาย จํานวน 100 ขอ9 โดยที่ยังคง องค ป ระกอบและสาระเดิ ม ที่ มี ก ารพั ฒ นาล า สุ ด กั บ กรมการท อ งเที่ ย ว และไดนําไปใชในการวางแผนการพัฒนาชุมชนนํารอง 13 แหงใน 6 พื้นที่ พิเศษของ อพท. ปจจุบันอยูระหวางดําเนินการ โดยใชมาตรฐานเปนทั้ง แนวทางในการพัฒนาและเกณฑประเมินในการใหรางวัลชุมชนทีม่ กี ารพัฒนา คุณภาพดีขึ้นกวาเดิม 9

http://www.dasta.or.th/th/News/detail_news.php?ID=1148&Subject=datanews

12 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน 4) ผลิตซ้ํา ทําเอง สงตอนโยบาย ปรับใชในอาเซียน การขั บ เคลื่ อ นเรื่ อ งมาตรฐานการท อ งเที่ ย วโดยชุ ม ชนมี ส ว นร ว ม มี ก ารตรวจสอบจาก กลุมผูใชประโยชนและผูที่เกี่ยวของในระดับปฏิบัติการในระดับที่นําไปใชเปนแนวในการทํางานและ ประเมินมาตรฐานดวยตัวชุมชนเองได ซึง่ สถาบันการทองเทีย่ วโดยชุมชนไดทาํ การวิจยั เพือ่ ศึกษาขอแข็ง และจุดติดขัดของการพัฒนามาตรฐานสูระบบการประเมินโดยองคกรผูเชี่ยวชาญและมีความนาเชื่อถือ สรางการยอมรับกับภาคีที่เกี่ยวของ ประกาศใชเปนมาตรฐานการทองเที่ยวหนึ่งของไทย ซึ่งการพัฒนา มาตรฐานนี้จะแยกออกเปนสามสวน คือ ก. เปนแนวทางใหชุมชนประเมินมาตรฐานดวยตนเอง ในคําศัพทที่เปนทางการในระบบ มาตรฐานอาจเปนเรื่องการเตรียมการเพื่อเขาสูการประเมิน แตในทางการพัฒนาชุมชนสามารถนําเอา เครือ่ งมือการประเมินมาตรฐานไปใชในการวางแนวทางการพัฒนาแบบครบถวนรอบดาน หรือสามารถ นําไปประเมินคุณภาพของการทองเทีย่ วดวยตนเองได ข. เป น ข อ เสนอเชิ ง นโยบายของไทยในการเข า สู ร ะบบมาตรฐานการท อ งเที่ ย วของ กรมการทองเที่ยว ค. แลกเปลีย่ นกับหนวยงานหรือองคกรในประเทศสมาชิกอาเซียนในการนําไปปรับประยุกต ใชใหเหมาะกับบริบทของตน หรือหาจุดรวมและรวมกันพัฒนาตอกลายเปนมาตรฐาน CBT ASEAN

1.5

จุดมุงหมายของมาตรฐาน CBT

เปนเครื่องมือในการพัฒนาเพื่อการจัดการแหลงทองเที่ยวอยางยั่งยืนโดยที่ประชาชนมีสวนรวม และสรางการยอมรับกับผูที่เกี่ยวของ

CBT-I : 13

1.6

องคประกอบของมาตรฐาน CBT

มีองคประกอบ 5 ดาน โดยการศึกษาเปรียบเทียบกับ GSTC, CSR-MAP, อพท. และนํามายกราง โดยใชกระบวนการวิจยั ในการทดสอบซ้าํ กับชุมชน ผูประกอบการ และนักทองเที่ยว โดยองคประกอบ 5 ดาน ไดแก 1) การบริหารจัดการอยางยั่งยืน 2) พัฒนาคุณภาพชีวิตและเศรษฐกิจทองถิ่น 3) สงเสริมวัฒนธรรม 4) ดูแลรักษาสิ่งแวดลอม 5) บริการและความปลอดภัย

14 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

1.7

แนวทางในการใชมาตรฐาน CBT เปนเครื่องมือในการพัฒนา

1) ทําความเขาใจกับเปาหมาย CBT ของชุมชน วาชุมชน ทําการทองเที่ยวไปเพื่ออะไร 2) ดู ก ารจั ด การว า มี ก ารจั ด การโดยชุ ม ชนหรื อ ไม และ การจัดการนั้นเปนไปเพื่อประโยชนสุขของคนในชุมชน ครบถวน ทุกมิตทิ งั้ สังคม วัฒนธรรม เศรษฐกิจ และสิง่ แวดลอมหรือไม อยางไร 3) มีการประเมินโดยคนในชุมชน เพื่อชุมชนจะไดติดตาม ผลกระทบเชิงบวกและลบไดทันทวงที 4) มีการประเมินโดยคนภายนอกเพื่อใหเห็นภาพที่ตรงกัน เปนความเขาใจรวมกันในการยกระดับและพัฒนาตอไป ในลักษณะ พันธมิตรในการพัฒนา 5) มีการสรุปเปนรายงานเพือ่ ใหเห็นการประเมิน มีหลักฐาน รองรับใหเห็นและตรวจสอบความนาเชื่อถือได มาตรฐานสามารถนํามาเปนแนวทางการพัฒนาสูค วามยัง่ ยืน เพื่อสรางความนาเชื่อถือใหกับคนที่เกี่ยวของ ในขณะเดียวกัน ก็ชวยทําใหคนทํางานมีวินัย มีการจัดการที่มีประสิทธิภาพ คํานึงถึง องคประกอบทุกดาน และผูที่เกี่ยวของทุกสวน

CBT-I : 15

1.8

หลักการประเมินมาตรฐาน10

1) มีจุดมุงหมายในการประเมิน 2) แบบฟอรมที่ใชชุมชนสามารถเขาถึงไดงาย สามารถดาวนโหลดได เปนเอกสารที่ชุมชนเขาใจ 3) วิธีการประเมิน คนที่ประเมิน ชวงเวลาที่ประเมิน มีการเตรียมการ อยางดีและทํางานเปนทีม 4) ประเมินทุกดานครบถวนทุกมิติ 5) มี ร ะบบการให ค ะแนนที่ มี ค วามแม น ยํ า ในการให ร ะดั บ (ซึ่งผูประเมินสวนใหญจะตองผานการสอบการเปนผูประเมิน หรือมีความ เชี่ยวชาญและใชกระบวนการกลุมในการหาขอสรุปรวม) 6) มีหนวยงานทีร่ บั ผิดชอบในการทําหนาทีป่ ระเมินหรืออางอิงกรอบ ในการประเมิน มีคูมือในการประเมิน 7) ผลที่ ไ ด จ ากการประเมิ น นํ า ไปใช ใ นการพิ จ ารณาเพื่ อ สร า ง ประสิทธิภาพในการทํางาน สรางการเปลี่ยนแปลงสูความยั่งยืน 8) กระบวนการประเมิน ผลของการประเมินมีความโปรงใส ตรวจสอบได จากภาคีที่เกี่ยวของ 9) ประกาศผลการประเมินหรือแจงผลการประเมินกับภาคีทเี่ กีย่ วของ รับทราบและสรางการยอมรับในทุกระดับ 10) มีการประเมินมาตรฐานอยางตอเนือ่ ง ทําใหการประเมินกลายเปน วิถีปฏิบัติในการทํางาน

10

ปรับปรุงจาก GSTC Recognition Manual, version 1, 20 October 2011.

16 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

1.9

บันได 4 ขั้นสูการเตรียมความพรอม ในการประเมินมาตรฐาน

1) ศึกษากรอบและเนื้อหาของมาตรฐาน วิเคราะหวาที่กลุมทองเที่ยวมีและไมมีนั้นมีอะไรบาง (ใชมาตรฐานในลักษณะการเปน checklist : แบบตรวจสอบ) 2) วางแผนการพัฒนาเพื่อใหมีการดําเนินงานตามองคประกอบและประเด็นยอยตางๆ ที่ระบุ ในมาตรฐาน 3) มีกระบวนการในการตรวจสอบความพรอมดวยการประเมินตัวเองเปนระยะๆ โดยประเมินกัน ในกลุมทองเที่ยว ซึ่งนอกจากจะดูวามีหรือไมมี อาจสรางระดับออกเปน 4 ระดับ คือ ไมมี พอใช ดี ดีมาก และแลกเปลี่ยนกันวาคิดเห็นตรงกันหรือไมในการใหระดับเพราะอะไร ซึ่งจะทําใหสมาชิก เห็นขอบกพรองรวมกัน และปรับปรุงในสวนที่บกพรอง 4) จัดเตรียมเอกสาร/หลักฐานอางอิงพรอมใหหนวยงานหรือบุคคลภายนอกที่รับผิดชอบ มาประเมิน

1.10 องคประกอบของการรับรองมาตรฐาน ที่ถือปฏิบัติตามหลักสากล

1) มี ค วามชั ด เจนว า กลุ ม ท อ งเที่ ย วเป น เจ า ของและมี ผู รั บ ผิ ด ชอบในการประสานงาน เพื่อการประเมินชัดเจน 2) มีหนวยงานที่ใหการรับรองมาตรฐาน มีระบบสมัครเพื่อรับการประเมิน 3) ชุมชนสมัครเขารับการประเมินดวยความสมัครใจ 4) กระบวนการประเมินมีความนาเชื่อถือ แมนยํา 5) มี ก ารจั ด สรรงบประมาณไว สํ า หรั บ เป น ค า ใช จ า ยในการประเมิ น บางครั้ ง ผู ถู ก ประเมิ น เปนผูจ า ย เชน การประเมินมาตรฐานโรงแรมสีเขียวของมูลนิธใิ บไมเขียว หรือบางครัง้ รัฐใหการสนับสนุน งบประมาณในการประเมิน เชน มาตรฐานโฮมสเตยไทย เปนตน

18 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

ในเมื่อยังไมไดประกาศใชจึงอาจเปนเพียง “รางมาตรฐาน” แตเนื่องจากผานกระบวนการการ ทํ า งานอย า งมี ส  ว นร ว มจนน า จะสุ ก งอม จึ ง ขอเรี ย ก “มาตรฐานการท อ งเที่ ย วโดยชุ ม ชน” เพื่อสงเสริมความเขมแข็งของชุมชนใหมีการดําเนินงานดานการทองเที่ยวอยางมีคุณภาพและยั่งยืน จนกวาจะมีการดําเนินการตามระบบหรือระเบียบวาดวยมาตรฐานโดยหนวยงานที่รับผิดชอบตอไป สถาบั น การท อ งเที่ ย วโดยชุ ม ชน (CBT-I) เลื อ กที่ จ ะไม ทํ า หน า ที่ ใ นการเป น องค ก ร ดานการประเมินมาตรฐาน CBT เพราะเปนองคกรทีท่ าํ งานฝกอบรมหรือเพิม่ ขีดความสามารถของชุมชน ในการจัดการทองเที่ยว ซึ่งอาจถูกมองวามีผลประโยชนทับซอน (conflict of interest) ในการประเมิน ชุมชนที่ตนเองทํางาน เขาทํานองที่วา “สงเสริมเองใหรางวัลเอง”

CBT-I : 19

แบบประเมินมาตรฐานชุดนี้

ประกอบดวยเกณฑมาตรฐาน 5 ดาน และมีตวั ชีว้ ด ั ตาง ๆ ดังตอไปนี้ 1. ด า นการจั ด การอย า งยั่ ง ยื น ของการท อ งเที่ ย ว โดยชุมชน มี 6 ตัวชี้วัด แยกยอยเปนจํานวน 31 ขอ ประกอบดวย 1.1 ระบบการบริหารจัดการโดยชุมชนแบบบูรณาการ ทั้ ง 8 ด า น ได แ ก 1) ทรั พ ยากรธรรมชาติ 2) วัฒนธรรม 3) สุขภาพ/สุขอนามัย 4) ความปลอดภัย 5) คน/สังคม 6) ผลประโยชน 7) คุณภาพการบริการ และ 8) การตลาด 1.2 การมีสวนรวมของสมาชิกกลุมและชุมชน 1.3 การเสริมศักยภาพของคนในกลุมและชุมชน 1.4 ระบบประเมิ น ความพึ ง พอใจของนั ก ท อ งเที่ ย ว กลุมทองเที่ยวและชุมชนที่ครอบคลุมทั้ง 8 ดาน 1.5 การปฏิ บั ติ ต ามกฎระเบี ย บของคนในชุ ม ชนและ นักทองเที่ยว 1.6 การตลาดและประชาสัมพันธอยางรับผิดชอบ 2. ด า นการท อ งเที่ ย วโดยชุ ม ชนมี ก ารกระจายผล ประโยชนสทู อ งถิน่ สังคมและคุณภาพชีวติ มี 3 ตัวชีว้ ดั แยกยอยเปนจํานวน 12 ขอ ประกอบดวย 2.1 สนับสนุนการพัฒนาชุมชน 2.2 กระจายรายได อ ย า งเป น ธรรมและสร า งโอกาส ในการมีรายไดเสริม 2.3 การให เ กี ย รติ ด า นสิ ท ธิ ม นุ ษ ยชนและศั ก ดิ์ ศ รี ความเปนมนุษย

CBT-I : 21

5. ด า นการบริ ก ารและความปลอดภั ย ของการท อ งเที่ ย วโดยชุ ม ชน มี 7 ตัวชี้วัด แยกยอยเปนจํานวน 82 ขอ ประกอบดวย 5.1 กิจกรรมการทองเที่ยวมีความชัดเจน ปลอดภัย ความเหมาะสม กับสภาพชุมชน กลุมเปาหมาย และชวงเวลา 5.2 ที่พัก 5.3 ยานพาหนะและการเดินทาง 5.4 นักสื่อความหมายทองถิ่น 5.5 เจาของบาน 5.6 การติดตอประสานงาน 5.7 ความปลอดภัย รวมทั้งหมด 5 ดาน 29 ตัวชี้วัด และเกณฑ 176 ขอ

22 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

แบบประเมินมาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชน ขั้นแรก ตรวจสอบเบื้องตน มี/ไมมี สําหรับชุมชนที่เริ่มตนจะใชการทองเที่ยวโดยชุมชนเปนเครื่องมือในการพัฒนา แตไมรูวา จะพัฒนาอยางไร ตองทําอะไรบาง มาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชน ในเบื้องตนสามารถเปน เครือ่ งมือในการทําความเขาใจกับเปาหมาย CBT ของชุมชนวาชุมชนทําการทองเทีย่ วไปเพือ่ อะไร เนือ่ งจาก ในมาตรฐาน CBT นั้นมีองคประกอบที่สําคัญของการทํา CBT คือ 1) การบริหารจัดการอยางยั่งยืน 2) พัฒนาคุณภาพชีวิตและเศรษฐกิจทองถิ่น 3) สงเสริมวัฒนธรรม 4) ดูแลรักษาสิ่งแวดลอม-ตรวจสอบ รวมกันวาชุมชนตองการจะใหเกิดสิง่ ตางๆ เหลานีใ้ นชุมชนหรือไม อยางไร 5) บริการและความปลอดภัย เมื่อไดความชัดเจนในเปาหมายของการทํา CBT ของชุมชนแลว มาตรฐาน CBT สามารถ เข า มามี บ ทบาทในฐานะเป น แนวทางในการพั ฒ นางาน CBT (CBT Guideline) ในชุ ม ชนได โดยการที่สมาชิกของชุมชนมารวมกันประเมินสถานะปจจุบันของชุมชนเปรียบเทียบกับสิ่งที่มาตรฐาน CBT ตองการใหเกิดขึน้ เพือ่ ใหเห็นวาชุมชนมีสงิ่ ใดอยูแ ลว และสิง่ ใดทีต่ อ งพัฒนาตอ ในเบือ้ งตนสามารถ ตรวจสอบสถานะความพรอมในประเด็นตางๆ ตามองคประกอบหลัก จากการประเมินงายๆ 2 ระดับ คือ มีและไมมี (ดังตัวอยางแบบประเมินในหนาถัดไป) ซึง่ การประเมินแบบนีส้ ามารถใชไดกบั ทัง้ กรณีชมุ ชนนัน้ มีประสบการณกับการทองเที่ยวมาบางแลวและที่ยังไมมี

CBT-I : 23

แบบประเมินมาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชน ดานที่ 1 การจัดการอยางยัง่ ยืนของการทองเทีย่ วโดยชุมชน 1.1 ระบบการบริหารจัดการโดยชุมชนแบบบูรณาการทัง้ 8 ดาน ไดแก 1) ทรัพยากรธรรมชาติ 2) วัฒนธรรม 3) สุขภาพ/สุขอนามัย 4) ความปลอดภัย 5) คน/สังคม 6) ผลประโยชน 7) คุณภาพ การบริการ และ 8) การตลาด มี    

ไมมี    

           

1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4

มีการทํางานในระบบกลุมทองเที่ยว ซึ่งคณะกรรมการเขามาบริหารจัดการ คณะกรรมการมีความเขาใจในเปาหมายและหลักการของการทองเทีย่ วโดยชุมชน คณะกรรมการมีความรู ความสามารถที่ครอบคลุมทั้ง 8 ดาน สมาชิกในกลุมทองเที่ยวเปนคนในชุมชน และเขาใจเปาหมายของการทองเที่ยว โดยชุมชน 1.1.5 กลุ ม ท อ งเที่ ย วมี ก ารแบ ง หน า ที่ แ ละกระจายบทบาทการทํ า งานที่ ค รอบคลุ ม ทั้ง 8 ดาน 1.1.6 มีกลไกการประสานงาน โดยมีผูประสานงานที่ชัดเจน 1.1.7 มีการจัดเก็บขอมูลของกลุมอยางเปนระบบ และมีการปรับปรุงขอมูลใหทันสมัย อยูเสมอทุกๆ ป 1.1.8 กลุมทองเที่ยวมีแผนงานที่ชัดเจนและครอบคลุมทั้ง 8 ดาน 1.1.9 กลุมทองเที่ยวมีระบบการเงินและบัญชีที่ชัดเจน โปรงใส และตรวจสอบได 1.1.10 กลุมทองเที่ยวมีการกําหนดจํานวนนักทองเที่ยวใหเหมาะสมกับการใชประโยชน ของสภาพพื้นที่ชุมชน

24 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน 1.2 การมีสวนรวมของสมาชิกกลุมทองเที่ยวและชุมชน มี ไมมี            

1.2.1 กลุมทองเที่ยวมีกระบวนการทํางานที่ใหโอกาสกับสมาชิกในการรวมคิดวางแผน และตัดสินใจ 1.2.2 สมาชิกมีความรูสึกถึงความเปนเจาของ ที่แสดงใหเห็นอยางเปนรูปธรรม เชน การเขามารับทราบขอมูล รวมคิด รวมแกไขปญหา รวมแรงหรือรวมทุน โดยการ ถือหุนรวมกัน 1.2.3 มีการประชุมหรือเวทีแลกเปลี่ยนกันภายในกลุมอยางสม่ําเสมอ อยางนอย เดือนละ 1 ครั้ง 1.2.4 มีการกระจายขาวสารความเคลือ่ นไหวและกิจกรรมของกลุม ทองเทีย่ วใหชมุ ชนรับ รูอยางตอเนื่อง 1.2.5 เป ด โอกาสให ค นในชุ ม ชนเข า ร ว มกิ จ กรรมของกลุ ม ท อ งเที่ ย ว (อย า งน อ ย ปละ 1 กิจกรรม) 1.2.6 กลุม ทองเทีย่ วเปดโอกาสใหคนในชุมชนเขามาเปนสมาชิกกลุม ทองเทีย่ ว (อยางนอย ปละ 1 ครั้ง)

CBT-I : 25 1.3 การเสริมศักยภาพของคนในกลุมและชุมชน มี ไมมี        

1.3.1 สมาชิกไดรับโอกาสพัฒนาความรูและทักษะในประเด็นที่เกี่ยวของกับหนาที่ ของตนอยางตอเนื่อง และสามารถนําความรูไปใชไดอยางมีประสิทธิภาพ 1.3.2 ผูนําและสมาชิกมีทักษะในการถายทอดความรู ประสบการณ ใหแกบุคคล และหนวยงานที่สนใจได 1.3.3 มีการหมุนเวียนใหสมาชิกไดมีโอกาสเขารวมประชุมและฝกอบรมตางๆ 1.3.4 มีกิจกรรมในการเสริมสรางศักยภาพของสมาชิกกลุมและคนในชุมชน ซึ่งบรรจุไว ในแผนการดําเนินงาน

1.4 ระบบประเมินความพึงพอใจของนักทองเทีย่ ว กลุม ทองเทีย่ วและชุมชน ทีค่ รอบคลุม ทั้ง 8 ดาน มี ไมมี        

1.4.1 มีการประเมินความพึงพอใจของนักทองเที่ยวในรูปแบบตางๆ เชน สมุดเยี่ยม แบบสอบถาม เปนตน 1.4.2 มีการประเมินความพึงพอใจของสมาชิกกลุมทองเที่ยว ในรูปแบบตางๆ เชน เวที ประจําเดือน ประชุมกลุมยอย หรือการตอบแบบสอบถาม การสัมภาษณ เปนตน 1.4.3 มีเวทีประชาคมเพือ่ สรางการรับรูข องคนในชุมชนเกีย่ วกับการดําเนินงานของกลุม และเปดโอกาสใหคนในชุมชนไดแสดงความคิดเห็นอยางนอยปละ 1 ครั้ง 1.4.4 มี ก ารวิ เ คราะห ผ ลการประเมิ น ความพึ ง พอใจทั้ ง จากนั ก ท อ งเที่ ย ว สมาชิ ก กลุมทองเที่ยว และคนในชุมชน เพื่อนําขอมูลไปใชในการพัฒนาการจัดการ ทองเที่ยวตอไป

26 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน 1.5 การปฏิบัติตามกฎระเบียบของคนในชุมชนและนักทองเที่ยว มี ไมมี      

1.5.1 มีขอตกลงหรือกฎระเบียบของกลุมทองเที่ยวที่ไดรับการยอมรับจากคนในชุมชน และสมาชิกปฏิบัติตามขอกําหนดนั้น 1.5.2 กลุ ม ท อ งเที่ ย วมี ก ารกํ า หนดกฎระเบี ย บสํ า หรั บ นั ก ท อ งเที่ ย ว และมี ก ารแจ ง ใหนักทองเที่ยวรับทราบลวงหนา 1.5.3 กลุมทองเที่ยวมีการจัดทําสื่อเผยแพรกฎระเบียบใหกับชาวบานและนักทองเที่ยว ไดรับทราบ เชน ปาย ประกาศ แผนผับ คูมือทองเที่ยว เปนตน

1.6 การตลาดและประชาสัมพันธอยางรับผิดชอบ มี ไมมี        

1.6.1 มีการกําหนดเปาหมายกลุมนักทองเที่ยวที่เหมาะสมกับชุมชน และมีกิจกรรม ที่เหมาะสมกับนักทองเที่ยวในแตละกลุมเปาหมาย 1.6.2 มีการกําหนดปฏิทนิ กิจกรรมทองเทีย่ วเพือ่ ใหผปู ระกอบการหรือนักทองเทีย่ วทราบ ลวงหนา 1.6.3 มีการใหขอมูลเพื่อการประชาสัมพันธในกิจกรรมและบริการที่เปนขอเท็จจริง 1.6.4 มีประสบการณในการออกไปประชาสัมพันธการทองเที่ยวของชุมชนตามงาน เทศกาลทองเที่ยวตางๆ ในระดับจังหวัดหรือประเทศ อยางนอยปละ 1 ครั้ง

CBT-I : 27

ดานที่ 2 การทองเที่ยวโดยชุมชนมีการกระจายผลประโยชน สูทองถิ่น สังคมและคุณภาพชีวิต 2.1 สนับสนุนการพัฒนาชุมชน มี ไมมี        

2.1.1 มีการจัดสรรรายไดของกลุมเพื่อสนับสนุนกิจกรรมสาธารณประโยชนของชุมชน อยางตอเนื่อง 2.1.2 สมาชิกกลุมทองเที่ยวเขารวมกิจกรรมการพัฒนาในชุมชน 2.1.3 มีการทํางานรวมกับภาคีอื่นทั้งในและนอกชุมชน 2.1.4 มี ก ารผลั ก ดั น ให แ ผนงานของกลุ ม ท อ งเที่ ย วเป น ส ว นหนึ่ ง ของแผนงานของ องคกรปกครองสวนทองถิ่น

2.2 กระจายรายไดอยางเปนธรรมและสรางโอกาสในการมีรายไดเสริม มี ไมมี        

2.2.1 สมาชิ ก ในกลุ ม มี โ อกาสในการมี ร ายได ภ ายใต ก ารจั ด การในระบบหมุ น เวี ย น การใหบริการทองเที่ยว 2.2.2 มีการสงเสริมใหกลุมทองเที่ยวและสมาชิกซื้อและใชผลิตภัณฑที่ผลิตในชุมชน 2.2.3 กลุมทองเที่ยวเปดโอกาสใหชาวบานและกลุมองคกรตางๆ ในชุมชน จําหนาย สินคาใหกับนักทองเที่ยว 2.2.4 มี ก ารสนั บ สนุ น ให ส มาชิ ก ในชุ ม ชนมี ก ารคิ ด ค น ผลิ ต ภั ณ ฑ แ ละบริ ก ารใหม ๆ แกนักทองเที่ยว ที่มาจากวัตถุดิบและภูมิปญญาที่มีในทองถิ่น

28 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน 2.3 การใหเกียรติดานสิทธิมนุษยชนและศักดิ์ศรีความเปนมนุษย มี ไมมี        

2.3.1 กลุมทองเที่ยวไมสนับสนุนการคายาเสพติด อบายมุข และการคาประเวณี 2.3.2 เป ด โอกาสแก เ ยาวชน สตรี ผู สู ง อายุ และคนพิ ก าร ให ไ ด รั บ ประโยชน และมีโอกาสเขามามีสวนรวมในกลุม 2.3.3 ไม มี ก ารใช แรงงานเด็ ก ในบทบาทหน า ที่ ที่ เ สี่ ย งภั ย หรื อ ทํ า ให ข าดโอกาส ในการศึกษา 2.3.4 กิจกรรมทองเที่ยวที่มีการใชทรัพยากรรวมกับเพื่อนบาน จะตองไมกอใหเกิด ความขัดแยงหรือรบกวนเพื่อนบาน

ดานที่ 3 การทองเที่ยวโดยชุมชนมีการอนุรักษและสงเสริมมรดก ทางวัฒนธรรม 3.1 กลุมทองเที่ยวมีขอมูลเกี่ยวกับวัฒนธรรมและวิถีชีวิตในทองถิ่น มี ไมมี    

3.1.1 มีการรวบรวมและบันทึกขอมูลทางดานประวัติศาสตร วิถีชีวิต ภูมิปญญา ศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี เปนเอกสาร รูปภาพ หรือสื่อตางๆ 3.1.2 มีการรวบรวมเก็บรักษาและอนุรกั ษของเกาซึง่ สะทอนถึงวิถชี วี ติ และวัฒนธรรมของ ชุมชนไวเพื่อใหคนรุนหลังไดศึกษาเรียนรู

CBT-I : 29 3.2 มี ก ารถ า ยทอดข อ มู ล ทางวั ฒ นธรรมและวิ ถี ชี วิ ต จากคนภายในสู ค นภายนอก และการถายทอดภายในชุมชนดวยกันเอง มี ไมมี          

3.2.1 มีการออกแบบกิจกรรมทองเที่ยวที่นําเสนอศิลปวัฒนธรรมและวิถีชีวิตทองถิ่น 3.2.2 กิจกรรมทองเที่ยวเปดโอกาสใหนักทองเที่ยวไดแลกเปลี่ยนเรียนรูและสัมผัส วั ฒ นธรรมและวิ ถี ชี วิ ต ของชาวบ า นผ า นประสบการณ จ ริ ง หรื อ ได ล งมื อ ทํ า กิจกรรมนั้นๆ ดวยตัวเอง 3.2.3 เจาของบานหรือนักสื่อความหมายทองถิ่นมีความสามารถในการสื่อความหมาย เรื่องราววัฒนธรรม วิถีชีวิต และภูมิปญญาทองถิ่นไดอยางนาสนใจ 3.2.4 มี ก ารส ง เสริ ม เยาวชนในชุ ม ชนให มี ค วามรู ค วามสามารถในการเป น นักสื่อความหมายทองถิ่นดานวัฒนธรรมทองถิ่น 3.2.5 มี ก ารผลั ก ดั น ให อ งค ค วามรู เรื่ อ งภู มิ ป ญ ญา ประเพณี ศิ ล ปะ วั ฒ นธรรม ที่มีการรวบรวมโดยกลุมทองเที่ยวใหเขาไปเปนหลักสูตรทองถิ่น

3.3 มีกฎกติกาและแนวทางปฏิบัติเพื่อการเคารพและปกปองวัฒนธรรมของคนทองถิ่น และใหเกียรติวัฒนธรรมของแขกผูมาเยือน มี ไมมี          

3.3.1 มี ก ฎระเบี ย บด า นวั ฒ นธรรม และมี ก ารให ข อ มู ล กั บ นั ก ท อ งเที่ ย วรั บ ทราบ เพื่อปฏิบัติตามแนวทางที่ชุมชนกําหนด 3.3.2 สมาชิกกลุมทองเที่ยวปฏิบัติตนตามระเบียบของชุมชนและเปนแบบอยางที่ดี 3.3.3 มี ก ารเผยแพร ข อ ควรปฏิ บั ติ ด า นวั ฒ นธรรมให กั บ คนในชุ ม ชนได รั บ ทราบ โดยเปนไปในแนวทางเดียวกันกับที่ใหนักทองเที่ยวปฏิบัติ 3.3.4 กิจกรรมการทองเที่ยวไมรบกวนและสงผลกระทบตอโบราณสถาน และสถานที่ ศักดิ์สิทธิ์ของชุมชน 3.3.5 มีการใหความรูกับสมาชิกกลุมทองเที่ยวและครอบครัวเพื่อใหเขาใจวัฒนธรรม ที่แตกตางของผูมาเยือน

30 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน 3.4 กลุมทองเที่ยวมีการสงเสริมการอนุรักษ ฟนฟู และสืบทอดวัฒนธรรม มี ไมมี    

3.4.1 มีการยกยองใหเกียรติครูภูมิปญญา บุคคลตัวอยางของชุมชน 3.4.2 กลุ ม ท อ งเที่ ย วมี ส ว นร ว มในกิ จ กรรมอนุ รั ก ษ ฟ น ฟู และสื บ ทอดวั ฒ นธรรม ในชุมชน

ดานที่ 4 การทองเที่ยวโดยชุมชนมีการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดลอมอยางเปนระบบและยั่งยืน ขอมูล

4.1 กลุม ทองเทีย่ วมีฐานขอมูลดานทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอม และการเผยแพร

มี ไมมี        

4.1.1 กลุม ทองเทีย่ วมีฐานขอมูลทีช่ ดั เจนในเรือ่ งเกีย่ วกับทรัพยากรธรรมชาติสง่ิ แวดลอม ในชุมชน และความสัมพันธระหวางคนกับทรัพยากรธรรมชาติ 4.1.2 สมาชิกกลุมทองเที่ยวมีความรู สามารถใหขอมูลเกี่ยวกับทรัพยากรธรรมชาติ และความสัมพันธระหวางคนกับทรัพยากรธรรมชาติในชุมชนแกผูมาเยือนได 4.1.3 ผู นํ า กลุ ม ท อ งเที่ ย วสามารถถ า ยทอดข อ มู ล ความรู ด า นทรั พ ยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดลอมใหกับคนในชุมชนและผูสนใจทั่วไปได 4.1.4 มีกฎ ระเบียบ ขอควรปฏิบัติดานสิ่งแวดลอม และเผยแพรใหกับคนในชุมชน และแขกผูมาเยือนไดรับทราบ

CBT-I : 31 4.2 มีการออกแบบกิจกรรมทองเที่ยวที่คํานึงถึงการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดลอมอยางยั่งยืน มี ไมมี            

4.2.1 มีการออกแบบกิจกรรมการทองเที่ยวที่เปนมิตรกับสิ่งแวดลอม 4.2.2 กิ จ กรรมท อ งเที่ ย วเป ด โอกาสให นั ก ท อ งเที่ ย วได เรี ย นรู เรื่ อ งสิ่ ง แวดล อ มและ ความสัมพันธระหวางคนกับทรัพยากรธรรมชาติในชุมชน 4.2.3 มีขอควรปฏิบัติสําหรับนักทองเที่ยวและสมาชิกกลุมทองเที่ยวในการทํากิจกรรม ทองเที่ยวที่ลดผลกระทบตอทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เชน การไมเด็ด ดอกไมในปา การใชปนโตแทนกลองโฟม เปนตน 4.2.4 นักสื่อความหมายทองถิ่นสามารถแนะนําขอปฏิบัติเพื่อการรักษาสิ่งแวดลอม ไดอยางมีประสิทธิภาพ 4.2.5 นั ก สื่ อ ความหมายท อ งถิ่ น มี ค วามสามารถในการสื่ อ ความหมายเกี่ ย วกั บ สิ่ ง แวดล อ มและความสั ม พั น ธ ร ะหว า งคนกั บ ทรั พ ยากรธรรมชาติ ใ นชุ ม ชน ไดอยางนาสนใจ 4.2.6 มี กิ จ กรรมที่ นั ก ท อ งเที่ ย วได ร ว มอนุ รั ก ษ ท รั พ ยากรธรรมชาติ แ ละสิ่ ง แวดล อ ม ในชุมชน

32 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน 4.3 การจัดการทรัพยากรธรรมชาติอยางยั่งยืน และการอนุรักษความหลากหลาย ทางชีวภาพ มี ไมมี                

4.3.1 กลุมทองเที่ยวมีการจัดการทรัพยากรธรรมชาติอยางเปนระบบตามสภาพ ของพื้นที่และคํานึงถึงความยั่งยืน 4.3.2 กลุมทองเที่ยวมีแผนงานในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดลอม ความหลากหลายทางชีวภาพ และมีการนําแผนงานไปใชจริง 4.3.3 กลุมทองเที่ยวมีคณะทํางาน/ตัวแทนชุมชนที่รับผิดชอบงานดานการจัดการ ทรัพยากรธรรมชาติอยางชัดเจน 4.3.4 มีการทํางานรวมกับเครือขาย/องคกรภาคี/ผูมีสวนไดสวนเสีย/พันธมิตร ในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมรวมกัน 4.3.5 สมาชิกกลุม ทองเทีย่ วมีสว นรวมกับงานดานการอนุรกั ษทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดลอม 4.3.6 กลุม ทองเทีย่ วมีกองทุนทีส่ นับสนุนชุมชนในการดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดลอม และมีการนํากองทุนไปใชอยางเปนรูปธรรม 4.3.7 มี กิ จ กรรมการสร า งจิ ต สํ า นึ ก ให ค นในชุ ม ชนตระหนั ก ถึ ง ความสํ า คั ญ ของทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดลอม และความหลากหลายทางชีวภาพ 4.3.8 มีการถายทอดภูมิปญญาในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติใหกับคนรุนใหม

CBT-I : 33 4.4 การจัดการขยะในชุมชนและแหลงทองเที่ยว มี ไมมี      

   

4.4.1 สมาชิกกลุม ทองเทีย่ วมีระบบจัดการขยะทัง้ ในระดับครัวเรือนและระดับกลุม เชน การคัดแยกขยะกอนนําไปกําจัด การทําปุย /น้าํ หมักจากเศษขยะทีย่ อ ยสลายได การนํากลับมาใชใหม เปนตน 4.4.2 กลุมทองเที่ยวมีสวนรวมในการจัดการขยะในชุมชนและแหลงทองเที่ยว 4.4.3 มีการจัดการขยะที่ดีในแหลงทองเที่ยว 4.4.4 มีขอปฏิบัติเกี่ยวกับการจัดการขยะในแตละกิจกรรมทองเที่ยว 4.4.5 มี ม าตรการ/วิ ธี ก ารในกิ จ กรรมท อ งเที่ ย วแต ล ะกิ จ กรรมเพื่ อ ลดมลพิ ษ และ ปริมาณขยะ เชน การใชยา ม ถุงผา ปน โต ขวด/กระติกน้าํ แบบเติมใหมได เปนตน

4.5 การจัดการทรัพยากรน้ําและน้ําเสีย มี   

ไมมี   

4.5.1 บานพักนักทองเที่ยวและกิจกรรมทองเที่ยวมีการใชน้ําอยางประหยัด 4.5.2 ชุมชนมีขอตกลงรวมกันในการใชทรัพยากรน้ํา 4.5.3 กลุมทองเที่ยวมีการวางแนวทางการปฏิบัติเพื่อปองกันน้ําเสีย

4.6 การจัดการดานเสียงรบกวน มี   

ไมมี   

4.6.1 กลุมทองเที่ยวมีการออกแบบและการใชเครื่องมือที่ลดมลภาวะทางเสียง 4.6.2 มีขอ ปฏิบัติสําหรับนักทองเที่ยวเพื่อควบคุมเสียงรบกวน 4.6.3 กิจกรรมทองเที่ยวไมรบกวนตอชุมชน สัตวปา หรือสภาวะแวดลอม

34 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน 4.7 การจัดการดานพลังงาน มี ไมมี    

4.7.1 มีการรณรงคใหสมาชิกกลุม และนักทองเทีย่ วใชไฟ น้าํ มัน แกส และเชือ้ เพลิงอืน่ ๆ อยางประหยัด 4.7.2 มี แ นวทางในการใช พ ลั ง งานอย า งประหยั ด หรื อ การใช พ ลั ง งานทางเลื อ ก หรือพลังงานทดแทน

4.8 ผลิตภัณฑที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม มี    

ไมมี    

4.8.1 4.8.2 4.8.3 4.8.4

สงเสริมสนับสนุนการใชผลิตภัณฑทท่ี าํ จากวัสดุทม่ี ใี นทองถิน่ ซึง่ ไมทาํ ลายสิง่ แวดลอม มีผลิตภัณฑที่เปนมิตรกับสิ่งแวดลอมจําหนายใหกับนักทองเที่ยว ไมสนับสนุนการใชผลิตภัณฑทใี่ ชวตั ถุดบิ ทีท่ าํ มาจากพืช สัตวหายาก/ใกลสญ ู พันธุ มีการสงเสริมใหนําศิลปะทองถิ่นและใชวัสดุที่ไมสงผลกระทบตอสิ่งแวดลอม มาทําการตกแตงสถานที่ที่เกี่ยวของกับการทองเที่ยว เชน บานพัก ศูนยบริการ นักทองเที่ยว เปนตน

4.9 อาคารสิ่งกอสราง มี ไมมี    

4.9.1 สิ่งปลูกสรางที่สรางขึ้นมาใหม มีการออกแบบที่สวยงามสอดคลองกลมกลืน ไปกับสภาพแวดลอม และคํานึงถึงความคงทน 4.9.2 มีการควบคุมกระบวนการกอสรางเพื่อลดผลกระทบดานสิ่งแวดลอม

CBT-I : 35

ดานที่ 5 การบริการและมีความปลอดภัยของการทองเที่ยวโดยชุมชน 5.1 กิจกรรมการทองเที่ยวมีความชัดเจน ปลอดภัย มีความเหมาะสมกับสภาพชุมชน กลุมเปาหมาย และชวงเวลา มี ไมมี          

   

5.1.1 มี ก ารสํ า รวจเส น ทางท อ งเที่ ย วและประเมิ น ความเสี่ ย งต อ นั ก ท อ งเที่ ย ว และคนในชุมชน 5.1.2 มีขอควรปฏิบัติเกี่ยวกับความปลอดภัย แสดงจุดที่มีความเสี่ยง พรอมชี้แจง ใหนักทองเที่ยวรับทราบ 5.1.3 มีอุปกรณดานการทองเที่ยวเพียงพอ และมีการตรวจสอบสภาพความพรอมกอน การใชงาน 5.1.4 มีการจัดทําปายเตือนในจุดที่มีความเสี่ยง 5.1.5 กิจกรรมทองเที่ยวมีความสอดคลองเหมาะสมกับชุมชนและกลุมเปาหมาย 5.1.6 กิจกรรมทองเทีย่ วมีความสมดุลกับระยะเวลา สอดคลองกับชวงเวลาและฤดูกาล 5.1.7 กิจกรรม ราคา ระยะเวลา และระยะทางในโปรแกรมทองเที่ยวมีความชัดเจน

5.2 ที่พัก 5.2.1 ที่นอน มี ไมมี      

   

5.2.1.1 อุ ป กรณ จํ า เป น พื้ น ฐานมี ค วามสะอาดเพี ย งพอกั บ จํ า นวนนั ก ท อ งเที่ ย ว พรอมในการใชงาน และมีการทําความสะอาดทุกครัง้ กอนทีม่ นี กั ทองเทีย่ วเขาพัก 5.2.1.2 ที่นอนมีความเปนสัดสวน (ถาไมมีหองนอน ควรมีฉากกั้นใหเปนสัดสวน) 5.2.1.3 บริเวณที่นอนอากาศถายเทสะดวก ไมมีกลิ่นอับ 5.2.1.4 ที่พักมีถังขยะ ที่แขวนผา หรือราวตากผา 5.2.1.5 มีการเตรียมน้ําดื่มใหกับนักทองเที่ยวในบริเวณที่นอน

36 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน 5.2.2 หองน้ํา มี ไมมี      

5.2.2.1 ห อ งน้ํ า มี ค วามสะอาดและถู ก สุ ข ลั ก ษณะ มี ก ารทํ า ความสะอาดอยู เ สมอ ไมมีกลิ่น ถาหองอาบน้ําและหองสวมอยูรวมกัน ขันน้ําและถังรองรับน้ําที่ใช ควรแยกกันใหชัดเจน 5.2.2.2 ห อ งน้ํ า มี ค วามปลอดภั ย มิ ด ชิ ด ประตู ส ามารถป ด ล็ อ กได พื้ น ไม ลื่ น มีการระบายน้ําดี มีแสงสวางเพียงพอ 5.2.2.3 มีถังขยะ ที่แขวนผา หรือราวตากผา 5.2.3 บริเวณบานและสภาพบาน

มี      

ไมมี      

     

5.2.3.1 5.2.3.2 5.2.3.3 5.2.3.4 5.2.3.5 5.2.3.6

ตัวบานมีความมัน่ คงแข็งแรง ไมอยูใ นสภาพชํารุด หรือเสีย่ งตอการเปนอันตราย หลังคาไมรั่ว สามารถกันน้ําฝนไดอยางดี บานพักอากาศถายเทสะดวก ไมมีกลิ่นอับ ไมมีสัตวหรือแมลงที่เปนอันตรายและเปนพาหะนําโรคในบริเวณที่พัก บริเวณบานมีมุมใหนักทองเที่ยวไดใชเปนที่พักผอนได มีการจัดสรรจํานวนนักทองเที่ยวใหมีความเหมาะสมกับบานพัก โดยพิจารณา จากขนาดของบานพักและจํานวนหองน้ําที่มีใหบริการในบานพัก รวมถึง ความสามารถในการดูแลนักทองเที่ยวของเจาของบาน 5.2.3.7 เจ า ของบ า นพั ก มี ก ารจั ด การกั บ สั ต ว เ ลี้ ย งก อ นนั ก ท อ งเที่ ย วเข า พั ก เช น ลามสุนัขหรือจับใสกรง 5.2.3.8 บริเวณบานมีความสะอาดและเปนระเบียบ 5.2.3.9 ภูมิทัศนรอบบานมีความสะอาด ปลอดภัย สวยงาม ไมมีขยะ หญาไมรก ไมมีน้ําขัง มีการปลูกตนไม ดอกไม ผักสวนครัว

CBT-I : 37 5.2.4 อาหารและเครื่องดื่ม มี ไมมี                    

   

5.2.4.1 อาหารมี ค วามสะอาด ถู ก สุ ข อนามั ย เป น อาหารที่ ป รุ ง สุ ก แล ว มี ก ารใช ช อ นกลาง มี ก ารล า งวั ต ถุ ดิ บ ก อ นการปรุ ง อาหารทุ ก ครั้ ง คนทํ า อาหาร ควรลางมือใหสะอาดกอนลงมือทําอาหาร 5.2.4.2 สวนประกอบของอาหารมาจากวัตถุดิบในทองถิ่นเปนสวนใหญ 5.2.4.3 อุปกรณและภาชนะในการประกอบอาหารมีความสะอาด มีฝาปดที่มิดชิด มีการลางทําความสะอาดทุกครั้งกอนและหลังการใชงาน 5.2.4.4 หองครัวมีความสะอาด มีการระบายอากาศดี มีแสงสวางเพียงพอ อุปกรณ มีการจัดเก็บจัดวางอยางเปนหมวดหมู 5.2.4.5 ทําอาหารใหสอดคลองกับกลุมนักทองเที่ยว เชน อาหารมุสลิม หรืออาหาร มังสวิรัติ 5.2.4.6 เปดโอกาสใหนักทองเที่ยวรวมทําอาหารกับเจาของบาน 5.2.4.7 คุณภาพและปริมาณอาหารมีความเหมาะสมกับราคา เพียงพอกับจํานวน นักทองเที่ยว 5.2.4.8 รายการอาหารมี ค วามหลากหลาย ไม น อ ยกว า 3 อย า ง/มื้ อ เพี ย งพอ กับจํานวนนักทองเที่ยว และไมซ้ําในแตละมื้อ 5.2.4.9 มีการจัดเตรียมอาหารใหตรงเวลา 5.2.4.10 อุปกรณในการรับประทานอาหารมีเพียงพอกับจํานวนนักทองเที่ยว 5.2.4.11 มีการแนะนํารายการอาหาร 5.2.4.12 น้ําดื่มมีความสะอาด ถูกสุขอนามัย เก็บในภาชนะที่สะอาดและปดมิดชิด

38 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน 5.3 ยานพาหนะและการเดินทาง มี ไมมี      

   

       

5.3.1 มีการกําหนดอัตราคาบริการที่เหมาะสม สอดคลองกับระยะทาง สภาพเสนทาง และชวงเวลา 5.3.2 มีการทําความสะอาด ตรวจสอบคุณภาพของยานพาหนะกอนการนําไปใหบริการ 5.3.3 มีการนัดหมายเวลาที่แนนอน/ตรงเวลา 5.3.4 มีแนวทางในการปฏิบัติงานและแผนรองรับ ในกรณีเกิดเหตุการณไมคาดคิด 5.3.5 จัดยานพาหนะใหมคี วามเหมาะสมและเพียงพอกับจํานวนนักทองเทีย่ ว โดยมีการ กําหนดจํานวนนักทองเที่ยวที่เหมาะสมกับยานพาหนะ 1 คัน 5.3.6 คนขั บ ขี่ ย านพาหนะมี คุ ณ สมบั ติ ที่ เ หมาะสม เป น คนในชุ ม ชน มี ใ บขั บ ขี่ มีสติสัมปชัญญะสมบูรณ ไมอยูในสภาพเมาสุรา รูจักเสนทางเปนอยางดี 5.3.7 มีอุปกรณในการดูแลควบคุมความปลอดภัย เชน เสื้อชูชีพ หมวกนิรภัย เปนตน 5.3.8 มีแผนที่หรือขอมูลการเดินทางเขาถึงชุมชนที่ชัดเจน 5.3.9 ยานพาหนะที่ใชบริการนักทองเที่ยวมีการทําประกันอุบัติเหตุ

CBT-I : 39 5.4 นักสื่อความหมายทองถิ่น มี ไมมี                        

5.4.1 เปนคนในชุมชนและเปนสมาชิกกลุม ทองเทีย่ ว รวมทัง้ ไดรบั การยอมรับจากชุมชน 5.4.2 มีคุณสมบัติพื้นฐานของการเปนนักสื่อความหมายที่ดี ตรงตอเวลา มีอัธยาศัย ไมตรีทดี่ ี มีไหวพริบปฏิภาณ รูจ กั การควบคุมอารมณ มีการตัดสินใจทีด่ ี เหมาะสม กับสถานการณและแกปญหาเฉพาะหนาไดดี 5.4.3 ผานการฝกอบรม/รูขอมูลของชุมชนเปนอยางดี 5.4.4 มีทักษะในการสื่อความหมาย นําเสนอไดอยางนาสนใจ ขอมูลมีความถูกตอง ชัดเจน 5.4.5 มีการปฏิบัติตัวอยางเหมาะสมกับนักทองเที่ยว รูจักกาลเทศะ ไมมีเรื่องชูสาว 5.4.6 มีสภาพรางกายที่พรอมในการปฏิบัติงาน ไมอยูในสภาพที่มึนเมา ไมสบาย มีสติสัมปชัญญะสมบูรณ 5.4.7 มีทักษะในการตอนรับนักทองเที่ยว การแนะนําใหขอมูลเกี่ยวกับชุมชน ขอมูล กลุม ทองเทีย่ ว มีการแจงใหนกั ทองเทีย่ วไดทราบถึงการปฏิบตั ติ นในการทองเทีย่ ว ในชุมชนและการทํากิจกรรมตางๆ 5.4.8 มี ทั ก ษะในการประเมิ น ความพร อ มทางร า งกายและจิ ต ใจของนั ก ท อ งเที่ ย ว ตอกิจกรรมที่ทํา และสามารถใหคําแนะนําที่เหมาะสม 5.4.9 มีความรูเรื่องการปฐมพยาบาลเบื้องตน 5.4.10 มี ก ารแจ ง ให กั บ นั ก ท อ งเที่ ย วทราบถึ ง จุ ด ที่ มี ค วามเสี่ ย งเรื่ อ งความปลอดภั ย และขอควรระวัง 5.4.11 มีการวางแผนและประสานงานกับผูเกี่ยวของลวงหนา 5.4.12 มี จํ า นวนนั ก สื่ อ ความหมายท อ งถิ่ น ที่ เ หมาะสมกั บ จํ า นวนนั ก ท อ งเที่ ย ว และกิ จ กรรมท อ งเที่ ย ว มี ก ารกํ า หนดและระบุ จํ า นวนที่ แ น น อนในการทํ า กิจกรรมทองเที่ยวแตละครั้ง

40 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน 5.5 เจาของบาน มี ไมมี  

     

5.5.1 มีทกั ษะการเปนเจาบานทีด่ ี คือ แนะนําตนเอง สมาชิกในครอบครัว และจุดสําคัญ ตางๆ ภายในบานพักตอนักทองเที่ยว ใหการตอนรับที่อบอุน มีอัธยาศัยไมตรี แต ง กายสุ ภ าพ ไม มี เรื่ อ งชู ส าวกั บ นั ก ท อ งเที่ ย ว ไม ส ง เสี ย งดั ง ในยามวิ ก าล คอยดูแลความปลอดภัย ใหความชวยเหลือแกนกั ทองเทีย่ ว แนะนําสิง่ ทีค่ วรปฏิบตั ิ และไมควรปฏิบัติ 5.5.2 สามารถสรางการมีสว นรวมและแลกเปลีย่ นเรียนรูร ะหวางเจาบานกับนักทองเทีย่ ว 5.5.3 สมาชิกในครอบครัวมีความพรอมและเต็มใจในการตอนรับนักทองเที่ยว 5.5.4 เจาของบานพักมีขอมูลความรูเกี่ยวกับแนวคิดการทองเที่ยวโดยชุมชนและขอมูล ของชุมชนเปนอยางดี

CBT-I : 41 5.6 การติดตอประสานงาน มี ไมมี        

   

             

5.6.1 มีผปู ระสานงานชัดเจน ติดตอไดสะดวก และมีตวั แทนในกรณีทผี่ ปู ระสานงานหลัก ไมสามารถปฏิบัติหนาที่หรือติดตอไมได 5.6.2 มีคุณสมบัติที่ดีของการเปนผูประสานงาน ยิ้มแยม แจมใส มีทักษะในการสื่อสาร และการกระจายขอมูลถึงผูที่เกี่ยวของ 5.6.3 มีขั้นตอนการประสานงานที่ชัดเจน 5.6.4 มีอุปกรณสื่อสารที่พรอมใชงานอยูเสมอ 5.6.5 มีระบบการจองลวงหนา 5.6.6 มีการใหขอ มูลแกนกั ทองเทีย่ วอยางชัดเจน ในเรือ่ งกิจกรรม การบริการ ราคา กติกา ของชุมชน 5.6.7 มีการสอบถามขอมูลเบื้องตนเกี่ยวกับนักทองเที่ยว เชน โรคประจําตัว อาหาร การกิน เปนตน 5.6.8 มี ก ารส ง ต อ ข อ มู ล นั ก ท อ งเที่ ย วให กั บ ผู สื่ อ ความหมายท อ งถิ่ น เจ า ของบ า น ฝ ายยานพาหนะ รวมถึ งผู ที่มีสวนเกี่ยวของอื่นๆ และติดตามผลการสงตอ นักทองเที่ยว 5.6.9 มีขอ มูลพืน้ ฐานเกีย่ วกับชุมชน กลุม ทองเทีย่ ว นักทองเทีย่ ว และมีการจัดเก็บขอมูล อยางเปนระบบ 5.6.10 มีระบบการทําสัญญารวมกับพันธมิตรทางการตลาด 5.6.11 มีขอมูลของพันธมิตรตางๆ เชน หนวยงาน บริษัทนําเที่ยว สื่อมวลชน เปนตน และจัดเก็บอยางเปนระบบ 5.6.12 มีคูมือการทองเที่ยวแจกหรือจําหนายใหกับนักทองเที่ยว 5.6.13 มีการประเมินความพึงพอใจของนักทองเที่ยว และจัดเก็บอยางเปนระบบ

42 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน 5.7 ความปลอดภัย มี ไมมี                

5.7.1 กลุมทองเที่ยวมีแผนรองรับความปลอดภัย ในกรณีเกิดอุบัติเหตุ มีการเตรียมการ ปฏิบัติงานทั้งในดานของบุคลากร อุปกรณ ยานพาหนะ 5.7.2 กลุมทองเที่ยวมีการวางแผนที่เกี่ยวของกับดานความปลอดภัย เชน การฝกอบรม การฝกซอมในสถานการณจําลอง 5.7.3 มีการทําประกันอุบัติเหตุใหกับนักทองเที่ยว 5.7.4 กลุมการทองเที่ยวมีการจัดเวรยามดูแลความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสิน ของนักทองเที่ยว 5.7.5 มีเครื่องมือในการสื่อสาร เชน โทรศัพท วิทยุ และตองพรอมใชงานตลอดเวลา 5.7.6 มีการประสานงานรวมกับฝายปกครอง หนวยงานตางๆ ในชุมชน เชน สถานีอนามัย กลุม อปพร. เพื่อวางแผนเรื่องความปลอดภัย 5.7.7 มี ข อ ตกลงที่ เ หมาะสมของคนในชุ ม ชนเพื่ อ สร า งความรู สึ ก ปลอดภั ย ให กั บ นักทองเที่ยว 5.7.8 มีการเตือนนักทองเที่ยวเกี่ยวกับการเก็บรักษาทรัพยสิน

CBT-I : 43 ขั้นที่สอง วิเคราะหเงื่อนไขขอจํากัด นํ า ผลของการประเมิ น เบื้ อ งต น นี้ โดยเลื อ กเอาเฉพาะข อ ที่ ป รากฏว า ชุ ม ชนยั ง “ไม มี ” มาวิ เ คราะห เ งื่ อ นไขและข อ จํ า กั ด ว า ทํ า ไมชุ ม ชนถึ ง ยั ง “ไม มี ” อะไรคื อ อุ ป สรรคและเงื่ อ นไข ในการพั ฒ นา และหากจะพั ฒ นาให ป รั บ เลื่ อ นขึ้ น ไปอยู ใ นสถานะ “มี ” นั้ น จะต อ งทํ า อย า งไร ใชกจิ กรรมอะไร ใครจะสามารถชวยไดบา ง เพือ่ นําขอสรุปจากการวิเคราะหเหลานีไ้ ปจัดทําเปน “แผนงาน” ในการพัฒนากลุมไดอยางเปนระบบ ตารางที่ 2.1 ตัวอยางตารางวิเคราะหเงื่อนไข/ขอจํากัด และแนวทางในการพัฒนา ลําดับ เกณฑพิจารณา 2.1.1 มีการจัดสรรรายไดเพือ่ สนับสนุน กิ จ กรรมสาธารณประโยชน ของชุมชนอยางตอเนื่อง 3.1.2 มี ก ารรวบรวมเก็ บ รั ก ษาและ อนุ รั ก ษ ข องเก า ซึ่ ง สะท อ นถึ ง วิถชี วี ติ และวัฒนธรรมของชุมชน ไวเพื่อใหคนรุนหลังไดเรียนรู

เงื่อนไข/ขอจํากัด กลุมยังไมมีรายไดมากพอที่จะ จัดสรรเพื่อสนับสนุนกิจกรรม สาธารณประโยชนของชุมชน มีการเก็บรักษาไวในแตละบาน แต ไ ม มี ก ารจั ด ทํ า ฐานข อ มู ล วาแตละบานมีอะไรบาง ใครเปน ผูม คี วามรูใ นสิง่ เหลานัน้

แนวทางในการพัฒนา ในกระบวนการคิดอัตราคาบริการ ใหมีการพิจารณากําหนดเงินสมทบ เขากองทุนพัฒนาหมูบาน ฯลฯ ทําการสํารวจ และรวบรวมขอมูล องค ค วามรู ข องเก า เหล า นั้ น เป น เอกสาร และพั ฒ นาศั ก ยภาพคน ในชุ ม ชนและเยาวชนให มี ทั ก ษะ ในการสื่อความหมายของเครื่องมือ เครื่องใชเกาแกเหลานั้น 4.3.8 มีการสืบทอดภูมิปญญาในการ วิถีชีวิตของคนรุนใหมหางไกล จัดกิจกรรมใหคนรุนใหมไดใกลชิด จั ด การทรั พ ยากรธรรมชาติ จากการพึ่งพาธรรมชาติ และ ธรรมชาติ ม ากขึ้ น ส ง เสริ ม ให สูคนรุนใหม มี ช อ งว า งระหว า งวั ย ของคน คนรุนใหมและคนรุนเกามีกิจกรรม สองรุน ที่ทํารวมกัน เชน การสํารวจเสนทาง ศึกษาธรรมชาติ การทําแนวกันไฟ การทําพิธีเลี้ยงผีขุนน้ํา การบวชปา เปนตน

44 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

ขั้นที่สาม วัดระดับคุณภาพมีหลักฐานอางอิง การใชมาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชนเปนเครื่องมือในการตรวจสอบควบคุมมาตรฐาน การจัดการทองเทีย่ วของชุมชนนัน้ ความถีใ่ นการประเมินควรทําไมตา่ํ กวาปละหนึง่ ครัง้ เพราะนอกจาก จะเปนเครื่องมือในการควบคุมมาตรฐานแลว ยังชวยในการวิเคราะหหาแนวทางในการพัฒนาให มีคุณภาพที่ดีย่ิงๆ ขึ้นไป แตท้ังนี้แบบประเมินจะตองเพิ่มความละเอียดของระดับการวัดใหมากขึ้น ที่มากกวา “มี” และ “ไมมี” ยกตัวอยางเชน เพิ่มระดับการวัดเปน 4 ระดับ คือ “ปรับปรุง” “พอใช” “ดี” และ “ดีมาก” เพื่อใหเห็นวาในแตละขอนั้นชุมชนมีสถานะอยูตรงจุดไหน แลวนําผล ของการประเมินนี้เขาสูกระบวนการวิเคราะหเพื่อนําไปสูแผนในการพัฒนาตอไป นอกจากนีค้ วรมีหลักฐานเชิงประจักษในการยืนยัน อาทิ ภาพถาย บันทึกการประชุม สมุดเยีย่ ม เปนตน สวนนี้จะเปนการชวยใหชุมชนมีการจัดเก็บขอมูลและหลักฐานอยางเปนระบบ และพรอมใหมี การตรวจสอบ การประเมินตัวเองอยางสม่ําเสมอจะทําใหชุมชนรูสถานะของตัวเองอยูเสมอ เกิดความ ตื่นตัวในการพัฒนาตนเอง และประเมินตัวเองไดวาตองออกแรงอีกเทาใดเพื่อใหไปถึงจุดที่ดีที่สุด

CBT-I : 45 ตารางที่ 2.2 ตัวอยางตารางประเมินมาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชน ลําดับ 2.1.1

3.1.1

เกณฑพิจารณา มีการจัดสรรรายไดเพื่อสนับสนุนกิจกรรม สาธารณประโยชนของชุมชนอยางตอเนื่อง

สถานะ หลักฐานอางอิง ปรับ ปาน ดี ดีมาก ปรุง กลาง  สัมภาษณผูนําชุมชน หรือ ดูจากบัญชีการเงินของ กลุมทองเที่ยว  ดูเอกสาร และสื่อตางๆ ที่กลุมไดรวบรวมไว

มีการรวบรวมและบันทึกประวัติศาสตร วิถีชีวิต ภูมิปญญา ศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี ในรูปของเอกสาร รูปภาพ หรือสื่อตางๆ 4.3.3 มีคณะทํางาน/ตัวแทนชุมชนที่รับผิดชอบงาน  ดานการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ อยางชัดเจน 5.2.3.6 มีการจัดสรรจํานวนนักทองเที่ยวใหมี ความเหมาะสมกับบานพัก โดยพิจารณา จากขนาดของบานพักและจํานวนหองน้ํา ที่มีใหบริการในบานพัก รวมถึงความสามารถ ในการดูแลนักทองเที่ยวของเจาของบาน

ดูโครงสรางบริหารงาน ของกลุม  ลงพื้นที่สํารวจสัมภาษณ เจาของบาน คณะกรรมการกลุม ระเบียบการรับ นักทองเที่ยว

46 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

ขั้นที่สี่ ทํางานกับภาคี มาตรฐานสามารถใช เ ป น เครื่ อ งมื อ ในการประเมิ น ความพร อ มด า นการตลาดของชุ ม ชน ให กั บ ผู ป ระกอบการได การใช เ ครื่ อ งมื อ นี้ ส ามารถนํ า ไปใช ร ว มกั บ กระบวนการสํ า รวจชุ ม ชน (Site Inspection) โดยใชการประเมินอยางมีสวนรวม ประเมินจากการจัดการทองเที่ยวบนสภาพ ทํางานจริงของชุมชน การตรวจสอบเอกสารตางๆ รวมไปถึงการพูดคุยแลกเปลี่ยน วิเคราะหแกไข ขอจํากัดรวมกันเพือ่ ใหไดวธิ กี ารจัดการทีส่ อดคลองกับบริบทของชุมชนและบรรลุวตั ถุประสงคตามเกณฑ มาตรฐาน ตารางที่ 2.3 ตัวอยางตารางประเมินสถานะมาตรฐานการทองเทีย่ วโดยชุมชนเบือ้ งตน ในการทํางานรวม ของผูประกอบการและชุมชน สถานะ หมายเหตุ มี ไมมี  1.4.1 มีการประเมินความพึงพอใจ ชุมชนมีสมุดเยี่ยมของบานพักแตละหลัง ของนักทองเที่ยวในรูปแบบตางๆ แตเพื่อรายละเอียดในการพัฒนาการบริการ เชน สมุดเยี่ยม แบบสอบถาม ของทั้งบริษัททัวรและชุมชน บริษัททัวรจะเปน เปนตน ผูออกแบบแบบสอบถามความพึงพอใจของ นักทองเที่ยวเพิ่มเติมขึ้นมา  บริษัททัวรเสนอใหชุมชนทําของที่ระลึกจากวัสดุ 4.3.6 มีกองทุนที่สนับสนุนชุมชนในการ ในทองถิ่นเพื่อจําหนายใหกับนักทองเที่ยวและ ดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติ สิ่ง นํารายไดมาจัดตั้งกองทุน แวดลอม และมีการนํากองทุนไป ใชอยางเปนรูปธรรม

ลําดับ

เกณฑพิจารณา

ดาวนโหลดเอกสาร ตัวอยาง “มาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชน” ไดที่ ภาษาไทย http://www.cbt-i.org/cbtstandard-th.pdf ภาษาอังกฤษ http://www.cbt-i.org/cbtstandard-en.pdf หรือที่อีเมล info@cbt-i.org

48 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

ใหการประเมิน...เปนสวนหนึ่งในการตรวจสอบตัวเอง

และปรับปรุงขอบกพรอง

การประเมินมาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชนจะไมมีประโยชนเลย หากทําการประเมินและ รูส ถานะของกลุม /ชุมชนตนเองแลว แตไมมกี ารนําผลทีไ่ ดไปพัฒนาปรับปรุงแกไขใหการจัดการทองเทีย่ ว มีคุณภาพมากยิ่งขึ้น ฉะนั้นหลังการประเมินจะตองมีการติดตามตรวจสอบวาสิ่งที่จะตองปรับปรุง และพั ฒ นานั้ น ได มี ก ารดํ า เนิ น การแล ว หรื อ ไม อ ย า งไร การติ ด ตามตรวจสอบนั้ น อาจอาศั ย วาระ ของการประชุ ม ประจํ า เดื อ นของกลุ ม เป น เวที ใ นการติ ด ตามการดํ า เนิ น งานได และการประเมิ น มาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชนนั้นควรจะตองมีการประเมินอยางสม่ําเสมออยางนอยปละ 1 ครั้ง เพื่อการพัฒนาที่ตอเนื่องและเปนเครื่องมือในการควบคุมคุณภาพรักษามาตรฐานการดําเนินกิจกรรม ทองเที่ยวของกลุมได และหากกลุมสามารถถอดบทเรียนการดําเนินงานการพัฒนามาตรฐาน CBT ของกลุมได ก็จะเปนประโยชนใหกับชุมชนอื่น ๆ ไดนํารูปแบบ (Model) ไปประยุกตใชไดอีกดวย

ปรับประยุกตหัวขอใหเหมาะกับบริบทของตนเอง ชุมชนทองเที่ยวแตละชุมชนมีบริบทของสภาพพื้นที่ กิจกรรม และรายละเอียดที่แตกตางกัน บางประเด็นหัวขอของแบบประเมินมาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชนอาจยกตัวอยางไดไมครอบคลุม ในทุกรายละเอียด จึงจําเปนที่จะตองอาศัยการปรับประยุกตใชบนพื้นฐานบริบทของแตละชุมชน เชน ประเด็นการใชอุปกรณในการลดมลภาวะทางดานเสียงรบกวนของเรือหางยาวสําหรับชุมชนริมคลอง ในขณะที่ชุมชนบนดอยไมมีปญหาเรื่องนี้ การใชเสื้อชูชีพสําหรับชุมชนที่มีกิจกรรมทองเที่ยวทางน้ําใน ขณะทีช่ มุ ชนทีม่ กี จิ กรรมทองเทีย่ วในปาอาจจะตองมีอปุ กรณปอ งกันภัยในรูปแบบอืน่ ๆ หรือชุมชนไมมี เรื่องที่พัก ก็ตัดเรื่องนั้นออกไป เนื่องจากเราไมมี ไมใชวาชุมชนตองมี เปนตน

CBT-I : 49

คอยเปนคอยไป... สําหรับชุมชนนองใหม ชุมชนที่เพิ่งเริ่มทํา CBT ไดไมนาน อาจจะมีตัวชี้วัดหลายขอที่ยังไมสามารถทําใหสําเร็จได ในชวงแรกๆ ของการดําเนินงาน ก็ขออยาไดทอแท แตใหมีการทําแผนกําหนดเปาหมายวาจะสามารถ ทํ า สิ่ ง เหล า นี้ ใ ห เ กิ ด เป น รู ป ธรรมได ภ ายในกี่ ป เช น มี ก องทุ น ที่ ส นั บ สนุ น ชุ ม ชนในการดู แ ลรั ก ษา ทรัพยากรธรรมชาติ สิง่ แวดลอม มีการผลักดันใหองคความรูเ รือ่ งภูมปิ ญ  ญา ประเพณี ศิลปะ วัฒนธรรม ที่ มี ก ารรวบรวมโดยกลุ ม ท อ งเที่ ย วให เข า ไปเป น หลั ก สู ต รท อ งถิ่ น หรื อ มี ก ารผลั ก ดั น ให แ ผนงาน ของกลุมทองเที่ยวเปนสวนหนึ่งของแผนงานขององคกรปกครองสวนทองถิ่น เปนตน

ทํางานภายใตกรอบเดียวกัน...รูปญหารวมแกไข การทํางานรวมกับพันธมิตรที่เปนบริษัททัวร การมีมาตรฐานเปนเสมือนการมีกรอบรวมกัน ทําใหผูประกอบการรูวาการทํางานของชุมชนเดินไปในแนวทางใด ผูประกอบการจะรูสึกสบายใจ วาไดทํางานกับชุมชนที่มีการเตรียมความพรอม เมื่อเกิดปญหาสามารถหาสาเหตุไดและสามารถ แกปญหาไดงาย เมื่อนักทองเที่ยวมีความหวังที่เกินไปจากขีดความสามารถของชุมชน การที่ชุมชน สามารถระบุไดวาตนเองมีอะไรหรือไมมีอะไรก็จะเปนตัวชวยปกปองชุมชน และสามารถนําไปปรับปรุง ขอบกพรองไดซงึ่ ไมจาํ เปนทีต่ อ งทําตามความคาดหวังของนักทองเทีย่ ว ในทางกลับกันใช “ความไมม”ี นัน้ ไปจัดการความคาดหวังของนักทองเทีย่ วตัง้ แตเริม่ ตน โดยการใหขอ มูลนักทองเทีย่ วกอนลวงหนา เปนตน

50 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

มองใหพนไปจาก

“การตัดสินหรือประเมินคา” ธรรมเนียมปกติของการประเมินและใหการรับรองมาตรฐานใดๆ ก็ตามนั้น มักจะพบวา “ผูประเมิน” จะเปนผูใชแบบประเมินมาตรฐานเพื่อทําการตรวจสอบ “ผูถูกประเมิน” วามีคุณสมบัติ ตามเกณฑ ห รื อ ตั ว ชี้ วั ด ที่ แ บบประเมิ น นั้ น ๆ ต อ งการหรื อ ไม คุ ณ ค า ของแบบประเมิ น เหล า นั้ น จึงเปนเสมือนเพียงเครื่องมือในการตัดสิน พิจารณาในการใหการรับรองมาตรฐาน หรือใหรางวัล ผลงานของผูถูกประเมินเพียงเทานั้น แตควรมองวา มาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชนเปนเครื่องมือ ในการพั ฒ นา ทํ า ให ผู มี ส ว นได - ส ว นเสี ย ทุ ก ฝ า ย ไม ว า จะเป น ชุ ม ชน นั ก พั ฒ นา ผู ป ระกอบการ หนวยงานภาครัฐและองคกรปกครองสวนทองถิ่น เห็นกรอบในการพัฒนาการทองเที่ยวชุมชนไปสู ความยั่งยืน ชุมชนเห็นจุดเดนและขอบกพรองของตน นักพัฒนาเห็นศักยภาพและขอจํากัดของชุมชน จะไดวางแผนในการพัฒนาขีดความสามารถ ผูประกอบการเห็นความพรอมหรือไมพรอมของชุมชน หากตองการทํางานรวมกันกับชุมชนก็จะไดมีความเชื่อมั่น ปรับความคาดหวังและรวมกันพัฒนา สวนหนวยงานก็สามารถเขามาสงเสริมไดตรงกับปญหาและความตองการของชุมชน

ขอเท็จจริงและผลงาน...

เปนพลังในการยืนยันและสรางความนาเชื่อถือ การประเมินมาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชนนั้นจําเปนจะตองประเมินจากขอเท็จจริงไมใช จากความรูสึก ฉะนั้น กลุมทองเที่ยวจะตองมีหลักฐานอยางเปนรูปธรรมเพื่อใชประกอบการพิจารณา ประเมินในแตละหัวขอตามความเหมาะสม เชน มีบนั ทึกการประชุมเพือ่ ตรวจสอบความถีใ่ นการประชุม ของสมาชิกในกลุม ในกรณีทมี่ ผี ปู ระเมินจากหนวยงานภายนอก ผูป ระเมินสามารถสัมภาษณผนู าํ ชุมชน วากลุมทองเที่ยวเขามามีบทบาทในการรวมพัฒนาชุมชนมากนอยเพียงใด หรือการลงพื้นที่สํารวจ บานพักแตละหลังวามีการจัดเตรียมสิ่งอํานวยความสะดวกตาง ๆ ที่จําเปนสําหรับนักทองเที่ยวหรือไม การทดลองทองเทีย่ วและสังเกตการณการทําหนาทีข่ องนักสือ่ ความหมายทองถิน่ ในการปฏิบตั หิ นาทีจ่ ริง วามีทักษะในการนําเสนอเรื่องราวในทองถิ่นไดนาสนใจเพียงใด เปนตน

52 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

ผูประกอบการ : ประโยชน 3 ประการที่ผูประกอบการจะไดรับ ประการแรก : ไดแหลงทองเทีย่ ว/กิจกรรมทองเทีย่ ว/บริการทองเทีย่ วทีม่ คี ณ ุ ภาพ คุณคา และยัง่ ยืน ประการที่สอง : ไดสนับสนุนชุมชนทองถิ่นใหมีรายไดเสริม ไดมีสวนรวมในการสงเสริมการอนุรักษ ธรรมชาติ ฟนฟูวัฒนธรรม และพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนในชุมชน ประการที่สาม : สามารถบอกกับลูกคาหรือคูคาทางธุรกิจไดวา ธุรกิจของเขาสนับสนุนหรือทํางาน รวมกับคนและชุมชนทองถิ่น และเงินที่ลูกคาจายไดมีสวนสนับสนุนการพัฒนาคน และพัฒนาชุมชนทองถิ่นรวมทั้งดูแลสิ่งแวดลอม

นักทองเที่ยว : ประโยชน 3 ประการที่นักทองเที่ยวจะไดรับ ประการแรก :

มัน่ ใจไดวา ชุมชนทีต่ นเลือกในการทองเทีย่ วนัน้ มีคณ ุ ภาพและบริการทีต่ นคาดหวังจะ ไดรับ ประการที่สอง : คุมคากับเงินที่จาย ประการที่สาม : การท อ งเที่ ย วของตนมี ส ว นในการสนั บ สนุ น การจั ด การทรั พ ยากรท อ งเที่ ย ว โดยชุมชน และชุมชนไดรับประโยชนแนนอน

รัฐทองถิ่น : ประโยชน 3 ประการที่รัฐทองถิ่นจะไดรับ ประการแรก : ชุมชนมีความเขมแข็ง รัฐทองถิ่นไมตองออกแรงมากในการแกไขปญหา ประการที่สอง : ทรัพยากรธรรมชาติ วัฒนธรรมทองถิ่น มีการจัดการอยางยั่งยืน เปนตนทุนที่ดี ในการพัฒนาและตอยอดการพัฒนาสังคมและชุมชนใหรุงเรือง ประการที่สาม : สรางความมีชื่อเสียงใหกับทองถิ่นเมื่อชุมชนไดรับมาตรฐานหรือรางวัล

CBT-I : 53

นิพัทธพงษ ชวนชื่น, บริษัท เทรคกิ้งไทย อีโคทัวร

“มาตรฐานดีสาํ หรับบริษทั ทัวรในการเลือกชุมชนในการทํางานดวย เปนการลดความเสีย่ ง ในเรื่องคุณภาพ สรางโอกาสในการขาย ประสานงานกับชุมชนรูเรื่องเขาใจงาย เมื่อเกิดปญหา ก็แกไขไดถูกจุดเพราะดูวาบกพรองตรงไหนจากมาตรฐานที่วางไว มาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชนเปนเครื่องมือชวยใหเกิดความสุขในการทํางานรวมกัน ระหวางชุมชนกับบริษทั ทัวร ใชอบรมคนใหมทงั้ สมาชิกใหมในชุมชนและเจาหนาทีใ่ หมของบริษทั ที่ทํางานรวมกับชุมชน รูแนวทางการแกปญหา สามารถออกแบบระบบทองเที่ยวใหเดินทาง ไปขางหนาไดอยางมีการจัดการที่ดี” (ลง FAM trip ณ บานหวยแรง จ.ตราด กับโครงการวิจัยเงื่อนไขและขอจํากัดของชุมชนในการพัฒนา การทองเที่ยวโดยชุมชนสูมาตรฐาน, 25-26 เมษายน 2556)

CBT-I : 57

CSR-MAP (พ.ศ.2552 หรือ ค.ศ.2009) อุตสาหกรรมการทองเที่ยวมีการแขงขันกันคอนขางสูงทั้งเรื่องราคาและคุณภาพ โดยเฉพาะ อยางยิ่งเรื่องราคา จึงเปนโจทยที่พันธมิตรดานการทองเที่ยวไทย ไดแก สมาคมไทยทองเที่ยว เชิงอนุรกั ษและผจญภัย มูลนิธใิ บไมเขียว สถาบันการทองเทีย่ วโดยชุมชน รวมกันพัฒนาโครงการภายใตชอ่ื Corporate Social Responsibility and Market Access Partnerships for Thai Sustainable Tourism Supply Chains project หรือมีชื่อยอวา CSR-MAP ชวน NGOs ทางฝงยุโรปที่มีประสบการณในการ ทํางานกับภาคเอกชนทางยุโรปชื่อ European Center for Eco and Agro Tourism (ECEAT) ขอทุนจาก สหภาพยุโรป โดยตองการจะสรางการยอมรับเรือ่ ง Supply Chain ทีม่ มี าตรฐานในอุตสาหกรรมทองเทีย่ ว และสรางความรวมมือกันของ Supply Chain เพือ่ สรางเสนทางทองเทีย่ วทีแ่ สดงใหเห็นวาตลอดการเดิน ทาง (Route) นักทองเทีย่ วสามารถเลือกใชบริการทีเ่ ปนมิตรกับสิง่ แวดลอมและคนทองถิน่ ได โครงการ CSR-MAP มีการยกรางมาตรฐานโดยการมีสวนรวมของผูประกอบการและชุมชน มีการจัด workshop เพื่อดูชองวางระหวางมาตรฐานไทยและมาตรฐาน GSTC มีการจัด FAM trip โดยเชิญผูประกอบการดานการทองเที่ยวจากยุโรปมาใหขอคิดเห็นแกเสนทางและมาตรฐาน บทเรียนตอน CHARM-REST ไดนํามาพิจารณา โดยการประสานงานใหเกิดการลงนามความรวมมือ ระหวางสํานักพัฒนาการทองเที่ยว (กรมการทองเที่ยวปจจุบัน) และโครงการ CSR-MAP ที่มี TEATA เปน Project leader ในการตกลงรวมกันเพื่อพัฒนามาตรฐานทั้ง 5 กลุมผูประกอบการ ไดแก โรงแรม รานอาหาร บริษัทนําเที่ยว มัคคุเทศกนําเที่ยว และการทองเที่ยวโดยชุมชน โดยกอนที่โครงการ จะสิ้นสุดไดมีเจาหนาที่และผูเชี่ยวชาญของกรมทองเที่ยวไดมีสวนรวมในการนํารางมาตรฐานนั้น โดยเฉพาะของ CBT ไปพัฒนาตอในเรือ่ งตัวชีว้ ดั และวิธกี ารประเมิน แตยงั ไมไดดาํ เนินการตอ เนือ่ งจาก เปลี่ยนผูบริหารและไมไดอยูในแผนการดําเนินงานและงบประมาณประจําปของกรมการทองเที่ยว โครงการนี้ เปนตัวอยางที่ดีของความรวมมือของภาคีหลายภาคสวนในอุตสาหกรรมทองเที่ยว ไดมารวมแลกเปลี่ยนและทํางานรวมกัน มีการลงนาม MOU ถึง 3 ฉบับ กลาวคือ ความรวมมือ ในการพัฒนามาตรฐานกับกรมการทองเที่ยว ความรวมมือดานสงเสริมการตลาดกับ ททท. โดย ททท. ไดใหงบประมาณสนับสนุนการทํา FAM Trip ความรวมมือกับสมาคมทางยุโรปในเรือ่ งการประชาสัมพันธ กับสมาชิกสมาคม แตก็ไมไดดําเนินการตอ

58 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

อพท. (พ.ศ.2555 หรือ ค.ศ.2012) องค ก ารบริ ห ารการพั ฒ นาพื้ น ที่ พิ เ ศษเพื่ อ การท อ งเที่ ย ว อยางยั่งยืน (องคการมหาชน) จัดตัง้ ขึน้ เพือ่ ทีจ่ ะพัฒนาการทองเทีย่ วเพือ่ เพิม่ รายไดและกระจายรายได ไปสูชุมชนทองถิ่น โดยใหมีการบริหารและพัฒนาพื้นที่เพื่อการทองเที่ยวในเชิงบูรณาการ สามารถ ระดมบุ ค ลากร งบประมาณ และเครื่ อ งมื อ เครื่ อ งใช ม าใช ใ นการบริ ห ารจั ด การการท อ งเที่ ย ว อย า งมี เ อกภาพและแก ไขป ญ หาโดยรวดเร็ ว ได ทํ า MOU กั บ สถาบั น การท อ งเที่ ย วโดยชุ ม ชน ในการพัฒนากลไกการทํางานรวมกันในสงเสริมสนับสนุนการทองเทีย่ วโดยชุมชน และระบบการสนับสนุน ชุมชนใหสามารถจัดการทองเทีย่ วไดอยางยัง่ ยืน โดยใชรา งมาตรฐาน CBT ทีท่ าํ ไวจากงาน CSR-MAP มาปรับใชและประยุกตใหสั้นลงและจดจําไดงาย จํานวน 100 ขอ โดยที่ยังคงองคประกอบและสาระเดิม ทีม่ กี ารพัฒนาลาสุดกับกรมการทองเทีย่ ว โดยไดนาํ ไปใชในการวางแผนการพัฒนาชุมชนนํารอง 13 แหง ใน 6 พื้นที่พิเศษของ อพท. ไดแก พื้นที่รอบเชียงใหม-ไนทซาฟารี สุโขทัย-ศรีสัชนาลัย เลย พัทยา และตราด ปจจุบนั อยูร ะหวางดําเนินการ โดยใชมาตรฐานเปนทัง้ แนวทางในการพัฒนาและเกณฑประเมิน ในการใหรางวัลชุมชนที่มีการพัฒนาคุณภาพดีขึ้นกวาเดิม อย า งไรก็ ต าม คํ า ว า มาตรฐานไม ส ามารถใช ไ ด โ ดยไม มี อ งค ก รหรื อ หน ว ยงานมารองรั บ ทําให อพท. ไมสามารถจะเรียกการประเมินคุณภาพชุมชนนี้วา “มาตรฐาน” ได แตตองไปใชคําวา “การรับรองแหลงทองเที่ยวโดยชุมชน” แทน ซึ่งหากชุมชนมีการพัฒนาตนเองจากการประเมิน กอนการรับรองและหลังการพัฒนาตามแนวทางมาตรฐาน 5 ดาน (การบริหารจัดการอยางยั่งยืน, พัฒนาคุณภาพชีวิตและเศรษฐกิจทองถิ่น, สงเสริมวัฒนธรรม, ดูแลรักษาสิ่งแวดลอม, บริการและ ความปลอดภัย) ทาง อพท. ก็จะพิจารณาใหรางวัลวาเปนแหลงทองเที่ยวชุมชนยอดเยี่ยมและดีเดน ในแตละดาน โดยที่ อพท. ไดแตงตั้งคณะทํางานรับรองแหลงทองเที่ยวโดยชุมชนที่มีความเชี่ยวชาญ หลากหลายและจากองคกรทีเ่ กีย่ วของทัง้ ภาครัฐและเอกชนเปนคณะทํางานและหวังวาบุคคลเหลานีจ้ ะ นําเอาบทเรียนตางๆ ไปเชื่อมตอและขยายผล

CBT-I : 59 สุรสิทธิ์ ดลใจไพรวัลย, ชาวบานชุมชนกะเหรี่ยง บานผาหมอน ดอยอินทนนท จ.เชียงใหม “CBT คือจุดเปลี่ยนการพัฒนา มาตรฐาน CBT คือ ตัวบงชีว้ า ชุมชนคือผูจ ดั การและปกปองมรดก ทางธรรมชาติและวัฒนธรรมที่การทองเที่ยว ไมสามารถทําลายได”

(กลาวไวในเวทีสัมมนาเชิงปฏิบัติการเพื่อสงตองานของ CSR-MAP ใหกับหนวยงานที่เกี่ยวของ)

สุเทพ เกือ้ สังข, ผูอ าํ นวยการสํานักทองเทีย่ วโดยชุมชน มชน องคการบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการทองเที่ยว อยางยั่งยืน “การทองเทีย่ วหากตองการนําไปสูค วามยัง่ ยืนนัน้ จําเปนตองมีมาตรฐานกลาง (ขอกําหนดขัน้ ต่าํ ) ไว เพือ่ ใหเปนทีย่ อมรับกับคนภายนอกและเปนหลักประกัน ความยัง่ ยืนของแหลงทองเทีย่ ว และตองมีครบทุกมิติ ตามเกณฑทใ่ี ชอยูป จ จุบนั (5 ดาน ไดแก การบริหาร จัดการ เศรษฐกิจ วัฒนธรรม สิง่ แวดลอม บริการ/ ความปลอดภัย)”

60 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

โครงการวิจัย เงื่อนไข และขอจํากัด

ของชุมชนในการพัฒนาการทองเที่ยวโดยชุมชนสูมาตรฐาน

CBT-I : 61

ด ว ยเงื่ อ นไขข อ จํ า กั ด หลายอย า ง แต ค วามมุ ง มั่ น ที่ จ ะเห็ น การใช มาตรฐานเปนเครื่องมือในการพัฒนาทําใหสถาบันการทองเที่ยวโดยชุมชน นําเอามาตรฐาน CBT ลาสุดมาศึกษาโดยใชกระบวนการวิจัยในการศึกษา เพื่อหาเงื่อนไขและขอจํากัดของชุมชนในการพัฒนาการทองเที่ยวโดยชุมชน สูมาตรฐาน ซึ่งหากมาตรฐานดังกลาวไมสามารถพัฒนาไปสูการมีองคกร รับรองและรัฐถือเปนนโยบาย อยางนอยชุมชนที่กําลังจะทําหรือทําเรื่อง การท อ งเที่ ย วโดยชุ ม ชน หรื อ หน ว ยงานพี่ เ ลี้ ย งก็ ส ามารถนํ า แนวคิ ด วิธีการของ (ราง) มาตรฐาน CBT ไปใชเปนแนวทางการพัฒนาและประเมิน ระดับคุณภาพของงานการทองเที่ยวโดยชุมชนได หนังสือเลมนี้จึงเปนเสมือนบันทึกทางประวัติศาสตรของการพัฒนา เรื่องมาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชนจากอดีตถึงปจจุบัน ดวยหวังวา งานวิจัยชิ้นนี้จะกอประโยชนอยางนอยก็รวบรวมขอมูลที่กระจัดกระจาย นํ า มาวิ เ คราะห แ ละออกแบบการใช ป ระโยชน เ พื่ อ ให เ กิ ด การพั ฒ นา การทองเที่ยวโดยชุมชนสูความยั่งยืนตอไป

CBT-I : 63

ดวงกมล จันทรสุริยวงศ,

อดีตนายกสมาคมไทยทองเที่ยวเชิงอนุรักษและผจญภัย “การทํ า การท อ งเที่ ย วคื อ การทํ า งานเป น ที ม การมี ม าตรฐานคื อ การมี แ นวทางในการเดิ น ในแนวทางเดียวกันระหวางผูป ระกอบการกับชุมชน ทําใหปลายทางคือนักทองเทีย่ วมีความสุขและไดรบั บริการ ตามที่คาดหวัง เมื่อนักทองเที่ยวพึงพอใจ ชุมชนมีสวนรวมและไดประโยชน การทองเที่ยวก็เดินไปได และยิ่งไปไดดียั่งยืน เพราะเราทํางานบนเปาหมายเดียวกันเพื่อการทองเที่ยวที่ยั่งยืน หากมีการรับรอง โดยหนวยงานภายนอกก็ยิ่งสรางความนาเชื่อถือเพิ่มมากขึ้น แตเปนทีน่ า เสียดายวา การริเริม่ โดยภาคเอกชนและชุมชน หนวยงานภาครัฐกลับไมเห็นความสําคัญ และดําเนินการตอ มาตรฐาน 5 กลุมของ CSR-MAP ทางกรมการทองเที่ยวไมไดเห็นความสําคัญ ทั้งๆ ที่เพียงตอยอดอีกนิดเดียวก็จะสามารถสรางกระบวนการรับรองได และมีหนวยงานปฏิบัติการ พรอมนําไปทําตอ รัฐก็สบายไมตองเหนื่อยออกแรงสงเสริม เพราะเปนมาตรฐานที่ผูประกอบการ และชุ ม ชนต อ งการและอยากทํ า แม แ ต ททท. เองก็ อยู กั บ เรื่ องที่ ตั วเองส ง เสริ ม และไม ส านต อ เรื่องที่ภาคเอกชนริเริ่ม ที่ใหการสนับสนุนก็เพราะเอกชนออกแรงและประสานความรวมมือ”

ปฏิญญา เฉลิม, ประธานกลุมสามขาโฮมสเตย จ.ลําปาง “มาตรฐานการทองเที่ยวโดยชุมชนก็เหมือน ‘ใบขับขี่’ ที่ทุกชุมชนควรมี ถาอยากออกมา โลดแลนบนถนนใหญถนนอาเซียน” (กลาวไวในเวทีประชาคมมาตรฐานภาคเหนือ)

สําเริง ราเขต, เกาะยาวนอย จ.พังงา “มาตรฐานเปนเสมือนแผนที่นําทางใหการทองเที่ยวโดยชุมชนเปนไปอยางมีทิศทาง มีคุณภาพ และยั่ ง ยื น และมี ค วามสํ า คั ญ อย า งยิ่ ง สํ า หรั บ เครื อ ข า ยชุ ม ชน เป น กรอบร ว มกั น ในการพั ฒ นา ใหการทองเที่ยวโดยชุมชนไดรับการยอมรับจากหนวยงานและนักทองเที่ยว”

64 : คู่มือมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุ มชน

เอกสารอางอิง Goodwin, H. and Santilli R. (2009). Community-Based Tourism: a success?. Leeds: International Center for Responsible Tourism (ICRT) and GTZ. Häusler, N. (2010). Presentation at the Community Based Tourism Forum 2010 August 2010. Bangkok: Thailand Community Based Tourism Institute.

Leksakundilok, A. (2004). Community Participation in Ecotourism Development in Thailand. Publisher School of Geosciences, Faculty of Science, University of Sydney.

Richards P. (2010). Stepping Towards Sustainability: A Handbook for Sustainable Tourism Suppliers and Supporters. Bangkok: TEATA and Partners.

การทองเที่ยวแหงประเทศไทย. (2552). 7 Green-ชุมชนสีเขียว. กรุงเทพฯ. องคการบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการทองเที่ยวอยางยั่งยืน (องคการมหาชน). (2555). หลักเกณฑ การรับรองแหลงทองเที่ยวโดยชุมชน. กรุงเทพฯ. พจนา สวนศรี. (2546). คูมือการทองเที่ยวโดยชุมชน. กรุงเทพฯ: โครงการทองเที่ยวเพื่อชีวิตและธรรมชาติ (REST). สํานักงานพัฒนาการทองเทีย่ ว, กระทรวงการทองเทีย่ วและกีฬา. (2551). มาตรฐานทีพ่ กั สัมผัสชนบท. กรุงเทพฯ.