บ้านหัวทุ่ง
ความสุกสกาวจากข้างใน
76 COMPASS
มีภูมิศเรืาสตร์ ่องประหลาดเล็กๆ ในพื้นที่ของบ้านหัวทุ่ง ไม่ไกลจากบ้านทุ่งละครของต�ำบลเชียงดาว ท่ามกลางสภาพ ของพื้นที่ที่เป็นเขาหินปูนไม่สามารถกักเก็บน�้ำได้ กลับปรากฏมีน�้ำใสไหลทะลักออกจากโตรกผาและ
ซอกรูของตีนดอยนาง ซึ่งเป็นอีกหนึ่งดอยร่วมพื้นที่กับดอยหลวงเชียงดาว ชาวบ้านเรียกพื้นที่อันน่าอัศจรรย์ ตรงนั้นว่า ‘น�้ำออกฮู’ อย่างไรก็ดี แม้จะมีความส�ำคัญอย่างยิ่งยวด แต่กลับไม่ค่อยเป็นที่ทราบกันนักว่า พื้นที่บริเวณดอยหลวงและดอยนางนั้น เป็นตัวรองรับน�้ำจากต้นน�้ำหลักบนดอยหลวง พื้นที่ดังกล่าวจะซับน�้ำอุ้มไว้ แล้วแบ่งสรรปันส่วนไหลรินลงมาให้ทั้ง 5 ลุ่มน�้ำ เบื้องล่าง ได้แก่ แม่กึ้ด แม่ลุ แม่ก๊ะ แม่นะ และแม่แมะ ซึ่งสามารถหล่อเลี้ยงหมู่บ้านและผืนป่าในบริเวณนั้นกว้างขวางออกไป กว่า 6,000 ไร่ อย่างพอเพียง แน่นอน, ธรรมชาติที่ยิ่งใหญ่มักถูกผูกติดด้วยเรื่องเล่าเหนือธรรมชาติของพื้นที่ เจ้าหลวงค�ำแดงจึงเป็นต�ำนานอารักษ์ คู่ดอยหลวงเชียงดาว ในขณะที่บนดอยนางก็มีเจ้าแม่นางค�ำเขียวปกปักษ์รักษา และนั่นเป็นที่มาของความศรัทธาและ พิธีกรรมเลี้ยงผีขุนน�้ำในเดือนเก้าเป็งของทุกปี (ราวเดือนมิถุนายน) ส่วนประโยชน์ทางอ้อมของพิธีกรรมก็ปรากฏผ่านความ ร่วมมือร่วมใจของชาวบ้านในพื้นที่ทั้งจากชาวบ้านหัวทุ่ง ชาวบ้านทุ่งละครและอื่นๆ ในการร่วมกันจัดกิจกรรมตอบแทน ความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่ อันที่จริง หากมองให้พ้นจากกรอบของความเชื่อและพิธีกรรม การมีอยู่ของบ้านหัวทุ่งก็เป็นตัวอย่างที่งดงาม ซึ่งสะท้อนระบบนิเวศที่สมบูรณ์ได้อย่างดียิ่ง การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และการน�ำมาปรับใช้ให้เข้ากับวิถีชุมชนและ การท่องเที่ยว โดยใช้กระบวนการการบริหารจัดการพื้นที่ของชาวชุมชนอย่างมีประสิทธิภาพ จนเป็นที่มาของรางวัลจาก สถาบันต่างๆ มากมายที่บ้านหัวทุ่งได้รับ อาทิ รางวัลหมู่บ้านท่องเที่ยวต้นแบบเชิงนิเวศ จากส�ำนักงานการท่องเที่ยวและ กีฬาจังหวัดเชียงใหม่ รางวัลหมูบ่ า้ นปลอดการเผา ปี 2555 จากกรมส่งเสริมคุณภาพสิง่ แวดล้อมและกรมควบคุมมลพิษ รางวัลชนะเลิศหมู่บ้านปลอดการเผา “ชุมชนสีเขียว” ระดับจังหวัด เป็นต้น นับตั้งแต่ได้แยกตัวมาจากบ้านทุ่งละคร เมื่อวันที่ 30 พฤษภาคม 2540 บ้านหัวทุ่ง ตั้งอยู่หมู่ที่ 14 ต�ำบลเชียงดาว อ�ำเภอเชียงดาว หากขับรถออกจากตัวเมือง เข้าสู่ทางแยกถนน สายเลี่ยงเมืองผ่านหมู่บ้านทุ่งละครไปไม่กี่กิโลเมตร ก็จะพบชุมชนต้นน�้ำบ้านหัวทุ่งวางตัวอยู่บนที่ราบอันเป็นแนวต่อเขต อนุรักษ์พันธุ์สัตว์ป่าดอยเชียงดาว ซึ่งเป็นเขตต้นน�้ำห้วยแม่ลุ และห้วยละครที่ไหลลงสู่แม่น�้ำปิง ทิศตะวันตกมีชายขอบของป่า ผืนใหญ่ที่อุดมสมบูรณ์ เรียกว่า “ป่าชุมชนบ้านหัวทุ่ง” ที่ซึ่งนอกจากความอุดมสมบูรณ์ทางธรรมชาติแล้ว ทุกๆ พื้นที่ในชุมชน ยังสามารถมองเห็นดอยเชียงดาวและดอยนางอันสง่างามได้อย่างชัดเจนอีกด้วย
COMPASS 77
Baan Hua Thung Community-based Tourism
Thouses he villagers of Baan Hua Thung enjoy a spectacular view from their at the base of the limestone mountain, Doi Luang Chiang Dao,
some 85 km from Chiang Mai. It is a unique environment, including alpine forest, and provides habitats for many indigenous species which are not found elsewhere. With a current population of 454 in 150 houses, Baan Hua Thung is a small friendly hamlet where everyone contributes to conserving the natural biodiversity of the area. Community members have worked together to establish a “community forest” which has become well known across the country. In this area it is allowed to collect wild fruits and herbs, but cutting the trees is strictly prohibited. Baan Hua Thung also has a community bamboo forest. Every year, villagers collectively harvest bamboo and divide the profit among the community. Mostly the bamboo is made into baskets. The village has received several awards for conservation and ecotourism from the Ministry of Tourism and Sports: in 2012 they were presented the Zero Forest Burning Award from the Pollution Control Department, the same year won the Green Community Award of Chiang Mai. The villagers always welcome Thai and foreign students and tourists who are interested to learn more about how to manage forest resources in a sustainable way. They are also keen to share their lifestyles and traditions with guests who would like a real insight into rural Thai life. n
Activities for guests:
“ป่าสวยน�้ำใส สมุนไพรขึ้นชื่อ เรื่องลือข่าวเศรษฐกิจ วิถีชีวิตจักรสาน สมานสามัคคี มีน�้ำใจพัฒนา” คือค�ำขวัญที่สะท้อนภาพชัดของชุมชนที่มีอยู่ ด้วยกัน 150 หลังคาเรือน และมีประชากรทั้งหมด 454 คน ที่ซึ่งนอกจาก ความหลากหลายของชาวบ้าน (ลัวะ ไทลื้อ และคนยอง) ความหลากหลาย ของพืชพรรณยังโดดเด่นควบคู่ไปกับวิถีชีวิตพื้นถิ่นด้วย ซึ่งได้มีการบริหาร จัดการอย่างสอดประสาน จนสามารถสร้างมูลค่าทางความยั่งยืนต่อ การด�ำรงชีวิตของชาวบ้าน รวมทั้งการร่วมกันอนุรักษ์ป่าชุมชน การจัดตั้ง กลุ่มสมุนไพรเพื่อการเรียนรู้ โครงการปลูกแฝกเพื่ออนุรักษ์ป่าต้นน�้ำ กลุ่มโครงการแก๊สชีวภาพ โครงการปลูกกาแฟ และที่โดดเด่นอย่างยิ่งก็คือ โครงการปลูกไผ่เศรษฐกิจ ซึ่งถือว่าที่นี่เป็นชุมชนแห่งแรกที่มีการสานก๋วย (เข่ง) ซึ่งกลายมาเป็นผลิตภัณฑ์ท้องถิ่นอันโดดเด่นของหมู่บ้าน เป็นหมู่บ้าน ต้นแบบในการปลูกไผ่โดยชาวบ้านช่วยกันดูแล และเป็นพื้นที่ศึกษาดูงานทั้ง จากกลุ่มองค์กร ภาครัฐ และเอกชน ทั้งในและต่างประเทศอย่างต่อเนื่อง
78 COMPASS
พ่อหลวงสุขเกษม สิงห์ค�ำ ผู้ใหญ่บ้านหัวทุ่ง เล่าให้ฟังว่า ป่าไผ่เกิดขึ้นในสมัย พ่อหลวงติ๊บ ศรีบุญยัง ซึ่งได้ไปขอพื้นที่ของ นพค. (หน่วยพัฒนาการเคลื่อนที่) 32 กรป. กลาง (กองอ�ำนวยการกลาง รักษาความปลอดภัยแห่งชาติ) ที่เคยได้ใช้เป็นที่เลี้ยงวัว แล้วปล่อยให้รกร้างมาสร้างป่าชุมชน ในขณะเดียวกันด้วยความที่ชาวบ้านในแต่ละ ครอบครัวส่วนใหญ่มีการสานก๋วย ซึ่งต้องมีการตัดไผ่กันทุกๆ วัน จึงมีความคิดที่จะ ขยายพืน้ ทีป่ ลูกป่าทดแทนโดยขอพืน้ ทีเ่ พิม่ จาก นพค. อีก 42 ไร่ ท�ำให้ชาวบ้านหัวทุง่ ได้รับประโยชน์จากการตัดไผ่มาสานก๋วย สร้างรายได้ให้ครอบครัว โดยหมุนเวียน ทรัพยากรทางธรรมชาติอย่างเป็นระบบ ระบบการจัดการภายในที่ยั่งยืนยังส่งผลถึงการน�ำศักยภาพดังกล่าวมาต่อยอด เป็นสินค้าทางการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ซึ่งหากพูดกันในฐานะเชิงเศรษฐกิจร่วมสมัย เรา สามารถบอกได้เลยว่าบ้านหัวทุ่ง “ก�ำลังจะมา” เพราะหลังจากได้รับความร่วมมือจาก สถาบันการท่องเทีย่ วโดยชุมชน (CBT-I) ซึง่ ได้วางรากฐานส�ำหรับการจัดการการท่องเทีย่ ว แบบโฮมสเตย์อย่างเป็นระบบ โดยชุมชนจะเปิดให้นักท่องเที่ยวเข้าพักในบ้านพักที่จัดไว้ ให้ และน�ำนักท่องเที่ยวศึกษาวิถีชีวิตของชาวบ้าน เที่ยวป่าชุมชน ศึกษาการฟื้นฟู พื้นที่ป่า ศึกษาสมุนไพรและป่าไผ่เศรษฐกิจ โดยจะมีมัคคุเทศก์ชาวบ้านให้การต้อนรับ และให้ความรู้อย่างคนในพื้นที่ที่รู้จริง “ป่ามันคือชีวิต น�้ำก็คือชีวิต เราเข้าไปในป่า เราไม่มีเงินสักบาท เราก็ยังได้กิน เจ็บป่วยก็มียารักษาเหมือนเป็นซุปเปอร์มาร์เก็ตของคนจน ที่ชาวบ้านหัวทุ่งช่วยกันดูแล ป่าก็ไม่ใช่เพื่อเฉพาะชาวบ้านในพื้นที่เท่านั้น แต่อากาศที่บริสุทธิ์ของที่นี่จะลอยไปทั่วทุก ที่ ขนาดนักท่องเที่ยวต่างชาติเขายังมาซื้ออากาศของเราเลย” แม่หล้า ศรีบุญยัง ผู้น�ำธรรมชาติแห่งบ้านหัวทุ่ง บอกอย่างภาคภูมิใจ ไม่ใช่เฉพาะแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ ภูมิปัญญา หรือการจัดการพื้นที่ภายใน ชุมชนอย่างมีประสิทธิภาพเท่านั้น เราคิดว่าจุดเด่นที่สุดที่ท�ำให้ชุมชนแห่งนี้เติบโตและ ยั่งยืนได้เช่นทุกวันนี้ คือ “จิตส�ำนึกและการเสียสละ” ของชาวชุมชนทุกคนที่รักและห่วง แหนพื้นที่บ้านหัวทุ่งอย่างหมดหัวใจ และนั่น เป็นความสุกสกาวจากภายในที่ใช่ว่าจะหาได้ง่าย...ที่ไหนๆ ก็มี n *ขอขอบคุณข้อมูลจากนิตยสารเชียงดาวโพสต์ ข้อมูลเพิ่มเติม ติดต่อคุณทองหล่อ บุญป้อ หัวหน้าคณะกรรมการ หมู่บ้านท่องเที่ยวเชิงนิเวศ โทร. (087) 995 8104
ป่ามันคือชีวิต น�้ำก็คือชีวิต เราเข้าไปในป่า เราไม่มีเงินสักบาท เราก็ยังได้กิน เจ็บป่วยก็มียารักษาเหมือนเป็นซุปเปอร์มาร์เก็ต ของคนจน ที่ชาวบ้านหัวทุ่งช่วยกันดูแลป่าก็ไม่ใช่ เพื่อเฉพาะชาวบ้านในพื้นที่เท่านั้น แต่อากาศ ทีบ่ ริสทุ ธิข์ องทีน่ จี่ ะลอยไปทัว่ ทุกที่ ขนาดนักท่องเทีย่ ว ต่างชาติเขายังมาซื้ออากาศของเราเลย
Experience daily life: Guests can visit a community forest which village members manage together. There are many different kinds of herbal medicines and wild edible plants in the forest. Guests will also hear about the inspiring practice of “forest ordination” whereby trees are ordained as monks! They say, ‘People nurture the forest, and the forest nurtures the people in return’. Guests can also learn how to make a bamboo basket, and maybe meet a traditional village herbalist. Doi Chiang Dao Trek: (Seasonal– November to May): Trekking to the peak of Doi Luang Chiang Dao, accompanied by local guides of course, is a classic adventure. En route, you will encounter many rare plant species which the guides will explain for you. It’s an early morning start, but you’ll be rewarded by a 360-degree view from the peak. Watch the surrounding mountains gradually appear through a sea of clouds. The trek also includes stops at scenic spots, a cave and a waterfall. For more information about visiting and homestay, please contact (087) 995 8104.
How to get there
จากเชียงใหม่ ใช้เส้นทาง 107 (เชียงใหม่ – ฝาง) เข้าอ�ำเภอเชียงดาวไปตามทางแยก ถนนเลี่ยงเมือง เลี้ยวซ้ายผ่านบ้านทุ่งละครก็จะพบชุมชนบ้านหัวทุ่งตั้งอยู่บริเวณตีนดอย หลวงเชียงดาวกับดอยนาง ทั้งนี้นักท่องเที่ยวสามารถขับรถเข้าชมป่าชุมชนได้ตลอดทั้งปี และยังสามารถขี่จักรยานไปเที่ยวถ�้ำเชียงดาว ถ�้ำผาปล่อง บ่อน�้ำร้อนบ้านยางปูโต๊ะ และพระสถูปเมืองงาย ได้อย่างสะดวก วัฒนธรรมประเพณี 1. มีการท�ำบุญเลี้ยงผีขุนน�้ำ ในเดือนมิถุนายนของทุกปี 2. การแสดงพื้นเมืองของเด็กและเยาวชน 3. การเก็บของป่าในแต่ละเดือนไม่เหมือนกันตามฤดูกาล กิจกรรมการท่องเที่ยวในชุมชน 1. ดูการจัดการดูแลการรักษาป่าชุมชน (ป่าต้นน�้ำ) 2. วิถีชีวิตของชาวบ้านหัวทุ่ง 3. การปลูกป่าไม้ไผ่เศรษฐกิจเพื่อใช้ในการจักสานเป็นอาชีพเสริม 4. ศึกษาภูมิปัญญาเรื่องสมุนไพรในพื้นที่ 5. การแสดงของเด็กและเยาวชนในหมู่บ้าน
Text by S.P. Photography by S.P. and Chiang Dao Post
คณะบริหารธุรกิจ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
ส�ำนักบริหารยุทธศาสตร์ ส�ำนักงานพัฒนาชุมชน กลุ่มจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 จังหวัดเชียงใหม่
อ�ำเภอเชียงดาว
COMPASS 79