Kronstadt 1921 - Paul Avrich [KİTAP]

Kronstadt 1921 Paul Avrich

İngilizceden çeviren:Gün Zileli

Ina,Jane ve Karen'e P.A.

IÇINDEKILER

Giriş ..

1. Savaş Ko münizminin Krizi ..

2. Petrograd ve Kronstadt ..

3. Kronstadt ve Rus SiyasiGöç menleri ..

4. İlkSaldırı ..

5. Kronstadt Programı ..

6. Isyanın Bastırılması ..

7 . Sonsöz ..

EKLER A. Kronstadt'da Bir Ayaklanma Örgütlenmesi Üzerine Muhtıra ..

B. Ne IçinMücadele Ediyoruz ..

C. Tırnak Içinde Sosyalizm ..

AyrıntılıBibliyografi Dizin ..

..

s.3

GIRIŞ

"Gerçeğe," demiştiLenin,Kronstadt isyanıüzerine,"bundan iyiışıktutan bir şey olamazdı."1 1921 yılınınMart ayında, Finlandiya körfezinindonan ma istihkamlarındakiRus Devriminin "onuru ve gururu" denizciler,iktidara gelmelerine yardımcı olduklarıBolşeviklere karşıayaklandılar.Ordu buzlarınüzerinden geçip ayaklanmayı ezene kadar, "Özgür sovyetler"sloganı altında 16 gün yaşayan ihtilalcibir komün kurdular.Uzun ve vahşi bir mücadeleden ve her ikitarafda ağır kayıplarverdikten sonra isyancılara zorla boyun eğdirildi.

Bu ayaklanma, derhal,bitmez tükenmez, keskin tartışmalara yol açtı.Denizcilerniçin ayaklanmışlardı?

Bolşeviklere göre, onlar,Rus m ültecilerive onların destekleyicileriolan MüttefikDevletlertarafından komplo yapmak üzere Batı'da eğitilmişbir Beyaz Muhafızınajanlarıydılar.

Denizcilerinyandaşlarına göre ise,onlar,Bolşevik diktatörlüğe karşısovyet idealiniyeniden hayata geçirmek içinm ücadele eden ihtilalcikahramanlardı.Onların gözünde, ayaklanmanın bastırılması,Rusya'nın bir"işçive köylü devleti"olduğu efsanesiniparamparça eden barbarca bir eylemdi.Dahası,Rusya dışındakiçok sayıda Ko münist,samimi birkitleprotestosunu böylesine kabaca bastıran bir yönetime olan inançlarını sorguladılar.Bu bağlamda, Kronstadt,hayal kırıklığına uğramış radikallerinhareketle olan bağlarınıkoparmalarına ve ideallerininorijinalsaflığına dön melerine yol açan daha sonraki olaylarınprototipinioluşturmuştur.Kulaklarıntasfiyesi,Büyük Temizlik,Nazi-Sovyet paktı,Kruşçev'inStalin'isuçlaması bunların hepsi,devrimin ihanete uğradığına inanan parti üyelerininve taraftarlarınınpartisaflarından ayrılmalarına yol açtı."Ne ki,denek taşıKronstadt'dı,"diye yazıyordu Louis Fischer,1949'da, "onun ortaya çıkışına kadar, duygusal olarak sallantılı,entellektüelkuşkularıolan, hatta davaya karşıolan insanlar bile işona saldırmaya gelince bunu reddettiler.Ben ise, uzun yıllar'Kronstadt'sızyaşamıştım."2

s.4 1

V. I.Lenin,Polnoe sobranie sochinenii,5. baskı,55 cilt,Moskova, 1958-1965, XLIII,138.

2 Richard Crossman, ed.,The God That Failed,New York,1950, s.207.

Diğerleriise kendi "Kronstadt"larınıdaha sonrakiyıllarda buldular - 1956 Macar ayaklanmasında. Çünkü, Kronstadt'da olduğu gibi,Budapeşte'de de isyancılar,otoriterve bürokratikbir rejimigerçek birsosyalistde mokrasiye dönüştürmeye çalışıyorlardı.Bolşeviklere göre, böylesibir sapma, sosyalizmin ilkelerine karşıdoğrudan muhalefetten daha büyük bir tehditti.

Macaristan -keza 1968 Çekoslovakya'sı-karşı-devrimci olduğu içindeğil,Kronstadt gibi,kendileriniSovyet liderliğinden, sosyalizm ve devrim kavramlarıylakeskin bir şekilde ayırdıkları içintehlikeliydiler;yine de, Moskova, Macar ayaklanmasını, 1921'de olduğu gibikarşı-devrim olarak suçladıve bastırmaya girişti.Sovyet politikasınınmuhaliflerinden birininbelirttiğigibi, Budapeşte'nin ezilmesibir kere daha gösterdiki,Ko münistler, kendi otoritelerine meydan okuyanlarıyerle biretmekten bir an bile geridurmazlar.

Yine de böylesikarşılaştırmalar fazla ilerigötürülme melidir.

Olaylarınarasında 35 yılgibibir zaman dilimivardırve tama men farklıinsanlarınyer aldığı,farklıülkelerde meydana gelen bu olaylararasındaki benzerlikleryüzeysel kalmaya mahkû m dur.

1921'deki Sovyet Rusya, geçtiğimiz onlarca yıldakiLeviathan* değildi.O zamanlar Sovyet Rusya, içerde isyancıbir halkla, dışarda, Bolşevikleriniktidardan düştüğünü görmek içincan atan amansız düşmanlarla yüz yüze olan, genç ve kendinigüvenlikte hissetmeyen bir devletti.Daha da öne mlisi,Kronstadt,Rusya'nın içindeydi;öyle ki,Bolşevikler,Petrograd'ıbatılılardan koruyacak bu en stratejikilerikarakolda bulunan kendi donan malarında ortaya çıkan bir isyanla karşıkarşıya kalmışlardı.Onlar, Kronstadt'ın,Rus anakarasınıtutuşturmasından ya da yeni bir anti-Sovyet işgaliçinsıçrama tahtasıolmasından korkuyorlardı.

s.5

Rus m ültecilerininbu ayaklanmaya yardım ettiklerine ve onu kendi çıkarlarıiçinkullanmaya çalıştıklarına ilişkinyığınla delil vardır.Ne ki,Beyazlarınfaaliyetleri,Bolşeviklerindenizcilere karşıyaptıklarıgaddarlıklarımazur gösteremez. Ancak hükü metin ayaklanmayı ezmek içingösterdiğiaceleciliğianlaşılır kılar.Birkaç hafta içinde Fin Körfezinin buzlarıeriyecek ve batıdan ge milerlegelecek malzeme ve yardım, Kronstadt'ıyeni bir müdahalenin üssü haline getirecekti.Yapılan propaganga bir yana, öyle görünüyor ki,Lenin ve Troçkibu olasılıktan gerçekten *

Otokratikmonarşi.ç.n.

endişelenmişlerdir.

Ne yazık ki,çok az Batılıtarihçibu endişelerigözönüne almıştır.Öte yandan Sovyet yazarlarına göre, uygulanan küçümsen meyecek şiddet,isyancılarınbirBeyaz komplonun ajanlarıya da aldattığıkişilerolmalarıolgusundan kaynaklanmaktadır.Elinizdekikitap isyanıdaha gerçekçibir perspektifleincelemeyi amaçlıyor.Bunu başarmak için Kronstadt,daha geniş birbakış açısıyla,politikve sosyal olaylarınkoşullarıiçinde ele alınmalıdır,çünkü bu ayaklanma, Savaş Ko münizminden Yeni Ekono mik Politikaya dönüşmeye işareteden daha geniş bir krizinparçasıdır,o krizki,Lenin ondan, iktidara geldiklerinden berikarşıkarşıya kaldıklarıen ciddidurum olarak söz etmektedir.Ayrıca,bu ayaklanmanın, Kronstadt'dakive bütün Rusya'dakiçok eski kendiliğinden isyan geleneğiyle bağınıkurmak da gereklidir.Böyle bir yaklaşım, bir umut, isyancılarıntavırve davranışlarına ışıktutacaktır.

Bunun ötesinde, titizlikletahliledilmesi gereken çok sayıda özel problem söz konusudur. Bunların en öne mlileriarasında, donan manın sosyal kompozisyonu, ulusalçaptakihuzursuzluğun rolü,Beyaz müdahale sorunu ve isyanın ideolojikdoğası bulunmaktadır.Elbette bu sorunlardan bazılarının,ilgiliSovyet arşivleriincelemeye açılıncaya kadar - ki,bu bir süre içinpek mü m kün görünme m ektedir - kesin yanıtlarına kavuşması

s.6

mü m kün görünme m ektedir.Bunun için,bu kitap,izinverilen mevcut kaynaklardan yola çıkarak isyanın tam bir anlatımını sağlama girişimidir.Batıarşivlerininçok sayıda ilgilidökü manı ve genelliklepropagandaya yönelikyayımlanmış Sovyet malzemesi dikkatle kullanıldığında,bazı son derece öne mli konuların aydınlanmasında gerçekten değerliolabilmektedir. Özellikleisyancılarınve onların Bolşevik hasımlarının birbirine zıtgüdüleriöne mlidir.Bir yanda, tarih boyunca ortaya çıkan bütün tutkulu idealistlergibi,geçmiş çağa ve iktidarın zorunluluklarıtarafından kirletilenideallerinintemizliğine yeniden kavuşmayı özleyen, ihtilalcitutkuya sahip denizciler vardır.Diğer yanda, kanlıbir Iç Savaştan zaferleçıkmış, otoritelerine herhangi bir yeni meydan okumaya hoşgörü gösteremeyecek Bolşeviklerbulunmaktadır.Her ikitarafda çatışma boyunca kendi özel amaçlarına ve tutkularına göre hareket etti.Bu, ahlakiyargılarıngerekliliğiniinkâr etme m ek anlamına geliyor.Ancak, Kronstadt'ınverilikoşullarında,tarihçi, isyancılara sempati duyabileceğigibi,Bolşeviklerinonları bastırmasının haklılığınıda kabul edebilir.Bunu anlamak, gerçekten de, Kronstadt trajedisinibütünüyle kavramaktır.

s.7

1.Savaş Ko m ü niz minin krizi

1920 yılınınsonbaharında, Sovyet Rusya, savaştan barışa geçme döne minin sancılarınıyaşamaya başlamıştı.Altıyıldan fazla birzamandır süreklikarışıklıklariçinde bulunan ülkede, dünya savaşından, devrimden ve iç savaştan sonra du manlar nihayet dağılmaya yüz tutuyordu. 12 Ekim'de Sovyet hükü meti, Polonya ilebir ateşkes imzaladı.Üç hafta sonra, Beyaz generallerinsonuncusu olan Baron Peter Wrangel'ingüçleri denize döküldü ve bütün ülkeyikana boğan, parçalayan Iç Savaş kazanılmış oldu. Güneyde, anarşistpartizan Nestor Mahno varlığınısürdürüyordu, fakat bir zamanlar korku salan ordusu 1920 Kasım'ında dağıtıldıve o andan itibaren de Moskova içinbir tehditoluşturmaktan çıktı.Sibirya,Ukrayna ve Türkistan'ın yanısıraDonet kömür madenlerive Bakü petrolleriyeniden ele geçirildi;ve 1921 Şubat'ında Bolşevik ordu Tiflis'ialıp Gürcistan'ınMenşevik hükü metinidevirerek Kafkasya'nın yeniden fethinitama mla mış oldu. Üç yılboyunca varlıkyokluk mücadelesiveren, kaderigün be gün pa muk ipliğine bağlıolan Sovyet rejimi,artıkdevasa Rus toprağında ve en uzak bölgeler üzerinde etkilibir kontrolkurmakla övünebilirdi.

Iç Savaşın sonu, diğer ülkelerleSovyet Rusya arasındaki ilişkilerde yeni bir döne min başlangıcıoldu. Bolşevikler,acilbir dünya devrimi umutlarınırafa kaldırdılarve iç çatışmanın patlak vermesiyle 1918 yılından beriyoksun kaldıkları"nefes alma" fırsatınıkullanmanın yollarınıaramaya başladılar.Aynı şekilde, Batıdakiiktidarlararasındaki,Lenin'iniktidarınınyakında çökeceği beklentiside sönmeye yüz tuttu.Her ikitarafda daha normal ilişkilerkurulmasınıözlemeye başladıve 1920'nin sonunda böyle ilişkileringerçekleşme mesi içinbirneden kalmadı;Müttefikambargosunun kaldırılmasıve Avrupa Rusya'sındakisilâhlımüdahaleye son verilmesi,diplomatik ilişkilerinkurulması ve ticariilişkilerinyeniden başlatılmasının önündeki en ciddiengellerikaldırmıştı.Ayrıca,aynı yıliçinde, Rusya'yla komşularıolan Baltıkülkeleri,Finlandiya,Estonya, Latviya ve Litvanya

s.8

arasında resmi barışantlaşmalarıyapılmıştı;ve 1921 Şubat'ında, Iran ve Afganistan'labarış ve dostluk anlaşmalarıimzalanırken, Türklerlebenzer bir anlaşmanın yapılmasının da elikulağındaydı.

Bu sırada, öne mli Sovyet temsilcilerinden Krasin Londra'da, Vorovsky de Ro ma'da, bir diziAvrupa ülkesiyleticaretanlaşması yapmak içingörüşmelerde bulunuyorlardıve bu görüşmelerden parlak sonuçlar elde edilmesi işten bile değildi.

Bütün bu olumlu gelişmelere rağmen, 1920-1921 kışı, Sovyet tarihinde olağanüstü kritikbir döne mdir.1920 Aralık'ında,SekizinciSovyetlerKongresinde Lenin,barışçıbir ekono mik ve sosyal yeniden yapılanmaya geçmenin hiç de kolay 3 olmayacağına dikkat çekmiştir.

Askerimücadelenin kazanılmasına ve dış ilişkilerinhızla düzelmesine rağmen, Bolşeviklerciddiiç zorluklarlakarşıkarşıyadırlar.Rusya bitmiş tükenmiştir.Savaşın yaralarıülkenin her yanında göze çarpmaktadır.Son ikiyılda ölüm oranı büyük artışgöstermiştir, savaşta ölen milyonlarınötesinde, açlıkve salgın hastalıklar milyonlarıtehditetmektedir.OnyedinciYüzyıldakiIstıraplar Döne minden * beriülke böylesine acı çekme miş ve viran olma mıştır.Tarımsal ürün fecibir düşüş göstermiştir;endüstrive ulaşım harap durumdadır.O döne mi bizzat yaşayan birisinin deyişiyle,Iç Savaştan çıkan Rusya'nın ekono mik yıkımının, "insanlıktarihinde eşi benzerigörülme miştir."4 Ulusun yaralarınısarmak zamanı gelmiştive dış ilişkilerde başlayan gevşemenin iç politikaya da uygulanması gerekiyordu.

Bu, her şeyden önce, Iç Savaşın aciliyetlerine yanıt

s.9

veren "Savaş Ko münizmi" programının terkedilmesianlamına geliyordu. Isminden de anlaşılacağıgibi,Savaş Ko münizmi, zorlama ve m urakabenin sert baskısına dayanır.Ekono mik kıtlık ve askerizaruretlertarafından yönlendirilenSavaş komünizmine, 3

Vos'moi vserossiiskiis"ezd sovetov rabochikh,krest'ianskikh, krasnoarmeiskikh ikazach'ikh deputatov: stenograficheskiiotchet (22-29 dekabria 1920 goda),Moskova, 1921, s.16. * Rusya'nın tarihinde,1584-1613 döne mine verilen ad. Bu döne mde monarşi, yabancı istilalarla,toplumsal karışıklıklarlave ekono mik krizlebüyük bir istikrarsızlıkyaşamıştır.ç.n.

4 L. N. Kritsman, Geroicheskiiperiod velikoirusskoirevoliutsii,2. baskı., Moskova, 1926, s.166.

sosyal hayatın her alanınıkontroleden aşırımerkeziyetçi hükü met damgasınıvurur.O, köylünün ürününe zorla el konması esasına dayanır.Şehirleribeslemek ve beş milyon kişilikbir güç olan KızılOrduya erzak sağlamak amacıyla artıürüne el koyacak silâhlım üfrezeler kırsalalanlara gönderildi.Köylülere kişisel ihtiyaçlarıolan yeterlimiktarın bırakılmasıtalimatına rağmen, ürünlere el koyma müfrezelerinin,ürünü kişiseltüketimi ya da gelecek seneki ekim içinayırmaya niyetlenenlere silâhın ucunu göstermesi genel bir uygulamaydı.Bizzat Lenin," 'Savaş Ko münizmi'nin özüne uygun olarak aslında köylünün yalnızca artıürününe el koyma mız gerekirken zaman zaman yalnızartı ürüne değil,fakat köylünün yiyeceği içingerekliolan hububata el koyduğu muz da olmuştur.Ordunun ihtiyaçlarınıkarşılamak ve işçileribeslemek içinbu yola başvurduk"5 diyerek bu gerçeği kabul etmiştir.Yiyecek müfrezeleri,hububat ve sebzenin yanısıra,askerikullanım için,genellikleherhangi bir ödeme yapmadan, atları,hayvan yemlerini,yük arabalarınıda gaspediyorlardı,öyle ki,köylüler,bırakın sabun, ayakkabı,kibrit ve tütünü ya da gereklitamiratlariçinelzem olan çivive metal parçalarını,şeker,tuz,gazyağı gibitemel ürünlerden bile yoksun kalmışlardı.

Bolşevik rejimin zorla el koymayla (Rusçada prodrazverstka) yenilgiden kurtulduğuna en ufak bir şüphe yoktur,çünkü, hükü metten aldığıbelirleyicidestek olmasaydı,ne ordu, ne de şehirnüfusu ayakta kalabilirdi.Ancak bunun kaçınılmaz bedeli, köylünün yabancılaşmasıydı.Silâhlarıngölgesinde artıürünlerini teslim eden, fena halde ihtiyaç duyduklarıtüketim maddelerinin bedeliöden meyen köylülerbuna beklenen şekilde yanıtverdiler: Yiyecek

s.10

müfrezeleri,açık direnişlekarşılaşmadıklarızaman, köylü yaratıcılığınınakla hayale gelmez kaçamaklıtaktikleriyle engellendiler.1920'de, önde gelen birotoride,toplam ürünün üçte birden daha fazlasının,hükü metin ürün toplama birliklerinden başarıylagizlendiğinitahmin ediyordu.6 Ayrıca köylüler,yalnızca kendi doğrudan ihtiyaçlarınıkarşılayacak kadar toprak ekmeye başladılar,böylece, 1920 sonunda, Avrupa Rusya'sında ekilen toprak miktarı,savaşın ve devrimin patlak vermesinden önceki son normal yılolan 1913'deki ekilen toprak miktarının beşte üçüne düştü.7 Bu firenin büyük kısmı,elbette, Rusya'nın kırsalbölgelerininyaşadığıyıkımın sonucuydu, fakat 5 6 7

Lenin,Polnoe sobranie sochinenii,XLIII,219.

Kritsman, Geroicheskiimiatezh 1921 g.,Leningrad, 1931, s.39 A. S. Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh 1921 g.,Leningrad, 1931, s.8.

prodrazverstma politikasınında, Iç Savaş döne minde tarımsal üretimdeki bu ölümcül düşüşe öne mli birkatkıda bulunduğu kesindir.1921 yılında üretim, savaş öncesi üretimin yarısından daha aza ve çiftlikhayvanlarınınsayısıda üçte ikiye düştü. Özellikleketen ve şeker pancarıgibitemel ürünlerin,normal düzeylerininonda birine ve beşte birine düşmesi şiddetlibir darbeydi.8 Aynı zamanda, ürünlere zorla el konması,kırsalnüfus ile kent temellidevlet otoritesiarasındaki eski mücadeleyi yeniden alevlendirdi.Bunu uzun süre önce farkeden Lenin,Rusya'nın ekono mik ve sosyal koşullarınınyavaş gelişmesi pahasına, partisininiktidarıkazanması ve elde tutması içinköylülerle zorunlu bir taktikittifaka girmişti.Bolşevikler,köylülüğü, en azından tarafsızbir durumda tutmak zorundaydılar.1917 Aralık'ında Sol SosyalistDevrimcilerleortak hükü met kurulmasının başlıca nedeni buydu; Bolşeviklerarasında az sayıdakiköylü kökenlilerden biriolan ve bu yönüyle tanınan M. I. Kalinin'in

s.11

Sovyet Cu mhuriyeti'ninbaşkanı seçilmesinietkileyen de bu düşünceydi.Fakat köylülerindesteğinialmanın esas yolu,toprak dağıtımıyla,onların eski chernyi peredel düşünü gerçekleştirmekti.26 Ekim 1917 ve 19 Şubat 1918 tarihli Bolşevik toprak kararları,kırsalahalinin popülistve eşitlikçi talepleriyleaşağı yukarıuyu m içindeydi.Köylünün isteklerine uygun olarak doktrine edilmiş olan SosyalistDevrimcilerintarım programını ödünç alan genç Sovyet hükü meti,topraktakiözel mülkiyetibütünüyle ilga ettive toprakların,yardımcı emek kiralamaksızın,kendi emekleriyleçalışan emekçilerarasında eşit 9 olarak paylaşılmasınıemretti.

Bu ikikarar, 1917 yazında ve 1920'de bizzat köylülerinaylarca önce başlattığı,toprağı bağımsız aile birimlerine dağıtarak 20 milyondan fazla küçük parçaya bölme girişimine yeni bir atılım kazandırdı.

O zaman kırsalnüfusun, Bolşeviklerinimzasınıtaşıyan bu kararlarısevinçle karşılamasında, bu sevinciniyalnızca, devletten gelen fermanlara karşıduyduğu geleneksel güvensizlikleyatıştırmasında şaşılacak bir şey yoktur.Köylüler içinBolşevik Devriminin anlamı, her şeyden önce toprağa olan açlıklarınıgidermesi ve asilleritasfiye etmesiydi,şimdi onların istediğitek şey huzurdu. Yeni toprak parçalarına yerleşen 8

Bkz. Kritsman, Greoicheskiiperiod velikoirusskoirevoliutsii,ss.163-61.

Bkz. E.H.Carr,The Bolshevik Revolution,1917-1923, 3 cilt.,New York,19511953, II,39-46. Türkçesi:Bolşevik Devrimi,1. Cilt.çev: Orhan Suda, Metis,1989.

9

köylüler,dışardan gelecek herhangi birdavetsizmisafire karşı gözlerinidört açmışlardı.Çok geçmeden korkularıgerçek oldu. Iç Savaşın büyü mesiyle ve ürünlere el koyma birliklerininköylük bölgelerinüzerine çullanmasıyla birlikte,köylüler,Bolşevikleri, dost ve velinimetten çok, düşman olarak görmeye başladılar.

Köylüler,Lenin ve partisinin,efendilerikovup halka toprak vermekteki amaçlarınınyalnızca onların ürünlerine el koymak olduğunu söylüyor ve Bolşeviklerin,toprağı uygun gördüklerigibi özgürce kullanmalarınıönlediklerinden şikayet ediyorlardı.Ayrıca köylüler,otoritelerin,Iç Savaş sırasında,bazı büyük aristokrat topraklarıüzerinde kurdukları

s.12

devlet çiftliklerinden de rahatsızdılar.Köylülere göre, gerçek chernyi peredel'inanlamı, bütün topraklarınhalk arasında paylaşılmasıydı.Bu da, devlet çiftlikleriyleebedileştirilen"ücretli köleliğin"ilgasıde mekti.Bunu Lenin de belirtmiştir:"Köylü şöyle düşünür: Eğer bir yerde büyük bir çiftlikvarsa, o zaman ben yeniden emek kiralıyorum demektir."10 Bu politikalarınsonucunda, hatırısayılırsayıda köylü, BolşeviklerleKo münistlerinfarklıinsanlar olduğuna inanmaya başladı.Köylüler,Bolşeviklerinkendilerine değerlitoprak parçalarınıbahşettiğinidüşünürken, asillerinyerine devleti koyarak, üzerlerinde yeni tip bir kölelikdüzeni kuran Ko münistleri- özellikleçok iyitanınan, "yabancı" kökenliTroçki, Zinovyev ve diğer Ko münist liderleri-sert bir şekilde suçluyorlardı."Biz Bolşeviğiz,Ko münist değil.Bolşeviğiz,çünkü onlar toprak sahiplerinisürüp attılar.Ko münist değiliz,çünkü onlar bağımsız toprak mülkiyetine karşılar."11 Lenin,1921'de köylülerintavrınıböyle tanımlamaktadır.S molensk bölgesinden bir polisraporunun gösterdiğigibi,köylülerindüşünüşlerinde bir yılsonra da pek bir değişme olma mıştır:"Burada köylüler arasında Sovyet hükü metine ve Ko münistlere karşı ho murdan maların haddi hesabı yoktur.Bırakın kulakları,orta köylülerve yoksul köylülerarasındakisohbetlerde bile şu sözleri duyabilirsiniz:'onlarbizim içinözgürlük değil,kölelik tasarlıyorlar.Köylülerintoprak sahiplerine bağlandığıGudanov devribaşlamıştır.Şimdi biz,Modkowskki,Aronson, vb türünden Yahudi burjuvazisine bağlanmış bulunuyoruz.'"12 Yine de, köylülüğün ana gövdesi,Beyaz restorasyona göre ehvenişer bulduğu Sovyet rejimine Iç Savaş boyunca hoşgörü 10

Lenin,Polnoe sobranie sochinenii,XXXVIII,200.

Age.,XLIV,43. Bolşevikler,Mart 1918'de isimleriniresmen Ko münist olarak değiştirdiler.

12 Merle Fainsod, Smolensk under Soviet Rule, Ca mbridge, Mass, 1958, s.43.

11

göstermeye deva m etti.Köylüler,yöneticipartiye karşıkeskin bir antipatiduy malarına rağmen, toprak sahipleriningeri dön mesinden ve

s.13

topraklarınıkaybetmekten fazlasıylakorkuyorlardı.Yiyecek müfrezelerinin,pek de azımsanmayacak sayıda Bolşeviğin hayatına malolan bir direnişlekarşılaştıklarıdoğrudur, ancak köylüler,yine de, hükü metin varlığınıtehditedecek çapta bir silâhlıdirenişten kaçındılar.Gerçi,Wrangel'inordusunun 1920 sonlarında yenilmesiyle birliktedurum hızla değişti.Beyaz tehlikesininkalkışıylabirlikte,köylülerinprodrazverstka'ya ve devlet çiftliklerinekarşıkızgınlığıkontrolsüz birbiçimde alevlendi.Köylü kalkışmalarıRusya'nın kırsalalanlarınısardı.En ciddipatlamalar,Tampov eyaleti,orta Volga bölgesi,Ukrayna, kuzey Kazak bölgesive batıSibirya gibi,hükü met kontrolünün görece zayıfve halk ayaklanma geleneğinin uzun birşecereye sahip olduğu çevre bölgelerde meydana geldi.13 Ayaklanmalar,1920-1921 kışında güç toplayıp hızla yayıldı.

Lenin'inde işaretettiğigibi,bu döne mde, "onbinlerce, yüzbinlerce terhisolmuş askerin" köylerine dön mesi gerilla güçlerininsaflarınınkabarmasına yol açtı.14 1921 yılının başlarında,devletin bünyesinitehditeden bir şiddet ve sosyal huzursuzluk atmosferinde 2.500.000 kişi- bütün KızılOrdunun neredeyse yarısı- terhisedildi.BirinciDünya Savaşından he men sonrakiyıllarda Avrupa'nın çeşitliülkelerinde büyük çaplı terhislerinvar olan ekono mik gerilimiarttırdığıve halktaki huzursuzluğu gerginleştirdiğibilinmeyen bir olay değildir.Fakat Rusya'da durum özellikleciddiydi.Yaklaşık yedi yıldırsüren savaş, devrim ve iç kargaşalığınbeslediğikanun tanımazlık ruhunun sökülüp atılmasızordu. Kökünden kopmuş sivilnüfus henüz yerine

s.14

13

Sovyet Rusya'nın çeşitlibölgelerindekiköylü ayaklanmalarının ayrıntılıbir haritasıI.Ia.Trifonov tarafından verilmiştir.Klassy iklassovaia bor'ba v SSSR v nachale nepa (1921-1923 gg.),cilt.I:Bor'ba s vooruzhennoi kulatskoi kontrrevoliutsiei,Leningrad, 1964.

14 Desiatyis''ezd RKP(b),mart 1921 goda, Moskova, 1963, s.23.

oturmadan ordunun terhisi,Lenin'inde sözünü ettiğigibi,savaşı işedinmiş ve doğal olarak enerjisiniçeteciliğeve isyana yöneltecek huzursuz insanlar kalabalığınınortaya saçılmasına yol açmıştı.Lenin'e göre durum yeni bir Iç Savaşı andırıyordu, üstelikdaha farklıve tehlikelibir boyutta - Lenin'inde gördüğü gibi,daha tehlikeliboyutta,çünkü tarihe gö mülmüş iflasetmiş sosyal unsurlartarafından değil,doğrudan doğruya halk kitleleri tarafından sürdürülen bir savaş söz konusuydu. Devasa jacquerie isyanının* hayaleti,yeni bir Pugaçev ayaklanması, Puşkin'inünlü "kör ve acımasız" deyişinihatırlatan bir biçimde, hükü metin karşısına dikilmişti- bu sırada, Bolşeviklerin geleneksel destekçisiolan şehirlertükenmiş ve iyice zayıflamış durumdaydı ve onlar da derin bir huzursuzluğun pençesindeydiler.

1920 Kasım'ıyla1921 Mart'ıarasında çok sayıda kırsal patlama meydana geldi.Yalnızca 1921 Şubat'ında,Kronstadt isyanının arifesinde,Çeka, ülkenin çeşitliyerlerinde 118 köylü ayaklanması meydana geldiğinirapor ediyordu.15 BatıSibirya'da isyan dalgasıneredeyse bütün Tiumen bölgesinive yakınındaki Cheliabinsk,Orenburg ve O msk'u kapladı.Trans-Sibirya de miryolu iletişiminin ciddibir şekilde kesintiye uğraması, Avrupa Rusya'sındakibüyük kentlerde var olan şiddetliyiyecek sıkıntısınıhad safhaya çıkarttı.Stenka Razin ve Pugaçev'in en büyük takipçilerininçıktığıorta Volga'da,köylülerden, eski askerlerden, asker kaçaklarından oluşan silâhlıyağma çeteleri yiyecek aramak ve talan yapmak içinkırsalalanlarda başıboş dolaşıyorlardı.Çeteciliklesosyal devrimi yalnızca ince bir çizgi ayırıyordu.Her yerde umutsuz insanlar ürünlere el koyma müfrezelerinipusuya düşürüyor ve kendileriniönlemeye cüret eden herkese karşıvahşi bir kararlılıklasavaşıyorlardı.Belkide en şiddetlimücadele, onyedinciyüzyıldan beriköylü ayaklanmalarına yataklıketmiş Tambov karatoprak* eyaletinde meydana geldi.Eski bir SosyalistDevrimci,yeteneklibir partizan savaşçısıve Nestor Mahno ilekarşılaştırılacak ölçüde Robin Hoodvari bir üne sahip

s.15

A.S. Antonov tarafından liderlikedilen bu isyan, Kronstadt'da ayaklanan denizcileriyeni ezmiş KızılKu mandan Mihail *

1358 yılında Fransa'da,Yüz YılSavaşlarınınyol açtığızorluklarınsonucu patlak veren birköylü isyanı.ç.n.

15 Seth Singleton,"The Ta mbov Revolt(1920-1921),"Slavic Review, XXV (Eylül 1966), 499. * Rusçada chernyizelmya. Rusya'nın ılıman bölgelerinde çürümüş bitkilerin mayalanmasıyla meydana gelmiş kara toprak alanları.ç.n.

Tukaçevski,büyük bir güçle gelip isyancılara boyun eğdirinceye 16 kadar, biryıldan fazla bir zaman kontrolsüz bir şekilde yayıldı.

1920-1921 kışındakibüyük çapta köylü isyanlarınınyanısıra, isyancısaflara katılanlarınsayısındakiartışda çarpıcıdır.En yüksek noktasında Antonov'un hareketi50.000 isyancıya varmıştı,öte yandan, batıSibirya'nıntek bir bölgesindeki gerillaların,bazı kaynaklara göre, 60.000 olarak tahmin edilmesi 17 muhte melen abartma olmasa gerektir.

Baltalarla,sopalarla, tırmıklarla,bilyelitüfek ve pistollarlasilâhlanmış sıradan köylüler,düzenliordular biçiminde örgütlenerek meydan savaşlarına girdiler,onların umutsuzluktan doğan cesaretlerinden etkilenen büyük oranda hükü met askerinin -ki, bu askerlerinçoğu isyancılarlaaynı sosyal katmanlardan geliyor ve aynı tavrıpaylaşıyorlardı-ordu saflarınıterkettiği,hükü mete bağlılıklarından en ufak bir kuşku duyulamayacak özel Çeka birliklerive Ko münist Subay Okulu öğrencileritarafından rapor edilmiştir.Modern silâhlardan ve etkilibir örgütlenmeden yoksun dağınık köylü çeteler,sonuç olarak düzenliKızılOrdu güçleriyle boy ölçüşecek durumda değillerdi.Ayrıca,her yerde ortaya attıkları,"ürünlere el koymaya son," "yiyecek müfrezeleridefol," "artıürününü verme," "Komünistlerive Yahudilerialaşağı et," türü benzer sloganlara rağmen, isyancılarıntutarlıbir programı yoktu. Bunun ötesinde, isyancıköylüler,komiserlerinve yiyecek müfrezeleriningeldiği,bu davetsizmisafirlerigönderen hükü metlerin bulunduğu şehirlere nefret duygularıyla doluydular.Bölgenin Bolşevik askerikomutanı,Tambov halkının, Sovyet otoritelerinden, "çapulcu komiser ve

s.16

görevlilerin"babaları,insanlarınocağına incirağacı diken tiranlık güçleriolarak söz ettiklerinibelirtmektedir.Bu yüzden, Tambov'daki isyancıgruplardan birinin,ilkhedefini,"ülkeye sefalet,ölüm ve utanç getiren Ko münist-Bolşevik iktidarını alaşağı etmek"18 olarak ilân etmesinde şaşılacak bir şey yoktur.

Silâhlıdirenişve ürünlerinikaçırmak gibigüçlü silâhların yanısıra,köylüleroyuna başka geleneksel protesto araçlarınıda soktular:Merkezi hükü mete, aciz kullarınındilekçelerinisunmak.

1920 Kasım'ıyla1921 Mart'ıarasında Moskova'daki resmi 16

Bkz. Age.,pp. 497-512 ; ve Antonovshchina, Tambov, 1923.

Trifonov, Klassy iklassovaia bor'ba v SSSR, I,4-5; Iu.A. Poliakov,Perekhod k nepu isovetskoe krest'inastvo,Moskova, 1967, s.205-206. Harvard ÜniversitesindekiTroçkiarşivleride 1920-1921 köylü ayaklanmalarıhakkında çok sayıda dökü man içermektedir.

18 Singleton,"The Tambov Revolt,"Slavic Review, XXV, 500; kak tambovskie krest'iane boriatsiaza svobodu, n.p.,1921, s.12-13.

17

maka mlar, ülkenin her bölgesinden, Savaş Ko münizminin cebri politikalarına son verilmesinitalep eden dilekçe ve mektup bo mbardımanına tutuldular.Dilekçeciler,artıkBeyazların yenildiğini,dolayısıylaürünlere zorla el koymanın gerekçesinin de ortadan kalktığınıilerisürüyorlardı.Köylüler,bunun yerine, yöneticilerinuygun göreceği ölçüde bir artıürünün vergi olarak alınması çağrısında bulunuyorlardı.Ve üretim içinbir ek müşevvik olarak köylüler,kırsalalandaki tüketim maddesi 19 tedarikininyükseltilmesinitalep ediyorlardı.

Gerçi bu temel talepler,küçük m ülk sahibiköylüleri,toprak elde etmek ve devrime olan desteklerine son vermek isteyen iflah olmaz küçük burjuvalarolarak gören Sovyet yönetici çevrelerininkulaklarında pek hoş yankılaryap mıyordu. Her şey bir yana, Bolşevikler,Rus köylerinde birkapitalistcanlanmadan korkuyorlardı.Hatta tarihibir paralellikkurarak, BatıAvrupa'da, 1848'de, reaksiyonun kalkanı rolünü oynayan köylülüğü hatırlıyorve kendi ülkelerinde bağımsız köylü m ülkiyetinin güçlenmesine yol açabilecek herhangi bir ayrıcalığıtanımaktan çekiniyorlardı.Ayrıca,azımsanmayacak sayıda Bolşevik için, ekono minin

s.17

merkezileşmiş devlet tarafından yönetilmesine dayanan Savaş Ko münizmi, rüyalarınınsosyalisttoplumunun esaslıbir özelliğiydi ve serbest pazarıgerigetireceği,köylülüğü kalıcıkılacağıiçin onu terketmekte isteksizdiler.

Bu görüşün etkilibiraçıklaması,Ko münist Partisiiçindekisol kanat De mokratik Merkeziyetçilerinliderlerinden biriolan Valerian Osinsky (asıladı Obolensky) tarafından yapılmıştır.

Osinsky, 1920 yılınınikinciyarısında yayımlanan ve yankı yapan makaleler dizisinde tavrınıortaya koymuştur.Herhangi bir ürünle vergi öde me biçimine dön meyi ya da serbest ticaretin yeniden canlandırılmasınıreddeden Osinsky, devletin tarımsal hayata m üdahalesinin azaltılmasıbir yana, daha da arttırılması çağrısında bulunuyordu. Tarımsal köylü krizinintek çözümü, diye yazıyordu, hükü met görevlilerininkontrolü ve yönlendirmesi altında "zorunlu kitleselüretim örgütlenmesini"oluşturmaktır.20 Bunu başarmak için,diye öneriyordu, her bölgede kurulacak olan "ekim komitelerinin"başta gelen görevi ekim alanlarını genişleterek verimi arttırmak olmalıdır.Bu yeni komiteleraynı zamanda araçlarınkullanımını,ekim yöntemlerini,çiftlik hayvanlarınınbakımını,etkilive verimlibirüretim içingerekli 19

Poliakov,Perekhod k nepu, s.213 dipnot.

N. Osinskii,Gosudarstvennoe regulirovanie krest'ianskogo khoziaustva, Moskova, 1920, s.8-9 20

diğer işleridüzenleyeceklerdi.Osinsky, bundan sonra, köylülerin tohumlarının genel bir tohum deposunda toplanarak, dağıtımının hükü metin denetimininde yapılmasının gerekliolduğu yolunda diğer biröneriyap maktaydı.Onun temel görüşü, bütün küçük mülklerinkolektifleştirildiğive tarımsal emeğin toplumsal bir temelde değerlendirildiğisosyalleştirilmişbir çiftliksistemine dayan maktaydı.

Ne ki,Osinsky'nin tavsiyeleri,yalnızca Savaş Ko münizmiyle kısıtlıkalma makta, gerçekte kırsalyaşamın her aşamasınıele almayı amaçlamaktaydı.Önerileri,köylüleriyatıştırmak bir yana, onların alarma geçmeleriiçinyeni birsebep oluşturdu ve köylülersesleriniduyurmakta gecikmediler.1920 Aralık'ının sonunda, Moskova'da, SekizinciSovyet Kongresitoplandığı zaman bunun içinbir fırsatdoğ muş oldu. Osinsky'nin projesi

s.18

tartışmaların odak noktasınıoluşturdu. Ezicibir çoğunluğa sahip olan Ko münistlerplanı onaylarken, bu çeşitulusalçaptakibir toplantıda son kez boy gösteren Menşeviklerve Sosyalist Devrimcilermuhalefetleriniseslendirdiler.Menşevikleradına Fyodor Dan ve David Dallin,Sağ ve Sol SR'leradına V. K. Volsky ve I.N.Steinberg, Savaş Ko münizminin "iflaseden" politikalarını ittifakhalinde suçladılar.Onlar,ürünlere el koyma politikasının, ürün üzerinden vergi öden mesi politikasıylaacilen yer değiştirmesive köylünün devlete olan yükü mlülüğünden arta kalan ürün içinserbest ticarethakkının tanınması çağrısında bulundular.Dan, her türlü zorlamacı yaklaşımın,yalnızca ekim alanlarınınhızla azalmasına ve büyük ihtiyaç duyulan hububat üretiminin düşmesine yol açacağınıbelirtti;zora başvurulmaya devam edilmesi,şehirleköy arasındaki uçurumu büyütecek ve köylüyü silâhlıkarşı-devrime sürükleyecekti.Benzer bir şekilde, Volsky,hükü metin gönüllü kooperatifleriteşvik etmesinde ve köylülerinkesinliklekarşıolduklarıdevlet çiftliklerikurma politikasından vazgeçmesinde ısraretti.Ve Dallin,Osinsky'nin ekim komitelerine atıftabulunarak, her türlü yeni zorlama aracının,yalnızca var olan kriziarttırmaya yol açacağınıbelirtti21 .

Hükü metin tarım politikasına bundan sonrakiitiraz,tarım delegelerikongresinin kapalıoturumunda, bizzat köylüler tarafından ortaya kondu. Lenin'inbizzat bulunduğu kongrede aldığıve partiMerkez Ko mitesiyleHalk Ko miserleriKurulu'na sunduğu notlarbüyük bir ilgiylekarşılandı.Lenin'innotlarında açıklandığıgibi,Osinsky'nin projesine karşıittifakhalinde ve sert bir muhalefet söz konusuydu. Sibirya'dan bir köylü -burası,köylü isyanının acılarınıderinden yaşayan bir bölgeydi-, ekim 21

Vos'moi vserossiiskiis''ezd sovetov, s.37-43, 50-57, 122-123, 200-201.

komitelerive devletin köylere müdahalesinin arttırılmasıfikrini, gizlemediğibir horgörüyle mahkû m etti:"Osinsky Sibirya'yı bilmiyor.Ben orada otuz sekiz yıldırtoprak sürüyorum, fakat Osinsky'nin dünyadan haberiyok."

s.19

Diğer delegeler de hükü metin tarımı kolektifleştirme çabalarına saldırdılar,fakat onların en çok diş biledikleri,silâhlı müfrezelerin,aylaklarlaçalışkan köylülerarasında ayrım yapmaksızın kendi keyfikotalarınıdoldurmak içinürünleri müsadere etmeleriydi.Bir delege, böylesine el konan çoğu ürünün ne insanlarınne de hayvanların işine yaradığınıbelirtti.

Tula'dan bir köylü,ürünlere aşırıölçüde el konması yüzünden, merkezi Rusya'nın (kendisininkide dahil)on ilindeki karatopraklarınekilmeden bırakıldığınısöyleyerek protestosunu ortaya koydu. Perm'den bir delege, eğer yiyecek üretiminin yükselmesi isteniyorsa,dedi,ürünlere zorla el koymanın kamçısı altında inleme mize son verilmesigerekir.

Birbiriardından kürsüye çıkan konuşmacılarürünlerinin karşılığınınverilmemesiniya da çok az bir karşılıköden mesini protesto ettiler."Eğer bütün topraklarıekme mizi istiyorsanız," dedi Minsk eyaletinden bir köylü,"tuz ve alet verin bize.Daha ötesinisöyleme me gerek yok. Ata, tekerleğe, tırmığa, koronun gereklidiğer elemanlarına ihtiyacımız var.Aletlerimizitamir etmek içinmetal verin bize ya da madeni para verin ki, marangoza ve nalbanta yaptıklarıişinkarşılığınıödeyelim."

Kostroma eyaletinden bir delege şunlarıbelirtirken,bütün delegelerindüşünceleriniifade ediyordu: "Köylü teşvik edilmezse çalışmaz. Ka mçı altında odun kesebilirim,ama hiç kimse kamçı altında ekim yap maz." Novgorod'dan bir köylü,"teşvik nasıl olur?" diye soruyordu. "Gayet basit:hububat kadar sığır yükü mlülüğünün de uygun bir yüzdeye bağlanmasıyla olur."22 Lenin,köylünün bu kötü durumuna kesinliklekayıtsız kalamazdı.Örneğin, özel bir bölgedeki köylülere aşırım üsadere uygulandığınıve ekim içingereklitohumdan yoksun bırakıldıklarınıöğrendiğizaman, olaya köylüleradına bizzat 23 müdahale etti.

Daha 1920

s.20 22

Lenin,Polnoe sobranie sochinenii,XLII,382-86.

Bkz. Lenin'in,Yiyecek Ko miser Te msilcisiN. P. Briukhanov'a gönderdiği21 Ekim 1920 tarihlinot:Age .,LI,313.

23

Kasım'ında, köylülerinkesin bir dilletalep ettikleri,"yiyecek yükü mlülüğünden, ürün üzerinden vergiye dönüş"24 olanakları üzerine düşünmeye başlamıştı.Fakat en azından o an içinböyle bir adımı erken bularak reddetti.SekizinciSovyet Kongresinde, Iç Savaşın yeniden başlama tehlikesinintama m en ortadan kalkmadığınısöyledi.Polonya ilebarış henüz imzalanmıştı; Rusya'nın burnunun dibindekiTürkiye'de konuşlanan ve Fransa tarafından beslenen Wrangel'inordusu ilkuygun fırsatta saldırmaya hazırbekliyordu. O zaman, yeni bir barış döne mi ekono mi politikasına geçmekte kesinlikleacele etme m ek gerekiyordu.25 Lenin,daha önce, birkeresinde, bu noktayı bir Rus fablıanlatarak tasviretmişti.Ekim 1920'de yapılan Moskova bölgesitarım temsilcileritoplantısında konuşan Lenin,köylülerin ağır vergi yükü altında ho murdandığını,bu yükün şehirleköy, işçiyleköylü arasında ciddibir çatlağa yol açtığını(dinleyicilerin onaylayan bağırışlarıarasında) kabul etti.Fakat,eğer koçla keçi kavga ederlerse,dedi proletarya ileköylülüğü kastederek, karşıdevrimci vaşağın her ikisinide yutmasına yol açmış olmazlar mı?26 Böylece, artan kuşkularına rağmen, Savaş Ko münizminin eski politikalarına bağlıkaldı.Aralık1920'deki SovyetlerSekizinci Kongresinde, Osinsky'nin,kolektiftohum deposu kurma ve gelecek baharda bir ekim kampanyası açma projesinionayladı.

Bunun sonucu olarak kongre, Tarım Ko miserliğiningenel yönlendirmesi altında,"ülke çapında zorunlu ekim planı" yönünde çağrıyapan bir kararıkabul etti.Bütün bölge, eyalet ve kasabalarda ekim alanlarınıgenişletmek içingerekliaraçlarıve insan gücünü temin etme işiniüstlenecek ekim komiteleri

s.21

kuruldu.27 Fakat,Lenin,en azından şimdilik,tarımın kolektivizasyonu yönünde yeni bir adım atmanın uygun olmadığınıdüşünüyordu. Artıksosyalizme yakın gelecekte ulaşılabileceğine inanmıyordu. SekizinciSovyetlerKongresinde, Rusya'nın bir küçük köylü ülkesiolarak kaldığınıve köylülerinde "sosyalistolmadığını"söyledi.Onlara aynı şekilde davranmaya devam etmek Rusya'nın geleceğinikayan kumun üzerine inşa 24 25 26 27

Age.,XLII,51.

Vos'moi vserossiiskiis''ezd sovetov,s.10 dn.

Lenin,Polnoe sobranie sochininii,XLI,362-63.

Vos'moi vserossiiskiis''ezd sovetov, s.268.

etmekten farksızdı.Sukharevka (Moskova'nın ünlü karaborsa pazarı)kapatıldığıhalde, her küçük mülk sahibinin gönlünde yaşamaya devam ediyordu. "Birküçük köylü ülkesinde yaşadığımız sürece,"dedi Lenin,"kapitalizm Rusya'da komünizmden daha güçlü bir temele sahip olacaktır."Fakat,diye ekledi,eğer sosyalizme geçmek zorsa ve çok zaman alacaksa, bu, kırsalbölgelerde kapitalistgüçler karşısında geriçekilmemek içindaha da öne mli birsebeptir.Böylece, serbest dolaşımdansa zorlama, Bolşevik tarım politikasınınparola sözcüğü olarak 28 kalmaya deva m etti.

O zamana kadar Bolşeviklerinkalesidurumunda olan şehirlerdekidurum, birçok bakımdan kırsalbölgelerden kötüydü.

Altıyıllıkkarışıklık,ulusalsanayiitahrip etmişti.Basılıistatistikler birçok ayrıntıyıdeğiştirsede, manzara, çöküş noktasına gelindiğiniapaçık gösteriyordu.29 1920'nin sonunda, toplam sanayi üretimi,1913'deki seviyesinin beşte birine düşmüştü.

Yakacak ve ha m m a dde miktarıözelliklekritikbir noktaya ulaşmıştı.Bakü petrollerive Donets kömür yatakları1920 baharında ve sonbaharında yeniden ele geçirilmesine rağmen tahribat çok büyüktü ve tamirizordu. Birçok madeni su basmıştı ve diğer birçok işletme yıkılmıştı.Rusya'nın toplam kömür üretimi,1920'nin sonunda, savaş

s.22

öncesi seviyesinin dörtte biri,toplam petrolüretimi ise üçte biri kadardı.Daha da kötüsü, pik de mir üretimi,1913'deki seviyesinin yüzde üçünden daha aza düşmüştü ve bakırüretimi neredeyse durmuştu. Bu temel malzemelerden yoksun kalan ülkenin sanayi merkezleri,üretimlerinibüyük oranda azaltmak zorunda kaldılar.Birçok büyük fabrika,yalnızca part-time çalışabiliyordu ve bu fabrikalarınişgüçleriparça parça küçülerek dört beş yılönceki hallerine irca olmuşlardı.Ağır sanayinin bazı öne mli sektörleritama men durmuştu. Tüketim maddeleriüreten tesislerintoplam üretimleriise savaş öncesi seviyelerinindörtte birinden daha aza düşmüştü. Ayakkabı imalatınormal üretimin onda birine inmiştive tekstiltezgâhlarınınyalnızyirmide biri çalışıyordu.

Bu felaketi,ikiek faktör şiddetlendiriyordu:Müttefiklerinson 28

Age.,s.30.

Za 5 let,1917-1922: Ts.K.R.K.P., Moskova, 1922, s.408; Kritsman, Geroicheskiiperiod velikoirusskoirevoliutsii , s.163-64. Cf. N.A. Kornatovskii (yayına hazırlayan)'dekirakkamlar,Kronshtadtskiimiatezh: sbornik statei, vospominaniiidoku mentov, Leningrad, 1931, s.8-9; ve Grazhdanskaia voina'da, 1918-1921, 3 cilt.,Moskova, 1928-1930, I,361.

29

zamanlara kadar süren ambargosunun boğucu etkisive ülkenin ulaşım sistemindeki başıbozukluk.1919'da imzalanan BrestLitovsk anlaşmasının etkisiyleambargo nihayet 1920'de kalktı, fakat ertesiyılakadar dış ticaretcanlanmadı, daha ertesiyılise çok az ölçüde bir canlanma oldu. Sonuç olarak,Sovyet Rusya, fena halde ihtiyaç duyduğu teknik araçlardan, makinelerden ve ha m m a ddeden yoksun kaldı,bunların yokluğu, sanayi sisteminin hızla toparlanmasınıönledi.Aynı zamanda ulaşım alanında da ciddikayıplarsöz konusuydu. Geri çekilen ordular ülkenin çoğu yerinde tren yollarınıtahrip etmiş ve köprüleriyıkmışlardı.

SekizinciSovyetlerKongresinde ulaşımın durumu hakkında bir rapor veren Troçki,Rusya'dakilokomotiflerinyarıdan fazlasının tamir edilemeyecek durumda olduğunu ve yeni lokomotif üretiminin 1913'deki seviyesinin yüzde 15'ine düştüğünü 30 belirtmiştir.

Normal yakıttedarikiancak zaman zaman mü m kün

s.23

olduğundan tren sürücüleritrenleriodunla çalıştırıyorlardıve bu da makinelerde birçok arızalara yol açıyordu. He men hemen her yerde iletişim araçlarıbüyük birazalma göstermiştive bazı bölgelerde tama m en felce uğramıştı.

Tren yollarınıntahribatı,açlıkiçindekişehirlere yiyecek nakliyatınıönledi.Yiyecek erzak o kadar azdı ki,işçilerve şehir halkıaçlığa talim ediyordu. Elde bulunan çok az miktardaki yiyecek, savaş sanayiinde çalışan işçilereöncelikveren, ayrıcalığa dayanan birsisteme göre dağıtılıyordu ki,bu sistem savaş sona erdikten sonra bile deva m etti.Böylece, 1921'in başında, Petrograd'ınmetal ve maden eritme ocaklarında (goriachie tsekhi) çalışan işçilergünde 800 gram, şok işçileri (udarniki) 600 gram ve daha aşağı kategoride bulunanlarsa 400, 31 hatta 200 gram kara ekmek tayınıalıyorlardı.

Fakat bu yetersiz tayınlarındağıtımında bile düzensizliksöz konusuydu. Ulaşım işçilerininbir günde aldıklarısöylenen ortalama 7 00 ilâ1,000 arasındaki kalorimiktarı32, bütün gün çalışan bir işçininihtiyaç duyduğu asgarikalorininçok altındaydı. Şehirlerdekiyiyecek krizi,Iç Savaş sırasında düzenli piyasanın dağılmasıyla daha da içinden çıkılmaz birhal almıştı.

Savaş Ko münizmi sistemi altında,özel ticaretbütünüyle ilga edilmiş ve şehirlerlekırlararasında var olan normal mal ve ürün 30

Vos'moi vserossiiskiis''ezd sovetov,s.160; Za 5 let, s.408. Toplam olarak, 3,762 de miryolu köprüsü ve 3,597 karayolu köprüsü yıkıldığıgibi,1,200 mil de miryolu ve 60,000 mil telgraftelitahrip edilmiştir:Erich W ollenberg, The Red Army ,Londra, 1938, s.110.

31 Lazarevich,"Kroshtadtskoe vosstanie,"Bor'ba,1921, Nos. 1-2, s.3-5.

32 Pupkov, Kronshtadtskiimiatezh,s.23

değiş tokuşu he men he men kesilmişti.Bu boşlukta,karaborsa çabucak devreye girdi.Köyden köye dolaşan "çerçi"sürüleri, şehirlerinaç nüfusuna satmak ya da takas etmek üzere ekmek ve sebze satın alıyorlardı.1920 yılınınsonunda, yasa dışıticaret öyle büyük bir orana ulaştıki,geniş ölçüde resmi dağıtım kanallarınınyerinialdı.Aynı zamanda, enflasyon baş döndürücü bir hızla yükseldi.Yalnızca 1920'de ekmek fiatlarıon mislinden fazla artışgösterdi.33 Sovyet hükü meti,

s.24

kendi masraflarınıkarşılayabilmek içinmatbaa makinalarınıgece gündüz çalıştırdıve bunun sonucu olarak,1917'de 7 kağıtruble, 85 kopek olan bir altınruble,üç yılsonra 10,000 kağıtruble oldu.34 1920 sonunda, resmi tahminlere göre, Petrograd'daki fabrika işçileriningerçek ücretlerisavaş öncesi seviyelerinden 35 yüzde 8.6'lıkbir düşüş göstermişlerdi.

Paranın değerikalmadığı içinişçilerinücretlerigittikçe artan miktarda aynî olarak* ödeniyordu. Yemek tayını,işçininücretininesasınıoluşturuyordu, ek olarak hükü met tarafından verilen ayakkabı ve giyecek alıyordu, zaman zaman da randımanının birbölümünü yiyecekle takas edebiliyordu.

Yine de fabrika işçilerininçok azı kendilerininve ailelerinin beslenmesinisağlayabildiğinden, çoğunluğu, evleriniterkederek kırsalalanlarda yiyecek aramaya çıkan şehirlikalabalıklara katılıyordu.1917 Ekim'iyle,1920 Ağustos'u arasında (yeni nüfus sayımı bu tarihte yapılmıştı)Petrograd nüfusu yaklaşıküçte iki oranındaki nüfusunu kaybederek, 2,5 milyondan 750 bine düşmüştü. Aynı döne m içinde Moskova nüfusunun yarısını kaybederken, toplam şehirahalisiüçte bir oranında azalmıştı.Bu göçmenlerin büyük kısmı kendi doğduklarıköye ve eski köylü kimliklerine dönen sanayi işçileriydi.Örneğin,1920 Ağustos'unda, üç yılönce fabrika işçisiolmakla övünen aşağı yukarı300.000 işçiden geriye ancak üçte birikalmıştıve bütün Rusya'da işçioranındaki düşüş yüzde 50'yigeçiyordu.36 Elbette bu dramatik düşüşün, kısmen cephedeki yüksek ölüm oranından, kısmen de toprak 33

A. Slepkov, Kronshtadtskiimiatezh,Moskova, 1928, s.13.

Pupkov, Kronshtadtskiimiatezh,s.11.

35 Age.,s.23; Lazarevich,"Kronshtadtskoe vosstanie,"Bor'ba, 1921, Nos. 1-2, s.3-5. * Malla öde me. ç.n.

36 Yukarıdakirakamlar şuralardan alınmıştır:Krasnaia Gazeta, 9 Şubat 1921; Kritsman, Geroicheskiiperiod velikoirusskoirevoliutsii , s.52; Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.19.

34

s.25

dağıtımına katılabilmek içinköylere dönülmüş olmasından kaynaklandığıdüşünülebilir;Endüstridekiyıkım ileyakıtve giyecek azlığıda bu büyük göçe katkıda bulunmuştur.Fakat çoğunluğun, özellikle1919 ve 1920'de, şehirlerhızla açlık sınırına yaklaşırken yiyecek aramak içinyola çıktığıaçıktır. Şehirlerde kalmayı tercih eden işçilerinçoğunluğu bile zaman zaman gidip yiyecek getirmek, hastalıklarısırasında kalmak ya da hasada yardımcı olmak içinköyleriyleeski bağlarınıyeniden pekiştirmişlerdi.Ne kadar ironiktirki,bütün bunlar,Bolşevik partininideolojikkriterlerine göre, ülkenin kentselve endüstriyelkarakterinintesisedilmesi ve yükseltilmesinin zorunlu olduğunun ilân edildiğibir zamana rasgelmekteydi.Oysa, toprak bölüşümü ve iç savaş, Rusya'yı, daha yeni yeni gelişmeye başlayan bir kentseltoplum olmaktan, büyük ölçüde ilkeltarımsal bir topluma geridöndürmüştü.

Sanayi proletaryasıadına toplumu yöneten Sovyet hükü metine göre, bu durum, büyük tehlike arzediyordu. Yalnız,nüfusun şehirden köye kaymasının Bolşevik iktidarınsosyal temelini zayıflatması yüzünden değil,aynı zamanda köylülerleişçiler arasındaki bağlantılarıyenileyerek varolan kitleselgerilimi arttırdığıiçin.Köylülerinçektikleri,Savaş Ko münizminin kırsal alanlardakietkisiniköylere gelerek kendi gözleriylegören şehirli işçilerarasında son derece güçlü bir tepkiye yol açmıştı.Ve bu me m n uniyetsizlik,işçive köylülerden, hızla,ordu ve donan madaki plebyen kuzenlerine yayıldı.Şehirlerde yükselen rahatsızlık,endüstriyelajitasyon ve ordudaki hoşnutsuzluk dalgası,1921 Mart'ında,Kronstadt'da patlama noktasına geldi.

O döne mde, şehirve kasabaların durumu gün be gün kötüye gidiyordu. 1921'in başlarında şehirhayatıbirçok yanıyla işlemez hale gelmişti.Yakacak krizinedeniyle,alışılmışın ötesinde şiddetligeçen kış aylarıboyunca, işyerleri, ikâmetgahlar ve bürolar tama men yakacaksızdı.Kışlıkgiyecek ve ayakkabı hiçbiryerde satılmıyordu ve gün

s.26

geçmiyordu ki,insanlarınevlerinde soğuktan donarak öldüğü duyulmasın.Şehirlerikasıp kavuran tifüsve kolera salgınıalarm

çanlarınıçalıyordu.Ancak yine de en yakıcısorun yiyecekti: Şehir nüfusundaki büyük düşüşe rağmen hâlâ herkese yetecek miktarda yiyecek yoktu. Emekçilerinfizikienerjileritükenmiş ve her türlü manevi bozulmanın içine düşmüşlerdi.1920'nin sonunda verimlilikortalaması 1913'deki oranın üçte birine düşmüştü.37 Açlığınve soğuğun yönlendirdiğiinsanlar,sonunda makineleriniterkedip kırsalalanlarda odun toplamaya ve yiyecek aramaya çıkıyorlardı.Yürüyerek ya da aşırıkalabalık vagonlarda yolculuk yaparak, yanlarında getirdiklerikişisel eşyalarınıya da fabrikadan yürüttüklerimalzemeleri bulabildikleriyiyeceklerletakas ediyorlardı.Hükü met, bu yasa dışıticaretidurdurmak içinelinden geleniardına koymadı. Silâhlı yol kesme müfrezeleri(zagraditel'nye otriady) şehirlerin girişlerinde mevzileniyor ve ailelerine erzak taşıyan "spekülatörlerin"değerliyiyecek çuvallarınım üsadere ediyorlardı.Yol kesme müfrezelerininzalimliğiülke çapında dilden dile yayılmış ve bu m üfrezelerinkeyfiyöntemleri hakkındaki şikayetlerMoskova'dakikomiserlerhükü metine sel 38 gibiakmaya başlamıştı.

Işçisınıfınınbaşta gelen birdiğer şikayeti,Savaş Ko münizmi sistemi altında,emeğin gittikçe büyüyen oranda askeridisipline tabi tutulmasıydı.Bu gelişmenin ardındaki iticigüç, Savaş Ko miseriTroçki'ydi.KızılOrduyu kısa zamanda kamçıyla düzene sokmasının getirdiğibaşarıdan cesaretlenen Troçki,çökmekte olan endüstriyelekonomiye benzeriaskeridisiplinyöntemleri uygulamayı öneriyordu. Halk Ko miserleriKurulu,Ocak 1920'de, büyük ölçüde Troçki'ninteşvikiyle,bütün sağlıklıyetişkinleri zorunlu emek çalışmasına tabitutan ve aynı zamanda o anda savaşmayan ordu mensuplarınınsivilişlerde çalışmasınızorunlu kılan bir

s.27

karar aldı.Iç savaşın sonuna doğru, KızılOrdu birliklerindeki askerler,terhisedilmek yerine,büyüyen yakacak ve ulaşım kriziningiderilmesive temel sanayiin çökmekten kurtarılması çalışmasına seferber edilen "emek ordusunun" elemanlarıolarak tutuldular.Binlerce kıdemliasker,ağaç kesimi,kömür çıkarma ve de miryolu tamiriişine gönderilirken,binlerceside şehirlerdeki büyük fabrikalarda ağır işlere seferber edildiler.Aynı döne mde, sivilişçigücü içinde,malzeme hırsızlığına ve işten kaçmalara karşıemek disiplininigüçlendirmek ve verimliliğiarttırmak 37

S. N. Prokopovitch,The Econo mic Condition of Soviet Russia,Londra, 1924, s.20-25. Bkz. aynı zamanda, K. Leites,Recent Econo mic Developments in Russia,Londra, 1922, s.131 dn.

38 Bkz. Alexander Berkman, The Kronstadt Rebellion,Berlin1922, s.10.

amacıyla bir kampanya da başlatılmıştı.Gerçi,bu politikaların sonuçlarıhayal kırıcıoldu. Tah min edileceğigibi,disiplinin sıkılaştırılmasıve fabrikalardakiaskeribirliklerinvarlığı,düzenli işçilerifena halde rahatsızetti,işyerlerindekive sendikalardaki toplantılarda "emeğin militarizasyonuna" karşıkeskin bir çığlığın yükselmesine yol açtı.Askerlere gelince,onlar da, artıksavaş bittiğinden, bir an önce evlerine dön mek içinsabırsızlanıyorlardı.

Birçok Rus, tam da hükü metin,"emeğin militarizasyonunu" uzatmayı düşündüğü bir sırada, bu uygulamanın haklılık gerekçeleriniyitirdiğinidüşün meye başlamıştı.Menşevikler, emeğin disipline edilmesi uygulamasını,firavunların,piramitlerin inşasıiçinzorla insan çalıştırdıklarıMısırköleliğiylebir tutuyorlardı.Zorlama, sanayide, tarımdakinden bile daha 39 başarısızolur,diye vurguluyorlardı.

Hükü met gözlemcileri, böyle saptamaların,Bolşeviklerve onların Savaş Ko münizmi programından hayal kırıklığına uğramış sanayi işçileritabanında sempati kazanmasının rejime karşıaçık gösterilernoktasına yaklaşıldığınıgösterdiğiuyarısında bulunuyorlardı.

"Emeğin militarizasyonu",sarsılan ulusalekonomi üzerinde merkezi kontrolkurma

s.28

çabalarınınbir parçasıydı.1917 ve 1918 yıllarında,sanayi işçileri,üretim üzerinde "işçikontrolü" kurma sendikalist 40 sloganınıpratiğe geçirdiler.

Bunun anlamı, yerelfabrika ve atölye komitelerinin,işçialma ve çıkarmayı denetlemesi, ücretlerin,çalışma saatlerininve işkoşullarınınbelirlenmesine katılmasıve işyeriyönetimlerininfaaliyetlerinigözlemlemesiydi.

Bazı işletmelerde sevilmeyen müdürlerin,mühendislerinve ustabaşılarınkovulup işçikomitelerininyönetimi doğrudan doğruya üzerlerine alması genelliklefecisonuçlara yol açtı.1918 yılınınyazında, Rus sanayiinde etkiliyönetim diye birşey kalma mış ve ülke ekonomik çöküşün eşiğine gelmişti.1917'de, GeçiciHükü meti çökertmenin araçlarından biriolarak işçi kontrolünü teşvik eden Bolşevikler,şimdi,haleflerinisilip süpüren aynı dalganın kendilerinide yutmasınıönleyecek önlemlerialmak zorunluğunu hissediyorlardı.Böylece, 1918 Haziran'ınınbaşından itibaren,daha büyük fabrikalar kamulaştırıldıve işçikontrolü,yerinitedricen tek kişiyönetimine, sıkıemek disiplinine bıraktı.1920 Kasım'ında büyük işletmelerin 39

Bkz. James Bunyan, The Origin of Forced Labor in the Soviet State,19171921: Docu ments and Materials, Baltimore, 1967, s.89dn.,135-36.

40 Bkz. Paul Avrich,"The Bolshevik Revolution and Workers'Controlin Russian Industry,"Slavic Review, XXII(Mart 1963), 47-63.

beşte dördü bireyselyönetime geridön müştü ve kamulaştırma 41 en küçük fabrika ve atölyelere kadar yayılmıştı.

"Burjuva uzmanları",büyük ihtiyaç duyulan teknik tavsiyelerde bulunmak ve teknik kontrolü sağlamak için,mü m kün olan her yerde görevlerine geridöndüler.O yılınbaşında beyaz yakalıişçilerin 42 kol işçilerine oranı,1917'ye göre yaklaşıkikiye katlanmıştı.

Yeni bir bürokrasiserpilmeye başladı.Çok karışıkbir durum vardı, kıdemliyönetselpersonel,acemi çaylaklarlabir arada bulunuyorlardı;değerlerive bakışaçılarıbirbirinden tama m en farklıolsa da, tezgâhtakiişçiden farklıortak çıkarları paylaşıyorlardı.

s.29

Işçitabanına göre, sınıfdüşmanının fabrikadakihakim mevkiinirestore etmek, devrimin ideallerine ihanetten başka bir anlam taşımıyordu. Onların gözünde, 1917'de bir an için gerçekleşen proleter de mokrasisidüşü uçup gitmiş,yerini, kapitalizmin zorlayıcıve bürokratikyöntemlerine bırakmıştı.

Bolşevikler,fabrikalarda "demir disiplini"empoze ediyor,fabrika yönetimlerininisteklerinidayatmak içinsilâhlım üfrezeler kuruyor ve "Taylor sistemi" türünden iğrenç randıman yükseltme yöntemlerinikullanmayı tasarlıyorlardı.Üstelikişçilerebu acı ilacıyutturmaya kalkışan,güvenlerinikazanmış ve kendileri adına iktidareden bir hükü metti.1920-1921 kışında,ekono mik ve sosyal karışıklığınkritikbir noktaya ulaştığıbir zamanda, işten atılma ve tayınınıkaybetme tehditlerininbile artıkhuzursuzluk mırıltılarınıbastırama ması şaşırtıcıdeğildir.Işyerlerindeki toplantılarda konuşmacılarınsanayiin militarizasyon ve bürokratizasyonunu şiddetle suçlamaları,Bolşevik me m ur ve görevlilerinkonfor ve ayrıcalıklarından eleştirerek söz etmeleri, dinleyicilerinöfkelibağırışlarıylaonaylanıyordu. Belirtmek gerekirki,Ko münistler,daima en iyiişlerikapıyor,açlığınve soğuğun acısınıherkesten daha az tadıyorlardı.Işçileriniçinde, ağırlıklıolarak kendiliğinden anti-Se mitizm ve aydın düşmanlığı gelişmeye başlamıştı;Bolşevikler,Rus halkına ihanet eden ve devrimin saflığınıkirleten Yahudi entellektüelyetiştirmeleriyle müttefikolmakla suçlanıyorlardı.

Bu gittikçe büyüyen hayal kırıklığıruh hali,Savaş Ko münizmi politikalarına karşımuhalefetin hiç eksik olmadığı Ko münist Partisi'ninkendi içindekiçatışmanın iyice keskinleştiği bir zamana rastgeldi.1920 Aralık'ından 1921 Mart'ına kadar 41

Kritsman, Geroicheskiiperiod velikoirusskoirevoliutsii,s.206.

Age.,s.197-98. 2 Şubat,1921, Lenin,"Moskova'nın nüfusunun beyaz yakalılar tarafından şişirildiğinden" şikayet etmiş ve bu konuda bir şeyler yapılması gerektiğinibelirtmiştir:Lenin,Polnoe sobranie sochinenii,LII,65.

42

devam eden bu iç çatışma, Kronstadt isyanısırasında toplanan Onuncu PartiKongresinde, Sovyet toplumunda

s.30

sendikalarınrolü üzerine yapılan tartışma sırasında doruk 43 noktasına ulaştı.

Bu uzun ve çalkantılıtartışmada birbirinden farklıüç tutum ortaya çıktı.Savaş Ko miseriolarak,işgücüne askeribakışaçısınınyol göstermesi gerektiğifikriyleşekillenmiş Troçki,sendika görevlilerinintayinive işten alınması yetkisini elinde tutacak olan devletin sendikalarıbütünüyle denetimi altına alması taraftarıydı.Bu planın en kararlımuhalifleri,kendi proleter köklerine bağlıkalan işçilerinve eski işçilerin(en tanınmışlarıAlexander Şilyapnikov ve YuriLutovinov) çoğunluğunu oluşturduğu IşçiMuhalefetininüyeleriydi.Işçi Muhalefeti,özellikle,Sovyet rejiminin,proleterolmayan ayrıcalıklıbir azınlıktarafından do mine edilen yeni bir bürokratik devlete doğru gözle görülür bir şekilde sürükleniyor olmasından rahatsızdı.Şilyapnikov, Lutovinov, Alexandra Kollontay ve taraftarları,emeğin militarizasyonunu ve fabrikalarda tek kişi yönetiminin yürürlüğe konmasınıkınıyorlardı.Onlar,yalnızca sendikalarındevletten ve partikontrolünden tam bağımsızlığını savunmakla kalmıyor,aynı zamanda sanayinin yönetiminin, sendikalara ve Tü m Rusya ÜreticilerKongresibünyesinde örgütlenecek yerelfabrika komitelerine devredilmesinitalep ediyorlardı.Parti,işçilerinyaratıcıinisiyatiflerinin"burjuva kapitalistüretim ve kontrolsisteminin tekdüzelikruhunu benimse miş bürokratikmakine tarafından sakatlanmasına"44 izin verme m elidir,diye ısrarediyorlardı.

Lenin ve taraftarları(ki,partiüyelerininbüyük çoğunluğunu oluşturuyorlardı)Troçki'ninsendikalara boyun eğdirme önerisiyle,IşçiMuhalefetininsendikalistprogramı

s.31

43

Sendika sorunu üzerine yapılan tartışmalar için bkz. Robert V. Daniels,The Conscience of the Revolution, Ca mbridge, Mass.,1960, s.119-36; ve Isaac Deutscher,Sovyet Sendikaları, Londra, 1950, s.42-52.

44 Alexandra Kollontay,The Workers'Opposition In Russia,Chicago, 1921, s.2223. Cf.Pravda'da,IşçiMuhalefetinintezleri,25 Ocak 1921.

arasındaki yarığıkapatmaya çalışıyorlardı.Onlara göre, sendikalarne devlet aygıtıtarafından masedilmeli,ne de onlara sanayi üzerinde kontrolkurma hakkı verilmeliydi;öte yandan, sendikalarınkendi liderleriniseçme, işçisorunlarıüzerine serbest tartışmalar düzenleme haklarınıve özerkliklerinibüyük ölçüde korumalarına izinverilirken,hükü met ekono minin dizginlerini ellerinde tutmaya devam etmeliydi.Lenin,kendi uzlaştırmacı önerisininfarklıgruplarıbir araya getireceğiniumut ediyordu.

Onun, Sovyet tarihininşu kritikanında, partininpamuk ipliğine bağlıbirliğinitehditeden bu tartışmadan büyük rahatsızlık duyduğu açıktı.Partiiçiçatışmanın en şiddetlinoktasında, 1921 Ocak'ında, "acıgerçeği bütün çıplaklığıilegörmeliyiz,"dedi.

"Partihastadır.Partiateşleriçinde kıvranmaktadır."Bu hastalık "çabuk ve köklü bir şekilde" tedavi edilmedikçe, diye uyardı, devrimin ölümüne yol açacak, "bölünmenin ortaya çıkması kaçınılmazdır."45 Ko münist Partiiçindekitartışmalar,kış aylarıboyunca Rus toplumunda büyüyen gerilimin daha da artmasına yol açtı.

Geçen üç yılboyunca halk,devrimin meyvelerinikorumak ve daha rahat ve özgür bir topluma ulaşmak içinkıyasıya bir mücadele vermişti.Halk,artıkdüşman yenildiğine göre, hükü metin savaş zamanının katıdisiplinine son vermesinive Savaş Ko münizmi sistemini,gecikmeden, tarihtekiızdıraplar çağının solmuş anılarınınyanına göndermesinibekliyordu. Fakat bu beklentilerinhiçbirigerçekleşmedi.Iç Savaş kazanıldığında Savaş Ko münizmi kaldırılmadığıgibi,gevşetilmedi bile.

Wrangel'inyenilgisininüzerinden aylar geçtiğihalde, hükü met, ne ekono mik ne de politikalanda temel özgürlükleriyeniden geri getirmek yönünde en ufak bir işaretveriyordu. Tersine, zorlamaya ve sert kontrole dayanan aşırıyorucu politikalaryerli yerinde kaldı.Sonunda, büyük bir hayal

s.32

kırıklığıhızla yayıldı.Yayılan krizintemelinde yatan, bu büyük hayal kırıklığıydı.Savaş Ko münizminin,Beyazlara karşıverilen ölüm kalım mücadelesinde orduyu yenilgiden,şehirleriaçlıktan kurtarmak içingerekliolduğunu kabul edenler bile onun gereğinden fazla yaşadığına ikna olmuşlardı.Onların gözünde Savaş Ko münizmi, acilbir durumda baş vurulan geçicibir önlemden başka bir şey değildi;birbarışzamanı programı olarak ise,artıktaham m ülü kalma mış olan halkın üzerinde büyük bir yük oluşturacağından kesin başarısızlıkgetirirdi.

Ancak, Bolşevikler,Savaş Ko münizmini ıskartaya 45

Lenin,Polnoe sobranie sochinennii, XLII,234.

çıkarmakta, politikm uhalefetin üzerindekibaskıya son vermekte olduğundan daha az gönülsüz değildiler.Partisözcüleri,bu tutumu, savaş döne mi aciliyetlerininhenüz sona ermediği, ülkenin güçlü düşmanlar tarafından her yandan tecritve kuşatma altında tutulmaya devam ettiği,en ufak biriç zayıflık işaretigördüklerian saldırmaya hazırolduklarıtürü gerekçelere sarılarak mazur göstermeye çalışıyorlardı.Fakat,ekonomik ya da politikaciliyetlertarafından dikte edilmiş bile olsa,her baskı önlemi, hükü metin de mokratik ve eşitlikçiiddialarına yeni bir darbe indiriyordu.Bolşeviklerindevrimin ideallerine ihanet ettikleriyönünde eleştirelsesleryükseliyordu.Iç Savaş sırasında Sovyet rejiminidestekleyen önde gelen biranarşistolan Alexander Berkman'a göre 1917'nin sloganlarıterkedilmiş, halkın en büyük umutlarıayaklar altına alınmıştı.1921'de, adaletsizliğinher yerde kol gezdiğinive sözde zorunluluğun, ihaneti,aldatmayı ve baskıyıgizlemenin bahanesi olduğunu yazıyordu; Bolşevikler,işçilerinve köylülerinadına hükü m sürerken, devrimin büyü mesi ve gerçekten hayatta kalması için 46 zorunlu olan inisiyatifive öz güveni yıkıyorlardı.

Berkman'ın,iktidarıele geçiren Bolşeviklertarafından kabaca bir kenara atıldıklarına ilişkindüşünceleri,anarşistler gibi,Sol'dakidiğer partilertarafından da geniş ölçüde

s.33

paylaşılıyordu.SovyetlerSekizinciKongresindeki konuşmasında Menşevik liderFyodor Dan, halk inisiyatifininbastırılmasıyla,tek partidiktatörlüğünün cilasıolmanın dışında bütün Sovyet sisteminin tüm fonksiyonlarınınsona erdiğisuçlamasınıyapacak kadar ilerigitti.Dan, konuşma ve toplanma özgürlüğünün vahşice bastırıldığını,vatandaşlarınyargılanmaksızın hapse atıldığınıve sürgüne gönderildiğinive politikidamların kitlesel çapta devam ettiğinibelirtti.Bu teröristuygulamalarıtakbih eden Dan, politikve sivilözgürlüklerinderhal gerigetirilmesini ve her bölgede yeni sovyet seçimleriiçinçağrıyapılmasınıtalep etti.Dan'ın talepleri,önde gelen Sol SosyalistDevrimcilerden I.N. Steinberg tarafından da tekrarlandı.Kendiside Sovyet hükü metinin eski Adalet Ko miseriolan Steinberg, yereldüzlemde geniş özerkliğe ve öz-yönetime dayanan "sovyet demokrasisinin" yeniden canlandırılmasıçağrısında bulundu.

Görüldüğü gibi,eski Leninist"bütün iktidarsovyetlere" talebi,sol kanat eleştiricileritarafından Bolşeviklerinaleyhinde kullanılmaya başlanmıştı.Iç Savaş sırasında politikyetkinin aşırı 47

46

Alexander Berkman, The Bolshevik Myth (Diary 1920-1922), New York,1925, s.319; Berkman, The "Anti-Climax," Berlin,1925, s.12.

47 Vos'moi vserossiiskiis''ezd sovetov,s.55-57, 122-123.

merkezileşmesinin giderilmesiiçinyerelSovyetlere daha fazla iktidarverilmesinisavunan De mokratik Merkeziyetçilerise, doğrudan doğruya Ko münist Partisininsaflarından geliyorlardı.

Ayrıca,böylesitaleplerbir avuç radikalentellektüellesınırlı kalıyordeğildi.Kış aylarıboyunca halk öfkesiiyice kabardı ve bir yandan sosyal istikrarıngerigelmesinive kan dökülmesinin, ekono mik sıkıntılarınson bulmasınıarzularken, aynı zamanda 1917'nin anarşik özgürlük ortamını da arzulayan işçilerinve köylülerinyanısıradenizcilerive askerleride içine aldı.Bu isteklerinbir ölçüde çelişkilikarakteribiryana, Bolşevikler, iktidarıele aldıklarından bu yana en ciddiiç krizlekarşı karşıyaydılar.1921 Mart'ında,Sovyet rejimi,gittikçe kabaran köylü isyanları,işçihareketlerive Kronstadt ayaklanmasıyla doruk noktasına ulaşan ordu içindekigaleyan dalgasıylasilinip süprülme tehlikesiyleyüz yüze gelmişti.

s.34

Ayrıca,açlıkve yoksunluk bir kriznoktasına ulaşmıştı, elbette bu noktada, Savaş Ko münizmi sisteminibırakarak erzak tedarikinde bir rahatlama yaratmayan Bolşeviklerieleştirmek kolaydır.Ancak, karşıkarşıya kaldıklarıyeni duruma ayak uydurmak içinBolşeviklerin,en az BatıHükü metlerinin gereksindiğikadar zamana ihtiyaçlarıolduğu da açıktır.Lenin'in Sovyet SekizinciKongresinde belirttiğigibi,savaştan barışa geçmek öyle kolay işdeğildi.Kimse izlenecek en iyiyolun hangisiolduğunu bilmiyordu; ortada ne bir stratejikplan vardı, ne de izlenecek bir örnek. Iktidarıaldıklarıandan itibaren Bolşeviklerpolitikalarınıel yordamıyla,dene me yanılma yöntemiyle ve belirsizlikleriçinde yürütmüşlerdi;ve şimdi,üç yıldan fazla bir zaman geçtikten sonra dahi tartışma ve eylemlerine günübirlikçiyönelişda mgasınıvurmaya devam ediyordu. Lenin de içlerinde olmak üzere bazı partiliderleridaha 1920 Kasım'ından itibaren Savaş Ko münizmini yumuşatmanın yollarıüzerinde düşünmeye başlamışlardı,fakat durum henüz büyük birsosyal karışıklığıönlemek içinacilen dü men kırmanın gerekliliğinianlamayı sağlayacak kadar açık -bu açıklıkancak iki üç ay içinde ortaya çıkacaktı-değildi.

Doğrusunu söylemek gerekirse,iç meselelerde gevşeme öyle çabuk gerçekleşen bir şey değildir.Hâlâ savaş döne mi psikolojisiiçinde bulunan ve ideolojikönyargılarınıbırakmaya istekliolmayan Bolşevikler,Savaş Ko münizmi politikalarına sıkı sıkıya yapışmışlardıve Lenin,1921 Şubat'ında Yeni Ekono mik Politika(NEP. ç.n.)yönünde ilkadımlarıatıncaya kadar da bırakmaya hiç niyetleriyoktu. Ne var ki,artık,Kronstadt

trajedisiniönlemek içinçok geçti.

s.35

2. Petrograd ve Kronstadt

1921 Şubat'ında Bolşevik rejimle,onun başlıca desteği durumundaki işçisınıfıarasında büyük bir çatlak meydana geldi.

Rus standartlarına göre bir haylisoğuk geçen kış,açlıkve Savaş Ko münizminin devam eden sert uygulamalarıylabiraraya gelince,büyük şehirlerde oldukça gergin bir ortamın doğ masına neden oldu. Bu, özellikle,patlamak içinküçük bir kıvılcım bekleyen Moskova ve Petrograd içindoğruydu. Nitekim, 22 Ocak'ta hükü metin,şehirleriçinzaten yetersizolan ekmek tayınlarınınacilen üçte bir oranında kesileceğiniaçıklaması bu patlamanın işaretiniverdi.48 Bu büyük bir kesintiydi,ama galiba kaçınılmazdı.Kuzeyin ve merkezin açlıkiçindekişehirlerini beslemek içinkuzey Kafkasya'dan ve Sibirya'dan toplanan artı ürünleritaşıyan trenlerşiddetlikar ve yakacak kıtlığınedeniyle yerlerine ulaşama mışlardı.Şubat ayının ilkon günü, tren yolları bütünüyle kapandığından Moskova'nın boş ambarlarına tek bir hububat yüklü vagon bile ulaşama mıştı.49 Ancak, şurasıbir gerçektirki,tayınlardakikesintiye acilve öngörülemeyen koşullarınneden olması,açlıkiçindekişehirhalkınıçok az ilgilendiriyordu.Bir feveranın patlaması kaçınılmaz gibiydi.

Ilkciddiolay,Şubat ortasında, Moskova'da patlak verdi.

Savaş Ko münizminin terkedilerek yerine derhal "özgür emek" sisteminin konması çağrısında bulunan öfkeliişçiler kendiliğinden fabrika toplantılarıyapmaya başladılar.Böylesine kararlıbir şekilde ortaya sürülen bu talep karşısında hükü met, fabrikalara temsilcilergöndererek politikalarınıizah etmeye çalıştı.Gerçi,bu öyle kolay işdeğildi.Aşırıdüşmanca bir tutum içinde olan dinleyicilerlekarşıkarşıya kalan hükü met sözcülerininçoğu daha sözlerinibitirmeye fırsat

s.36 48 49

Pravda,22 Ocak 1921.

Poliakov,Perekhod k nepu ,s.233.

bulamadan yuhalanıp yaka paça kürsüden indiriliyorlardı.Bir habere göre, Moskova metal işçileriningürültülü bir toplantısında bizzat Lenin kürsüye çıkmış ve Bolşevikleriülkeye yıkımdan başka bir şey getirmemekle suçlayan dinleyicilerine,Beyazların gerigelmesiniisteyip istemediklerinisormuştu. Lenin'insorusu sert bir karşılıkbulmuştu: "Kim gelirse gelsin - isterbeyaz, ister siyah ya da doğrudan doğruya şeytanın kendisi- yeter ki,siz çekip gidin."50 Başkenttekihuzursuzluk,fabrika toplantılarınıizleyen grev ve gösterilerlehızla yayıldı.Işçiler,"özgür ticaret,"daha fazla tayın ve ürünlere el konmasına son verilmesitürü talepleryazılı flamalar ve pankartlarlasokaklara döküldüler.Işçiler,ekono mik taleplerlede sınırlamıyorlardıkendilerini.Bazı göstericiler,politik hakların ve sivilözgürlükleringeriverilmesinitalep ediyor,hatta şurada burada, Kurucu Meclis'inyeniden çalışmasınıtalep eden pankartlarınyanısıra,"Komünistlerive Yahudileridefedin," türünden, eski hikâyeyi yeniden günde me getiren daha da nahoş sloganlar göze çarpabiliyordu.51 Resmi maka mlar önce, durumu düzelteceklerine söz vererek gösterileridurdurmaya çabaladılar, fakat bu etkiliolamayınca asayişitesisetmek içindüzenli birliklerve subay okulu öğrencileri(Kursanty) devreye sokuldu.

Moskova'daki karışıklıklarınyatışmaya başlamasının üzerinden çok geçme miştiki,bu sefer eski başkent Petrograd'ı çok daha ciddibir grev dalgasısardı."Eskisininbir hayaletinden ibaret olan" bu şehrin yaşadığıtrajedihavasını,o günleri yaşayanlardan birisi,"devrim ve karşı-devrimle yıpranmış ve 52 geleceği iyice belirsiz," diye tanımlamaktadır.Rusya'nın kuzeybatıköşesinde yer alan, yiyecek ve yakacak sağlayan başlıca merkezlerden uzakta

s.37

bulunan Petrograd, açlığınve soğuğun acısınıMoskova'dan da fazla duyuyordu. Mevcut yiyecek stoklarıBirinciDünya Savaşı öncesinin beşte birine düşmüştü.53 Şehir sakinleri,üzerlerinde 50

New York Times,6 Mart 1921.

"Sobytiiav Petrograde,"Maklakov Arşivi,Dizi.A, Paket 5, No. 13; "Pis'mo iz Petrograda ot poloviny fevralia1921 goda," MillerArşivi,Dosya. 5M, No.5; Novyi Mir,Mart 1, 1921, Ulusal Arşiv,861.00/8245. Quarton'a göre ,diğer şehirlere yayılmasınıönlemek içinbu gösterilerSovyet basınında verilmemiştir.

52 Angelica Balabanoff, My Life as a Rebel,New York,1938, s.261.

53 Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.19 51

kışlıkgiyecekler ve ayaklarında uygun ayakkabılarolmadığı halde kilometrelerce yürüyerek çevredeki ormanlara gidip evleriniısıtmak içinodun kesiyorlardı.Şubat başında, Petrograd'ınaltmışın üzerindekien büyük fabrikasıyakacak 54 yokluğundan kapan mayla yüz yüze kalmıştı.

Bu sırada yiyecek naklitama men durmuştu. Menşevik tanık Fyodor Dan'a göre, aç işçilerve askerlersokaklarda birparça ekmek içindileniyordu.55 Öfkelivatandaşlar bazı kesimlerikayıran eşitsiztayın sistemini protesto ediyordu. Gerilim,partiüyelerine yeni ayakkabı ve giyecek dağıtıldığıhaberlerininyayılmasıyla iyice artmıştı.

Gerginlikve zorluk zamanlarında bol bol üretilen ve büyük ölçüde inanılan bu çeşitsöylentilerKronstadt'dakiayaklanmanın öncesindeki kargaşalıkta öne mli bir roloynadı.

Petrograd'ınçalışmayan çok sayıda fabrika ve atölyesindeki öfkeliprotesto toplantıları,Moskova'dakigibi,sokak gösterilerininhabercisioldu. Ekono mik sıkıntılarbir birsıralandı, hepsinin başında yiyecek sorunu geliyordu. Konuşmacılarbirbiri ardından çıkıp,ürünlere el konmasına, yol kesme müfrezelerine, ayrıcalıklıtayın sistemine son verilmesive kişiseleşyaların yiyecekle takas edilmesine izinverilmesiçağrısında bulunuyorlardı.23 Şubat'ta,üç ya da dört yılönce işçigücünde kısmi bir azalma olmasına rağmen hâlâ Petrograd'ınen büyük metal üreten fabrikalarından biriolan Trubochny fabrikasında gürültülü bir toplantıyapıldı.

s.38

Toplantıdağılmadan önce, yiyecek tayınlarınınarttırılmasınıve eldekibütün ayakkabı ve kışlıkgiyeceklerinderhal dağıtılmasını talep eden birönerge kabul edildi.Ertesisabah işe gelen işçiler tezgâhlarınıterkettilerve yürüyüşe geçtiler.Sorunlarınıdile getirmek üzere bir kitlemitingiörgütlemek içinNeva'nın kuzey yakasındaki VasiliAdasına doğru ilerlediler.Finlandiya Alayının kışlalarına bir heyet gönderildi,fakat askerlerigösteriye çekmek mü m kün olmadı.Bununla birlikte,yakın fabrikalardan işçilerinve MadencilikEnstitüsünden öğrencilerinkatılmasıyla çok geçmeden, hükü met aleyhtarısloganlar atan kalabalık2.000 kişiyibuldu. Bir anlatıma göre, Petrograd SendikalarKonseyi'nin Bolşevik başkanı N. M. Antselovich olay yerine gelip işçilerin derhal işlerininbaşına dön mesini istemiş,ancak arabasından 56 sürüklenerek çıkarılan başkan tartaklanmıştır.

Petrograd parti başkanı ve Sovyet başkanı Zinovyev, durum tama m en kontrol 54

Pravda,12 Şubat 1921.

F. I.Dan, Dva goda skitanii(1919-1921), Berlin,1922, s.104-105.

56 "Sobytiiav Petrograde,"Maklakov Arşivi,Dizi.A, Paket 5, No. 13; Novaia Russkaia Zhizn,8 Mart 1921.

55

dışına çıkmadan gösterinindağıtılmasıemriyle,subay okulu öğrencilerinden oluşan bir askeribirliğiişçilerinüzerine sevketti.

Biraz itipkakma ve bağırmadan, ardından da havaya sıkılan 57 birkaç mer miden sonra işçilerkan dökülmeden dağıldılar.

VasiliAdasındaki gösteri,olacaklarınyalnızca bir işaretiydi.

Ertesigün, 25 Şubat'ta,Trubochny işçileriyeniden sokağa çıktılarve fabrika bölgelerinde ajitasyona girişerek işçi arkadaşlarına işibırakma çağrısında bulundular.Çağrılarıderhal karşılıkbuldu. Laferme Tütün Fabrikası,Skorokhod ayakkabı fabrikası,Baltıkve Patronny metal işletmelerigreve gittiler; ayrıca,önceki gün, VasiliAdasındaki göstericilerden bazılarının askeribirliklerinaçtığıateş sonucu öldüğü ve yaralandığı yolundaki söylentilerinde etkisiyle,grev, Donan ma Tersanesi ve Galernaya Ge mi Bakım Tesisleride içinde olmak üzere diğer büyük işyerlerine yayıldı.Çeşitliyerlerde toplanan kalabalıklar hükü metin politikalarına karşıirticalen yapılan konuşmaları dinledilerve Kursanty, bir kere daha bu kalabalıklarıdağıtmak üzere göreve çağırıldı.

s.39

Moskova'daki grevlerden sonra, Zinovyev yönetimindeki Petrograd'ınyetkilimaka mlarıkendi bölgelerinde meydana gelmesi muhte mel olaylarnedeniyle diken üzerinde oturuyorlardı.Olaylar başladığıan asayişisağlamak içinhızla harekete geçtiler.Daha VasiliAdası gösterilerininmeydana geldiğigün olan 24 Şubat'ta Ko münist PartisiPetrograd Ko mitesi toplanmış ve Sovyet Cu mhuriyetiDevrimci Savaş Konseyi üyesi M. N. Lashevich,Petrograd Garnizon Ko mutanı D. N. Avrov ve SendikalarKonseyinden N. M. Antselovich'den oluşan üç kişilik Savun ma Ko mitesikurmuştu. Olağanüstü yetkilerledonanan Petrograd Savun ma Ko mitesi,şehrin bütün bölgelerine, karışıklığınyayılmasınıönlemek üzere kendi "devrimci troyka"larınıkurmalarıemriniverdi.Savun ma Ko mitesinimodel alan bu revtroiki'ler,bölge partitemsilcisi,yerelgarnizon komutanı ve bölge sovyet başkanı ya da yerelaskeriokulun komiserinden oluşuyordu. Aynı zamanda, Zinovyev'in başkanlığındakiPetrograd SovyetiYürütme Ko mitesibütün şehirde sıkıyönetim ilân etti.Gece on birden sonra sokağa çıkma yasağı kondu ve sokaklarda herhangi birşekilde toplanmak yasaklandı.58 57

Pravda o Kronshtadte,Prag, 1921, s.6;Pukhov, Kronshtadskiimiatezh,s.2930; Kornatovskii,Yayına hazırlayan.,Kronshtadtskiimiatezh, s.130; Berkman, The Bolshevik Myth, s.291-92.

58 Petrogradskaia Pravda, 25 ve 26 Şubat 1921; IzvestiaPetrogradskogo Soveta, 26 Şubat 1921. Antselovich,Petrograd Savun ma Ko mitesinde, yalnızca ilkbirkaç

Trubochny grevcilerifabrikalarıdolaşıp işçileriresmi maka mlara karşıkitleprotestosuna katılmaya davet ederken, Zinovyev ve arkadaşlarıkan dökülmesiniönlemenin yollarını arıyorlardı.25 Şubat'ta,Petrograd Sovyeti,SendikalarKonseyi ve partikomitesi,"KızılPetrograd'ınIşçilerine,"başlıklı,işçileri işlerininbaşında kalmaya çağıran ortak bir

s.40

duyuru yayımladılar.Duyuru, işçilerinbirçok sıkıntılar yaşadıklarınıkabul ediyor,ancak bunların,düşmana karşı devrimi savun manın bedeliolduğu açıklamasınıyapıyordu.

Duyuru, şu anda bile,Menşeviklerden ve Sosyalist Devrimcilerden destek alan Beyaz Muhafızlarınkendi haince emelleriiçinyiyecek kriziniistismar etmeye çalıştıklarını belirtiyordu."KızılPeter"in işçileri,Yudeniç'leri,Kolçak'ları, Denikin'lerive Wrangel'leriunutmuşlar mıydı? Beyaz restorasyon halka ne verebilirdi?Yalnızca "toprak sahiplerininkamçısınıve Çarlığıntacını."Fabrikalarıterketmek ne sonuç getirecekti?Daha büyük açlık,daha büyük yakacak sıkıntısı.Işçilergerçekten de çok büyük fedakarlıklarda bulunmuşlardı,işte tam da bu nedenden, zaferikazandıklarışu anda devrimi terketme meliydiler.59 Petrograd Bolşevikleri,bu duyuruyla birlikte,şehirdeki huzursuzluğa son vermek içinbüyük bir propaganda kampanyası başlattılar.Bütün resmi kurumlar,grevcilerikarşı-devrimcilerin elinde oyuncak olma malarıkonusunda uyardılar.Hükü met, açlık, bitkinlikve soğuğun bütün ülkeyibaştan başa kaplayan "Yedi YıllıkSavaşın" kaçınılmaz sonucu olduğunu ilerisürüyordu.

Böylesine pahalıya malolan bir zaferi"Beyaz Muhafız Do m uzlarına" ve destekçilerine hediye etmenin anlamı var mıydı? Petrograd Sovyeti,grevlerden ve gösterilerden tek yararlananın görüşme masasında daha büyük ayrıcalıklartalep etme fırsatıarayan Riga'dakiPolonyalıtoprak sahiplerive Londra'dakiIngilizkapitalistleriolduğunu açıklıyordu.Aynı şekilde,bir bildiriyayımlayan Petrograd Kursanty, Trubochny işçilerinineyleminin ancak ve ancak "Ingiliz,Fransız ve diğer ülkelerden toprak sahiplerinin,her yere yayılmış Beyaz Muhafız ajanlarınınve onların hizmetkârlarının,kapitalizmin uşağı SR'lerinve Menşeviklerin"60 hoşuna gideceği suçlamasını yapıyordu. Petrograd Savun ma Ko mitesi, gün göründü. Daha sonra komitenin bütün emir ve kararları,Zinovyev, Lashevich ve Avrov tarafından imzalandı.

59 Krasnaia Gazeta, 24 Şubat 1921.

60 IzvestiiaPetrogradskogo Soveta,25 Şubat 1921; Petrogradskaia Pravda,26 Şubat 1921.

s.41

şehre sızarak karışıklıktan yararlanmak isteyecek Ingiliz,Fransız ve Polonya casuslarına karşıuyarıda bulunuyordu. Bu sırada günlük basın,Petrograd fabrikalarından ve sendikalarından yollanan ve karışıklıklardan "provakatörleri"ve "aylakları" sorumlu tutan kararlarladolup taşıyordu.61 Kargaşalık çıkaranlara karşıkullanılan en yaygın lakap, kendinden başka bir şey düşünmeyen anlamında shkurnikiya da "çıkarcı"ydı.Ve "grev" içinher zaman kullanılan (stachka ya da zabastovka) yerine,günlük dilde yalnızca işbırakımınıdeğil,aynı zamanda oturma grevi yapanlarıve işyavaşlatanlarıda içeren volynka terimi kullanılıyordu.Fyodor Dan'a göre, resmi maka mlar, "işçi hükü meti"ne karşıkalkışmaya girişenlerigerçek grevcikabul etme m ek içinbu alçaltıcıterimlere baş vuruyordu.62 26 Şubat'ta karışıklıklardaha da büyüdü ve Petrograd Sovyetibundan sonra alınacak önlemlerigörüşmek üzere özel bir toplantıdüzenledi.Daha sonrakihaftalarda kötü bir ün yapacak olan BaltıkDonan ması komiseriN. N. Kuzmin'in denizcileriniçindekigerginliğinarttığına dikkat çekmesi ve eğer grevlerindevamına izinverilirsebir patlamanın meydana gelebileceğiyönünde uyarıda bulunması pek hayra alâmet değildi.Aynı şekilde,Petrograd Savun ma Ko mitesinin üyesi Lashevich de grevcilerleilgiliolarak sert önlemler almaktan başka çare olmadığınıaçıkladı.Özellikle,hareketin baş kışkırtıcısı Trubochny işçilerine karşılokavta gidilerek otomatik olarak tayınlarından yoksun bırakılmalarısağlanmalıydı.Sovyet fikir birliğine vardı ve derhal gerekliemirleriyayımladı.Işçi hoşnutsuzluğunun bir diğer patlama noktasıolan Laferma fabrikasıda kapatıldıve diğer işyerlerindekiişçileretezgâhlarının başına dön meleri,aksi takdirde aynı cezanın kendilerine de uygulanacağı söylendi.63

s.42

Aç işçileriboyun eğdirmeye yönelikbu kör parmağım 61 62 63

Bkz. örneğin,Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh,s.138-144.

Dan, Dva goda skitanii,s.105.

Pravda o Kronshtadte,s.6;Berkman, The Kronstadt Rebellion,s.7.

gözüne girişim varolan gerilimiarttırmaktan başka bir işe yaramadı. Şubatın gerikalan günlerinde hareketin yayılmaya devam etmesi,fabrikalarınbirbiriardından geçiciolarak kapatılmasınıgetirdi.Ayın 28'inde grev dalgası,BirinciDünya Savaşı sırasındakitesislerininyalnızca altıda biriçalışsa da hâlâ muazza m bir yapıya sahip olan 6.000 işçilidev Putilov kombinasına ulaştı. Şubat Devriminin dördüncü yıldönümü yaklaşıyordu ve Dan'ın da belirttiğigibi,huzursuz Petrograd 1917'de otokrasinin düşmesinden he men önceki ruh haliiçindeydi.64 Resmi maka mların endişelerinibesleyen diğer bir unsur ise,işçilerin taleplerindekinitelikseldeğişimdi.Başlangıçta,fabrika toplantılarında kabul edilen kararlarbüyük ölçüde bildik ekono mik konulardaydı:Tayınlarındağıtımında düzenlilik, ayakkabı ve kışlıkelbiselerintevzii,yol kesme müfrezelerinin kaldırılması,kırsalalanlara yiyecek içinyapılacak yolculuklara izinverilmesi,köylülerlealışverişte serbestlik,işçileriçindeki özel kategorilere ayrıcalıklıtayın verilmesinin sona erdirilmesive bunun gibişeyler.Şubat ayının son ikigününde bu ekonomik taleplerdaha vurgulu birton kazandı;örneğin bir bildiri, evlerinde açlıktan ve soğuktan ölü bulunan işçilerden söz ediyordu.65 Fakat yetkilileraçısından daha da uyarıcıolan, grev hareketinde politikşikayetleringittikçe daha fazla yer tutmaya başlamasıydı.Diğer şeylerinyanısıra,işçiler,kesinliklepolisiye fonksiyonlar yerine getiren silâhlıözel Bolşevik m üfrezelerinin fabrikalardan çıkarılmasınıolduğu kadar, son zamanlarda bazıları Petrograd'ındaha büyük tesislerinde göreve başlayan silâhlı emek m üfrezelerininde ortadan kaldırılmasınıtalep ediyorlardı.

Başlangıçta pek sık görülmeyen daha köklü,politikve sivil hakların iadesitalepleriise gittikçe ısrarlatekrarlanırve yayılır olmuştu.

s.43

Böyle bir anda, politikm uhalefetin eyleme geçmesinde şaşılacak bir şey yoktu. Tutuklamalarla ve polisbaskısıylabüyük güç kaybetmelerine rağmen, Petrograd'dakiMenşevik ve SR örgütleriişçisınıfıiçinde çok sayıda bildiridağıtmayı başarabilmişlerdi.Örneğin,27'sinde, şehrin sokaklarında dağıtılan manifestoda şunlar yazıyordu: Hükü metin politikalarında köklü birdeğişiklikkaçınılmaz hale gelmiştir.Işçilerve köylüler,her şeyden önce özgürlüğe ihtiyaç duyuyorlar.Onlar kendi kaderlerine sahip çıkmak 64 65

Dan, Dva goda skitanii,s.107.

Berkman, The Bolshevik Myth, s.292.

istiyorlar.Yoldaşlar,devrimci düzeni destekleyin.Örgütlü ve kararlıbir tavırlaşunlarıtalep edin: Bütün tutuklu sosyalistlereve partisizişçilereözgürlük; sıkıyönetim kaldırılsın;bütün işçileriçinkonuşma, basın ve toplanma özgürlüğü; fabrika komitelerinin,sendikalarınve sovyetlerinözgür seçimi.

Toplantılardüzenleyin,kararlaralın,yetkililereheyetler yollayın,taleplerinizingerçekleşmesinisağlayın.66 Manifesto imzasız olmasına rağmen, kendilerininde kabul ettiğigibi,Şubat sonunda son derece aktifolan Dan ve Menşevik yoldaşlarınında mgasınıtaşımaktadır.Menşeviklerarasında daima geniş bir taraftarkesimi bulan bu örgüt,sempatizan matbaacılarında yardımıyla,sovyetlerde ve işçisendikalarında serbest seçim, sivilözgürlükleriniadesi,teröre son verilmesive sosyalistlerlediğer sol kanat politiktutuklularınKo münist hapishanelerden salıverilmesiyönündeki çağrılarıiçeren birçok bildirive broşürü basabilmişti.Menşevikler,ekono mik alanda ise, hükü metten, ürünlere zorla el konmasına ve zora dayanan devlet çiftliklerininkurulmasına son verilmesinive spekülasyonu önlemek üzere şehirlerleköyler arasındaki serbest ticaretingeri getirilmesinitalep ediyorlardı.

s.44

Bunlar,MenşeviklerinIç Savaşın başlangıç aşamalarından berigeliştirdiklerive Fyodor Dan'la David Dallin'in,1920 Aralık'ında SekizinciSovyet Kongresinde büyük bir çabayla savunduklarıtaleplerdi.Aslında Menşeviklerinistediği,mevcut düzenin gereklerininyerine getirilmesiydi,öyle ki,bütün sosyalistpartilerSovyet sisteminde yer alabilmelive işçiler, Bolşevik diktatörlük tarafından keyfiolarak ortadan kaldırılan özgürlüklerden yararlanabilmeliydiler.1917'den berioynadıkları yasal muhalefet rolüne bağlıkalan Menşevikler,hükü metin silâh zoruyla devrilmesiyönündeki her türlü öneriden uzak duruyorlardı.Tersine,yukardaki manifestonun da gösterdiğigibi, onlar,Petrograd işçilerinitoplantılaryapmaya, kararlarkabul etmeye ve yetkilileredilekçelersunmaya - kısacası,politikve ekono mik reform için,"örgütlü ve kararlıbir tavıriçinde" her türlü yasal baskı yoluna başvurmaya çağırıyorlardı.Ne var ki, Menşeviklerineleştirileri,hükü metin endişesiniarttırmaya ve öfkesine yol açtı,çünkü bu eleştiriler,Bolşeviklerin,devrimin temel ilkelerine ihanet ettiğisuçlamasından başka bir anlama gelmiyordu. Ayrıca,bir kere eyleme geçen işçilerinyasal protestolarlasınırlıkalacağınıve açık bir isyana girişmeyeceğini 66

Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.26.

kim garantiedebilirdi?

Menşeviklerintersine,SosyalistDevrimciler,uzun zamandır umutlarını,Lenin'inrejiminiiktidardan uzaklaştıracak bir kitle ayaklanmasına bağlamışlardı.Bu rejimin yerine,partilerinin, sandalyelerinçoğunluğunu kazandığıve 1918 Ocak'ında BolşeviklerindağıttığıKurucu Meclis'inhalk tarafından yeniden seçildiğibir rejimin kurulmasınıhedefliyorlardı.1921'de, bu ikili hedef - Bolşevikleriniktidardan devrilmesive Kurucu Meclisin yeniden açılması - SR'lerinprogramının özü olmaya devam ediyordu ve 28 Şubat'ta duvarlara yapıştırılan,"Neva Bölgesi SosyalistIşçileri"imzalıaşağıdakibildiride muhte melen SR'ler tarafından kaleme alınmıştı:

s.45

Biz,Kurucu Meclis'ten kimlerin korktuğunu çok iyibiliyoruz.

Onlar,artıkhalkısoymak ne kelime, halkın temsilcileriönünde aldatmacalarının,soygunlarınınve suçlarınınhesabınıvermek zorunda kalacak olanlardır.

Nefret edilesikomünistlerialaşağı edelim! Sovyet hükü metine son verelim! Yaşasın Halkın Kurucu Meclisi!67 Bu bildiri(ve bunun gibidiğerleri),Menşeviklerin yayımladığıherhangi bir bildiriden çok daha militan ve uzlaşmazdı.Aslında,ton ve içerikolarak bu bildiri,Bolşevik iktidarına son verme yakıcıtutkusunu paylaşan liberallerve sağ kanat sosyalistlerittifakınınürünü olan Rusya'nın DirilişiBirliği gibiyeraltıörgütlerininpropagandasına daha yakındı. Şubat grevlerisırasında dizginlerinden boşanan bu antikomünist propaganda, hareketin liderliğininkimler tarafından yapıldığısorusunu günde me getirdi.Hükü metin iddia ettiğigibi, işçilerisokaklara döken Menşeviklerve SosyalistDevrimciler miydi? Her ikigrubun da grevler patlak verdiğian, grevcileri bütün güçleriylecesaretlendirdiklerine kuşku yoktur.Bu özellikle, 1917'de kaybettikleriişçisınıfıdesteğini1921'de büyük ölçüde yeniden kazanan Menşevikleraçısından doğrudur. Petrograd'daki karışıklıklarsırasında Menşevikler,Trubochny fabrikasınıve diğer 68 huzursuz işyerleriniöne mli ölçüde etkilemişlerdir.

Menşevik ajitatörlerişçitoplantılarında ilgiyledinleniyor,bildirilerive broşürlerielden ele dolaşıyordu. Bütün bu faaliyetlerinolayların gelişmesinde bir rolü olduğuna kuşku olma makla birlikte, 67

Age. Bu bildirininve yukarda alıntıyapılan Menşeviklerinbildirisininmetni Pravda o Kronshtadte'de de bulunabilir,s.6-7; Berkman, The Krondstadt Rebellion,s.7-8; ve Slepkov, Kronshtadtskiimiatezh, s.18.

68 Bkz. P. I.Boldin,"Men'shevikiv Kronshtadtskom miatezhe," Krasnaia Letopis' , 1931, No. 3, s.13-14.

Menşeviklerinya da başka herhangi birgrubun olayları planladığına ve örgütlediğine ilişkinbir delilyoktur.Gördüğü müz gibi,Petrograd işçilerininhükü mete karşıaçık protestolarının patlak vermesi içinhaddinden fazla sebep vardı.Önceden planlanmış olmayan - patlak vermesi içinyeterince neden söz konusuydu - Şubat grevlerininkitleselhuzursuzluğun kendiliğinden bir ifadesiolduğu söylenebilir.

s.46

Bir haftalıkkargaşalıktan sonra Petrograd yöneticileri durumu kontrolaltına almayı başardılar.Elbette bu başarı, Zinovyev ve arkadaşlarınınzor ve ayrıcalıktan ibaret politikalarınıkararlıbir şekilde uygulamalarıylasağlanmıştı.

Onların görevlerinizorlaştıran,genel ortamdan etkilenen düzenli ordu birliklerininhükü metin emirleriniyerine getireceklerine güvene me m eleriydi.Güvenilemeyen birliklersilâhsızlandırıldıve kışlalarına kapatıldı.Askerlerin,dört yılönce olduğu gibi kışlalarınıterkedip kalabalıklarınarasına katılmalarınıönlemek 69 içinpostaldağıtımının yasaklandığısöylentileribile yayılmıştı.

Resmi maka mlar, düzenliordu birlikleriyerine yakın yerlerdeki askeriakademilerden getirilipşehirde üslenen ve Kursanty denen yüzlerce Ko münist subay okulu öğrencisine güveniyordu.

Ayrıca,asayişin tesisinde görev almak üzere bütün partiüyeleri de bölgeye seferber edilmişti.

Petrograd, anında bir askerikampa dönüştü. Yayalar her köşebaşında durduruluyor ve kimlik kontrolü yapılıyordu.

Tiyatrolarve lokantalarkapatıldıve sokağa çıkma yasağı sıkıbir şekilde uygulandı.Sokaklarda tek tük silâh sesleriduyuluyordu.

Gerilimin arttığıbu anda, özelliklesanayi işçileriarasında, Petrograd Sovyetinin,Beyaz ajitatörlertarafından dağıtılan Yahudi düşmanı yayınlara atfettiğibirYahudi karşıtıöfke de 70 ortaya çıkmıştı.

Rus işçive köylülerinin,olağanüstü sıkıntılı döne mlere geleneksel olarak Yahudi düşmanlığıylatepki gösterdiğibilinmekle birlikte,bu düşmanlıkta Beyazlarınrol oynadığısuçlaması da yabana atılacak bir iddia değildi.Her ne olursa olsun, Petrograd'ınYahudi nüfusu diken üstündeydi,bir kısmı ise,hükü metin çökmesiyle yığınlarınsokaklara döküleceği 71 ve bir kıyımın başlayacağı korkusuyla şehriterketmişti.

69

Dan, Dva goda skitanii,s.107.

IzvestiiaPetrogradskogo Soveta,1 Mart 1921.

71 Novaia Russkaia Zhizn', 8 Mart 1921; Ulusal Arşiv,861.00/8253. Yahudi düşmanlığının yeniden dirilmesiüzerine bkz. Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh, s.32; ve Em m a Goldman, Living My Life,New York,1931, s.675-676, (Türkçesi: Hayatımı Yaşarken,c. II, çev: E mine Özkaya, Kaos-Metis,1997, s.832-834) 70

s.47

Şehre askerigüç yığmanın yanısıraBolşevikler,greve giden çok sayıda fabrikaya lokavt uygulayarak protesto hareketini kırmaya çalıştılar.Bu, -Trubochny ve Laferme'ye karşı uygulandığıgibi-işçilerintayınlarınıkesmek içindüşünülmüş bir önlemdi. Aynı zamanda, Petrograd Çeka'sıtarafından geniş çaplı tutuklamalar sürdürülüyordu. Fabrika toplantılarında ve sokak gösterilerinde rejimieleştiren konuşmacılargözaltına alınıyordu.

Dan'ın tahminlerine göre, Şubat'ınson günlerinde 500 kadar 72 boyun eğ meyen işçive sendika görevlisiiçerialınmıştı.

Bir çoğu muhalifpartive gruplara dahilolan ve sayılarıbinleribulan öğrenci,aydın ve işçiolmayan kesimden birçok kişide Çeka'nın ağına takılmıştı.ÖzelliklePetrograd'dakiMenşevik örgüt, Çeka'nın baskınlarıylasert bir darbe yemişti.Hapse atılmaktan kurtulabilmiş hemen he men tek bir lideryoktu. Kazukov ve Ka mensky bir işçigösterisidüzenledikten sonra Şubat'ınsonuna doğru tutuklanmışlardı.Rozhkov ve Dan da içlerinde olmak üzere çok az sayıda lider,polistarafından içerialınıncaya kadar, en fazla bir ikigün daha bildirive açıklamalarınıyayma ve dağıtma olanağı bulabildi.Toplam olarak söyleyecek olursak, 1921'in ilküç ayı içinde,partininbütün merkez komiteside içinde olmak üzere, Rusya'da yaklaşık5000 Menşevik'in tutuklandığıtahmin edilmektedir.73 Aynı zamanda, hâlâ dışarda olan birkaç önde gelen SR ve anarşistde içerialınmıştı.Victor Serge'nin,Me m oirs of a Revolutionary'de (Bir Devrimcinin Anıları) anlattığına göre, Çeka, Menşevik tutukluları,grevlerin başta gelen kışkırtıcılarıolarak kurşuna dizmek istemiş, Menşeviklerinhayatı,ancak Maksim Gorki'ninaraya girmesiyle 74 bağışlanmıştı.

s.48

Bu sırada Bolşevikler,grevcilerikan dökülmeden işlerinin başına dön meye ikna etmek içindişlerinitırnaklarına takmış 72

Dan, Dva goda skitanii,s.108.

Leonard Schapiro,The Origin of the Co m m u nist Autocracy, Ca mbridge, Mass., 1956, s.205.

74 Victor Serge, Me m oirs of a Revolutionary,1901-1941, Londra, 1963, s.130, Gorki'ninkendiside, bundan kısa bir süre sonra ülkeyi terketti.

73

yoğun bir propaganda yürütüyorlardı.Basının yanısıraparti üyeleride - özelliklehalk nezdinde saygınlığıolanlarısokaklarda, fabrikalarda ve kışlalarda ajitasyona seferber edilmişlerdi.Tüm Rusya SovyetlerininBaşkanı MikhailKalinin (muhtemelen köken olarak yoksul halktan geldiğiiçin)şehrin çevresindekiaskerigarnizonlarda ve işyerlerinde dinleyici bulmak konusunda çoğu yoldaşından daha başarılıolduysa da, partiüyelerigenelliklesoğuk karşılandılar.Ajitatörlerinbaşta gelen teması,grevlerive gösterileri,Beyaz Muhafızlarve müttefikleriMenşeviklerleSR'lertarafından tezgâhlanan karşıdevrimci komplolar olarak suçlamaktı.Bu formül,E m m a Goldman'ın da belirttiğigibi,üç yıldırtekrarlana tekrarlana büyük ölçüde bayatladığıhalde,75 özellikleMenşeviklerve SR'ler karışıklıklarda aktifroloynadıklarınıgizlemedikleriiçinhâlâ kısmen etkiliolabiliyordu.

Fakat Petrograd'da düzen, yalnızca zor ve propaganda yoluyla sağlanamazdı.Muhalefet hareketinin çanına ot tıkamak içinbir diziayrıcalığınyürürlüğe sokulması bunlarla eşitöne me sahipti.A merika'nın Viborg'dakikonsolosunun bildirdiğiüzere, "yiyecek nakliyatınıngittikçe azalması dolayısıylayiyecek stoku büyük ölçüde tükenen"76 Petrograd'da,acilbiradım olarak, askerlere ve fabrika işçilerine fazladan gündelik tayın olarak konserve et ve yediyüz elligram ekmek dağıtılmasısağlandı.

Aynı zamanda, diğer yerleşim bölgelerinden, var olan yiyecek stoku tükendiğizaman kullanılmak üzere acilyiyecek nakli yapıldı.

s.49

Bunun yanısıra,Zinovyev, 27 Şubat'ta,işçilerinönde gelen taleplerine karşılıkolmak üzere bir takım önlemlerin kabul edildiğiniaçıkladı.Bundan böyle işçilerinyiyecek bulmak için şehirdışına çıkmalarına izinverilecekti.Hatta Zinovyev, bunu kolaylaştırmak içinek tren seferlerininkonacağı sözünü bile verdi.Ayrıca,Petrograd çevresindekiyol kesme m üfrezelerine, kendilerinigerçek vurgunculara karşıkoruduklarına güvenilen sıradan işçilerinyiyeceklerine el koyma m a talimatıverilmişti.

Zinovyev, hükü metin,yurtdışından 300.000 ton kömür satın aldığınıve pek yakında ülkeye ulaşacak bu kömürün Petrograd ve diğer şehirlerinyakacak sıkıntısınıgidereceğinide belirtti.

Fakat en öne mlisi,köylülerinürününe zorla el koymanın yerine, ürün üzerinden vergi alınması planının elikulağında olduğunun 75

E. Goldman, Hayatımı Yaşarken, c.II,s.884.

Quarton'dan A merikan DışişleriSekreterliğine,4 Mart 1921, Ulusal Arşiv, 861.00/8241.

76

Zinovyev tarafından ilkkez açıklanmış olmasıydı.77 Diğer bir deyişle bu, Savaş Ko münizmi sisteminin,nihayet,şehirleköy arasındaki ticaretien azından kısmen serbest bırakan yeni bir ekono mik politikaylayer değiştirmeside mekti.1 Mart'ta,sanki bu niyetidoğrulamak istermiş gibi,Petrograd Sovyeti,Petrograd bölgesindekibütün yol kesme m üfrezeleriningeriçekildiği açıklamasınıyaptı.Ayrıca aynı gün, Petrograd'dakifabrikalarda çalışmaya gönderilmiş KızılOrdu askerleri- tama mı ikiya da üç bin kadardı - terhisedildive me mleketlerine dön melerine izin verildi.Resmi açıklamalara göre, imalatta meydana gelen azalma onların üretimde daha fazla tutulmasınıgereksizhale 78 getirmişti.

s.50

Sonuç olarak,günlerce süren gerginliğinardından Petrograd'dakiolaylarhızla durulmaya doğru gitti.2 ya da 3 Mart'ta,he men he men grevdeki bütün fabrikalaryeniden çalışmaya başlamıştı.Kitleselhoşnutsuzluğa diğer her şeyden daha fazla açlıkve soğuk yol açtığıiçinverilen bu ödünler işçilerinişe dön melerinisağladı.Yine de, silâhlızorun ve yaygın tutuklamaların etkisiinkâr edilemez, yöneticilerinacilolarak asayişisağlamak içinyürüttükleriısrarlıpropagandanın sözünü etmeye bile gerek yok. Bu bağlamda, özellikleyerelparti örgütünün gösterdiğidisiplindikkat çekicidir.Kendi iç tartışmalarınıbir yana bırakan Petrograd Bolşevikleri, saflarını hızla sıklaştırdılar,hiç de hoş olmayan bastırma görevinietkilive hızlıbirşekilde yerine getirdiler.Bu konuda, yerelpartişefi Zinovyev de emrindeki partiüyelerinden gerikalma mıştır.

Tehlike anlarında paniğe kapıldığıve korkağın biriolduğu yolundaki yaygın ününe rağmen Zinovyev'in karışıklığın bastırılmasısırasında olağanüstü bir soğukkanlılıkladavrandığı görülmüştür.

Aslına bakılırsa,Petrograd halkıöylesine birmoral bozukluğuna uğramasaydı hareket de bu kadar aniden çökmeyebilirdi.Işçiler,herhangi bir politikfaaliyetiayakta tutamayacak kadar bitkin düşmüşlerdi.Açlıkve soğuk, kayıtsızlık durumunu tam bir uyuşukluğun sınırına getirmişti.Dahası, işçiler,bir eylem içingerekliolan etkililiderlikten ve tutarlıbir programdan yoksundular.Eskiden bu tür şeyler radikalaydınlar tarafından yerine getirilirdi.Fakat,E m m a Goldman'ın belirttiği gibi,1921'de, Petrograd'ınaydınları,bırakın aktifönderlik 77

Krasnaia Gazeta,27 Şubat 1921. 300.000 ton kömür satın alma kararı,E mek ve Savun ma Konseyi tarafından 1 Şubat'ta zaten alınmıştı:Bkz. Lenin,Polnoe sobranie sochinenni,LII,63.

78 IzvestiiaPetrogradskogo Soveta,1 Mart 1921; Krasnaia Gazeta,1 Mart 1921.

yapmayı, işçilereanlamlıbir destek sunacak koşullara sahip değillerdi.Devrimci protestolarınbir zamanki meşale taşıyıcıları, yılmış ve pısmışlar,m uhalifolarak sesleriniyükseltmek için bireyselçabaların boşunalığınıgörerek felçolmuşlardı.

Yoldaşlarınınçoğu hapishane ya da sürgündeydi,bazılarıidam edilmişti,çok az sayıda kalan ve aynı kaderigöze alanlar ise karşılarındakibüyük gücün karşısında çaresizdilerve seslerini biraz yükselttiklerian ailelerininaldığıtayınlarınkesilmesi kaçınılmazdı.79 Ayrıca,çok sayıda aydına ve işçiye göre, Bolşeviklerbütün hatalarına rağmen Beyaz tehlike ve devrimin yıkılmasıkarşısında hâlâ en etkiliengelioluşturuyorlardı.

s.51

Bu nedenlerle Petrograd grevlerininkısa ömürlü olması kaçınılmazdı.Aslında,rejime karşısilâhlıayaklanma noktasına hiç bir zaman ulaşmayan bu grevler,nasılaniden başladılarsa yine öyle aniden sona erdiler.Bununla birliktesonuçları muazza mdı. Bu grevler,eski başkenttekiihtilalcigelişmelerleçok yakından ilgilenen,Petrograd'ınkapı komşusu Kronstadt'daki denizcileriharekete geçirerek Sovyet tarihindekien ciddiisyanın habercisioldu.

Kronstadt,Petrograd'ınyaklaşık20 mil batısındaki Finlandiya Körfezinde bulunan Kotlinadasında kurulu bir müstahkem kent ve donan ma üssüdür. Neva'nın üzerindekiyeni Rus başkentini- Büyük Petro'nun ünlü deyişiyle"Batı'ya açılan pencere" - açık denizden koruması tasarlanan bu özgün müstahkem kent,Büyük Petro tarafından onsekizinciyüzyılın başında kurulmuştur.Gerçi bu ada, Neva'nın ağzının, "Varangian'lardan* Yunanlılarauzanan" ünlü su yolunun başlangıç noktasıolarak biçimlendiğidokuzuncu yüzyıldan bu yana stratejikbir öne me sahipti.Bugün, Kotlin'in güneydoğusundaki anakaranın üzerinde bulunan Petro'nun görkemli sarayıPeterhof'agidecek olan bir ziyaretçikıyıda durup, eski başkentidenizden gelecek olanlara karşıkoruyan adanın uzaktakiçizgilerinibellibelirsizgörebilir.Dar kısmı yaklaşıksekiz mil uzunluğunda olan ve en geniş kısmı bir buçuk mil kadar tutan ada, harita üzerinde kenar çizgilerieğribüğrü bir üçgeni andırmaktadır.Adanın kıyıları,yabancılarıngeçmesini önlemek amacıyla kuzeyden ve güneyden denizin içinde uzanan doğal kayalıklarınüzerine kurulmuş kalelerve bataryalar zinciriylegayet sıkıbir şekilde korunmaktadır.

79

E. Goldman, Hayatımı Yaşarken, c.II,s.893.

Dokuzuncu yüzyılda Rusya'da hükü mdarlıkkuran Iskandinav denizcilerinden biri.ç.n. *

Adanın Petrograd'a bakan doğu ucunda Kronstadt kenti bulunmaktadır.Ana girişnoktasınıdoğudaki Petrograd kapısının oluşturduğu kalın antik surlar,kentiçepeçevre sarmaktadır. Şehrin güney tarafı,Baltıkdonan masına aitgemilerin kullanımı içininşa

s.52

Kronstadt ve çevresi

s.53

edilmiş limanlara ve tersanelere kadar uzanmaktadır.Finlandiya Körfezi,Kasım ortalarından Mart sonu ya da Nisan başına kadar, dört aydan fazla bir zaman buz tutar.BirinciDünya Savaşından önce, yazları,seyirvapurlarıPetersburg'laKronstadt arasında düzenliseferleryapardı.Kışın Kotlinadasının beş mil güneyinde, anakara üzerinde bulunan ve aynı zamanda biraskeriüs olan Oranienbaum kasabasına kadar trenle gelinir,oradan körfezin kalın buz tabakası üzerinde oluşmuş kar yolundan kızaklarla adaya geçilirdi.Herkesin kabul ettiğigibi,Kronstadt,Yirminci Yüzyılınilkyıllarında son derece pitoresk bir yerdi.Çok sayıda kanalı,ağaçlıklıyollarıve yanıbaşındaki imparatorluk başkentindekilerinbenzerigörkemli kamusal binalarıvardı.

Başlıca tarihiyapılarıarasında, altınkubbesi ve kırmızıya çalan duvarlarıyladikkat çeken St.Andrew Katedrali,eski Tersane ve Deniz Kuvvetleribinalarıve Deniz MühendislikOkulu (1917'de Eğitimevi adınıalmıştır)bulunmaktadır.Geniş Çapa Meydanı ve Ondokuzuncu Yüzyılınsonunda inşa edilen DenizciKatedrali (Morskoi Sobor) şehrin merkezine damgasınıvurmaktadır.

Meydan, adını,burada OnsekizinciYüzyılınortalarında gemi 80 çapalarıiçinbüyük ambarlar kurulduğunda almıştır.

25.000'den fazla insan alan bu alan sonradan askeritalimler ve gösteriler içinkullanılmıştır.1905 ve 1917 yıllarında Çapa Meydanı,eski 80

Kronshtadt:kratkiiputevoditel' ,Leningrad, 1963, s.77. Kronstadt hakkında diğer bilgilerEntsiklopedicheskiislovar',St.Petersburg, 1895, XVIA'da,s.82324'de; Britannica Ansiklopedisi,11. baskı,XV, s.927-28'de; ve Voline,La Revolution inconnue (1917-1921),Paris,1947, s.408-10'da bulunabilir.

Kronstadt'ındaha eski tarihiiçin bkz. A. V. Shelov, Istoricheskiiocherk kreposti Kronshtadt,Kronstadt,1904.

çağlardakiKazaklarıntoplantılarınıhatırlatan bir şekilde kaba ama etkilibir çeşitdoğrudan demokrasi uygulayan coşkulu denizci,asker ve işçikalabalıklarınıngünlük toplantıyerive Kronstadt'ınihtilalciforumu oldu.

s.54

1921'de Kronstadt,BaltıkDonan masının ana üssü olarak kullanılıyordu.50.000'ibulan kent nüfusunun yarısınısivilhalk, yarısınıise askerleroluşturuyordu. Askerinüfus,donan ma mürettebatı(çoğunluğu oluşturuyordu) ve garnizondaki, çoğunluğu ana tabyalarda, dış istihkâmlarda ve makinelitüfek yuvalarında görevde bulunan topçu sınıfından askerlerolarak iki kısımdan meydana geliyordu. Sivillerinçoğu istihkâmlarda ve donan maya aitmerkezlerde ya orduya bağlısivilpersonel ya da limanlarda, ambarlarda ve diğer kıyıtesislerinde işçiolarak çalışıyordu.Sivilnüfusun gerikalanıise,başta fabrika işçileri olmak üzere, zenaatkârlardan, balıkçılardan,küçük esnaflardan, kooperatiflerde ve kente ilişkinhükü met kurumlarında çalışanlardan oluşuyordu.81 Kentin başta gelen sakinleriolan Baltıkdenizcilerisürekli huzursuzlukla kaynadığından Kronstadt'ınüzerinde yer aldığı Kotlinadasının adı - Kazan - kendisine uygundu. Her türlü ayrıcalıktan ve otoriteden nefret eden huzursuz ve bağımsız ruhlu denizcilerkuşağı cebrive yabancı birgüç olarak gördükleri merkezi hükü mete ve subaylarına karşıher an patlamaya hazır bir barut fıçısından farksızdı.Mizaç olarak eski çağların cüretkâr maceracılarıyla,Onyedincive Onsekizinciyüzyıllarda buntarstvo ya da kendiliğinden isyanlara yataklıkeden garnizonlardaki Kazaklarlave strel'tsy'lerle(silâhşör)büyük benzerliklerivardı. Özgürlüğe ve maceraya aşık denizcilerde, başına buyruk ataları gibidışsaldisipline karşıiçgüdüsel bir dirence, vol'nitsy'e ya da dizginlenmez bir ruha sahiptiler.Söylentilerleya da içkiyle tepeleriattığında haleflerigibionlar da ayaklanma yoluna gider, zenginliğe ve iktidara öfkeleriniboşaltırlardı.

Kronstadt'ınaniden parlayıp sönen radikalizminin tarihi, YirminciYüzyılRusya'sınınilkbüyük ayaklanmasına, 1905 devrimine kadar uzanır.Donan ma üssünde ilkyasadışıyayınlar 1901 yılında ortaya çıktıve bundan kısa süre sonra Denizciler, politikve sosyal

s.55 81

Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.49

sorunlarıve kendi problemlerini- öncelikledüşük ücretler,kötü yiyecek ve tepelerinden eksik olmayan sert disiplin- tartıştıkları çevreleroluşturdular.1902 ve 1905 yıllarıarasında ülkeyikasıp kavuran grev, köylü ayaklanmalarıve terörizm dalgası denizcilerde olumlu yankılaryarattıve onların sosyal ve politik uyanışınıhızlandırdı.Subaylara karşıitaatsizlikve diğer disiplin ihlallerigünlük olaylarhaline geldi.1905'de savaşın ve devrimin patlak vermesinin ardından disiplininson kalıntılarıda, Japonlar tarafından donan manın büyük bölümünü bozguna uğratan Tsushima Boğazındaki yıkıcıdarbe iletuzla buz oldu. Eğer gerek duyulursa,devrimci faaliyetlere yol açan bundan sonrakisaikler, Karadeniz Donan masında 1905 Haziran'ında meydana gelen dramatik Potemkin isyanında bulunabilir.

Kronstadt'da ilkciddikarışıklık,Ekim 1905'de, devrimin en yüksek noktasında ortaya çıktı.Bu, ilerkiyıllarda gittikçe artan benzeriolaylara bir örnek oluşturdu. Önce Çapa meydanında bir kitlemitingiyapıldı.Binlerce kızgın denizcive asker toplanarak hoşnutsuzluklarınıdile getirdiler.Daha iyiyiyecek ve giyecek, daha yüksek ücret ve seferlerindaha kısa tutulması,sıkıaskeri disipliningevşetilmesigibibildiktaleplerinyanısıra,Çarlık despotizminin derhal alaşağı edilmesi ve tüm özgürlükleri gerçekleştirecek demokratik bir cumhuriyetin kurulması yönündeki taleplerinide haykırdılar.Bunu izleyen günlerde olaylarşaşırtıcıbir hızla gelişti.25 Ekim'de, birisinin yemeklerden şikayet etmesi üzerine denizcileryemekhanesinde karışıklıkçıktı.Ayakların yere, tepsilerinmasalara vurulmasıyla oluşan gürültünün orta yerinde "komutana ölüm" bağırışları yükseldi.82 Ertesigün Kronstadt,açık isyana girişti.Başlangıçta bütünüyle kendiliğinden olan ayaklanma kısa sürede, Büyük Petro zamanındaki strel'tsyisyanlarınıandırırbir şekilde yıkım ve yağma alemlerine

s.56

dönüşerek yozlaştı.Denizcive askerlerinoluşturduğu kalabalıklaröfkeyle sokaklara dökülerek dükkânların camlarını aşağı indirdilerve binalarıateşe verdiler.Barikatlarkuruldu ve birçok ev, Petersburg'dan ceza birlikleriningelmesi olasılığına karşısığınak olarak kullanılmak üzere işgaledildi.Hükü met birlikleriasayişisağlayıncaya kadar ikigün süren isyanda 17 kişi öldü, 82 kişiyaralandı.Yaklaşık3.000 isyancıtutuklandı.Ölüm 82

F. Kogan, Kronshtadt v 1905-1906 gg., Moskova, 1926, s.7-13.

cezasıverilmese de isyancılardan bir çoğu yıllarca tutan hapis ve sürgün cezalarına çarptırıldılar.

1905 Devriminden sonrakialacakaranlıkta,19 Tem m uz 1906'da, Kronstadt'da,kardeşiSveaborg limanındaki ayaklanmadan kıvılcımlanan ikincive daha ciddibirpatlama meydana geldi.Önceki Ekim ayaklanması gibibu yeni olay da, hükü metin takviye birlikleritarafından ezilinceye kadar ikigün boyunca kontrolden çıkmış bir şekilde süren kendiliğinden ve örgütsüz biröfke patlamasıydı.Önceki isyan bile başarısızlığa uğramışken bu isyanın taleplerinin,geçen aylardakiyenilginin ardından acı bir hayal kırıklığıylasonuçlanması kaçınılmazdı.

Denizcilerinöfkesinin ardındaki harekete geçiricigüdü yine otoriteve disiplindüşmanlığıydı.Kargaşalığınorta yerinde bir bahriyelininbir subaya, "kanımızıemdiğinizyeter artık!"diye bağırması,bütün isyancılarınduygularınınözetiydi.84 Her ikitaraf da eşi benzerigörülme miş bir vahşetle savaştı,isyancıları yönlendiren hayal kırıklığıve aşağılanma, yöneticileri yönlendiren ise,Rusya'da artıkgeriçekilmeye başlayan devrim dalgasısayesinde hızlıbirzafer kazanmış olmanın verdiği güvendi.Bu sefer,sert baskı ortamında 36 isyan elebaşısıidam edildive yüzlercesihapse atıldıya da Sibirya'ya sürgüne yollandı.85 83

s.57

Kronstadt'dakibu ilkkendiliğinden isyanlarınüzerinde durma mız öne mlidir,çünkü, birazdan göreceğimiz gibi,bunlar birçok bakımdan 1921 Mart fırtınasınınhabercileridir.Bu, Kronstadt'ıbir kere daha devrimci faaliyetinge mi azıya almış merkezi haline getiren 1917 ayaklanması açısından özellikle doğrudur. KotlinAdasının dehşetengiz kitlesinio yılideolojik bakımdan baştan başa saran aşırısolun etkisialtında Kronstadt, tarihte bir toplumsal isyan efsanesiolarak kutsanan 1871 Paris Ko mününü örnek alan bir devrimci komün kurdu. Mayıs 1917'de, Bolşeviklerin,anarşistlerin,sol SR'lerin,anarko-popülist 83

V. Voronevskiive N. Khenrikson, Kronshtadtskaia krepost'- kliuch k Leningradu,Leningrad, 1926, s.10-16; Iu.Korablev,Revoliutsionnye vosstaniia na Baltike v 1905-1906 gg.,Leningrad, 1956, s.24-30; L. A. Lentsner,Kronshtadt v 1906-1906 gg.,vospominaniia,Moskova, 1956, s.156-65. 1905 ve 1906 yıllarındakiKronstadt ayaklanmalarıhakkında daha fazla malzeme için bkz. the docu ments collected in voennye vosstaniiav Baltike v 1905-06 gg., Moskova, 1933; ve Voennye moriakiv period pervoi russkoirevoliutsii,1905-1907 gg., Moskova, 1955.

84 "Kronshtadtskoe vosstanie 1906 g.,"Krasnyi Arkhiv, 1936, No.4, s.103.

85 Korablev,Revoliutsionnye vosstaniiana Baltike, s.69-103; Lentsner, Kronshtadt v 1905-1906 gg., s.101-24 Lentsner'e göre, 70 isyancıya ölüm cezası verilmişti(bazılarınıncezasıuygulanma mış olabilir).

eğilimdeki bağımsız radikallerinçoğunluğu oluşturduğu başına buyruk Kronstadt,GeçiciHükü metin yetkesine boyun eğmeyi 86 reddettive kendisini"şehrin tek hakimi" ilân etti.

Bundan sonra Sovyet,hemen he men her gün yapılan Çapa Meydanındaki mitinglerinde desteğiyle iktidarınıtam anlamıyla oturttu.

Kronstadt Sovyetinde biranarşistkonuşmacı olan Efim Yarchuk'un anlatımıyla,Çaba Meydanı,her renkten devrimci hatibin,öğrenmeye aç denizcilerin,askerlerinve işçilerin oluşturduğu geniş kalabalıklara nutuk çektikleribir"özgür üniversite"ye dön müştü. Bir yerelBolşevik liderolan Ivan Flerovsky, orta çağlarda Rusya'nın şehirlerinde gelişen gürültülü halk toplantılarına atıftabulunarak bu meydanı,"Kronstadt'ın veche"siolarak adlandırmaktadır.87

s.58

Sovyet ve Çapa Meydanındaki forum, birlikte,Kronstadt halkının politikihtiyaçlarınıkarşıladılar.Anlaşılan o ki,halkta, ulusalbir parlamento ya da herhangi bir merkezi yapıya hiç bir özlem yoktu. Çünkü, şehrin ekono mik ve sosyal hayatının büyük kısmı özgürlükçü bir ortamda gelişipserpilen her çeşitkomite aracılığıyla-ev komiteleri,ge mi komiteleri,yiyecek komiteleri, fabrika ve atölye komiteleri- halkın kendisitarafından yürütülüyordu. Adanın ege menliğinidıştan gelebilecek herhangi bir saldırıya karşısavun mak üzere bir halk milisiörgütlenmişti.

Kronstadt sakinlerikendiliğinden özörgütlenme konusunda gerçekten yetenekliolduklarınıgösterdiler.Çeşitlikomitelerin dışında,aynı yerde çalışan ya da yakın yerlerde oturan kadın ve erkekler yaklaşık50 kişilikküçük tarımsal komünler kurarak Adanın boş topraklarınıektiler.Yarchuk'un anlattığına göre, bu kollektifsebze bahçeleriIç Savaş sırasında şehrin açlıktan kurtulmasınısağladı.88 Kendi yerelözerkliğininüzerine titreyen Kronstadt halkı, 1917'de Lenin ve partisitarafından ortaya atılan "Bütün iktidar sovyetlere" talebinicoşkuyla karşıladı.Bu sloganı tamı tamına sözcük anlamıyla benimseyen Kronstadtlılar,onu, her özerk bölgenin kendi işinikendisininyürütmesi ve herhangi bir merkezi iktidarınen küçük bir müdahalede bulunma m ası biçiminde yorumladı.Yarchuk'un söylediğine göre, onlar bunu, 86

R. P. Browder ve A. F. Kerensky, Yayına hazırlayanlar.,The Russian ProvisionalGovernment, 1917, 3. cilt,Stanford,1961, III,1296-99.

87 E. Iarchuk, Kronshtadt v russkoirevoliutsii ,New York,1923, s.54; I.P. Flerovskii,Bol'shevistskiiKronshtadt v 1917 godu (polichnym vospominaiiam), Leningrad, 1957, s.17.

88 Iarchuk, Kronshtadt v russkoirevoliutsii ,s.22-23.

89 "sosyalizm"in gerçek özü olarak kabul ediyorlardı.

Onlar,kendi devrimci komünleriniade mimerkeziyetçiözyönetim modeli olarak görüyor ve ülkenin gerikalan kısımlarınında bu modeli izleyeceğine inanıyorlardı.Ivan Flerovsk'un belirttiğine göre, "Kronstadt bahriyelileribütün devrimci dürüstlüklerininyanısıra ciddibir zaafa sahiptiler:Onlar,kendi coşkularınınbütün Rusya'da

s.59

sovyet iktidarınınkurulmasına yetecek bir güç olduğuna safça inanmışlardı."90 Gerçi böylesiumutlar gerçekleşmedi ve Bolşevik diktatörlüğün kurulmasından bir yılsonra, 1917'nin özgürlükçü komünü kaybolan devrimci birütopyanın uzaklarda kalmış bir silüetihaline geldi.Aslında 1921 ayaklanması,Kronstadtlıların, kendiliğindenliğinve "bütün iktidaryerelsovyetlere" sloganlarınınaltınçağınıyeniden ele geçirme çabasıydı.

1917 Devrimi boyunca BaltıkDonan ması politikve askeri yetkenin her çeşidine karşışiddetlipatlamalarla noktalanan çalkantılariçinde yüzdü durdu. 1905'de olduğu gibi,denizciler, en büyük öfkeyi ipliğipazara çıkmış ayrıcalıklarınve keyfi iktidarınyaşayan sembolü olarak gördüklerisubaylarına karşı gösterdiler.KronstadtlılarözellikleKotlinAdasına "denizcilerin Sakhalin'i"ününü kazandıran şiddetlidisiplinve ağır ceza atmosferinden kendilerinikurtarmak içinyanıp tutuşuyorlardı.91 Şubat Devriminin patlak vermesiyle prangalıdenetim sistemini ortadan kaldırma ve nefret ettikleriüstleriylehesaplaşma fırsatınıelde etmiş oldular.28 Şubat'ta kızgın bir bahriyeli kalabalığıüs komutanı A miral R. N. Viren'ikarargâhından sürükleyerek çıkardıve Çapa Meydanına götürerek yargılamaksızınidam etti.Bu eylem, 40'dan fazla Kronstadtlı donan ma ve ordu subayının öldürülmesiyle sonuçlanan bir kan dökme çılgınlığınınbaşlangıcıydı.Ayrıca 200 kadar subay tutuklandıve demir parmaklıklarınardına kondu. Şubat karışıklığısırasında,bir şiddet dalgasıBaltıkDonan ması üslerinin oluşturduğu bütün kompleksiiçine aldı.Toplam 76 donan ma subayı (askerigarnizondakilerden söz etmiyoruz) askerleri tarafından öldürüldüler.Viren'inyanısıra,onun Sveport'daki meslektaşıA miralButakov ve o sırada Helsinki'de karargâh kurmuş olan BaltıkDonan ması Baş Ko mutanı A miral Nepenin de 92 bu sayıya dahildir.

89

Age ,s.37,50.

I.P. Flekovskii,"Iiul'skiipoliticheskiiurok,"Proletarskaia Revoliutsiia,1926, No. 7, s.58-59.

91 F. F. Raskol'nikov,Kronshtadt iPiterv 1917 godu, Moskova, 1925, s.29-32.

92 Baltiiskiemoriakiv podgotovke iprovedeniiVelikoiOktiabr'skoi 90

s.60

Bu kişiselintikam açlığı,Kronstadt'da Şubat ayaklanmasıyla dizginlerinden boşanan ihtilalciaşırılığınyalnızca bir yönüydü. Öte yandan özgürlükçü bir ruh almış başınıgidiyordu. Elbette, Bolşevikler,anarşistler,MaksimalistSR'lerve diğer aşırıradikal gruplar bunu ellerinden geldiğince körüklüyordu ve bu gruplar, bahriyelilerleKronstadt halkının gerikalan kısmı üzerinde çok önceden güçlü bir etkikurmuşlardı.Bu grupların baş hedefi subaylar değil,GeçiciHükü metin kendisiydi.Ve onlar,takip eden aylarda, denizcilerinyeni rejime karşıher türlü devrimci çıkışı destekleyeceğinden emindiler.Kronstadtlılar,1917 Nisan'ında Petrograd'dakisokak gösterilerinde ve muhte mel bir hükü met saldırısınakarşıkendilerinisiper eden bir grup anarşistin yardımına koştuklarıHaziran olaylarında öne mli birroloynadılar.

Yine, çalkantılıTem m uz günlerinde,daha çatışmaların ilk haberleriulaşırulaşmaz Petrograd'a koştuklarıve erken doğan ayaklanmada merkezi bir roloynadıklarıiçinTroçkitarafından "devrimin gururu ve şerefi"olarak adlandırıldılar.(SR Tarım Bakanı Victor Çernov'un, kendisinilinç etmek isteyen bir grup bahriyelininelinden ancak Troçki'ninhızlıve etkilikonuşmasıyla kurtulabildiğiçok iyibilinen bir olaydır.)93 Ağustos sonunda, General Kornilov'un başkente yürümesi üzerine bahriyelilerdevrimi savun mak içintoplandılar.Tem m uz ayaklanmasının öncüsü olan Petropavlovsk krüvazörünün mürettebatıbir kere daha iktidarınsovyetlere devredilmesi ve Kornilov'un tutuklanıp

s.61

idam edilmesi çağrısında bulundu. Karşıçıkan dört subay 94 yakalanıp idam edildi.

Takip eden haftalarda denizciler,ihtilalci uzlaşmazcılıklarıhakkındaki ünlerinidoğrular bir biçimde Geçici sotsialisticheskoirevoliutsii ,Moskova, 1957, s.19-22; V. V. Petrash, Moriaki Baltiiskogo flota v bor'be za pobedu Oktiabria, Leningrad, 1966, s.52.

93 N. N. Sukhanov, The Russian Revolution,1917 , New York,1955, s.444-46.

Petrograd'dakiHaziran ve Tem m uz olaylarıhakkında, bkz. Alexander Rabinowitch,Prelude to Revolution, Bloomington, Ind.,1968 94 Browder ve Kerensky, The Russian ProvisionalGovernment, III,1581-82.

Hükü metin alaşağı edilmesi içinbaskılarınısürdürdüler.25 Ekim'de Lenin,iktidarıalma yönünde harekete geçtiğinde onlara gün doğdu. Botlarına atlayan denizcilerisyancılara destek olmak üzere başkentin yolunu tuttu ve onlar KışlıkSaraya saldıran Petrograd'dakiKızılMuhafızlara katılırken,Petrograd krüvazörü Aurora da Sarayı savunan hükü mete bağlıbirlikleridemoralize etmek içinSaray ve çevresinitopa tuttu.KronstadtlılarEkim'de oynadıklarırolle,Troçki'ninTem m uz Günlerinde onlar için söylediği"devrimin gururu ve şerefi"sözlerinihakettiklerini gösterdiler.

Kerenski'nindüşüşünden sonra da Kronstadt'ındevrimci kararlılığında en ufak birazalma olmadı.Aslına bakılırsazafere ulaşmak, bahriyelileriniktidardan uzaklaştırılansosyal unsurlardan intikam alma hırslarınıbilemişti.Onların şiddetli patlamalara olan düşkünlükleri,6-7 Ocak 1918 gecesi birkısım öfkeliKronstadtlıbir Petrograd hastanesinibasıp,burada gözaltında tutulan GeçiciHükü metin Kadet bakanlarıShingarev ve Kokoshkin'iyataklarında öldürdüklerinde özellikletrajikbir noktaya ulaştı.Lenin'intalimatıüzerine Adalet Ko miseriI.N. Steinberg bu olay hakkında kovuşturma başlattı,fakat Lenin yeniden düşününce, denizcilerlekarşıkarşıya gelmektense bu olayıkapatmanın daha doğru olacağına karar verdi.95 Aslında Lenin'in,bahriyelileritam da acımasızlıklarıdolayısıylayanında görmek istediğikesindir.O, Sovyetlerindavası içinher an silâhı ele almaya hazırolan bahriyelilerinbir çeşitözel muhafız birliği rolü oynadığınıgözardı ediyor değildi. Nitekim, bu cinayetlerden bir gece önce, AnatoliZhelezniakov adlıateşligenç bir anarşistin

s.62

liderliğindekibir Kronstadt birliğiniBolşeviklerinazınlıktakaldığı 96 Kurucu Meclis'idağıtmaya göndermiştir.

Bahriyelilerin,Kurucu Meclis'ekarşıolmalarıiçinelbette kendi nedenlerivardı.

Gördüğü müz gibionlar,herhangi bir merkezi politikkurumdan zaten hazetmiyorlardı,nerede kaldıki,onlara göre fazlasıyla muhafazakâr partilerinhakimiyetindekiböylesikurumlardan hoşlansınlar.Bahriyelileringözünde, geleceğin politikdalgası yerelsovyetleraracılığıylauygulanacak doğrudan de mokrasiydi; bir ulusalparlamento ise tersine,ancak geriye doğru atılmış bir adım, tasfiye etmek içinonca acılarçektikleriGeçiciHükü metin temsilettiğitürden bir"burjuva" toplumuna geridönüş anlamına geliyordu.

1918-1920 yıllarındakiIç Savaş boyunca Kronstadt'ınve 95

I.N. Steinberg,Als ich Volkskom missar war, Münih 1929, s.136-63.

Bkz. Paul Avrich,The Russian Anarchists, Princeton, 1967, s.156. Türkçesi: Rusya'da Anarşistler,çev: CelalKanat,Metis,1993.

96

tüm BaltıkDonan masının denizcileriihtilalcikararlılığınöncüsü olarak kaldılar.40.000'den fazla bahriyelikendiniBeyazlara karşı 97 verilen savaşın en ön saflarına attı.

Savaşlardakicesaret ve dövüşkenlikleridikkate alınarak,nehir filolarına,zırhlıtrenlere ve her cephedeki KızılOrdu saflarınıtakviye etmeye gönderildiler.

Son derece kritikSviiazhsk muharebesinde - "Rus Devriminin Valmy'si"- en gayretlişok taburlarınıoluşturarak,Bolşevik bölgesinin içlerine sızma tehdidinde bulunan büyük bir düşman gücünün bozguna uğratılmasında Troçki'ye en büyük yardımı yaptılar.

Gerçi aynı zamanda denizcilerlehükü met arasında ciddi ayrılıklarda baş göstermeye başlamıştı.Kayda değer ilk uyuşmazlık Ekim darbesinden hemen sonra Lenin'in Bolşeviklerden oluşan kabineyi açıklamasıyla ortaya çıktı.

Yetkenin merkezileşmesine karşıtam bir uyanıklıkiçinde bulunan Kronstadt Sovyeti'ninbütün sosyalistgrupların temsil edildiğibir koalisyon hükü meti yönünde baskıya girişmesi, Kronstadt'ın1921 Mart programının ilkişaretiydi.Denizcilerden yükselen hoşnutsuzluk mırıltılarıyeni bir diktatörlük rejimi olasılığına karşıbiruyarıydı.Eğer yeni Halk Ko miserleriKonseyi devrimin

s.63

de mokratik ideallerine ihanet etmeye cüret ederse, den mek isteniyordu, o zaman KışlıkSaray'a yönelen silâhlaranında, yeni yönetimin merkezi durumundaki Smolni Enstitüsüne 98 çevrilecektir.

1917 Kasım'ında, bazı arkadaşlarının,diğer sosyalistlerinde hükü mete alınması yolundaki taleplerine, "denizcilerebaşvurma" tehdidiyleyanıtveren Lenin ise,bu düşmanca duyguların pek farkındaymış gibigörünme m ektedir.99 1918 başlarından itibaren Ko münist yönetimin keyfive bürokratikkarakterinden şikayet etmek artıkvaka-iadiyeden sayılıyordu.Aynı yılınMart ayında donan manın kendi seçtiği merkez komitesi(Tsentrobalt) dağıtılıp,görevleri,parti tarafından atanan birkomiserlerkonseyine aktarılınca durum daha da kötüye gitti.Gittikçe artan sayıda denizcinin devrimin ihanete uğradığıyönündeki inancıaynı ay imzalanan BrestLitovsk anlaşmasıyla daha da güçlendi.Bir çoğu, Alman emperyalizmine teslim olmak ve dünya devrimi hedefinden vazgeçmek olarak gördükleribu anlaşmaya karşıçıkan Sol Ko münistlerle,anarşistlerleve Sol SR'lerleaynı safta yer aldı.

97

P. G. Sofinov,Istoricheskiipovorot (perekhod k novoi ekono micheskoi politike),Moskova, 1964, s.45.

98 Voline,La Revolution inconnue, s.200.

99 Bkz. Schapiro,The Origin of the Co m m u nist Autocracy,s.74.

Nisan ayında Baltıkdonan masının çeşitligemilerindeki mürettebat,hükü meti,Alman taleplerine uygun olarak donan mayı tasfiye etmeyi planlamakla ağır şekilde suçlayan bir karar aldı.Bu karar,Bolşevikleriiktidardan indirmek ve devrimin ilkelerine daha büyük bir inançla bağlanacak yeni bir rejim kurmak üzere genel bir ayaklanma çağrısıyapacak kadar ileri gidiyordu. Bu, çok sayıda denizcinin,1918 Tem m uz'unda Moskova'daki Sol SR'lerinayaklanmasına katılmasından, Çeka merkezlerine baskınlardüzenlemesinden ve yüksek rütbelibir subay olan M. I.Latsis'inbahriyelilertarafından kısa süreliolarak tutuklamasından başka birsonuç vermedi.100

s.64

Bundan sonrakiolay,Ekim'de, Petrograd donan ma üssündeki bir kitlemitinginde, Brest-Litovsk barışınıtanımayan ve denizcilerinbirçoğunun me mleketiolan Ukrayna'yıişgaleden Alman güçlerine karşıdirenmeyi öngören bir karar alınmasıydı.101 Denizciler,aynı zamanda Bolşevik iktidartekeline karşıçıkma kararıda aldılar.Anarşistlerinve muhalifsosyalistlerinbaskı altına alınmasınıkınayarak, çeşitlisol partitemsilcilerinin sovyetlerde daha geniş ölçüde temsiledilebilmesiiçinözgür seçim çağrısında bulundular.Son olarak,hükü metin yeni başlattığıürünlere zorla el koyma politikasınıtelinederek, yiyecek müfrezelerini"köylüleriyağmalayan hırsızlar"olarak da mgaladılar.102 Ekim 1918'deki bu başkaldırı,yayılma olanağı bulamadan, çağrılan askeribirliklerbahriyelilerikısa sürede hizaya soktu.

Fakat onların taleplerikesinlikle,1921 Mart Kronstadt programında atılan "özgür sovyetler"ve "komiserokrasiye son" sloganlarınınhabercisiydi.Aslında bu ikiolay,uzun bir tarihi döne min ayrılmaz bir parçasıdır.BaltıkDonan masının 1905'den 1921'e kadarkitutumuna birgöz attığımızda,kendiside bir Kronstadtlıdenizciolan, Bolşevik askeriliderPavel Dibenko'nun, bahriyelilerin"ölümsüz isyan ruhu" dediğibirçok öğede süreklilik olduğunu görürüz.103 Bütün bu yıllarboyunca ayrıcalıkve otoriteden aynı tiksinme, denetlenmekten aynı nefret,yerel özerklikve öz-yönetime aynı özlem değişmeden kalmıştır.

Ayrıca,onyedincive onsekizinciyüzyıllarda güçlü birbürokratik 100

L. D. Troçki,Kak vooruzhalas'revoliutsiia, 3 cilt,Moskova, 1923-1925, I,140, 278.

101 G.S. Pukhov, Kak vooruzhalsia Petrograd,Moskova, 1933, s.36.

102 I.Flerovskii,"Miatezh mobilizovannykh matrosov v Peterburge 14 oktiabria 1918 g.,"Proletarskaia Revoliutsiia, 1926, No.8, s.218-37.

103 P. E. Dybenko, Iz nedr tsarskogo flota k velikomu Oktiabriu, Moskova, 1928, s.69.

devletin yükselmesinden itibaren aşağı sınıflarda yer etmiş anarşistve popülistgeleneklerde derinden kök salan, merkezi hükü metle ve onun tarafından atanmış görevlilerleolan uzlaşmaz karşıtlıkda değişmeden kalmıştır.Anakaradan tecrit edilmiş olan Kronstadt,Baltık'dakidiğer kardeş üslerden de daha güçlü bir primitifanarşistisyan kalesiolmuştur.

s.65

Devrimci azimlerive bağımsızlıkruhlarıylaün salan Kronstadt bahriyelilerininne türden olursa olsun hiçbirkeyfiliğe ve zorlamaya en ufak bir hoşgörüleriyoktu. Kendiliğindenlikve ade mimerkeziyetçilikonların düsturuydu. Kazak krug'larınıve ortaçağ veche'leriniörnek alan yerelsovyetlertemelinde yükselen özgür bir sosyal düzeni arzuluyorlardı.Yetkeyi elinde tutanlara,subaylara,bürokratlara,mülk sahibiya da ayrıcalıklı kişilerekarşıher an şiddetle galeyana gelme eğilimindeydiler.

1921 Mart'ında bütün bunlar kendilerinison ve en şiddetli biçimde ortaya koyma noktasına gelmişlerdi.

Iç savaş sürecinde denizcilerinsıkıntılarıiyiden iyiye birikmişti.Hoşnutsuzluk,geçmişte olduğu gibi,askeridisiplin üzerinde yoğunlaşıyordu. 1917 Devrimi,ordu ve donan mayı tam bir başıboşluk içine sokmuştu. Geleneksel komuta hiyerarşisibir yana atılmış,meydana gelen otoriteboşluğu, kendi liderlerini seçen ve yukardan gelen emirlerigözden geçiren sayısızdenizci ve asker komitesitarafından doldurulmuştu. Meydana gelen bu kaos, yerelfabrika komitelerininbir işletmeden diğerine "işçi denetimi" kurduğu sanayidekiduruma aşağı yukarıparaleldi.

Ekim Devriminden sonrakiilkaylarda Bolşeviklerinpolitikasıbu kendiliğinden ade mimerkezileşme süreciniteşvik etme eğilimindeydi.Hükü metin kararıylageleneksel askerirütbeler kaldırılmışve "subaylarınseçilmesive karşılıklıyoldaşça disiplin ve saygı ilkesine dayalıaşağıdan inşa edilen" bir "sosyalist" 104 savaş gücü kurulacağı ilân edilmişti.

Bu, pratikte merkezi otoritenin ve normal emir-komuta zincirininçökmesine yol açtı ve Rus askerlerinde çok eski zamanlardan berivar olan öldürme tutkusu, çapul ve yağma düşkünlüğü eğilimleriniteşvik etti.

s.66

104

Wollenberg, The Red Army , s.41.

Gerçi,1918'de Iç Savaşın patlak vermesi,Bolşevik askeri politikasınıçok kısa zamanda tersine çevirdi.Yetkenin kaotik ade mimerkezileşmesine bir son vermek ve saflarda disiplini yeniden kurmak rejimin hayatitalebihaline geldi.Savaş Ko miseriolarak Troçkiorduya bulaşan "partizan ruhunun" (partizanshchina) başta gelen m uhalifiydi.Geleneksel askeri usulleriizleyen Troçkikısa zamanda yeni ve etkilibir savaş gücünü düzene soktu. Eski rütbelergerigetirilmedi,ancak binlerce eski Çarlıkordusu subayı politikkomiserleringözetim ve denetimi altında "askeriuzman" (voenspetsy) olarak orduya geri alındı.Bu yolla,yeni KızılKu mandan birlikleriyetiştirilene kadar fena halde ihtiyaç duyulan kumanda deneyimi ve teknik bilgi sağlanmış oldu. KızılOrdu içindekikomite sistemi tasfiye edildi, emirlere itaat kesinlikleuygulandı ve tatileyollanan disiplinhızla 105 ve aniden geriçağrıldı. Çok geçmeden hükü met, bu önlemleridonan maya da uygulamaya başladı.Fakat burada daha inatçıbir muhalefetle karşılaşıldı.Dibenko'nun belirttiğigibi,Bolşevikleringemi komitelerinitasfiye etme ve atanmış komiserlerinmerkezi otoriteyiyerleştirme çabalarıBaltıkDonan masında bir protesto fırtınasına yol açtı.106 Dıştan dayatılan disiplinden tiksinmeleriyle ün salmış denizcileregöre disiplinigerigetirme yönündeki her girişim 1917'de uğruna mücadele ettikleriözgürlüğe ihanet anlamına geliyordu. Onlar,yalnızca Çarlıkzamanındaki denetimin sertliğinihatırlatmakla kalmıyor,aynı zamanda dizginleriserbest bırakmanın ve kendi özinisiyatifleriniharekete geçirmenin askeribakımdan daha etkiliolduğunu düşünüyorlardı.Iktidara gelmesine yardımcı olduklarıpartinin, zaferin meyvalarınıellerinden almasına izinverme m eye kararlıydılar.Sonuç olarak,tabandaki askerlerle,Bolşevik komiser ve komutanlar arasındaki sürtüşme devam ediyor ve Iç Savaşın bütün hızıylasürdüğü birdöne mde, düzenliaskeri birliklerinyanıbaşında savaşan Çeka birlikleriyleyer yer çatışmalar çıkıyordu.

s.67

Iç Savaş sona erdiğinde durum iyiye gideceğine daha da kötüye gitti.Hükü metin aşırısıkıpolitikalarınınvar olma nedeni ortadan kalkmıştı.Köylülerin,artıkürünlerine zorla el koymaya ve serbest pazara baskı yap maya gerek kalmadığınıgördükleri, işçilerin,sendikalarına boyun eğdirilmesinden, fabrika disiplininin,tek kişiyönetiminin ve "burjuva" teknik uzmanların 105 106

Bkz. John Erickson, The Soviet High Co m m a nd ,Londra, 1962, s.25-52.

Dybenko, Iznedr tsarskogo flota, s.199.

gerigetirilmesinden rahatsızolduklarıgibi,denizcilerve askerler de askeriyaşamda de mokratik ilkelere dönülmesinitalep etmeye başlamışlardı.Disipliningüçlendirilmesine,ge mi komitelerininilga edilmesine ve komiserlerle"askeriuzmanların" kumanda mevkilerine atanmasına karşıBaltıkDonan masındaki şiddetlim uhalefet tehlikeliboyutlara varmıştı.Ayrıca,Baltık garnizonlarındakiaskeribirliklerde olduğu kadar, ge mi mürettebatında da isyan ruhunu besleyen çeşitliyeni faktörler söz konusuydu. Her şeyden önce, Beyaz tehlikenin ortadan kalkmasıyla aylardan beriilkkez yerlerinden ayrılma ve me mleketlerine dön me şansı elde eden askerler,ürünlere zorla el koyma ve devam etmekte olan şiddet yöntemleriyledoğrudan doğruya yüz yüze geldiler.Bazıları,yol kesme müfrezeleri tarafından yasa dışıyiyecek aramak üzere bizzat durduruldu. Şehirlerde savaşın getirdiğiacılarıenine boyuna gördüler.Her yerde halkın huzursuzluk ve hoşnutsuzluğunu farkettiler.

Babalarınınve kardeşlerininbirçok bakımdan kendilerinin otoritelerden çektiklerine benzer şikayetlerinidinlediler.

Kronstadt ayaklanmasının önde gelenlerinden biriolan Stepan Petrichenko, "biz cephelerde ya da denizdeyken, içerde olup bitenleryıllarca Bolşevik sansür tarafından gizlenmiş,"diyordu, "evimize döndüğü müz zaman ana baba mız bize zalimler için neden dövüştüğümüzü sordular.Bu, bizidüşündürdü."107

s.68

Petrichenko gibibirçoklarıgörevlerine dönüp olan biteni anlattıklarında,yoldaşlarınıniçine düştüğü huzursuzluğun boyutlarınıgözönüne getirmek zor değildir.Tabiiki,hükü met, donan madaki izinlerikısıtladığızaman bunun bahriyeliler üzerindekimoral etkisikorkunç oldu. Bu, Şubat ve Mart olaylarında merkezi bir roloynayacak Kronstadt limanındaki iki zırhlıdan biriolan Sevastopol'da 1920 Aralık'ında öfkelibir protestoya yol açtı.1920-1921 kışında Baltıkdenizcileriarasında askerden kaçma oranı süreklibir yükselme gösterdi.1921 başında donan ma örgütlü biraskerigüç olmaktan oldukça uzak 108 bir konu ma gelmişti.

Bu döne mde ortaya çıkan birdiğer büyük tehlike, donan madaki,kapıya dayanan yiyecek ve yakacak kriziydi.

Denizcilerde, neredeyse sivilhalk kadar açlığınve soğuğun acısınıçekiyordu. Daha kışın başında kışlalardakive gemilerdeki yakacak kıtlığıhayatıdayanılmaz hale getirmişti.Kasım'la Nisan arasında Baltıkbölgesinikasıp kavuran olağanüstü şiddetli soğuğun etkilerinikısmen azaltacak ne bot,ne de kışlıkgiyecek 107 108

New York Times,31 Mart 1921.

Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.44-54.

stoku vardı.Daha da kötüsü, askerlere dağıtılan yiyecek tayınları 109 he m kalite,hem de miktar olarak azalmıştı.

Geç mişte karışıklıklarayol açan, Rus donan masındaki geleneksel kötü yiyecek şikayetibir kere daha ortaya çıkmıştı.Ve şimdi,1920 yılınınsonuna doğru BaltıkDonan masında bir de iskorpitsalgını patlak vermişti.Helsingfors'dakigöçmen kaynaklarına göre, Aralık'ta,Kronstadt bahriyelileri,Moskova'ya, tayınların düzeltilmesiiçinbir heyet göndermiş, ancak heyet Moskova'ya varırvarmaz yöneticilertarafından tutuklanmıştı.Ada mlarıiçin arabuluculuk yapan donan ma komutanı F. F. Raskolnikov, delegeler serbest bırakılmadığıtakdirde Kronstadt'ınsilâhlarını Petrograd'a çevireceğiuyarısında bulundu. Ancak, onun bu kâhince sözlerine kulak bile asılmadı.110

s.69

Ko münist partiüyesi denizcilerbile donan mada yükselen muhalefetten etkilenmişti.Yoldaşlarınınbağımsızlıkruhunu paylaşan bu denizciler,partiye ya da askeridisipline isteyerek boyun eğ meye hiç de gönüllü değildiler.Yerel inisiyatifteve parti de mokrasisinde ısrareden, diğer yandan zorla düzene sokmaya ve sert merkezi kontrola karşıçıkan, KızılOrdu'daki "askeri muhalefet"inve fabrikalardaki"işçim uhalefeti"ninbir benzeri olarak 1920 sonunda "donan ma m uhalefeti"de şekillenmişti.

"Donan ma m uhalefeti",demode gördüğü geçmiştekihiyerarşik ve otoriteranlayıştan farklıolan "sosyalist"çizgide bir donan ma örgütlenmesinisavunuyordu. Seçilmiş gemi komitelerinin taraftarıolan muhalefet,donan manın politikyönetimindeki Bolşevik görevlilerin"diktatörce tavırları"na (diktatorstvo) olduğu kadar "askeriuzmanların" geridön mesine de horgörüyle bakıyordu.111 Daha da uyarıcıolanı,"donan ma muhalefetini" rahatsızlıklarınıifade etmekte yetersizbulan çok sayıda Bolşevik bahriyelininpartikartlarınıyırtarak daha da cesur bir adım atmalarıydı.Yalnızca 1921'in Ocak ayında yaklaşık5.000 Baltık bahriyelisiKo münist Partiyiterketti.Ağustos 1920 ileMart 1921 arasında Kronstadt partiörgütü 4.000 üyesinin yarısını 112 kaybetti.

Bolşevik görevlilerpartiyikitleselolarak terkedenlerin,1919 Ağustos'undaki "partihaftasında" olduğu gibi,Iç Savaş sırasında partiüyeliğiiçinkıstaslarıngevşetilmesi 109

Age. s.42; Pukhov, "Kronshtadt iBaltiiskiiflotpered miatezhem 1921 goda," Krasnaia Letopis',1930, No.6, s.150-53.

110 Obshchee Delo,2 Ocak 1921.

111 Lazarevich,"Kronshtadtskoe vosstanie,"Bor'ba,1921, Nos. 1-2, s.3.

112 Ida Mett,La Co m m u ne de Cronstadt:Crepuscule sanglant des Soviets,Paris, 1949, s.26; Kornatovskii,Yayına hazırlayan.,Kronshtadtskiimiatezh, s.13-15.

ya da tama men kaldırılmasıylapartisaflarına akın etmiş olan güvenilmez unsurlarolduğunu ilerisürdü. Partikaynaklarına göre, son zamanlardaki karşısaflara geçme dalgasınıyaratanlar büyük ölçüde bu yeni üyelerdi.Öte yandan, bir ihtiyattedbiri olarak kendi rızalarıolmadan yüzlerce partiüyesinin üyeliğiiptal edildive bunlardan bazılarıKaradenize ve Hazar donan masına 113 ya da Uzak Doğu'daki görevlere gönderildi.

s.7 0

Savaş Ko miseriTroçki'nin,Petrograd partişefiZinovyev'e karşıdonan manın politikkontrolü konusunda açtığımücadele ise,partininotoritesiniiyice sarstı.Zinovyev, Ekim 1917'de Lenin'inen yakın arkadaşı olma payesinielinden alan Troçki'ye zaten kızgındı.Donan ma komutanı Fyodor Raskolnikov'a ve donan manın politikyönetiminin (Pubalt) başı E. I.Batis'egöre her ikiside Troçki'nintaraftarıydı- 1920'nin son aylarında Zinovyev, kendisinipartide mokrasisive yerelinisiyatifin savunucusu olarak takdim ederken, Troçki'yibir"diktatör" rolünde göstererek rakibinigözden düşürmeye çalıştı.1920 Kasım'ında Petrograd partikomitesi'ninZinovyev'in ısrarıyla, Baltıkdonan masının politikyönetiminin Pubalt'tan alınıpkendine verilmesinitalep etmesi üzerine Troçki'nintaraftarlarıinatçıbir direnişe geçti.114 Bu m ücadelenin sonucunda komiserlerve diğer parti yöneticileritaban üzerindekikontrollerinibüyük ölçüde kaybettiler.Aralıkbaşlarında kalabalıkbir bahriyelitopluluğu SekizinciSovyet Kongresinde seçilen delegelerintavırlarını protesto etmek üzere (belliki seçimler,donan manın yerelpolitik bölümünden partigörevlilerince yönlendirilmişti)Petrograd'daki deniz üssünde bir miting düzenlediğinde bu durum ayan beyan ortaya çıktı.Kışın bastırmasıyla birlikteortaya çıkan öfke, 15 Şubat'ta toplanan BaltıkDonan ması Ko münistleriIkinci Konferansı'ndakifırtınayla zirveye erişinceye kadar yükselerek devam etti.Etkilibir güç olarak ortaya çıkan "donanma muhalefeti"ninpolitikkontrolün derhal ade mimerkezileştirilmesi yönünde çağrıda bulunan önergesi ezicibir çoğunlukla kabul edildi.

s.7 1 113

SotsialisticheskiiVestnik,18 Mart 1921, s.1.

Pukhov, "Kronshtadt iBaltiiskiiflot,"Krasnaia Letopis', 1930, No.6, s.174-94.

Cf.Schapiro,The Origin of the Co m m u nist Autocracy, s.299.

114

Bu, geçen Kasım ayında yetkenin Pubalt'dan ve onun politik bölümlerinden yerelpartikomitelerine geçmesiniöneren Zinovyev ve arkadaşlarınınbaşarıhanesine yazıldı.Önerge, Pubalt'ıkitlebağlarınınolma ması ve tabandaki parti aktivistlerinden uzak durması nedeniyle eleştiriyordu.Pubalt, deniyordu önergede, taban üzerinde "hiçbirotoritesiolmayan bürokratikbirorgana" dönüşmüştür;yerelinisiyatifinrestore edilmesi,donan manın tüm yapısını"demokratizm temelinde" yeniden canlandıracaktır.Delegelerden bazılarıise,donan manın bütün politikbölümlerinin tümden lağvedilmesi çağrısında bulundu, bu talep kısa süre sonra Kronstadt isyancıları tarafından yankılanacaktı.Ve birpartigörevlisi,reformlar yürürlüğe konmazsa "ikiüç ay içinde ayaklanacağız,"diye uyarıda bulundu.115 Bu nedenlerle,1921 Şubat'ınınortalarında Baltık donan masındaki gerilim açıkça patlama noktasına gelmişti. Şubat ayı sona ermeden Petrograd'ıgrev dalgasıkaplamıştı.

Petrograd'dakikarışıklıkhaberleri,1905 ve 1917'den beri"Kızıl Peter"in işçisınıfıylaihtilalcidayanışmayı gelenek haline getirmiş Kronstadt'a çok geçmeden ulaştı.Ilkbilgilerleuydurma söylentilerbirbirine karışınca denizcilerintepesiattı.Örneğin, hükü met birliklerininVasiliAdası'nda göstericilerinüzerine ateş açtığıve grev önderlerininÇeka mahzenlerinde kurşuna dizildiği, gelen söylentilerarasındaydı.116 Bu huzursuzluk ortamı içinde böylesihikâyelerinbir orman yangınıgibiyayılması yerel komiserlerialarma geçirdive Kuzmin, Petrograd Sovyetine, grevcilerhızla ezilmezse bir patlamanın kaçınılmaz olduğu uyarısında bulundu. Ne var ki,Kuzmin'in uyarısıartıkçok geçti.

Tam da aynı gün, 26

s.7 2

Şubat'ta Petropavlovsk ve Sevastopol'ün m ürettebatıacilbir toplantıdüzenledive ne olup bittiğiniöğrenmek üzere Petrograd'a bir heyet göndermeye karar verdi.Şimdi don muş Kronstadt limanında yanyana duran her ikisavaş ge misi de uzun zamandır isyancıduyguların ve faaliyetlerinmerkezi durumundaydı.Daha önce gördüğü müz gibi,191 7 Tem m uz 115

Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s. 50-52; G. P. Maimoff,The Guillotine at Work,Chicago, 1940, s.169.

116 Dan, Dva goda skitanii ,s.108; Goldman, Hayatımı Yaşarken,s. 884-885.

günlerinde Petropavlovsk, GeçiciHükü mete karşımilitan muhalefetin örneği olmuş ve takip eden aylarda, dört subayını General Kornilov'u desteklediklerimüphe m suçlamasıyla kurşuna dizmişti.Bu yüzden, kendiside aynı ge minin mürettabından olan Pavel Dibenko, anılarında,"Petropavlovsk'un ölümsüz fırtınası"117 derken durumu abartma maktadır.Sevastopol'un tarihide aşırı davranışlarladoludur,bu ge minin mürettebatıdaha geçenlerde donan mada izinlerinkısıtlanmasına karşıayağa kalkmıştı.

Kronstadt heyetiPetrograd'a vardığında fabrikalarınaskeri birliklerve subay okulu öğrencilerince sarıldığınıgördü.

Fabrikalarçalışıyordu,silâhlıKo münist müfrezeleri,denizciler yanlarına yaklaştığında sessizliğe bürünen işçilerinüzerinden gözleriniayırmıyordu. Yakında patlayacak ayaklanmanın liderlerinden biriolan Petrichenko, "insan, bunlarıfabrika değil, çarlıkzamanındaki,kürek cezasının çekildiğihapishaneler sanır," diyordu.118 28 Şubat'ta temsilciler,tanık olduklarısahnelerden öfkeye kapılmış birşekilde Kronstadt'a döndüler ve Petroravlovsk'un güvertesinde yapılan tarihitoplantıya bulgularınısundular.

Elbette raporlarıgrevcilerintaleplerinibütünüyle destekliyordu ve donan mada olduğu gibifabrikalarda da daha geniş öz-denetim çağrısında bulunuyordu. Toplantı,Kronstadt isyanının politikilkelerinibelirleyen aşağıdakiuzun önergeyi oylayarak kabul etti:

s.7 3

Ge miler m ürettebatının genel toplantısıtarafından Petrograd'dakidurumu araştırmak üzere gönderilen delegelerin raporunu dinleyen bizlerşu kararlarıaldık: 1. Bugünkü sovyetlerinişçilerinve köylülerinisteklerini ifade etmediği gerçeği gözönüne alınarak,önceliklebütün işçilerinve köylülerinajitasyon özgürlüğü ve gizlioy kullanma hakkı temelinde derhal yeni seçimlere gidilmelidir.

2. Işçilereve köylülere,anarşistlereve sol sosyalistpartilere basın ve konuşma özgürlüğü verilmelidir.

3. Işçisendikalarıve köylü örgütleriiçintoplantıözgürlüğü güvence altına alınmalıdır.

4. Işçilerin,kızılordu askerlerinin,Petrograd, Kronstadt ve Petrograd bölgesidenizcilerininPartiliolmayanlar konferansının 10 Mart 1921 tarihinden geç olma mak üzere toplanması için çağrıyapılmalıdır.

117

Dybenko, Iznedr tsarskogo flota,s.159.

S. M. Petrichenko, Pravda o Kronshtadtskikh sobytiiakh, n.p.,1921, s. 6; Petrichenko, "O prichinakh Kronshtadtskogo vosstaniia,"Zna mia Bor'by, Nos. 14-15, Aralık1925-Ocak 1926, s.6-7.

118

5. Işçive köylü hareketiylebağlantıiçindekibütün işçi, köylü,asker ve denizcimahkû mlara olduğu kadar, bütün sosyalistpartilerden politikmahkû mlara da özgürlüklerigeri verilmelidir.

6. Toplama kamplarında ve hapishanelerde tutulanların davalarınıgözden geçirmek üzere bir komisyon seçilmelidir.

7 . Hiçbirpartiye fikirlerininpropagandasında özel ayrıcalıklarverilemeyeceği ya da bu amaçla devletten mali destek sağlanamayacağı içinbütün politikbölümler ilga edilmelidir.Bunların yerine,devlet tarafından finanse edilen ve yerelplanda seçilen kültürelve eğitselkomisyonlar kurulmalıdır.

8. Bütün yol kesme m üfrezeleriderhal lağvedilmelidir.

9. Sağlığa zararlıişlerde çalışanlarhariç bütün işçilereeşit tayın verilmelidir.

10. Bütün ordu dallarındakiKo münist savaş m üfrezelerinin yanısıra,fabrika ve atölyelerde işbaşında bulunan Ko münist muhafızlarilga edilmelidir.Böyle muhafızlarya da müfrezeler, gerekligörüldüğü takdirde,askerlerce atanmalıve fabrikalarda işçilerinkararına göre belirlenmelidir.

s.7 4

11. Köylüler,işçiçalıştırmamak koşuluyla,kendi araçlarıyla topraklarınıtam bir özgürlükle işleyebilmelive hayvanlarına sahip olabilmelidir.

12. Ordunun bütün kesimlerininolduğu kadar subay okulu öğrencisiyoldaşlarımızında (kursanty) önerilerimizi onaylamalarınıbekliyoruz.

13. Basının önerilerimize en geniş yerivermesinitalep ediyoruz.

14. Seyyar birkontrolbürosu atanmalıdır.

15. Kendi emeğiyle üretim yapan zanaatkârlıkserbest bırakılmalıdır.

PETRICHENKO, FiloToplantısıBaşkanı PEREPELKIN, Sekreter119 Petropavlovsk'un bu kararı,yalnızca BaltıkDonan masındaki değil,aynı zamanda ülkenin bütün köy ve şehirlerindekiRus halk kitlelerininhuzursuzluğunu dile getiriyordu.Kendileride plep soyundan olan bahriyeliler,işçive köylü yakınlarınındertlerine derman olmak istiyorlardı.Aslında 15 maddelik karardan yalnızca biri- donan madaki politikbölümlerin lağvedilmesi - özel olarak kendi durumlarıylailgiliydi.Kararın gerikalanı, denizcilerinve halkın büyük çoğunluğunun gözünde uzun 119

Pravda o Kronshtadte,s.46-47; Berkman, The Kronstadt Rebellion, s.9-11.

zamandır geçerliliğiniyitirmiş olan Savaş Ko münizminin politikalarınıhedefliyordu.Köylüleradına taleplerileri sürülmesinde, kuşkusuz, içlerinde Petrichenko'nun da bulunduğu kararın destekçilerinden bazılarınınme mleketlerine gittiklerinde köylüleriniçinde bulunduğu kötü durumu kendi gözleriyle görmüş olmalarınınetkisiolduğu da bir gerçektir.Bu, işçi kiralamayan köylülerintopraklarını

s.7 5

özgürce işlemelerinitalep eden 11. madde açısından özellikle doğrudur. Bu madde, ürünlere zorla el konmasına son verilmesinden, hatta m uhte melen devlet çiftliklerinin tasfiyesinden başka bir anlama gelmez. Aynı şekilde,denizcilerin Petrograd fabrikalarına yaptıklarıaraştırma gezisi,programlarına işçilerinbaşlıca taleplerinikoymalarına - yol kesme müfrezelerininve silâhlıfabrika birliklerininlağvedilmesi - yol açmıştır.

Fakat Bolşevik yöneticileri,Petropavlovsk toplantısının sonuçlarıkendilerine ulaştığında böylesine alarma geçiren bu ekono mik taleplerdeğildi.Aslında yol kesme müfrezelerinin kaldırılması(Madde 8) gibibazı taleplerZinovyev ve Petrograd'dakiastlarıtarafından da savunuluyordu. Ayrıca,tam o günlerde hükü metin üzerinde çalıştığıyeni ekonomik politikanın taslağıhalkın taleplerinidikkate almakta denizcilerin programından da ileribir noktaya gitmişti.YetkilileriKronstadt hareketiniacilen bastırma çağrısında bulunmaya teşvik eden daha çok, denizcilerinpolitiktaleplerininBolşevik diktatörlüğün tam da kalbinihedef almasıdır.Işinaslına bakılırsadenizciler Sovyet hükü metinin alaşağı edilmesi talebinde bulunmadıkları gibi,Kurucu Meclis'inihyasının ya da toprak sahiplerininve orta sınıflarınpolitikhaklarınınsavunuculuğunu da yap ma mışlardı.

Denizciler,Rus toplumundaki ılımlıve m uhafazakâr unsurlardan nefret ettiklerinden onların yeniden canlandırılmasınıakıllarının köşesinden bile geçirme mişlerdi.Fakat duyurudaki bir karar "bugünkü sovyetlerinişçilerinve köylülerinistekleriniifade etmediği"- Bolşeviklerinpolitikiktidartekeline açıkça bir meydan okumaydı. Lenin ve takipçileri,sovyetlerde yeni seçim yapılması çağrısıylabağlantılıolarak bütün işçilere,köylülere ve sol politikgruplara ifade özgürlüğü talep edilmesi gibişeylere hoşgörü göstermeye hazırdeğillerdi.Gerçi Petropavlovsk'un kararındakihaklar ve özgürlüklerbizzat Lenin tarafından 1917'de cesur bir

s.76

şekilde ifade edilmiş ve Sovyet hükü meti bunlarıkendi anayasasına koymuştu. Özünde bu karar,"bütün iktidar sovyetlere" eski Leninistsloganınıakla getiren Ekim'e bir geri dönüştür.Fakat Bolşeviklerkarara farklıgözlüklerlebakıyordu: Onların devrimin tek m uhafızı,işçilerinve köylülerinmüstesna temsilcisiolduklarıiddialarınıreddeden bu karar karşı-devrimci bir manifestodan başka birşey değildive ona göre mua m ele görmek zorundaydı.

Petropavlovsk kararının kabul edilmesiyle birlikteolaylar hızlandı.Ertesigün 1 Mart'ta,Çapa Meydanında bahriyeliler, askerlerve işçilerbir kitlemitingiyaptılar.Mitinge Kronstadt'ın asker ve sivilnüfusunun dörtte birinden fazlasınıoluşturan yaklaşık15.000 kişikatıldı.Çeşitligörgü tanıklarınınbize intikal eden anlatımlarından, Ko münist olan ve olmayan kaynakların naklettiklerinden120 bu mitingin son derece canlıve ayrıntılıbir tasviriçıkmaktadır.Kürsüde durumu kurtarmak için Petrograd'dan gönderilmiş ikiüst düzey Bolşevik görevli,M. I. Kalinin ve N. N. Kuzmin bulunuyordu. Bazı kaynaklara göre Zinovyev Oranienbaum'a kadar meslektaşlarına eşliketmiş, fakat bahriyelilertarafından kötü mua m eleye maruz kalacağı 121 korkusuyla daha öteye gitme meye karar vermişti.

Tver bölgesindekibir köylü ailenin çocuğu olan Sovyet Cu mhuriyetinin başkanı Kalinin,öyle görünüyor ki,sıradan Ruslar tarafından seviliyordu.Son günlerde Petrograd'da grevcilerinsempatisini kazanan çok az sayıdakiBolşevik konuşmacıdan biriydi.Sahip olduğu popülaritenin bahriyelilerlebağ kurmaya yardımcı olacağının düşünülmüş olması muhte meldir.

s.77

Kalinin'in,m üzik ve flamalarla ve birşeref kıtasıtarafından karşılanması,olayın iyice ciddiboyutlara varmasınıönleme 120

V. Kuznetsov, Izvospominaniipolitrabotnika,Moskova, 1930, s. 67-68; Revoliutsionnaia Rossiia,1921, No. 7, s.20; G. A. Cheremshanskii, "Kronshtadtskoe vosstanie,28 fevralia-19 marta 1921," elyazması,Columbia Rusya Arşivi,Bkz. Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh, s.61; ve Kornatovskii,ed., Kronshtadtskiimiatezh, s. 71-72.

121 "Prichiny,povody, techenie iotsenka Kronshtadtskikh sobytii,"elyazması, Hoover Kütüphanesi;Quarton'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine,23 Nisan 1921, Ulusal Arşiv,861.00/8619; Novaia Russkaia Zhizn',6 Mart 1921.

şansının hâlâ olduğuna ilişkinumut vericibir işaretti.Bunun yanısıraÇapa Meydanındaki miting dostça bir havada başladı, Kronstadt Sovyetinin başkanı P. D. Vasilievmitinge de başkanlık ediyordu. Fakat Petrograd'dakiolaylarıaraştırmaya gönderilen delegelerinraporu okununca ortalıkalevlenmeye başladı.

Petropavlovsk'un kararıtoplantıya getirildiğinde ise heyecan en üst noktasına vardı.Kalinin kalktıve karara karşıkonuşmaya başladı,fakat konuşması dinleyicilertarafından süreklikesildi.

"Boş geç be Kalinchy, senin yerin nasılsa rahat.""Hadi hadi işin tıkırında.Bahse girerim cebinidoldurmuşlardır.""Biz bize neyin gerekliolduğunu biliyoruz.Karının yanına dönsen iyiedersin ihtiyar."Kalinin sesiniduyurmak içinçok çabaladı,ama sözleri ıslıkve bağırışlarlakesildi.

Donan ma Devrimci Savaş Konseyine bağlıüst düzey bir komiser olan Kuzmin de aynı mua m eleyle karşılaştı.Kalabalığın dikkatiniçekmek içinonlara,kendilerininDevrimdeki ve Iç Savaştakikahramanca mücadelelerinihatırlattı.O sırada kalabalığıniçinden bir ses yükseldi:"Kuzey Cephesinde her on kişiden birininasılkurşuna dizdirdiğiniunuttun mu? Alın götürün şu ada mı!" Bunun anlamı pek açık değil,ancak Kuzmin Iç Savaş sırasında Kuzey Cephesinde (Archangel ve Murmansk bölgesi)bir komiser olarak bulunmuş ve bazı ayaklanmalardan ya da disiplin ihlallerinden sonra Bolşevik birliklerde meydana gelen kurşuna dizme olaylarına karışmış olabilir.(Bu tür olaylaralışılmamış şeyler değildi.Böylesimeşu m olaylardan biri,bir grup Petrogradlıaskerin Volga üzerindekibir botu ele geçiripNizhni Novgorod'a doğru kaçmaya çalıştıklarısırada meydana gelmiştir; Troçki'ninemri üzerine,o sırada orada bulunan bir savaş ge misi asker kaçaklarınınyolunu kesmiş, anında kurulan askeri mahke m ede yargılanan komutan, komiser ve her on askerden biriölüm

s.78

cezasına çarptırılmıştı.122 ) Bu sözlerher ne anlama geliyor olursa olsun, Kuzmin'in yanıtıgözdağı vericiniteliktedir:"Işçiler,davaya ihanet edenleridaima kurşuna dizerlerve gelecekte de böyle yapmaya devam edeceklerdir.Benim yerimde sen olsaydın on kişiden birinideğil,beş kişiden birinikurşuna dizerdin.""Yeter be!" diye bağırdıbiri,"bizitehditede mezsin.Atın şunu dışarı!"

Dakikalarca süren yuhalar ve söz kesmeler Kuzmin'ibir süre susmak zorunda bıraktı.Ardından, konuşmak içinson birhamle yapıp,Petropavlovsk kararlarınıkarşı-devrimci bir belge diye suçlayarak,bu disiplinsizliğinve ihanetin proletaryanın de mirden yumruğuyla ezileceğinihaykırdı- bunun üzerine yuhalar 122

Bkz. Erickson, The Soviet High Co m m a nd ,s.39.

arasında kürsüden indirildi123 .

Kalinin ve Kuzmin aşağı indirilincekürsü denizcilereve askerlere kaldı.Birbiriardından çıkarak yiyecek ve yakacak yokluğundan, ürünlere zorla el konmasından, yol kesme müfrezelerinden ve Iç Savaşın sona ermesinin üzerinden aylar geçmesine rağmen hâlâ bir çözüm bulunmayan bir sürü şeyden dolayıyöneticilereyüklendiler.Sıradan vatandaşlar sürünürken komiserleriniyibeslendiklerinive yakacak sıkıntısı çekmediklerinibelirttiler.Başlıca konuşmacılararasında, başından itibaren ayaklanmanın liderliğiniyapan ve Peropavlovsk'un kıdemligörevlilerinden olan Petrichenko da bulunuyordu. Boyarlarıve eski Moskof görevlilerinihedef alan geleneksel halk efsanesiniyankılayarak Bolşevikleri,"gerçekleri halktan gizlemekle" suçladı.Bu tür halk efsaneleri,biraz ilerde göreceğimiz gibi,bu isyanın psikolojisinde derinden yer etmiş ve onun son derece primitifideolojisinde merkezi bir yer tutmuştur.

Petrichenko, Petropavlovsk (kendi imzasınıtaşıyan) kararlarını onaylanmak üzere kalabalığa sundu ve ülke çapında özgür sovyet seçimleriyapılması çağrısında bulundu.

s.7 9

Karar oya sunuldu ve Kalinin,Kuzmin ve Vasiliev'in protestolarına rağmen ezicibirçoğunlukla onaylandı.Ardından, geçerliliksüresitam da o gün dolan Kronstadt Sovyetinin yeni seçimlerinidüzenlemek içinözel bir konferans toplanmasına karar verildi.Son olarak,halka toplantınıntaleplerikonusunda bilgivermek ve durumu birincielden görmeleriiçinKronstadt'a partiliolmayan temsilcileryollamalarınıistemek üzere Petrograd'a 30 kişilikbirheyet yollanması oylandı.Derhal yola çıkan bu heyet Petrograd'a varırvarmaz tutuklandıve bir daha onlardan haber alınamadı.124 Miting dağılınca Kalinin ve Kuzmin bundan sonra ne yapacaklarınıgörüşmek üzere yerelpartimerkezine gittiler.

OlaylarıPetrograd'dakiAstoria Otelinden izleyen tanınmış anarşistEm m a Goldman'ın anlattığına göre, Kalinin 125 Kronstadt'tan aynı dostça duygularla uğurlanmıştır.

Bütün olup bitenlerden sonra buna inanmak biraz güçtür.Sovyet kaynaklarına göre, KalininAdadan ayrılmasına izinverilmeden önce bir süre Petrograd Kapısında alıkonmuş ve sonradan Finlandiya'da yapılan röportajlararacılığıylaisyancılardan öğrendiğimizigöre, denizcilerden bir çoğu Kalinin'iiçeritıkmak 123

Berkman, The Bolshevik Myth, s.294; Serge, Me m oirs of a Revolutionary, s.127.

124 Pravda o Kronshtadte, s.10.

125 Goldman, Hayatımı Yaşarken,s.885.

istemiş,ancak bunun kendi kararlarında açıklanan özgürlükçü ilkelerinihlalianlamına geleceği ilerisürülerek böyle bir 126 girişimden vazgeçilmiştir.

Her ne olursa olsun, bu tayin edici bir nokta değildir.Açıkça görülen şudur ki,Çapa Meydanında bahriyelilerinkararınınkabul edilmesiyle birlikteolaylartam bir isyana doğru hızla yol almaya başlamıştır.

Victor Serge, bu gelişmelerden, olumsuz tavırlarıve her şeyi yüzüne gözüne bulaştıran konuşmalarıyladenizcilerinöfkesine neden olan Kalininve Kuzmin'in kibirlidavranışlarınısorumlu tutmaktadır.Serge anılarında,bu ikigörevlininkızgın Kronstadtlılarıyatıştırmak

s.80

bir yana, serserive hainlere gösterilecek tavırlarsergileyip, acımasızca misillemelerletehditlere başvurmasalardı bahriyelilerinakıllarınıbaşlarına toplayabileceğini yazmaktadır.127 Bu kesinliklebir abartmadır,çünkü bu yaygınlaşama mış isyanın kışkırtıcıkonuşmalardan çok daha derin sebepleriolsa gerektir.Ayrıca denizcilerinKo münistlere saldırmak içinönceden hazırlıklıoldukları,daha ağızlarınıaçar açmaz konuşmalarınıbağırışlarlave yuhalarlakesmelerinden anlaşılmaktadır.Diğer yandan, Kalinin ve Kuzmin'in böyle parlamaya hazırbirdinleyicitopluluğu önünde daha büyük bir basiretgöstermelerigerektiğide inkâr edilemez. Hiç kuşku yok ki,onların patavatsızkonuşmalarıbahriyelilerinBolşevik görevlilerekarşıdüşmanca duygularınıgüçlendirmeye hizmet etmiştir.

Bu sırada yöneticiler,Çapa Meydanındaki mitingde Kronstadt Ko münistlerininkararlara m uhalefet etme m eleri karşısında büyük bir telaşa kapılmışlardı.Kalininve Kuzmin, protesto ederek sesleriniyükseltttiklerizaman (Vasiliev'den başka) tek birBolşeviğin onlarıdestekleme mesi şimdiden çok sayıda partiüyesinin isyan dalgasına kapıldığınıgösteriyordu.

Gerçekten de büyük çoğunluk Petropavlovsk kararılehinde oy kullanırken,birkısmı da çekimser kalmıştı.Leonard Schapiro'nun belirttiğigibibu, Kronstadt ayaklanmasınıSovyet hükü metine karşımeydana gelmiş daha önceki bütün patlamalardan ayırt eden bir özelliktir128 .

Ertesigün 2 Mart'ta,Kronstadt Sovyetinin yeni seçimini 126

Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.62; "Interv'ius chlemani Vremennogo Revoliutsionnogo Ko miteta (s matrosami "Petropavlovska" Iakovenko, Karpenko iArkhipovym)." elyazması,Hoover Library.

127 Serge, Me m oirs of a Revolutionary, s.127.

128 Schapiro,The Origin of the Co m m u nist Autocracy, s.303, Cf.George Katkov, "The Kronstadt Rising,"St.Antony's Papers, No. 6, Londra, 1959, s.28.

düzenlemek üzere bir konferans toplanması isyanın başlaması yönünde birileriadım oldu. Konferansta,her ge miden, askeri bölümlerden, fabrikalardan, sendikalardan ve bunun gibi yerlerden o sabah ya da bir gece önce aceleyle seçilmiş ikişer kişininoluşturduğu 300 delege hazırbulundu. Öyle anlaşılıyorki, bu seçim toplantılarında Ko münistlerinhakimiyet kurmalarına ve geçmişte olduğu gibikendi delegeleriniseçmelerine izin verilmemişti.Yoldaşlarına seslendiklerinde,

s.81

bir gün önce Kalinin ve Kuzmin'e yapıldığıgibi,sözlerilafatılarak kesildi.Örneğin, ana garnizondaki Bolşevik komiser topçu birliklerinde "askeriuzman" olarak görevlive hikâyemizde bolca adı geçecek olan Kozlovsky adlıeski bir Çarçıgeneral tarafından sözü kesilmeden önce bu alışılmamış uygulamaya itirazedecek zamanı ancak bulabilmişti."Senin devrin geçtiartık,"dedi Kozlovsky, "bundan sonra yapılacaklara ben karar vereceğim."

Böylesisahnelerin o sabah diğer bölümlerde de meydana gelmiş olması m uhte meldir.Partisizdelegeler çoğunluğu oluştursa da, Ko münistlerin,her şeye rağmen, delegeliklerinüçte birigibi küçümsen meyecek bir kesiminikazanmayı başardıklarıda bir 129 gerçektir.

Konferans, şehrin en tanınmış binalarından birive eskiden Deniz MühendislikOkulu olan Eğitimevi'ninbüyük konferans salonunda toplandı.Petropavlovsk savaş ge misinden silâhlı bahriyelilertoplantıya herhangi bir m üdahaleyi önlemek amacıyla binanın dışında ve iç bölümlerde nöbet tutuyordu.

Onların orada bulunuşunun varolan düzenin m uhte mel gayretkeş savunucularına gözdağı vermek içintasarlanmış olması muhte meldir.Bahriyelileringemi arkadaşı Petrichenko'nun konferansa başkanlıketmesi beklenmeyen bir şey değildi.

Göreceğimiz gibi,Petrichenko daha başlangıcından, ikihaftayı biraz aşan birsürenin ardından acı bir sonla noktalanıncaya kadar Kronstadt hareketindekiliderlikrolünü aralıksız sürdürmüştür.Ukraynalıbirköylü ailenin çocuğu olan Stepan Maksimovich Petrichenko, bir isyan liderininbütün niteliklerine haizdi.Sağlam yapılı,yakışıklı,otuz yaşlarında genç bir denizci olan Petrichenko, insanlarıpeşinden sürükleyen manyetik bir karaktere sahipti.Ukrayna aksanına rağmen, köylü kökeninden gelen basitve doğrudan,

129

Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.63. 2 Mart konferansının ayrıntılarıiçin bkz. Pravda o Kronshtadte,s.115-17; ve Revoliutsionnaia Rossia, 1921, No. 7, s.

21-22.

s.82

etkileyicibir konuşma tarzına sahipti.Deneyimlibirdenizciydi, şimdi içine girdiğitrajikolaylardan yaklaşıkon yılönce, 1912'de katılmıştıdonan maya. Bundan önce kendi me mleketinde su tesisatçısıolarak çalışmıştı.Bütün anlatılanlar,çocukluğunda yalnızca ikiyıllıkbiçimsel bir eğitim gördüğünü yalanlarcasına keskin bir zekâya sahip olduğunu göstermektedir.Ayrıca,enerjisi ve becerikliliğionu tanıyan herkes tarafından doğrulanmaktadır.130 Petrichenko'nun başkanlığında açılan konferans beş kişilik bir divan seçti.Bundan sonra yeni Sovyet seçimlerinin örgütlenmesindeki ilkelerintespitine geçilmeden önce delegeler birkaç konuşma dinlediler.Kürsüye ilkçıkanlar,bir gün önce Çapa Meydanında Petropavlovsk kararlarına karşıoy kullanan Ko münist görevliler,Kuzmin ve Vasiliev'di.Dinleyicilerininşaşkın bakışlarıarasında aynı eleştirelyolu izlediler.ÖzellikleKuzmin'in konuşması delegelerinöfkesine yol açtı.Delegelere,Polonya'yla barış görüşmelerinin henüz bir sonuca ulaşmadığınıhatırlatan Kuzmin, hükü metin otoritesindekiher türlü bölünmenin - her türlü dvoevlastieya da çifteiktidar- Mareşal Pilsudski'nin yeniden düşmanca bir tutuma girmesiniteşvik edeceği uyarısında bulundu. En küçük bir iç zaaf işaretiyakalayabilmek için,dedi,BatıgözleriniRusya'nın üzerine dikmiş bulunmaktadır.

Petrograd'dakiolaylar,diye devam etti,ciddiyetive boyutları bakımından Kronstadt'a tama men çarpıtılarak aktarılmıştır.

Petrograd'da gerçekten anlıkbir patlama meydana gelmişse de bu hızla geçip gitmişti,şimdi şehirsükûnet içindeydi.Kuzmin bir noktada, BaltıkDonan masındaki huzursuzluğa değinerek, son zamanlarda yapılan toplantılarda bahriyelilertarafından aşağılık mahlûklarmış gibidavranılan kendisigibikomiserlerintutumunu savundu. Bu sözler

s.83

dinleyicilerinhiç hoşuna gitmedi.Ancak onlarıher şeyden çok kızdıran,Kuzmin'in konuşmasınıbağlarken önceki günkü konuşmasındaki aynı zımnî tehdidisavurması oldu. "Ben sizin 130

Bkz. Volia Rossii,15 Mart 1921; Revoliutsionnaia Rossiia, 1921, No. 8, s. 6-7; New York Times,31 Mart 1921; ve Ed mon Stratton'un Petrichenko ileyaptığı röportaj,19 Mart 1921, Ulusal Arşiv,861.00/8470.

merha metinize kalmışım," diye seslendi delegelere,"eğer canınız isterse beni kurşuna bile dizebilirsiniz.Fakat sakın ola hükü mete karşıelinizikaldırmaya cüret etmeyin, Bolşeviklerkanlarınınson 131 da mlasına kadar savaşmasınıbilirler."

Kuzmin'in konuşmasındaki bu küstah ton dinleyicileri bütünüyle düşmanca bir havaya soktu. Salonun patlamaya hazır ortamında daha anlayışlıbiryaklaşım kesinlikleçok daha yararlı olurdu. O sözlerinorada hiç yeriyoktu. Üstelik,Polonya'yla henüz barışanlaşması imzalanmadığı (Ekim'den beribir ateşkes yürürlükteydive barışgörüşmeleriRiga'da sürüyordu),Fransız subaylarıtarafından bir kere daha desteklenen Polonya müdahalesitehdidinin günde mde olduğu koşullarda Petrograd özelliklegöz önündeydi ve Sovyet görevlilerininiç zorluklara ilişkinher türlü işaretinpazarlıkmasasında Polonyalıların durumunu güçlendirmesinden, hatta toptan bir savaşın yeniden başlamasına yol açmasından ödlerikopuyordu. Öte yandan, Petrograd grevlerininŞubat'ınson günlerinde zirveye ulaştıktan sonra sönüşe gittiğigerçekti.Fakat geniş çaplıayaklanmalar olduğu ve ateş açıldığısöylentileriyleayağa kalkmış denizciler,2 Mart gibi,kargaşalıklarınneredeyse tama m en yatıştığıbir tarihte şehrin "genel birayaklanmanın" eşiğinde olduğu türünden hatalı duyuruları(ertesigün basılmak üzere) hazırlamakla meşgullerdi.132 Anakarada birkitleselayaklanma olacağı görüşüyle körüklenen bu yanlışanlama, Kronstadtlılarındaha sonra oldukça pişmanlık duyacaklarıciddieylemlere girişmelerine yol açmıştır.

Kuzmin'in arkasından kürsüye çıkan işibitmiş Sovyetin başkanı Vasiliev'inkonuşmasının da Kuzmin'inkinden aşağı kalır yanı yoktu. Konuşmasınıbitirdiğizaman delegeler arasında çok sayıda Ko münist olmasına rağmen toplantıaçıktan açığa antiBolşevik

s.84

bir havaya girmişti.Denizcilerdekibu düşmanlık,Alexander Berkman'ın belirttiğigibi,doğrudan partiye karşıdeğil, örnekleriniKuzmin ve Vasiliev'inkonuşmalarında gördüğü müz bürokratlarınve komiserlerinkibrine karşıyönelmişti.Berkman, Kuzmin'in konuşmasının "ateşe benzin dökmekten" farksız olduğunu söylüyor.133 Böylece çılgına dönen delegeler,bu talihsiz görevlilerlebirlikteKronstadt Filosu komiserinide (Petropavlovsk ve Sevastopol da içlerinde olmak üzere bütün savaş ge mileriüzerinde yetkisahibiolan Korshunov adında bir 131 132 133

Pravda o Kronshtadte,s. 116.

Age ,s.47.

Berkman, The Kronstadt Rebellion, s.12-13.

Bolşevik)anında tutuklayarak salondan dışarıçıkardılar.Bu, bir gün önce Kalinin'inkısa sürelialıkonuluşundan çok daha ciddibir bariz itaatsizlikeylemi ve açıktan açığa isyana doğru giden yolda atılmış dev bir adımdı.Diğer yandan delegeler,orada hazır bulunan diğer Ko münistlerinde tutuklanması önerisini reddettilerve onlarısilâhsızlandırmakla yetindiler.Gürültülü bir azınlığınanti-Ko münist duygularınıgüçlü birşekilde ifade etmesine rağmen, büyük çoğunluk Petropavlovsk kararlarına bağlıkalmakta kararlıdavrandı,daha tomurcuk halindekibu hareketin açıklanan kararlarında Bolşeviklerde içlerinde olmak üzere bütün sol politikgrupların sesleriniduyurabilecekleri garantiedilmişti. Üç görevlinintutuklanması,bütün ciddiyetine rağmen geri alınmaz bir adım değildi.Ne var ki,çok geçmeden bu adım da geldi.Muhafızlartutuklularısalondan çıkardıktan sonra Petrichenko toplantınındüzeninisağladı.Şimdiden sağlam bir kurucu ritüelgibigörülmeye başlayan Petropavlovsk kararı yüksek sesle okundu ve bir kere daha coşkuyla onaylandı.

Bundan sonra konferans,günde min ana maddesi olan yeni Sovyet seçimine geçti.Fakat birdenbire salondan bir ses yükseldi.Bu, makinelitüfeklerlesilâhlanmış 15 kamyonluk bir Ko münist birliğintoplantıyıdağıtmak üzere yolda olduğunu yüksek sesle haykıran,Sevastopol'dan birbahriyeliydi.Haber, bir bo mba etkisiyaparak delegeler arasında telaşa

s.85

ve karışıklığaneden oldu ve bu karışıklığın,yerini,toplantının sürmesine elverecek bir sükûnete bırakması içinbir süre geçmesi gerekti.Birisi,grevcilerlebağlantıkurmak üzere Petrograd'a yeni bir heyet yollanmasınıönerdi,fakat bu öneri, gönderilen bu delegelerinde tutuklanacağı endişesiyle reddedildi.Sonra, Bolşevik saldırıihtimalininyol açtığıbulanık ortam içinde tayin edicibiradım atıldı.Konferans, yeni Sovyetin oluşturulmasınıaskıya alarak,şehrin ve garnizonun yönetimini üstlenen bir GeçiciIhtilalciKo mite kurmaya karar verdi.

Ko mitenin seçimi içinzaman dar olduğundan, Petrichenko'nun başkanlığındakibeş kişiden oluşan konferans divanı Geçici IhtilalciKo mite olarak görevlendirildi.Kronstadt hareketibu adımı atmakla bir protestoda bulunmuş olmanın boyutlarınıaştı.

134 Isyan başlamıştı.

Bu yüzden diyebilirizki,söylenti,Kronstadt'dakiolayların 134

Pravda o Kronhtadte,s. 46. Cf.Robert V. Daniels,"The Kronstadt Revoltof 1921: A Study in the Dyna mics of Revolution,"A merikan Slavic and East Eurepan Review X (Aralık1951), 244: ve John G. Wright,The Truth Abaout Kronstadt,New York,1938.

yönünü belirlemede birkere daha kritikbir roloyna mıştı.Evet, Kuzmin ve Vasiliev'indelegelerinöfkesine neden olan konuşmalarının acelecieylemlerin yolunu açtığıdoğrudur. Ancak, denizcilerierken bir aşamada GeçiciIhtilalciKo mite kurarak geri dönülmez bir isyan adımı atmaya sevkeden, Ko münistlerin toplantıya saldırmaya hazırlandıklarıdüzmece haberiydi.Bu söylentininortaya atılmasından kim sorumluydu? Petrichenko'ya göre bu, konferansıdağıtmayı kafalarına koymuş olan 135 Ko münistlerinişiydi.

Ihtimal dahilinde olmakla birlikteelde bunu doğrulayacak birdelilyoktur.Bu haberibağırarak ilân eden denizcinin ortalığıKo münistlere karşıalevlendirmek istemiş olması da muhte meldir.Nitekim, bizzat Petrichenko'nun bu söylentiye sarılıp2000 kişilikbir Ko münist silâhlıbirliğin toplantıyıdağıtmak üzere yolda olduğunu duyurması da kayda değer bir noktadır.Bu duyuru üzerine ortalıkbir kere daha karıştı 136 ve delegeler büyük birheyecan içinde salonu terketti.

s.86

Eğitimevi'nde konferans sürerken, başlarında Kronstadt Çeka'sından bir görevlininbulunduğu bir grup Ko münist kursiyerinPartiYüksek Okulu'ndan ayrıldıklarınıntespitedilmesi de malum söylentiye yol açmış olabilir.Aslına bakılırsa,bırakın toplantıya saldırmayı,onlar,anakaranın güneybatısındakibir müstahtem mevki olan Krasnaya Gorka'ya gitmek üzere Kronstadt'dan kaçıyorlardı.Önceki gün meydana gelen birdiğer olay da isyancılarınkorkusunu körüklemiş olabilir.Çapa Meydanındaki mitingten sonra bir grup sadık Bolşevik isyanı önlemek içinbiraskerieyleme girişmeyi gerçekten düşünmüştü.

Hatta,Kronstadt istihkâm mevkiikomiseriNovikov tersaneden hafiftoplar ve makinelitüfeklerbile ele geçirmişti.Fakat çok geçmeden böyle bir eylem içinyeterlidestekten yoksun olduğunu gören Novikov'un grubu adayı terketmeye karar verdi.

Karelian sahilininyakınındakiTotleben müstahkem mevkiinde Novikov'un yolu kesildi,fakat at sırtında buzlarınüstünden geçerek kaçmayı başardı.137 Bütün bunlar olup biterken isyancılarda boş durmuyorlardı.

Yeni oluşan GeçiciIhtilalciKo mite ikigün önce isyanın mayalandığıPetropavlovsk amiralge misine karargâh kurdu.

Büyük bir süratle hareket eden komite, tersaneleri,telefon santralini,yiyecek depolarını,su po mbalama istasyonunu, elektriksantrallerini,Çeka karargâhlarınıve diğer stratejik noktalarıişgaletmek üzere silâhlım üfrezeler gönderdi.Gece 135 136 137

Revoliutsionnaia Rossiia,1921, No.8, s.8.

Pravda o Kronshtadte,s.117.

Age ,s.12,48.

yarısı,herhangi bir direnişolmaksızın şehirele geçirilmişti.

Ayrıca,bütün savaş ge mileri,m üstahkem mevkilerve bataryalar IhtilalciKo mitenin otoritesinitanımıştı.Gün doğ madan çoğaltılan Petropavlovsk kararlarıkuryelerleanakaraya yollanarak Oranienbaum'da, Petrograd'da ve diğer komşu kasabalarda dağıtıldı.O akşam, Oranienbaum'daki Donan ma Hava Filosu IhtilalciKo miteyi tanıdıve buzlarınüzerinden Kronstadt'a temsilcilergönderdi.Isyan yayılmaya başlamıştı.

s.87

Ertesigün 3 Mart'ta,GeçiciIhtilalciKo mite, Izvestiia Vremennogo Revoliutsionnogo Ko miteta Marrosov, Krasnoarmeitsev iRabohikh gor Kronshtadta (Kronstadt Şehri Işçi,Asker ve BahriyelilerininGeçiciIhtilalciKo mitesi'nden Haberler)adlı,isyancılara karşıbelirleyicisaldırıdan bir gün öncesi olan 16'sına kadar aralıksızçıkan bir günlük gazete yayımlamaya başladı.Gazetenin ilkgünkü nüshasında Petrichenko, komitenin başkanı olarak Kronstadt halkından destek talep ediyor ve şöyle diyordu: "Yoldaşlarve vatandaşlar, GeçiciKo mite tek bir damla kanın dökülme mesinde kararlıdır...

GeçiciIhtilalciKo mite'nin görevi,dostça ve elbirliğiyleşehirde ve müstahkem mevkilerde organizasyonu ve yeni Sovyet seçimlerininadilbir şekilde yapılma koşullarınısağlamaktır.VE BÖYLECE YOLDAŞLAR, BÜTÜN EMEKÇI HALKIN REFAHINI GÜVENCE ALTINA ALAN YENI VE SAĞLAM BIR SOSYALIST YAPI, DÜZEN, SÜKÛNET VE SEBATKÂRLIKLA SAĞLAN MIŞ OLACAKTIR."138 Aynı gün IhtilalciKo mite özel izniolanların dışında şehre bütün girişleriyasakladı.Askerden bütün izinler kaldırıldı.Gece 11'den itibaren sokağa çıkma yasağı ilân edildi ve Zinovyev'in özel amaçlıPetrograd Savun ma Ko mitesinitaklit edercesine yerelrevtroikikuruldu.139 ArtıkKronstadt,geri dönülmez bir yola girmişti.Üç Bolşevik liderihapseden ve şehri bütünüyle kontrolaltına alan isyancılarınhükü metle bir güç dene mesine girmelerikaçınılmaz hale gelmişti.

s.88

138 139

Age ,s.46.

Age ,s.49; Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.69.

3. Kronstadt ve Rus siyasi göç m e nleri

Sovyet otoriteleri,Kronstadt'dakiolaylarınyarattığı tehlikenin başından berifarkındalardı.Rus halkıarasında büyük bir hoşnutsuzluğun olduğu koşullarda Denizcilerinayaklanması ülke çapında başlayacak muazza m bir yangının kıvılcımı olabilirdi.Muhtemel bir dış müdahale ve ciddibir tehlike altında bulunan Neva üzerindekiPetrograd'a girişyolunu tutan Kronstadt'ınbu stratejikpozisyonu endişeyiarttıran diğer unsurlardı.Tarihselparalellikleriakıllarından çıkartmayan Bolşeviklerdört yılönceki,eski başkentte meydana gelen gösteri ve grevlerleaynı zamana rastgelen ve Çarlığınyıkılmasına yol açmış olan silâhlıkuvvetlerdekiisyanlarıçok iyihatırlıyorlardı. Şimdi kendi rejimleriaynı tehlikeyle yüz yüzeydi."Kızıl Kronstadt" ve "KızılPeter" hükü mete karşıbir konu ma geçmişse ülkenin gerikalanından ne beklenirdi?

Bu yüzden, isyancılarıgözden düşürmek içinher çareye başvurulmasında şaşılacak bir şey yoktur.Kronstadt,uzun süredirdevrimci sadakatiyleün saldığından bu öyle kolay biriş değildi.1917 'de,bizzat Troçki,Kronstadt bahriyelileriniRus devriminin "onuru ve şerefi"diye nitelemişti.Fakat şimdi o, hiç tereddüt etmeden, isyancılarındört yılönceki sadık devrimciler olmadığına,bunların farklıkumaştan dokun muş yeni unsurlar olduğuna işaretediyordu. Binlerce yiğitKronstadtlınınIç Savaşta telefolduğunu ilerisüren Troçki,sağ kalanlarınçoğunun da ülkenin çeşitliyerlerine dağıldığınısöylüyordu. Böylece, en iyi unsurlarıtelefolan donan manın safları,çoğunlukla Ukrayna'dan ve batıdakisınırboylarından, devrimci mücadeleye karşıkayıtsız, hatta bazan sınıfsalve ulusalfarklılıklardan dolayıSovyet rejimine açıktan açığa düşmanca bir tutum içinde olan ham ve işlenme miş köylülerce doldurulmuştu. Ilerisürülen bir başka suçlama da yeni gelenlerinçoğunun, Mahno, Grigoriev ve diğer anti-Ko münist gerillahareketlerininçok sayıda taraftarbulduğu bölgelerden geldikleri, onların "anarşist-çeteci"düşünce tarzını kaptıkları,hatta bazılarınınbu partizan çetelerinde ya da Denikin ve Wrangel'inordularında savaştıklarıyolundaydı.140

s.89

140

Trotskii,Kak vooruzhalas'revolutsiia, III,Bölüm I,203-204; Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.40-41; Kornatovskii,Yayına hazırlayan, Kronshtadtsii miatezh,s.12-13; M. L. Lur'e,"Kronshtadtsiimiatezh 1921 goda v sovetskoii beloiliterature ipechati,"Krasnaia Letopis',1931, No.2, s.226.

1921'deki Kronstadt bahriyelilerininDevrimdeki ve Iç Savaştakiöncellerinden "sosyal ve psikolojikbakımdan farklı kumaştan" olduklarınıilerisüren Bolşevikleronlarışöyle tasvir ediyorlardı:en kötüleriniele alırsak,onlar,yozlaşmış ve ahlaksız kabadayılar,disiplinsiz,küfürbaz, ayyaş kumarbazlar;en iyilerini ele alacak olursak,"denizcikıyafetine bürünmüş köylüler", kadınlarıtavlamak içinsaçlarınıbriyantinlearkaya doğru tarayan ve düşük bellipantolon giyen taşralıbudalalardı.141 Bolşevikler, "eskitoprak" bahriyelilerinbu yeni yetmelere aşağılayıcılakaplar yakıştırdıklarınısöylüyordu: Bahriyelileringiydikleribol baçalı pantolonlardan türetilmişbir terim olan Kleshniki; sonradan görme kıro anlamında Zhorzhiki; ve hepsinden kötüsü, Iç Savaşta yer almış denizcilerionurlandırmak içinkullanılan Voen mory'un (deniz savaşçısı)gülünç bir şekilde çarpıtılmasından türetilmişIvanmory (deniz dangalağı)lakâbı.142 Bu nitelendirmeler ne ölçüde doğrudur? Iç Savaş sırasında Baltıkdonan masında gerçekten de geniş çaplıbirdeğişim olduğuna ve çok sayıda eski bahriyelininyerini,Rus köylülüğünün derinden hoşnutsuzluğunu taşıyan kırsal bölgelerden yeni tertiplerinaldığına kuşku yoktur.Resmi rakamlara göre, 1917 'de donan manın öne mli bir kısmını Petrograd bölgesinden endüstriişçilerioluştururken, 1921'e gelindiğinde denizcilerindörtte üçten fazlasınıköylü kökenli denizcileroluşturuyordu.143 Bizzat Petrichenko, daha sonraları, silâh

s.90

arkadaşlarınınçoğunun evlerine döndüklerinde köylülere söz verdikleriiçinayağa kalkan güney bölgesinden köylüler olduğunu kabul etmiştir.Ancak bu, donan manın davranış biçimlerininbu tür köklü değişikliklerle belirlendiğianlamına gelmese gerektir.Tersine,büyük ölçüde işçisınıfından gelen teknik kadrolarınyanısıra,denizcilerarasında çok sayıda asi ruhlu,disiplintanımaz ve en küçük bir kışkırtmada tepesiatıp sağa sola saldırma eğiliminde olan köylü unsurlarher zaman 141

Slepkov, Kronshtadtskiimiatezh,s.20; Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.42; Leon Trotsky,"Hue and Cry Over Kronstadt,"The New International, Nisan 1938, s.104.

142 Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.21; M. Kuz'min, Kronshtadtskii miatezh,Leningrad, 1931, s.17. Cf.Katkov, "The Kronstadt Rising,"St.Antony's Papers,No.6, s21.

143 Bkz, Pukhov'un verdiğirakamlar,Kronshtadtskiimiatezh,s.43; Petrash, MoriakiBaltiiskogo flota,s.20-21; ve A. V. Bogdanov, Moriakibaltiitsyv 1917 g., Moskow, 1955, s.15.

vardı.Aslında Kronstad'a,1905 ve 1917'de ihtilalciaşırılığın yatağı olma ünvanınıkazandıran tam da bu kırkökenli gençlerden başkası değildi.Ve bütün Iç Savaş boyunca Kronstadtlılarfazlasıylabağımsız,başına buyruk, kontrolü zor bir konu mda kalmaya deva m ettilerve hükü mete olan destekleride istikrarlıolmaktan uzaktı.Işte tam da bu nedenledirki,onların çoğu - özellikleiflah olmaz baş belâlarıve asiler- Bolşevik iktidarınmerkezinden uzak görevlere gönderildiler.Geri kalanlar da, yeni rejim ülke çapında tek partidiktatörlüğünü kurmadan önce, 1917'de kazandıklarıözgürlüğün hasretiyleyanıp tutuşuyordu.

Aslına bakılırsa,eski bahriyelilerleyeni tertiplerarasında pek fark yoktur.Her ikikesim de büyük ölçüde köylü kökenlidir; her ikiside - biriaskere alınmadan önce, diğerisılaiznine çıktıktan sonra - köylerindekiacılarıkendi gözleriyle görmüşlerdir;her ikiside merkezi hükü metin zorlayıcıyetkesini reddetme özlemi içindedir.Bu bakımdan, sonunda isyan patlak verdiğinde daha tecrübelibahriyelilerin,yıllardırgörev yapan kıdemlilerin(bazılarıBirinciDünya Savaşı öncesinden beri) liderliğialmalarıbeklenmeyen birşey değildir.Petrichenko, donan maya 1912 başlarında katılmıştırve 1918'den beri Petropavlosk'da görev

s.91

yapmaktadır.GeçiciDevrimci Ko mite'de onun başkan yardımcılığınıyapan Yakovenko adlı„eskitoprak" 1917'de barikatlarda savaşmıştır.Devrimin eski kıdemlileriolarak yaşadıklarıbüyük hayal kırıklığınıbir yana bırakın,ama pişmişlik ve deneyimlilikleri,yeni döne mdeki mavi ceketlilerinonlara isyanın ilerigelenleriolarak güven meleriiçinyeterliydi.Bu, özellikleen uyanık ve yeni tertiplerden dikkatle seçilen ve kendi inisiyatifleriyleçalışma alışkanlığıolan daha üst rütbelere geçmiş denizcilerve nitelikliteknikerler(örneğin Petrichenko bir savaş ge misinde kıdemliyazıcıydı)açısından doğrudur. Ayrıca,yoğun entellektüelve politikbir yaşama sahip olan Petrograd'ın yakınlığıonların keskin bir politikbilinçkazanmalarına katkıda bulunmuş ve büyük çoğunluğunun 1917 ve sonrasındaki devrimci faaliyetlere dahilolmasına yol açmıştır.

Kronstadtlılar,bütün istikrarsızlıkve disiplinsizliklerine rağmen ihtilalcimilitanlığınöncüsü olarak büyük saygı kazanmış ve bütün Iç Savaş boyunca ünlerine en ufak bir leke düşme miştir.1920'nin sonbaharıgibigeç bir zamanda bile Em m a Goldman, denizcilerinyiğitliğinve sarsılmaz cesaretin 144

144

Cf.D. FedotoffW hite, The Growth of the Red Army , Princeton, 1944, s.155; ve Voline,La Revolution Inconnue, s.411-12.

parlak örneği olarak bizzat Ko münistlertarafından hâlâ el üstünde tutulduklarını;7 Kasım'daki Bolşevikleriniktidara ele geçirmelerininüçüncü yıldönümü kutlamalarında onların en ön saflarda olduğunu ve Petrograd'dakiKışlıkSarayın denizciler tarafından alınmasının yeniden canlandırılmasının kalabalıklar tarafından çılgınca alkışlandığınıhatırlatır145 . O sırada kimse Kronstadt'daki"sınıfsalyozlaşmadan" söz etmiyordu.

Donan manın devrimci karakterinisulandıran,politikbakımdan gerikalmış müjikleriddiası,görüleceği gibi,büyük ölçüde, bahriyelilerarasında boy gösteren m uhalefet hareketiniizah etmek amacıyla icatedilmiş ve Petrograd donan ma merkezinde patlak veren olgunlaşma mış ayaklanmanın ardından, yani donan manın sosyal bileşiminde herhangi bir değişiklikolmadığı 1918 Ekim'igibierken bir zamanda kullanılmaya başlanmıştır.

s.92

Kronstadtlılarınbüyük çoğunlukla Rus olmayan kesimlerden geldikleri- Sovyet rejimine karşıgüçlü ulusaldüşmanlık duygularıiçinde bulunan Ukrayna, Letonya, Estonya ve Finlandiya gibiülke ve bölgelerden askere alındıklarından suçlamasınıda ele almak gerekir.Isyancıhareketin gazetesinde yayımlanan makale, duyuru, mektup, şiirve bunun gibişeylerin altındakiüç yüz, dört yüz kadar imzadaki isimlere baktığımız zaman soyadlarının- bunun kesin sonuçlar verecek bir yöntem olmadığınıkabul etmekle birlikte- ezicibir çoğunlukla Büyük Rus ismi olduğunu görüyoruz. Ukrayna, Alman, Baltıkve diğer bölgelerden isimler normal orandadır.Ancak, isyanın bu genel tabanının ötesinde, GeçiciIhtilalciKo mite'nin üyelerine baktığımız zaman çıkan manzarada belliölçüde bir farklılık olduğu göze çarpmaktadır:146 1. PETRICHENKO, Kıdemli yazıcı,Petropavlovsk savaş gemisi 2. YAKOVENKO, Telefon operatörü,Kronstadt bölgesi 3. OSOSOV, makinist,Sevastopol savaş ge misi 4. ARKHIPOV, kıdemlimakinist 5. PEREPELKIN, elektrikçi,Sevastopol savaş ge misi 6. PATRUSHEV, kıdemlielektrikçi,Petropavlovsk savaş ge misi 7 . KUPOLOV, kıdemlitıbbiyardımcı 8. VERSHININ, denizci,Sevastopol savaş gemisi 9. TUKIN, işçi,elektro-mekanik fabrikası 145

Em m a Goldman, Trotsky Protests Too Much ,Glaskow, 1938, s.7.

Pravda o Kronshtadte,s.131, 158. Üyeler hakkında ilginç yorumlarla birlikte diğer birlisteiçinbkz. "Kak nachalos'vosstanie v Kronshtadte,"MillerArşivi, Dosya. 5M, No.5.

146

10. RO M A NE NK O, tersanede bekçi 11. ORESHIN, Üçüncü IşçiOkulunda yönetici 12. VALK, bıçkıhane işçisi 13. PAVLOV, mayın fabrikasında işçi 14. BAIKOV, m üstahkem mevkilerarasıulaşım şefi 15. KILGAST, deniz altıharita uzmanı

s.93

15 komite üyesinden üçü (Petrichenko, Yakovenko ve Ro manenko) açıkça Ukrayna ismi ve diğer ikiside (Valk ve Kilgast)Alman ismi taşımaktadır.Ayrıca,Petrichenko, Yakovenko ve Kilgast komitede, başkan, başkan yardımcısıve temsilci sekreter olarak kilityerlertutmaktadırlar.Sovyet kaynaklarına göre, Petrichenko'nun ulusalduygularıo kadar güçlüdür ki, arkadaşlarıona tanınmış Ukraynalılider"Petliura"lakabını 147 takmışlardır.

Ve biz,bizzat Petrichenko'dan, Kronstadt garnizonunun "dörtte üçünün" Ukrayna doğu mlu olduğunu, bunlardan bazılarınınSovyet donan masına girmeden önce, güneyde anti-Bolşevik güçlere hizmet ettikleriniöğreniyoruz.148 Ulusal duygular yönündeki bütün bu belirtilerinisyanın kıvılcımlanmasında bellibir roloyna mış olması muhte meldir.

Fakat ne kadar büyük birroloynamış oldukları,göreceğimiz gibi, kesinlikten uzaktır.Çok daha net olan, komite üyelerininsınıf kökeni olarak aşağı sınıflardan geldikleridir.Denizcilernormalde, köylü ve işçigeçmişine sahip - büyük çoğunluğu oluşturmaktadır:Göründüğü kadarıylakomite üyelerinden dokuzu, çoğunluğu ayaklanmanın barut fıçısıolan Petropavlovsk ve Sevastopol'den olmak üzere niteliklieleman durumundadır.

Ayrıca aralarında dört işçive ikibeyaz yakalıçalışan da (birokul yöneticisive bir ulaşım görevlisi)vardır.Böylece hareketin liderliğinin,Beyazlardan farklıolarak,ezilen sınıflardan geldiği, onların anti-proleter sosyal gruplardan çıkmış çete liderleri olduklarınıispatlamaya çalışan Sovyet yetkilileriniutandıracak ölçüde net ve inkâr edilemez birbiçimde ortaya çıkmaktadır.

Ayaklanmanın başlangıcında Bolşeviklerineline düşen Sevastopollu bahriyeliVershinin'inbir "spekülatör",bir köylü kırması ya da Zhorzhik olduğu söylenmiştir.Dahası,Pavlov,eski bir hafiye,Baikov, Kronstadtlıbir mülk sahibive Tukin,bir zamanlar Petrograd'da en az altıev ve üç dükkânın sahibieski bir jandarma olarak tanıtılmıştır.

147

Krasnaia Gazeta,11 Mart 1921.

Petrichenko ve diğerlerinden General Wrangel'e,31 Mayıs 1921, Giers Arşivi, Dosya 88; Helsingfors'dakiBirleşikDevletlergörevlisinden A merikan Dış Işleri Sekreterliğine,22 Nisan 1921, Ulusal Arşiv,861.00/8628.

148

s.94

Diğer bir komite üyesi olan Kilgast'ın,Kronstadt ulaşım bölümünde hükü metin parasınızim metine geçirdiğive Bolşevik Devriminin üçüncü yıldönümünde ilân edilen genel afta serbest 149 bırakıldığırivayet edilmiştir.

GeçiciIhtilalciKo miteyi gözden düşürme çabalarıisyan sona erdikten sonra da uzun süre deva m etti.Ko mite üyelerininitibar kırıcıkarakterlerininötesinde, Sovyet yazarlarıpolitik muhalefette onların kimlerle işbirliğiyaptıklarınıda araştırdılar.

Petrichenko, ısrarlasol SR, Valk ve Ro manenko, Menşevik, Oreshin ise popülistsosyalistolarak tanıtıldı.Ko mitede gözükmeyen, ancak hareketin baş ideologu ve günlük gazetenin editörü olduğu söylenen Lamanov da birSR Maksimalistti150 . Ne yazık ki,bu yakın ilişkileridoğrulayacak ya da yalanlayacak güvenilirbilgilerortaya çıkma mıştır.Gerçi,günü müze aitSovyet kayıtlarından, Petrichenko'nun, düzenlipartikayıtlarının durdurulması üzerine,1919 yılıAğustos'una doğru başlatılan "partihaftası"nda partiye kaydolan ve bundan sonrakikayıtların yenilenmesi döne minde partiden ayrılan bir "eskiKo münist" olduğunu biliyoruz.151 Petrichenko'nun Ko münistlerlekısa süren işbirliğitipik olmayan bir durum değildir- IhtilalciKo mite'nin sekreteri Kilgast'ındurumu da aynıdır.Baltıkdonan masındaki binlerce bahriyeliaynı yolu izlemiştir.Mart 1921'de Kronstadt'dakiparti üyelerininsayısıaltıay öncesine göre yarıyarıya azalmıştır.Parti saflarınıterkedenlerden birkısmı ilkkez köylerine

s.95

gitme fırsatıbulanlardı.Petrichenko, me mleketine 1920 Nisan'ında döndü ve galiba Eylülya da Ekim'e kadar orada kalarak Bolşevik yiyecek müfrezelerinineylemlerinigörecek ve 149

Petrogradskaia Pravda,11 Mart 1921; Kornatovvskii,ed.,Kronshtadtskii miatezh,s.34; Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.77.

150 Slepkov, Kronshtadtskiimiatezh,s.33; Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskii miatezh,s. 156n; I.Vardin,Revoliutsiiaimen'shevizm, Moskova, 1925, s.140.

Beşincibölümde Lamanov ve Maximalistlerden daha geniş olarak söz edilecek.

151 Krasnaia Gazeta, 11 Mart 1921. Cf.Kornatovskii'dekiarşivde bulunan dökü man, Yayına hazırlayan.,Kronshtadtskiimiatezh,s.228.

hükü mete karşıdikkate değer bir düşmanlık tutumuna girmesine yetecek bol zamanı oldu. Daha sonra bir A merikan gazetecisine anlattığına göre, resmi maka mlar onu karşı-devrimci eylemlerde bulunduğu şüphesiyle birkaç defa tutuklamışlardı.Hatta Beyazlara katılmayı dahi dene miş, ancak eski bir Bolşevik olduğundan geriçevrilmişti.Yine de o, Kronstadt Ihtilalci Ko mitesi'ninherhangi bir politikgrupla bağı olmadığında ısrarlıdır."Bizim ayaklanma mız," der, "Bolşevik baskıyı defetmeye yönelen kendine özgü bir hareketti;halkın iradesinin bir ifadesiydi."152 Bolşevik propagandanın baş amacı,bu ayaklanmanın kitle protestosunun kendiliğinden bir patlaması olmayıp, Iç Savaştakilerinbenzeriyeni bir karşı-devrimci komplo olduğunu göstermekti.Sovyet basınına göre, bahriyeliler,Kozlovsky adlı eski birçarcıgeneral tarafından liderlikedilen "Beyaz Muhafız"larlautanmazca işbirliğiyolunu seçen saflarındaki Menşeviklerden ve SR'lerden etkilenmişlerdi."SR'lerinve Menşeviklerinarkasında,"diye yazıyordu Pravda, "şimdiden 153 dişlerinigöstermeye başlayan eski Çarcıgenerallerdir."

Ayrıca bunun, Fransız karşıistihbaratıylaRus göçmenlerinin Paris'te ayrıntılarınıbirliktedüzenledikleribir kumpasın parçasıolduğu söyleniyordu. Bunların yanısıra,KızılHaç örgütlerinin oluşturduğu ağ - UluslararasıKızılHaç, A merikan KızılHaç'ıve Finlandiya'dakiRus KızılHaç'ı-, komplocular içinbircephe görevi yapmakla suçlanıyordu. 2 Mart'ta E mek ve Savun ma Konseyi, Lenin ve Troçki'ninimzalarınıtaşıyan bir emir yayımlayarak General Kozlovsky ve müttefikleriniyasa dışıilân ettive Petropavlovsk kararlarınıbir "Kara Yüz-SR" belgesiolmakla suçladı.Petrograd'dakisıkıyönetim bütün bölgeyi kapsayacak şekilde genişletildive Zinovyev'in Savun ma Ko mitesiisyan 154 dolayısıylaolağanüstü yetkilerledonatıldı.

s.96

Bolşeviklerinsözcüleri,ayaklanmanın Paris'tekianti-Sovyet gruplarlabağlantılıolduğunun deliliolarak,olaylarbaşlamadan ikihafta önce bir Fransız gazetesinin Kronstadt'da ayaklanma başladığına ilişkinyayımladığıhaberlerigöstermişlerdir.Britanya ve A merikan basınına yaptığıbiraçıklamada Troçki,bu haberlerin,Rus göçmenleriileonların Itilafçıdestekçilerinin birliktehazırlamış olduklarıalçakça ihanet planlarınıngöstergesi 152

New York Times,31 Mart 1921; Quarton'dan A merikan Dış Işleri Sekreterliğine,9 Nisan 1921, Ulusal Arşiv,861.00/8740.

153 Pravda, 5 Mart 1921.

154 Age ,3 Mart 1921

olduğunu belirtmiştir.Troçki,onların kendilerine hedef olarak Kronstadt'ıseçmelerinin sebebi olarak da, Petrograd'a yakınlığını,batıdan geçişin kolay olmasınıve son döne mlerde güvenilmez unsurlarınBaltıkDonan masına akın etmelerini 155 göstermiştir.

Troçki'niniddiaları,8 Mart'takiOnuncu Ko münist PartiKongresinde Lenin tarafından da tekrarlandı.Lenin, ayaklanmanın arkasında "Beyaz Muhafız generallerininhiç de yabancısıolmadığımız hayaletleridurduğu" açıklamasınıyaptı.

La Matin ve L'Echo de Paris'dekihaberlerden alıntılaryaparak, "şurasıson derece açıktırki,"dedi,"bu, SR'lerinve Beyaz 156 Muhafız göçmenlerin işidir."

Bolşeviklerin,Beyaz komplo iddialarında merkezi bir rol oynayan Parisgazetelerininhaberlerininkaynaklarına ve içeriğine iyibakmak gerekir.Bu haberler kesinlikleonların dediği gibimidir? 13 Şubat tarihinde Le Matin'de,"Moskova Kronstadt'dakiIsyanlara KarşıÖnlemler Alıyor"başlığıylaçıkan haberde, Kronstadt deniz üssünde bir isyanın patlak verdiğinden ve Bolşevik resmi maka mlarının isyanın Petrograd'a yayılmasının önüne geçmek içintedbirleraldığından söz edilmektedir.14 Şubat'da Matin,ayaklanmayı,daha iyitayın talep etmek üzere Moskova'ya giden denizciheyetinin tutuklanmasına yoran ikinci bir makale

s.97

yayımlamıştır.Matin, Kronstadt'dakidurumun elan kötüye gittiğinive isyancıların"silâhlarınıPetrograd'a çevirdiklerini" belirtmektedir.Aynı gün bu hikâye, bahriyelilerindonan manın baş komiserinitutukladıklarıve birçok savaş ge misinin (tahminen bir buz kırma gemisinin yardımıyla)Petrograd'a doğru yola çıktıklarıhaberinin eklenmesiyle birlikteL'Echo de Paris'de de yer almıştır.15 Şubat'takiikincihabere göre, isyancılar Petrograd garnizonundan da büyük destek almış ve resmi maka mlar Petrograd bölgesinde geniş çaplıtutuklamalara girişmişlerdi.13 Şubat'la15 Şubat arasında benzerihaberler diğer Batıgazetelerinde de çıkmıştır.New York Times'de yayımlanan bir haberde, bahriyelilerinPetrograd'ıtama m en ele geçirdiklerive Troçki'ninkendilerinibastırmak içingönderdiği 157 askeribirlikleriyenilgiye uğrattıklarıbile yazılmıştır.

Elbette,1921 Şubat'ında Kronstadt'taya da diğer herhangi bir Baltıküssünde bunların hiçbiriolma mıştı.Bu tip uydurma söylentiler- kuşkusuz Rusya'dakigenel mayalanmanın ve böyle şeyler olmasının arzulanmasının teşvikiyle- o sırada hiç de eksik 155 156 157

Trotskii,Kak vooruzhalas'revoliutsiia, III,bölüm 1, 203-204.

Desiatyis''ezd RKP (b),s.33.

New York Times,14 Mart 1921.

değildi.Ancak Kronstadt olayında, bu tür söylentilergerçekten de ikihafta sonra olacakları(birdonan ma komiserinin tutuklanması da dahilolmak üzere) önceden haber verirgibidir.

Bazı tarihçilerbu söylentilerin,bahriyelilerin,donan manın politik yönetiminde daha geniş de mokrasi içinsesleriniyükselttikleri BaltıkDonan ması Ko münistleriIkinciKonferansının yarattığı fırtınatarafından tahrikedildiğiniilerisürmektedir.158 Ancak bu varsayım kesinliklegeçersizdir,çünkü bu düzmece haberler konferanstan (15 Şubat'ta toplandı)günlerce önce ortaya çıkmıştır.Aslında,Batı'dakibu haberlere temel teşkileden benzerihikâyeler Rus göçmen basınında daha da erken bir zamanda boy göstermiştir.Prag'da çıkan bir SR gazetesiolan Volia Rossii(Rusya'nın Özgürlüğü),12 Şubat tarihlinüshasında, "Rus BaltıkDonan masında büyük bir isyan" patlak verdiğini yazıyordu. Ve bundan ikigün önce, eski popülistlerden

s.98

Vladimir Burtsev'inçıkarttığıParisObshchee Delo (Halkın Davası),aynı haberi"Kronstadt'da BahriyeliAyaklanması" başlığıylaveriyordu. Bu belkide, onbeş gün sonra olacakları çarpıcıbir şekilde ve bütün unsurlarıylaveren bu tür haberlerin ilkiydi:haberde anlatıldığına göre, Kronstadt bahriyelileri hükü mete karşıayaklanmış,limanı ele geçirmiş ve donan ma baş komiserinitutuklamışlardı;bahriyeliler,Petrograd'a karşıaskeri bir operasyona girişmeyi planlıyorlardı;ve Petrograd resmi maka mlarışehriresmen kuşatma altına alarak geniş çaplı 159 tutuklamalara girişmişlerdi.

Bu söylentilertek bir kaynaktan çıkıyordu: meşu m biranti-Sovyet propaganda merkezi olan, Helsingfors'da üslenmiş "Russunion" haber üretme temsilciliğinden.Ne ki,söylentilerinortaya çıkışbiçimi yine de netlikten uzaktır.Donan madaki genel huzursuzluğun yanısıra, Kronstadt'tan yollanan heyetin Moskova'da tutuklanmış olması da kısmen bu söylentilereyol açmış olabilir.Bu olayıtakiben Baltıkkomutanı Raskolnikov,yoldaşlarınınserbest bırakılmaması halinde bahriyelilerinPetrograd'a ateş açacaklarıuyarısında bulunmuş, fakat hükü met uyarıyıreddettiğigibimisillemede 160 bulunup Kronstadt'ıtehditbile etmiştir.

Kronstadt IhtilalciKo mitesi,komplo suçlamalarınıgerçekle en ufak bir ilgisiolmayan, desteksizve katıksızbiriftiraolarak reddetmiş ve bunların yalnızca yetkilileriniçine battıklarıalçakça aldatmacayı gösterdiğinibelirtmiştir.Ko mite, Rusya'nın işçive 158

Bkz. Mett,La Co m m u ne de Cronstadt,s.80; ve Katkov, "The Kronstadt Rising,"St.Antony's Papers,No.6, s.55.

159 Obshchee Delo,10 Şubat 1921.

160 Age ,21 Ocak 1921.

köylülerine yaptığıbir açıklamada hükü metin iddialarına şu öfkeli yanıtıvermiştir:"Düşmanlarımız sizlerialdatmaya çalışıp, Kronstadt isyanının,Menşevikler,SR'ler,Itilafajanlarıve Çarcı generallertarafından örgütlendiğinisöylüyorlar.Liderlikrolünü Paris'everiyorlar.Saçma! Eğer isyanımız Paris'tehazırlanmışsa 161 ay da Berlin'de imal edilmiştir."

Ko mite, hareketin liderliğinin Beyaz subaylarca yürütüldüğü suçlamalarına karşıda aynı sertlikleyanıt

s.99

vermiştir:"Kronstadt'da iktidar,iftiracıMoskova radyosunun açıkladığıgibiGeneral Kozlovsky gibilerininbaşında bulunduğu Beyaz Muhafızlarındeğil,devrimci bahriyelilerin,KızılOrdu askerlerininve işçilerinelinde bulunmaktadır."Isyancılar,alaycı bir şekilde "burada yalnızca tek birgeneral bulunmaktadır,o da BaltıkDonan ması komiseriKuzmin'dirve şu anda tutukludur,"162 diye açıklama yapmışlardır.IhtilalciKo mite, ayaklanmanın halkçı karakterinigöstermek içinüyelerinintam listesiniyayımlamıştır.

Bildiğimiz gibi,yayımlanan isimler arasında, bırakın generali,tek bir subay bulunma m aktadır,hepsi de sıradan bahriyelilerve işçilerdir.Kronstadt Izvestiia'sı,Bolşeviklerinkendi saflarındaki Çarcısubayların bolluğuna imada bulunarak "işte bizim generallerimiz;Brusilov'larımız,Ka menev'lerimiz vb.,"diye 163 yazmıştır.

Bununla birlikte,General Kozlovsky diye birisivardı ve 1921 yılınınMart'ında Kronstadt'daydı.Isyanda herhangi bir rolü olmuş muydu? Alexander Nikolaevich Kozlovsky uzun ve seçkin bir askerisicilesahip,profesyonel bir subaydı.Petrograd yakınındakiKrasnoe Selo kasabasında 1861'de dünyaya gelen Kozlovsky, SuvariSubay Okulundan, Topçu Okulundan ve Imparatorluk AskeriAkade misinden mezun oldu ve BirinciDünya Savaşı sırasında topçu sınıfından Tuğgeneral rütbesine yükseldi.

Bolşevik Devriminitakiben "askeriuzman" (voenspetsy) olarak hizmet vermek zorunda bırakılan çok sayıdakieski imparatorluk subayından biriolarak Kronstadt müstahkem mevkiinde topçu komutanı olarak görevlendirildi.Mart başında olaylarpatlak verince,Bolşeviklergünah keçisiolarak derhal onu suçlama yoluna gittiler.Kozlovsky kanun dışıilân edildi,karısıve çocuklarıPetrograd'da rehin alındı.Onun komutası altında bulunan diğer üç eski Çarlıksubayının da (Burkser, Kostromitinov ve Shirmanovsky) komplonun içinde bulundukları ilân edildi.Kozlovsky'nin ilerisürdüğüne göre, o sırada 161 162 163

Pravda o Kronshtadte,s.120.

Age ,s.57,65.

Age ,s.131, 158.

Kronstadt'da kendisinden başka eski Çarlıkgenerali bulunmadığından resmi maka mlar, devrimi ezmek içingirişilmiş komploya kumanda eden Beyaz Muhafız hayalirolüne en uygun aktör olarak onu seçmişlerdi.164

s.100

Bu gerçekten doğru olabilir.Ancak, eldekimevcut deliller Kozlovsky ve meslektaşlarınınMart 1921 olaylarında kısmî bir rol oynadıklarınıgöstermektedir.Ayaklanmanın ilksaatlerinde müstahkem mevki komutanı anakaraya kaçtığında Kozlovsky onu izlemeyi reddettive topçu komutanı olarak her zamanki görevinde kaldı.GeçiciDevrimci Ko mite, birdiğer topçu uzmanı olan eski Yarbay E. N. Solovianov'u,Kozlovsky'leyakın işbirliği içinde çalışmak üzere Müstahkem Mevkiye atadı.Onların voenspetsy olan birçok meslektaşıda - özellikletopçu sınıfından - teknik alandaki tavsiye ve yardımlarından yararlanılmak üzere isyancılartarafından uygun görevlere getirildiler.Bu eski subaylar,Bolşevik rejimden hoşlanmıyorlardı.Onların tavrını, Kozlovsky tarafından 2 Mart'ta Müstahkem Mevki Ko miserine söylenen ve daha önce de alıntıolarak verdiğimiz şu sözler ifade etmektedir:"Sizinzamanınız geçti.Artıkne yapılacağına ben karar vereceğim."

Bu uzman subaylar,daha başından itibaren kendileriniisyan adına askerioperasyonlar planlama işine adadılar.Bizzat Kozlovsky'nin kabul ettiğigibi,2 Mart'ta kendisive meslektaşları IhtilalciKo mite'ye,Bolşeviklere karşıinisiyatifkazanmak için derhal saldırıyageçilmesinisalıkverdiler.165 Subaylar,derhal Oranienbaum'a (anakara üzerinde, beş mil kadar güneyde) geçerek oradaki askerimalzemeyi ele geçirmek ve yandaş ordu birlikleriylebağlantıkurmak, ardından da hükü met etkilikarşı önlemler almadan Petrograd'ınüzerine yürümek

s.101

temelinde bir plan hazırladılar.Aynı zamanda, şimdiden hissedilen yiyecek kıtlığınıönlemek içinOranienbaum'daki un 164

A. S. Pukhov, "Kronstadt vo vlastivragov revoliutsii,"Krasnia Letopis', 1931, No.1, s.23; Pravda o Kronstadte,s.14.

165 SotsialisticheskiiVestnik,5 Nisan 1921, s.5-6.

fabrikalarına bir şok saldırıdüzenleme teklifinigetirdiler.Diğer bir planda ise,elde mevcut buz kırıcısıbulunmadığından (Kronstadt'ınbüyük buzkırıcısıErmak yakıtikmaliiçin Petrograd'a gitmişti)topçu uzmanlar bahriyelilereısrarla müstahkem mevkideki ve çevredeki bataryalarda bulunan silâhlarıkullanarak,buzlar içinde sıkıştıklarından kısmen birbirlerininatışmenziliniengelleyen Petropavlovsky ve Sevastopol'u buzlardan kurtarmayı ve aynı zamanda bu buz kırma işlemiyle adanın etrafında bir nevi su hendeği oluşturarak muhte mel bir piyade işgaliniönlemeyi önerdiler.166 Gerçi,bütün faaliyetlerine rağmen bu subaylar isyan boyunca kesinlikleaskeridanışman düzeyinde kaldılar.

Ayaklanmanın başlatılmasında ve yönlendirilmesinde, onların düşüncelerinide dile getiren politikprogramın şekillendirilmesinde bir paylarıolma mıştır.Hiçbirsubay Petropavlosk kararlarınınkaleme alınmasında bulunma mış, Çapa Meydanındaki kitlemitinginde konuşma yapma mış, Eğitimevi'nde 2 Mart'ta yapılan konferansa katılmamış, Geçici Devrimci Ko mite'de görev alma mıştır.Onların rolleridaha çok, Bolşevik yönetim altında olduğu gibi,teknik tavsiyelerde bulunmakla sınırlıkalmıştır.Petrograd'da aynı hapishanede kaldıklarısırada bazı isyancılar,Fyodor Dan'a, Kozlovsky'nin yalnızca eskisigibigörevleriniyerine getirdiğinive isyanın diğer yetkililerinden de pek hazetmediğinianlatmışlardı.167 Bahriyelilerinbağımsızlıkruhunu ve subaylara karşıduydukları geleneksel nefretigöz önüne alacak olursak,Kozlovsky ve meslektaşlarınınbahriyelilerarasında herhangi bir etki sağlamalarınınimkân ihtimal dahilinde olmadığınıgörürüz.

Ayaklanma boyunca dizginlerisıkıbir şekilde elinde tutan Geçici IhtilalciKo mite, doğru ve uygun olsalarbile,uzmanların tavsiyelerinim üte madiyen reddederek onlara olan

s.102

güvensizliğiniortaya koymuştur.Subayların ısrarlarına rağmen bahriyeliler,adanın etrafındakibuzlarıkırmadıklarıgibi,savaş ge milerinibuzlardan kurtarmaya bile yanaşma mış, anakarada bir köprü başı ele geçirmeye ve Bolşevik kampta daha işin başında yaratılacak bir kargaşalıktan yararlanmaya teşebbüs etme mişlerdir.Bunların yerine onlar,atak yap maya ilişkin çabalarını,Donan ma Hava Birliğininayaklanmaya katılma kararı aldığıhaberiniduyduklarında 2-3 Mart gecesi Oranienbaum'a buzlar üzerinden bir müfreze yollamakla sınırlamışlarve bu 166

Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.83-85; Quarton'dan A merikan Dış Işleri Sekreterliğine,23 Nisan 1921, Ulusal Arşiv,861.00/8619.

167 Dan, Dva goda skitanii ,s.154.

müfreze de üsse yaklaştığında yoğun makinelitüfek ateşiyle 168 karşılaşınca geridön mek zorunda kalmıştır.

Gerçi bütün bunlara rağmen en önemli soru halen cevapsızdır:Bolşeviklerin,ayaklanmanın Paris'tekiRus göçmenleritarafından çekip çevrildiğiiddialarında herhangi bir doğruluk payı var mıdır? Bu sürgünlerin anti-Sovyet bir ayaklanma arzusuyla yanıp tutuştuklarına kuşku yoktur.Özellikle Kadetler,Oktobristlerve diğer ılımlılarıngevşek bir ittifakıyla oluşturulmuş, merkezi Paris'tebulunan ve diğer Avrupa başkentlerinde de çok sayıda şubesi bulunan Ulusal Merkez (Ya da Ulusal Birlik)olarak bilinen bir grup tarafından bu konuda çok şeyler yazılıpsöylenmiştir.Örneğin,isyan patlak vermeden on gün önce Obshchee Delo'da çıkan - Ulusal Merkezin en öne mli yayın organı -, önde gelen Kadet liderlerinden F. I.Rodichev tarafından yazılmış bir makaleyi ele alalım. "Petrograd'ıele geçirmek," diye yazıyordu Rodichev, "hiç de öyle zor birşey değildir.Zorluk,şehribeslemekte ve onu örgütlemektedir.Bir kere bu hazırlandıktan sonra eyleme geçme zamanı öyle uzak değildir.Petrograd batıya açılan sınırlarınen yakın noktasında bulunmaktadır.Bu nokta, Sovyet Rusya'da yürütülen yeniden doğuş m ücadelesinde en kolay ulaşılacak yerdir...Bunun da 169 zamanı gelmiştir."

s.103

Gerçi,o sırada, bu çeşitaçık tehditlerBolşevik liderler arasında öyle büyük endişelere yol açmıyordu. Çok daha endişe vericiolan, sürgünlerin gizliceyürüttüklerinden kuşkulanılan bilinmeyen komplolardı.Ayrıca bu endişelerde tama m en temelsizdeğildi.Bugüne kadar açıklanma mış bir kanıt Kronstadt'dakiayaklanma patlak vermeden haftalarca önce Ulusal Merkez'de böyle bir isyanın planlandığınıortaya koymaktadır.Bu kanıtınayrıntılarına girmeden önce Ulusal Merkez'ingeçmiştekifaaliyetlerine kısaca bir göz atmak gerekiyor.

"Rusya'da, Bolşeviklere karşım ücadelede şekillenmiş yeraltı örgütü" olduğunu ilân ederek şişinen Ulusal Merkez, 1918'de, Iç 170 Savaşın başlangıcında ortaya çıkmıştır.

Moskova'da, A. V. Kartashev, P. B. Struve ve diğer sabık Kadet partisiliderleri tarafından kurulan Merkez'inbaş hedefiLenin'iniktidarınıyıkmak ve yerine meşrutibirrejim kurmaktı.Merkez, kaynaklarının büyük kısmınıMoskova'ya ve Baltıkkıyılarına yoğunlaştırdı; 168

Petrichenko, Pravda o Kronshtadtskikh sobytiiakh, s.8-9.

F. Rodishchev (sik.),"V poiskakh spaseniia,"Obshchee Delo,20 Şubat 1921.

170 "Obrazovanie severo-zapadnogo Pravitel'stva,"Arkhiv russkoi revoliutsii ,I, 1922, s.295, Cf.A. S. Lukomskii,Vospo minaniia, 2 cilt,Berlin,1922, II,116.

169

örgütün Petrograd'da,Krasnaya Gorka ve Kronstadt m üstahkem mevkilerinde de şubelerivardı.Merkez, General Yudeniç'in 1919'daki,Ingilizlerinyardımı ve donan ma desteğiyle Petrograd'ı ele geçirme girişimine katılmıştır.Petrograd Ilahiyat Akade misinde kilisetarihiprofesörlüğü ve 1917'dekiGeçici Hükü mette Din IşleriBakanlığıyapmış olan Kartashev, Yudeniç'in beş kişiden oluşan PolitikKonseyinin üyesiydi;ve Sovyet kaynaklarına göre,171 Merkez'inKronstadt'dakitemsilcileri arasında bulunan Petrograd Üniversitesieski rektörü D. D. Grim m, 1921 olaylarında öne mli bir roloyna mıştır.

Yudeniç saldırısıboyunca Kronstadt,çok sayıda savaş ge misinin batmasına ya da yara almasına neden olan Ingiliz hava saldırılarınave torpillerinegöğüs gererek Bolşeviklere bağlı kalmıştı.Krasnaya Gorka ise tersine Beyazlarıntarafına geçtive aynı yolu izlemeyi reddeden Kronstadt'ıateşe tuttu.Bu noktada, muhte melen Ingilizgizliservisiylesuç ortaklığıyapan 172 Ulusal Merkez'inkatkısıaçıktır;ne var ki isyan, Petropavlovsk'un ağır bo mbardımanının ardından bir Kronstadt bahriyelive Kızılordu müfrezesitarafından yapılan saldırıylamüstahkem mevkinin alınması sonucunda ezildi.

s.104

Yudeniç yenilgisininardından Çeka tarafından tutuklanan Merkez'inbirçok taraftarıya idama ya da uzun sürelihapse mahkû m edildi.Fakat,aralarında Profesör Kartashev'inde bulunduğu Merkez'inçok sayıda lideriülkeden kaçmayı başardı ve Paris'teyeni bir merkez kurarak derhal örgütün yeniden inşasına girişti.1920'nin sonunda Ulusal Merkez, Londra, Berlin, Helsingfors (Profesör Grim m burada baş temsilciydi)ve Beyaz göçmenlerin yoğun olduğu diğer merkezlerde örgütlenmekle övünüyordu. Kartashev, Struve ve Rodichev'inyanısıra,Merkezin liderliğinde,V. D. Nabokov ve A. I.Guchkov gibiönde gelen Kadet ve Oktobristliderler,keza Obshchee Delo'nun editörü V. L. Burtsev gibisağ kanat popülistlerde yer alıyordu.Gerçi,Pavel Miliukov ve M. M. Vinaver gibi,Müttefikleryardım etse bile Rusya'nın bir silâhlıişgalyoluyla kurtulacağına olan umutları sona eren en seçkin liberallerbu örgüte katılmayı 171

A. S. Pukhov, Baltiiskiiflotna zashchite Petrograda (1919 g.), Moskova, 1968, s.65-66.

172 Age ,s.68-74; IzvestiiaVTsIK, 18 Haziran 1921. Aynı zamanda bkz, Louis Fischer,The Soviets in W orld Affairs, 2 cilt,Princeton, 1951, I,206. Bu sırada Rusya'da birIngilizajanıolarak bulunan ve Sovyetlertarafından bu işlere karışmakla suçlanan Paul Dukes, herhangi bir kişiselkatkıyıve Ingiltere'nin Ulusal Merkez'lebağlantısınıreddetmektedir.Bkz, kendi kitabı,Red Dusk and the Morrow ,New York,1922, s.223; ve The Story of "ST "25," Londra, 1938, s.314.

reddetmişlerdi.

1920 sonlarında Ulusal Merkez Avrupa çapında birUlusal Kongre hazırlamak içinkendine öne mli ölçüde çekidüzen verdi.

Sonunda kongre, Paris'te1921 Haziran'ında 173

s.105

toplanarak, Profesör Kartashev başkanlığındaki,hedefi"Rusya'yı Ko münist kölelikten kurtarmak olan" Rus Ulusal Ko mitesini seçti.174 Elbette bu, 1918 yılında kurulduğu andan itibaren Ulusal Merkez'inhedefiolmuştu, ama Beyaz generallerde - Yudeniç, Kolçak, Denikin,Wrangel - o zamandan beribirbiriardından yenilipgitmişlerdi.Gerçi Wrangel,emrindeki Rus Ordusunun büyük kısmınısilâhlarıylabirlikteRusya dışına çıkartmayı başardı.Askerlerinin70 ya da 80 biniKostantinopolis(Istanbul, çn.),Gelibolu ve Limni'de enterne edilirken,daha büyük sayıda binlerceside kendi askerirütbe ve disiplinlerinikoruyarak Sırbistan ve Bulgaristan'da üslendi.Wrangel,güçlerini,Ağustos 1920'de Güney Rusya'da fiilenkurulan hükü metinitanıyan Fransa'nın (bu şerefiona bahşeden tek ülkeydi)koruması altında yerleştirdi.Wrangel'inkaçışınıgerçekleştiren birdeniz zırhlısı, çok sayıda destroyer ve içinde 5.000 kadar mürettebat bulunan Karadeniz Donan masından bir düzine geminin oluşturduğu donan ma gücü Tunus'un Bizerte limanında enterne edildi.Kasım 1920'de Paris,Wrangel'inm üteveffa hükü metinitanıma kararını gerialdı,ancak, bir yandan ona kuvvetlerinidağıtması noktasında ısrarederken, bir yandan da "insanitemelde" askeri 175 birliklerinibeslemeye devam etti.

Fakat Fransız hükü metinin askeribirliklerindağıtılmasıyönündeki çabalarısonuç vermedi.

1921 Mart'ında,Kronstadt isyanısırasında,Kostantinopol'deki Britanya maslahatgüzarı,"Rusya dışındakitek anti-Bolşevik güç olan ordusuna, ülkesinde şu anda meydana gelen olaylardan dolayıiyiden iyiye ihtiyaç duyulacağınıiddia eden General Wrangel'ingüçlerinidağıtması yönündeki her türlü öneriye şiddetle karşıçıkması beklenebilir,"diye yazıyordu.176

s.106 173

P. n. Miliukov,Russia Today and To morrow , New York,1922, s.125-126.

Obshchee Delo,6 Haziran 1921.

175 P. N. Wrangel,The Me m oirs of General Wrangel,Londra, 1930, s.338-39.

176 SirH. Ru m bold'dan Lord Curzon'a,17 Mart 1921, Great Britain,Docu ments on BritishForeign Policy,1919-1939 , BirinciDizi,XII,838.

174

Ulusal Merkez'infaaliyetlerine dönecek olursak,bu örgütün arşivlerinde "Kronstadt'da bir Isyan Örgütleme Sorunu Üzerine Notlar"başlıklıve "Çok Gizli"da mgasınıtaşıyan, imzasız,el yazması bir m uhtıra bulunmaktadır.177 "1921" tarihlim uhtıra, Kronstadt'da beklenen bir ayaklanmanın geleceğe yönelik ayrıntılarınıtartışmaktadır.Muhtıranın içeriğinin incelenmesinden, bunun, Viborg ya da Helsingfors'da üslenmiş bir Ulusal Merkez ajanıtarafından 1921 yılınınOcak'ında ya da Şubat'ıbaşlarında yazıldığıaçıkça ortaya çıkmaktadır.Denizci ayaklanmasının "önümüzdeki bahar" patlak vereceği kehanetinde bulunan ajan, Bolşeviklere karşıhuzursuzluğun "çok sayıda ve kuşku götürmez işaretleri"olduğunu kaydettikten sonra, eğer "küçük bir grup çabuk ve kararlıbir eylemle Kronstadt'da iktidarıalacak olursa,"donan manın ve garnizonun da gecikmeden onlarıizleyeceğinibelirtmektedir."Denizciler arasında,"diye eklemektedir,"en enerjikeylemlere geçmeye hazırböyle bir grup şimdiden oluşmuş bulunmaktadır."Ve eğer dış destek sağlanabilirse"ayaklanmanın tam bir başarı sağlaması işten bile değildir,"diye bağlamaktadır.

Metnin yazarı,Kronstadt'dakidurum üzerine son derece malumat sahibidir.Üslerin istihkamlarıhakkında ayrıntılıbilgiye dayanan tahlilleryer alan m uhtırada, Krosnaya Gorka'dan açılacak topçu bo mbardımanı tehlikesidikkate alınmakta, fakat bunun isyana büyük bir tehditoluşturmayacağı belirtilmektedir.

Muhtıra ayrıca,isyanın sağlıklıgelişebilmesiiçinisyancılara yiyecek temini hazırlıklarına ihtiyaç olduğunu vurgulamaktadır.

Yazar,bu noktanın üzerinde özellikledurmaktadır.Ajan, Fransızlarınyardımıyla,yiyecekler Kronstadt'a doğru harekete geçmek içinBaltık'da hazırbekleyecek gemilere yerleştirilmelidir,diye yazmakta ve General Wrangel'inRus Ordusu, bir Fransız deniz müfrezesinin ve Bizerte'dekiKaradeniz Donan ma birliklerinindesteğiyle biraskerigüç olarak seferber edilmelidir,diye deva m etmektedir.(Muhtıra bir ön tahminde bulunarak, ayaklanmanın baharda buzlarınerimesine kadar başlamayacağını,buzlar eriyip Kronstadt karadan gelecek bir işgaltehdidinden azade olduğu, gerekliyiyecek tedariki sağlandığıve Wrangel'ingüçlerieyleme geçmeye hazırolduğu zaman başlayacağınıbelirtmektedir.)

s.107

177

"Dokladnaia zapiska po voprosu ob organizatsiivosstaniiav Kronshtadte,"el yazması,Columbia Rusya Arşivi.Metnin Ingilizceden Türkçeye çevrilmiş tam metni içinbkz, Ek A.

Rus ordusunun varmasıyla birlikte,diye devam ediyor Muhtıra,Kronstadt'dakibütün yetke derhal bu ordunun kumandanının eline geçecektir.Sonra bu müstahkem mevki, "Rusya'dakiSovyet iktidarınıalaşağı etmek" için"ele geçirilemez bir üs" görevi yapacaktır.Gerçi operasyonun başarısıFransa'nın para, yiyecek, donan ma desteği vermesine bağlıydı.Aksi takdirde,ayaklanma bundan öncekilerleaynı sonuca varacak ve kötü bir başarısızlığauğrayacaktı.Muhtıra,eğer Fransız hükü meti kabul edecek olursa,"isyanıörgütleyen temsilcilerle konu üzerinde daha ayrıntılıanlaşmalara gidebilecek,ayaklanma planının ayrıntılarınıve sonrakieylemlerigörüşecek ve aynı zamanda ayaklanmanın finansmanı ve organizasyonu için gereken fonla ilgilidaha tam bilgialacak" birisinintayin edilmesinin arzu edilirolacağınıbelirterek bağlamaktadır.

Yazarın kimliğibilinmemekle birlikte,onun, Viborg'da bir Rus sürgünü olan Profesör G. F. Tseidlerolduğuna ilişkinişaretler vardır.Bolşevik Devrimine kadar Rus KızılHaçı'nın müdürü olan Tseidler,Finlandiya'ya sığındıktan sonra bu ülkedeki Rus Kızıl Haç şubesinin başı oldu. O, Petrograd Üniversitesi'nden eski meslektaşıolan ve o sırada Helsingfors'da Ulusal Merkez'inbaş temsilcisi(Tseidler'lede bağlantılı)ve General Wrangel'in Finlandiya'dakiresmi görevlisiolarak çalışan David Grim m'le yakın teşrik-imesaideydi.Bir KızılHaç görevlisiolarak Tseidler, GizliBelgede merkezi biryer işgaleden, Kronstadt'a ve Petrograd'a yiyecek tedarikisorunuyla özel olarak ilgilidir. Örneğin,1920 Ekim'inde Petrograd'dakiyiyecek kriziüzerine A merikan KızılHaç'ının Paris'tekimerkezine bir rapor 178 göndermiştir.

s.108

Daha öne mlisi,birkaç ay sonra, onun tarafından Paris'tekiUlusal Merkez'e çekilmiş telgraftır:"Durum, raporumda sözünü ettiğim gerekliyiyecek tedarikisorunu üzerinde acilolarak karar verilmesinigerektirmektedir.Gerçek faaliyether an patlak 179 verebilir."

Telgraftakitarih "28/ /1921"dir.Ne yazık ki,ay belirtilmemiştir,ancak Şubat olması son derece muhte meldir, Şubat'ın28'i,Petrograd grevlerininzirve noktasına ulaştığıve Petropavlosk kararlarınınKronstadt'da kabul edildiğigündür.

Telgrafınaltındakiel yazısıylayazılmış "Tama m" kaydının yanında Ulusal Merkez'de askeriuzman olarak görev yapan eski Çarcıgeneral G. L. Vladimirov'un imzası bulunmaktadır.

Tseidler'in,"raporda sözü edilen gerekliyiyecek tedariki"derken, 178 179

New York Tribune,7 Ekim 1921.

Columbia Rusya Arşivi.

yukarda açıklanan GizliMuhtıraya atıftabulunduğu açıktır.

Tseidler'inmetnin yazarıolduğuna ilişkinbir başka delilde, BolşeviklerinKronstadt'ıyeniden ele geçirmelerinden kısa bir süre sonra, 5 Nisan 1921'de Viborg'da,göçmen hareketinin isyancılara gerekliteçhizatısağlamadaki başarısızlığından yanıp yakınan ve yeni bir patlama halinde Petrograd'a yiyecek temini konusunda yeni birplan sunan bir broşür yayımlamasıdır.180 Göreceğimiz gibi,Mart isyanısırasında Tseidler'infelaketi önlemek içinisyancılara yiyecek temin etme yönündeki çabaları eksiksizdi.

GizliMuhtıra biryana, Ulusal Merkez'in1921'in ilk haftalarında dikkatiniKronstadt'a çevirdiğine ilişkinbaşka belirtilervardır.Örneğin, Ulusal Merkez'leyakın bağlara sahip bir göçmen gazetecilerörgütü olan Russunion temsilciliğininortaya sürdüğü, Şubat'da denizciler

s.109

arasında isyan çıktığıyolundaki uydurma gazete haberlerikayda değer. Merkez'inönde gelen isimlerinden ve söylentilerinilk olarak yayımlandığıUlusal Merkez'inyayın organı Obshchee Delo'nun yönetmeni Vladimir Burtsev aynı zamanda Russunion temsilciliğininbaşlarından biriydive Obshchee Delo Paris'teki merkezin şubesi olarak çalışıyordu.181 Bu söylentilerin,yakında bir isyanın patlak vermesinibüyük birarzuyla bekleyen sürgünlerin ateşlimuhayyilesininürünü olduğu da düşünülebilir.

Bolşevik yanlısıolduğundan zaman zaman eleştirellikten uzaklaşsa da, bu konularda geniş bilgisahibi,IşçiPartilisol bir gazete olan Daily Herald gerçibu fikirde değildir.Herald'ın dünya haberlerim uhabiri, Matin ve diğer gazetelerin Müttefiklerinkışkırtmasıyla Beyaz sürgünler tarafından hazırlanan karşı-devrimci bir komplonun varlığından haberdar olduklarıiçinKronstadt'da "olacağına kesin gözüyle baktıkları" bu haberleriyayımladıklarınıyazmaktadır.182 Bu iddia kuşku götürse de, Ulusal Merkez'inFransa'yıen azından Baltık'taki planlarından haberdar ettiğinive bu faaliyetlere deva m etmek içinyardımınıistediğiniortaya koyan GizliBelgenin ışığında hiç 180

G. Tseidler,O snabzheniiPeterburga, Viborg,1921. Gerçi,"L.G." baş harflerinikullanan başka bir yazarın metnin yazarıolması,az da olsa,ihtimal dahilindedir.Isyan sırasında,Kartashev ve Grim m'in arkadaşlarıtarafından Helsingfors'da yayınlanan birgazetede çıkan "L.G." imzalıbir makale, Gizli Muhtırayla öne mli benzerliklerarzetmektedir.Bkz, L. G., "Boesposobnost' Kronshtadta,"Novaia Russkaia Zhizn',15 ve 17 Mart 1921.

181 Aynı zamanda, Profesör Kartashev'in başkanlığındakiRus Ulusal Ko mitesi'nin,1921 yazındaki ilktoplantısınıburada yaptığıda kaydedilmelidir.

Bkz. Obshchee Delo'da,23 Haziran 1921'de yayımlanan duyuru.

182 Daily Herald,7 Mart 1921.

de ihtimal dışıgörünme m ektedir.183 Her neyse, Kronstadt'da beklenen isyanıdesteklemek üzere Ulusal Merkez'de harılharılplanlar yapıldığına ilişkinbir kuşku söz konusu değildir.Ve GizliMuhtıraya göre, Merkez'inBaltık ajanlarıkendileriniyardımcı bir rollesınırlama tutumu içinde olmayacaklardı;tersine,onların hedefi"isyanın hazırlanmasında ve yönlendirilmesinde" Fransız Yüksek Ku mandanlığıileişbirliğini sağladıktan sonra mü m kün olan en erken zamanda isyancılarla aktifişbirliğine girmek olacaktı.Sonuç olarak,Merkez'in ayaklanmadan kendi amaçlarıiçinyararlanma niyetinde olduğu tartışma götürmez.

s.110

Acaba, isyana girişen bahriyelilerlegerçekten önceden kurulmuş bağlantılarvar mıydı? 1921'in ilkhaftalarında yazılmış olan GizliMuhtırada yazar,"şu anda isyanın enerjik örgütleyicilerinden oluşan sıkıbağlara sahip bir grubun varlığından" söz etmekte ve "Kronstadt'dan alınan" bu bilginin muhte melen Merkez'e dost kaynaklardan geldiğini belirtmektedir.Sözde isyancılardan oluşan örgütlü bir grubun önceden ortaya çıkmış olması,denizcilerarasındakihoşnutsuzluk aylardırgeliştiğiiçinhiç de ihtimal dışıdeğildir,hatta çok muhte meldir.Ve eğer varsa bir isyan örgütünün, GeçiciIhtilalci Ko mitenin gelecektekiüyelerinibarındırması da olanak dahilindedir.Petrichenko'nun daha ayaklanmanın ilkanlarından başlayarak hakim bir role sahip olması - Petropavlovsk kararlarındakiimzası,Çapa Meydanında konuşması,2 Mart konferansında ve bu konferanstan çıkan IhtilalciKo mitede başkanlıkyap ması - onun isyan patlamadan önceki faaliyetleri hakkındaki spekülasyonlarıgüçlendirmektedir.Ayrıca,diğer bir komite üyesi tarafından ilerisürülen,komitenin kurulmasından bir gün önce 1 Mart günü Kalinin'intutuklanmasının "biz"adına iptaledilmesi iddiasıda vardır.184 Bu durumda, Petrichenko ve arkadaşlarınınGizliMuhtıra'nın umutlarınıbağladığı"sıkıbağlara sahip grup"u oluşturmuş ve hatta Ocak ya da Şubat 1921'de Ulusal Merkez'inajanlarıyla 183

Daily Herald'ınRiga m uhabirine göre, Kronstadt'da bir isyan çıkarmaya ilişkinBeyaz planları,Ocak 1921 gibibir zamanda he m Ingilizlere,he m de Fransızlara,tanınmış SR Boris Savinkov tarafından iletiliyordu:Age , 18 Mart 1921.

184 "Interv'ius chlenami Vremennogo Revoliutsionnogo Ko miteta,"elyazması, Hoover Kütüphanesi.Cf.Kronstadt'dan yollanan 21 Şubat 1921 tarihliesrarengiz birmektupta, mektubun yazarıkendisinin ve arkadaşlarının"isyan katılımcıları" olduğunu belirttikten sonra yoldaşlarıylabirlikteBolşevikleralaşağı edilene kadar savaşacaklarınıbelirtmektedir:Baron Rozen'den M. N. Giers'e,12 Mart 1921, MillerArşivi,Dosya. 5M, No5.

bağlantıkurmuş olmalarıakla yakındır.IhtilalciKo mite'nin - daha sonra inceleneceği gibi- , isyanın bastırılmasından ve komite üyelerininbazılarıFinlandiya'ya sığındıktan sonra Merkez'lebir anlaşma içine girdiğiinkâr edilemeyecek kadar açıktırve

s.111

bunun eski ilişkinindevamı olması ihtimaliyabana atılamaz. Yine de, dikkatlibir araştırma sonucunda böylesibir düşünceyi destekleyecek delilleryoktur ortada. GizliMuhtıranın pratiğe geçirildiğine ya da ayaklanmadan önce göçmen hareketiyle bahriyelilerarasında bağlantıolduğuna ilişkinherhangi bir delil gün ışığına çıkmış değildir.Tersine,ayaklanma kendiliğindenliğin da mgasınıtaşımaktadırve bir grup kararlıliderinön plana çıkması hiç de karşıbirargüman oluşturmaz. En ilkelolanlarıda dahilher ayaklanma, hoşnutsuzluğu eyleme dönüştüren, örgütleyen ve yönlendiren "ajitatörlere"ve "elebaşlarına" sahiptir.Kronstadt olayında, isyancılarıntavrında ileriye dönük hazırlıklaraherhangi bir özen göze çarpma m aktadır.Önceden hazırlanan plana göre, bahriyelilerinbuzlar eriyinceye kadar birkaç hafta beklemeleri,böylece bir piyade saldırısıtehlikesinin ortadan kaldırılması,aynı zamanda ikisavaş gemisinin harekete geçmek üzere buzlardan kurtulması ve batıdan gelecek yardım içinyolun açılmış olması gerekiyordu. Ayrıca isyancılar,enikonu düşmanca birtutum içine girmiş olan Kalinin'inPetrograd'a dön mesine izinvermişlerdi.Dahası,Oranienbaum'a buzlar üzerinde küçük bir birlikyollamanın dışında herhangi bir saldırı girişiminde bulunma mışlardı.Çok sayıda komünistin harekette yer alması da öne mli bir noktadır.En azından başlangıçta, Kronstadtlılarkendileriniihtilalcikomplocular olarak değil,sosyal ve politikreformlar içinbir baskı grubu olarak görmüşlerdi.

George Katkov'un da belirttiğigibi,buna Petrograd'dakiyetkililer de inanıyorlardı,aksi takdirde ne Kalinin ve Kuzmin'i1 Mart'ta Kronstadt'a gönderirlerdi,ne de Kronstadt Sovyeti'ninBolşevik başkanı VasilievPetropavlosk kararlarınınoylamaya konduğu Çapa Meydanındaki mitinge başkanlıkederdi.185

s.112

185

Katkov, "The Kronstadt Rising,"St.Antony's Papers,No.6, s.27. Cf.Daniels, "The Kronstadt Revolt,"A merican Slavic and East European Review,x, 246-47.

Bahriyelilerinisyan bayraklarınıyükseltmek içindışardan teşvik edilmeye ihtiyaçlarıyoktu. Dertleriaylardırbirikmişti: Yiyecek ve yakacak yetersizliği,ekmek somunlarının azaltılması, donan madaki bürokratikyönetim, Bolşeviklerinülke içindeki baskılarına ilişkinhaberler.Daha önce de gördüğü müz gibi,en az 5.000 Baltıkdenizcisirejimin politikalarına duyduklarıtepkiyle Ko münist partiden istifaetmişti.Askerden kaçma ve ordudan izinsizayrılma olaylarıiyice artmıştı.Sıla iznine çıkan denizciler yiyeceklere nasılel konduğunu kendi gözleriylegörmüş ve her yerde hazırve nazıryol kesme m üfrezelerininarama ve yakalama işlemlerine bizzat maruz kalmışlardı.Bu yüzden, 1921 Şubat'ında Kronstadt bir isyan içiniyice olgunlaşmıştı.Orada bir isyanın başlaması,göçmen komplocularınınve yabancı istihbarat ajanlarınınçevirdiğibir dolap değil,ülkeyibaştan başa saran köylü ayaklanmalarıdalgasının ve yanıbaşındakiPetrograd'da işçilerinçektiğiacılarınürünüydü. Ve isyanın gösterdiğigibi,o, 1905'den Iç Savaşa kadar Çarcıve Bolşevik rejimin benzeri merkezi hükü metlere karşıdaha önce patlak veren örneklerin yolunu izlemiştir.Yiyeceklere el konmasına ve politik komiserlerinyukardan atanmasına karşıprotestosuyla,"özgür sovyetler"ve "komiserokrasiye son" sloganlarıylave Sol SR'lerin, Maksimalistlerin,anarşistlerinve aşırıradikalçizgidekipartisiz isyancılarınön planda rolalmalarıyla,Kronstadt'ıhaber veren Mart 1921'in halefiOcak 1918 Petrograd deniz üssündeki ayaklanma özellikledikkat çekicidir.

Gerek isyan sırasında,gerek daha sonra sürgündeyken bizzat Kronstadtlılar,hükü met tarafından ilerisürülen,içerde ve yurt dışında karşı-devrimci gruplarlaişbirliğiyaptıkları suçlamasını,özellikleeski düzeni yeniden kurmaya çalıştıklarını şiddetle reddediyorlardı."Biz bütün emekçileriniktidarının savunucularıyız,"diyordu isyancıIzvestiia"ve her türlü tek partinintiranca yetkesine karşıyız."186 Ihtilallerininbaşından sonuna kadar tama m en

s.113

kendiliğinden olduğunda ısrarediyorlardı.Patlamadan önce aralarında ajitatörlerinbir faaliyetiolma mış, saflarında antiBolşevik yayınlardağıtılmamış, hiçbirşekilde yabancı parasıya da yardımı alma mışlardı.Son Bolşevik saldırısından sonra sağ kalıp Finlandiya'ya kaçanların ifadesiböyledir.187 186

Pravda o Kronshtadte,s.120.

Quarton'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine,23 Nisan 1921, Ulusal Arşiv, 861.00/9619. Cf."Interv'ius chelenami Vremennogo Revoliutsionnogo Ko miteta,"Hoover Kütüphanesi.

187

Bizzat Petrichenko'nun sürgündeki sözleriözellikleilgi çekicidir.1925'de yazdığıbir makalesinde, devrim muhafızlarının ta kendisiolan biz Kronstadt bahriyelilerininkarşı-devrimcilerle hiçbirilişkisiyoktur,diye açıklıyordu.Iç Savaş sırasında,Rusya'yı ve Petrograd'ıBeyazlara karşısavunurken sarsılmaz bir cesaretle savaştıkve 1921 Mart'ında da davaya olan fedakârca bağlılığımızda hiç bir değişme olma mıştır.Dış dünyayla bağlantılarımızınkesildiğikoşullarda istesek bile hiçbirdış yardım alamazdık.Dışardaki grupların temsilcileriolarak hareket etmiş değiliz:Ne kapitalistlerin,ne Menşeviklerin,ne de SR'lerin.

Isyanımız,Bolşevik baskıyıortadan kaldırmaya yönelik kendiliğinden bir harekettir.Önceden kararlaştırılmışbir eylem planımız yoktu, tersine yolumuz koşullartarafından belirlenmiştir.Başkalarınınbir isyan içinbazı planlar yapmış olması m ü m k ündür - böyle koşullarda bu tür şeylerinolması da normaldir.Fakat GeçiciIhtilalciKo mite kesinlikleböyle birşey yapma mıştır.Ayaklanma boyunca inisiyatifdaima bizim elimizde olmuştur.Ve bazı sağcı unsurlarınayaklanma mızdan yararlanmaya çalıştığınıduyduğu muz zaman taraftarlarımızı 188 "Baylar ve Yoldaşlar"başlıklımakaleyle derhal uyarmışızdır.

Sözü edilen makale, isyancıIzvestiia'da,6 Mart tarihinde çıkmış bir başyazıdır.Bu başyazıda şöyle deniyordu:

s.114

Siz yoldaşlar,şimdi,Ko münist diktatörlük üzerinde kazandığınızbüyük ve kansız zaferikutluyorsunuz, fakat düşmanlarınızda sizinlebirliktebu kutlamaya katılıyor.Aslında sizinsevincinize yol açan saiklerleonlarınkibirbirinintama m en zıddıdır.Size ilham veren yakıcıistek sovyetleringerçek iktidarınıyeniden kurmak, size ilham veren soylu umut işçilerin emeğinin özgürleşmesi ve köylülerintopraklarınıtasarrufetme hakkına sahip olmasıyken, onlara ilham veren Çarın kamçısının ve generallerinayrıcalıklarınıngerigetirilmesiumududur. Sizin çıkarlarınızfarklıdırve bu yüzden onlar sizlerinyoldaşınız değildir.Sizler,Ko münist düzeni barışçıyeniden inşa ve yaratıcı çalışma içinalaşağı etmek istiyorsunuz; onlar ise,işçive köylüleriköleleştirmek içinistiyorlarbunu. Sizlerözgürlük istiyorsunuz; onlar ise,siziyeniden prangaya vurmak. Dikkatli olun. Kurtlarınkuzu kılığına bürünüp sıratköprüsünden geçmesine izinvermeyin.189 GizliMuhtıraya rağmen Rus göçmenlerinin isyanıörgütleyip 188

Petrichenko, "O prichinakh Kronshtadtskogo vosstaniia,"Zna mia Bor'by, Aralık1925-Ocak 1926, s.4-8.

189 Pravda o Kronshtadte, s.61.

etkilemediğinikabul etsek bile,bir kere patlak verdikten sonra ona ilgisizkalmadıklarıaçıktır.Elbette,isyancılarınhedefleri onlarınkinden epeyce uzaktı:Bahriyelileryalnızca işçive köylülerintemsiledildiğibir özgür sovyet sistemi istiyordu; Kurucu Meclisinrestorasyonunu planlamalarısöz konusu olmadığıgibi,mülksüzleştirilmişve dışlanmış bir azınlıkolan toprak sahiplerine ve burjuvaziye herhangi birözgürlük ya da politikhak talepleride yoktu. Buna rağmen isyan sürgünler arasında yeni bir umut uyandırmaktan gerikalmadı.Talihsiz GeçiciHükü metin başbakanı Alexander Kerensky'e göre bu isyan 190 Bolşevizmin yakında çökeceğinin habercisiydi.

Aynı şekilde, silâhlıdış m üdahalenin başarısından umudunu tama m en kesmiş olan Kadet lideriMiliukov da, ayaklanmayı yenilmez özgürlük hareketinin,Rus halk kitleleritarafından başlatılmasıolarak selâmlıyordu. New York Times'ın

s.115

Parismuhabiriyleyaptığıgörüşmede Lenin rejiminin günlerinin sayılıolduğuna ilişkiniyimserliğinidile getiren Miliukov A merikan hükü metinden askeribirlikve silâh talebinde bulunmayıp, isyancılara yiyecek göndermesiniistiyordu.Gerçi,mesai arkadaşı Vinaver onun kadar iyimser değildi."Bu kendine özgü hareketin başarışansı olduğunu söylemek zordur,"diyor ve ekliyordu: "Bolşevikleronu bugün ezebilirler,ama yok ede meyeceklerdir."191 Ulusal Merkez kendi adına fazlasıylasevinçliydi.Gizli Muhtıra yazarının öngörüleri,Kronstadt'da,he m de beklenenden birkaç hafta önce tamı tamına gerçekleşmişti.Şimdi acilgörev isyancılariçinyardım toplamaktı.Merkez'inarşivindekibir iç bültende "Rus göçmenleriKronstadt isyanınıtüm kalpleriyle desteklemektedirler,"deniyordu. Bülten,KızılHaç bayrağı altında bir an önce yiyecek ve ilaçgöndermeliyiz,dedikten sonra, Bolşevikleronlarıbastırmadan önce ayaklanmanın anakaraya yayılmasına yardımcı olmak içinisyancılara uçak, motorbot,yakacak ve giyecek sağlamalıyız,diye devam ediyordu.192 6 Mart'ta,Merkez'inyarı-resmi organı olan, Burtsev'inObshchee Delo'su,bütün göçmen gruplarına Rusya'nın son kurtuluş şansının ortadan kalkma ması için isyancılarıdesteklemeye çağıran ateşlibir bildiriyayımladı: Bir daha geridön meyecek biranda yaşıyoruz.Olaylara kayıtsızkalmak söz konusu bile olamaz. Bütün Ruslara - ve onlar 190 191 192

Golos Rossii,13 Mart 1921.

New York Times,9 Mart 1921.

Başlıksızel yazması bülten,Columbia Rusya Arşivi.

aracılığıylam üttefiklerimize -, Kronstadt ihtilalcilerineaktif maddi destekte bulunmalarıçağrısında bulunuyoruz. Isyancılara silâh,Petrograd'a yiyecek. Bolşeviklere karşımücadele hepimizin ortak davasıdır!Bu korkunç günlerde gevezeliketmeye devam edersek, kendimizitartışma ve sonu gelmez öneriler bataklığından çekip çıkaramazsak yazıklarolsun bize,eyvahlar olsun Rusya'ya! Bugüne kadar sayısızfırsatlarkaçıran Avrupa bu son fırsatıda kaçırırsaona da yazıklarolsun, yazıklarolsun bütün dünyaya!193

s.116

Göç menler,gerçek bir ortak çaba gösteremeyecek kadar bölünmüş olsalarda Burtsev'inçağrısıkarşılıksızkalmadı. Çağrının yayımlandığının hemen ertesigünü 7 Mart'ta,Paris'teki Rus Ticaret ve EndüstriBirliğiKronstadt'a yiyecek ve malzeme gönderme niyetinde olduğunu ve bu kararınıHelsingfors'daki temsilcileriylegörüştüğünü açıkladı.Aynı zamanda bu kuruluş Kronstadt IhtilalciKo mitesi'ne,isyancılarıtama men desteklediğine ilişkinbir radyo mesajı(Petropavlovsk radyo operatörü,Reval aracılığıylayollanan mesajlarıalabiliyordu) gönderdi.Radyo mesajı,"Rusya'nın kurtuluşu kutsaldavası"için Kronstadt'a yardım olarak ilkelde ikimilyon Finlandiya markının taahhüt edildiğinive ayrıca GeçiciHükü met'in PariselçisiV. A. Maklakov'un, Fransız dışişleribakanından isyancılara yiyecek yardımı sözü aldığınıbildiriyordu.9 Mart'ta Ticaret ve Endüstri Birliği,Kronstadt ve Petrograd'a etkilibir malzeme tedarik hattı örgütlemek üzere özel birkomite kurdu. Diğer anti-Bolşevik gruplar da çabucak harekete geçtilerve ertesigün bir ortak plan oluşturmak üzere birleşikbir toplantıdüzenlendi.194 Bu sırada, isyancılara malzeme gönderme hattıkurmak üzere Ulusal Merkez'inHelsingfors'dakimerkezi tarafından bir komite örgütlendi.Wrangel'inFinlandiya'dakibaş temsilcisi Profesör Grim m'in başkan seçildiğikomite'nin en faalüyesi olan Profesör Tseidler,

s.117 193

Obshchee Delo,6 Mart 1921.

Rul',9, 11 ve 12 Mart 1921; Poslednie Novosti, 9 Mart 1921. Viborg'daki Ulusal Merkez'in,1919'da, Yudeniç'inKuzeybatıOrdusuna yardım etmek için, Ticaretve EndüstriBirliği'nden para aldığı,kaydedilmeye değerdir:Arkhiv russkoirevoliutsii ,I,296.

194

girişime para toplamak üzere derhal Rus göçmenlerinin mali merkezi olan Paris'ehareket etti.Ticaret ve EndüstriBirliği'nin başkanı N. Kh. Denisov'dan acilen 100.000 franklıkbir meblağ aldı.TseidlerFinlandiya'ya döndükten sonra Çar II.Nikola zamanında başbakanlıkve maliye bakanlığıyapmış ve o sırada Paris'tekiEnternasyonal Banka'nın Müdürü olan Kont V. N. Kokovtsov ona 5.000 Ingilizpoundu gönderdi,ayrıca RusyaAsyatik Bankası da 225.000 frank katkıda bulundu. Bunlara ek olarak diğer Rus bankaları,sigorta şirketlerive Avrupa'dakimali çevrelertarafından yapılan yardımlar KızılHaç aracılığıylabu kuruluşun Finlandiya'dakitemsilcisiTseidler'eaktarıldı.16 Mart'ta Kokovtsov, Paris'tekiRus Bankası Ko mitesinden, şimdiden Kronstadt hesabına yatırılanmiktarın 775.000 frankı geçtiğive Ticaret ve EndüstriBirliği'ninisyancılariçinikimilyon Fin markı taahhüt ettiğibilgisinialdı.195 Sürgünler,bu enerjikpara yardımı toplama kampanyasının yanısıraItilafdevletlerininyardımınıda sağlamaya çalıştılar.

Ulusal Merkez'intemsilcileriBaşkan Harding'e ve A merikan Ticaret SekreteriHerbert Hoover'e telgraflabaşvurarak Kronstadt bahriyelilerine acilen yiyecek gönderilmesitalebinde bulundular.Benzeritalepler,Paris'tekiRus Parlamento Ko mitesi'nden ve aynı zamanda Kronstadt'da bulunan Kozlovsky'e birmesaj yollayarak en kısa zamanda seferber olacak Rus ordusunun yardımlarınısunan Konstantinopolis'deki

s.118

General Wrangel'den de geldi.196 Lağvedilmiş Kurucu Meclis'in Paris'tekibirgayri-resmi toplantısıWashington'dakiGeçici Hükü met konsolosu Boris Bakh metiev'e bir telgrafçekerek A merikalılarıduruma m üdahale etmeye ikna etmeye çalışmasını istedi.Fakat,Iç Savaşın m üdahale politikalarına geridön mekte isteksizolan BirleşikDevletlerhükü meti bu tür başvurulara karşı duvar gibisağırdı.Beklenen Britanya yardımı bile pek umut vericigörünmüyordu ve sürgünlerin Londra'nın desteğini kazanma yönündeki çabalarıpek bir sonuç vermedi.Tam da o 195

Rul',18 Mart 1921; Grim m'den Kartashev'e,11 Mart 1921, Maklakov Arşivi, DiziA, Paket 5, No.13. Grim m'in komitesinden bir üyenin, Polonya'daki,Boris Savinkov'un anti-Ko münist örgütüyle bağlarıvardı:Grim m'den Giers'e,15 Mart 1921, Giers Arşivi,Dosya 88.

196 General E. K. Miller,Paris,Helsingfors'dakiUlusal Merkez'e,14 Mart 1921, MillerArşivi,Dosya. 5M, No.5; Obshchee Delo, 7 Mart 1921; Rul',9 Mart 1921; Za Narodnoe Delo,15 Mart 1921.

sırada, önceki yıllarındüşmanlıklarınısona erdirecek bir modus vivendi'nin* yansımalarından biriolarak Britanya ileSovyet Rusya arasında bir ticaretanlaşmasının elikulağındaydı.

Müttefikdevletlerarasında Bolşevik rejime en sert biçimde karşıolan Fransa, gelecek yabancı yardımı içinen büyük umuttu.

Arşivdekibelgeler,Ulusal Merkez'inisyan boyunca Fransız dışişleribakanlığıylasüreklibağlantıda olduğunu gösteriyor.197 Kerensky'nin Berlin'dekigazetesi,birFransız filosunun Kronstadt'a yardım göreviyle Baltık'dakiReval limanına hareket 198 etmek üzere olduğunu yazmıştır, ancak bunu doğrulayacak bir delilyoktur.IşçiPartisitaraftarıDaily Herald'a göre, isyancılar Fransa'dan mali yardım almışlardır."Kesinliklesöyleyebilirim ki," diye yazıyordu Herald'ındışişlerimuhabiri,"Fransızhükü metinin Kronstadt'da parmağı vardırve isyancılariçinharcanan büyük miktarda para Fransızlartarafından Viborg'dakimalum bir profesöre [belliki Steidler]gönderilmiştir.Aynı şekilde KızılHaç adıyla kamufle edilerek her türlü malzeme de gönderilmektedir."199

s.119

Elbette,Paris'tekigöçmenler tarafından bu kadar kısa sürede toplanan ve Viborg'dakiTseidler'egönderilen böyle büyük birmeblağın Fransız hükü metinden gelmiş olması ihtimal dahilindedir.(Bütün bu döne m boyunca Fransa'nın Türkiye'deki Wrangel güçlerinibeslemeye devam ettiğide kaydedilmelidir.)

Diğer yandan, Fransa da -Ingiltere kadar hızlıolmasa da- Sovyet rejimiyle bağlar kurmaya hazırlanıyordu ve Kronstadt'a yaptıkları yardım öne mli bir yekûn tutsa bile,m uhte melen çok büyük bir meblağ da değildi.Pavel Miliukov'un zengin haber kaynaklarına sahip gazetesine göre, Fransa krize politikya da askeri müdahalede bulunmayı reddetmiş ve kendini,Finlandiya'dan, açlıkiçindekiKronstadt halkına yiyecek ulaştırılabilmesiiçin sınırdan geçiş izniverilmesitalebinde bulunmakla sınırlamıştı.

Viborg'dakiA merikan elçisiHarold Quarton'un Washington'daki DışişleriSekreterliğine gönderdiğiayrıntılıve son derece değerli raporlardakikayıtlarda,bütün yabancı güçler içinde Fransa'nın muhte melen işiniçine en fazla giren ülke olduğu kabul edilirken, sonuçta sağlanan yardımın öne msiz olduğu belirtilmektedir.200 *

Yazıya geçirilmemiş geçicianlaşma, çn.

Bkz. Milletarşivlerindeki,General MillerileFransız DışişleriBakanlığı arasındaki yazışmalar,Dosya. 5M, No.5.

198 Golos Rossii ,13 Mart 1921.

199 Daily Herald,14 Mart 1921.

200 Poslednie Novosti, 9 Mart 1921; Za Narodnoe Delo,15 Mart 1921; Quarton'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine,23 Nisan 1921, Ulusal Arşiv, 197

Öte yandan, Bolşeviklerin(ve Daily Herald'ın),KızılHaç'ın olaylara dahliyleilgiliiddialarıdaha sağlam birzemine dayan maktadır.Ulusal Merkez'inKronstadt'a malzeme hattı örgütleme çabalarınıKızılHaç perdesi altında yürüttüğüne kuşku yoktur.Bu, Baltık'dakiMerkez ajanlarınınözel mektuplaşmalarında da kabul edilmektedir.201 Ayrıca Sovyetler, UluslararasıKızılHaç'ıve A merikan KızılHaç'ını,üstüne vazife değilken olaya burnunu sokmakla suçlamıştır.Profesör Tseidler, isyancılara yardım içinUluslararasıKızılHaç'ın Stettinve Narva'dakiyiyecek depolarınıkullanmayı u muyordu; Paris'teki Rus KızılHaç'ı,Cenevre'ye bu yönde izinverilmesiiçintelgraf çekmiş, fakat hiçbiryanıtalınama mıştı.

s.120

Tseidler,aynı zamanda, Albay Ryan adlı,A merikan KızılHaç Baltıkşube müdüründen Viborg'dakidepolarınıhizmete vermesiniistemiştir.(UlusalMerkez bu yiyecekler içinözel bir talepte bulunurken kabul edileceğinden hiç kuşkusu yoktu, çünkü bunlar,1919'da Bolşeviklerden kurtarılacak Petrograd halkınıbeslemek içinGeneral Yudeniç tarafından satın alınmış, ancak daha sonra Baltıkbölgesindeki Rus sığınmacılarına yardım 202 olarak A merikan KızılHaç'ına devredilmişti.)

Yardıma istekli olan Ryan, A merikan KızılHaç'ınınAvrupa temsilciliğindeki üstlerine danışmak üzere 11 Mart'ta Paris'egitti.Ancak, görüşmeler bir sonuç vermedi.Ryan'ın,Obshchee Delo'nun bir muhabirine söylediğigibi,ikiengel söz konusuydu: Birincisi, örgütü, herhangi birpolitikya da askerigruba yardım etmeye kurum olarak kapalıydı,ikincisi,bir şekilde bu engel aşılsa bile, Finlandiya hükü meti sınırından yiyecek nakline izin verme m ekteydi.203 Bolşeviklerher ne kadar Finlandiya'yı Beyazlarlaişbirliğiyap makla suçlamışlarsa da, ayaklanma boyunca FinlilerSovyet hükü metiyle yapılan barışandlaşmasına 861.00/8619: "Analysisof Foreign Assistance Rendered to the Cronstadt Revolution."

201 General Kliuev'den General Miller'e,14 Mart 1921, MillerArşivi,Dosya. 5M, No.5; Grim m'den Giers'e,15 Mart 1921, Giers Arşivi,Dosya. 88.

202 Poslednie Novosti, 15 Mart 1921; Novaia Russkaia Zhizn',12 Mart 1921. Bkz, Maklahov Arşivlerindeki(DiziA, Paket 5, No.13) ve MillerArşivlerindeki(Dosya, 5M, No. 5),Ulusal Merkez'inParis'tekive Finlandiya'dakiliderleriarasındaki yazışmalar (Kartashev, Kliuev,Miller,Grim m, Tseidler).

203 Obshchee Delo,17 Mart 1921. Paris'tekiRus KızılHaç'ına yazdığıbir mektupta Tseidler,ne Britanya, ne de A merikan KızılHaç'ından bir yardım geldiğini belirtmektedir.Tseidler,A merikan KızılHaç görevlilerinden (Hopkins adlı)birinin,kendisine,"muzafferane birhavada", "size unu muzdan verme mişsek iyiyapmışız,"deyişiniasla unutamayacağınıyazmaktadır.

Tseidler'den B. A. Ivanitskii,20 Mart 1921, Giers Arşivi,Dosya. 88.

(14 Ekim 1920), Harold Quarton'un sözleriyle,"kıskançlıklasadık kalmışlardı."Fin Genel Kurmayı,isyanın erken patladığınıve başarısızlıklasonuçlanacağınıdüşünmekte ve Bolşeviklere askeri bir misilleme içinbahane vermek isteme mektedir.Tseidler'in daha sonradan belirttiğigibi,Finlilerintek olumlu davranışı, insanibir jestolarak tıbbiyardıma izinverebileceklerinibildirmek 204 olmuş, fakat bu önerinin de arkasıgelme miştir.

s.121

Paris'te,Ulusal Merkez ve taraftarları,bu beklenmedik engellerkarşısında hop oturup hop kalkıyorlardı.Kerenski'nin selefiolarak GeçiciHükü mette başbakanlıkyap mış olan Prens G. E. Lvov, Finlandiya elçisinden durumu yeniden gözden geçirmeleriniistirham ettikten sonra bir kere daha Fransız müdahalesinisağlamaya çalıştı.Aynı zamanda, A merikan Kızıl Haç'ının temsilciliğinegiderek, Viborg'dakiyiyecek stokunun devreye sokulması talebinde bulundu, fakat bütün çabaları sonuçsuz kaldı.205 Bu sırada zaman hızla ilerliyordu.

Kronstadt'dakiyiyecek stoklarıtükenmeye yüz tutmuştu, öyle ki, 13 Mart günü Petrichenko, Profesör Grim m'e telgrafçekmiş ve Finlandiya'yladiğer ülkelerinyardımınısağlaması konusunda ona yetkivermiştir.Quarton'a göre, Finlandiya Genel Kurmayı (olaylarıngösterdiğigibi,doğru olarak) isyancılarınyiyecek stokunun ay sonuna kadar zor idare edeceği kanaatindeydi.

Buna rağmen Quarton, kızakla yapılacak bir yiyecek naklinin yolunun kesileceğiendişesiyleWashington'a,bu yönde herhangi bir girişimde bulunulma masını salıkveriyordu.206 Bazı m ülteciler tarafından dayatılan herhangi bir dış m üdahalenin Rusya'nın yeni bir yabancı işgalikarşısında birleşmesine yol açıp,içinde bulunduğu zor durumda Lenin'e yardımcı olacağınıilerisüren Berlin'dekiBirleşikDevletlertemsilciside aynı fikirdeydi;bundan dolayı,Parissürgünlerininyardım talebi,insanitemelde bir talep bile olsa,diye bağlıyordu temsilci,"zamansızdırve yanlış 207 anlamalara yol açabilir."

Bu mesaj,bana kalırsa,A merikan DışişleriSekreteritarafından Washington'dakiA merikan Kızıl Haç'ının merkezine ulaştırıldıve muhte melen bu örgütün 204

Quarton'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine,11 Mart 1921, Ulusal Arşiv, 861.00/8319; Helsingfors'dakiGörevliden A merikan Dış IşleriSekreterliğine,22 Nisan 1921, Agy,861.00/8628; Tseidler,O snabzheniiPeterburga.

205 Poslednie Novosti, 8 Mart 1921; Rul',10 Mart 1921; Obshchee Delo, 17 Mart 1921.

206 Petrichenko'dan Grim m'e, 13 Mart 1921, Grim m Arşivi;Quarton'dan A merikan Dış işleriSekreterliğine,11 Mart,Ulusal Arşiv,861.00/8318.

207 Dresel'den A merikan Dış IşleriSekreterliğine,14 Mart 1921, Agy, 861.00/8323.

müdahalede bulunma m a kararında etkilioldu. "KızılHaç," diye yazıyordu, KızılHaç'ın ulusalsekreteriayaklanmadan birkaç hafta sonra, "Kronstadt'dakiisyancılara herhangi bir yardımda bulunma mış ve bu yönde herhangi bir girişimide olma mıştır."208

s.122

Öte yandan, Rus KızılHaç'ıisyancılara bütün gücüyle yardım etmek içinson ana kadar çaba gösterdi.Finlandiya şubesinin başı olarak TseidlerAvrupa'dakisempatizanlardan para toplamaya devam etti,fakat şimdi o esas olarak,kuşatma altındakidenizcilere yardım ulaştırmanın bir yolunu bulmakla ilgileniyordu.16 Mart'ta isyan nihaiçatışmaya yaklaşırken, Tseidlerve Grim m'in çalışma arkadaşlarından biriolan Baron P. V. Vilken,bir Rus KızılHaç'ısorumlusu kisvesialtında, Kronstadt'a buzlar üzerinden yardım ulaştırma önerisinde bulundu. Vilken,BaltıkDonan masında mayın döşeme birliğinin başı ve Sevastopol'un komutanı olarak görev yap mış eski bir Imparatorluk donan ması kaptanıydı.A merikan ya da Uluslararası KızılHaç'ınıperde olarak kullandığıiddiasıdoğru olma makla birlikte,Bolşevikleronu bir Beyaz ajanıolarak nitelerken haklıydılar.Quarton'un deyişiyle,onun "gizlimisyonu", Geçici IhtilalciKo miteye, bir malzeme nakilhattıkurulur kurulmaz Kronstadt'a yiyecek ve ilaçsevkiyatına başlama teklifinde bulunmaktı.209 Geç mişte olsa böyle birteklifkuşkusuz sert bir şekilde geriçevrilirdi.Fakat şimdi denizcilerkorkunç bir yiyecek sıkıntısıiçindeydilerve ilaçlarıtama m en tükenmişti.Vilken'inne amaçla hareket ettiğihakkındaki her türlü kuşku (isyanın liderleri onun geçmişinden haberdardılar)bir yana itildive Ihtilalci Ko mite onun teklifinikabul etti.Petrichenko, KızılHaç'ın "politik olmayan ve insaniamaçlarla yardımda bulunan bir örgüt olduğu" 210 açıklamasınıyapmıştır.

s.123

208

A merikan HızılHaç'ıUlusal Sekreterinden, A merikan Dış IşleriSekreterliğine, 21 Mayıs 1921, Agy,861.00/8572. Ikincibir mektupta (24 Mayıs,861.00/8627) yalnızca Finlandiya'dakiKronstadt sığınmacılarına yardım edildiği belirtilmektedir.

209 Krasnyi Arkhiv, 1927, No. 6, s.93; Quarton'dan A merikan Dış Işleri Sekreterliğine,23 Nisan 1921, Ulusal Arşiv,861.00/8619; Krasnaia Gazeta,20 Mart 1921; Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.59.

210 Zna mia Bor'by,Aralık1925-Ocak 1926, s.8.

Fakat,Petrichenko'nun işaretettiğive Ko münistlerin kendilerininde kabul ettiğigibi,isyancılara dışardan herhangi bir 211 yardım gelme miştir.

Finlikaçakçılaryük kızaklarıylabirkaç ton un ve do muz yağı ulaştırmaya çalışmış,ancak bu yetersiz 212 sevkiyat bile çok geç kaldığından Bolşeviklerineline geçmişti.

Böylece, Kadet göçmenlerin Kronstadt'a yardım sağlama yönünde gösterdikleridevasa çabalar tam bir başarısızlıkla sonuçlanmış oldu. KızılHaç'ın yiyecek stoklarıdevreye sokulamadı;Finlandiya'nın ambargosu kırılamadı;buz kırma ge milerisağlanamadı ve ulaşım ge mileriylehiçbirşey gelmedi.

Finlandiya ve diğer ülkelerintarafsızlıkpolitikalarınıyeniden gözden geçirmelerinikesin olarak önleyen ve Obshchee Delo'nun "arkadan hançerlemek" sözleriylesert bir şekilde tepki gösterdiği213 son darbe 16 Mart'ta imzalanan Anglo-Sovyet ticaretanlaşması oldu. Kısaca, GizliMuhtıra'da öngörülen hiçbir şey gerçekleşmediğigibi,metnin yazarının yaptığıbütün uyarılar doğru çıktı.Belkide ayaklanma bu kadar erken patlamasa ve göçmenlerihazırlıksızyakalamasaydı gereklihazırlıklar yapılabilecekti.Sonuç olarak,isyancılara yardımın ulaşması ancak isyan bastırıldıktan sonra Finlandiya'dakisığınmacı kamplarında nasip olmuştur.

Burtsev'in,Bolşevikleriiktidardan uzaklaştırmak "ortak davasında" tek yumruk olma çağrısına rağmen Rus sürgünlerinin bölünmüşlüğü olduğu gibideva m etti.Isyan boyunca Menşevikler,SosyalistDevrimcilerve Ulusal Merkez'inliberalleri kendi farklıyollarında ilerlemeye devam ettiler;aralarında ne bir işbirliği,ne de çabaların ve kaynakların birleştirilmesisöz konusuydu. Gerçi SR'ler,isyancılara malzeme tedarikine ilişkin kendi planlarını-başarısızlıklasonuçlansa da- uygulamaya koydular.

s.124

Kronstadt olayları,sürgündeki SR örgütüne yeni bircanlılık ve enerjikazandırmıştı.Paris,Berlinve Prag'dakien ünlü parti liderleri- GeçiciHükü metin başı Alexander Kerensky ve kısa ömürlü Kurucu Meclis'inbaşkanı Victor Çernov -, isyancıları 211

Bkz, Jane Degras.,The Co m m u nist International,1919-1943, 3 Cilt,Londra, 1956-1965, I,213-15.

212 Helsingfors'dakigörevliden A merikan Dış IşleriSekreterliğine,22 Nisan 1921, Ulusal Arşiv,961.00/8628.

213 Obshchee Delo,18 Mart 1921.

ayakta tutmak içingereken yiyecek erzağı ve diğer malzemeyi satın almak üzere para toplama işine bütün güçleriylesarıldılar.

Sonradan Sovyet hükü meti tarafından yayımlanan Bolşevik gizli istihbaratınınele geçirdiğiözel mektuplaşmalardan onların öne mli miktarda bir para topladıklarınıbiliyoruz.Paris'tekiSR Merkez Yönetiminin bir üyesi olan Prag'dakiV. M. Zenzinov'un yazdığıikimektup (6 ve 13 Mart tarihli),100.000 Fransız frankını aşkın meblağdan artıKerensky'nin BirleşikDevletler'dekielçisi Boris Bakh metiev tarafından New York'dan yollanmış 25.000 dolardan söz etmektedir.Mektuplar,Kronstadt'a yollanmak üzere A msterdam'da toplanan 800 ton una değinmektedir.214 Tüm yardımlar,Baltık'takiReval kentinde üslenmiş olan ve Kadet Ulusal Merkezi açısından Tseidlerve Grim m'in oynadığı role benzer bir rolü SR'leraçısından yerine getiren Victor Çernov kanalından geçiyordu. Ayaklanmanın ilkhaftasında Çernov, GeçiciIhtilalciKo mite'ye aşağıdakitelgrafıgönderdi: Kurucu Meclisbaşkanı Çernov, 1905'den bu yana tiranlığın boyunduruğunu üçüncü kez kıran kahraman bahriyelilere,Kızıl Ordu askerlerine ve işçiyoldaşlara kardeşçe selâmlarınıgönderir ve Kronstadt'a yurtdışındakiRus dayanışma örgütlerinininsan ve erzak yardımlarınısunar. Neye ne kadar ihtiyacınızolduğunu bize bildirin.Ben şahsen gelmeye, tüm enerjim ve gücümle halk ihtilalinehizmet etmeye hazırım. Emekçi kitlelerinnihaizaferi kazanacağına inanıyorum. Selâm halkın kurtuluşu bayrağının bir kere daha yükselişine.Sağ ve sol her türlü despotizme son! 215

s.125

IhtilalciKo mite bu teklifigörüşmek üzere özel bir toplantı yaptı.Perepelkin önerinin derhal reddedilmesi yönünde oy kullanırken,yalnızca Valk önerinin kabul edilmesi lehinde oy verdi;Petrichenko ve Kilgast'ıizleyen diğerleriise,en iyiyolun işi zamana bırakmak olduğunu savundu.216 Sonuç olarak Çernov'a şu yanıtverildi:"Kronstadt GeçiciIhtilalciKo mitesigösterdikleri dayanışmadan dolayı,yurt dışındakibütün kardeşlerine en derin minnettarlıkduygularınıifade eder. GeçiciIhtilalciKo mite Çernov'un teklifinemüteşekkirkalmakla birlikte,bundan sonraki gelişmeler içinde durum netliğe kavuşana kadar beklemek 217 kararındadır.Bu süre içinde her şey değerlendirilecektir."

Yanıtıntonunun dostça olmadığısöylenemez. Ayaklanmalarının 214

Rabota eserov zagranitsei, Moskova, 1922, s.66-70.

Revoliutsionnaire Rossiia,1921, No.8, s.3-4; Berkman, The Kronstadt Rebellion,s.16.

216 Pravda, 7 Nisan 1921.

217 Revoliutsionnaia Rossiia,1921, No.8, s.3-4.

215

Rusya çapında yayılmasınıbekleyen Bahriyelilero anda dış yardıma gerek duy masalar bile,daha sonra gerekliolması ihtimalinidikkate alarak kapıyıtama men de kapamak isteme mişlerdi.Sonuç olarak,ne SR yardımı talep edildi,ne de Kronstadt'a herhangi bir yardım ulaştı.

Kadet'lerinve SR'lerintersine,anti-Bolşevik tertiplerden uzak duran sürgündeki Menşeviklerisyancılara yardım konusunda herhangi bir girişimde bulunmadılar.Lenin ve takipçileriiktidarıaldıklarından beriMenşeviklerpolitik iktidardan pay almaya ve sovyet seçimlerine engellenmeden katılmaya çalışan yasal bir muhalefet partisigibidavranmışlardı.

Iç Savaş sırasında BolşevikleriBeyazlara göre ehven-işer görerek rejime karşısilâhlıisyana karşıçıkmış ve karşı-devrime katılan üyelerinipartiden atmakla tehditetmişlerdi.(Gelecekteki Sovyet diplomatıIvan Maisky, Sa mara'daki anti-Bolşevik SR hükü metine katıldığıiçinpartiden ihraç edilmişti.)Bolşeviklerin despotizmi ve terörü konusundaki

s.126

bütün suçlamalarına rağmen Menşevikler,1921 gibigeç bir tarihe kadar Lenin hükü metine karşısilâhlım ücadeleye girişmenin yalnızca karşı-devrimin işine yarayacağı inancına bağlıkalmışlardı;ve yurt dışındakien öne mli Menşevik yayın organı SotsialisticheskiiVestnik (SosyalistHaberci),Kronstadt bahriyelilerinintek partidiktatörlüğüne ve Savaş Ko münizmi politikalarına m uhalefetinisempatiyle karşılarken,kendini Kadet'lerinve SR'lerinmüdahalecipolitikalarından dikkatle ayırıyordu.Yayın organı,bizim hedefimiz Bolşeviklerlesilâh yoluyla değil,işçikitlelerininönünde durulmaz baskısıyoluyla mücadele etmektir,diye açıklama yapıyordu.218 Özet olarak,sürgündeki Ruslar (Menşeviklerikısmen hariç tutmak koşuluyla)isyanısevinçle karşıladılarve isyancılara mü m kün olan her yoldan yardım etmenin yollarınıaradılar.Bu bağlamda, Sovyetlerinonlara yönelttiğisuçlamalar doğrudur.

Fakat göçmenlerin isyanıyönettiklerigerçek değildir.Tam tersine,Parisve Helsingfors'dakibütün entrikalara rağmen Kronstadt ayaklanması başından sonuna kadar kendiliğinden ve kendi başına birhareketti.Ayaklanmanın bir komplonun sonucu olmadığı;yurt dışındakiRus çevrelerinde bir komplo girişiminin ön hazırlıklarıgöze çarpmakla ve bahriyelilerinvar olan rejime karşıhusumetinipaylaşmakla birlikte,komplocularınortaya çıkan ayaklanmada birroloynamadıklarıaçıkça görülmektedir.

Ulusal Merkez, patlamanın ortaya çıkmasınıbeklemiş,onun 218

SotsialisticheskiiVestnik,18 Mart 1921, s.1-3.

örgütlenmesi içinplanlar yapmış, Fransa'nın yardımıyla isyancılara yiyecek, ilaç,askeribirlikve silâh sağlamanın yollarınıaramıştı.Merkez'innihaihedefiisyanın kontrolünü ele geçirmek ve Kronstadt'ı,Bolşevikleriiktidardan uzaklaştırmak içinyeni birm üdahalenin sıçrama tahtasıyapmaktı.Gerçi, görüldüğü gibi,bu planlarıyürürlüğe koymak içinzaman olma mıştı.Ayaklanma, çok erken, komplonun temel şartlarıbuzlarınerimesi,malzeme ulaştırma hattınınkurulması, Fransa'nın desteğinin sağlanması,Wrangel'indağınık durumda bulunan ordusunun olay alanına yakın bir yere nakledilmesiyerine gelmeden haftalarca önce patlak verdi.

s.127

Kadet'lerinve SR'lerinayaklanmayı kendi yararlarına çevirmeye teşebbüs etmelerinde hayret edecek birşey yoktur.

Fakat ayaklanmaya sonuna kadar renginiveren bahriyelilerve IhtilalciKo mite oldu. IsyanlarınınRusya'nın diğer yerlerindeki kitleselayaklanmaya örnek olacağı beklentisiiçinde olan bahriyelilerdurum kötüye gidinceye kadar ne dış yardım talebinde bulundular,ne onlarıdonatmak içinçırpınan göçmenlerden herhangi bir yardım aldılarve ne de Baron Vilken'in16 Mart'takikısa ziyaretidışında,isyan boyunca sözde destekçileriyleherhangi bir doğrudan temaslarıoldu. Üstüne üstlük,herhangi birBeyaz komploda işbirliğiyap malarıson derece mantıkiolan Kronstadt'dakieski çarlıksubaylarıyla sürgünler arasında herhangi bir bağlantıolmadığıda gün gibi ortadadır.

Gerçi,isyan bastırıldıktan ve isyanın liderleriFinlandiya'ya kaçtıktan sonra Kronstadtlılarlagöçmenler arasında aktedilen bir çeşitanlaşmadan söz edilebilir.1921 Mayıs'ında Fort Ino kampında bulunan Petrichenko ve sığınmacı arkadaşlarından bir çoğu General Wrangel'inordusunda gönüllü olarak görev almaya karar verdiler.O ayın sonunda Wrangel'inHelsingfors'taki temsilcisiProfesör Grim m'e mektup yazarak, Bolşevikleri devirmek ve "1917 Şubat Devriminin kazanımlarını"yeniden tesisetmek üzere yürütülecek yeni bir kampanyaya güçlerini katmayı önerdiler.Bahriyeliler,herhangi bir ortak girişim içinaltı maddelik temel bir program ilerisürdüler:(1) Bütün topraklar köylülere,(2) Işçileriçinözgür sendikalar,(3) Sınırdevletlerine tam bağımsızlık,(4) Kronstadt sürgünlerine eylem özgürlüğü, (5) Askeriüniformalardan bütün rütbelerinkaldırılması,(6) "Bütün iktidarpartileredeğil,sovyetlere" sloganlarınınuygulanması.

Gerçi,bu sloganın Ko münistlerdevrilene kadar "uygun bir politik manevra" olarak kalacak olması şaşırtıcıdır.Bir kere zafer kazanıldımı, bu slogan rafa kaldırılacak ve ülkenin anarşi

tarafından yutulmasınıönlemek içinbir geçiciaskeridiktatörlük kurulacaktı.Bu son nokta kuşkusuz, Wrangel'e sus payı olması niyetiyledüşünülmüştü. Her ne olursa olsun, bahriyeliler,halkın "ne çeşitbirhükü met istediğine karar vermekte özgür olmasında" ısraretmişlerdir."219

s.128

Grim m, bu maddeleriderhal kabul ettive Wrangel de haftalarca sonra olumlu bir yanıtverdi.Ayrıca bu paktın gerçekleştiğianlaşılıyor.Eğer Sovyet gizlipolisininraporlarına güvenilecek olursa,Grim m ve Baron Vilken'leişbirliğiiçinde olan Petrichenko, 1921 yazında örgütlediğibazı sığınmacı denizcileri Ko münistlere karşı,uygun bir zamanda, yeni bir köprübaşı tutulmasına yardımcı olmalarıiçinPetrograd'a göndermiştir.

Bahriyelilerşehre ulaştıklarıandan itibaren Ulusal Merkez'le bağlantılıolan ve başkanlığınıPetrograd Üniversitesinineski coğrafya profesörlerinden V. N. Tagantsev'inyaptığıPetrograd Savaş Örgütünün yönetimi altında çalışmışlardır.Sonuç olarak, öyle görünüyor ki,General Wrangel'ingüçlerioyuna dahil olacaklardı,fakat bunlar olamadan Savaş Örgütü açığa çıkarıldı 220 ve tasfiye edildi.

s.129

Gerçi sığınmacılar,cesaretlerinikaybetme mişlerdi.AntiBolşevik bir cihat konusunda anlaşmış göçmenleribirleştiren Ulusal Merkez tarafından 1921 Haziran'ında toplanan Ulusal BirlikKongresi,Finlandiya'dakibir grup Kronstadtlıdan programlarının onaylandığınıbildiren sıcak bir mesaj aldı.221 Ayrıca,Ulusal Merkez'inarşivlerinde bulunan 30 Ekim 1921 tarihlive Petrichenko ileYakovenko tarafından (GeçiciDevrimci 219

Petrichenko'dan Grim m'e, Fort Ino,31 Mayıs 1921 ve Wrangel'e,31 Mayıs 1921, Grim m Arşivive Giers Arşivi,Dosya. 88.

220 Iz istoriiVserossiiskoichrezvychainoikomissii ,1917-1921 gg. 058 sbornik doku mentov,Moskova, 1958, s.433-36, 445-58; "O rasskrytom v Petrograde zagovorov protivSovetskoi vlasti,"Vecheka Başkanlığı,29 Ağustos 1921, Columbia Rusya Arşivi.Tagantsev, Ağustos 1921'de idam edildi.Petrograd Savaş Örgütü hakkında aynı zamanda bkz, Vardin,Revoliutsiiaimen'shevizm, s.141-54; Pukhov, s.18-19; ve Voprosy Istorii , No.1, s.133-36.

221 Obshchee Delo,13 Haziran 1921.

Ko mite'nin başkan ve başkan yardımcılarıolarak) imzalanmış gizlibirbelgede, Vsevolod Nikolaevich Skosyrev'in"Komünistlere karşısilâhlımücadele platformunda yer alan diğer örgütlerle yapılacak aktifçalışmayı koordine etmek" üzere Paris'tekiRus Ulusal Ko mitesi'ne katılmakla görevlendirildiğibelirtilmektedir.222 Elbette bunların hiçbiriayaklanma öncesinde ve sırasında Merkez ileIhtilalciKo mite arasında herhangi bir bağ olduğunu kanıtlamaz. Görünen o ki,daha çok, her ikitarafında yaşadığı mağlubiyet duygusu ve Sovyet rejiminidevirmekteki ortak kararlılıkonlarıyenilgisonrasında bir araya getirmiştir.Isyanın kendiliğinden karakteriniısrarlareddeden Bolşevikler,Rus muhalefet gruplarınınhepsini-Sağda monarşistlerden, Solda anarşistlerekadar- Müttefikleringizliservisleriyleişbirliği yapmakla suçlamışlardır.Fakat bu iddialarıkanıtlayacak ikna edicibir delilortaya konma mıştır.Bizzat Lenin,15 Mart'ta, Onuncu PartiKongresinde, Kronstadtlılarıkastederek, "Beyaz Muhafızlarıistemiyorlardı,ama bizide istemiyorlardı,"223 derken bunu kabul etmiş oluyordu. Göç menlerin olaylarda öne mli rol oynadığında ısraretse de, Lenin,ayaklanmanın Iç Savaştaki Beyaz hareketlerinbirtekrarıolmadığının farkındaydı.O bunu daha çok, partisiyleRus halkıarasında meydana gelen derin uçurumun bir işaretiolarak görmüştür."Bu hareket,"de miştir, "Beyaz Muhafızlarınkatılımının ötesinde, bir küçük burjuva karşıdevrimi,küçük burjuva anarşist

s.130

kendiliğindenciliğidir."Aslında bu sözlerleo, ayaklanmanın ardında, topraklarınıdevlet içinve onun kontrolünde değil,kendi uygun gördüklerive istediklerişekilde kullanmak isteyen küçük mülk sahiplerinin,Rus köylülüğünün hoşnutsuzluğunun bulunduğunu anlatmak ister."Hiç kuşkusuz,"diye ekler Lenin, "bu küçük burjuva karşı-devrimi,Denikin,Yudeniç ve Kolçak'ın toplamından daha tehlikelidir.Çünkü yıkıma giden köylü mülkiyetininhakim olduğu bir ülkede yaşıyoruz ve öte yandan ordunun terhisedilmesi,isyancıpotansiyeltaşıyan çok sayıda 224 unsurun başıboş kalmasına yol açmıştır."

Lenin'inmesai arkadaşı Buharin de benzer görüştedir.

Onuncu Kongrede, Kronstadt'dan çok daha tehlikeliolanın köylülerden işçisınıfınınbir bölümüne yayılan "küçük burjuva bulaşıcıhastalığı"olduğunu söylemiş,bunun, bazı generallerin ya da başkalarınınyol açtığıKronstadt'dakibiraskeriisyandan çok daha büyük birrisk doğurduğunu belirtmiştir.Buharin,birkaç 222 223 224

"Mandat,"30 Ekim 1921, Columbia Rusya Arşivi.

Desiatyis''ezd RKP (b),s.414.

Age ,s.33-34

ay sonra aynı konuya yeniden dön müştür.1921 Tem m uz'undaki Üçüncü Ko mintern Kongresinde, "belgelerinortaya çıkarttığı gibi,"de miştir,"olaylarkesinlikleBeyaz Muhafız merkezlerinden kışkırtılmıştır,fakat aynı zamanda Kronstadt isyanıekonomik zorlama sosyalistsistemine karşıbir küçük burjuva ayaklanmasıdır."225 Resmi propaganda makinesinin bütün sayıp sövmelerine rağmen Lenin ve Buharin,bu sözleriyleKronstadt ayaklanmasının gerçek özünü açıkça ortaya koymuşlardır.

Bahriyelilerinayaklanması Beyaz komplosu olmaktan çok, bütün ülkeyibaştan başa saran işçihuzursuzluğunun ve kendiliğinden köylü isyanlarınınürünüdür. Bu hareketlerintümü, Bolşevik diktatörlüğe ve onun modası geçmiş Savaş Ko münizmi programına karşıbir kitleprotestosunu temsilediyordu. Bu, hükü mete karşıbir halk protestosuydu ve Kronstadt'daki ayaklanma bu protestonun en dokunaklıve dramatik ifadesiydi.

s.131

4. Ilk Saldırı

Bolşevikler,m ü m k ün olduğu kadar hızlıbir şekilde sona erdirilmesigereken sarsıcıbiriç krizleyüz yüze gelmişlerdi.

Hükü met olarak varlıklarıtehlikedeydi.2 Mart'ta isyan liderleri tarafından benimsenen "GeçiciIhtilalciKo mite" adı başlıbaşına bir kışkırtma ve meydan okumaydı. Fakat daha da tehditedici olanı,Petropavlovsk kararlarınınbaşta gelen talebiydi."Bugünkü sovyetlerinişçilerinve köylülerinistekleriniifade etmediği gerçeği"nden hareketle yeni sovyet seçimleritalebinde bulunmakla isyancılarBolşevik iktidarınyasallığınısorgulamış oluyorlardı.Bu tema, 3 Mart'ta Kronstadt Izvestiia'sınınilk sayısında yine ele alındı.Başyazı,Ko münist partisininhalkı kendisinden uzaklaştırdığınıaçıklıyordu.Yalnızca emekçi kitlelerinortak çabalarıylayürürlüğe konacak özgür sovyet seçimleriulusu yoksulluk ve baskıdan kurtarabilirdi226 . Moskova ve Petrograd'dakison karışıklıklarve kırsalbölgelerihâlâ kasıp kavurmakta olan köylü ayaklanmalarıortamında böylesi açıklamalar resmi maka mların gözünde tam bir yıkıcılıktı.

225

Age ,s.224-25; N. Buharin,The New Policiesof Soviet Russia,Chicago, 1921, s.56.

226 Pravda o Kronshtadte, s.45.

Hükü met, hızla harekete geçilmezse Kronstadt'ıngenel bir başkaldırıya önayak olacağından korkuyordu.

Rusyalıgöçmenler arasında düşmanca manevraların yeniden canlanması daha da büyük bir telaşa yol açtı.Yaklaşık üç yılsüren Iç Savaştan sonra karşı-devrimci komplo korkusu Sovyet liderliğinde kök salmıştı.Sonu gelmez söylentilerle beslenen "Beyaz Tehlike" korkusu (Batı'daki"KızılTehlike" korkusuyla kıyaslanabilir)partisaflarınıpençesine almıştı.

Bolşeviklerinçoğunun -özellikledurumun çok karışıkolduğu ve doğru dürüst bilginingelmediğiisyanın ilkgünlerindeKronstadt'ınbir anti-Sovyet komplo olduğundan hiçbir

s.132

kuşkusu yoktu. ItilafDevletlerive Rus m uhalefetitarafından desteklenen uzun bir Beyaz generaller-Kornilov,Krasnov, Miller, Yudeniç,Kolçak, Denikin,Wrangel-dizisinden sonra General Kozlovsky benzerlerine tıpa tıp uyuyordu. Ayaklanma haberi Petrograd'a ilkulaştığında,Zinovyev'in kayınbiraderiAstoria Otelinde Victor Serge'yiuyandırırve heyecanla "Kronstadt beyazlarıneline geçti,"der, "hepimiz silâh altındayız."227 O sırada BolşeviklerUlusal Merkez'inGizliMuhtıra'sının farkında değillerdi,yoksa isyancılara karşıpropagandalarında bunu kullanacaklarından kimsenin kuşkusu olmasın.Yine de, Kronstadt'a yiyecek malzemesi gönderme ve isyancılara destek olmak üzere askeribirlikve teçhizatyollama planlarından haberdardılar.Daha önce de gördüğü müz gibi,Sovyet ajanları SR liderleriarasındakiyazışmalarıele geçirmişlerdi.Çernov'un isyancılara yardım teklifinde bulunduğunu da biliyorlardı.Ayrıca, Kadet'lerinve Oktobrist'lerinpara toplama kampanyaları göçmen basınında açıkça yer alıyordu ve Tseidler'leGrim m'in 228 Finlandiya'dakifaaliyetleribilinmeyen bir şey değildi.

Paris, Berlinve Helsingfors'dakigöçmenlerin Moskova ve Petrograd'dakiolaylarlahız kazandığına kuşku olmayan yeni bir heyecan ve umutla işe sarılmaları,hükü metin ayaklanmayı bir an önce ve kararlıbir şekilde tasfiye etme kararını güçlendirmeye hizmet etmiştir. Öyle görünüyor ki,Sovyetlerinkarşı-devrimci komplo suçlamalarıyalnızca isyancılara karşıpropaganda amacıyla imal edilmiş değildi,hatta bu propagandada birBeyaz canlanış ihtimalinden duyulan gerçek bir endişenin belirleyiciolduğunu söyleyebiliriz.Her ne hal ise,BolşeviklerKronstadt'ıhalkın gözünden düşürebilmek içinher yolu dene mişlerdir.Bu ayaklanmanın orduyu etkilemesinden özellikleendişe 227 228

Serge, Me m oirs of a Revolutionary, s.124.

IzvestiiaPetrogradskogo Soveta,16 Mart 1921.

ediyorlardı.Eğer ayaklanmayı bastırmak içinSovyet askeri birliklerine ihtiyaç olacaksa, onun bir karşı-devrimci hareket olarak takdim edilmesi zorunluydu. Böylece Kozlovsky, Baltık'tan Petrograd'ıtehditeden "yeni Yudeniç" olarak da mgalanıp Iç Savaşın Beyaz generalleriyleilişkilendirildi229 . Ve KızılOrdu'da dağıtılan özel bir yayında isyan, Riga'da Polonyalılarlayapılan barış görüşmeleriniengelleme girişimiolarak suçlanıyordu; fakat,Kronstadt'a rağmen, diye sesleniliyordu askerlere,terhis edilecek ve evlerinize döneceksiniz.230

s.133

Ayrıca ayaklanmanın, "Sovyet Rusya'nın uluslararası pozisyonunu bozmak amacıyla içerde olay çıkartmaya yönelik büyük birplanın parçasıolduğu" söyleniyordu.231 Beyaz komplo yalnızca Polonya işgalininyenilenmesine çalışmakla kalmıyor, aynı zamanda Batı'ylaanlaşma yapılmasınıda sabote etmeyi amaçlıyordu. Ko mplocular,özellikleA merikan politikasında Sovyetlerleuzlaşmaya yönelikbir değişiklikolmasınıönlemeye çalışıyorlardı.Bolşevik basına göre, yeni Cu mhuriyetçibaşkan (Harding),Washington'layakın ilişkileresahip zengin birişadamı olarak Lenin'lede tanışmış W. B. Vanderlipadlıbir A merikan girişimcisininçabalarıylasonunda ikna edilerek Rusya'yla ticari ilişkileriyeniden geliştirmeyi düşün meye başlamıştı.Aynı şekilde,Lev Ka menev de Onuncu PartiKongresinde karşıdevrimcilerin,elikulağındaki Britanya'yla ticaretantlaşmasını bozguna uğratmak istedikleriuyarısında bulunmuştur.232 Londra'dakiSovyet temsilcisiLeonid Krasin de şöyle demektedir: "Bilinen meşu m ortaklar,görüşmeleriertelemek, mü m künse kesmek içinuğraşmaktadırlar."Kronstadt'ında bundan önceki bütün Beyaz Muhafız komplolarınınkaderine uğrayacağından emin olan Krasin devamla, "Sovyet Hükü metinin geçmiş üç yıl boyunca üstesinden geldiğibüyük sıkıntılarıgöz önüne getirirsenizKronstadt'ınpek de öne mli olmadığınıve bunun da aynı şekilde halledileceğinigörürsünüz,"diyordu.233

s.134 229

Petrogradskaia Pravda,4 Mart 1921.

"Prikaz voiskam Krasnoi Armii Moskovskogo garnizona,"No.226, 3 Mart 1921, Maklakov Arşivi,DiziB, Paket 5, No.5.

231 Pravda o Kronhtadte, s.71.

232 Desiatyis''ezd RKP (b),s.456.

233 Daily Herald,7 Mart 1921.

230

Bolşevikleridaha fazla endişelendiren,göçmenlerin Kronstadt'ıbir köprübaşı olarak tutmak ve orayı anakaraya adım atmak içinbir üs olarak kullanmaktaki kararlılıklarıydı.Bu, ülkenin takatsizkaldığıkoşullarda Sovyet rejiminin sonunu hazırlayacak yeni birIç Savaşı başlatmaktan başka bir anlama gelmiyordu. Bir başka deyişle,yöneticilerayaklanmanın kendisinden çok, yol açacağı sonuçlardan korkuyorlardı.Lenin, Onuncu PartiKongresinin açılışoturumunda, gerçek tehlikenin, Kronstadt'ınBeyaz restorasyonuna "biradım, bir merdiven, bir 234 köprü" olarak hizmet etmesi olduğunu söylemiştir.

Lenin ve yoldaşları,aslında,bahriyelilerden bu anlamda karşı-devrimci olarak söz etmektedirler."Bize destekçilerinizigösterin size kim olduğunuzu söyleyelim,"der gibidirler.Onlar,isyancılardan halkın amansız düşmanlarıolarak değil,ne yazık ki kabahat işlemiş,dikbaşlıkardeşleriolarak söz ederler.Troçki, ayaklanmayı ezen askeribirliklerinresmi geçitinde yaptığı konuşmada, "bahriyeliyoldaşlarımız isyanın nelere yol açtığını kendi gözleriylegörsünler diye sonuna kadar bekledik,"de miştir.

Ve Buharin de Üçüncü Ko mintern Kongresinde aynı şekilde konuşmuştur:"Kim de miş Kronstadt isyanının bir Beyaz isyanı olduğunu? Hayır.Yoldan sapmış kardeşlerimizinayaklanmasını ezmek zorunda kaldıysak bunu idealadına, görevlerimiz adına yaptık.Kronstadt bahriyelilerinidüşmanlarımız olarak göremeyiz.

Kendi kanımızdan, kendi canımızdan öz kardeşlerimiz olarak severizonları."235 Victor Serge ve Andre Morizet gibiRusya'dakiyabancı komünistlere göre bu türden açıklamalar aşırıölçüde tedirgin ediciydi.Kronstadt'ınIç Savaştakianti-Bolşevik hareketlerinbir tekrarından ibaret olduğuna inandırılanbu insanlar Sovyet liderleriarasında Beyaz lejyonlara ve işbirlikçilerinekarşı duyulan düşmanlığın esamesine

s.135

rastlamadıklarında "şaşırıyorve altüstoluyorlardı";tersine, liderlerinkonuşmalarının "sessizbir sempatiyle"noktalanması bu yabancılara partininvicdanında bir rahatsızlıkolduğunu 234

Desiatyis''ezd RKP (b),s.34.

Isaac Deutscher,The Prophet Armed ,New York,1954, s.514 (Silahlı Peyga mber Troçki,Ağaoğlu Yayınları,çev. Rasih Güran, 1969); Raphael R. Abramovitch,The Soviet Revolution,1917-1939 ,New York,1962, s.203. Cf. Andre Morizet,Chez Lenine et Trotski,Moskou 1921 ,Paris,1922, s.78-84.

235

düşündürüyordu. Sonunda bu yabancılar,Bolşevik yoldaşlarının ikileminianladılar:Bu ikilem, bir yandan devrimci ideallerini korurken, bir yandan da iktidarıellerinde tutmaktı.Serge, kendi dediğine göre, büyük bir ruhsal mücadeleden ve "tarifedilmez acılardan" sonra, Kronstadt doğruyu temsilettiği,partiise ikbal avcılarınınakınıylaşiştiğive halka en ufak bir güven vermediği halde kendiniisyancılara karşıKo münistlerinsafında ilân etti. Çünkü eğer Bolşeviklerdevrilirse,diye akılyürütüyordu, kısa süren bir kaos, genel bir köylü ayaklanması,eski zamanlardaki gibibir Pugachevshchina ve Ko münist katliamından sonra göçmenlerin kısırve de mode politikalarıylageridönüşü gelecek ve sonunda, bu kez anti-burjuva değil,anti-proleter başka bir diktatörlük kurulacaktı.Yine de Serge, dayan manın sınırına gelmiş aç işçive denizcilerekarşıeline silâh almayacağına kendi 236 kendine yemin etmişti.

Sonunda isyancılarıbastırmak içingerçekten de silâhlar kullanıldı.Fakat zor gerçekten gereklimiydi? Bolşevikler silâhlarınıdevreye sokmadan önce barışçıbiranlaşmaya varmak içinne ölçüde ciddibir çaba gösterdiler?Kendileriher ne kadar kan dökülmesinden kaçınmak içinellerinden geleni yaptıklarını söylüyorlarsa da aslında çok daha fazlasınıyapabilirlerdi.

Gerçekten de isyanın ilkhaftasında isyancılara aklın sesini dinlemeleriyönünde birçok çağrıda bulunuldu; bildiğimiz gibi,1 Mart'ta Kalinin ve Kuzmin barışsağlamak içinKronstadt'a gittiler, Çapa Meydanındaki açık hava mitinginde konuşma yaptılarve Kuzmin ertesigün Eğitimevi'nde yapılan toplantıda da konuştu.

Yine de, örneğin,grevciPetrograd işçilerine yaptıklarıtürden herhangi birbağışta bulunmadılar.Durum anlayış ve uzlaşmayı gerektirdiğihalde, bu ikigörevlininkonuşmaları,apaçık ortadadırki,bundan yoksundu. Tavırları,küstahça, kavgacı ve serttive öyle tehditedicibirhava içindeydilerki,bu, zaten istim üstündeki bahriyelileritahriketmekten başka birsonuç vermedi.

Başından itibaren yetkililerintutumu ciddigörüşmeler yap mak yerine ültimatom vermek olmuştur:Ya aklınızıbaşınıza toplarsınızya da sonuçlarına katlanırsınız.

s.136

Bu gerçekten trajikbirtalihsizlikti,çünkü m uhte melen, daha sempatik ve esnek bir yaklaşım olsaydı isyancılarda olumlu bir tutum alacaklardı.Ne var ki,tarihlerindekien ciddikrizlekarşı karşıya olan Bolşevikleruzlaşma ruh haliiçinde değillerdi.

Sinirlerifena halde yıpranmıştı.Polonyalılardan,göçmenlerden, ItilafDevletlerinden korkuyorlardıve Kronstadt muhte melen yeni 236

Serge, Me m oirs of a Revolutionary, s.126-29.

bir müdahale kampanyasının öncüsü olacaktı;ayaklanmanın, zaten huzursuzlukla kaynayan ve köylü isyanlarıylaçeşitli yöreleritutuşan anakaraya yayılmasından korkuyorlardı; ardından anarşive sonra da Beyaz restorasyon geleceği için iktidarıkaybetmekten korkuyorlardı.Bu koşullarda isyancılarla görüşmelere girişmek oldukça riskligörülüyordu. Yıkıcılıkve meydan okuma karşısında her türlü duraksama, her türlü zayıflık işaretiotoriteleriningenel çöküşünü getirebilirdi.Iktidarıaldıktan ve üç yıllıkkanlıçatışmalarda onu elde tuttuktan sonra her şeyi disiplinsizve öfkelibahriyelilerinisyanına mı kurban edeceklerdi?Ayaklanmanın kendi kendine yatışmasınıum m ak ve beklemek gibibir kumarı kaldıracak hallerivar mıydı? Za man onlardan yana değildi.Buzların çözülmesine az zaman kalmıştı.

15 Mart tarihliisyancıIzvestiia'dan Kronstadt sokaklarındaki karlarınerimeye başladığınıöğreniyoruz.237 Birkaç haftaya kadar Finlandiya Körfezinin buzlarıeriyecek ve m üstahkem mevzilere piyade saldırısıimkansız hale gelecekti.Kronstadt limanında buzlar içinde sıkışmış savaş ge mileribuzlarınerimesiyle serbest kalıp savaşa katılabilecekti.Dahası,Finlandiya sınırdan yardım geçirilmesine izinverme mekte ısraretse bile,o zaman Kronstadt'a malzeme ve takviye deniz yoluyla ulaştırılabilecekti.

Bolşevikler,bütün bunlarıönlemek içinhızlıbir şekilde harekete geçmelerigerektiğininfarkındaydılar.Düş manların yeni birişgal içinsıçrama tahtasıolarak göz diktikleribu en stratejiküste meydana gelen bir donan ma isyanına hükü met haddinden fazla hoşgörü gösterme miş miydi? "Sonuna kadar bekledik,"diyordu Troçki,isyanın bastırılmasından kısa birsüre sonra, "fakat buzlarınerimesi tehlikesiyleyüz yüze geldiğimizden saldırıyı... başlatmak zorunda kaldık."238

s.137

Yetkililerinbaşta gelen endişeleriiçinde belkide en acilleri şu ikisiydi:Isyanın anakaraya yayılması ve isyancılarınordu ve donan madaki diğer birliklerletemas kurmaları.Bu ikiendişe de, 2 Mart'ta Oranienbaum'da meydana gelen olaylarlaiyice artmıştı.O gün öğleden sonra Kronstadt'dan temsilcilerbuzların üzerinden geçerek Petrograd'da ve komşu birkaç kasabada Petropavlovsk kararlarınıdağıttılar.Oranienbaum'daki Birinci Donan ma Hava Birliği'ninaskerlerikendi kulüplerinde birtoplantı yaparak kararlarıoy birliğiyleonayladılarve Kronstadt örneğini izleyerek kendi IhtilalciKo miteleriniseçtiler.Bu toplantının he men ardından yakındaki bir hangarda yeniden toplandılarve buzlarınüzerinden geçerek Kronstadtlılarladoğrudan bağlantı 237 238

Pravda o Kronshtadte,s.162.

Deutscher,The Prophet Armed , s.514.

kuracak üç kişilikbir delegasyon seçtiler.O gece yarısımuhte melen Hava Birliğinden delegeler harekete katılma önerisiniKronstadt'a ulaştırmışlardı-, Kronstadt Ihtilalci Ko mitesi,Oranienbaum'a 250 kişilikbir kuvvet gönderdi,fakat bu grup makinelitüfek tarrakasıylakarşılaşınca geriçekilmek zorunda kaldı.Hava Birliğininüç delegesiise üslerine geri dön meye çalışırken Çeka tarafından tutuklandı.Oranienbaum garnizon komiserihenüz başlangıç durumunda olan isyanı öğrenmiş ve Zinoviev'inSavun ma Ko mitesi'ne başvurarak acil takviye talebinde bulunmuştu. Oranienbaum'daki tüm Ko münistlere silâh dağıtılmışve olayın yiyecek sorunundan kaynaklandığıdüşünülerek huzursuzluğu yatıştırmak için askerlere fazladan tayın verilmişti.

s.138

3 Mart günü sabaha karşı5'te Petrograd'dan zırhlıtren içinde bir Kursanty m üfrezesive üç hafiftopçu bataryasıgeldi.Hava Birliği derhal kuşatmaya alındıve içerde bulunanlar tutuklandı.Birkaç saat sonra, yoğun bir sorgulamadan sonra aralarında Kızıl Donan ma HavacılarBirliğibaşkanının ve yeni kurulan Ihtilalci Ko mitenin başkan ve sekreterininde bulunduğu 45 kişiseçildive kurşuna dizildi.

Oranienbaum isyanının bastırılmasıKronstadt liderleri açısından ilkbüyük aksilikti.Ayaklanmalarının anakaraya yayılacağına,bu yüzden Bolşeviklerin,taleplerinikabul etmek zorunda kalacağına inandıklarından saldırıya geçmeyi reddetmiş ve Oranienbaum'a fecibir sonuçla karşılaşacak olan küçük bir kuvvet yollamakla yetinmişlerdi.(Aynı safça düşüncelere sahip olan Oranienbaum isyancılarıda silâhlanmak içinbir çaba gösterme miş ve kendi üslerinikontrolaltına alma mışlardı.)Hava Birliğiniele alacak olursak,Oranienbaum - Kozlovsky ve meslektaşlarınınısrarettiğigibi- küçük bir direnişleele geçirilebilirdi.O zaman isyancılarPetrograd'a yürüyecek ve şehir halkınıhükü mete karşıayaklanmak içincesaretlendirmiş olacaklardı.Fakat bu yöndeki bütün tavsiyelerinatlareddedildi.

Bahriyelileranakarada alışıkolmadıklarıpiyade rolü oyna maktansa adanın tabyalarında kendileriniçok daha güvenlikte hissediyorlardı.Sayılarınınbir saldırıiçinyetersiz olduğu endişesiylekendilerinizaptedilmez görünen kalelerine kapa mayı, silâhlarınıdört bir yana çevirmeyi ve hükü met taleplerinikabul edene kadar beklemeyi tercih ettiler.

239

239

Pravda o Kronshtadte,s.92-94; Petrichenko, Pravda o Kronshtadtskikh sobytiiakh,s.8-9.

s.139

Bundan sonra, saldırıgirişiminde bulunmalarıyolundaki bütün önerilere kulaklarınıtıkadılar."Askeriuzmanların" bir piyade saldırısınıönlemek içinKotlinadasının çevresindeki buzlarıntopçu ateşiylekırılmasıönerisiIhtilalciKo mite tarafından, bunun içinyeterlitop mer misi bulunmadığı ve buzlar kırıldıktan kısa süre sonra suyun yeniden donacağı gerekçesiyle 240 reddedildi.

Böylece, dışardan olaylarıgözleyenler tersini farzetmelerine rağmen isyan boyunca ne buzlarınkırılması yoluyla ada hendekle çevrildi,ne de buzlara sıkışmış savaş ge milerikurtarıldı241 . Aynı şekilde,uzmanlar Petrograd Kapısı'na yakın ve saldırıya açık olan şehrin doğu tarafındakisokaklara barikatlarkurulmasınısalıkverdiklerinde (ki,basiretlibir öneri olduğu ortaya çıktı)IhtilalciKo mite aslında her ikiside bol bol yetip arttığıhalde bu işiçinelde yeterince insan ve malzeme olmadığında ısraretti.Kozlovsky daha sonra, bahriyelilerin genelde yüksek rütbelilereve subaylara karşıduydukları doğuştan gelen güvensizliklerinedeniyle işbirliğiyap mayı reddettikleriniizah etmiştir.Bahriyelilerindik kafalılıklarından ve disiplinsizliklerinden aşağılamayla söz eden Kozlovsky Finlandiya Körfezindekibuzlar eriyinceye kadar ayaklanmanın başlama ması gerektiğinive bahriyelilerinKo münist boyunduruktan bir an önce kurtulmak içingösterdiklerisabırsızlığınisyanın erken 242 başlamasına neden olduğunu belirtmiştir.

s.140

Bu sırada isyan anakarayı tutuşturmakta başarılı olama mıştı.Yalnızca birkaç yerde - kayda değer olanları Oranienbaum, Peterhof ve Petrograd - isyancılarındavasını 240

MüfettişR. Kelliy'inraporu, Quarton'dan A merika Dış IşleriSekreterliğine yollanan mektubun içinde,23 Nisan 1921, Ulusal Arşiv,861.00/8619. Göç men basınında hatalıbirşekilde(örneğin,Rul',8 Mart 1921) Ermak 'ınOranienbau m'a yol açmak üzere isyancılartarafından kullanıldığıyazılmaktadır.Oysa bu buz kırma ge misi,isyan patlamadan yalnızca birgün önce yakıtalmak için Petrograd'a gitmişti.

241 Bkz, Quarton'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine,8 Mart 1921, Agy, 861.00/8296: "Her ikikıyıarasında kalın bir buz tabakası var,fakat ihtilalciler muhte melen buzlarıkırıpkendilerinisu hendeğiyle çevirerek koruyorlar."

242 Novaia Russkaia Zhizn', 19 Mart 1921; Londra Times, 21 Mart 1921; SotsialisticheskiiVestnik,5 Nisan 1921, s.5-6.

benimseyen m uhalefet hareketleriçıktı.Fakat Ko münistler herhangi birfesat faaliyetine karşıbölge çapında seferber olmuşlardıve ortaya çıkan her girişim anında bastırıldı.Örneğin, Petrograd'da Kronstadt bahriyelilerinden birheyet,muhte melen Sevastopol ve Petropavlovsk gemilerinibuzlardan kurtarmak, bir piyade saldırısına karşıKotlinadasının çevresinde su hendeği oluşturmak ve belkide Batı'ya bir kanal açmak amacıyla Truvor (bazıkaynaklara göre Ermak ) buzkırıcısınınm ürettebatını kazanma girişiminde bulundu. Fakat gemiye derhal Bolşevik birliklersevkedildive Kronstadtlılarlasempatizanlarıgözaltına alındı.243 Öte yandan Kronstadt isyanıçok az yayabildi.

Petropavlovsk kararlarınıPetrograd bölgesinin kasabalarında dağıtmak içingönderilen 200 temsilciden çok azı yakalanmaktan kurtulabildi; yanlarında bildirilerolduğu halde güneyde, Petrograd'dan Vitebsk'e giden tren yolu kavşağı üzerindeki Dno'ya kadar ulaşabilen bahriyelilerinburada yolu kesildi.

Isyancılartelefon yoluyla Petrograd ve Krasnaya Gorka'yla bağ kurup durumlarınıizah etmeye çalıştılar,ancak bu çabalar da sonuç vermedi.Diğer yandan yetkililertelefonla Ihtilalci Ko mite'yiarayıp durumlarının umutsuz olduğuna ikna etmek için boşuna dildöktüler.Aynı zamanda, Kronstadt'dakisadık Ko münistlerde açık telefon hatlarınıcephane, yiyecek ve isyancılarınmoralihakkında bilgivermekte kullandılar.244 Bunun üzerine isyancılaradayı kesinliklezaptedilmez hale getirecek olan buzlarınerimesine kadar direnebileceklerini düşünerek savun ma stratejisinibenimsediler.Bu sırada adanın iç durumuna çeki düzen vermekle uğraştılar,özelliklesavun ma noktalarınıgüçlendirmeye çalıştılar.Isyancılarhükü metin uzlaşmaya yanaşacağınıumut ediyor,fakat bir silâhlısaldırı olasılığınıda gözden uzak tutmuyorlardı.GeçiciDevrimci Ko mite 4 Mart günü "Kronstadt'ıişgaletmek, otoriteleriniyeniden tesis etmek ve bizleriaçlığa,soğuğa ve yıkıma mahkû m etmek için Ko münistlerinbir saldırıbaşlatmasınıher an beklemeliyiz,"diye uyarıda bulunuyordu.245 Gerçi ilkhafta isyancılaryalnızca sinir savaşı yaptılar.

s.141

Hükü met saldırıya geçmeden önce neden o kadar uzun süre bekledi? Görüleceği gibi,bu gecikmenin nedeni barışçıbir 243

"Prichiny,povody, techenie iotsenka Kronshtadtskikh sobytii,"elyazması, Hoover Kütüphanesi;Pukhov, Krasnia Letopis',1931, No.1, s.17.

244 Petrichenko, Pravda o Kronshtadtskikh sobytiiakh, s.12; Katkov, "The Kronstadt Rising,"St.Antony's Papers, No.6, s.33.

245 Pravda o Kronshtadte, s.51.

çözüme ulaşma isteğikadar, -belkide daha ağırlıklıolarakyeterliaskerihazırlıkyapma ihtiyacıdır.Mart'ınilkgünlerinde Bolşeviklereski başkentiolduğu kadar bölgedeki stratejik noktaları,özellikleKrasnaya Gorka, Oranienbaum ve Karelian SahilindekiLisy Nos ve Sestroretsk'igüvenlikaltına almaya öne m vermişlerdi.Petrograd ve komşu kasabalardakibütün Ko münistleriçinseferberlikilân edildive silâh dağıtıldı.5 Mart'ta Genç Ko münistlerden ve yerelsendikalardan gelen gönüllülerle takviye edilmiş 4.000 kişilikbir milisgücü oluşturuldu.Ayrıca, Moskova, Orel ve Nizhni Novgorod gibiuzak bölgelerden bile bölgeye yüzlerce Kursanty getirildiğigibi,özel Çeka birliklerinin (Vokhr) yanısırayol kesme m üfrezelerinde görev alanlarda devreye sokuldu. Isyancılarlaherhangi bir teması önlemek için Petrograd'dan Kronstadt yönünde seyreden trenlersıkıgözetim altına alındı.Oranienbaum'daki akim kalan ayaklanmayla iyice endişelenen Sovyet liderleri(belki,1919'da Krasnaya Gorka'da meydana gelen anti-Bolşevik ayaklanmayı da hatırlayarak) öne mli noktalardakigarnizonlarıtakviye edip,herhangi birfesat eylemini önlemek içinpersonelinitahkikattan geçirdiler.

s.142

Petrograd'da grev ve gösterilerbitmiş olsa da karamsar bekleyişruh halipaniğe dönüşmenin eşiğine gelmişti.Mart başlarında bir sabah kaldığıAstoria Hotel'inden çıkan Victor Serge, bir sürü paket yüklenmiş sessizce uzaklaşan yaşlıbir hizmetçiye rastlar."Bu paketlerlesabahın köründe nereye böyle anacım" diye sorar."Şehrin üstünde belâ dolaşıyor,"diye yanıt veriryaşlıkadın,"hepinizinboğazınıkesecekler benim zavallı yavrularım ve yine her şeyi yağ ma edecekler."246 Yahudiler üzerindekitehditleryaygınlıkkazanmıştı.Şehrin birçok fabrika ve atölyesiolaylarınyeniden patlak vereceği yolundaki sürekli söylentilernedeniyle kapılarınıkapatmışlardı.3 Mart günü, şimdi bütün bölgede mutlak iktidarıtemsileden Petrograd Savun ma Ko mitesiherhangi bir karışıklığıönlemek içinşiddetliönlemler aldı.Şehir,asker m üfrezelerininher köşe başında devriye gezdiğigeniş bir garnizona dönüşmüştü. Duvarlara yapıştırılan ilânlarda herhangi bir şekilde bir araya gelen vatandaşların derhal dağıtılacağıve direnenlerinanında kurşuna dizileceği duyuruluyordu. Gündüzlerisokaklar he men hemen boştu, akşam 9'da başlayan sokağa çıkma yasağıyla hayat bütünüyle duruyordu.247 Partininpatronu, Petrograd Sovyetinin başkanı ve Savun ma 246

Serge, Me m oirs of a Revolutionary, s.125.

Petrogradskaia Pravda,3 Mart 1921; IzvestiiaPetrogradskogo Soveta,3 Mart 1921.

247

Ko mitesinin Başkanı olarak üçlü bir roloynayan Zinovyev bütün iktidarıelinde toplamıştı.Çabuk telaşlanma ya da paniğe kapılma eğiliminde olduğu yönündeki yaygın ününe rağmen Zinovyev işinietkilive hızlıbir şekilde sürdürüyordu. 4 Mart günü günde minin baş konusu Kronstadt olan özel bir Sovyet toplantısı düzenledi.Sovyet üyelerininyanısıradiğer kurumlardan da temsilciler -sendikalardan, fabrika komitelerinden, askeri birimlerden, gençlikörgütlerinden- çağrılmıştı.O sırada hükü mete karşıhâlâ dost bir tutum içinde bulunan anarşist liderlerAlexander Berkman ve E m m a Goldman da toplantıda hazırbulundular ve o zamanki basının anlattıklarına ek olarak 248 bize birkaç ayrıntıda içeren canlıtasvirlerbıraktılar.

s.143

Toplantıbaşından sonuna kadar birfırtınadan farksızdı.

Zinovyev ve Kalinin ayaklanmayı Menşeviklerin,SR'lerinve Itilaf devletleriningizliservisajanlarınınyardımıyla tezgâhlanmış bir Beyaz Muhafız komplosu olarak suçladılar,bunun üzerine ön sıralardan bir ada m, Tersane fabrikasından bir işçiayağa kalkarak isyancılarısavundu. Parmağıyla Zinovyev'igöstererek şöyle bağırdı:"Bizigreve sürükleyen ve Devrim'de bizimle omuz omuza dövüşmüş bahriyelikardeşlerimizinbu grevle dayanışmaya girmesine yol açan siz ve partinizin vurdumduy m azlığıdır.Kronstadtlılarınbu tavrınıza tepki göstermekten başka bir suçlarıyoktur.Bunu çok iyibildiğiniz halde kardeşlerimizikaralamaktan ve imhalarıiçinferman çıkartmaktan çekinmiyorsunuz.""Karşı-devrimci,""hain,"ve "Menşevik çeteci,"bağırışlarıyla- Em m a Goldman'ın anlatımıyla toplantıtımarhaneye döndü, fakat işçiyerine oturmadı ve sesi gürültülerinarasından yeniden yükseldi:"Daha üç yılönce Lenin, Troçki,Zinovyev ve hepinizhain ve Alman ajanıolarak suçlandınız.Biz işçilerve denizcileryardımınıza koşarak sizi Kerenski Hükü metinin elinden kurtardık.Sizin de başınıza aynı şeyin gelebileceğiniunutmayın!"

O sırada bir Kronstadt bahriyelisikonuşmacıyısavunmak üzere ayağa kalktı.Denizcikardeşlerinindevrimci ruhlarının hiçbirşekilde değişmediğiniaçıkladı.Devrimi son nefeslerine ve kanlarınınson damlasına kadar savun maya hazırdılar.Ardından Petropavlovsk kararlarınıokumaya başladıve toplantı,Em m a Goldman'ın deyişiyle,meydana gelen karışıklıkve bağırışlarlabir pando mime dönüştü. Zinovyev'in bu kargaşalığınortasında 248

Berkman, The Kronstadt Rebellion, s.30-31; Goldman, Hayatımı Yaşarken,II. Cilt,s.887-889; Krasnia Gazeta, 5 Mart 1921; IzvestiiaTsIK, 6 Mart 1921. Ayrıca bkz, Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh,s.40-42; ve Pravda o Kronshtadte, s.165-66.

verdiğicevap, Kronstadtlılarınderhal teslim olmalarını,aksi takdirde ölüm cezasına çarptırılacaklarınıbelirtmekten ibaretti.

Birçok delegenin protestosuna rağmen, bahriyelileri,aptallığı bırakıp Kronstadt Sovyetinin meşru otoritesinitesisetmeye çağıran bir karar benimsendi.Karar,eğer kan dökülecek olursa bunun sorumluluğu sizinsırtınızda kalacaktır,diyordu. "Derhal karar verin.Ya ortak düşmana karşıbizimle birliktesiniz,ya da karşı-devrimcilerlebirlikteolmanın utanç ve şerefsizliğiyletelef olup gideceksiniz."249

s.144

Toplantıya hükü metin krizdöne mlerindekisorunlarıçözen en yetenekliada mı Troçki'ninde katılmasıbekleniyordu, fakat zamanında yetişemedi.Isyan çıktığında,büyük ölçüde köylü karışıklıklarına sahne olan batıSibirya'da bulunuyordu. Haberi duyar duy maz Lenin'lebir değerlendirme yapmak üzere derhal Moskova'ya döndü, ardından acilen Petrograd'a hareket ettive 4 ya da 5 Mart'ta eski başkente vardı.Ilkişiisyancıbahriyelilerin kayıtsızşartsızve derhal teslim olmalarınıisteyen (5 Mart'ta basıldı)sert bir ültimatom yayımlamak oldu: Işçive Köylü Hükü meti Kronstadt'ınve isyancıge milerin Sovyet Cu mhuriyetininotoritesine derhal boyun eğmesi kararı almıştır.Bu yüzden, sosyalistanavatana karşıel kaldıran sizlere bir an önce silâhlarınızıbırakmanızıemrediyorum. Karşıkoyanlar silâhsızlandırılacak ve Sovyet otoritelerine teslim edilecektir.

Tutuklanan komiserlerve hükü metin diğer temsilcileriderhal serbest bırakılmalıdır.Yalnızca kayıtsızşartsızteslim olanlar Sovyet Cu mhuriyetininmerha metinden yararlanabileceklerdir. Şu anda, isyanıbastırmak ve isyancılarısilâh zoruyla yola getirmek yönünde hazırlıklaryapılması içinemirleryayınlıyorum.

Sivilhalka gelecek her türlü zarardan bütünüyle karşı-devrimci 250 isyancılarsorumludur. Bu son uyarıdır.

s.145

Eğer bu, silâhlıçatışmadan kaçınma yönünde samimi bir girişimse kesinliklebaşarısızlığamahkû m du. Bahriyelilerinruh 249

Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.42.

Trotskii,Kak vooruzhalas'revoliutsiia, III,bölüm I,202. Bu ültimatom, Kızıl Ordu Genel Kurmay Başkanı S. S. Ka menev ve Petrograd'dakiYedinciOrdu Ko mutanı M. N. Tukaçevski tarafından da imzalanmıştır.

250

halinihesaba katmayan bu ültimatom olsa olsa onlarıreformlar gerçekleşene kadar direnme noktasında daha sarsılmaz bir kararlılıkiçine sokabilirdi."Troçki'ninbahriyelilereböylesi sözlerlehitap etmesi,"diye yazıyor,biyografiyazarıIsaac Deutscher,"tarihinbir diğer ironisiydi.Bu onun Kronstadt'ıydı, 'devrimin onuru ve gururu'dediğiKronstadt.1917 'nin o sıcak günlerinde donan ma üssünde kaç kere nutuk atmıştı!

Bahriyelilerkaç kere onu omuzlarında taşımış ve arkadaşları, liderleriolarak çılgınca alkışlamışlardı! Tauride Sarayı'na, Kresty'dekihapishane hücresine,Volga üzerindekiKazan'ın duvarlarıarkasına giderken onu nasılözveriyleizlemiş,nasılher zaman tavsiyelerinidinlemiş ve emirlerinineredeyse körükörüne yerine getirmişlerdi!Ne çok sorunu paylaşmış,ne kadar çok tehlikeyibirliktecesaretle göğüslemişlerdi!"Fakat şimdi zaman farklıydıve GeçiciIhtilalciKo mite Troçki'ye,onunkine benzer bir ültimatomla yanıtveriyordu: "Emekçi Devriminin dokuzuncu dalgası(bu, denizdekifırtınanın en yüksek noktaya ulaşan dalgasıdır)yükselmiştirve bu dalga Sovyet Rusya'yıbütün yozlaşmışlıklarıylabirliktealçak iftiracılardan ve tiranlardan temizleyeceğinden - sizinmerha metinize Bay Troçki,ihtiyacımız olmayacak bizim."

Aynı gün 5 Mart'ta,Petrograd Savun ma Ko mitesibaşka bir bildiriyayımladı ve bu bildiriKronstadt semalarına uçakla bırakıldı.Doğrusu, bunun diliTroçki'ninültimatomundan da kışkırtıcıydı.SR'lerinve Menşeviklerinarkasından, deniyordu bildiride,Beyaz Subaylar azı dişlerinigösteriyorlar.Isyanın gerçek lideriGeneral Kozlovsky ve yardımcıları,Kaptan Burkser, Kostrominitov,Shirmanovsky ve diğer Beyaz Muhafızlardır, bunlar sizidemokrasi ve özgürlük vaadleriylekandırmaktadırlar.

Aslında,bunlar çarlığıgerigetirmek ve yeni bir Viren'i(1917 Şubat'ında öldürülünceye kadar Kronstadt donan ma üssünün komutanı)sırtınızaoturtmak içinsavaşıyorlar.Petrograd, Sibirya ve Ukrayna'nın 251

s.146

sizidesteklediğiküstahça bir yalandır.Doğru olan, dört bir yandan sarıldığınızve durumunuzun umutsuz olduğudur. Bildiri şu kâhince uyarıylason buluyordu: Son anda, Kozlovsky'lerve Petrichenko'larsiziöylece bırakıp Finlandiya'ya kaçacaklardır.O zaman ne yapacaksınız?Onların peşinden giderseniz Finlandiya'nın sizibesleyeceğinimi sanıyorsunuz? Wrangel'in ada mlarının açlıkve hastalıktan sineklergibiöldüğünü duy madınız mı? 24 saat içinde teslim olmadığınıztakdirde aynı kader sizleride bekliyor.Teslim olursanız affedileceksiniz;fakat 251

Deutscher,Prophet Armed ,s.512; Pravda o Kronshtadte,s.68.

eğer direnirseniz"keklikgibivurulacaksınız."252 "Keklikgibi"vurulma tehdidiher ne kadar Troçki'ye atfedilirsede bu sözleringerçek failiZinovyev'in Savun ma Ko mitesidir.Denizcilerdoğal olarak büyük bir öfkeye kapıldılar.

Troçkive Zinovyev, onların baş düşmanı ve Sovyet rejimindeki bütün kötülük ve iğrençliklerinsembolü haline geldi.(O ana kadar geriplanda kalan Lenin,ertesihaftaya kadar Kronstadt'ın gazabına uğramadı, o zaman bile ona meslektaşlarıölçüsünde diş bilenmedi.)Petrograd'dakiyetkililerKronstadtlıların ailelerininrehin olarak tutuklanması emriniverdiğizaman öfke doruk noktasına ulaştı.Rehin alma sistemi,Iç Savaş sırasında kumandası altında bulunduklarıKızılgüçlere ihanet etmeye kalkışacak "askeriuzmanlara",eski Çarlıksubaylarına uyarı olmak üzere Troçkitarafından yürürlüğe konmuştu. "Dönekler bilmeliki,"diyordu Troçki,30 Eylül1918 tarihliemrinde, "onlar aynı zamanda, kendi aile fertlerine - babalarına,analarına,kız ve erkek kardeşlerine,karılarına ve çocuklarına ihanet etmiş oluyorlar."253 Gerçi Kronstadt olayında, çok sayıda anlatımın gösterdiğigibi,rehin alma kararıTroçkitarafından değil,o şehre varmadan önce Petrograd Savun ma Ko mitesitarafından alınmıştır.Savun ma Ko mitesi2 Mart'ta bahriyelilertarafından tutuklanan Ko münist

s.147

görevlilerinderhal serbest bırakılmasınıtalep ederek şöyle de miştir:"Tutuklu yoldaşlarımızınsaçının teline zarar gelirse, 254 buna rehinelerinhayatıylayanıtverilecektir."

Bu duyurunun yapıldığı5 Mart günü hükü met isyancılara ültimatomunu yayımladı.7 Mart günü Kronstadt Izvestiiarehinelerin24 saat içinde serbest bırakılmasınıtalep ederek yanıtverdi:"Kronstadt garnizonu buradaki Ko münistlerintam birözgürlük ve ailelerinin kesinliklegüvenlikiçinde bulunduğunu açıklar.Petrograd Sovyetinin örneğiniburada izlemeyecek olan bizlerböylesi yöntemlerin u mutsuzca bir öfkeyi kışkırtmanın ötesinde son derece utanç vericive rezilceolduğunu düşünüyoruz. Tarih daha önce böylesibirfiiletanık olma mıştır."255 Bu talebe hiç bir yanıt gelmedi.

O sırada Bolşevik ültimatomundan haberdar olan Alexander Berkman ve Em m a Goldman kan banyosunu önleyebileceklerini düşündüler.5 Mart'ta ikiyoldaşlarıylabirlikte,Zinovyev'e, çatışmada arabuluculuk yapmak üzere tarafsızbir komisyon 252 253 254 255

Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.188-89.

Trotskii,Kak vooruzhalas'revoliutsiia, I,151.

Pravda ve IzvestiiaTsIK, 5 Mart 1921.

Pravda o Kronshtadte,s.73.

oluşturulmasınıöneren bir mektup gönderdiler.Ikisianarşistbeş kişiden oluşan komisyon Kronstadt'a gidecek ve barışçıbir çözüm yolu bulmaya çalışacaktı.Mektupta, açlıkve soğukla birliktedertlerine bir çare bulunama m asının bahriyelileriaçık bir protestoya sevkettiği,fakat silâh kullanmak yerine barışçı anlaşmalar yoluyla acilbirçözüme varılmadığısürece gerçek karşı-devrimcilerindurumu istismar etmeye çalışacakları belirtiliyordu.Şiddet uygulanması yalnızca olaylarındaha da büyü mesine ve Beyazlarındavasına hizmet edecekti.Aynı zamanda, Işçive Köylü hükü meti tarafından işçilereve köylülere zor uygulanması uluslararasıdevrimci hareket üzerinde büyük bir moral bozukluğuna yol açacaktı.256

s.148

Bahriyelilerinanakarada destek bulmalarınınbaşarısızlıkla sonuçlanmasından sonra onlarısakinleştirecek ve ardından gelecek trajediyiönleyecek böylesiyatıştırıcıbir adım iyibir şanstı.Berkman'ın başvurusuna yanıtverilmemekle birlikte, ertesigün 6 Mart'ta,Petrograd SovyetiIhtilalciKo miteye bir telgrafçekerek Sovyetin partilive partiliolmayan üyelerinden oluşan bir heyetin durumu gözden geçirmek üzere Kronstadt'ı ziyaret etmesiniistedi.Bu öneride anarşistlerinbaşvurusunun rolü olmuş mudur bilinmez ama bu, ayaklanma patlak verdiğinden beriBolşeviklerinyaptığıilkyapıcıve uzlaşmacı jestti.Ne yazık ki,bu yüzden de reddedilecekti.Karılarınınve çocuklarınıntutuklanması dolayısıylahükü mete karşıöfke içinde bulunan isyancılar,"sizinpartiliolmayan temsilcilerinizinpartili olma ma statülerine inanmıyoruz" yanıtınıverdiler.Bunun yerine, Petrograd halkının Krostadtlıgözlemcilerhuzurunda kendi gerçek partiliolmayan işçi,asker ve denizcitemsilcilerini seçmelerini,buna ek olarak da heyetin azami yüzde 15'ini oluşturacak Ko münist delegelerinde Petrograd Sovyeti tarafından atanmasınıönerdiler.257 Bu sert ve haşin yanıtöneriyi geçersizhale getiriyordu.Bundan sonra hükü met isyancılarla herhangi biruzlaşma girişiminde bulunmadı.

7 Mart'ta süre bitti.5 Mart'ta verilen 24 saatlikültimatom ertesigüne kadar 24 saat içinuzatılmış ve bu süre de her iki tarafta hiçbirdeğişiklikolmaksızın sona ermişti.Artıkhükü met zoru kullanmaya hazırdı.Verilen mühlet süresince Petrograd'a ve yakınındakim üstahkem mevzilere sürekliasker ve silâh yığılmıştı.Ülkenin çeşitlibölgelerinden getirilenKızılOrdunun en 256

Berkman, The Bolshevik Myth, s.301-302; Goldman, Hayatımı Yaşarken,II. Cilt,s.890-891. Bu mektup Berkman tarafından kaleme alınmıştır.

257 Pravda o Kronshtadte, s.73-74.

güvenilirbirliklerinin,Kursanty ve Çeka müfrezeleriningün be gün bölgeye vasılolduklarıgörülüyordu. Ayrıca,"askeri uzmanların" ve KızılKo mutanların en ünlülerinden bir kısmı saldırıplanınıdüzenlemek üzere çağrılmıştı.Genç yaşına

s.149

rağmen yeteneklive deneyimlibir subay olan Tukaçevski,5 Mart günü YedinciOrdunun ve Petrograd AskeriBölgesindekidiğer bütün birliklerinkomutanlığına getirilerek Zinovyev'in Savun ma Ko mitesinde D. N. Avrov'un yerinialdı.Penza bölgesinden soylu bir ailenin çocuğu olan Tukaçevski Imparatorluk Harbokulundan yetiştive BirinciDünya Savaşında ÇarlıkOrdusunda yüzbaşı olarak görev yaptı,ancak Ekim Devrimi'nden sonra Bolşeviklere bağlılığınıilân ederek Iç Savaşın önde gelen askeriliderlerinden birioldu. 1920'de, henüz 27 yaşındayken Kuzey Polonya cephesinde Kızılgüçlere kumanda ettive Mareşal Pilsudski 258 tarafından püskürtülmeseydi neredeyse Varşova'yıalacaktı.

Tukaçevski,şimdi mesleğinin en zor göreviyle karşı karşıyaydı.Iç Savaş boyunca Petrograd bölgesinde üslenen (1919'da Yudeniç'inilerlemesinidurdurmuştu) YedinciOrdu şimdi "saflarınıyenileme seferberliği"içindeydi.259 Savaşın bitmesiyle birlikteaskerlerevlerine dön mek içinsabırsızlanmaya başlamıştı.Bu askerlerinçoğunluğu köylü kökenliydive kırsal bölgelerinhuzursuzluğunu paylaşıyorlardı,bırakın isyancıların programını eleştirmeyi aslında Kronstadt'ınsloganlarıonların arasında olumlu yankılarbuluyordu. Ayrıca,Petrograd'dakiişçi gösterileride onların moralinietkilemişti.Bu durumda bu askerleri,devrimin "onuru ve gururu" ününe sahip kardeşleriyle savaşmaya sürmek öne mli bir risk almak anlamına gelecekti.

Isyancılara ateş açmayı reddetme ya da onların safına geçmeleri ihtimaliyüksekti.Bu yüzden Tukaçevski,askerlerinielinden geldiğiölçüde yediripgiydirerek acılarınıazaltmaya ve ruh hallerinidüzeltmeye çalıştı.Fakat onun saldırıda esas güvendiği güçler subay okulu öğrencileri,Çeka'nın özel m üfrezelerive diğer bölgelerden getirilenKo münistlerinoluşturduğu birliklerdi.

s.150 258

Tukaçevski'nin,Kronstadt'ınbastırılmasındaki rolü içinbkz, L. V. Nikulin, Tukhachevskii,Moskova, 1964, s.134-50.

259 Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.44; S. E. Rabinovich,"Delegaty 10-go s''ezda RKP(b) pod Kronshtadtom v 1921 godu," Krasnaia Letopis', 1931, No.2, s.26-31.

Bu sırada Kronstadt kendinibirsaldırıya hazırlıyordu.O, kilit noktalardakiilerikarakolları,kocaman garnizonu ve m üke m m el savunmasıyla öğünüyordu. Isyancılarınsayısı13.000 denizcive askerle,sivilhalktan silâhlanmış muhte melen 2.000 kişiden oluşuyordu. KotlinAdası,çoğu ondokuzuncu yüzyılınbaşlarında ünlü Rus askerimühendisiGeneral E. I.Totleben'inplanlarına göre inşa edilmiş çok sayıda m üstahkem mevzi ve bataryayla sarılmıştı.Kuzey tarafta Totleben ve Krasnoarmeets kalelerinin yanısıra,Karelian Sahiline kadar uzanan ve nu maralarla adlandırılmışyedi kaleden oluşan birzincirvardı.Güneyde ise, Peter,Paul,Konstantin ve Alexander kalelerininyanısıra, nu maralarla adlandırılmışikikale daha bulunuyordu. Bütün bataryalarve müstahkem kalelerkalın zırhlarlakorunuyordu ve taretlere yerleştirilmişağır makinelilerleteçhiz edilmişlerdi.Şehir sağlam surlarlaçevriliydive tabyalardakiçok sayıda makineliyle korunuyordu. Kronstadt,müstahkem mevkilere ve gemilere yerleştirilmiş,toplam olarak 135 top ve 68 makinelitüfeğe sahipti.Petropavlosk ve Sevastopol ge milerininher birininbirer düzine 12 inçlikmakinelitüfeklerive onaltışar120-milimeter makinelitüfeklerivardı.BirinciDünya Savaşı'nınarifesinde tama m en modern savaş gemileriolarak inşa edilen bu ge miler Rus ÇarlıkDonan masının ilkzırhlılarıarasındaydı.Petropavlovsk, 1919'da birBritanya ge misi tarafından torpedoyla vurulup ciddi bir hasar gördüyse de tamir edilmiş ve yeniden hizmete sokulmuştu. Gerçi,baştan başa don muş limanda sıkışmış bu iki savaş ge misi kesinlikleher zamanki etkilerinigösterebilecek durumda değillerdi.Çevrelerindekibuzlar kısmen kırılmıştı,ama bu da yeterlimanevra imkanı sağlama mıştı,bu büyük ge miler birbirlerininatışsahasınıkapatıyorlardı.Bununla birliktebu ge milerinmakinelitüfekleriKrasnaya Gorka'nın ve anakaradaki en güçlü müstahkem mevzilerinmakinelilerinden çok çok üstündü. Krasnaya Gorka, 1919'daki isyanda ağır zarar gördüğü ve bu zararlarhenüz bütünüyle giderilemediğinden, yalnızca 12 inçlikdört adet çalışan topa sahipti.Diğer m üstahkem mevziler ise,Kronstadt'ınbulunduğu uzaklığa zarar verecek yeterli kalibrede toplara sahip değillerdi.Bu yüzden, GizliMuhtıra yazarının da işaretettiğigibi,birtopçu müsade mesi söz konusu olduğunda Krasnaya Gorka, yirmi dört 12 inçlik,oniki11 inçlikve beş 10 inçlikçalışan makinelitüfeğe sahip olmakla övünen adayla ve ge mileriylebaş ede mezdi.Ayrıca,Petropavlovsk ve Sevastopol'un yanısıra,Kronstadt limanında sekiz diğer savaş ge misi beklemekteydi ve tamir tezgâhlarında bir savaş ge misi, üç ağır krüvazör,on beş gambot ve yirmi römorkör bulunuyordu.

Ancak elde buzkırıcıbulunmadığından bu teknelerinhiçbiri çatışma alanına sokulamıyordu.260 260

Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,Kronstadt'ınsavun ması üzerine bilgiler, s.80-81; Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.43, 95; Pravda o Kronshtadte,s.24,90; Bol'shaia sovetskaia entsiklopediia,1. baskı,xxxv, 223;

s.151

Ayrıca,Kronstadt müstahkemini ele geçirmek öyle kolay iş değildi.Müke m m el savunmasına ilaveten Kronstadt kendisini anakaradaki Bolşevik müstahkem mevzilerinden ayıran geniş buzlu alandan da yararlanıyordu. Bu buzlu alan, ada ileKörfezin güney kıyısındakiOranienbaum arasında beş, Krasnaya Gorka ile altı,kuzeydeki Karelian Sahilinde bulunan Lisy Nos'la yedi ve Sestrorets'leon bir mil tutuyordu. Bu yüzden, saldıran ordu bu muazza m açık buzlu araziyi,çelikve beton sığınaklara gizlenmiş makinelitüfeklerinve toplarınölümcül ateşikarşısında hiçbir korunak olmadan geçmek zorundaydı.Fin Körfezikıyılarında harekât emrinibekleyen Ko münist güçlerin moraliniçökertecek savaş yorgunluğundan ya da Kronstadtlılaraduyulan sempatiden de daha fazla - daha büyük bir kâbus düşünülemezdi.

Ancak, Kronstadt m üstahkeminin görünürdeki zaptedilemezliğine rağmen bazı ciddizaaflarıda söz konusuydu.

Diğer şeylerinyanısıra,cephane stoku uzun bir kuşatmaya dayanacak yeterliktedeğildi;savun madakilerinkışlıkgiyecek ve ayakkabılarıson derece yetersizdi;genel yakıtyetersizliği sebebiyle Petropavlovsk'a yalnızca 300 ton (her gün için40 ton tüketmek üzere) ayrılmıştıve Sevastopol'a hiç yakıtkalma mıştı.

Daha da kötüsü yiyecek hızla azalmaktaydı.Kronstadt halkının kendi yetiştirdiğipatateslerden birmiktar mevcut ise de, konserve ve at etistoklarıson derece azalmıştı.Elde un da kalma mıştı,yalnızca az miktarda kötü kaliteliekmek vardı,o da (güvenilirkaynakların tahminlerine göre) günde yarım poundluk tayın dağıtıldığıtakdirde ancak ikihafta daha idare ederdi.261 Bir şey son derece açıktı:isyan, doğal sonuna varmadan önce her iki tarafda büyük acılarçekecekti.

s.152

Askerioperasyon 7 Mart günü başladı.Akşam 6.45'de kuzey sahilindekiSestroretsk ve Lisy Nos üslerindekiKo münist bataryalarKronstadt'a ateş açtı.Baraj ateşi,bir piyade saldırısı Rul',12 Mart 1921; ve Londra Times , 16 ve 30 Mart 1921.

261 Yüzbaşı R. Kelley'inraporu, Quarton'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine yollanan mektubun içinde,23 Nisan 1921, Ulusal Arşiv 861.00/8619.

içinisyancılarınsavunmasınıyumuşatmak amacıyla esas olarak dış hattakim üstahkem mevzilerihedef alıyordu.Müstahkemlerin aynı şekilde karşılıkverdiğisırada karşısahildekiKrasnoya Gorka'nın toplarıdevreye girdi,onlarıda Sevastopol'un 12 inçlik makinelileriyanıtladı.Tam bir topçu düellosu söz konusuydu.

Petrograd'da,Alexander Berkman, Nevsky Bulvarında kendisine kadar ulaşan uzaktakitop gürlemeleriniişitti.Kronstadt saldırı altındaydı!Bu sesler,anarşistliderde sarsıcıbir etkiyaparak Bolşevik rejime olan inancının son bağlarınıda kopartır.

"Bombardıman ve acıyla dolu günler,"diye yazar günlüğüne.

"Yüreğim u mutsuzlukla uyuşmuş; içimde bir şeyler ölmüş.

Sokaklardakiinsanlar şaşkınlıkve acıyla ezik.Kimse birbirine güven mediği içinkonuşmuyor. Ağır makinelileringü mbürtüsü gökyüzünü parçalıyor."262 7 Mart IşçiKadınlarGünü'ydü. Kronstadt radyosu patlayan top mer mileriningü mbürtüsü içinde,dünyadaki bütün kadın işçileriselâmladı.Ko münistleri,"emekçi halkın düşmanı" olarak suçlayan isyancılarher çeşittiranlıkve despotizmin son bulması çağrısında bulundular."Şiddetin ve baskının her çeşidinden yakında kurtulmanız dileğiyle.Yaşasın özgür devrimci işçi kadınlar!Yaşasın Dünya Sosyal Devrimi!"263

s.153

Topçu ateşinin teatiedilmesi çok uzun sürmedi;kar ve kesif sisingörüş mesafesinisıfıraindirmesi sonucu her ikitarafda baraj ateşinikesti.Kronstadt'da zarar hafiftive yaralısayısıikiyi geçmiyordu. Buna rağmen IhtilalciKo mite öfkesiniifade etmekten gerikalmadı.Ertesisabah Kronstadt Izvestiia, ilktop atışlarıteatiedildi, bilinsinki,Bolşevik "korsan ge misini" yakında batıracağız,açıklamasınıyapıyordu. "Bütün iktidar sovyetlere!Ellerinizisovyet iktidarından çekin,bu eller,Beyaz Muhafızlara,toprak sahiplerine ve burjuvaziye karşımücadelede özgürlük davası içincanınıverenlerinkanıyla lekelenmiştir!"264 Tukaçevski'ninplanına göre, topçu ateşinin ardından müstahkemleriele geçirmeye yöneliksaldırıbaşlayacaktı.Bu saldırı,ertesisabah şafak sökmeden anakaranın kuzey ve güney sahillerinden başlatıldı.Fin Körfezinin beyazlığına uyarak gizlenmek içinbeyaz tulumlar giymiş Tukaçevski'ninaskeri birliklerikorkunç bir kar fırtınasıaltında buzlarıgeçmeye başladılar.En öndeki subay okulu öğrenci müfrezelerinin ardından toplanmış KızılOrdu birliklerive en arkadan da herhangi birkaçışıönlemek üzere Çeka makinelitüfekçileri 262 263 264

Berkman, The Bolshevik Myth, s.303.

Pravda o Kronshtadte,s.80.

Agy.

geliyordu. Savun madakilerhazırvaziyette bekliyordu. Yaklaşan birlikleradanın çevresindekimüstahkem ve bataryalardan açılan makinelitüfek ve toplarınölümcül baraj ateşiylekarşılaştılar.

Bazı top mer mileribuzlarıkırdıve saldıran taraftakiçok sayıda askerisudan mezarlarına gömdü. Serge, bunun korkunç kardeş katliamının başlangıcıolduğunu yazıyor.265 Körfez ilkkurbanları yuttuktan sonra bir Peterhof Kursanty birliğide dahilolmak üzere KızılOrdunun bazı askerleriisyancılarınsafına geçmeye başladılar.Diğerleri,herhangi

s.154

bir tereddütte ateş açma emri almış arkalarındakimakineli tüfekçilerden gelen tehditlere rağmen ilerlemeyi reddettiler.

Kuzey grubunun komiserleriemirlerindekiaskeribirliklerin isyancılarıntalepleriniöğrenmek üzere Kronstadt'a heyet göndermek istediklerinirapor ettiler.Öyle anlaşılıyorki,birgece önce az sayıda Bolşevik asker isyancılarlayayın alışverişinde 266 bulunmak içinbuzlarınüzerinden geçmişti.

Sonuç olarak, saldırıbirliklerininancak çok küçük bir bölümü en dıştaki müstahkemlere kadar yaklaşabildi,onlar da yoğun yaylım ateş karşısında geriçekilmek zorunda kaldı. Şafakla birliktekar fırtınasıdurulduğunda geniş buzluk alanda çok sayıda cesedin her tarafa saçılmış olduğu görüldü.

Görüş mesafesiaçılınca Ko münist bataryalarKronstadt'ıyeniden yoğun bir topçu ateşine tuttular,bunun üzerine Kronstadt ağır makinelilerlecevap verdi,açılan bu ateş sonucu Peterhof'la Oranienbaum arasındaki de mir yolu hasar gördü ve çok sayıda binada yangın çıktı.Sovyet piyadesinin bir sızma saldırısı herhangi birsonuç alamadan başarısızlıklasonuçlandı.Öğleden sonra Körfez üzerinde uçan Ko münist uçaklar Kronstadt müstahkemlerinibombaladılar,ada, 1919'daki Yudeniç'inBaltık kampanyasından beriilkkez hava saldırısınauğruyordu. Hava saldırılarıgünün gerikalan kısmında zaman zaman tekrarlanmasına rağmen çok az zarar verebildi.Akşam 6'da bir bo mba şehrin içine düşerek bir evi hasara uğrattıve onüç yaşında bir erkek çocuğu hafifyaralandı.Ayaklanma boyunca Bolşeviklerinhava saldırılarıağır uçaksavar ateşive görüş koşullarınınsüreklikötü olması sayesinde hiçbirzaman etkili olamadı.267 265

Serge, Me m oirs of a Revolutionary, s.130.

Petrichenko, Pravda o Kronshtadtskikh sobytiiakh, s.12; Mett,La Co m m u ne de Cronstadt,s.51.

267 8 Mart saldırısınınek ayrıntılarıiçinbkz, Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskii miatezh,s.44-46, 67-68; Petrichenko, Pravda o Kronshtadtskikh sobytiiakh, s.1415; ve Pravda o Kronshtadte, s.23, 90, 106, 180.

266

s.155

8 Mart çarpışmalarıdaha yeni başlamıştıki,Petrograt Sovyetiisyancıların"tam bir bozguna" uğradığınımuzafferane bir havada açıkladı.Aynı gün, Lenin de, Moskova'dakiOnuncu PartiKongresinin açılışında yaptığıkonuşmada aynı güvenle sonucu bildirdi."Kronstadt'lailgilien son haberlerihenüz almış değilim,"dedi,"ancak, arkasında Beyaz Muhafız generalinin bildikhayaletibulunan bu isyanın birkaç saat içinde değilse, birkaç gün içinde tasfiye edileceğinden hiç kuşkum yoktur."268 Görüldüğü gibibu açıklamalar erkendi.Aslında 8 Mart saldırısı başarısızlığındaniskasıydı.Ko münistlerKronstadt savun masında en ufak bir gedik açamadan yüzlerce ada m kaybetmişlerdi.269 Ayaklanmayı çabucak bastırmak içinyetersizgüçlerle -muhte melen tama mı 20.000- ve yetersizbir hazırlıklagüçlü müstahkem mevzilere başarısızbir saldırıyap mışlardı.Güvenilir seçilmiş birliklerkısmen kendilerigibisıradan denizcive askerlerinüzerine ateş açmakta gönülsüz olduklarından, ama esas olarak Kronstadt batarya ve m üstahkemlerinden açılan yıldırıcıçapraz ateş karşısında herhangi bir korunma olmaksızın açık buzlu arazide ilerlemekten korktuklarıiçinbu kritikanda tereddüt göstermişlerdi.

O akşam birBolşevik birliğibeyaz bayrak taşıyarak güneyden Kronstadt'a yaklaştı.GeçiciIhtilalciKo mitenin ikiüyesi Vershinin ve Kupolov at sırtında onlarıkarşılamaya çıktı.Bolşevik birliğiniçinde bulunan birkursant'ınanlattığına göre, Sevastopol'dan bir denizciolan Vershinin bağırarak,Yahudi ve Ko münist zalimlere karşıortak eylemde bulunmayı talep etmiş ve özgür sovyetlerinoluşması içingerçek bir ihtilalciotoritenin seçilmesiçağrısında bulunmuştur.270 Sonuçta, Vershinin olay yerinde ele geçirilmiş,Kupolov ise dörtnala kaçarak kurtulmayı başarmıştır.

s.156

268

IzvestiiaPetrogradskogo Soveta,8 Mart 1921; Desiatyis''ezdRKP(b),s.33.

Güvenilirkaynaklara göre Bolşevikleryaklaşık 500 ölü ve 2.000 yaralı vermişlerdi:"Kak nacholos'vosstanie v Kronshtadte,"12 Mart 1921, MillerArşivi, Dosya 5M, No.5.

270 Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.95-96. Cf.Pravda o Kronshtadte, s.94-98, 129.

269

Isyancılarbu ihanete çok öfkelenmiş,ancak kızgınlıkları, ölen Bolşevik askerlere duyduklarımerha metle biraz olsun yatışmıştır."Bütün Dünya bilsin,"başlıklıbir başyazıda Ihtilalci Ko mite, "Feld Mareşal" Troçki'yidökülen kandan sorumlu tutarak sert bir şekilde suçlamıştır.Ko mite, hiç değilse bundan sonra şiddetiönlemek içinhareketleriningerçek niteliğiniöğrenmek üzere Kronstadt'a bir partiliolmayan heyetin gönderilmesini yeniden önermiştir."Bütün dünyanın emekçileribilmelidirki,biz sovyet iktidarınınsavunucuları,Sosyal Devrimin zaferlerinin bekçileriyiz.Bizler,isterkazanalım isterse Kronstadt'ınyıkıntıları altında mahvolalım yalnızca emekçi kitlelerindavası için savaşıyoruz.Dünya emekçileribize hak vereceklerdir.Masu m insanlarınkanının dökülmesinden iktidarlasarhoş olmuş Ko münist fanatiklersorumludur. Yaşasın sovyetleriniktidarı!"

271

s.157

5. Kronstadt Progra mı

Kronstadt isyanıikihaftadan biraz daha fazla sürdü. Bu kısa süreye rağmen, üyelerininuzun döne mli bir stratejiye sahip olmadıklarınısöylemeye bile gerek olmayan GeçiciIhtilalci Ko mitenin önderliğialtında kurulan olağanüstü tiptekibir devrimci komün sorunlara çözüm getirmede ve öz-örgütlenmede öne mli bir becerigösterdi.Daha önce de gördüğü müz gibi, IhtilalciKo mite, 2 Mart'da Eğitimevi'nde yapılan konferansın başkanlıkdivanınıoluşturan beş kişiden oluştu.Fakat kısa zamanda şehrin ve garnizonun yönetim ve savun masının altından kalkabilmek içindaha geniş bir komiteye ihtiyaç olduğu görüldü. Bunun üzerine 4 Mart akşamı, Kronstadt fabrika ve askeribirimlerinden 200 kadar delege - m uhte melen ikigün önce Eğitimevi'nde toplanan delegeler - işten sonra Garnizon Kulübü'nde toplandı ve "Ya zafer,ya ölüm" bağırışlarıarasında, 15 üyeden oluşan genişletilmişIhtilalciKo miteyi seçti.272 Kronstadt'ınsivilve askeriişlerinidaha kolay yürütebilmek içinyeni komite, karargâhınıPetropavlovsk savaş gemisinden şehirmerkezindeki Halkevi'ne taşıdı.Ko mite başkanı 271 272

Pravda o Kronshtadte,s.82.

Pravda o Kronshtadte,s.56-57.

Petrichenko'nun yardımcılıklarına Yakovenko ve Arkhipov, komitenin sekreterliğine ise Kilgastseçildi.Diğer üyelerin her biri özel bir alanın sorumluluğunu aldılar:SivilişlerValk ve Ro manenko; adalet Pavlov; ulaşım Baikov (kendisidaha önceden de m üstahkem inşa dairesininulaşım şefiolarak çalışıyordu); levazım Tukin;ajitasyon ve propaganda Perepelkin tarafından yürütülüyordu.273

s.158

Petropavlovsk kararlarının9. maddesine uygun olarak tayın dağıtımındaki ayrımcılıkilga edildi.Yalnızca hastanelere ve çocuk yuvalarına özel tayın dağıtımı yapılıyorve doktor reçetesiylehastalara fazladan yiyecek veriliyordu.Bunun dışında,Kronstadt'dakiyiyecek kupon karşılığında eşitolarak dağıtılıyordu.Yiyecek dağıtımı,IhtilalciKo mite'nin yakın gözetimi altındakiGorkom m u na ve Gorprodkom adlıikikuruluş tarafından yapılıyordu.Yiyecek dağıtım noktaları,GeçiciIhtilalciKo mite'nin günlük olarak çıkarttığıisyancıgazete Izvestiia'da belli zamanlarda ilân ediliyordu.Ko mite, şehirhalkına yapacağı özel duyurularda ve dış dünya ilehaberleşmelerde Petropavlovsk'un radyosunu da kullanıyordu.274 Ayaklanmanın ilkgünlerinde gece 11'den itibaren sokağa çıkma yasağı kondu ve şehre girişçıkışlarsıkıkontrolaltına alındı.Okullarikincibirduyuruya kadar kapatıldı.Aynı zamanda IhtilalciKo mite Kronstadt'ınpolitikyapısınıetkileyecek bir dizi karar yayımladı.Petropavlovsk kararlarının7. Maddesine uygun olarak Kronstadt müstahkeminin politikbölümü ilga edildive Garnizon Kulübü'nde yeni bir eğitselprogram başlatıldı.

Herhalde Petropavlovsk kararlarının14. Maddesinde belirtilen "seyyar kontrolbürosu" içinbir model olmak üzere birsendika delegelerikomisyonu yerelIşçive Köylü Teftişkurulunun yerine geçti.Ayrıca,her kamu kurumu, sendika,fabrika ve askeri birimde IhtilalciKo mite'nin emirleriniyereldüzeyde yerine 275 getirecek bir ihtilalcitroyka -Ko münist üyeler dışında- seçildi.

s.159 273

Novaia Russkaia Zhizn',11 Mart 1921; Pukhov, Krdnshtadtskiimiatezh, s.76.

Pravda o Kronshtadte,s.52-54, 77-78; Berkman, The Kronstadt Rebellion,s.

20-21. Izvestiia'nın yayınlanmış on dört nüshasının tama mı, isyancılarınprogram ve faaliyetlerihakkındaki en değerlikaynaklarıiçeren Pravda o Kronshtadte'de yeniden yayımlanmıştır.

275 Pravda o Kronshtadte, s.177.

274

IhtilalciKo mite'nin yanısıra,2 Mart'ta Eğitimevi'nde toplanan konferansın ikiilâüç yüz arasında değişen denizci, asker ve işçidelegesiisyan boyunca çalışmalarınısürdürdü. 4 Mart'ta toplanan konferans IhtilalciKo mite'yigenişletti,8 ve 11'inde ise,diğer şeylerinyanısıraKo münist Parti'ninhakimiyet ve kontrolünden kurtulmuş yeni bir Kronstadt Sendika Konseyi kurdu. Elbette,konferansın günde minin başta gelen maddelerinin savun ma, yiyecek ve yakacak sorunlarını içermesinde şaşılacak bir şey yoktur.276 Yetkililerden birinin tanımladığıgibi,konferans Kronstadt'ınkendine özgü parlamentosuydu,277 daha doğrusu, muhte melen, isyancıların ayaklanmada ortaya attıkları"özgür sovyet"lerinprototipiolan bir çeşitgeçiciSovyet görevi yapmıştı.

Bu faaliyetlerinarkasındakiiticigüç, Kronstadt halkının en militan unsuru olan bahriyelilerdi.Mavi ceketlilerörgütlenme, planlama ve propaganda işlerinde başından itibaren inisiyatif aldılarve hareketin kısa tarihiboyunca hakim bir roloynamaya devam ettiler.Tek bir asker (hele hele subay) GeçiciIhtilalci Ko mite'de yer almadığıgibi,sivilişçive me m urlar Ko mite'de ancak küçük birazınlığıoluşturmuşlardır.Fakat bahriyelilerin liderliğialmasıyla birlikteKronstadt garnizonu - "askeri uzmanlar" ve müstahkemlerle bataryalarıkuşatmakla görevlendirilmişKızılOrdu Birlikleri- kısa sürede isyanın yanında saf tuttu;ve denizcilerden her zaman etkilenen kasaba halkıda onlarlayakın ilişkiye geçtive aktifdestek verdi.Kronstadt kayıtsızlıkve kederinden kısa bir süre içinde olsa silkinmişti.

Isyanın en yüksek noktasında adayı ziyaret eden Finlandiyalıbir gazeteci,ada halkının "coşkusu" ve insanlarıngörev duygularının canlılığıkarşısında şaşkına dön müştü.278

s.160

Kronstadt,sık sık belirtildiğigibi,279 1917'nin büyük coşku ve taşkınlığına geridönüş ruh haliiçindeydi.Kendilerini "Komünarlar"olarak adlandıran bahriyelileregöre 1917 Altın Çağdı ve onlar,disiplinengellerininortadan kaldırıldığıve 276

Agy,s.56-57; Revoliutsionnaia Rossiia,1921, No.7, s.22.

Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.85.

278 Za Narodnoe Delo,15 Mart 1921.

279 Örneğin bkz, Voline,La Revolution inconnue,s.462; Berkman, The Kronstadt Rebellion,s.18; ve Katkov, "The Kronstadt Rising,"St.Antony's Papers, No.6, s.70.

277

ideallerininhenüz iktidarınzorunluluklarıylakirlenmediğidevrim döne minin ruhunu yeniden kazanmayı özlüyorlardı.Dört yılönce Bolşeviklerlekaderlerinibirleştirdiklerinde aynı hedefleri paylaştıklarınıdüşün müşlerdi;Bolşevikler,nereden bakılsa aşırı Solda yer alan ihtilalciyoldaşlar,zorlama ve adaletsizliğiortadan kaldıracak ve özgür sovyetlertemelinde bir emekçi cumhuriyetinikuracak kitleselbir ayaklanmanın öncüleriydiler.

Bizzat Lenin "sosyalizm," diye açıklıyordu 1917 Kasım'ında, "yukardan emirlerleyaratılamaz. Bürokratikdevlet otomatizmi onun ruhuna yabancıdır;canlıve yaratıcıolan sosyalizm halk kitlelerininkendi eseriolacaktır."280 Gerçi bu başarılıayların ardından merkezileşmiş bir diktatörlüğün dayatmalarıgeldive bahriyelilerihanete uğradıklarınıdüşünmeye başladılar.Uğrunda mücadele ettikleride mokratik ilkelerinyeni bir ayrıcalıklıelit tarafından ortadan kaldırıldığınıgördüler.Iç Savaş sırasında Bolşeviklere bağlıkaldılar,ancak devrimi eski yoluna geri döndürme konusundaki kararlılıklarınıkorudular.Ve Beyaz tehlikesiortadan kalkar kalkmaz Ekim'in talepleriniyeniden yükselttiler.

Bir politikhareket olarak Kronstadt ayaklanması,isyancı Izvestiia'nın tanımladığıgibi,281 hayal kırıklığına uğramış devrimcilerin,Ko münist diktatörlüğün "karabasan yönetiminden" kurtulma ve sovyetlerinetkiliiktidarınıyeniden kurma girişimiydi.Tarihiolarak,bu sovyet,geleneksel Rus yerel özyönetim kurumu olan köy komününün izlerini

s.161

taşıyordu. E m m a Goldman'ın gözlemlediğigibibu, "eskiRus mir'ininilerive daha devrimci biçiminden başka bir şey değildi.

O, halkın içinde öylesine derinden kök salmıştıki,tarladaki 282 çiçeklergibiRusya toprağından doğal olarak fışkırmıştı."

Gerçi Lenin partikontrolünden bağımsız özgür sovyetleridaima aforoz etmiştir.Onda, halkın kendiliğinden eylemine karşıiçgüdüsel bir güvensizlikvardı.Yerel de mokrasi organlarınınreaksiyona köprü görevi yapma potansiyelitaşımasından ya da ekono mik ve sosyal kaosa yol açmasından korkuyordu. Bununla birlikte, devrim gelip her yerde yerelsovyetlerfışkırdığızaman eski düzeni yıkmada ve iktidarıfethetmede bir araç ve bir güç olarak bu yerelsovyetlerindeğerinitakdiretti."Bütün iktidar sovyetlere" sloganı partisininbaşta gelen parolasıoldu. Gerçi Lenin,Ekim darbesinden sonra anarşik ve disiplinsizkitleler 280

Lenin,Polnoe sobranie sochinenii, xxxv, 57.

Pravda o Kronshtadte,s.55.

282 Avrich,The Russian Anarchists,s.252. (Rus Devriminde Anarşistler , çev: CelalKanat,Metis,1993.)

281

üzerinde ihtilalcibirdiktatörlük kurarak orijinal merkeziyetçiliğine geridön mekte gecikmedi.Ve sovyet sistemi yeni ve daha yüksek bir hükü met biçimi,Marx tarafından ortaya atılan "proletarya diktatörlüğü" olarak takdim edilmeye deva m edilmekle birliktesovyetlersürekliolarak partikontrolüne alındı ve 1921'e gelindiğinde artıkyeni bürokrasinin onay mühründen başka bir anlamı kalma mıştı.

Bahriyelilerinayaklanması devrimin saptırılmasına karşıbir protestoydu. Gördüğü müz gibi,bir Bolşevik diktatörlükte,halkın "emekçi iktidarı"fikriyle"proletarya diktatörlüğü" fikriarasında bir çatışma çıkması kaçınılmazdı.Herhangi bir tek partinin olağanüstü yönetimine karşıolan bahriyeliler,işçilerinve köylülerinkonuşma, basın ve toplanma özgürlüklerinigüvence altına alarak ve sovyetlerde yeni seçimlerin yapılmasını sağlayarak Ko münist iktidartekelinikırmayı hedefliyorlardı.

Berkman'ın belirttiğigibi,bahriyelilersovyet sisteminin ateşli savunucularıydı;onların savaş narası1917'nin Bolşevik sloganıydı:"Bütün iktidarsovyetlere."283 Fakat Bolşeviklerintam tersine onlar,bütün sol kanat örgütlerintemsiledildiği-SR'ler, Menşevikler,anarşistler,Maksimalistler-ve halkın gerçek isteklerini

s.162

yansıtan serbest ve özgür sovyetleritalep ettiler.Böylece bu düstur,asi Izvestiia'nın altbaşlığında yeni birşekilaldı:"Bütün iktidarsovyetlere,partileredeğil.""Bizim davamız," diye açıklıyordu Petropavlovsk radyosu 6 Mart'takiyayınında, "emekçi temsilcilerininözgürce seçildiğisovyet iktidarıdır,partiiktidarı değil.Sovyetler,taleplerimize ve ihtiyaçlarımıza daima kulaklarınıtıkamış olan komünist partisitarafından gaspedilmiş ve yönlendirilmiştir;taleplerimize verilen tek yanıtkurşun olmuştur."

Fakat özgür sovyetlerçağrısında bulunan isyancılaryine de eşithaklarıve herkes içinözgürlüğü savunan demokratlarolarak görülemezler.SuçladıklarıBolşeviklergibionlar da Rus toplumunda şiddetlibir sınıftavrınınsavunucusu olmuşlardır.

Onların sözünü ettikleriözgürlük yalnızca işçilerve köylüler içindir,yoksa toprak sahipleriya da burjuvaziiçindeğil.Aslında "emekçi cumhuriyeti"ilekasdettikleride budur - emekçi kitlelerininortak iradesiyleeski sömürücüler ve baskıcılar üzerinde uygulayacaklarıbir cumhuriyet yönetimi.Onların programında BatıAvrupa çizgisinde liberalbir parlamentoya yer yoktu ve Kronstadt denizcilerinin1918 Ocak'ında Kurucu 284

283 284

Berkman, The Kronstadt Rebellion, s.24-25.

Agey,s.19, Pravda o Kronshtadte,s.65.

Meclis'indağıtılmasına önayak olmalarıbu tutumu çok güzel sembolize ediyordu. Üç yılsonra da denizcilerinKurucu Meclisya da benzerikurumlara karşıtavırlarında herhangi bir değişiklik olma mıştı.Onlara göre, birulusalparlamento kaçınılmaz olarak devrimin kovaladığıunsurlarıntamı tamına aynısıolmasa bile yeni bir ayrıcalıklıazınlıktarafından belirlenecekti.Temsili hükü mete taraftardeğillerdi,istedikleri,sıradan halkın özgür sovyetleraracılığıylauygulayacağı doğrudan kitle de mokrasisiydi."EmekçilerinsiperiKurucu Meclisdeğil, sovyetlerdir,"diye açıklıyordu Geçici

s.163

IhtilalciKo mite'nin yayın organı.285 Kısaca, isyancılara göre, parlamento ve sovyetler,biriburjuvazinin,diğeriemekçilerin üstünlüğünü getiren hükü met biçimleriydi.Fakat onlar,yeni bir Kurucu Meclis'inyalnızca Bolşeviklerinmutlak iktidarına yol açacak bir diğer alet olmasından büyük korku duyuyorlardı.

Kronstadt'ındüşmesinden sonra bir sovyet m uhabiri,sağ kalan bir grup Kronstadtlıya neden Kurucu Meclis'inrestorasyonu çağrısında bulunmadıklarınısormuştu. "Partilisteleride mek komünistlerde mektir,"(a raz spiski- znachitkom m u nistty) yanıtınıvermiştionlardan biriacı bir gülümse meyle. Bizim istediğimiz,demişti,işçilerinve köylülerinkaderlerinigerçekten tayin etmeleridirve bu da yalnızca sovyetleraracılığıyla mü m kün olabilir286 .

Kronstadt programı ekono mik alanda savaş komünizmini hedef almıştır.Bu program yaklaşıküç yıldıruygulanan zorlama politikalarınıbaşlarından atmak isteyen işçive köylülerin kararlılıklarınıyansıtmaktadır.Kronstadtlılar(eskibir Rus pratiğiniizleyerek) ülkeyikedere boğan hastalıklardan hükü meti - yalnızca ve yalnızca hükü meti - sorumlu tutmuşlardır.Kaos ve yıkımla ilgiliolarak Iç Savaşı,ordularınçatışmasının yol açtığı kaçınılmaz tahribatı,Müttefiklerinmüdahale ve ambargosunu, kaçınılmaz ha m madde ve yakacak sıkıntısınıya da salgın hastalıklarve açlıkortamında hastalıklarıniyileştirilmesindekive açlarındoyurulmasındaki güçlükleriçok az suçlamışlardır.

Tersine,bütün acılarınve zorluklarınsebebi Bolşevik rejimde yatıyordu: "Komünist yönetim tüm Rusya'yıbenzerigörülme miş bir yoksulluk,açlık,yakacaksızlıkve benzeriyoksunluklarıniçine atmıştır.Fabrika ve atölyelerkapan mış, tren yollarıçökmenin sınırına gelmiştir.Kırsalbölgelerdekiinsanlar bir deribir kemik kalmıştır.Ne ekmeğimiz var,ne hayvanımız,ne de aletimiz toprağı sürmek için.Ne giyeceğimiz var,ne ayakkabımız,ne de 285 286

Pravda o Kronshtadte,s.132.

Agy, s.31.

yakacağımız.Işçileraç ve yakacaksız.Köylülerve şehirhalkı yaşamlarının düzeleceğine ilişkinu mutlarınıyitirmiş durumda. Ölüme gün be gün biraz daha yaklaşıyorlar.Ko münist hainler bütün bunlarısize reva gördüler."287

s.164

Denizciler,çoğunun içinden geldiğiköylülergibi,Bolşevik rejimin "yeni serflik"düzenini,özelliklede silâhlıtoplama birlikleritarafından ürünlere el konmasınışiddetle suçluyorlardı.

Kronstadt Izvestiia,"SekizinciSovyet Kongresinde köylüler,'her şey çok güzel - topraklarbizim, ürünler sizin,su bizim, balıklar sizin,ormanlar bizim, odunlar sizin,'derken haklıydılar,"288 diye yazıyordu. "Hükü metin yağmasına karşıçıkan her köylü,nasıl fakirleştiğine ve umutsuz bir durumda olduğuna bakılmaksızın 'kulak'ya da 'halk düşmanı'olarak suçlandı,"diye ekliyordu gazete. Izvestiia,bundan sonra bazı eski ağa topraklarından en iyilerininüzerinde devlet çiftliklerininkurulmasınıkınıyor ve bunun yalnızca köylülerinhakettiklerimülklerinden yoksun bırakılmasıdeğil,aynı zamanda Çarlıkrejimindeki emek kiralama sisteminin yeniden yürürlüğe konması anlamına geldiğini belirtiyordu.Bu, isyancılarınbelirttiğigibi,sömürünün her biçiminive "ücretliköleliği"ortadan kaldıran ihtilalinruhunun yok edilmesi de mekti.Izvestiia, köylülerinkendi çabalarıylave kendi yararlarına küçük çaplıüretime devam etme haklarını savunuyordu. Devlet çiftlikleri"yeni toprak sahibinden başka bir şey olmayan devletin mülkiyetidir.Köylülerinyeni kazandıkları topraklarınıkullanmak yerine Bolşevik sosyalizminden aldıkları budur işte.Ürünlere el koyma, sığırlarınve atlarınmüsaderesi karşılığında onlara verilen,Çeka baskınlarıve idam mangalarıdır.

Bir işçidevletinde ne hoş bir değiş tokuş sistemi.Ekmek karşılığında kurşun ve süngü!"289

s.165

287

Agy,s.164-65.

Agy,s.82-84, 163. Kongrenin resmi tutanaklarında bu sözleryer alma maktadır,fakat Lenin'inhazırbulunduğu ve 1. Bölümde sözü edilen bir kapanış oturumundaki tartışmalarda bu sözlerkullanılmış olabilir.

289 Agy, s.172-74.

288

Endüstrialanında, aynı şekilde isyancılar,işçilerve zenaatkârlarınkendi emekleriyleüretim yapmalarıve kendi kaderlerinitayin etmeleriiçinözgürlük istiyorlardı.Gerçi, genelliklesanıldığınıntersine,onlar "işçikontrolünden" yana değillerdi.Gördüğü müz gibi,yerelfabrika komitelerininyalnızca denetim yapmalarıyetersizve etkisizdi:Yetersizdi,çünkü bu, işçilerinfabrikalarıkendilerininişletmesi yerine eski menajerlere ve teknikerlere kilitmevkilerde sorumluluk vermek de mekti;ve etkisizdi,çünkü bu, diğer işletmelerlegereklieşgüdü mü sağlamıyordu. Onlar,menajer ve teknik uzmanların atanması yoluyla üretimi devlet kontrolüne alan ulusallaştırılmışendüstriyi de onaylamıyorlardı." 'Işçikontrolü'adı altında üretimi altüst ederek," diye açıklıyordu Kronstadt Izvestiia, "Bolşeviklerfabrika ve atölyeleriulusallaştırmaya giriştiler.Işçilerkapitalist kölelikten devlet işletmelerininköleliğine geçmiş oldular."Aynı zamanda sendikalar,"merkezileşmiş Ko münist yapılara" dönüştürülerek,işçilerineğitselve kültürelilerlemelerine yardımcı olacaklarına kırtasiye işlerine boğuldular.Yalnızca yeni seçimler sendikalarıişçilerin"kendi kaderlerinitayin etmelerine" yarayan özgür kurumlara dönüştürebilirdi.Esnaf ve zenaatkârlara gelince,emek kiralamak yoluna gitmedikleri sürece onlara tam özgürlük verilmeliydi."IhtilalciKronstadt," diyordu GeçiciKo mite, "farklıbir sosyalizm için,üreticininkendi efendisiolduğu ve üretiminikendi uygun gördüğü şekilde düzenlediğibiremekçi Sovyet Cu mhuriyetiiçinmücadele ediyor."290

s.166

Isyanın en başta işaretettiğişey Ko münist yönetime karşı uyanıştı.Bolşeviklerin,diyordu, asi Izvestiia, iktidarı kaybetmekten ödlerikopmaktadır,öyle ki,bunun için"her araç mubahtır- iftira,şiddet,aldatma, cinayet,isyancıların ailelerinden intikam alma."291 Devrimin anlamı karikatürize edilmiş,işçilereve köylülere boyun eğdirilmiş,bütün ülke parti ve gizlipolistarafından susturulmuş, hapishaneler karşıdevrimcilerledeğil,emekçilerleve aydınlarladoldurulmuştu.

"Eskirejimin yerine,"diye yakınmaktadırIzvestiia, "yeni bir keyfilik,küstahlık,kayırmacılık,hırsızlıkve vurgunculuk rejimi kurulmuştur;bu öylesine korkunç bir rejimdirki,insanlar her ekmek dilimiiçin,en ufak bir şey içinresmi maka mlara dilenmek zorundadırlar;öyle bir rejimdirki,emeğini denetleyemediği bu rejimde insanın kendisibile kendisine aitdeğildir;öyle bir kölelik 290

Agy,s.92, 173-74.

Agy,s.83. Bu son deyim, elbette,Petrograd'da rehin alma olayına gönderme yapmaktadır.

291

ve aşağılanma rejimidirki...Sovyet Rusya bütünüyle bir toplama kampına dönüşmüştür."292 O zaman ne yapılmalıydı?Devrim nasılolacaktıda kendi yoluna dönecekti?Bolşevikler8 Mart'ta büyük saldırılarını başlatıncaya kadar isyancılarbarışçıreform u mutlarını korumuşlardı.Davalarınınhaklılığına olan inançla bütün ülkenin -ve özelliklePetrograd'ın-desteğinikazanarak hükü meti büyük politikve ekono mik tavizlere zorlayacaklarına güveniyorlardı.

Ancak komünist saldırıisyanda yeni biraşamanın işaretiydi.

Görüşme ve uzlaşma yolundaki her türlü beklentibir anda sona ermişti.Artıkher ikitarafiçinde tek açık kapı şiddetti.8 Mart'ta denizcileryeni birslogan ilân ettiler:Bütün Rus halkını,Şubat ve Ekim 1917'de başlayan görevi sona erdirmek üzere başlayan "üçüncü devrimde" kendilerine katılmaya çağırdılar:"Işçilerve köylüler,Kurucu Meclis'i,burjuva rejimiyle ve Ko münist parti diktatörlüğünü de, emekçi kitlelerinboynuna ilmiğigeçiren ve boğarak öldürmekle tehditeden Çeka'sıyla,devlet kapitalizmiyle başbaşa bırakarak sebatkâr adımlarla ileriye doğru yürümeye devam etmektedir...Kronstadt,emekçi kitlelerinson kalan prangalarınıda söküp atacak ve sosyalistyaratıcılıkiçinyeni ve geniş biryol açacak olan üçüncü devrimin temeliniatmış bulunuyor."293

s.167

Batılıtarihçilerkadar Sovyet tarihçileride, Kronstadt programında Soldakişu ya da bu anti-Bolşevik partininizlerini bulmak yönünde sürekliçaba göstermişlerdir.Ne ölçüde böyle bir kıyaslama yapılabilir?Isyancılarınilerisürdükleribirçok talep gerçekten de bu sol m uhalefetin talepleriyleuyuşmaktadır.

Menşevikler,SosyalistDevrimcilerve anarşistler,Bolşevik iktidar tekeline ve Savaş Ko münizmi sistemine her zaman karşı çıkmışlardır.Hepsi de özgür sovyetlerve sendikalar,işçilerve köylüleriçinsivilözgürlükler,terörün sona erdirilmesive tutuklanmış sosyalistve anarşistlerinserbest bırakılması yönünde çağrıda bulunmuşlardır.1917 Ekim'igibierken bir tarihte SR'lerleMenşeviklertarafından ortaya atılan,bütün sosyalistgruplarıntemsiledildiğikoalisyon hükü meti talebi, 292

Agy,s.128, 165.

Agy,s.83-84. Isayncılarınyukarda özetlenen u mutlarıve taleplerien net bir şekilde şu üç belgede yer almaktadır:28 Şubat-1 Mart tarihliPetropavlovsk kararlarıve asileringazetesinde yayınlanan ikiuzun başyazı olan, 8 Mart tarihli "Ne IçinMücadele Ediyoruz,"ve 16 Mart'tason olarak yayınlanan sayıdaki "Tırnak Içinde Sosyalizm". Bu üç belge bir arada, Kronstadt programının en tam ve beliğ anlatımınısunarlar.Petropavlovsk kararları,2. Bölümde verilmişti,sözü geçen ikibaşyazı ise Ekler bölümünde yer almaktadır.

293

sözünü sakınmayan birgrup Bolşevik tarafından da desteklenmiştir:"Biz,bir sosyalisthükü metin Sovyetlerdeki bütün partilertarafından oluşturulması gerektiği düşüncesindeyiz.Bunun dışında yalnızca tek biryol olduğunu iddia ediyoruz:Yalnızca Bolşeviklerden oluşan hükü metin politik terör yoluyla korunması.Bunu kabul ede meyiz ve etmeyeceğiz.

Biliyoruz ki bu...sorumsuz bir rejimin kurulmasına, ülkenin ve devrimin yıkımına yol açacaktır."294

s.168

Isyancılar,SosyalistDevrimcilerle,köylülerinve küçük üreticilerinihtiyaçlarına fazlasıylakafa yormak ve aynı şekilde büyük çaplıendüstrininsorunlarına ilgisizlikgibiöne mli bir özelliğipaylaşmaktadırlar.Fakat diğer yandan isyancılar,SR'lerin merkezi talebiolan Kurucu Meclis'inrestorasyonunu onaylama mış ya da SR'lerinsaygıdeğer lideriVictor Çernov tarafından yapılan yardım teklifinikabul etme mişlerdir.Bu bir yana bırakılırsa,SR'lerinisyan hareketiiçinde hakim bir rol oyna mak içinçaba sarfetmedikleriaçıktır.Bu, Menşevikler açısından da doğrudur. Elbette Menşevikler,1905'te ilkortaya çıktığıgünden berisovyetlerinen önde gelen savunucularıydılar ve Kronstadt'ınpartiliolmayan işçi,asker ve denizciler konferansıfikri,orijinalPetersburg Sovyetinin oluşmasına teorik temel teşkileden Menşevik liderAkselrod'un önerisini hatırlatmaktadır.Bununla birlikte,Menşeviklerinaşırısolun geleneksel kalesiolan Kronstadt üzerinde pek fazla etkisinin olduğu söylenemez. Şehirdekive doktakizenaatkârlarve işçiler arasında bir miktar Menşevik vardı (Sovyet kaynakları,Ihtilalci Ko mitenin ikiüyesini,her ikiside işçiolan Valk ve Ro manenko'yu Menşevik olarak nitelemektedirler),ancak Kronstadt programı endüstriproletaryasınıetkileyen sorunlara nispîolarak az yer vermiştir.Ayrıca,isyanın belkemiğinioluşturan denizciler arasındaki Menşeviklerinsayısıöne msizdir.Öte yandan, Petrograd'dakive yurtdışındakiMenşevik liderliğinayaklanmanın seyriboyunca Bolşeviklerinsilâh zoruyla devrilmesini onaylamaktan imtina ettikleride kayda değer bir noktadır.

s.169

294

Daniels,The Conscience of the Revolution,s.66.

Bu durumun tersine,anarşistlerindonan ma içindekietkisi her zaman güçlü olmuş ve onlar zaman zaman ayaklanmaya önayak olmakla suçlanmışlardır.Fakat bu büyük ölçüde gerçek dışıdır.Bir kere, son yıllarınen ön plandaki anarşistleriartık sahnede değildir:Kurucu Meclisidağıtan ateşli,genç bahriyeli AnatoliZhelezniakov Beyazlara karşımücadele sırasında hayatınıkaybetmişti ; 1917'de Çapa Meydanının popüler hatiplerinden I.S. Bleikhman ayaklanmadan birkaç ay önce ölmüştü; ve ayaklanma sırasında Kronstadt Sovyetinde önde gelen şahsiyetlerden olan yoldaşıEfim Yarchuk o sırada Moskova'daydı ve hapiste değilse de Çeka tarafından sıkı gözetim altında tutuluyordu. Yarchuk'un kendi Kronstadt tarihi anarşistlerin1921'de öne mli bir roloyna madıklarını göstermektedir,bu döne mde herhangi bir başka anarşistkaynak da bunu ilerisürmüş değildir.Iç Savaş sırasında ölen ya da 1920'lerinbaşlarında Bolşevik zulmüne uğrayan anarşistleri içeren eksiksizbir listede Zhelezniakov, Yarchuk ve Bleikhman dışında başkaca Kronstadtlınınadı geçme m ektedir. Geçici Devrimci Ko mitenin yalnızca bir üyesinin (Perepelkin),o da dolaylıolarak,anarşistlerlebağlantısıvardır.Ayrıca,isyan hareketinin gazetesinde anarşistlerinadı yalnızca bir kere, Petropavlovsk manifestosunun metninde "işçilere,köylülere, anarşistlereve sol kanat sosyalistpartilerekonuşma ve basın özgürlüğü" talep edilirken geçmiştir.

295

296

297

s.170

Ancak 1917'de Kronstadt'da öylesine güçlü olan anarşizm ruhunun birdenbire ortadan kalkmış olması mü m kün değildir.

Perepelkin,isyancıliderlerarasında bilinen tek anarşistolabilir, ancak Petropavlosk kararlarınıkaleme alan ve ajitasyon ve propagandanın başında bulunan kişiolarak libertergörüşlerinin propagandasınıyapmak açısından iyibir pozisyonda bulunuyordu. Hareketin bazı anahtar sloganları- "özgür sovyetler,""üçüncü devrim," "komiserokrasiye son,"-Iç Savaş sırasındakianarşistsloganlardıve "bütün iktidarsovyetlere, 295

Avrich,The Russian Anachists,s.198. Bugün Zhelezniakov'un Kronstadt'da heykelibulunmaktadır:Kronstadt:kratkiiputevoditel' , s.116.

296 Goneniia na anarkhizm v Sovetskoi Rossii , Berlin,1922.

297 Dan, Dva goda skitanii s. 156; Pravda o Kronshtadte,s.46. Cf.Katkov, "The Kronstadt Rising,"St.Antony's Papers, No.6, s.29-62. Tanınmış anarşistVolin'e göre (La Revolution inconnue, s.469-70),GeçiciIhtilalciKo mite, onun Bolşevikler tarafından hapsedildiğinibilmeden, Petrograd'a temsilcilergöndererek Yarchuk'un isyana yardım etmek üzere Kronstadt'a gelmesinisağlamaya çalışmıştır.Volin,Petrichenko'nun da anarşistsempatizanı olduğunu eklemektedir,ancak bu iddiayıdoğrulayacak herhangi bir kanıtbulmuş değilim.

partileredeğil"sloganı da anarşistbir tınıtaşımaktadır.A ma öte yandan, anarşistlerinçoğu herhangi bir "iktidar"talebinden uzak dururlarken, denizcilerhiçbirzaman, her anarşistplatformun merkezi maddesi olan devletin bütünüyle tasfiyesiçağrısında bulunma mışlardır.

Ne olursa olsun ayaklanma Rusya'nın her yanındaki anarşistlerisevindirmiştir.Onlar,Kronstadt'ı"IkinciParis Ko münü" olarak alkışlamış ve Kronstadt'ınüzerine askeribirlikler 298 yollayan hükü meti şiddetle suçlamışlardır.

Isyanın en yüksek noktasında Petrograd sokaklarında biranarşistbildiridağıtıldı;bu bildiri,Finlandiya körfezinden top seslerigelirken sessizkalarak Kronstadt'ıyalnızbıraktığıiçinhalkıeleştiriyordu.Bildiri, denizcilersiziniçin,Petrograd halkıiçinayağa kalkmıştı,diyordu.

Içinde bulunduğunuz ataletten silkinipuyan malı ve ardından anarşizmin zaferiningeleceği Ko münist diktatörlüğe karşı 299 mücadeleye katılmalısınız.

Bu sırada Berkman ve Goldman gibi diğer anarşistlerise,çatışmada arabuluculuk yapmak ve kan banyosunu önlemek içinboşuna çabalıyorlardı.

Kısacasıayaklanma, herhangi bir partiya da grup tarafından etkilenmiş ya da planlanmış değildir.Ona katılan farklıeğilimlerdekiradikallerin-SR'ler,Menşevikler,anarşistler, tabandaki Ko münistler- ne sistematik birideolojileri,ne de eylem içinönceden düşünülmüş bir planlarısöz konusudur.

Onların amentüsü, tutarlıve yapıcıbir programdan çok, çeşitli ihtilalcieğilimlerden unsurlarınbirlikteoluşturduklarım uğlak ve belirsizbir karşıçıkış,baskı ve yoksunluğa karşıbir protesto çığlığı,acılarınve dertlerinbir dökümünden ibaretti.Özellikle tarım ve endüstride özel önerilergetirmek yerine isyancılar, özgürce seçilmiş sovyetleraracılığıylahayata geçecek olan, Kropotkin'indeyişiyle"kitlelerinyaratıcıruhu"na bel bağlamayı tercih etmişlerdir.

s.171

Onların ideolojilerinien iyitanımlayacak olan belkide, kökleri,aşağıdan örgütlenen tam ekono mik ve politiközgürlüğe dayanan, işçilerinve köylülerinuyu mlu birişbirliğiiçinde yaşadıklarıözel komünlerin gevşek bağlarla örülmüş federasyonu kadim rüyasının gerçeğe dönüştüğü, "toprak ve özgürlük" ve "halkın iradesi"nin eski Narodnik programına kadar uzanan anarko-popülizmdir.Mizaç ve görüş bakımından isyancılara en yakın politikgrup olan ve SosyalistDevrimci Partininaşırımilitan çok küçük bir kanadınıoluşturan SR Maksimalistler,devrimci yelpazede, her ikisinden de özellikler 298 299

Avrich,Russian Anarchists,s.230 (Türkçe baskısında s.179) Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.164-66.

taşıdığıSol SR'lerleanarşistlerarasında bir yer işgaleder.

Kronstadt programı ve asi Izvestiia'da ortaya atılan görüşler he men hemen bütün önemli noktalarda Maksimalistlerin görüşleriyleörtüşmektedirki,Sovyet iddialarına inanılacak olursa,bu gazetenin editörü de (Lamanov adlı)bir Maksimalistti300 . Maksimalistlertopyekûn devrim doktrinini vazediyorlardı.Onlar,Kurucu Meclis'inrestorasyonuna karşıydılarve bunun yerine, özgür sovyetlerinseçimiyle kurulacak, merkezi devlet otoritesiasgariye indirilmişbir "emekçi sovyet cumhuriyeti"çağrısında bulunuyorlardı.Politik olarak bu, Kronstadtlılarınhedefinin aynısıydıve "bütün iktidar sovyetlere,partileredeğil,"sloganı,köken olarak bir Maksimalist mücadele sloganıydı.

s.172

Ekono mik alandaki paralelliklerde daha az çarpıcıdeğildir.

Maksimalistler,tarımsal alanda ürünlere zorla el konmasınıve devlet çiftliklerikurulmasınıeleştiriyorve bütün toprakların, engellenmeksizin kullanmalarıiçinköylülere geriverilmesini talep ediyorlardı.Endüstrialanında, burjuva yönetimi üzerinde işçikontrolünü reddediyor,"üretimin toplumsal örgütlenmesini ve bu örgütlenmenin emekçi halkın temsilcileritarafından sistematik olarak yönetilmesi"nisavunuyorlardı.Isyancılara göre olduğu gibiMaksimalistleregöre de bu, fabrikaların ulusallaştırılmasıve merkezileştirilmişbirdevlet yönetimi sistemi anlamına gelmiyordu; tersine,onlar sürekliolarak, merkezileşmenin doğrudan "bürokratizme" yol açacağı ve emekçinin objektifdevasa bir makine içinde yalnızca bir çarklının dişlisihaline geleceği uyarısında bulunmuşlardı.Onların düsturu, hükü metin planlama ve eşgüdü m işleriniüstlendiğibir "devlet yönetimi ve işçikontrolü değil,işçiyönetimi ve devlet kontrolü" sistemiydi.Kısacası,gerekliolan, üretim araçlarınınonları kullanan halka devredilmesiydi.Her Maksimalistsloganda bu mesajıgörmek mü m kündür: "Toprak köylünün," "Fabrika işçinin,""Ekmek ve ürün emekçinin."301 Isyanın esaslıbir anarko-popülistmentaliteye sahip olduğu, dilinden ve katılımcılarınınefsanelerinden de anlaşılmaktadır.

300

Slepkov, Kronshtadtskiimiatezh,s.33; Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.77.

Gerçi bu kaynaklar,1921 isyanında onun adından söz etmezler.A. Lavanov aslında 1917 Devriminde aktifbirMaksimalistajitatördü.

301 Soiuz S-R Maksimalistov,Trudovaia sovetskaia respublika,Moscova, 1918 ve rabochem kontrole,Moscova, 1918; G. Nestroev, Maksimalizm ibol'shevizm, Moscova, 1919; Maksimalist, No.2, 25 Ağustos 1918, s.5-9 ve No.16, 15 Nisan 1921, s.15-16.

Kronstadt'dakipropaganda, köylülerinve işçilerinduygularını yakalamasınıbilen bir dillekonuşan ada mlar tarafından yürütülüyordu. Halkın ruh haliniesaslıbir şekilde yakalayan basit sloganlar,özdeyişlerve sıradan halk dilikullanılıyordu.Isyancı ajitatörler(daha sonra bir röportajcınınbelirttiğigibi)302 kulağa yabancı gelen ifadelerden ve Marksistjargondan uzak, temiz ve basitbir dillekonuşuyor ve yazıyorlardı."Proletarya" kelimesini kullanmak yerine,tam da popülisttarza uygun olarak,toplumda belirleyiciroloynayacak "emekçi"lerden - köylüler,işçilerve "emekçi aydınlar"-söz

s.173

ediyorlardı.Onlar,dar anlamda endüstriişçileriyleburjuvazi arasındaki sınıfçatışması görüşüne dayanan "sosyalist"devrim yerine,yoksulluk ve sömürülmelerinden toprak sahiplerive kapitalistlerkadar politikacılarıve bürokratlarıda sorumlu tutan emekçi kitlelerininduygularınıdile getiren geleneksel Narodnik anlayışa uygun olarak "sosyal"devrimden söz etmeye eğilimliydiler.Batıideolojileri-Marksizm, liberalizm vb.-onların zihninde çok az yer tutar.Parlamenter hükü mete güvensizliklerininpopülistve anarşistmirasta derin kökleri vardır:Herzen, Lavrov ve Bakunin, geleneksel Rus komünü temelinde yerelözyönetim yoluyla kurtuluş yolunu bulacak olan reddedilmişlerinve dışlanmışlarıntaleplerine karşıçıkan üst ve orta sınıflarınçıkarlarınınbekçisibir"kadınlarha ma mı", yoz ve yabancı bir kurum olarak parlamentoyu bütünüyle reddetmişlerdir.

Ayrıca Kronstadtlılarınağır basan köylü kökenlerine uygun olarak güçlü birSlav milliyetçiliğisergilemelerişaşırtıcıdeğildir.

Kendilerinienternasyonalistlerolarak takdim etmelerine rağmen bahriyelilerdünya ihtilalcihareketine çok az ilgigöstermişlerdir.

Konuşmalarıdaha çok Rus halkını,onun kaderinimerkez almaktadırve onların "üçüncü devrim" teması,taşıdığımesihî tınıdolayısıylaonaltıncıyüzyılkadim Rusya'sının"üçüncü Ro ma" doktriniyleöne mli birbenzerlikiçindedir:"Otokrasialaşağı edildi.

Kurucu Mecliscehenne min dibiniboyladı.Ko miserokrasiçöküyor.

Emekçileringerçek iktidarını,Sovyet iktidarınıkurmanın zamanı geldi."303 Gerçi,dövüşürken ölen isyancılarınÇapa Meydanındaki DenizciKatedralinde yapılan Ortodoks cenaze töreninin "Marseillaise"nin nağ meleriylesona ermesinde olduğu gibi, denizcilerinköylü yerelciliklerininAvrupa devrimci geleneğinin 302

"Beseda s Kronshtadtsami,"Revoliutsionnaia Rossia,1921, No.8, s.6-8.

Pravda o Kronshtadte,s.128. "Üçüncü Ro ma" doktrinişöyle der: "IkiRo ma yıkıldı,fakat üçüncüsü ayakta ve dördüncüsü de olmayacak."

303

unsurlarıylatuhaf bir şekilde karıştığıda oluyordu.304 Fakat, hareketin hakim popülistniteliğikendiniyalnızca katılımcılarının dinseltörenleriyleve toplumsal itikatlarıylaortaya koymakla kalmaz, aynı zamanda isyanın ideolojikkumaşının geleneksel halk mitleriyledokun masında da görülür.

s.174

Merkezi devletiRus toplumuna zorla oturtulmaya çalışılan yapay bir yapı,halkın çektiğiacılardan sorumlu, halkın sırtına bütün ağırlığıylaçökmüş yabancı bir yük olarak ele alan böyle bir mit köylünün psikolojisiniderinden yansıtır.Onyedincive onsekizinciyüzyılKazak ve köylü isyanlarında görüldüğü gibi, hükü mete ve onun görevlilerine karşıhalk nefretininRus tarihinde derin köklerivardır.305 Stenka Razin ve Pugachev'e göre, yöneticisınıfRus halkından, narod'dan değildir,bu kesim farklıbir sınıftan,köylünün kanınıemerek beslenmiş parazitlerden çıkmıştır.Onlarınki,iyiliğingücünün sıradan halkta cisimleştiğive bu gücün devletin ve görevlilerininşahsında cisimleşen şeytanın gücüne karşıdirendiğişeklindekibir Manichanean * inanışıdır.Bürokratikdespotizme karşı kendiliğinden ayaklanma (buntarstvo) geleneğinin mirasçısıolan Kronstadt bahriyelileribu ilkisyancılarınsoyundan gelirler.Razin ve Pugachev nasıl"boyarlara ve me m urlara" karşısavaştıysa, onlar da "komiserlere ve bürokratlara" karşısavaşmaya hazırdırlar.O zamanki asillerinkötülüklerininyerinişimdi halkın uğradığıbütün talihsizliklerin-açlıkve iç savaştan, kölelikve sömürüye kadar- kendisine atfedildiğikomünist partisinin,yeni yöneticitabakanın kötülüklerialmıştır.Devlet bürokrasisine karşı çok eskiden gelen bu nefret duygusu buzlarınüzerinden ilk Bolşevik saldırısınınbaşlamasından he men sonra basılan "Biz ve Onlar" başlıklıbirbaşyazıda son derece özlü birşekilde ifade edilmiştir.Bu makalede aynı zamanda bahriyelilerinSovyet rejimine uygun buldukları"komiserokrasi"lakabı da kullanılmıştır:"Lenin,'komünizm eşittirSovyet iktidarıartı elektrifikasyon'dedi.Fakat halk,komünizmin

304

Petrichenko, Pravda o Kronshtadtskikh Sobytiiakh, s.18.

Bu mitler,başka birçalışmada enine boyuna ele alınacaktır.Rus Isyanları, 1600-1800 ,şu anda üzerinde çalışılıyor. * Şeytanı ve iyiliğidünyevi güçlerde cisimleştiren birmezhep, ç.n.

305

s.175

Bolşevik biçiminin komiserokrasiartıidam mangası olduğuna inanıyor." Bolşevik bürokrasi,sıradan halktan daha yüksek ücret,daha fazla yiyecek tayınıalan ve daha sıcak yerlerde çalışan çıkarcılardan oluşan yeni birayrıcalıklıkast olmakla suçlanıyordu. Kalinin'inÇapa Meydanından, "senin yerin nasılsa rahat" ve "hadi hadi işintıkırında.Bahse girerim cebini doldurmuşlardır"bağırışlarıylauzaklaştırılışınıyeniden hatırlayalım. Partigörevlileri,tekrar tekrar,devrimin meyvalarına el koymakla ve Rusya'nın "bedeni ve ruhu" üzerinde köleliğinyeni bir biçiminikurmaya çalışmakla suçlanmışlardır.

"Bize sosyalizmin ışıksaçan krallığıdiye sunulan Ko münist partinindiktatörlüğünden başka bir şey değildir,"diye şikayet ediyordu, son çıkan sayısında asi Izvestiia. "Bizde geçerliolan, partikomitesinin ve onun yanılmaz komiserlerinindikte ettirerek seçtirdiklerime m urlardan oluşan sovyetlere dayanan devlet sosyalizmidir.'Çalışmayana ekmek yok,'sloganı yeni 'sovyet' düzeni tarafından 'her şey komiserleriçin'şekline dönüştürülmüştür.Işçilere,köylülere ve emekçi aydınlara kalan ise yalnızca kasvetlibir hapishane ortamında aralıksız çalışmadır."

Kronstadt öfkesinin baş hedeflerinin,"Çarlıksaraylarınınışıl ışılsalonlarında yumuşak koltuklarına gö mülerek isyancıların kanınıen iyinasıldökeceklerinidüşünen"308 Zinovyev ve Troçki olması hiç de şaşırtıcıdeğildir.Zinovyev, işçigrevinibastıran ve şimdi de kendi ailelerinirehin alan Petrograd partipatronu olarak bahriyelilerinnefretinikazanmıştı.Fakat isyancılarınen büyük nefretiTroçkiüzerinde toplanıyordu. Savaş Ko miserive IhtilalciSavaş Konseyi'ninbaşkanı olarak Troçki5 Mart'takisert ültimatomu ve bundan üç gün sonra başlayan saldırıemrini vermekle suçlanıyordu. Bütün tersane lakaplarıonu hedef alıyordu: "KanlıFeld Mareşal Troçki,""Trepov'un dirilmişhali," "Komünist oprichnina'nın başı Maliuta 306

307

s.176

Skuratov...,""biratmaca gibiyiğitkentimize saldıran," "Rusya'nın iblisi,""boğazına kadar işçininkanına batmış" 306

Pravda o Kronhtadte,s.79-80,90. Lenin'inkonuşması için(SekizinciSovyet Kongresinde yapılmıştır)bkz. Ves'moi vserossiiskiis''ezd sovetov,s.30.

307 Pravda o Kronshtadte, s.172-74.

308 Agy, s.106.

istibdadın ucubesi."Dinle Troçki,"diye yazıyordu Kronstadt Izvestiia,9 Mart günü, "Üçüncü Devrimin liderlerikomiserler zulmüne karşıgerçek Sovyet iktidarınısavunuyorlar."309 Isyancılarpopülistzihniyetlerine uygun olarak,aynı hain boyarlarlahalkın dertleriyleilgilenen Çar arasında yapılan ayrıma benzer birşekilde,Troçkive Zinovyev'leLenin arasında kesin bir çizgiçekiyorlardı.Rusya'nın ezilen sınıflarıgeleneksel olarak öfkelerini,Çarın kendisine yöneltmek yerine,bütün kötülük ve belâlarıncisimleşmiş şekliolarak gördükleriyoz ve entrikacıdanışmanlarına yöneltirler.Fakirleriezen uzaktaki otokrat değildir:"Tanrıgöklerde,"der eski bir atasözü, "Çar da çok uzaklarda."Aslında,şehirhalkınıve köylülerisoyup soğana çeviren,onlarıyoksunluk ve onur kırıcıkoşullara mahkû m eden toprak sahibive hükü met görevlisiyditopun ağzında olan.

Daha da ilginci,Lenin'inKronstadt isyanına karşıtavrıbu imajıdestekleyiciyöndeydi.Ilkhafta Troçkive Zinovyev Petrograd'da tehditleryayımlayıp isyancılara karşısaldırının hazırlıklarınıyaparlarken, Lenin Moskova'da kalıp,Kozlovsky ve onun sözde suç ortaklarınıkanun dışıilân eden 2 Mart tarihli emri imzalamakla yetindi.Troçkive Zinovyev'i,o karakteristik diliyle"gerçeklerihalktan gizleyen" "jandarmalar" olmakla suçlayan Kronstadt gazetesinde Lenin'inadından birkere dahi 310 söz edilmemiştir.

Gerçi,Onuncu PartiKongresi'nin8 Mart'taki açılışoturumunda Lenin perde gerisinden çıkarak ayaklanmayı Beyaz Muhafız generallerininve halkın içindekiküçük burjuva unsurlarınişiolarak

s.177

suçlamıştı.Kronstadt IhtilalciKo mitesi,bu konuşmadan sonra Lenin'iilkkez hedef aldı."Troçkive Zinovyev'in tek bir sözüne bile inanmayan" işçilerve köylülerLenin'inonların "ikiyüzlülüğüyle" birleşeceğiniumut etmezlerdi,diye yazıyordu asi Izvestiia. Aynı gazetede yayımlanan bir şiirona istihzayla "Çar Lenin" diye hitap ediyordu ve daha önce "kana susamış Troçkive ortaklarından"311 söz eden gazete artık"Lenin,Troçki ve ortakları"suçlamasınıilerisürmeye başlamıştı.

Buna rağmen, Lenin'e diğer meslektaşlarından ayırarak bir ölçüde sempatiyle yaklaşıldı.14 Mart tarihliasi Izvestiia'ya göre Lenin,son zamanlarda sendika sorunu üzerine yapılan tartışmada meslektaşlarına şöyle de mişti:"Bütün bunlar beni 309

Agy,s.80-82, 91, 120. Trepov, II.Nikola döne minde meşu m birpolisşefiydi.

Maliuta Skuratov,onaltıncıyüzyıldakiterör rejiminiyöneten, korkunç Ivan'ıngizli polisörgütü oprichniki'nin elikanlıbaşı.

310 Agy, s.158.

311 Agy, s.89, 162, 179.

çileden çıkarıyor.Eğer hasta olmasaydım her şeyi bir yana bırakıp,neresiolduğu öne mli değil,bir yerlere giderdim." "Fakat" diye yorumluyordu Izvestiia, "Lenin'inhempalarıonu serbest bırakmayacaklardır.Onlar Lenin'ihapsetmişlerdirve Lenin onların iftiralarınıtekrarlamak zorundadır."312 Burada, iyiliksever Çarın onun ihanet halindekiboyarlarınınelinde çaresizbir tutsak olduğu kadim efsanesiyle karşıkarşıyayız.Lenin'e bir baba figürü olarak saygı gösterilmeye deva m edilmektedir.Nitekim, Troçki'ninve diğer liderlerinresimleriKronstadt'dakiofislerin duvarlarından indirilirken Lenin'inresimlerine 313 dokunulma mıştır.

Aynı tavır,isyan kanla boğulduktan sonra bile ısrarlasürdürülmüştür.GeçiciIhtilalciKo mite'nin başkan yardımcısıYakovenko, birFin enterne kampında Lenin'lediğer meslektaşlarıarasında keskin bir ayrım yapmıştı.Sakallı,uzun boylu,güçlü kuvvetlibir bahriyeliolan Yakovenko Ekim Devriminde Bolşeviklerinsafında savaşmış ve partininideallerine ve verdiğisözlere ihanet etmesi üzerine öfkeye kapılmıştı.Yüzü öfkeden kıpkırmızıbir şekilde,"cani Troçki"ve "alçak Zinovyev" diye konuşan Yakovenko, "Lenin'e saygım var" diyordu. "Fakat Troçkive Zinovyev onu kendi taraflarına çektiler.Bu ikisinin hesabınıkendi ellerimle görmek isterdim."314

s.178

ÖzellikleTroçki,bahriyelilerinkarşıolduklarıher şeyin, Savaş Ko münizminin canlısembolüydü. Onun adı, merkezileştirmeyle,militarizasyonla,demir disiplinleve ürünlere el koymayla özdeşleşmişti.Sendika sorununda, Lenin'in yumuşak ve uzlaşmacı yaklaşımının tersine Troçkisert ve dog matik bir çizgiizledi.Lenin,iktidarıkazanmak ve sürdürmek içinkırsalnüfusla işbirliğiyapmanın gerekliliğininher zaman farkındayken, TroçkiNarodnik sapkınlığınkalıtınaküçümse meyle bakan ortodoks çağdaşlığına uygun bir tavırla,bir devrimci güç olarak köylülüğe çok az saygı göstermiştir.Troçki,Lenin'inünlü "vasiyetnamesinde" işaretettiğigibi,"kendisine çok fazla güvenen", hoşgörüsüz, gösterişçive kibirlibir kişiliğesahipken, Lenin basityaşama alışkanlıklarıve kişiselgösterişken uzak duruşuyla saygı kazanmıştır.

Ayrıca Lenin Rus köylülüğünün kalbiolan orta Volga'dan bir Büyük Rus'tur.Halkın endişelerinipaylaşan ve insanlarınacılı zamanlarında onlarlakolayca bağ kurabilen,Rusya'nın sıradan bir çocuğu olarak Lenin,sade, gösterişsizve basitbir görüntü 312

Agy,s.150-52. Cf Katkov, "The Kronstadt Rising,"St.Antony's Papers,No.6, s.49-50.

313 Za Naradnoe Delo,17 Mart 1921; Novaia Russkaia Zhizn',19 Mart 1921.

314 Revoliutsionnaia Rossia, 1921, No.8, s.6.

vermiştir.Troçkive Zinovyev ise tersine Yahudi kökenliydilerve Rusya'dan çok, komünist hareketin enternasyonal kanadında tanınıyorlardı.Nitekim Zinovyev Ko mintern'inbaşkanıydı.Troçki ise,Kronstadt IhtilalciKo mitesi'ne göre, Iç Savaş sırasında "kendi milliyetinden farklıbirmilliyetten" binlerce masu m insanın ölümünden sorumluydu.315 Isyancılar,anti-Semitik bir

s.179

önyargı içinde olduklarınıbir solukta inkâr etselerde, çoğu, Rusya'dakianti-Se mitizmle zehirlenmiş klasikbölgeler olan Ukrayna'dan ve batının sınırbölgelerinden gelen Baltık bahriyelileriarasında Yahudi karşıtıduyguların bir hayliyoğun olduğuna kuşku yoktur.Köylü ve işçikökene sahip bu insanlar içinYahudilerzorluk ve bunalım döne mlerinin değişmez günah keçisiydiler.Ayrıca,geleneksel nativizm* onlarda, aralarında yaşayan "yabancılara"karşıbir güvensizlikdoğurmuştu ve devrimin toprak sahiplerinive kapitalistleritasfiye etmesinden sonra onların düşmanlık duygularıbiridiğeriniakla getiren Ko münistlere ve Yahudilere yönelmişti.

Bahriyeliler,yalnızca Iç Savaş sırasında Beyazlar tarafından ortaya sürülen anti-Semitik propaganda furyasının etkisiyle değil,aynı zamanda birYahudi komplosuyla Ko münizmin bağlantısınıkurma çabasıyla Troçkive Zinovyev'in Yahudi kökenlerinivurgulamaya öne m vermişlerdir."Bronstein (Troçki), Apfelbaum (Zinovyev),Rosenfeld (Kamenev), Steinberg bunların hepsi diğer binlerce gerçek Israiloğullarındandır,"diye yazıyordu, dünya üzerindekiYahudi-Bolşevik komplosunu suçlayan bir Beyaz bildirisi316 . Baltıkdonan masında dağıtılan bu tür fantazilerebenzeyen bir metnin de Kronstadt isyanısırasında Petrograd donan ma üssünde bulunan bir denizcinin belleğinden 317 çıktığıaçıktır.

Bolşevik rejime "ilkYahudi Cu mhuriyeti"diye saldırılanhırçınbirpasajda bu özelliklebelirgindir;ve Yahudiler, "Sovyet prensleri"sınıfı,yeni "ayrıcalıklısınıf"olarak da mgalandığında, ünlü Rus popüler mitiolan "habis boyar" teması açıkça ortaya çıkmaktadır.En büyük düşmanlığıTroçkive Zinovyev'e (ya da onlardan söz ederken sık sık kullandığı adlarıylaBronstein'e ve Apfelbaum'a) gösteren metnin yazarı Kronstadt'a verilen hükü met ültimatomunu "Yahudi Troçki'nin ültimatomu" diye adlandırmaktadır.Yazar,bu duyguların, 315

"Interv'ins Chlenami Vremennogo Revoliutsionnago Ko miteta,"elyazması, Hoover Kütüphanesi. * Yabancılarıdışlayan yerlicilik.ç.n.

316 Norman Cohn, W arrant for Genoside,Londra, 1967, s.120.

317 "K vospominaniiam matrosa sluzhby 1914 goda," elyazması,Columbia Rusya Arşivi.

devrimden gerçekten yararlananlarınRus

s.180

köylü ve işçilerideğil,Yahudilerolduğuna inanan bahriyeli arkadaşlarıtarafından da büyük ölçüde paylaşıldığınıiddia etmektedir:Yahudiler,Ko münist partive Sovyet devletiiçinde lidergörevler üslenmişlerdi;bütün hükü met daireleriniistila etmiş,özellikleYahudi dostlarınıaçlıktan korumak içinYiyecek Ko miserliğine üşüşmüşlerdi;yüzde 90'ıgerçek Ruslardan oluşan yol kesme müfrezelerine -o nefret edilen kuruma- bile hemen he men genellikleYahudilerkumanda ediyordu. Kuşkusuz böylesi inançlar,Kronstadt'da olduğu gibiPetrograd'da da en azından etkiliydi.IhtilalciKo mite üyesi Vershinin'in8 Mart günü Kronstadt'dan çıkıp buzlarınüzerinden ilerleyerek görüşme yapılacak Sovyet müfrezesine söylediğişu sözlerde bunu kanıtlamaktadır:" 'Hurra'diye bağırmanız ve Yahudilerin pataklanmasında bize katılmanız yeterlidir.Biz işçive köylüler olarak onların lanet olasıistibdadına taham m ül etmek zorunda bırakıldık."318 Gerçi isyancılaryalnızca Ko münist bürokrasiyihor görmüş, partitabanına ya da Ko münizm idealine karşıdüşmanca bir tavra girme mişlerdir.Bazı GeçiciIhtilalciKo mite üyelerinin Finlandiya'da sonradan yapılan röportajlarda,"halkın haklarını gaspeden"319 Ko münistlerhakkında ağır ithamlarda bulundukları doğrudur. Ancak onların düşmanlıklarıayaklanmanın kanla bastırılmasıylakeskinleşmiştirve her halükârda kastettikleri, sıradan partitaraftarlarından çok, partiliderliğidir.Aslında, IhtilalciKo mite'nin başkan ve sekreteriolan Petrichenko ve Kilgast da dahilolmak üzere devrimin ideallerine ihanet edildiğinidüşünen, bu ideallerinorijinalsaflığınırestore etme eğiliminde olan eski Ko münistlerinsayısıda isyancılararasında az değildi.Hâlâ partiüyesi olan birbahriyelinin,"Komünist maskesi ardına gizlenerek cumhuriyetimizde kendilerine hoş bir yuva inşa eden azınlıkkomünist bürokratlarçevresinin"Rusya'yı "korkunç bir bataklığa"320 çevirdiğiyolundaki iddiasıonların düşünceleriniçok iyikarakterize etmektedir.

s.181 318 319 320

Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.95-96.

Revoliutsionnaia Rossiia,1921, No.8, s.6-8.

Pravda o Kronshtadte,s.66.

Bolşevik hiyerarşiye duyduklarıbütün kine rağmen bahriyelilerhiçbirzaman partinindağıtılmasıveya Rus hükü metindeki ya da toplumundaki rolünün ortadan kaldırılması çağrısında bulunma mışlardır."KomünistsizSovyetler"sloganı, he m Sovyet,hem de Sovyet olmayan yazarlartarafından sık sık ilerisürüldüğü gibibir Kronstadt sloganı değildir.Böyle bir slogan mevcuttur:Bu, Iç Savaş sırasında Sibirya'dakiköylü çeteleritarafından ortaya atılmıştırve güneydeki Mahno'nun partizanlarıbenzer bir şekilde kendilerinin"komünistlere karşı, ama Sovyetleriçin"321 mücadele ettikleriniilân etmişlerdir.Fakat bahriyelilerbu sloganlarıhiçbirzaman uygun bulma mışlardır. Öyle görünüyor ki,bunlar,Paris'teisyancılarınhedeflerini "Bolşevikleryerine Sovyetler"(Sovety vmesto Bol'shevikov) ve "Bolşevikleralaşağı,yaşasın Sovyetler"sloganlarıylaözetleyen sürgündeki Kadet liderMiliukov tarafından icatedilmiş bir efsanedir.Miliukov,bahriyelilerin,iktidarınvarolan tek parti diktatörlüğünden, sosyalistlerinve partisizradikallerin, Ko münistlerinuzaklaştırıldığıSovyetleraracılığıylaçalışacak koalisyonuna geçmesiniistedikleriniyazıyordu. O, böyle bir anlaşmanın ulusaldüzeyde Kurucu Meclis'inrestorasyonuna olanak tanıyacağınısöylüyordu.322 Gerçi bu, diğer sol kanat politikörgütlerinyanısırasovyetlerde Bolşeviklere de yer veren ve Kurucu Meclis'iaçıkça reddeden Kronstadt programının tanımlamalarından oldukça uzak bir açıklamadır.Ayaklanma sırasında kurulan yerelrevtroiki'den Ko münistlerin uzaklaştırılmasıanlamında bu doğrulanmış olsa bile,aynı komünistler,Kronstadt'ındüşü olan özgür Sovyetlere en yakın şey olan delegeler konferansıseçimine güçlü bir şekilde katılmışlardır.

s.182

O sırada isyancılarınhedefiKo münizmi toptan tasfiye etmek değil,onu düzeltmek, Iç Savaş sırasında içine düştüğü diktatörce ve bürokratikeğilimlerinden arındırmaktı.Bu bağlamda Kronstadt,benzer hoşnutsuzluklarıve sol kanat idealizminin benzer görüşlerinipaylaşan partiiçindekim uhalefet hareketini -"donanma muhalefeti",De m okratik Merkeziyetçilerve Işçi Muhalefeti-andırmaktadır.Bazılarınındahilolduğu kuşku götürmeyen "donanma muhalefeti"gibiisyancılarında hedefi, 321 322

Trifonov, Klassy,Klassovaia bor'ba v SSSR ,s.106-107.

Poslednie Novosti,11 Mart 1921.

içlerindekipolitikkomiserlerinkeyfive zalimce yöntemleriydi.

De m okratik Merkeziyetçilergibionlar da Bolşevik liderliğinartan otoriteryanizmine karşıydılarve he m partinin,hem de Sovyetlerin"demokratize" edilmesi çağrısında bulunuyorlardı.Ve IşçiMuhalefetigibionlar da tek kişiyönetiminde ve fabrikalardakidemir disiplinde ifadesinibulan emeğin "militarizasyonuna", sendikalara boyun eğdirilmesine ve "burjuva uzmanların" eski otoritermevkilerine geridön melerine karşıprotestoya girişmişlerdi.Son olarak,bütün muhalefet gruplarıylabirlikteKronstadtlılarda partininhalktan gittikçe soyutlanmasından rahatsızlıkduyuyor ve devrimin ruhuna aykırı hareket ettikleri- iktidarve çıkar uğruna de mokratik ve eşitlikçi 323 ideallerikurban ettikleriiçinBolşevik liderlere saldırıyorlardı.

Gerçi bu paralelliklerçok ileribir noktaya da götürülme melidir.Her şeyden önce isyancılarköylülükle yakın bir ilişkisergilerken,hem IşçiMuhalefeti,he m de De m okratik Merkeziyetçilerköylülerinihtiyaçlarına çok az ilgigösteren fabrika işçilerininve aydınlarınoluşturduğu kentselgruplardan oluşuyordu. Daha da önemlisi,bu m uhalefet gruplarınınBolşevik iktidartekelinikorumaya çalışmaları,bunun sağlanması için terör yoluna gidilmesine göz yum m alarıisyancılarlakeskin bir karşıtlıkoluşturmaktadır.Bunlar

s.183

taleplerinipartiiçireformlarla kısıtlıyorve diğer sosyalist örgütlerlepolitikotoritenin paylaşılmasınıkesinlikle savunmuyorlardı.Dahası,Kronstadt programıyla kendi programlarıarasındaki ortak noktalar bu muhalefet liderlerine sıkıntıveriyor ve kendileriniisyancılardan ayırmak içinbüyük çaba gösteriyorlardı.Bu, özellikleOnuncu Kongre'de, sözcüleri Şilyapnikov ve Kollantay'ın,isyanla kendi aralarında herhangi bir bağlantıkurulmasınıöfkeyle reddeden ve Lenin'inKongre açılış konuşmasındaki sözleriniyankılayarak isyanı"küçük burjuva anarşistkendiliğindenciliğin"etkisinde kalmış birhareket olarak niteleyen konuşmalar yaptıklarıIşçiMuhalefetiaçısından doğruydu. Oturduğu yerden söz alan Kollontay,IşçiMuhalefeti taraftarlarınıncepheye gidecek ve isyancılarladövüşecek ilk 324 gönüllülerarasında olduğunu ilân etmiştir.

IşçiMuhalefetinin üçüncü lideriolan YuriLutovinov ayaklanma sırasında Berlin'de Sovyet ticaretheyetinin başkan yardımcısıgörevinde bulunuyordu. Kendisiyleyapılan bir röportajda,resmi maka mlar 323

Cf Daniels,The Conscience of The Revolution,s.145-146; ve Schapiro,The Origin of the Co m m u nist Autocracy,s.305-306.

324 Desiatyis''ezd RKP (b),s.72, 300.

tarafından ilerisürülmüş olan Menşevik ve SR karşı-devrimcilerin yardımıyla bir Beyaz Muhafız komplosunun söz konusu olduğu hikâyesinitekrarlayarak isyancılarısuçlamıştır.Eğer hükü met isyanıezmek içinkuvvet kullanmakta gecikiyorsa,de miştir, bunun tek sebebi şehrin sivilhalkınıesirgemektir,fakat "Kronstadt macerasının tasfiyeside an meselesidir."325 Bu sırada, Kronstadt'dakiyerelKo münist örgüt de muhalefet mikrobunu kapmış bulunuyordu. Isyan, Troçki'ninde kabul ettiğigibi,"saflarına küçüksenmeyecek sayıda Bolşeviği çekmişti",bazılarımisillemeye uğrama korkusuyla,ama büyük çoğunluğu isyan programına gerçek birsempati duyduklarından katılmışlardı.Daha da kesin olan, Troçki'nintahminiyle, Kronstadt Ko münistlerininyüzde 30'u ayaklanmaya katılırken, yüzde 40'ının "nötr birkonu mda" kalmış olmasıdır.326 Bu elbette, yalnızca,Iç Savaş sonunda ortaya çıkan

s.184

isyan ruh halinindramatik bir göstergesiolarak,1920 Eylül'üve 1921 Mart'ıarasında partiüye sayısının4.000'den 2.000'e düştüğü, saflarıterketme büyük dalgasının zirve noktasına ulaştığıduruma işaretetmektedir.Geriye kalan Kronstadt parti örgütü ayaklanma sırasında çabucak dağıldı:300'ü aday üye olan 500 kadar üye istifaederken, gerikalanlar,aralarından birininifadesiyle,fena halde de moralize oldu, ayaklanma karşısında tereddütte ve kararsızkaldı.327 Ayrılma dalgasının yansıması olan uzun partiden istifa listelerizaman zaman Kronstadt Izvestiia'sında yayımlanıyordu.

Ikisayıdaki200'den fazla isim gazetenin sütunlarını doldurmuştu. Bu ayrılma eylemine yol açan tayin edicineden 7-8 Mart'takiBolşevik saldırısıydı."Masum insanlarınkanının dökülmesinde suç ortağıolma düşüncesiyle tüylerim diken diken oluyor" diye yazıyordu Kronstadtlıbir kadın öğretmen ilk bo mbardımandan sonra, "bundan sonra bu vahşice atakla kendi kendinigözden düşüren bir partiye inanamayacağımı ve propagandasınıyapa mayacağımı hissediyorum. Bu yüzden, daha ilkateş açıldığıandan itibaren Ko münist parti'ninaday üyesi olarak kendime saygı duyma m mü m kün değildi."328 Bundan sonra, anakaradaki Bolşevik m üstahkem mevkilerden daha ağır top ateşiKronstadt'dakipartiüyelerinindaha büyük kitleler 325

"Beseda s Iu.Kh. Lutovinovym," Novyi Mir,13 Mart 1921.

Leon Trotsky,The Revolution Betrayed,New York,1937, s.96 (Ihanete Uğrayan Devrim,Çev: ? ,Köz Yayınları);Desiatyis''ezd RKP (b),s.253.

327 Kornatovskii,Yayına hazırlayan, Kronstadtskiimiatezh,s.13-15, 86; Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.50, 95.

328 Pravda o Kronshtadte, s.108.

326

halinde partiyiterk etmelerine yol açtı.Asi Izvestiia'nın sayfaları her gün, hükü meti şiddet kullanmakla suçlayan ve ihtilalci Ko mite'nin karşıönlemlerinionaylayan yerelKo münist gruplardan gelen mektuplarla dolup taştı.Bu mektuplarda, partiden Ko münizm ideallerinden vazgeçtikleriiçinçekilmedikleri açıklanıyor,tersine,partiliderlerine bu ideallerikendi çıkarları içinçarpıttıklarından dolayısaldırılıyordu.Örneğin,Kronstadtlıbir öğretmen, partiye akın ederek "harika Ko münizm idealini kirleten" kariyeristlerikınıyordu.329 Bir diğer mektup, 1870'lerdekiünlü "193'lerDavasında" sürgüne mahkû m olmuş bir popülistinoğlu olan Kronstadt garnizonundaki kızılbir komutandan geliyordu. "Farkettim ki,"diye yazıyordu komutan, "Komünist partinin

s.185

politikalarıülkeyiiçinden çıkılmaz bir yola sürüklemektedir.Parti bürokratlaşmıştır...Kendi iradesinidayatan partikitlelerinsesini dinlemeyi reddetmektedir...Yalnızca üreticiseçimlerininyeniden yürürlüğe konması yoluyla konuşma özgürlüğünün ve ülkenin yeniden yapılandırılmasıiçindaha büyük fırsatlarınyaratılması ülkeyipartininataletinden kurtarabilir...Bundan böyle kendimi Rus Ko münist partisininbir üyesi olarak düşün me m imkansızdır.

1 Mart'ta şehirçapında yapılan toplantıda kabul edilen kararları tama m en onaylıyor ve bunun sonucu olarak bütün enerjim ve yeteneklerimle [IhtilalciKo mite'nin hizmetinde] yer alıyorum."330 Isyan boyunca Kronstadt Ko münist örgütünden herhangi bir ciddidirenme gelmedi.2 Mart günü partiye son derece bağlı200 kadar partiliYüksek PartiOkulunda toplandı ve isyancılara karşı silâhlandı,fakat bunlar kısa sürede durumun u mutsuz olduğunu 331 görerek buzlarınüzerinden Krasnaya Gorka'ya kaçtılar.

Isyanın ilkaşamalarında diğer sadık partiüyelerianakaraya gitmek üzere adadan ayrıldılarya da m uhasara altındaki müstahkemlere giderek oralarıisyancılara karşıgelmeye ikna etmek içinboşuna çaba gösterdiler.Bu sırada IhtilalciKo mite bellibaşlıBolşevik liderlerigözaltına almaya başlamıştı.Ilk tutuklananlar - Eğitimevi'nde 2 Mart'ta yapılan konferansta tutuklanan - donan ma komutanı Kuzmin; feshedilen sovyetin başkanı Vasiliev;ve Kronstadt savaş ge milerifilokomiseri Kurshunov'du. Ertesigün, Pubalt'ınbaşı E.I.Batis,Totleben müstahkemine buzlar üzerinden geçmeye çalışırken bir isyancı 329

Agy,s.133.

Agy,s.59.

331 Kornatovski,ed.,Kronshtadtskiimiatezh ,s.31; Petrichenko, Pravda o kronshtadtskikh sobytiiakh,s.8.

330

devriye birliğitarafından yakalandı.332 Diğer tutuklananlar arasında KronstadtlıkıdemliBolşevik ve partibölge komitesi sekreteriDr. L. A. Bregman da vardı.

s.186

Çok sayıda görevli,isyancılarlaişbirliğiyaparak tutuklanmaktan kurtuldu.2 Mart günü, "Rus Ko münist Partisi Kronstadt Örgütü Bölgesel Bürosu“, üç yerelBolşevik olan, Yiyecek Tedarik Ko miseriIa Ilyin,Sovyet eski liderlerinden F. Pervushin ve Kronstadt Sendika Konseyi başkanı A. Kabanov tarafından oluşturuldu.Büro, 4 Mart'ta bir deklarasyon yayımlayarak yeni Sovyet seçimleriningerekliolduğunu kabul ettive bütün Kronstadt komünistleriniişlerininbaşında kalmaya ve IhtilalciKo mite'nin emirlerine uymaya çağırdı.Duyuru ayrıca, Itilafdevletlerininajanlarının,Ko münistleri,isyancılarıalaşağı etmeye kışkırtmaya yönelik"kötü niyetlisöylentilerine"karşı uyarıyor,bu tür girişimlerde bulunacak partiüyelerininisyancılar tarafından kurşuna dizileceğinibelirtiyordu.333 Sonradan ortaya çıkacağı gibi,Ilyin'inişbirliği,anakaradan yardım gelinceye kadar zaman kazanmaya yönelikbir aldatmacaydı.Ilyin,Kronstadt'ın yiyecek durumunu Krasnaya Gorka'ya telefonla gizlice bildiriyordu.Bu hile gerçikısa sürede açığa çıkarıldı.Ilyin tutuklandıve Bürosu da muhte melen dağıtıldı,çünkü ayaklanmanın bundan sonrakisafahatında Büroya ilişkinhiçbir şey işitilmedi.334 Sonuç olarak,isyan boyunca 300 Ko münist tutuklandı, bunların çoğu, çok azı kaçmaya çalışırken yakalanmış ya da IhtilalciKo mite tarafından tehlikelibulunmuş yerelgörevlilerdir.

OtoritelerinOranienbaum'da kırk beş denizciyiidam ettiğive Kronstadtlılarınailelerinirehin tuttuğu dikkate alındığında, birçoğu daha sonradan serbest bırakılan ya da tacizedilmeyen ve Kronstadt'dakiüyelerin yaklaşıkbeşte birinioluşturan bu tutuklamalar kesinlikleöne mli bir yekûn tutma maktadır.

s.187

332

Pravda o Kronshtadte,s.58.

Agy,s.50-51.

334 Agy, s.130; Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.228; Krasnaia Gazeta,18 Mart 1921.

333

Belkide isyancılarınöfkesiniarttıran,onlarda birmisilleme tavrınıngelişmesine yol açan ailelerinrehin alınması hareketi olmuştur.Her ne olursa olsun, Kronstadt'ın,gerginliğinarttığıve heyecanın yükseldiğio ortamda hasımlarına karşıinsanca bir mua m ele göstermesi öne mli bir noktadır.300 Bolşevik mahkû m a herhangi birzarar gelme miştir;idam vakası olma mış, işkence yapılmamış, dayak atılmamıştır.Her şeyden önce ayaklanma, bahriyelilerinölümüne nefret ettiklerive gözlerinikırpmadan kıtırkıtırkesecekleribeyazlara karşıdeğil,aynı idealleri paylaştıklarıve yalnızca reforma sevketmeye çalıştıklarıdevrimci arkadaşlarına karşıyapılmıştı.Yine de insan, Troçkiya da Zinovyev isyancılarıneline düşselerdihal-ipürmelâllerine olurdu acaba diye düşünmekten kendinialamıyor.

Her ne olursa olsun, en sevilmeyen görevlilerbile kıllarına halelgelmeden kurtulmuşlardır.Kuzmin'in kötü m ua m ele gördüğü, yerinde infazdan kılpayı kurtulduğu yolundaki haberler inandırıcılıktan uzaktır.Victor Serge, Kuzmin'e ayaklanmadan sonra Smolny'de rastlamış,zinde ve sağlıklıgörünen Kuzmin bu tür hikâyelerin"abartma" olduğunu, kendisine ve yoldaşlarına kötü mua m ele yapılmadığınıitirafetmiştir.Petrichenko'nun, ihanetine büyük öfke duyduğu Ilyinbile kurtulmuştur.335 Üstelik IhtilalciKo mite, Ko münistlerinailelerininboykot edildiğiya da işlerinden kovulduğu yolundaki haberleriişittiğizaman halkı intikamcı tavırlara karşıuyarmıştır:"Komünistlerinrezilce eylemlerine rağmen kendimiziyalnızca,onlarıkamu hayatından tecritetmekle sınırlamalıyız,böylece onların kötü niyetlive yalana dayanan ajitasyonlarıdevrimci çalışmamızı önleyemeyecektir."336

s.188

Öte yandan, Bolşevik hükü met tutuklu partiüyelerinin kaderine en ufak bir ilgigöstermedi.Resmi maka mlar, ilk tutuklama dalgasına,ailelerirehin alarak ve Ko münistlerinkılına halelgelmesinin ciddisonuçlar doğuracağı uyarısıylayanıt verdiler.Tutuklular,kendi ifadelerine göre, süreklikurşuna 337 dizilme korkusu içinde yaşıyorlardı.

Krasnoarmeets müstahkemindeki 50 komünistin Karelian Sahiline kaçma girişimleride durumu düzeltmedi ve bunlar da tutuklandılar.

Ayrıca,partiye bağlıunsurlarsahileel feneriileişaretvermiş ve 335

Serge, Me m oirs of a Revolutionary, s.126-27; Pravda o Kronshtadte,s.130.

Pravda o Kronshtadte,s.75, 84. IsyancılarlayerelKo münistlerinilişkisi konusunda bkz. Katkov, "The Kronstadt Rising,"St.Antony's Papers,No.6, s.4548.

337 Bkz. Krasnaia Gazeta'da Vasiliev'leyapılan röportaj,19 Mart 1921.

336

gece hedefleringörülmesi amacıyla ateş yakmışlardır.Sonuç olarak,özellikle8 Mart saldırısından sonra isyancılararalarındaki Bolşeviklere karşıdaha sert davranmaya başladılar.10 Mart'ta, bütün Ko münistlerinsilâhlarınıve el fenerleriniteslim etmeleri emredildi.Bundan kısa süre sonra, IhtilalciKo mite, halka, düşmana sinyalveren hainlere karşıuyanık olunması uyarısında bulundu. Izvestiia, "şu anın dikte ettiğiyasalara göre, herhangi bir yargılama yapılmaksızınadaletin yerinde infaz yoluna gideceği" uyarısında bulundu. Az sayıda tacizvakası da meydana geldi.Örneğin ikipartiüyesi yiyecek istifetmekle suçlandı;ve 11 Mart'takidelegeler konferansında, buzlar üzerinde mevzilenmiş isyancılarınkullanması içinBolşevik tutuklulardan 280 çiftbotun alındığıve yerine hasırsandal verildiğiaçıklandı.Duyuru, alkışlarlave "çok doğru bir karar!Paltolarınıda alın!" bağırışlarıylakarşılandı.Ve bu muhte melen de yapıldı,çünkü bir tutsak daha sonrakiifadesinde, hem botlarına,he m de paltosuna el konduğunu açıklamaktadır.338

s.189

"Isyanımız,Bolşevik baskıyıdefeden temellibir harekettir; bir kere daha olan, halkın iradesinin kendi kendisiniortaya koymasıdır."Finlandiya'da bir A merikan gazeteciyleyapılan bir röportajda,Mart ayaklanmasınıkarakterize ederken böyle diyordu Petrichenko. Bu basitcümleyle o, isyanın ruhunu ifade etmiştir,çünkü Kronstadt'ınayırdediciözelliği kendiliğindenciliktir,ki bu, aynı döne mdeki köylü ayaklanmalarının ve işçikarışıklıklarınında özelliğidir.Bu hareketlerin,Razin ve Pugachev geleneğine bağlıkitlelerin ayaklanması temelinde yapılandıkları,bahriyelilerinörgütlü despotizme karşıaniden bir öfke patlaması eğiliminde olan Kazaklarınve Strel'tsy'nin rolünü üslenerek onların mirasınıtam anlamıyla devraldıklarıaçık bir olgudur.Bu, kendini1917'de de ifade eden aynı geleneğin,Puşkin'inonsekizinciyüzyıldaki Pugachevshchina'yıtanımlarken söylediğigibi,klasik"kör ve acımasız Rus ayaklanması"nın yeni birşeklidir.Anarşistlere, Maksimalistlereve diğer sol kanat aşırılaragöre, "sosyal devrim" sonunda zuhur etmiştir.Bu devrimciler,kaderlerini,bazıları sendikalistlerden ve SR'lerden ödünç alınmış sloganlarını Bolşeviklerinkiylebirleştirdiler,ruh hallerinive özlemlerini onlarlauyu mlu hale getirdiler."Toprak köylünün! Geçici hükü met alaşağı!Fabrikalarınkontrolü işçilere!"Ihtilalcibir 339

338

Pravda o Kronshtadte,s.96, 101, 122, 130, 138, 156; Pukhov, Kronshtadtskii miatezh,s.99; Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.77.

339 Quarton'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine,9 Nisan 1921, Ulusal Arşiv, 861.00/8470.

program olarak bu, Marksizmdense narodnichestro'ya daha yakındırve Rus halkının eğitimsizkesimlerininanarko-popülist içgüdülerine güçlü birşekilde hitap etmektedir.

Gerçi Ekim'den sonra Lenin ve partisi,iktidarlarını pekiştirme ve ülkeyisosyal kaostan kurtarma eğilimine girdiler, aşağıdan devrimi merkeziyetçive otoriterkanallara yöneltmeye çalıştılar.Onların çabalarıköylülerinve işçisınıfınıntaleplerine karşıydı,çünkü devrim, merkeziyetçiliğive otoriterliğikesinlikle reddediyordu. Halk net bir şekilde yerelinisiyatifve öz-denetim temelinde kurulan ade mimerkezileştirilmişbir toplum istiyordu.

Hükü met ve ajanlarıtarafından rahat bırakılmak altsınıfların değişmeyen düşüydü. Nitekim, köylülerin,soylularıtasfiye eden ve kendilerine toprak veren "Bolşeviklerle",devlet çiftlikleri kuran ve kırsalbölgelere ürünlere el koyma m üfrezeleri gönderen "Komünistler"arasında ayrım yapmalarıda bundan başka bir şey değildir;Bolşevikler,anarko-popülistbin yıllık mutluluk içinsöz vermişlerdiNe var ki,1917'de bir kere iktidara gelince,eski orijinaldevletçikonu mlarına geridön mekte gecikmediler.

s.190

Öne msiz istisnalarıdikkate almazsak Rus devrimci geleneğinde birbirine zıtikitemel eğilim vardır.Bunlardan biri, Lenin ve partisitarafından temsiledilen ve eski düzenin yerine devrimci bir diktatörlüğü geçirmeyi hedefleyen eğilimdir;diğeri ise,takipçiliğinianarşistlerinve SR'lerinyaptığı, ade mimerkeziyetçiözyönetime, güçlü hükü met otoritesinin reddine ve halkın demokratik içgüdülerine güven meye yönelen eğilimdir.Kökleriköylü özgüncülüğünde ve kendiliğinden isyancılıktaolan Kronstadt açıkça ikincikategoriye aittir.

Merkeziyetçidespotizmin her biçimine karşıolan bahriyeliler, eski Bolşevik m üttefiklerine ve onların seçkincidevlet sosyalizmine karşıçıktılar.Aslında onlar,Bolşevik programın sosyalizm olduğunu reddetme noktasına kadar gittiler.

Isyancılara göre, onlardan önce Bakunin'inbelirttiğigibi,kişisel özgürlükten ve öz-yönetimden yoksun bir sosyalizm eski düzeni aratacak yeni tür bir tiranlıktan başka birşey değildi.

Işte,1921 Mart'ındaki çatışmanın köklerinde bu görüş ayrılığıyatmaktadır.Bolşevizmin ayırdediciözelliğikitlesel kendiliğindenciliğekarşıgüvensizliğidir.Lenin,kendi hallerine bırakıldığıtakdirde işçive köylülerinya kendilerinikısmi reformlarla sınırlayacaklarına ya da daha kötüsü reaksiyon güçlerininaletiolacaklarına inanıyordu. Bu yüzden, onun görüşüne göre, kitlelere "dışardan",kendiniada mış bir devrimci öncü tarafından liderlikedilmelidir.Bu, Lenin'inpolitik

felsefesinintemel ilkesidirve bunu Kronstadt'dakiduruma da uygulamıştır.Lenin'inOnuncu Kongre'de bu olayın politikve ekono mik dersleriyleilgiliolarak söylediklerinidikkatle incelemeliyiz."Bu, ne anlama gelmektedir?

s.191

Bu, politikerki,Bolşeviklerinbiraz sağında ya da hatta belki solunda görünen ne idüğü belirsizkarmakarışıkunsurlardan oluşan bir ittifaka devretmek anlamına gelmektedir- kimse, Kronstadt'da iktidarıellerine geçirmeye çalışan politikgrupların bileşiminin böyle bir şekilsizlikiçinde olmadığınısöyleyemez."

Ayaklanmayı birBeyaz Muhafız komplosu olarak suçlamakla birlikte,onun gerçek öne minin tama m en farkındaydı.Bu hareket,diyordu, "küçük burjuva anarşik kenliğindenciliğin" karşıdevrimidirki,aynı hareket,işçive köylülerin huzursuzluğuyla yakından bağlantılıbir kitleayaklanmasıdır.

Dolayısıylabu, Bolşevizmin yaşamı açısından, Denikin,Kolçak ve Yudeniç'intoplamından çok daha büyük bir tehlikedir.340 Lenin her şeyden çok yeni birPugachevshchina'nın patlak vermesinden korkuyordu. Bolşevikleriiktidara taşıyan aynı anarko-popülistdalganın bu sefer kendileriniyutacağı korkusu uykularınıkaçırıyordu.Bahriyelileriözellikletehlikelihale getiren, onların,Beyazlarıntersine,sovyetleradına ayaklanmış olmalarıydı.Victor Serge'nin işaretettiğigibi,isyancılarbedenen 341 ve ruhen ihtilaleaittiler.

Onlar,halkın acılarınıve isteklerini dile getiriyorve bu yüzden Bolşevik liderliğinvicdanını,diğer muhalefet hareketlerinden çok daha fazla rahatsızediyorlardı.

Lenin,isyanın kitlelerintalebinden doğduğunu anlamıştı.Çeyrek yüzyılönce Popülistleringeçmişte kalmış komünler çağı ve zenaatkâr kooperatifleriromantik rüyasına nasılsaldırmışsa, şimdi de bu harekete "küçük burjuva" ve "yarı-anarşist"diye saldırıyordu.Böyle birgörüş, Bolşevik anlayışa tama m en ters düşer; yalnızca ilkelve verimsiz olduğu içindeğil,aynı zamanda reaksiyoner bir görüş olduğu içinve böyle bir görüşün, merkezileşmiş devletin ve merkezleşmiş endüstriyelmakinenin her yerde zafer kazandığıyirminciyüzyılda ayakta kalması mü m kün değildir.

340

Desiatyis''ezd RKP (b),s.33-34. Lenin,bir başka seferinde,Kronstadt'ın, "Sovyet iktidarıaçısından, Irlanda Ordusunun Britanya Imparatorluğuna karşı oluşturduğu tehditten daha öne msiz birtehdit"olduğunu söyleyerek,Kronstadt tehlikesiniküçük göstermeye çalışmıştır."Polnoe sobranie sochinenii,XLIII,129.

341 Serge, Me m oirs of a Revolutionary, s.131.

s.192

Işte bu yüzden Lenin içinKronstadt Iç SavaştakiBeyaz ordulardan daha tehlikelidir.Onun savunduğu ideal,ulaşılmaz olsa bile,Rusya'nın ezilen sınıflarınınen derindekidürtülerine hitap etmektedir.Fakat eğer Kronstadt başarılıolacak olsaydı, diye akılyürütür Lenin,bu, her türlü otoritenin ve birlikteliğin sona ermesi ve ülkenin binlerce parçaya bölünmesi anlamına gelecekti,1917'de olduğu gibibir kaos ve atomizasyon döne mi yaşanacaktı,ancak bu sefer bu hareket doğrudan yeni düzene karşıçıkmıştı.Çok geçmeden başka bir merkeziyetçirejim -Sol'dan ziyade Sağcı bir rejim- doğan boşluğu dolduracaktı, çünkü Rusya anarşikoşullarında uzun süre yaşayamazdı.Bu yüzden, Lenin'e göre izlenecek yol açıktı:Bedeline olursa olsun asilerezilmelive Kronstadt'da Bolşevizm restore edilmeliydi.

s.193

6. Isyanın bastırılması

9 Mart günü isyancılarınkalesine yapılan sonuçsuz saldırıdan bir gün sonra Bolşevik liderKa menev Moskova'daki Onuncu PartiKongresi'ne seslendi.Kronstadt'dakiaskeridurum, dedi,herkesin beklediğinden "çok daha fazla zaman aldı",öyle ki,isyanın tasfiyesinin"erken bir aşamada" başarılmasımü m kün 342 değildi.

Ilksaldırıbaşarısızolmuştu. Isyanıdış yardım almadan ya da anakaraya yayılmadan ezme endişesiyleçok acele hareket eden resmi maka mların hazırlıksırasında yaptıklarıhatalar ve yetersizsayıda askeribirlikkullanmalarınedeniyle saldırıağır kayıplarlave geripüskürtülmeyle sonuçlanmıştı.

Fakat artıkzamanın baskısıiyice artmıştı,çünkü buzların erime zamanı yaklaşıyordu. Nitekim Bolşevik komutan Tukaçevski,derhal öncekinden çok daha güçlü bir saldırının hazırlıklarına girişti.Operasyon alanına top ve uçaklar da sokuldu. KotlinAdasına bakan her ikikıyıda ülkenin her yanından hızla akın eden yeni birliklerledoldu. 8 Mart felaketine 342

Desiatyis''ezd RKP (b),s.167.

yol açan moral bozukluğu olduğundan, bu sefer askerlerözel bir dikkatle seçilmişti. Subay okulu öğrencilerininve Genç Ko münistlerinoluşturduğu kıtalar,Smolensk, Vitebsk,Riazan ve Nizhni Novgorod gibiuzak şehirlerden devrimci sadakatlerinin belirtisiolan "Enternasyonal"isöyleyerek geldiler.343 Seçilmiş Ko münist müfrezeler ve özel Çeka birlikleriyeni saldırıgücünün çok büyük bir kısmınıoluşturuyordu. Ayrıca,Ukrayna'dan ve Polonya cephesinden çağrılan sadık birliklerinyanısıra, isyancılara ateş açarken elleriBüyük Ruslardan daha az titreyecek olan Çinli,Tatar,Başkirve Letonyalıbirliklerde getirilmişti.Bir gözlemcinin belirttiğigibi,Ko münistlerve Rus olmayanlar (inorodtsy) halka karşıydı.344

s.194

Fedko, Uritsky,Dibenko gibideneyimliaskeriliderler saldırıyadoğrudan yardımcı olmak üzere Kurmay Akade misinden celbedildiler.Kendiside Petropavlovsk m ürettebatından eski bir görevlive Devrim sırasında donan mada ünlü bir Bolşevik olan Dibenko, "KronstadtlıEski BahriyeliYoldaşlara" başlığıyla yayımladığıbir bildiride Petrichenko'yu bir "Poltava Kulak"ı olmakla suçladıve isyancılarısilâhlarınıbırakmaya çağırdı.345 Aynı zamanda hükü met, askeribirlikleribahriyelilerinkarşıdevrimci olduğuna inandırmak içinelinden geleni ardına koymadı. Basın ve radyo, "Beyaz Kronstadt" isyancılarınınsiyasi göçmenlerin ve onların ortağıMüttefikdevletlerinemriyle hareket ettiğiniısrarlatekrarladı.Bir Petrograd gazetesi, "Kahrolsun Kronstadt hainleri,"diye başlıkatmıştı,"Kronstadt 346 Kızılolacaktır."

Bu sırada eski başkentte gergin birsessizlikhükü m sürüyordu. Son askerihazırlıklaryapılırken,yeni bir karışıklığın patlak vermesiniönlemek içinZinovyev, halka, ileriye dönük ödünlerin ve diğer şeylerinyanısırapartive hükü met içindeki "bürokratizmi" önleme ve partisizişçilerinşehirçapındaki 347 konferansınıtoplama sözü de vermişti.

Moskova'da, isyan gittikçe artan bir ilgikonusuydu. 10 Mart'ta Troçkidurum hakkında acımasız bir raporla Moskova'ya döndü ve raporunu Onuncu Kongre'nin kapalıoturumuna sundu. O akşam toplam 343

Grazhdanskaia voina,1918-1921, I,369; Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh, s.150; Vogne revoliutsii ,Moskova, 1933, s.56.

344 Dar, Dva goda skitanii ,s.154-55; New York Times,12 Mart 1921; Novai Russkaia Zhizn',22 Mart 1921; "Priching,povody techenic otsenka kronshtadtskikh sobytii,"elyazması,Hoover Kütüphanesi.

345 Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.226-27.

346 Krasnaia Gazeta, 10 Mart 1921.

347 Petrogradskaia Pravda, 11 Mart 1921.

delegelerindörtte birinden fazlasınıoluşturan 300 kadar delegenin gönüllü olarak cepheye hareket etmesi,patlak vermesinden on gün sonra isyanın arzettiğiciddiyetindramatik boyutlara ulaştığınıgösteriyordu. IşçiMuhalefetive De mokratik Merkeziyetçilerhiziplerinden üyelerin ilkgönüllülerarasında yer alması onların sadakatinin göstergesiydi.348

s.195

M.A. RafailadlıDe m okratik Merkeziyetçibir gönüllüden geriye,Kronstadt müstahkemine yapılan son saldırıda delegelerinoynadığırolün hikâyesikalmıştır.Delegeler, Petrograd'a 11 Mart'ta varınca derhal Kronstadt'ıngüney ve kuzeyindeki kıyılarayerleştirilmişaskeribirlikleredağıtıldılar.

Rafailve onun içinde bulunduğu parti,gelişlerinde olduğu gibi 349 "Enternasyonal" söyleyerek Oranienbaum'a hareket etti.

Bazılarısıcak çatışmada yer almakla birliktedelegelerinesas görevi eratın moralinigeliştirmek, onlarıdüşmanlara karşı devrimi savunduklarına ikna ederek ateş açmada duraksamalarınıyen mekti.Ayrıca,korumasız birşekilde buzların üzerinden geçme korkusunu hâlâ yene me miş birliklerinbu korkusunu yenmeye çalıştılar;8 Mart yenilgisinden sonra erat, makinelitüfek ateşiylebiçilme ve yağan top mer mileriylesulara gö mülüp boğulma ihtimalikarşısında korkuyla titriyordu.Diğer bir kısım delege ise,isyancılarım ücadeleden vazgeçirmeye çalışıyordu."Özgür sovyetler"diye açıklıyorlardı,Kronstadt'a hitaben yazdıklarıbirbildiride,"burjuvazinin,toprak sahiplerinin, generallerin,amirallerin,soyluların,prenslerinve diğer parazitlerin"gerigelmesi de mektir;bu slogan yalnızca "Sovyet iktidarınıdevirmek, sömürü düzeninive kapitalistsömürücülerin iktidarınıyeniden kurmak" isteyenlerigizlemeye hizmet eden bir sis perdesidir.Bu yüzden seçiminizihe men yapmalısınız:"Ya Beyaz Muhafızlarlabize karşıya da bizimle Beyaz Muhafızlara karşı."350

348

Kongrenin tutanaklarında yer alan 279 kişiliktama mlan ma mış birgönüllüler listesinde,K.E. Voroshilov,A.S. Bubnov (Demokratik Merkeziyetçilerden),V.P. Zatonsky ve G.L.Piatakov gibitanınmış şahsiyetlerde vardı:Desiatyis''ezd RKP (b),s.765-67.

349 M. Rafail,Kronshtadtskiimiatezh (Izdnevrika politrabotnika),Harkov, 1921, s.4-6. Cf.Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.152.

350 Rabinevich,"Delegaty 10-go s''ezda RKP (b) pod Kronshtadtom," Krasnaia Letopis; 1931, No.2, s.50-54.

s.196

Gerçi,başlangıçta delegeler pek başarıelde ede mediler.

Kronstadtlılarınruhunda herhangi birçözülme işareti görülmezken Ko münist birliklerinmoral bozukluğu devam ediyordu. Bu durumun doğ masından kısmen Sovyet askeri stratejisisorumluydu: A merikan Viborg konsolosu,Bolşeviklerin "küçük saldırılarınboşunalığınıöğreneme miş olmaları"351 karşısındakişaşkınlığınıifade ediyordu. 9 Mart günü başlatılan yeni yoklama saldırılarıtetiktekibahriyelilertarafından derhal savuşturuldu.Ertesigün Sovyet uçaklarıKronstadt'ıbo mbaladı ve akşam karanlığıbastırdıktan sonra anakaranın her iki yakasındaki toplar isyancılarınsavun ma hatlarınıacımasızca döv meye başladı.Bunun ardından, 11 Mart'ınerken saatlerinde güney sahilinden ağır zayiatlave püskürtülmeyle sonuçlanan bir işgalgirişimioldu. O günün gerikalan zamanı, Fin Körfezindeki yoğun sis herhangi biraskerioperasyonu önlediğinden sakin geçti.Görüş mesafesio kadar azdı ki,Oranienbaum'dan Petrograd'a gitmek üzere havalanan Ko münist pilotyanlışlıkla Kronstadt'a indi.Yaptığıhatanın farkına varan pilotuçağın motorunu yeniden çalıştırdıve ağır makinelitüfek atışıaltında havalanıp Petrograd'a ulaşmayı başardı.352 Tekrarlanan geripüskürtülmelere rağmen Sovyet komutanlarıbuzlar erimeden önce isyanıezmekte ve daha iyi hazırlanana kadar saldırıoperasyonlarınıdurdurmayı reddetmekte kararlıydılar.12 Mart'ta hava ve topçu bo mbardımanı yeniden başladı,gün boyu aralıklarladevam etti, fakat verdiğizarar önemsizdi.Göç men kaynaklarına göre, bir Bolşevik uçağı Kronstadt uçaksavarlarıtarafından vurulmuş ve Fin Körfezine düşmüştü,353 bu, isyan sırasında meydana gelmiş bu çeşittek kayıptı.Ertesisabah, önceki birkaç günküne benzeyen bombardıman güney sahilinden başlatılan bir şafak öncesi saldırısıylatama mlandı.Beyaz tulumlarla kamufle edilmiş olmalarına rağmen Ko münist birliklerfazla ilerigidemeden ön cephedeki isyancımüstahkem mevzilerden açılan çapraz ateşle geriçekilmek zorunda kaldılar.

s.197

351

Quarton'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine,11 Mart 1921, Ulusal Arşiv, 861.00/8318.

352 IzvestiiaPetrogradskogo Soveta,11 Mart 1921.

353 Za Narodnoe Delo,18 Mart 1921.

Fakat saldırıdurmadı.14 Mart sabahı henüz ortalık karanlıkken yeni Bolşevik birlikler,yoğun topçu ve makinelitüfek ateşialtında ilerledilerve buzlarınüzerinde çok sayıda ölü ve yaralıbırakarak geriçekilmek zorunda kaldılar.Gerçi bu, küçük ölçeklisaldırılarınsonuncusuydu. Bundan sonraki72 saat boyunca hava ve topçu ateşieskisigibideva m etmekle birlikte, isyancılarınkalesinibir büyük saldırıylaele geçirmek üzere bütün kara saldırıları,Ko münistlertarafından büyük bir gayretle yürütülen hazırlıklariçindurduruldu.

Askeridurumdaki aksiliklerinzirve noktasında Bolşevikler ciddisorunlarlakarşılaştılar.Örneğin Petrograd'ın güneydoğusunda bir demiryolu kavşağında bulunan Krasnoe Selo'dakidemiryolu işçilerininKronstadt'a sevkedilen askeri birlikleritaşımayı reddettikleribildiriliyordu.Bir başka olayda, Moskovalıbir Genç Ko münist Petrograd'dan Oranienbaum'a yaptıklarıkısa yolculukta trenlerininsık sık durduğunu, makinistinkötü yakacaktan şikayet etmesine rağmen gönüllülerinsabotajdan kuşkulandıklarınıbelirtmektedir.354 Nihai saldırınınhemen arifesinde 16 Mart günü meydana gelen ise, çok daha ciddibir olaydı.Oranienbaum'da bulunan ve Iç Savaş'ta Beyazlara karşımücadeleleriyletemayüz etmiş 27.

O msk Tümeninin eratı,"Petrograd'ınüzerine yürüyerek Yahudileritepelemek" sloganıyla birisyan başlattı.Kurmay Akade misindeki askeriuzmanlardan biriolan I.F.Fedko'nun komutası altındakisadık birliklerüssü derhal kontrolaltına aldılar,O msk isyancılarınınkışlalarınısardılarve elebaşıları tutukladılar.Fakat uyanış virüsü öylesine güçlüydü ki,güvenilir kursanty bile ona karşıbağışıklıdeğildi:Aşağı yukarıaynı saatlerde Peterhof Subay Okulundaki askeriöğrencilerarasında anti-Bolşevik bir komplo ortaya çıkarıldı,tutuklanan çok sayıda 355 öğrenci Petrograd'a sevkedildi.

s.198

Bu başarısızlıkörneklerine rağmen tayin edicisaldırıdan önceki son ikigünden itibaren Kızılgüçlerin moralinde düzelme işaretlerigörülmeye başlandı.Delegelerin yeni bir güçlü silâhla donan mış olmalarıbu durumun başlıca nedeni gibigörünüyor: 15 Mart'ta,Moskova'dakikongre, ürünlere zorla el koyma yerine aynî vergiyikabul etti.Lenin,Kongre'de yeni programı açıkladığı zaman Sibiryalıbir konuşmacı,"köylü ayaklanmalarını durdurmak içingerekliolan tek şey bu kararıbütün Sibirya'ya 354

New York Times,16 Mart 1921; Vogne revoliutsii , s.58.

Kornatovski;ed.,Kronshtadtskiimiatezh,s.100-101; Pukhov, Kronshtadtskii miatezh,s.147-148.

355

duyurmaktır"dedi.356 Haberi alan delegeler bunu derhal askeri birliklereaktardılar.Haberin etkisiolağanüstü oldu. Bütün olup bitenianımsayan birkomiser,çoğu köylü kökenliolan askerlerin "ruh halinde köklü bir değişikliğin"meydana geldiğini belirtmektedir.357 Savaş Ko münizminin sona erdiğinin işaretiolan bu kararın duyulması nihaiçatışmada Kızılgüçlerin performansı üzerinde tayin edicibir etkiyaptı.

Tam o sırada, Kronstadt'dakiruh haliters yönde gelişmekteydi.Mart'ınortasına kadar rakiplerininezici üstünlüğüne rağmen isyancılarınmoralison derece yüksekti.

"Bugün otokrasinin devrilişininyıldönümü ve komiserokrasinin düşüşünün arifesidir"diye övünüyordu Kronstadt Izvestiia,12 Mart'ta.358 Aynı gün Kronstadt'ıziyaret eden Viborg'daki A merikan Konsolosluğundan bir kurye, "garnizonda ve halk arasında son derece disiplinlive yüksek bir ruh halivar" diye yazıyordu. Bir SR muhabir ise benzer bir raporda, şehrin her tarafında tam bir düzen ve sükûnet hükü m sürdüğünü ve işyerlerininçalışmaya devam ettiğinibelirtiyordu."Biz Rusya'nın kurtuluşu işine başlamak istiyoruz,"de miştiona Petrichenko.

"Petrograd halkınıtarafımıza kazanmaya çalışıyoruz...Gerçek sovyet iktidarını

s.199

kuracağız."359 Kronstadt,davasının haklılığına ve ayaklanmanın yakında anakaraya yayılacağına inanmaya devam ediyordu. 11 Mart'ta Izvestiia, Rusya'ya, Bolşevik baskıya karşım ücadeleye katılmasıçağrısında bulunuyordu: "Kronstadt,sizleriçin,açlar, üşüyenler,çıplaklariçinsavaşıyor...Yoldaşlar,Kronstadtlılar isyan bayrağınıyükselttilerve on milyonlarca işçive köylünün, çağrılarına yanıtvereceğine inanıyorlar.Önceliklebütün Petrograd ve Rusya'nın tama mı içinburada aydınlıkbir gün doğ madıkça şafak hiç sökmeyecektir."360 Bu sırada, IhtilalciKo mite başlamak üzere olan saldırıya karşıadanın savunmasınıgüçlendirmeye çalışıyordu.Düş man bo mbardımanının hedeflerivurmasınızorlaştırmak içingeceleri karartma yapılması emri verildi.Yoğun bombardımana rağmen o ana kadar verilen zayiat son derece hafifti;Kronstadt'ıziyaret eden yabancılarçok az yaralıolduğunu, binalarınve tesislerin 356

Desiatyis''ezd RKP (b),s.430, 468.

Rabinovich,"Delegaty 10-90 s''ezda RKP (b) Pod Kronshtadtom," Krasnaia Letopis,1931, No.2, s.32.

358 Pravda o Kronshtadte, s.126.

359 Quartın'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine,13 Mart 1921, Ulusal Arşiv, 861.00/8319; Londra Times, 17 Mart 1921; Volie Rossii, 15 Mart 1921.

360 Pravda o Kronshtadte, s.120-21.

357

pek fazla zarar görmediğinibildiriyorlardı.

Kronstadt'ınkendi kayıtlarına göre, 10 Mart'a kadar yalnızca 14 kişiölmüş ve 4 kişiyaralanmıştı(2 bahriyeli,1 asker ve 1 sivil).12 Mart'ta asi Izvestiia, 14 yaşında bir erkek çocuğunun devriye gezerken yaralandığınıöne mli bir haber olarak veriyordu (gazete,onu hiçbirşeyin durduramadığını,çünkü babasının, geçen yılköyünde Bolşeviklertarafından öldürülen bir köylü olduğunu açıklıyordu).361

s.200

Fakat işlerkötüye gidiyordu. Beklentilerintersine, Petrograd'da isyancılara katılma yönündeki belirtilerçok zayıftı.

Kronstadt Izvestiia'sınınbirkaç nüshası fabrika duvarlarına asılmış ve bir seferinde bir kamyon, şehirsokaklarından isyancılarınbildirileriniatarak geçip gitmişti.7 Mart'ta Tersane fabrikasıişçileriKronstadt kararlarınıonayladılarve isyancıları desteklemek içingenel greve gitme talebiylediğer fabrikalara delege gönderdiler.362 Fakat bu tür çabalar hiçbirsonuç vermedi, tavizlerleuyuşan ve askeribirliklerden gözü yılan şehirsessiz kaldı.Bahriyelilerihanete uğradıklarıhissine kapıldılar,bu, isyan ezildikten sonra da uzun süre devam eden bir hayal kırıklığı duygusuydu. Daha sonra, Finlandiya'dakisığınmacılarPetrograd işçilerinin"istim üstünde" olduğunu ve grevcilerinolgunlaşmış bir devrime doğru ilerlediğinisandıklarınısöylemişlerdir.Aynı şekilde,Dan'ın hapishanede karşılaştığıtutuklanmış bahriyeliler 363 işçileri"yarım kiloete" hükü mete satılmakla suçlamışlardır.

Evet,hiçbiryerden yardım gelmedi.Süreklihava saldırılarınauğrayan ve anakaradan açılan ağır topçu ateşi altında bulunan Kronstadt yalnızkaldıve tecritoldu. Bolşevik hücum kıtalarınıngece saldırılarıyüzünden Kronstadtlılarçok az uyku uyuyabiliyorlardı;şiddetlikar fırtınasıortamında, botların azlığınedeniyle isyancıdevriyelerbuzlar üzerinde hasır sandallarlayürüyorlardı.Yakacağın iyice azalması üzerine Kronstadt Izvestiia, kuşatma altındakihalktan elektriğim ü m k ün olduğunca kısıtlıkullanmasınıistedi.Keza cephane de giderek azalıyordu.11 Mart'ta Kronstadtlılara,Ko münistlerinuçaklarına tüfek ve makinelitüfekle ateş ederek çok değerliolan mer mileri boşuna harcama m alarıemredildi.Aynı zamanda, "askeri 361

Ibid.,s.122,132; New York Times, 16 Mart 1921. Başka bir kaynak, Kronstadt'da ve müstahkemlerinde çok sayıda yaralıolduğunu belirtmektedir: "Kak nachalos'vesstanie v kronshtadte,"12 Mart 1921, MillerArşivi,Dosya 5M, No.5.

362 Mett,La Co m m u ne de Cronstadt, s.46.

363 Quarton'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine,23 Nisan 1921, Ulusal Arşiv, 861.00/8619; Dan, Dva goda skitanii, s.153.

uzmanlar" uzun mesafedeki belirsizhedeflere rasgele topçu ateşiaçılmasına ilişkinşikayetlerinibelirttiler.Ve isyancıların zayiatlarıçok olma makla birliktehızla artmaktaydı.Ayın ortalarında ilaçstoku tükendi ve ölüm olaylarıaniden büyük oranlarda

s.201

yükselmeye başladı.14 Mart'ta,Kronstadt Donan ma Hastanesinde kolektifcenaze törenleridüzenlendi ve 16'sında da, Ko münist topçu şehridöverken DenizciKatedralinde birdiğer tören yapıldı.O akşam, Krasnaya Gorka'dan atılan 12 inçlikbir bo mbanın Sevastopol'un güvertesine düşüp 14 denizcinin ölümüne ve 36'sınınyaralanmasına yol açması isyancıların 364 moralinifena halde sarsmıştı.

Bir IhtilalciKo mite üyesinin anımsadığıgibi,bu koşullar altında ayaklanmanın başlangıçta yarattığıcoşkunun devam etmesi umudu yoktu.365 Süreklisaldırılar,yiyecek ve yakacak sıkıntısı,soğuk ve uykusuz uzun geceler,Berkman'ın belirttiği 366 gibi,isyancıkentin takatinitüketmişti.

Kronstadtlılarartan bir endişeyle,başlayacağından emin olduklarısaldırıyıbekliyor, gerginlikve belirsizliksinirlerinibozuyordu. Kronstadt'ınerzak durumu, isyan patlak vermeden haftalarca önce GizliMuhtıranın öngördüğü gibibaşlıca endişe kaynağıydı.Ada, dış dünyayla ilişkilerikesilmiş olarak 50.000 kişiliknüfusu ne kadar süre besleyebilirdi?Ilkhaftanın sonundan itibaren,kişibaşına günde verilen 250 gram ekmek ve çeyrek kutuluk konserve tayınının sürdürülmesi imkansız hale gelmişti.8 Mart'ta,dört gündür kişi başına verilen az miktardaki yulaf da bitti.9'unda, undan yapılan 250 gram kara bisküvive kuru patates dağıtıldı.Ertesigün, Kronstadt metal işçileriözel paylarıolan at etikonservelerini topluluğun kullanımına verme kararıaldılar.Bunun dışında, ayaklanma boyunca kişibaşına birkutu yoğunlaşmış süt,arasıra et konservesive yalnızçocuklar için250 gram tereyağı dağıtılmıştı.15 Mart'ta un bitti,ekmek tükenmeye yüz tuttu ve elde yalnızca az miktarda konserve yiyecek kaldı.367 364

Pravda o Kronshtadte,s.75, 138; Quarton'dan A merikan Dış Işleri Sekreterliğine,23 Nisan 1921, Ulusal Arşiv,861.00/8619; Petrichenko, Pravda o Kronshtadtskikh sobytiiakh, s.18.

365 "Interv'ius chlenami Vremennogo Revoliutsionnogo Ko miteta,"elyazması, Hoover Kütüphanesi 366 Berkman, The Kronstadt Rebellion, s.36. Cf.Goldman, Hayatımı Yaşarken, 893.

367 Mett,La Co m m u ne de Crınstadt,s.77-78; Volia Rossii,15 Mart 1921; "Prichiny,povody, techenie iotsenka Kronshtadtskikh sobytii,"elyazması, Hoover Kütüphanesi.

s.202

Halk açtıve Petrograd Sovyetinin belirttiğigibi,"açlık, halklararasındaki savaşlarda kalelerinteslim olmasındaki başlıca etken"di.368 Kronstadt'ınbuzlar çözülünceye kadar dayan ma umudu sönmeye yüz tuttu ve isyanın liderleridış yardım almayı düşün meye başladılar.Ayaklanmanın ilkgünlerinde Çernov'un önerisikibarca reddedilmişti.Fakat 16 Mart'ta adaya gelip,Rus Kızılhaçıadına yiyecek ve ilaçteklifeden Baron Vilken'inbu önerisime m n uniyetle kabul edildi.

Gerçi,bildiğimiz gibi,hiçbiryardım gelmedi.Çünkü, tam da 16 Mart'ta Tukaçevski isyancıüsse nihaisaldırıiçinordusunu yeniden düzenlemişti.Ikisaldırıgücü söz konusuydu, büyük olanı Fin körfeziningüney sahiline yerleştirilmişti,küçük olanıise, kuzeye ya da Karelian sahilşeridine.Ko münist birliklerintoplam sayısı,çeşitlitahminlere göre 35.000'le75.000 arasında değişmektedir,karşıtaraftaki,gayet iyikorunaklarda mevzilenmiş isyancılarınsayısıise 15.000 kadardır.369 Gerçek sayı muhte melen 50.000 civarındadır(8 Mart'takiilksaldırıdaki asker sayısınınikimisli)ki,bunun 35.000 kadarınıGüney Grubu oluşturmaktadır.Eldeki en iyiBolşevik komutanlardan bazıları saldırıyaliderlikediyordu. Aralarında,Kurmay Akade misinden Fedko ve Dibenko'nun ve 27 . O msk Tümeninin isyanını

s.203

bastıran Vitovt Putna'nın da bulunduğu bu komutanların çoğu Iç Savaş'ta yeteneklerinikanıtlamışlardı.Hükü metin Kronstadt'a yaptığıBeyaz Muhafız generallerleve eski Çarlıksubaylarıyla işbirliğisuçlamasına rağmen bu tür unsurlar,saldırıgüçlerinin içinde,savun madakilerden çok daha büyük roloyna mışlardır. ÜstleriTukaçevski ve S. S. Ka menev (partilideriL.B Ka menev'le ilgisiyoktur)gibi,Kuzey ve Güney Gruplarınınkomutanlarıolan E.S Kazansky ve A.I.Sediakin de Imparatorluk Ordusunda 368

IzvestiiaPetrogradskogo Soveta,14 Mart 1921.

New York Times,18 Mart 1921; Novaia Russkaia Zhizn',22 Mart 1921; "Prichiny,povody, techenie iotsenka Kronshtadtskikh sobytii,"Hoover Kütüphanesi;Tseidler'den Rus Kızılhaçıbaşkanına, 20 Mart 1921, Giers Arşivi, Dosya 88.

369

subaydılar. Şimdi Kızılordu saflarındakimoral,gelen çok sayıda takviye, subayların kalitesive partidelegelerininyorulmak bilmez ajitasyonu sayesinde öncesine göre çok daha güçlenmişti."Üç yıl boyunca açlığa,soğuğa vb. dayan mışken şu ihanete bakın.

Onlarıezeceğiz!"370 Sovyet propaganda makinesi böyle bir ton kullanıyordu ve bu propaganda ayaklanmayı bir an önce ve tama m en ezme kararlılığındakiaskerlerden yanıtalıyordu.Beyaz tulumlarla ve kışlıkbotlarladonan mış bu askerlere yeni ve bol cephane, Kronstadt müstahkemlerinive tabyalarınıkoruyan dikenlitellerikesecek özel makaslar dağıtılmıştı.Yiyecek konusundaki her türlü homurdan mayı önlemek üzere bütün askerlere ikigünlük ekmek tayınıve ikikutu konserve et dağıtılmıştı.Gerçi,Kuzey Grubundaki bir komutan moralin güçlendirilmesinipek hesaba katmadan, askerlerine,yemek yedikten sonra karından alınacak yaranın daha tehlikeli olacağını,bu yüzden çatışmadan önce yemek yeme m elerinisalık 371 vermiştir.

s.204

Tukaçevski'ninplanı,yoğun bir bo mbardımanın ardından üç yerden birden başlayacak piyade saldırısıüzerine kurulmuştu, Kuzey Grubu, KotlinAdasının kuzey ucuna saldırırken,Güney Grubu, adanın güney ve doğu uçlarına yönelecekti.Topçu ateşi, 16 Mart günü öğleden sonra 2'de başladıve gün boyunca devam etti.Ölen Kronstadtlılariçingö m m e töreninin yapıldığı kabristanın yakınına bile top mer mileridüşüyordu. Isyancılar buna, m üstahkemlerden, bataryalardan ve limandaki ikizırhlıdan açılan ağır baraj ateşiylekarşılıkverdiler.Bu ateş teatisi sırasında Ko münistlerinattığıbir topçu mer misi Sevastopol'un güvertesine isabet ettive gemiye fazla zarar verme mekle birlikte50 denizcininölmesine ya da yaralanmasına yol açtı.

Petropavlovsk aynı kaderden korunmak içindu man kamuflajına alındıysa da, ertesigün o da isabet aldıve 5 kişiöldü, 7 kişide yaralandı.372 Kıyılardan açılan baraj ateşine ek olarak,Körfezden havalanan uçaklar Kronstadt müstahkemlerinive savun ma 370

Krasnaia Gazeta,17 Mart 1921.

Kornatovskii,ed.,Kronshtadtstiimiatezh, s.89.

372 Petrichenko, Pravda o Kronshtadtskikh sobytiiakh, s.18; New York Times, 19 Mart 1921. Saldırınınayrıntılarıesas olarak günlük basının haberlerinden ve olayıyaşayanların anılarından derlenmiştir.Bkz. özellikle,Kornatovskkii,ed., Kronshtadtskiimiatezh,s.45-51, 89-91; Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.16270; Grazhdanskaia voina,I,367-73; Rafail,Kronshtadtskiimiatezh,s.20-26; ve K.E.Voroshilov,"IzistoriipodavleniiaKronshtadtskogo miatezha," VoennoIstoricheskiizhurnal,1961, No.3, s.15-35. Ne yazık ki,bu konuya ayrılmış olan voennoe Znanic,1921, No.8'ielde ede medim.

371

ağlarınıbo mbalıyordu. Kıyıdan ve havadan yapılan bu birleşik bo mbardımana rağmen uğranılan fizikizarar öne msizdi ve isyancılarınzayiatıgörece azdı.Kronstadtlılarınzaten zayıflamakta olan moraliüzerindekiesas sarsıcıetkiyiyapan bo mbardımanın psikolojikyönüydü.

Akşam karanlıkçökünce bombardıman kesildi.Geçen haftakiörneği dikkate alan isyancılarbunun ardından saldırının başlamasınıbekliyorlardı.Çoğu ikiüç gündür uyu ma mış olmasına rağmen herkes görevinin başındaydı.Uzun süre tam bir sessizlikhükü m sürdü, Kronstadt m üstahkemlerinden ve ge milerden projektörlerherhangi birsaldırıbelirtisiyakalamak üzere buzluk alanısüreklitarıyorlardı.Sonunda, 17 Mart sabaha karşı3'te saldırıbaşladı.Büyük kısmınıPetrograd bölgesinden subay okulu öğrencilerininoluşturduğu Kuzey Grubu karanlıktan ve körfezisaran yoğun sis perdesinden yararlanarak Sestroretsk'den ve Lisy Nos'dan ikikol halinde ilerledi,bunlardan biriTotleben ve Krasnoarmeets'inüzerine yürüdü, diğeriise, KotlinAdasıyla Karelian anakarasıarasında dizilibulunan birden yediye kadar nu maralanmış müstahkem mevzilerin.Her kolordunun ön tarafında saldırınınyolunu

s.205

açmak görevinialmış gönüllü şok taburlarıbulunuyordu.

Farkedilmemek içinher türlü çaba gösteriliyordu.Karşılıklı konuşma yasaktıve emirlerkısıksesle veriliyordu.Dikkatle hazırlanmış ilerleme sırasında iletişim elfenerleriyle sağlanıyordu. Bunun dışında kesin birkaranlıkhükü m sürüyordu, sigara içmek yasaktı.

Sabaha karşı5'te Lisy Nos'tan hareket eden beş taburluk sol kanat kolordu isyancıkalelerinen önünde bulunan 5 ve 6 nolu müstahkemleriuzaktan hayal meyal gördü. Kendilerine ayağa kalkma malarıemredilen askerleraralarındakimesafeyi koruyarak buzlar üzerinde sürünerek ilerlediler,beyaz tulumları buzlarınüstündeki suyla sırılsıklam olmuştu. Askerler,sık dikenli telörgülere gelip tellerikesmeye başladıklarısırada, aniden üzerlerine isyancılarınprojektörlerive fenerleritutuldu.Işıklaro kadar yoğundu ki,bir asker bunu sonradan, "ortalıkbir anda gündüze döndü" diye anlatmıştır.6 Nolu m üstahkemden askerlere teslim olmalarıçağrısıyapıldı."Bizlersizinarkadaşınız.

Sovyet iktidarıiçinm ücadele ediyoruz.Size ateş açmak istemiyoruz."373 Bu çağrıya aldırışetmeyen kursanty, kaleye süngülerle ve elbombalarıylasaldırıya geçti,fakat subay okulu öğrencilerim üthiş yoğun makinelitüfek ateşikarşısında ağır kayıplarvererek geriçekilmek zorunda kaldılar.Bundan sonra 373

Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.90, 105.

subay okulu öğrencileri,"hurra" nidalarıylayeniden ve yeniden saldırdılar,sonunda isyancısavun ma hatlarınıyardılarve göğüs göğüse korkunç bir mücadeleden sonra ikikaleyiele geçirdiler.

Sabah olunca sis dağıldı,17 Mart aydınlıkve güneşlibir gün olacağa benziyordu. Ko münistlerartıkgizlenmeye gerek duy maksızın,gerikalan kaleleriele geçirmek üzere saldırıya geçtiler.Her ikitarafda bağnazca savaştıve ağır kayıplarverdi.

Isyancılarınaçtığıtopçu ateşinin buzlarıkırmasıyla oluşan küçük göllerilerlemeye çalışan çok sayıda askerin mezarı oldu. Kurmay Akade misinden bir komutan olan S.P.Uritsky'e göre, bir 374 Ko münist taburda yalnızca 18 kişihayatta kalmıştı.

Fakat direniştedricen zayıfladıve akşama doğru

s.206

bütün nu maralıkalelerele geçirildive kursanty, Kronstadt kentinin kuzeydoğu surlarına doğru ilerlemeye başladı.Bu sırada, yalnızca ikibölükten ibaret olan sağ kanattakikolordu Totleben müstahkem kalesiniele geçirmek içinbaşarısız dene melerde bulunuyordu. Bütün bitkinliklerine rağmen isyancılaru mutsuzluğun verdiğivahşetle savaştılar,kaleye saldıranlarıdefalarca yenilgiye uğrattılar,her ikitarafta da korkunç zayiat vardı.Yoğun piyade saldırısıkarşısında kalenin toplarıkullanışsızhale gelse de, isyancılarınmakinelitüfeklerive elbombalarıkarşıtarafa büyük kayıp verdirdi.Bir grup subay okulu öğrencisibir mayın alanına düştü ve patlama sonucu buzlar kırılınca çoğu boğularak öldü. En sonunda, saldıran taraf kaleye sızmayı başardı,göğüs göğüse çatışma bütün gün boyunca sürdü. Totleben sonunda teslim alındığında 18 Mart yeni başlamıştı,saat gece yarısı1'di,bunun ardından yakındaki Krasnoarmeets de ele geçirildi.

Kuzeyin saldırıyageçtiğisaatlerde Güney Grubu da şehrin güney ve doğu uçlarına karşısaldırıyıbaşlatmıştı.Kuzey Grubunun harekete geçmesinden yaklaşıkbir saat sonra, 17 Mart günü sabaha karşı4'de Oranienbaum'dan hareket eden büyük birkuvvet yanlarında makinelitüfeklerinive hafiftoplarını da çekerek üç kol halinde Kronstadt'ınaskerilimanına doğru ilerlediler,dördüncü kol ise,şehre giriştekien nazik nokta olan Petrograd Kapı'sına yöneldi.79. Piyade Tugayına bağlıbirlikler limanın tabyalarından açılan ağır makinelitüfek ateşiyle karşılaştıklarında ortalıkhâlâ karanlıktı.Projektörlerdört bir yana ışıksaçıyordu, fakat karanlıkve sis,kamufle edilmiş birlikleri isyancılardan gizliyordu.Şehrin güney ucuna ulaşan Ko münist şok müfrezeleridış kısımdaki çoğu bataryanın başında bulunan isyancılarıçabucak zararsızhale getirdiler.Bundan sonra 374

Grazhdanskaia voina,I,370.

ilerlemeye devam eden saldırıbirlikleri,kuşatma altındaki isyancımüstahkem mevzilerden açılan ağır topçu ve makineli tüfek baraj ateşiylekarşılaştılar.Top mer milerive elbombaları buzda delikleraçarken, buzlardan seken

s.207

binlerce mer mi havaya kar tanelerigibisaçılıyordu.Açık alanda bu ölüm kasırgasıylayüz yüze gelen askeribirliklerbüyük bir cesaret göstererek umutsuzca ilerlemelerinisürdürmeye çalışıyorlardı.Ayrıca arkalarından ikaz ve tehditlerleileridoğru sürüldükleride dikkate alınmalıdır.Gerçi,bazı askerlerinpaniğe kapılarak ilerlemek isteme meleripek şaşırtıcıbir durum değildir.

Ikiasker korkuya kapılıpbuzlara sıkışmış birtekneye saklanınca, komutanlarıonlarıanında kurşuna dizdirdi,böylece diğerleride ilerlemek zorunda kaldılar. Gerçi buna, isyancılarkamyonlar dolusu takviye alıp karşıatağa geçerek Ko münistlerigeri çekilmeye zorlayınca karar verilmişti.Muharebe boyunca, içinde çok sayıda Onuncu Kongre delegesinin de bulunduğu 7 9.

Tugayın yarısından çoğu ölmüş ya da yaralanmıştı. Şehrin doğu yakasında saldıran tarafındurumu daha cesaret vericiydi.Şafak sökmeden az önce 95. ve 96. Piyade Alaylarıtarafından desteklenen 32. Piyade Tugayı Petrograd Kapısı'nınkuzey surlarında gedik açmayı başardı ve şehre girmek içinmücadeleyi sürdürdü. Aşağı yukarıaynı zamanda Fedko'nun komutasındaki ve ön kısmında askeriokul öğrencilerininoluşturduğu bir şok taburu bulunan 187 . Piyade Tugayı Petrograd Kapısı'nızorlamaya başladı,onu çok yakından 167 . ve 80. Tugaylar takip ediyordu. O ana kadar zaten çok ağır zayiat veren saldıran taraf,bir kere surlarıniç kısmına adım atınca,o günlerianlatan birinindeyişiyle,"tam anlamıyla bir cehenne mle karşıkarşıya geldi."377 Istisnasızbütün pencere ve çatılardan üzerlerine makinelitüfek ve tabanca mer misi yağıyordu. Karlıve buzlu kaldırımlarkısa sürede kızılaboyandı.

Savaş, sokak sokak ve ev ev devam ederken her ikitaraftan da ölü ve yaralısayısıhızla artıyordu.Isyancılar,kardeş kanının döküldüğü bu ortamda, m üstahkem mevzilerinçoğu düştüğü ve muharebe şehre yayıldığında bile Ko münist mahkû mlardan intikam alma yoluna gitmediler.Petrograd Kapısı'nın yakınlarındakibir kurtarma birliğiyoldaşlarınınkapatıldığı hapishaneye saldırdı,kurtulmalarıve derhal savaşa katılmaları 375

376

375

Alexander Barmine, One who Survived,New York,1945, s.95.

Kornnatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.246-47.

377 "Khod sobytiiv Petrograde vo vremia Kronshtadtskogo vosstaniia," elyazması,19 Mart 1921, Columbia Rusya Arşivi.

376

378 içinpencerelerikırarak içerdekilere silâh ulaştırdı.

s.208

Çatışma gün boyu kesintisizdevam etti.Bazı anlatımlara göre, Kronstadtlıkadınlarmücadeleye katılarak isyancılara cephane taşımış ve ağır ateş altında yaralılarışehir hastanesindeki ilkyardıma götürmüşlerdi.379 Öğleden sonra 4'de isyancılarBolşeviklerisarsan ve geriçekilmeye zorlayan ani bir karşısaldırıbaşlattılar.Fakat bu kritikanda, 27. SuvariAlayıve Petrograd'dan partigönüllülerininoluşturduğu bir müfreze yardıma yetişti.Güneş batmadan önce Oranienbaum'dan gelen topçu şehre girdive isyancılarınağır kayıp vermesine yol açan yoğun bir topçu ateşibaşlattı.Savaş bütün şiddetiyledevam ederken her ikitarafınsavaşçılarıda yara bere içinde kalmış ve bitkin düşmüştü. Akşam hava kararınca Kuzey Grubundan kursanty'lerkuzeydoğudan şehre sızdılarve Kronstadt'ınkurmay karargâhınıele geçirerek çok sayıda esiraldılar.Bundan sonra, o ana kadar şehrin merkezine girmek üzere Petrograd Kapısı'nda bir gedik açmak içinçarpışan Güney Grubundan yoldaşlarıyla bağlantıkurdular.Gece yarısısavaş hızınıkaybetmeye başladı.

Son m üstahkem mevzilerde teker teker ele geçirildi.Zaferin kazanıldığıartıkayan beyan ortadaydı.

s.209

5 Mart'ta,Kronstadt'da henüz kan dökülmeden önce, Petrograd Savun ma Ko mitesi, elebaşılarıolan "Kozlovsky'lerin ve Petrichenko'ların"onlarıkendi kaderleriylebaşbaşa bırakıp 380 Finlandiya'ya kaçacaklarıkonusunda isyancılarıuyarmıştı.

Bu öngörü şimdi gerçekleşiyordu. 17 Mart gecesi karanlıkbastırıp gözgözü görmez olunca, IhtilalciKo mite'nin 11 üyesi (Petrichenko da içlerinde olmak üzere) buzlarınüzerinden Terijoki'yekaçtı.(Valk,Pavlov ve Perepelkin m uharebe sırasında tutsak düşmüşlerdi,Vershinin ise,hatırlanacağı gibi,8 Mart'taki ilksaldırısırasında buzluk alanda esiralınmıştı.)Kozlovsky, 378

Kornatovskii,ed.,Kronstadskiimiatezh, s.78, 88.

Petrichenko, Pravda o Kronshtadtskikh sobytiiakh, s.21; Voline,La Revolution Inconnue,s.499; "Khod sobytiiv Petrograde," Columbia Rusya Arşivi.

380 Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.189.

379

Solovianov ve isyancılarlaişbirliğiyapan diğer "askeriuzmanlar" da kaçtılar.Geceyarısından biraz önce, içlerinde isyancıliderliğin büyük kısmı da olmak üzere, 800 kadar sığınmacı Fin sahillerine ulaştı.Karelian kıyışeridine yakın nu maralanmış müstahkemlerden birgrup hariç,büyük ölçüde yakalanma korkusuyla adayı ilkterkedenler bunlardı.Yerinde infaza uğrama ihtimalininbu grubun tahliye kararıvermesinde en büyük rolü oynadığına kuşku yoktur.Her halükârda, onların adadan ayrılışı KotlinAdasında ve çevresindekim üstahkemlerde bulunan Kronstadtlılarınbir kitleselgöçe kalkışacaklarınınişaretiydi.

Bundan sonraki24 saat içinde,Fin sınırlarına,çoğunluğunu bahriyelilerinoluşturduğu ardı arkasıkesilmez bir sığınmacı akını başladı.Toplam 8.000 kadar sığınmacı bütün isyancıgücün yarısınıoluşturuyordu. Sığınmacılarlabirlikte400 kadar at da buzlarıgeçtive Fin sınırmuhafızlarıkıyıya yakın yerlerde 2.500 terkedilmiş tüfek topladı.381 11 gün boyunca aralıksızdeva m eden Ko münist bo mbardımanının Kronstadt savun masına çok az zarar vermesi şaşılacak bir noktadır.Fakat şimdi,geriçekilen bahriyelilerson bir savunma jestiyaparak müstahkemlerdeki ve bataryalardaki toplarınkilitlerinialmışlar,dinamoları,projektörleri,makineli tüfeklerive diğer teçhizatıtahrip etmişlerdi.Ko münistler,ele geçirdikleriKuzey m üstahkemlerinde çalışan yalnızca birkaç silâh 382 bulabilmişlerdi.

17 Mart gecesi,Petropavlosk ve Sevastopol ge milerininkomutanları,m ürettebata ge milerihavaya uçurma talimatıvermiş,ancak liderlerininkaçtığınıöğrenen m ürettebat bu emri yerine getirmeyi reddetmişti.Tam tersine m ürettebat, görev başındaki

s.210

subaylarınıtutuklamış ve Sovyet komutanlığına haber göndererek teslim olmak istediğinibildirmiştir.Gece saat 11.50'de Kronstadt'dakiKo münist karargâh Petrograd Savun ma Ko mitesi'ne şu zafer mesajınıgönderdi:"Petropavlosk ve Sevastopol'da yuvalanmış karşı-devrimcilertemizlenmiştir.

IktidarSovyet maka mlarının ve taraftarlarınıneline geçmiştir.

Petropavlosk ve Sevastopol gemilerindekiaskerioperasyon tama mlan mıştır.Fin sınırına doğru kaçmakta olan subayların yakalanması içinacilönlemler alınmaktadır."383 18 Mart'ınilk saatlerinde kursanty m üfrezeleriher ikisavaş gemisinide teslim aldı.Bu sırada, direnmekte ısrareden bir avuç isyancının dışında, gerikalan isyancılarda teslim olmuş ve 18'inde öğle vakti, 381 382 383

Novaia Russkaia Zhizn',22 ve 24 Mart 1921.

Londra Times,30 Mart 1921.

Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.243.

müstahkem mevziler,ge miler ve he men hemen bütün şehir hükü met kuvvetlerinineline geçmişti.Geriye,hâlâ direnmekte olan tecritolmuş isyancıgruplarınıntemizlenmesi kalıyordu. Öğleden sonra son direnme noktalarıda yenilgiye uğratıldıve Kronstadt'tasilâhlarsustu.

Kronstadt'dakibu çatışmanın vahşetiancak Iç Savaşın en kanlıolaylarıylakıyaslanabilir.Her ikitarafda çok ağır kayıp vermekle birlikte,esaslıbir şekilde mevzilenmiş isyancılara karşı açık buzlu arazide saldırıya geçmek zorunda kalan Ko münistler çok daha büyük birbedel öde mişlerdir.Resmi sağlıkraporlarına göre, 3 Mart'la 21 Mart tarihleriarasında Petrograd hastanelerine 4. 000'den çok yaralanma ve şok vakası intikal etmiş ve hastanelerde 527 ölüm vakası kaydedilmiştir.Elbette bu rakamlara m uharebe sırasında ölenler dahildeğildir. Çatışmanın ardından buzlarınüzerinde öylesine çok ceset kalmıştıki,Fin hükü meti buzlar eriyince bu cesetlerinkıyıya vuracağı ve sağlıkaçısından büyük tehlike yaratacağı korkusuyla Moskova'dan bunların toplanmasınıistedi.384 Resmi kaynaklar tarafından ilerisürülen düşük rakamlı bir tahmine göre Ko münistlerinkaybı 7 00 ölü,2.500 yaralıya da savaş şoku vakasıdır,fakat savaşa katılan bir Bolşevik,6 Nu maralı

s.211

müstahkemde tanık olduklarından hareketle,bu sayının son derece az olduğunu belirtmektedir.Bir diğer tahmine göre, Kızıllar25.000 ölü ve yaralıvermiştir.Öte yandan, iyibilgi kaynaklarına sahip Viborg'dakiA merikan elçisiHarold Quarton'a göre, ölü,yaralıve kayıplartoplamı olarak Sovyet zayiatı yaklaşık10.000'e ulaşmaktadır.385 Ka mpanya sırasında 15 kadar Onuncu Kongre delegesiyaşamını yitirmiştir.Ölen diğer Bolşeviklerlebirliktebu delegeler için24 Mart'ta kitleselbir 386 askericenaze töreniyapılmıştır.

Isyancılarınkayıplarıdaha azdır,fakat kesinlikleöne msiz değildir.Elde güvenilirrakamlar olma makla birlikte,bir rapor 600 ölü,1000'den fazla yaralıve savaş sırasında esiralınmış 2.500 tutsaktan söz etmektedir.387 Ölenlerinçoğunluğunu mücadelenin son aşamasında katledilenleroluşturmaktadır.

384

Mett,La Co m m u ne de Cronstadt, s.56; Londra Times,31 Mart 1921.

Kornatovstii,ed.,Kronshtadsskiimiatezh,s.107; Pukhov, Kronshtadtskii miatezh,s.169; "Khod sobytiiv Petrograde," Columbia Rusya Arşivi;Quarton'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine,19 Mart 1921, Ulusal Arşiv,861.00/8372. Yzb. Kelley'in25-30 binliktahmini ise çok yüksektir:Quarton'dan A merikan Dış Işleri Sekreterine,23 Nisan 1921, 861.00/8619.

386 Petrogradskaia Pravda, 25 Mart 1921.

387 Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.168; Granzdanskaia voina,I,372.

385

Saldırıda yer alan askeribirliklerkalelerden içerigirer girmez kan dökme tutkusuna kapılarak ölen yoldaşlarınınintikamını almaya giriştiler.Bir askerin,buzlar üzerinden Finlandiya'ya kaçan isyancılarınuçaklardan makinelitüfek ateşiyle taranma mış olması karşısında hayıflanması,saldırısırasında askerlerde gelişen nefretinderecesiniortaya koymaktadır.Troçki ve onun başkomutanı S.S. Ka menev, isyancılara karşıkimyasal silâh kullanılmasınıonaylamışlardıve eğer Kronstadt'ındirenişi daha uzun sürseydi,Yüksek AskeriKimya Okulunun öğrencileri tarafından tasarlanan, top mer milerive balonlar yoluyla bir zehirligaz saldırısıplanıyürürlüğe konacaktı.388

s.212

Isyanın bastırıldığıhaberinin hızla yayılması,farklı merkezlerde çeşitlitepkilere yol açtı.BatıAvrupa'dakiRus siyasi göçmenlerikedere boğuldu. Isyancılara yardım göndermedeki başarısızlıklarından yakındılarve mücadelenin en kızgın anında Bolşeviklerleticaretanlaşması imzalayan Büyük Britanya'ya ateş püskürdüler.Göç men gazetelerinden biriise,yeise kapılmanın yanlışolduğunu belirtti."Kronstadt'ınDersleri"başlıklıbir başyazıda gazete, Rusya'nın kurtuluşu içinm ücadelenin zafere kadar devam edeceğiniaçıkladı.Profesör Grim m de bir meslektaşına,Petrograd'da yeni birayaklanma halinde gruplarınınyine hazırlıksızyakalanma m ası gerektiğiniyazacak kadar iyimserdi.

Rusya içinde ise Bolşeviklerzor kazanılmış zaferleriyle coşmuşlardı.Gerçi coşkularının,"yoldan sapmış bahriyeli yoldaşları"içinüzüntüleriniifade ederken bulandığıgözden kaçacak gibideğildi.Olaylarınseyrikonusunda çok net olmadıklarıhalde rejimidesteklemeye devam eden yurtdışından gelmiş Ko münistlerde yerliyoldaşlarınıncoşkusunu paylaşıyorlardı;çünkü, diye akılyürütüyorlardı,Bolşevik Rusya bütün kusurlarına rağmen tarihtekiilksosyalistdevlet,toprak sahiplerininve burjuvazinin iktidardan uzaklaştırıldığıilkülkedir.

Onların gözünde, bunun ötesindekidiğer düşünceler ikincil öne me sahipti.Victor Serge gibibazı yabancı Ko münistlerise, olup bitenlerkarşısında derin endişe içindeydiler.Öte yandan, Kronstadt'ınbastırılması,E m m a Goldman ve Alexander Berkman gibianarşistlerüzerinde sarsıcıbiretkiyap mıştı.Goldman'ın anılarında anlattığına göre, 17 Mart gecesi top sesleri 389

388

V. Pozdnyakov, "Thechemical Arm," in The Red Army ,ed.,B.H. LiddellHart, New York,1956, s.384-85. Planı geliştiren öğrencilerden biride Albay Pozdnyakov'du.

389 Za Narodnoe Delo,19 Mart 1921; Grim m'den Giers'e,31 Mart 1921, Giers Arşivi,Dosya 88.

sustuğunda, Petrograd'ınüzerine,o ana kadar aralıksızdevam eden top seslerinden çok daha

s.213

ürkütücü birsessizlikçökmüştü. Bu son saatlerde,"Bolşeviklere olan inancının son halkasıda kopan" Berkman sokaklarda deliler gibidolaşırken,Goldman, "bütün sinirlerifelçolmuş," tarifsiz acılariçinde,otelinde karanlığa gözlerinidikmiş oturuyordu.

"Petrograd, siyah bir kefen içindekikorkunç bir ceset gibiasılı duruyor,sokak lambaları,bu cesedin baş ve ayak uçlarında yanan mu mlar gibisolgun sarılıklarıylatitreşiyordu."Ertesi sabah 18 Mart günü, Petrograd gazetelerininmanşetlerinde Paris Ko mününün ellinciyıldönümü anılıyordu.Ko münistleraskeri bando eşliğinde "Enternasyonal"isöyleyerek yürüyüş yapıyorlardı.Goldman, "Enternasyonal'in,birzamanlar kulaklarıma büyük bir neşeyle çarpan nağ meleri,insanlığınalev alev yanan u mudu içinsöylenen bir cenaze ağıdıgibigeliyordu şimdi" diye yazmaktadır.Berkman ise,günlüğüne şu acı satırları düşmüştür:"Galipler,1871 ParisKo mününün yıldönümünü kutluyorlar.Troçkive Zinovyev, Thiers ve Gallifet'i,Paris isyancılarınıkatlettikleriiçinsuçluyorlar."390 Bu sırada, Kronstadt'da Bolşeviklerayaklanmanın izlerini silmek içinbüyük bir çaba gösteriyorlardı.Kronstadt'a m utlak yetkilerledonan mış komutan olarak atanan Pavel Dibenko, şehri muhalifunsurlardan ve karşıtfikirlerden temizlemeye girişmişti.

Yeniden faaliyete geçmeyen Kronstadt Sovyetinin yerine kurulan ve Kronstadt'ınen güvenilirüç lideri,Vasiliev,Bregman ve Gribov'dan oluşan revtroika yeni komutana yardımcı oluyordu.

18 Mart'ta yeni bir gazete, KızılKronstadt yayımlanmaya başladı. Çapa Meydanının adı Devrim Meydanı olarak değiştirilirken, Petropavlovsk ve Sevastopol savaş gemilerine Marat ve Paris Ko münü adlarıverildi.Derhal partikayıtlarınınyenilenmesine girişildive 350 kadar üye ihraç edildiya da yeniden başvuruda bulunmadı. Bir yazarın belirttiğine göre, Sovyet

s.214

390

Goldman, Hayatımı Yaşarken,c.II,s.894; Berkman, The Bolshevik Myth, s.303. Thiers,o sırada Fransa'nın başbakanı,Gallifetise Ko münarlarıbastıran generaldi.

donan masında da bir "cerrahioperasyon" yapıldı:Güvenilmez BaltıkbahriyelileriKaradeniz,Hazar Denizi,Aral Gölü ve Uzak Doğu'daki A mur Irmağı filolarına dağıtılırken,bütün donan ma birliklerisaflarında Ivanmory temizliğine -toplam 15.000 kişi 391 kadar- giriştiler.

Nihai saldırıda yer alan KızılOrdu askerleride ülkenin ücra bölgelerine dağıtıldılar.LiderleriTukaçevski ise,bir ay geçmeden Tambov bölgesindeki Antonov'un gerillarınıezmek üzere düzenlenen ceza seferininkumandasına atandı.392 Son olarak,Kronstadt'dan kurtulanlarınkaderinin ne olduğu noktasıkaldı.Yakalanan hiçbirisyancıhalk önünde yargılanmadı.

Mücadele sırasında tutsak edilen 2000'den fazla Kronstadtlının arasından seçilen 13'ü isyanın elebaşılarıolarak gizlicelsede yargılandı.Karşı-devrimci komplo iddiasınıdesteklemek için Sovyet basınıonların sosyal kökenlerinivurgulamaya büyük öne m verdi:5'isoylu ailelerden gelen eski donan ma subayı,1'i 393 eski din ada mı ve 7'siköylü kökenliolarak takdim edildi.

Yargılananlarınisimlerikulağa tanıdıkgelme mektedir:Hiçbiri IhtilalciKo mite'nin üyesi değildirki,Ko mite'nin dört üyesinin -Valk,Pavlov,Perepelkin ve Vershinin-o sırada tutuklu bulunduklarıbilinmektedir,öte yandan, ayaklanmada danışman rolü oynayan "askeriuzmanlardan" hiçbiriyargılananlar arasında bulunma m aktadır.Ne var ki,13 "elebaşı"20 Mart günü yargılandıve ölüme mahkû m edildi.

s.215

Diğer tutsaklardan yüzlercesinin Kronstadt'da derhal kurşuna dizildiğisöylenmektedir.Geri kalanlar,Çeka tarafından anakaradaki Çeka hapishanelerine götürüldü.Petrograd'daki hapishaneler tutsaklarladolup taştıve yedi aylıkbirdöne m içinde yüzlerce isyancıküçük gruplar halinde alınarak kurşuna dizildi.Bunlardan biride, Fyodor Dan'ın hapishane avlusunda dolaşırken rastladığıPerepelkin'di.Perepelkin,idam edilmeden 391

Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.15; Pukhov, Kronshtadtskii miatezh,s.176-80. Cf.G.A. Cheremshanskii,"Kronshtadtskoe vosstanie,28 fevralia-18 marta 1921," elyazması,Columbia Rusya Arşivi.Cheremshansky, A mur'a gönderilen Baltıkbahriyelileriarasında bulunuyordu.

392 Antonov'un bastırılmasında, Fedko da birliderolarak rolaldı.Bkz. M.N. Tukhachevskii,"Bor'ba s kontrrevoliutsionnymi vosstaniiami,"Voina i Revoliutsiia,1926, No.8, s.3-15; A.I.Todorskii,Marshal Tukhachevskii, Moskow, 1963, s.71-73; ve Nikulin,Tukhavhevskii, s.151-56.

393 Krasnaia Gazeta, 23 Mart 1921; Petrogradskaia Pravda, 23 Mart 1921; Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.247-49. Yargılananlar,Quarton'un Bolşevik kayıplara ilişkintahmininidesteklertarzda, "binlerce" Kızılordu askerinin ölmesinden ya da yaralanmasından sorumlu olmakla suçlanmışlardı.

önce isyanın ayrıntılıbir hikâyesinikaleme almıştır,fakat Dan bu yazılarınakıbetihattında bilgisahibiolmadığınıbelirtmektedir.394 Sağ kalanlar zorla çalışmaya mahkû m edilerek Beyaz Deniz'deki meşu m Solovkihapisanesigibitoplama kamplarına gönderildiler ki,bunun anlamı, açlık,bitkinlikve hastalıktan yavaş yavaş ölmekti.395 Bazı durumlarda isyancılarınaileleride aynı kaderi paylaştı.Mart ayının ilkgünlerinde rehin alınan, Kozlovsky'nin karısıve ikioğlu da toplama kampına gönderildiler;yalnızca Kozlovsky'nin 11 yaşındaki kızına dokunulmadı.396 Finlandiya'ya kaçan isyancılarınakıbetine oldu? 8.000 kadar isyancıbuzlarınüzerinden geçerek Finlandiya'ya ulaştıve Trijoki,Viborg ve Ino'dakisığınma kamplarında alıkondu.

Sığınmacılarınneredeyse tama mı bahriyelive askerlerden oluşuyordu, aralarında çok az sayıda asker olmayan erkek, kadın ve çocuk vardı.397 A merikan ve Britanya Kızılhaçısığınmacılara

s.216

yiyecek ve giyecek sağladı.Bazılarıyol yapımında ve diğer kamu işlerinde çalıştılar.Fakat kamplarda hayat kasvetlive yıpratıcıydı,başlangıçta yerelhalkla bağlantıkurmalarına izin verilmeyen sığınmacılarbu yaşama alışmakta büyük zorluk çektiler.Fin Hükü meti,Ce miyet-iAkvam'dan * sığınmacıların başka ülkelere yerleştirilmesine yardımcı olunmasınıisterken, Bolşevikler,onların silâhlarıylabirliktekendilerine iade edilmesinitalep ettiler.Birçoğu affedileceklerine ilişkinverilen söze kanarak ülkeye geridöndü ve bunlar derhal tutuklanarak toplama kamplarına gönderildiler.Mayıs ve Haziran aylarında, ülkeye geridönenlerin oluşturduğu gruplar zorunlu çalışmaya ve dolayısıylaerken ölüme doğru yol alırken Dan'ın kaldığı hapishanede mola vermişlerdi.398 394

Dan, Dva goda skitanii,s.153-57.

Maximoff,The Guillotine at Work,s.168; David Dallinve Boris Nicolaevsky, Forced Labor in Soviet Russia,New Haven, 1947, s.170. Son zamanlarda yayınlanan birSovyet çalışmasına göre, tutsak edilen bahriyelilerinçoğunluğu sonradan affedilmiş,"şiddetlicezalar"(örneğin idam) yalnızca elebaşılara ve Sovyet iktidarınınamansız düşmanlarına verilmiştir:Sofinov, Istoricheskii povorot,s.36n.

396 Dan, Dva goda skitanii ,s.158. Bir diğer çağdaş kaynak, muhte melen hatalı olarak,Kozlovsky'nin her ikioğlunun da kurşuna dizildiğinibelirtmektedir: "Svedeniia izPetrograda ot 12 aprlia:Kronshtadt iotgoloskigo vosstaniia," lyazması,Hoovr Library.

397 En büyük kamp olan Ino Kalesinde, 3.584'ü erkek, 10'u kadın ve 3'ü çocuk olmak üzere 3597 sığınmacı kalıyordu.Erkeklerden yalnızca 25'isivildi:Novaia Russkaia Zhizn',27 Mart 1921. * Bugünkü Birleşmiş Milletler,ç.n.

398 Londra Times, 30 Mart 1921; Dan, Dva goda skitanii ,s.159. O yılındaha 395

O kasvetlive üzüntülü ortama rağmen Petrichenko sığınmacı arkadaşlarından saygı görmeye devam etti.O, en büyük hatasının Kronstadt'dakiKo münist liderlerikurşuna dizme mek olduğunu söylemiştir.Olan bitenden pişman değildi.

Ancak, Terijoki'de bir A merikalıgazetecinin kendisiyleyaptığı röportajda isyanın örgütlenmesinin ilkelve çok zayıfolduğunu kabul etmiştir."Evet yenildik"de miştir,"fakat hareket ilerleyecektir,çünkü o halkın içinden doğ muştur...Rusya'da reaksiyoner Beyazlardan ve katilKızıllardan yana olmayan benim gibimilyonlarca insan var ve bu basithalk Bolşeviklerialaşağı edecektir."399 Petrichenko'nun sonrakisürgün hayatıhakkında çok az şey bilinmektedir.Kronstadt isyanına ilişkinbirRus belge ve anı koleksiyonunda,17 Kasım 1923 tarihinitaşıyan, isyan liderinden Rusya'dakibir arkadaşına yazılmış,hatalarınıkabul eden ve anavatana dön mek içinbaşvuracağınıdolaylıolarak belirten birmektup bulunmaktadır.400 Gerçi bu mektubun güvenilirliğikuşku götürür.Bir SR gazetesinde Aralık1925'de yayımlanan bir makalesinde Petrichenko en ufak bir pişmanlık belirtisigösterme mekte ve Ko münist partininya da onun liderlerinindiktatörlüğüne karşıkendiliğinden ayaklanma fikrini desteklemeye deva m etmektedir.401

s.217

Resmi Sovyet Iç Savaş tarihi,hatalıbirşekilde, Petrichenko'nun kısa süre sonra Finlandiya'dan ayrıldığınıve Çekoslovakya'ya yerleştiğiniyazmaktadır.Oysa o, yaklaşık çeyrek yüzyılFinlandiya'da kaldı.Gördüğü müz gibi,yenilginin he men arkasından, Rusya'yıBolşeviklerden kurtarma tutkusunu paylaştığıBatıAvrupa'dakisiyasigöçmenler çevresiyleişbirliğine hazırdı.Gerçi daha sonralarıFinlandiya'dakiSovyet taraftarı gruplara katıldı.IkinciDünya Savaşı sırasında bu tür faaliyetleri dolayısıylaFin resmi maka mlarıyla başı derde girdive 1945'de Rusya'ya geridöndü. Döner dön mez tutuklandıve birikiyıl sonra bir toplama kampında öldü.402 sonrakiaylarında,bazı raporlara göre, Kronstadt sığınmacılarından oluşan "Plekhanov Taburu" adlıbirgrup, Fin partizanlarıylabirlikte,Doğu Karelia'da Bolşeviklere karşısavaştı.Bkz. C. Jay S mith, Finland and the Russuan Revolution,1917-1922 ,Athens, Ga., 1958, s.193-97.

399 Quarton'dan A merikan Dış IşleriSekreterliğine,5 Nisan 1921, Ulusal Arşiv, 861.00/8446; New York Times,31 Mart 1921.

400 Kornatovskii,ed.,Kronshtadtskiimiatezh, s.163-64.

401 Petrichenko, "O prichinakh Kronshtadtskogo vosstaniia,"Zna mia Bor'by, Aralık1925-Ocak 1926, s.4-8.

402 Grazhdanskaia voina, I,362; Serge, Me m oirs of a Revolutionary,s.132n; Unto Parvilahti,Beria'sGardens,1960, s.21, 285.

s.218

7. Sonsöz

Kronstadt düştü. Isyancılarkararlılıkve cesaretle savaştılar.

Fakat başarıumutlarıbaşından itibaren zayıftı.Ayaklanma, liderlerininde kabul ettiğigibi,kötü bir zamana rasgelmiştive hazırlıkson derece yetersizdi.Bahriyelilerinyanında ne bir işgal gücü, ne de yardıma gelen herhangi bir dış güç vardı,oysa Iç Savaşın galibiBolşeviklerisyancılara karşıen iyiordu birliklerini serbestçe seferber edebiliyorlardı.Ayrıca,Fin Körfezinin buzları henüz erimediğinden hükü met tecritedilmiş isyancıkaleye karşı büyük çaplıbir piyade saldırısınıbaşlatabilmişti.Iç Savaşın antiSovyet hareketleriylekıyaslandığında Kronstadt ufak çaplıbir sorundu. Denikin,Kolçak ve Yudeniç'iyenen ve Pilsudski'nin ordularınıpüskürten Bolşeviklerkarşısında Kronstadt ciddibir askeritehditoluşturmuyordu.

Ne ki,Bolşeviklerialarma geçiren,Kronstadt'ınanakarada genel birayaklanmanın fitiliolması ya da yeni birm üdahaleye yol açması ihtimaliydi.Bolşeviklerbiliyorlardıki,ülke kitleselbir ayaklanmaya doğru giden birkargaşalıkiçindeydi.Şimdiye kadar muhaliflerinitecritetmeyi başarmışlardı,fakat Kronstadt, katılanlarınsayısıaçısından, Sibirya ve Tambov'daki köylü ayaklanmalarından daha az sayıda insanıkapsasa da, iyi korunan m üstahkemlere ve eğitimliaskeripersonele sahip olması ve uzak bölgelerde değil,Baltıkgibibir yerde bulunmasıyla işgalciordular içinbir sıçrama tahtasırolü oynayabilirdi.

Yine de isyancılarınzafere ulaştığınıhayal etmek güçtü. Rus halkıher ne kadar küskünse de savaş yorgunuydu, de moralize olmuştu ve hükü metten bütün şikayetlerine rağmen, nefret ettiği Ko münistlerden çok Beyaz restorasyondan korkuyordu. Ayrıca, bahriyelilerinumut bağladıklarıPetrograd'dakigrevler düşüşe geçmişti.Dış desteğe gelince,Batılıiktidarlarmüdahale politikasından vazgeçmiş ve Bolşeviklerleuzlaşma çizgisi

s.219

izlemeye başlamışlardı.Isyan, Beyazlarınumutlarınınve Ko münistlerinendişelerinintersine,Anglo-Sovyet ticaret anlaşmasınıdarbeleyemedi; anlaşma, Kronstadt'a nihaisaldırının başlamasından yalnızca birkaç saat önce, 16 Mart günü Londra'da imzalandı.Ayrıca,aynı gün Moskova ileTürkiye arasında da bir dostluk anlaşması yapıldı.Kronstadt,ezeli düşmanına karşımücadeleyi canlandırmaya ilişkintutkusunu kaybetmiş olan Polonya'nın Moskova ilebarışgörüşmeleri yapmasını da engelleyemedi.Ko münist birliklerisyancılarınson direnme noktalarınıtemizlerken 18 Mart'ta Riga anlaşması yapıldı.Finlandiya da isyancılarıdesteklemekten vazgeçtive sınırlarından onlara herhangi bir yardımın ulaşmasına izin vermedi.Nihayet,Rus göçmenleride eskisigibibölünmüş ve etkisizkaldıklarından ufukta hiçbiryardım ihtimali gözükmüyordu. Askeribirlikleridağılmış ve moral bakımından çökmüş General Wrangel de yardım edecek durumda değildi; askerleriniseferber edip Akdenizden Baltık'agöndermesi için aylar gerekiyordu. Öte yandan, eğer güneyde ikincibir cephe açmaya kalkışsaydıbunun felaketlesonuçlanması hemen he men kesindi.

Isyancılariçintek başarıu mudu anakaraya acilbirsaldırı düzenlemek olabilirdi."Askeriuzmanların" tavsiyelerinidinleyip Oranienbaum'da bir köprübaşı tutmuş olsalardıburada Kızıl Ordu'nun ve belkide sivilhalkın onların bayrağı altında toplanması içiniyibir fırsatyaratmış olabilirlerdi.Alexander Berkman'ın gözlemlediğigibi,devlete karşıbir isyan inisiyatifli davranmalıve hükü met güçlerinintoparlanmasına zaman bırakmadan kararlılıklavurmalıydı.Isyan, kabuğuna çekildiğiya da bekleme oyununa girdiğizaman yenilgikaçınılmazdı.Bu bağlamda, diye yazıyor Berkman, Kronstadt ParisKo mününün ölümcül hatasınıtekrarlamıştır:ParisKo mününün Thiers hükü meti dağınık durumdayken derhal Versaillesüzerine yürüme m esine benzer bir şekilde,Kronstadt da, hükü met güçlerinitoplamadan önce Petrograd'ınüzerine yürüme mişti.403 Ko münü anan bir makalesinde

s.220

benzeribir gözlemde bulunan Lenin de, "proletaryanın aşırı âlicenaplığını"kınamış ve şöyle de miştir:"Proletarya, düşmanlarınıimha etmek yerine,onlar üzerinde moral bir etki 403

Berkman, The Kronstadt Rebellion, s.39-40. Aynı gözlem, birMenşevik yazar tarafından da yapılmıştır,SotsialisticheskiiVestnik, 5 Nisan 1921, s.5.Engels'in birzamanlar yazdığıgibi:"Savun macılıkbütün silahlıayaklanmaların ölümüdür."

yaratmaya çabalamıştır;o, iç savaşta askerifaaliyetinkesin öne mini ihmal etmiş ve Versaillesüzerine kararlıbirşekilde yürüyerek zaferinitaçlandıracağına Versailleshükü metinin karanlıkgüçleritoparlayarak kanlıMayıs haftasına hazırlamasına 404 yetecek kadar uzun bir zaman beklemiştir."

Bu, Kronstadt 1921 Ko mününün mezar taşına yazılmaya değer bir saptamadır.

Böylece sonuç kaçınılmaz hale gelmiş,anakaraya saldırmakta gösterilen yetersizlikisyanın ezilmesiniyalnızca bir zaman sorunu haline getirmişti.Bu, isyancılarbuzlar eriyinceye ve batıdan yardım gelinceye kadar dayansalardıbile büyük ihtimalledoğruydu. Buzların erimesiyle kendilerinigüvence altına alacak ve yeniden yiyeceğe, ilaca ve cephaneye kavuşacak olan isyancılarbirkaç hafta daha dayanabilirve Bolşeviklere daha çok zayiat verdirebilirlerdi,fakat eninde sonunda, yalnızca askeribaskı yoluyla değilse bile,ülkeyibaştan başa saran köylü isyanlarınınve Petrograd grev hareketinin başına geldiğigibi,hem zorun, he m de ekono mik tavizlerin birlikteuygulanmasıyla yenilgiye uğramalarıkaçınılmazdı.Yeni Ekono mik Politikaher yerde huzursuzluğu yatıştırmıştıve Kronstadt da istisna olmayacaktı.

s.221

Bu, NEP'e Kronstadt'ınyol açtığıanlamına gelmez, olsa olsa NEP'in uygulanmasınıhızlandırdığıdüşünülebilir.1921 Mart'ında Lenin'inSavaş Ko münizmi programını terketmek içindaha fazla ikna olmaya ihtiyacıyoktu. Lenin ve arkadaşları,Iç Savaşın sonundan beriekonomik politikalarınıyeniden değerlendirmeye tabi tutmuş ve isyan patlak vermeden birkaç hafta önce NEP'in temel hatlarınıformüle etmişlerdi.SR ve Menşevik delegelerin SekizinciSovyet Kongresinde, ürünlere el konmasına son verilmesive aynî vergiye geçilmesi çağrısında bulundukları Aralık1920 gibierken birtarihte bile Lenin böyle bir hareketi zaten düşünmekteydi.Bununla birlikte,herhangi bir harekete girişilmeden aylar geçti.En nihayet,kabaran huzursuzluk dalgası Lenin'iBolşevik iktidarıntehlikede olduğuna ikna ettive 8 Şubat'ta yapılan bir Politbüro toplantısında tarım politikası baştan aşağı dikkatle gözden geçirildi,Lenin,ürünlere zorla el koymanın yerine,köylüye, devlete olan yükü mlülükleriniyerine getirdikten sonra kendi artıürününe tasarrufetme hakkı tanıyan aynî vergiyikabul etmeye yönelikbir plan taslağıortaya koydu.

Bundan sonrakihaftalarda proje Sovyet basınında tartışıldı.24 Şubat'ta,Kronstadt isyanıpatlak vermeden beş gün önce, 404

Lenin,Polnoe sobranie sochinenii, XVI,452-53.

yaklaşan Onuncu PartiKongresinin günde mine konmak üzere, Lenin'innotlarınıda içeren ayrıntılıbir taslak Merkez Ko mitesi'ne 405 verildi.

Fakat Moskova'da 8 Mart'ta Kongrenin toplanması isyanın anlamını ortadan kaldırmadı.Halk m uhalefetininyakıcılığını ortaya koymasıyla isyan, değişiklikyönünde ilerlemenin zorunluluğu duygusunu güçlendirdive acilbirreformun gerekli olduğu noktasındakiher türlü kuşkuyu ortadan kaldırdı.Parti tehlikeyigörmüştü. NEP biray önce başlatılsaydıisyanın patlak vermeyeceğinidüşünenler bile vardı.406 Bu doğru olsun ya da olmasın,reformların daha fazla gecikmeye taham m ülü olmadığı, aksi takdirde,Bolşeviklerinhalkın yükselen öfkesiyleiktidardan düşeceklerinoktasında tam bir fikirbirliğivardı.Kronstadt, Lenin'indeyişiyle,"gerçeği her şeyden daha berrak bir şekilde ortaya çıkartmış"tı.Lenin isyanın münferitbirolay olmadığını, kırsalbölgelerdekiayaklanmaları,fabrikalardakikarışıklıklarıve silâhlıkuvvetlerdekimayalanmayı içeren büyük bir huzursuzluğu yansıtan bir örnek olduğunu çok iyigörmüştü. O, Savaş Ko münizminin ekono mik krizininKronstadt'labir "politikkrize" dönüştüğünü ve Bolşevizmin geleceğinidengede asılıbıraktığını 407 yazmıştı.

s.222

Onuncu PartiKongresi,Bolşevizmin tarihinde Sovyet politikasında temellibir değişikliğe işareteden en dramatik olaylardan biridir.Lenin yıllarönce, Rusya'da sosyalizmin zaferi içinikişart öngörmüştü: Batıdakiproleter devriminin desteği ve Rus işçileriyleköylüleriarasında ittifak.408 1921 yılında bu koşullarınikiside gerçekleşme mişti.Sonuç olarak Lenin,Avrupa devriminin desteği olmaksızın sosyalizme geçişin mü m kün olmadığıfikriniterketmek zorunda kaldı.Burada aslında,Stalin tarafından birkaç yılsonra geliştirilecek olan ve devrimin yavaşlatılmasına,yurt dışında kapitalistiktidarlarlave içerde köylülükle ilişkilerigeliştirmeye dayanan "tek ülkede sosyalizm" tohumlarıyatmaktadır.Her şeyin üstünde, acilve yakıcıihtiyaç kırsalbölgelerdekiisyanlarınyatıştırılmasıydı.Lenin'inOnuncu Kongre'de açıkladığıgibi,"diğer ülkelerde devrim patlak verene kadar Rusya'da sosyalistdevrimi kurtaracak tek şey köylülerle 405

Age ,XLII,333. Cf.Carr,The Bolshevik Revolution,II,280-82.(Bu kitap üç cilt halinde Türkçede basılmıştır:Bolşevik Devrimi, CiltI,çev: Orhan Suda, Metis, 1989; CiltII,çev: Orhan Suda, 1998; CiltIII,çev: Tuncay Birkan, Metis,2004.)

406 Slepkov, Kronshtadtskiimiatezh ,s.15.

407 Lenin,Polnoe sobranie sochinenii , XLIII,138, 387.

408 Bkz. Carr,The Bolshevik Revolution,II,277-79.

anlaşmaya varmak"tı.409 Üç yılönce, 1918 Mart'ında Almanlara karşıbir "ihtilalcisavaşı"reddedip Brest-Litovsk anlaşmasını imzaladığızaman Lenin enternasyonal cephede benzeribir ricatta bulunmuştu. Şimdi,1918'de Bolşeviklere tanınmayan "nefes alma" fırsatınıyakalamak içino, çok daha ihtiyatlıve yatıştırıcıbir iç program lehine Savaş Ko münizmini ortadan kaldırıyordu."Orta köylülüğün ekono mik isteklerinitatmin etmek ve serbest ticaretitanımak zorundayız" diye açıklıyordu,"aksi halde, dünya devriminin geciktiğikoşullarda Rusya'da proletarya iktidarınıkorumak mü m kün olmayacaktır."410

s.223

Böylece, 15 Mart'ta Onuncu PartiKongresi,birdelegenin deyişiyle(Marksistaraştırmacı Riazanov) "köylü Brest"inikabul 411 etti.

Karar,Yeni Ekono mik Politikatemelinde, ürünlere zorla el koymanın yerine aynî vergiyive köylünün kendi artıürününü serbest pazara arzetme hakkınıbenimsedi.Bu, Savaş Ko münizminden karma ekono miye geçiş yönünde atılmış ilkciddi adımdı.Böylece, Valerian Osinsky'nin SekizinciSovyet Kongresi'ne sunduğu ekim işlemlerinimerkezileştirme kampanyası yönündeki teklifireddedilmiş oluyordu. Kara ve tren yollarındakiyol kesme müfrezeleribütünüyle geriçekildive şehirlerleköyler arasındaki ticaretyeniden yürürlüğe girdi.

Troçki'ninemek ordularıdağıtıldı,kendi yöneticileriniseçme ve işçilerinçıkarlarınıilgilendiren her konuda serbest tartışma yapma hakkı da dahilolmak üzere sendikalarınözerkliğitanındı.

Ayrıca,devlet ekonominin "kumanda mevkilerini"-ağır endüstri, dış ticaret,ulaşım ve haberleşme- kendi ellerinde tutarken, özel dükkânlara ve tüketiciye yönelikküçük üretime yeniden faaliyet izniverildi.Atılan her adım kitlemuhalefetinintabutuna çakılan bir çividen farksızdıve Rusya'nın şehirve köylerinde yeni hayatın canlanmasına yol açtı.Tambov, Sibirya ve Volga bölgelerinde köylü huzursuzluğu içiniçinyanmaya devam etti, fakat ağır silâhlarladonan mış kursanty ve Çeka birlikleri -Kronstadt'a karşıkullanılan birliklerinaynılarıya da benzerleribu bölgelere seferber edildive 1921 sonbaharından itibaren bütün direnişlerezildi.

409

Desiatyis''ezd RKP (b),s.404.

Age. s.413.

411 Age ,s.468. Ürünlere zorla el koymanın terkedilmesi kararıiçin bkz. Age , s.608-609.

410

s.224

Lenin'e göre, NEP, yalnızca düzen sağlanıncaya ve Bolşevik iktidarkendinisağlama alıp pekiştirinceye kadar boşluğu doldurmak üzere tasarlanmış bir önlem değildi."Biz köylülüğü yeniden biçimlendirinceye kadar" diyordu Onuncu Kongre'de, "geniş çaplımekanizmaya onu da katıncaya kadar ona ekono misinim üdahalesizişletme imkanınıgarantietmeliyiz.

Küçük çiftçiylebir arada yaşamanın biçimlerinibulma mız gerekiyor."Lenin,Kolektifleştirmenin çok ilerigittiğinive bağımsız mülk sahibiköylüyü uzaklaştırdığınıkabul ediyordu. Biz onunla yıllarca uğraşmak zorundayız,diyordu, "çünkü küçük köylüyü yeniden şekillendirmek, onun psikolojisinive alışkanlıklarınıbaştan aşağı yeniden şekillendirmektirki,bu da kuşaklarıalacak bir görevdir."412 Böylece Lenin,1917'de geribir tarım ülkesiolan Rusya'da sosyalizmi kurmak yönünde erken bir girişime karşıuyarıda bulunan Menşevik rakipleriningörüşlerini zımnen kabul etmiş oluyordu. Onlar,gerçek Marksistlerin koşullarınhenüz olgunlaşmadığının bilincinde olduğunu ileri sürmüş ve Rusya gibiproletaryanın sayıca az olduğu bir köylü ülkesinde sosyalistbirdevrimin gereklikoşullarının oluşmadığında ısraretmişlerdi.Engels de, endüstrileşme olmadan ve de mokrasinin gelişme koşullarıoluşmadan bir sosyalistpartininiktidara gelmesine yol açacak erken bir devrimden daha kötü bir şey olamayacağınıyazmıştı.Buna rağmen Bolşeviklertarihselmateryalizmin bu imkansızlık doktrininiaşmaya teşebbüs ettiler:Gerekliönkoşullar tama mlan madan bir sosyalistdevrim başarılmıştı.Yeni Ekono mik Politikabu eksiklikleritama mla ma çabasıydı.Lenin'intasarladığı şekliyleNEP, sosyalistbir toplum içingereklitemeliyaratmak içinuzun vadelibir ekono mik iyileşme, şehirlerleköyler arasında bir uzlaşma döne miydi.

s.225

NEP, Rus toplumunda tansiyonun düşürülmesinde başarılı oldu. Ancak o, Kronstadt'ınve onun taraftarlarınıntaleplerini yerine getirmekten uzaktı.Evet,ürünlere zorla el koyma sona ermiş,yol kesme taburlarıortadan kaldırılmış,emek müfrezeleri dağıtılmışve sendikalarındevletten bağımsız olacağına söz verilmişti.Ancak, devlet çiftliklerihalen yürürlükteydive endüstri 412

Age ,s.37-38, 406. Cf.Schapiro,The Origin of the Co m m u nist Autocracy, s.311.

sektöründe kapitalizm kısmen restore edilmişti.Ayrıca,proleter de mokrasisiilkelerinintersine,eski müdürler ve teknik uzmanlar büyük fabrikalarıyönetmeye devam ediyorlardı;yönetimden uzaklaştırılmışişçilerin"ücretlikölelik"konu mlarında hiçbir değişiklikolma mıştı.

Tabiiki,orduda da demokrasinin gerigetirilmesiyönünde hiçbirdeğişiklikolmadı.Ge mi komitelerininve politik komiserlerinseçilmesihakkı günde me bile gelmedi.

Kronstadt'dan sonra, yönetimin ade mimerkezileştirilmesiya da donan madaki askeridisipliningevşetilmesitartışma konusu bile olamazdı.Tam tersine Lenin,Troçki'ye,bahriyelilere güvenilemeyeceği ve gemilerin askeriöneminin tartışmalıolması nedeniyle BaltıkDonan masını ıskartaya çıkarmasınıönerdi.

Fakat Troçkiböylesine radikalbir uygulamaya girişmenin gereksizliğinoktasında arkadaşınıikna etmeyi başardı.Bunun yerine,Sovyet Donan ması bütün m uhalifunsurlardan temizlendi ve baştan aşağı yeniden örgütlendi,gelecek yıllarda güvenilirbir liderliğigarantialtına almak içindeniz harbokullarıGenç Ko münistlerledolduruldu.Öte yandan, köylü ve işçi gönüllülerinden oluşacak halk milisikurma fikriebediyen terkedilirken,KızılOrdu'da disiplindaha da sıkılaştırıldı413 .

s.226

Daha da öne mlisi,isyancılarıntek bir politiktalebinin yerine getirilmemesidir.Tersine olan, diktatörlük düzenin sertleştirilmesidir.NEP'in getirdiğitavizler,gerçekten de Bolşevik iktidartekelinikesin olarak pekiştirmeye yaradı.Onuncu Kongre'de Lenin taslağınıaçıklarken şunlarısöylemişti: "Kronstadt'ınverdiğiders şudur: Politikolarak - partide safları (ve disiplini)sıklaştırmak, Menşeviklere ve SosyalistDevrimcilere karşıdaha kararlıbirm ücadele; ekono mik olarak - orta köylülüğü olabildiğince me m n un etmek."414 Nitekim halk inisiyatifietkisiz konu mda bırakılırken özgür sovyetlerde hüsrana uğrayan bir hayal olarak kaldı.Devlet,Petropavlovsk kararlarında ortaya konan konuşma, basın ve toplanma özgürlüklerinigerigetirmeyi reddettiğigibi,politiksuçlar nedeniyle tutuklu sosyalistve anarşistleritahliye etmeye de yanaşmadı. Bırakın yeniden canlandırılacak sovyetlerinbir koalisyon hükü metine önayak olmasını,sol kanat partilerinüzerindekibaskı sistemlibirşekilde sürdürüldü.Üzücü birraslantısonucu, Kronstadt Ihtilalci Ko mitesi'ninbuzlarınüzerinden Finlandiya'ya kaçtığı17 Mart gecesi Sovyet Rusya'da türünün sonuncusu olan Menşevik Gürcü 413

Pukhov, Kronshtadtskiimiatezh,s.185-205; W hite, The Growth of the Red Army ,s.191-93, 246-49.

414 Desiatyis''ezd RKP (b),s.625.

hükü meti de düştü ve BatıAvrupa'ya sürgüne gitmek üzere 415 Karadeniz'dekiBatum limanından ayrıldı.

Iç Savaş sırasında Beyazlar tarafından dört bir yandan tehditedilen Bolşevikler, süreklitacizve gözetim altında da olsa,Sol'dakiSovyet taraftarı partilerinkuşkulu varlıklarına izinvermişlerdi.Kronstadt'dan sonra buna bile hoşgörü gösterilmedi.Lenin'in,rakip sosyalistlerinbundan böyle parmaklıklarınardında ya da sürgünde Beyaz Muhafızlarlayan yana yer alacaklarını duyurduğu 1921 Mayıs'ından itibaren her türlü yasal m uhalefet ortadan kaldırıldı416 . Resmi maka mların,ayaklanmada suç ortaklığıyaptıklarısuçlamasınıilerisürdükleriMenşevikleri, SR'lerive anarşistlerihedef alan yeni bir baskı dalgasıgünde me geldi.Şanslıolanlarına ülkeyiterketme izniverildi,fakat binlercesiÇeka tarafından yakalandı ve kuzeyin uzak bölgelerine,Sibirya'ya ve Orta Asya'ya sürüldü. O yılınsonunda politikmuhalefetin gerikalan aktifbölümü de susturuldu, yeraltına sürüldü ve tek partidiktatörlüğü tam anlamıyla pekiştirildi.Böylece Kronstadt,otoriterrejimlere karşıortaya çıkan bütün yenilmiş ayaklanmalar gibi,hedeflerinintam tersibir sonuç elde etmiş oldu: Halkın özyönetimine dayanan yeni bir döne m yerine,ülkenin eskisinden çok daha sıkıbir Ko münist diktatörlük altına girmesi.

s.227

Bolşevik düzenin sıkılaştırılmasına partiiçindeki bölünmelerin sona erdirilmesieşliketti."Partide mokrasisi"ni getirmekten uzak duran Lenin,eğer rejimin,içinde bulunulan krizten sağ çıkması isteniyorsa hizip tartışmalarına son verilmesi gerektiğiniaçıkladı."Artık"dedi,Onuncu Kongrede, "muhalefeti sona erdirmenin, ona bir çeki düzen vermenin zamanıdır; yeterince muhalifimizzaten var."417 Lenin,iç muhalefetin parti politikalarına karşıeleştirilerinin,isyancılarıhükü mete karşı silâha sarılmaya teşvik ettiğiimasında bulunarak, Kronstadt'ı, muhaliflerine boyun eğdirmekte sopa olarak kullandı.418 Lenin'in bu görüşleri,kitleayaklanmasının kendileriniiktidardan süpürüp atacağı korkusuna kapılmış dinleyicilerinden büyük destek gördü. "Şu anda" diye açıkladıbir konuşmacı,"partide üç hizip vardırve bu kongre partide böyle bir duruma artıkhoşgörü gösterilemeyeceğiniaçıklamalıdır.Bence, General Kozlovsky'nin 415

Boldin,"Men'shevikiv Kronshtadtskom miatezhe," Krasnaia Letopis',1931, No.3, s.28; Katkov, "The Kronstadt Rising,St.Antony's Papers,No.6, s.13.

416 Lenin,Polnoe sobranie sochinenni, XLIII,241.

417 Desiatyis''ezd RKP(b), s.118; Schapiro,The Origin of the Co m m u nist Authocracy,s.34-35.

418 Desiatyis''azd RKP(b), s.34-35.

üzerine üç hizip halinde gidemeyiz ve partikongresibunu böylece saptamalıdır."419 Delegeler bu çağrıya seve seve uyarak, IşçiMuhalefetininprogramını Marksistgelenekten "sendikalistve anarşistbir sapma" olarak suçlayan, keskin nitelemelerle dolu bir karara oy verdiler."PartiBirliğiÜzerine" ikincibir kararda ise, Kronstadt'dan, iç m ücadelelerinkarşı-devrimci güçler tarafından nasılistismar edildiğininbir örneği olarak söz edildikten sonra partiiçindekibütün hizip ve grupların dağıtılmasıçağrısında bulunuluyordu. Yaklaşıküç yılgizlitutulan bu kararın son bendinde, Merkez Ko mitesine,partisaflarındakim uhalifüyeleri partiden atma konusunda olağanüstü yetkilerveriliyordu.420 Kısa süre sonra Lenin,güvenilmez unsurlarıtasfiye etmek üzere partide "baştan ayağa" bir temizliğe girişilmesiemriniverdi.Yaz sonunda toplam üyelerin yaklaşıkdörtte biripartiden ihraç edilmişti.

s.228

Alexander Berkman gibiduyarlıliberterleriçinKronstadt, Bolşevik teorive pratiğiyeniden gözden geçirmeye sevkeden uyarıcıbir deneydi.Fakat ayaklanma, bütün trajikliğine rağmen, o döne mdeki diğer birçoklarınıtayin edicibir olay olarak etkilemedi.Örneğin, Lenin rejiminin politikalarında tayin edicibir rolü olmadı;dış ilişkilerde ve içte rahatlama yönünde meydana gelen değişimin nedeni Iç Savaşın sona ermesiydi.Kronstadt'ın öne mi daha çok, Lenin'inDördüncü Ko mintern Kongresinde yaptığıkonuşmada belirttiğigibi,Sovyet tarihindekien ciddi sosyal krizin-Savaş Ko münizminden NEP'e geçiş-sembolü olmasından ilerigeliyordu.421 Fakat zamanla Stalinisttotalitarizm çağı gelip çatınca Kronstadt yeniden öne m kazandı."Gerçek şudur ki,"diye yazıyordu Em m a Goldman, Büyük Tasfiyelerin zirvesiolan 1938 yılında,"Kronstadt'da boğulan sesler bu on yedi yılda gittikçe daha fazla yankılanmıştır.""Ne acıdırki,"diye ekliyordu,"ölülerinsessizliğibazen yaşayanların sesinden daha güçlüdür."422 Moskova yargılamalarınıve Stalinistterör rejimini gören çoğu kişi,Kronstadt isyanının bürokratikbaskının zaferine ve sosyalizmin ademimerkeziyetçive liberterbiçiminin nihai yenilgisine işareteden, Rus devrim tarihindekiölümcül bir dönü m noktasıolduğunu anladılar.

Elbette bu, Sovyet totalitarizminin Kronstadt'ın bastırılmasıylabaşladığıya da hatta o döne mde bunun zaten kaçınılmaz olduğu anlamına gelmez. Victor Serge, "Stalinizm 419 420 421 422

Agy,s.276.

Agy,s.571-76.

Degras, ed.,The Co m m u nist International, I,213.

Goldman, Trotsky Protests Too Much , s.7.

mikrobunun Bolşevizmde başından berivar olduğu söylenegelir" diyordu, "evet,buna bir itirazım yok. Ancak, Bolşeviklerde birçok başka mikrop da vardı ve ihtilalinilkzafer yıllarınıncoşkusu içinde yaşayan bu mikroplar unutulma malıdır.Elbette,cesette yapılan otopsisonucunda maktülün mikrop kaparak öldüğü ve bu mikrobu doğu mundan beritaşıdığı

s.229

anlaşılmış bulunuyor- mantıkideğilmi?"423 Bir başka bağlamda, yirmilerinbaşlarında Sovyet toplumunun önünde çok sayıda farklıyol bulunuyordu. Fakat,Serge'nin de vurguladığıgibi, belirginbirotoriterçizgiBolşevik teorive pratikte her zaman mevcuttu. Lenin'inkökleşmiş seçkinciliği,merkezileşmiş liderlikteve sıkıpartidisiplininde ısrarı,sivilözgürlükleri bastırması ve terörü onaylaması - bütün bunlar Sovyet devletinin ve Ko münist partiningelecektekigelişmesiniderinden etkilemişti.Iç Savaş sırasında Lenin,bu politikalarıacilkoşulların gerektirdiğikısa döne mli tedbirlerolarak mazur göstermeye çalışmıştı.Fakat aciliyetlerinsonu gelmiyordu ve bu arada gelecektekitotariterrejim içingerekliolan aygıtadım adım inşa ediliyordu.Kronstadt'ınyenilgiye uğraması ve sol muhalefetin boğulmasıyla birlikteemekçi de mokrasisiyönündeki son etkili talep de tarihe gö mülmüş oldu. Bundan sonra totalitarizm, kaçınılmaz değilse bile,beklenen sonuçtu.

1924'de Lenin öldü ve Bolşevik liderlikkendi içinde vahşi bir iktidarmücadelesine girişti.Üç yılsonra Merkez Ko mitesi, Onuncu Kongre'nin partibirliğiüzerine kararınıngizlibendine başvurup Troçki'yipartiden attığıve kısa süre sonra da sürgüne yolladığızaman bu mücadele zirve noktasına ulaştı.Ironiktirki, Troçki,Stalin'intiranlığına ve bürokratizmine karşıkendi muhalefetinioluşturmaya giriştiğinde,isyanın bastırılmasındaki rolü hatırlatılarak karşısına libertersosyalistlertarafından Kronstadt'ınhayaletiçıkartıldı.Kendisinieleştirenlere verdiği yanıtta Troçki,olayda doğrudan bir dahliolmadığınıgöstermeye çalıştı."Işingerçeği şudur ki,"diye yazıyordu 1938'de, "ne Kronstadt isyanının bastırılmasında, ne de ardından gelen baskıda kişiselolarak en ufak bir rolüm olmuştur."424 Olayın başından sonuna kadar Moskova'da kaldığında ısrareden Troçki, Petrograd'dakiişleriZinovyev'in yürüttüğünü ve bastırmanın herhangi biryerden müdahaleye taham m ülü olmayan Dzerzhinsky'nin başkanı olduğu Çeka'nın işiolduğunu yazıyordu.

423

Serge, Me m oirs of a Revolutionary, s.XV-XVI. L.Troçki,"Eshche ob usmireniiKronshtadta,"Biulleten'Oppozitsii , Ekil1938, s.10; The New International,Ağustos 1938, s.249-50.

424

s.230

Troçki,buna rağmen isyanın ezilmesinin zorunlu olduğunu söylüyordu. Idealistlerdaima devrimi "aşırıya"gitmekle suçlamışlardı,fakat bu "tam da devrimlerin doğasından gelen, tarihinzorunlu kıldığıbir 'aşırılık'tı."Kronstadt,"sosyal devrimin sertliğine ve proletarya diktatörlüğünün şiddetine karşıküçük burjuvazinin silâhlıbir tepkisi"olarak bir anlam kazanıyordu.

Eğer Bolşeviklerhızla harekete geçme miş olsalardıayaklanma onlarıalaşağı edecek ve kapılarıkarşı-devrime açacaktı.

Eleştiricileri,hükü metin kendinisavun ma ya da kendi silâhlı güçlerinizapturapt altına alma hakkınıinkâr mı ediyorlardı yoksa? Herhangi bir hükü met tam da bağrında çıkan bir isyana hoşgörü gösterebilirmiydi? Iktidarımızı,mücadelesizrüzgarlara savurabilirmiydik? Troçki,BolşeviklerinKronstadt'da yaptığının "trajikbir gereklilik"olduğunu söyleyerek sözlerinibağlıyordu."425 Fakat Troçki'yieleştirenlerikna olma mıştı.Ters yöndeki bütün iddialarına rağmen Savaş Ko miserive IhtilalciSavaş Konseyi'ninbaşkanı olarak Troçki,Kronstadt'ınezilmesinin genel sorumluluğunu taşımaktaydı.Aslında,5 Mart ültimatomunu yayımladığıPetrograd'a gitmişti;keza Oranienbaum ve Krasnaya Gorka'ya gitmiş,Zinovyev ve Tukaçevski kadar olmasa bile Ko münist askerihazırlıklarınyönetilmesinde küçümsen meyecek bir roloyna mıştı.Ayrıca Troçki,Dwight Macdonald'ınişaretettiği gibi,Bolşeviklerinayaklanmayı gereksiz bir düşmanlık ve sertliklekarşıladıklarısuçlamasına hiçbirzaman yanıt verme mişti.Bolşeviklerinbarışçıbir çözüme varmaya çabaladıklarıne kadar ciddiye alınabilirdi?Beyazlarınparti içindekibölünmelerden yararlandıklarıkabul edilse bile kitle baskısından izole edilmiş su sızdırmaz bir diktatörlüğü daha büyük tehlikelerbeklemiyor muydu?

s.231

Partikitlelerindaha geniş katılımına izinverse ve sol m uhalefete daha geniş özgürlük tanısaydı Stalinistbirklikonun kontrolünü 425

Troçki,"Hue and Cry Over Kronstadt,"The New International, Nisan 1938, s.103-105; Troçki,Stalin,New York,1946, s.337. Troçki'nin,aşırılığın,"tam da devrimin doğasından geldiği"ne ilişkinsözleri,Engels'in,bir devrimin,"hayal edilebilecek en otoriterşey" olduğuna ilişkindarbımeselinihatırlatmaktadır.

böylesine kolay ele geçirilebilirmiydi?426 Aynı şekilde,Anton Cliga da, Bolşeviklerin,Kronstadt ezilmeseydi reaksiyoner güçlere kapının açılacağıiddialarınıtartışmıştır.Böyle bir ihtimalinolduğunu kabul eden Cliga,1921'de devrim ezildikten sonra ise bunun bir ihtimal olmaktan çıkıp kesinlikkazandığını belirtmektedir.427 Sonunda, Kronstadt'ıngalipleriyaratılmasına yardım ettiklerisistemin kurbanı oldular.Troçkive Zinovyev, bile bile karşı-devrimi kışkırtan "halk düşmanları"olarak da mgalandı.

"Hain Troçki"diye yazıyordu bir Sovyet broşürü 1939'da, bir yandan sendikalarsorunuyla birsis perdesiyaratırken,bir yandan da Kronstadt'a,içlerinde çetecilerve Beyaz Muhafızlar da olmak üzere kendi ada mlarınıdoldurdu. Bir diğer Sovyet çalışması,ayaklanma dolayısıyla,Troçki'nin"hamiliğiniyaptığı YedinciOrdu Ko mutanı Tukaçevski"yive BaltıkDonan masının başı,"eskiTroçkiyanlısıRaskolnikov"u suçluyordu. Hainlerin hakkından gelinmesi için,diyordu bu Sovyet çalışması,parti "gerçek Leninist"ve Stalin'insilâh arkadaşı Kliment Voroshilov'u yollamıştır(kiaslında,Kronstadt cephesinde, bir komiser olarak çok küçük bir rolü olmuştur).428 Devrim, kendisiniyaratanları teker teker yedi.Zinovyev, Tukaçevski ve Dibenko Büyük Tasfiye sırasında kurşuna dizildi;Troçki,Sovyet gizlipolisininbir ajanı tarafından Meksika'da öldürüldü; Raskolnikov ve Lashevich intiharetti.Içlerinde

s.232

Piatakov, Zatonsky ve Bubnov'un da bulunduğu Kronstadt'a giden birçok partidelegesi,Stalin'inhapishanelerinde ortadan yok oldu. Kalinin,1946'da yalnızbir insan olarak eceliyleöldü.

A ma halkın belleğinde kutsalyerlerinikoruyan devrimin masu m

426

The New International,Tem m uz 1938, s.212-13.

Antor Cliga,The Kronstadt Revolt, London, 1942, s.13.

428 Bol'shaia sovetskaia entsiklopediia,1. baskı.,XXXV, 222; 2. baskı.,XXIII,484; O. Leonidov, LikvidatsiiaKronshtadtskogo miatezha (mart 1921 g.),Moskova, 1939, s.8-9, 139; K. Zhakovshchikov, Razgrom Kronshtadtskogo kontrrevoliutsionnogo miatezha v 1921 godu ,Leningrad, 1941, s.62. Cf. Abramovitch,The Soviet Revolution,s.209.

427

* evlatları,Kronstadt martirleri yaşamaya devam ediyor.429

s.233

EKLER AYRINTILI BIBLIYO G R A FI DIZIN

s.235

Ek

A

Kronstadt'da Bir Ayaklanma Örgütlenmesi Üzerine Muhtıra Çok Gizli 1921

*

İngilizcedeki“martir”sözcüğünü karşılamakta”şehit”sözcüğü ikibakımdan yetersizkalmaktadır.Birincisi,“martir”yalnızca birdava uğrunda dövüşürken ölenlerideğil,yaralananlarıve cefa çeken herkesikapsamaktadır.Örneğin “devrimin martirleri”dendiğinde, devrim için mücadele etmiş ve acı çekmiş herkes anlaşılmaktadır.İkincisi,şehitsözcüğü güçlü bir dinsellikiçermektedir.

“Devrimin şehitleri”dendiğinde, devrimin de birdin gibialgılanmasına destek verilmiş olmaktadır.Bu bakımdan, Türkçede tam karşılığıbulunana kadar “martir”sözcüğünü kullanmayı öneriyorum. ç.n.

429 Cf.Mett,La Co m m u ne de Cronstadt, s.6;ve I.N.Steinberg, In the Workshop of the Revolution,New York,1953, s.300.

Kronstadt'dan gelen haberler,Kronstadt'da önü müzdeki bahar bir isyanın patlak vereceğinidüşündürücü niteliktedir.

Eğer bir dış destek alacak olursa,aşağıdakielverişlikoşullar doğrultusunda meydana gelecek bu ayaklanmanın tam bir başarı sağlaması işten bile değildir.

Askeriöne mlerihâlâ deva m etmekte olan Baltık Donan masının bütün ge milerişu anda Kronstadt limanında toplanmış bulunmaktadır.Bu bağlamda, Kronstadt'dakihakim gücü, donan manın ge milerinde görevlibahriyelilerle,Kronstadt müstahkeminde, karada görevlibahriyelileroluşturmaktadır.

Bütün iktidarKo münist denizcilerinoluşturduğu küçük bir grubun elindedir(yerelSovyet,Çeka, IhtilalciMahke me, komiserler, ge milerdekipartikolektiflerive diğerleri).Garnizonun geri kalanının ve Kronstadt işçilerininöne mli birrolü yoktur.Şu sıralarda,bahriyelilerarasında, var olan düzene karşıçok sayıda ve kuşku götürmez huzursuzluk işaretlerigöze çarpmaktadır.

Eğer küçük bir grup çabuk ve kararlıbir eylemle Kronstadt'da iktidarıalacak olursa,bahriyelilergecikmeden onlarıizleyecektir.

Denizcilerarasında en enerjikeylemlere geçmeye hazırböyle bir grup şimdiden oluşmuş bulunmaktadır.Ve eğer dış destek sağlanabilirseayaklanmanın tam bir başarısağlaması işten bile değildir.

s.236

Sovyet hükü meti bahriyelilerindüşmanca tavrınıngayet iyi farkındadır.Bu nedenle,Sovyet hükü meti,Kronstadt'a bir süredir bir haftalıkyiyecek stokunun dışında sevkiyat yapma m aktadır, oysa geçmişte,Kronstadt'a bütün bir ay boyunca yetecek miktarda yiyecek nakliyapılırdı.Sovyet maka mlarının bahriyelilereolan güvensizliğiöylesine büyüktür ki,şu anda buz tutmuş olan Fin Körfezinde Kronstadt'a giden yollarıtutmak üzere bir KızılOrdu piyade birliğigörevlendirilmişbulunmaktadır.

Fakat birayaklanma halinde, bu piyade birliğibahriyelilerekarşı herhangi birciddidirenişgösteremeyecektir,çünkü, isyan iyibir şekilde hazırlandığıtakdirde bu birlikbahriyelilertarafından gafil avlanacaktır.

Donan mada ve Kronstadt m üstahkeminde otoritenin ele geçirilmesi,isyanın Kotlinadasının he men yakınındakidiğer bütün m üstahkemlerde de ege menlik kurmasınısağlayacaktır.

Bu müstahkemlerin topçusunun atışaçısıKronstadt'a yönelik değildir,oysa Kronstadt'dakibataryalarbu m üstahkemleri doğrudan doğruya vurabilirler(1919'da isyana kalkışan "Obruchev" Müstahkemi Kronstadt bataryalarınınateş

açmasından yarım saat sonra teslim oldu).

Isyana karşıBolşeviklerden yana gelebilecek tek akla uygun direniş,Krasnaya Gorka bataryalarınınKronstadt'a ateş açması olabilir(bu müstahkem mevzi,Fin Körfezinin güney sahilinde, anakara üzerinde bulunmaktadır).Ancak, Krasnaya Gorka topçusunun, ge milerin topçu ateşive Kronstadt bataryaları karşısında hiçbirhükmü yoktur.Kronstadt'dakige milerde en az 32 yirmi-inçlikve 8 on-inçliktoplar bulunmaktadır(güvenilirbilgi elde etme koşullarıbulunmadığından daha küçük kalibreli toplardan söz etmiyoruz.)Krasnaya Gorka'da ise,yalnızca 8 yirmi-inçlikve 4 sekiz-inçliktop mevcuttur.Krasnaya Gorka'daki gerikalan toplar Kronstadt'a zarar verecek etkiye sahip olmayan küçük kalibrelitoplardır.Ayrıca,Kronstadt,Krasnaya Gorka ve Baltıkdonan masına bütün mer mi sevkiyatıKronstadt'daki cephaneliklerden yapılmaktadırve ayaklanma sırasında cephaneliklerisyancılarıneline geçecektir.Bu yüzden, BolşeviklerinKrasnaya Gorka bataryalarından açılacak ateşle Kronstadt'dakiisyanıbastırmalarımü m kün değildir.Tersine, Krasnaya Gorka ve Kronstadt arasında cereyan edecek bir topçu muharebesinde Kronstadt'ınkazanacağı rahatlıkladüşünülebilir.

(Krasnaya Gorka'da Mayıs (Haziran) 1919'da çıkan isyan, Krasnaya Gorka bölgesinde bulunan bütün binalarıyerle bir eden dört saatlikbirbombardımanla Kronstadt tarafından bastırılmıştı - bizzat Bolşevikler,daha sonra kendilerikullanacağı için Krasnaya Gorka bataryalarına doğrudan ateş açılmasını yasaklamışlardı.)

s.237

Yukardan berianlatılanlar,Kronstadt'tapatlak verecek bir ayaklanma içinolağanüstü elverişlikoşullarbulunduğunu ortaya koymaktadır:(1) Ayaklanmayı enerjikbir şekilde örgütleyecek, sıkıbağlara sahip bir grubun varlığı;(2) Bahriyelilerarasında ayaklanma eğiliminin gelişmesi;(3) Operasyonlarıdar bir alanla sınırlayan Kronstadt'ınküçüklüğünün ayaklanmaya tam bir başarışansı tanıması;ve (4) Kronstadt'ın,Rusya'dan izole bir yer olması ve bahriyelilerarasındakihomojenlikve dayanışma sayesinde isyanın tam bir gizlilikiçinde hazırlanması olanağı.

Isyanın başarılıolması halinde Bolşeviklerinne Kronstadt dışında savaşa hazırge mileribulunduğundan, ne de Kronstadt bataryalarına üstün gelecek kara topçusunu oraya yoğunlaştırmak mü m kün olduğundan (özellikleKrosnaya Gorka'nın görüş alanından bu iyice yararsızdır),kıyıdan bo mbardımana tutma ya da eşgüdü mlü birliklerinkaradan 430 hücumuyla Kronstadt'ınele geçirilmesiolasıdeğildir.

Ayrıca, 430

Muhtıranın yazarı,isyanın,buzlar eridikten sonra başlayacağını

Kronstadt Müstahkeminin ve seyirhalindekidonan manın yoğun baraj ateşiolanağına sahip çok sayıda işgalsavar topla donan mış olduğu da kaydedilmeye değer. Karaya çıkmalarıiçin bu topçu atışınıbastırmak zorunda olan BolşeviklerKronstadt'ın ağır topçusu ve donan manın işgalsavar bataryalarıkarşısında güçsüz kalacaklardır.

s.238

Yukarda anlatılanlarınışığında,isyanıtakiben Kronstadt'daki askeridurumun güvenlikte olacağı ve üssün uzun süre elde tutulabileceğiaçıktır. Öte yandan, Kronstadt içinisyandan sonrakiyaşam koşulları son derece kısıtlıdır.Isyandan sonra ancak birkaç gün yetecek kadar yiyecek vardır.Eğer isyanın hemen ardından Kronstadt'a acilyiyecek vb. yardımı yapılmaz ve geleceğe ilişkinyaşam olanaklarıgarantiedilmezse Kronstadt'ınaçlığınbaskısıaltında yeniden Bolşeviklerineline düşmesi kaçınılmaz olacaktır.Rus anti-Bolşevik örgütleribu yiyecek problemini çözecek ve Fransız hükü metiniyardıma zorlayacak güce sahiptir.

Isyandan sonra Kronstadt'a acilyiyecek sevkiyatındaki herhangi birgecikmeyi önlemek için,belirlenen zamandan önce, Baltıklimanlarında yiyeceklerinyüklendiğige miler Kronstadt'a hareket etmek üzere hazırhalde bekletilmelidir.

Yiyecek sevkiyatınınsağlanama m ası durumunda Kronstadt'ınBolşeviklere teslim olmak zorunda kalması bir yana, isyancılarınarasında doğacak moral çöküntüsü de sonuçta Kronstadt'da Bolşevik otoritenin restorasyonunu getirecektir.

Eğer ayaklanan bahriyelilerdışardan, özellikleRus Ordu Ko mutanı General Wrangel'den destek ve teşvik görmezler ve keza Rusya anakarasında Sovyet iktidarınıdevirecek bir ayaklanmanın gelişmesinin mü m kün olmadığınıve anakaradan izole olduklarınıdüşünürlerse böyle bir moral çöküntüsü kaçınılmaz olacaktır.

Bu bağlamda, isyanın başlamasından sonrakim ü m k ün olan en kısa süre içinde,Fransız yardımının geçerliliğinisembolize etmek üzere bazı Fransız yük gemilerininKronstadt'a vasıl olması son derece arzu edilirbir durumdur. Daha fazla arzu edilecek bir durum ise,Rus Ordusunun bazı birliklerinin Kronstadt'a ayak basmasıdır.Bu birliklerinseçimi,tercihan,şu anda Bizerte'de konaklamakta olan Rus Karadeniz Donan masından yapılmalıdır,çünkü Karadeniz bahriyelilerinin BaltıkDonan ması bahriyelilerininyardımına koşması Kronstadtlılararasında tarifiimkansız bircoşku yaratacaktır. farzetmektedir.

s.239

Kronstadt'da,özellikleiktidardeğişikliğininilkgünlerinde sağlam bir otoritenin kurulmasının pek m ü m k ün olmadığıda akıldan çıkarılmaması gereken bir noktadır,bu bağlamda, General Wrangel'inkomutası altındakiRus Ordu ve Donan masına bağlıbirliklerinotoritenin teessüsüne son derece büyük katkısıolacağı hesaba katılarak Kronstadt'dakibütün otoriteotomatik olarak bu birliklerinüst düzey komutanına devredilmelidir.

Ayrıca,Rusya'dakiSovyet iktidarınıalaşağı etmek üzere Kronstadt'dan askerioperasyonların başlatılmasıolasılığıdikkate alınırsa,Kronstadt'a gönderilecek General Wrangel'inRus Ordusuna bu bakımdan da ihtiyaç olacağı açıktır.Bununla bağlantılıolarak yerigelmişken söyleyelim ki,Kronstadt böyle operasyonlar için- ya da sadece böylesioperasyonlar olacağına ilişkintehditleriçin-ele geçmesi m ü m k ün olmayan bir üs görevi yapmaya çok elverişlidir.Kronstadt'dan başlatılacak eylemin en yakın hedefi,ele geçirilmesiBolşeviklere karşısavaşın yarı yarıya kazanılması anlamına gelecek olan savun masız Petrograd'dır.

Yakın gelecekte,istenmeyen bazı nedenlerle Kronstadt'dan Sovyet Rusya'ya karşıbir askerikampanyanın başlatılamaması olasılığıgöz önüne alınsa bile,Fransız komutanlığının planlamasıyla anti-Bolşevik Rus birlikleritarafından takviye edilecek Kronstadt,önü müzdeki bahar Avrupa'da askerive politikdurumdaki gelişmelerin odak noktasıolma özelliğini devam ettirecektir. Şu da akılda tutulmalıdırki,Kronstadt ayaklanmasının ilk başarısının,Kronstadt'a yeterliyiyecek sevkiyatıyapılmaması ya da Baltıkbahriyelilerininde moralize olmalarıve Kronstadt garnizonunun yeterlimoral ve askeridestek verme mesi nedeniyle kısa süreliolması,Sovyet iktidarınızayıflatmayı bırakın,onu güçlendirecek ve düşmanlarınıgözden düşürecektir.

s.240

Yukarda anlatılanlarınışığında,Rus anti-Bolşevik örgütleri, Fransız hükü metinin Kronstadt'lailgiliolarak aşağıda sıralanan gerekliadımlarıatmasınıtam olarak garantialtına almadıkça

Kronstadt isyanının başlamasına katkıda bulunmaktan sakınan bir tutum içinde olmalıdırlar:(1) Belkide yaklaşık200 bin frank gibison derece küçük bir meblağı gerektiren başarılıbirsonuç elde etmek içinisyan hazırlıklarına mali destek sağlama işini üzerine alması;(2) Kronstadt'dakiiktidardeğişikliğininardından gereklimali yardımın deva m ettirilmesinisağlaması;(3) Kronstadt'da iktidardeğişimi sağlandıktan sonra ilkyiyecek sevkiyatınınacilen yapılmasınıgarantietmesi ve ardından gelecek yiyecek sevkiyatıylailgiliadımlarıüstlenmesi;ve (4) Ayaklanmadan sonra Fransız askerige milerinive aynı zamanda General Wrangel'insilâhlıkuvvetlerinden ordu ve donan ma birlikleriniKronstadt'a yollayacağınıkabul ettiğiniaçıklaması.

Yukarda anlatılanlarlabağlantılıolarak,Fransız komutanlığınınve Rus anti-Bolşevik örgütlerininisyanın hazırlık ve yönetiminde yer alma malarıhalinde önü müzdeki bahar Kronstadt'da isyan yine patlak verecektir,fakat kısa sürelibir başarının ardından tam biryenilgigelecektir.Bu yenilgi,Sovyet iktidarınınprestijineçok büyük katkıda bulunacak, Bolşevik rejim düşmanlarının Kronstadt'da yakaladıkları,Bolşevizme belkide bir daha kendine gelemeyeceği en ağır darbeyi indirme yolundaki bu az bulunur fırsatı-ki bu fırsatmuhte melen bir daha ele geçmeyecektir-kaçırmalarına neden olacaktır.

Eğer Fransız hükü meti yukarda sunulan düşünceleri prensipte kabul edecek olursa,isyanıörgütleyen temsilcilerle konu üzerinde daha ayrıntılıanlaşmalara gidebilecek ve ayaklanma planının ayrıntılarınıve sonrakieylemlerigörüşecek, aynı zamanda ayaklanmanın finansmanı ve organizasyonu için gereken fonla ilgilidaha eksiksizbilgialacak birisinin tayin edilmesi arzu edilirbir durumdur.

s.241

Ek

B

Ne IçinMücadele Ediyoruz*

Ekim Devriminden sonra işçisınıfıkurtuluş umuduna *

"Za chto my boremsia,"IzvestiiaVremennogo Nevoliutsionnogo Ko miteta, 8 Mart 1921, Pravda o Kronshtadte, s.82-84 içinde.(Yazar tarafından çevrilmiştir.)

kapılmıştı.Fakat sonuç insanlarındaha da fazla köleleştirilmesi oldu. Monarşinin polisve jandarma gücü halka özgürlük vermek yerine, insanlara Çeka'nın işkence odalarından korkmayı öğreten ve çarlıkrejiminin jandarma terörünü aratan Ko münist gaspçılarıneline geçti.Süngü, mer mi ve Çeka oprichniki'nin sert emirleri- işte Rus işçisininonca mücadele ve acıdan sonra kazandığıbunlar oldu. Işçidevletinino şerefliamblemi -orak çekiç-Ko münist komiserlerinve görevlilerinrahat ve kaygısız yaşamlarınıgarantialtına almak uğruna Ko münist iktidar sahiplerininsüngü ve demir parmaklıklarıileyer değiştirdi.

Fakat bunların içinde en rezilve caniyane olanı Ko münistlerinbaşlattığıahlakiköleliktir:Onlar,emekçileriniç dünyalarına kadar burunlarınısokarak, onlarıKo münist tarzda düşün meye zorladılar.Bürokratlaştırılmışsendikalarınyardımıyla işçileritezgâhlarına bağladılar,böylece emeğiyle çalışmak, bırakın bir zevk olmayı,yeni bir kölelikbiçimi oldu. Köylü protestolarına,kendiliğinden ayaklanmalara ve yaşam koşulları dolayısıylagreve sürüklenen işçilereyanıtları,çarlıkgenerallerini bile aratacak ölçüde kitleselidamlar ve kan dökmek oldu.

Emeğin kurtuluşu içinilkayağa kalkan ülke olan emekçilerin Rusya'sı,komünist hakimiyetin şerefine kurban edilenlerin kanıyla sulandı.Ko münistlerinbu kan

s.242

denizinde boğduklarıişçidevriminin büyük ve yüce sloganlarıve talepleridir.Manzara gittikçe ve gittikçe daha net bir şekilde ortaya çıkmaktadırve şu anda şu son derece açıktırki,Rus Ko münist partisikendilerinden yanay mış gibigörünmeye çalıştığı emekçileringerçek savunucusu değildir.Işçilerinçıkarlarıona yabancıdır.Iktidarıele geçiren Ko münist parti,onu kaybetmekten korkmaktadırve bu yüzden onun içinher araç mubahtır:Iftira,şiddet,aldatma, cinayet,isyancıların ailelerinden intikam alma.

E mekçilerinuzun ve acılıbekleyişisona erdi.Burada ve ülkenin her yerinde baskı ve şiddete karşım ücadele içinde isyan ateşiyakılmıştır.Işçilerinbaşlattığıgrevler parlamıştır,ama Bolşevik okhrana'nın ajanlarıuyu muyor ve kaçınılmaz üçüncü devrimi önlemek ve bastırmak içinher tedbirialıyorlar.Fakat o devrim gelip çatmıştırve emekçilerinkendi elleriylehayata geçmektedir.Ko münizmin generalleri,sosyalizmin ideallerine ihanet edildiğine inanan halkın ayağa kalktığınınet bir şekilde görmüşlerdir.Can korkusuyla titreyen ve işçilerinöfkesinden kaçamayacaklarınınfarkında olan bu generaller, oprichniki'lerinindesteğinde, isyancılarıhapisle,idam mangalarıylave akla gelebilecek her türlü vahşetle korkutmaya

çalışıyorlar.Fakat,Ko münist diktatörlük altında yaşam ölümden de beterdir.

Ko münistlere ve yeni köleliğe karşımücadelede yarıyolda durulamayacağınıanlayan isyancıişçilerayağa kalkmışlardır.

Artıkbir sonuca varılmalıdır.Bunu bildiklerinden sözde tavizler vermeye başlamışlardır:Petrograd bölgesinde yol kesme müfrezelerikaldırılmışve yurt dışından yiyecek malzemesi getirtmek için10 milyon ruble tahsisedilmiştir.Fakat kimse aldanma m alıdır,çünkü bu yemin ardında efendinin,düzeni teessüs ettikten sonra bunlarıburnumuzdan fitilfitilgetirecek olan diktatörün eligizlidir.

s.243

Hayır,yarıyolda durmak yok. Ya zafer,ya ölüm! Kızıl Kronstadt tarafından ortaya konan bu örnek, sağdaki ve soldaki karşı-devrimcileritehditetmektedir.Işte,yeni bir devrimci adım atılmıştır.Işte,üç yıllıkşiddete ve üç yüz yıllıkmonarşiyigölgede bırakan Ko münist yönetimin baskısına karşıisyan bayrağı yükseltilmiştir.Işte,Kronstadt'la,emekçi kitlelerinson prangalarınıda kıran ve sosyalistyaratıcılığınönünde yeni ve geniş biryol açan üçüncü devrimin temeliatılmıştır.

Bu yeni devrim, bürokratikKo münist "yaratıcılığın" karşısında yeni bir sosyalistyapının örneğinikoyarak Doğu'daki ve Batı'dakiemekçi kitlelerinayağa kalkmasınıda sağlayacaktır.

Yurtdışındakiemekçi kitleler,burada her şeyin işçilerinve köylüleriniradesiyleyaratıldığınıkendi gözleriylegörerek bugüne kadarkidüzenin sosyalizm olmadığınıanlayacaklardır.

Tek bir mer mi atılmadan, tek da mla kan akıtılmadan ilkadım atılmıştır.Emekçilerinkan akıtmaya ihtiyacıyoktur.Onlar ancak öz-savunma anında silâha başvururlar.Ko münistlerinbütün rezilceeylemlerine rağmen biz kendimizi,onlarıkamu yaşamından tecritetmek ve böylece ihtilalciçalışmalarımıza engel olmaya yönelikkötü niyetlive yanlışajitasyonlarının önüne geçmekle sınırladık.

Işçilerve köylüler,kararlıadımlarla yürüyerek, burjuva rejimiyle birlikteKurucu Meclisive emekçi kitlelerinboynuna ilmiğigeçiriponu ölümle tehditeden Çeka'sıyla,devlet kapitalizmiyle Ko münist Partidiktatörlüğünü geride bırakmışlardır.Şimdikialtüstoluş,sonunda emekçilere,partinin en ufak baskısıolmaksızın sovyetleriserbestçe seçmek ve bürokratlaştırılmışsendikaları,yeniden işçilerin,köylülerinve emekçi aydınlarınözgür örgütlerihaline dönüştürmek şansını vermiştir.Sonunda, Ko münist otokrasinin poliskulübü çökmüştür.

s.244

Ek

C

Tırnak Içinde Sosyalizm*

Bahriyelilerve Kızılaskerler,işçilerve köylüler,Ekim Devrimi sırasında sovyet iktidarıiçin,emekçi Cu mhuriyetinin doğ ması içinkanlarınıakıttılar.Ko münist parti,kitlelerintavrına yakın bir ilgigösterdi.Bayrağına işçileriharekete geçiren çekici sloganlar yazarak onlarıkendi tarafına çektive onları,nasılinşa edileceğiniyalnızca BolşeviklerinbildiğiSosyalizmin Krallığına götüreceğine söz verdi.

Doğal olarak,işçilerve köylülersonsuz bir neşeye kapıldılar.

"Sonunda, kapitalistlerinve toprak sahiplerinindayanılmaz boyunduruğu altında kölelikyapma mız geçmişte kaldı,"diye düşündüler.Atölyelerde,fabrikalarda,tarlalarda emeğin özgürlüğü gelmiş gibigörünüyordu. Bütün iktidaremekçilerin eline geçmiş gibigörünüyordu.

Beceriklibir propagandanın sonucunda, çalışan halkın evlatları,şiddetlidisiplinleprangaya vurulduklarıpartisaflarına akın ettiler.O zaman Ko münistler,kendilerini,önceliklefarklı eğilimlerdekisosyalistleriiktidardan uzaklaştıracak kadar güçlü hissettiler;sonra da, bir yandan onların adına ülkeyiyönetmeye devam ederken, bir yandan da işçilerive köylüleridevlet ge misinin idaresinden uzaklaştırdılar.Iktidarıgaspeden Ko münistler,Sovyet Rusya vatandaşlarınınruhu ve bedeni üzerinde, komiserlerinkeyfiyönetiminikurdular.Her türlü mantığa ve emekçileriniradesine rağmen, ısrarla,özgür emeğin yerine köleliğigetiren devlet sosyalizminiinşa etmeye giriştiler.

s.245

*

"Sotsialism v kavychkakh," IzvestiiaVremennogo Revoliutsionnogo Ko miteta, 16 Mart 1921, Pravda o Kronshtadte,s.172-74 (Yazar tarafından çevrilmiştir.)

Bolşevikler,fabrikalarıve işyerleriniulusallaştırmaya girişerek,"işçidenetimi" altında üretimi felce uğrattılar.Işçi, kapitalistinkölesiyken şimdi de devlet işletmelerininkölesioldu.

Artıkbu da yeterligörülmediğinden hızlıçalışma sistemine Taylor sistemine - geçilmesi planlanıyor.Bütün emekçi köylülük halkın düşmanı ilân ediliyorve kulak olarak adlandırılıyor.

Ko münistler,büyük birenerjiyleköylülüğü yıkmaya, devletin yeni malikâneleriolan devlet çiftlikleriniyaratmaya çalışıyorlar.

Köylülerin,yeni kazandıklarıtopraklarınıkullanmak yerine Bolşeviklerinsosyalizminden elde ettiğibudur. Ürünlerine el konmasının,büyükbaş hayvanlarınınve atlarınınm üsadere edilmesinin karşılığında onlara verilen Çeka baskınlarıve idam mangalarıdır.Bir işçidevletinde ne hoş bir değiş tokuş - ekmeğe karşılıkkurşun ve süngü!

Vatandaşın yaşamı umutsuz bir monotonluk ve rutin içinde.

Insanlar,iktidarolanlarınoluşturduğu programlara göre yaşamak zorunda. Bireyin özgürce kişiliğinigeliştirmesiyerine, aşırıve benzerigörülme miş bir köleliksöz konusu. Her türlü bağımsız düşünce ve yasadışıkurallara karşıher eleştirieylemi, hapisle,bazen idamla cezalandırılıyor.Bir "sosyalisttoplumda" idam cezası,insan onuruna saygısızlığıngöstergesidir.

Işte,Ko münist partidiktatörlüğünün bize getirdiğio parlak sosyalistkrallıkbudur. Bizde geçerliolan, partikomitesinin ve onun yanılmaz komiserlerininbelirlemeleriyleseçilmiş görevlilerinoluşturduğu sovyetlere dayanan devlet sosyalizmidir."Çalışmayana ekmek yok," sloganı,yeni "sovyet" düzeni tarafından, "her şey komiserleriçin,"şekline dönüştürülmüştür.Işçilere,köylülere ve emekçi aydınlara kalan ise yalnızca,kasvetlibir hapishane ortamı içinde aralıksız çalışmaktan ibarettir.

s.246

Bu duruma taham m ül edilemezdi ve IhtilalciKronstadt,bu hapishanenin prangalarınıve de mir parmaklıklarınıkırmaya girişmiştir.O, farklıbir sosyalizm, üreticininkendi efendisiolduğu ve emeğini uygun gördüğü gibideğerlendirdiğibir emekçi Cu mhuriyetiiçinsavaşıyor.

s.247

AyrıntılıBibliyografi

ARŞIVLER

Rusya ve Doğu Avrupa Tarih ve Kültür Arşivi,Columbia Üniversitesi.Rus Ulusal Ko mitesinin arşivleri,Kronstadt'da isyan örgütlemeye ilişkinGizliMuhtıra'yı("Dokladnaia zapiska po voprosu ob organizatsiivosstaniiav Kronshtadte")ve isyan sırasındakigöçmen çevresinin faaliyetleriniyansıtan diğer belgeleriiçermektedir.Ayrıca,Columbia Arşivi'nde,Rusya içindekitanıklardan sağlanmış Kronstadt'lailgilideğerlianı ve belgeler de bulunmaktadır.En öne mlilerişunlardır:G.A. Cheremshansky, "Kronshtadtskoe, vosstanie,28 fevralia-18 marta 1921"; D. Daragan ve N. Zhigulev,"Kronshtadtskoe vosstanie 1921 g.";"K vospominaniiam matrosa sluzhby 1914 goda"; Khod sobytiiv Petrograde vo vremia Kronshtadtskogo vosstaniia,"Mart 1921; ve "O raskrytom v Petrograde zagovorov protiv Sovetskoivlasti,"Veçeka Prezidyumu, 29 Ağustos 1921.

Hoover, Savaş, Devrim ve Barış Enstitüsü,Stanford Üniversitesi.

M.N. Giers,V.A. Maklakov, General E. K. Millerve Baron P.N. Wrangel'inarşivlerindekison derece önemli malzemeyi içermektedir.Aşağıda belirtilenlerözellikleöne mlidir:(1) Giers Arşivinde,Profesör D.D. Grim m'den, M.N. Giers'e,15 ve 31 Mart 1921; Profesör G.F. Tseidler'den,Rus KızılHaç'ıBaşkanına, 20 Mart 1921; ve S.M. Petrichenko ve diğerlerinden, Profesör Grim m ve General Wrangel'e,31 Mayıs 1921. (2) MillerArşivinde,"Kak nachalos'vosstanie v Kronshtadte,"12 Mart 1921. (3) Hoover Kütüphanesindeki genel koleksiyonda, "Interv'ius chlenami Vremennogo Revoliutsionnogo Ko miteta (s matrosami 'Petropavlovska'Iakovenko Karpenko iArkhipovym)"; "Prichiny, povody, techenie iotsenka Kronshtadtskikh sobytii";ve "Svedeniia izPetrograda ot 12 aprelia:Kronshtadt iotgoloski ego vosstaniia,"12 Nisan 1921.

s.248

BirleşikDevletlerUlusal Arşivi,Washington D.C..Burada, Dışişleri Bakanlığına aitilgilidiplomatik yazışmalar,Rusya ve Sovyetler Birliği'ninIç Işlerine ilişkin,1910-1929 yıllarınıkapsayan Ilgili Tutanaklar,özellikle,Viborg'dakiA merikan konsolosu Harol B. Quarton'un öne mli bilgileriçeren mektupları,861.00 Nolu Dosyada bulunmaktadır.Bunların en kayda değer olanları şunlardır:(1) 23 Nisan 1921'de, A merikan DışişleriSekreterliğine gönderilmiş ikirapor:"Kronstadt IhtilalineYapılan Dış Yardımın Analizi"ve "Kronstadt OlaylarınınNedenleri,Gelişmesi ve Sonuçları"(861.00/8619);ve (2) A merikalıgazetesiEd mond Stratton'un,Finlandiya'da,Petrichenko ileyaptığıröportaj,19 Mart 1921, Quarton'dan, A merikan DışişleriSekreterliğine yollanan raporun içinde,9 Nisan 1921 (861.00/8470).

TroçkiArşivi,Harvard Üniversitesi.Ne yazık ki,bu arşiv, doğrudan isyana ilişkinyalnızca tek bir belge içermektedir, Troçki'den Lenin'e gönderilen 15 Mart 1921 tarihlibu mesajda "Kronstadt'a ilişkinyoğun söylentilerin"önlenmesinin gereğinden söz edilmektedir.Öte yandan Troçkiarşivinde döne me ilişkin köylü isyanlarıüzerine yazılmış birincielden pek çok belge bulunmaktadır.

Yukardakilere ek olarak,Profesör D.D. Grim m'in Paris'tebulunan özel arşivinde de, özellikleisyan sırasında ve sonrasındaki göçmen faaliyetlerine ilişkinoldukça değerlibelgeler bulunmaktadır.

KITAP, BROŞÜR VE MAKALELER * Abramovitch,Raphael R. The Soviet Revolution,1917-1939.

New York, 1962. Önde gelen bir Menşevik tarafından kaleme alınmış yararlıbir çalışma. * Alexander, Hunter."The Kronstadt Revolt of 1921 ve Stefan Petrichenko." Ukranian Quarterly, XXIII,Sonbahar 1967 , 255-63.

s.249

* Antonovshchina. Tambov, 1923. Antonov hareketiüzerine değerlimakale ve malzemeyi içeren bir koleksiyon. * Anweiler,Oskar. Die Rä tebewegung in Russland, 1905-1921.

Leiden, 1958. Sovyetlerüzerine öncü bir çalışma. * Avrich,Paul."The Bolshevik Revolution and Workers'Controlin

Russian Industry."Slavic Review, XXII,Mart 1963, 47-63. * Avrich,Paul.The Russian Anarchists.Princeton, 1967.

(Türkçede: Rus Devriminde Anarşistler, çev: CelalKanat, Metis, 1993). * Balabanoff,Angelica.Impressions of Lenin.Ann Arbor,1964. * Balabanoff,Angelica.My Life as a Rebel.New York, 1938.

Ko münist Enternasyonal'inilksekreterininanıları. * Baltiiskiemoriakiv podgotovke iprovedeniiVelikoiOktiabr'skoi sotsialisticheskoirevoliutsii.Ed. R.N. Mordvinov. Moskova, 1957. * Baltiiskiiflotv oktiabr'skoirevoliutsiiigrazhdanskoi voine. Ed. A.K. Drezen. Leningrad, 1932. * Barmine, Alexander. One Who Survived.New York, 1945. * Berkman, Alexander. The "Anti-Climax." Berlin,1925.

Berkman'ın günlüğü, The Bolshevik Myth'inGirişBölümü. * Berkman, Alexander. The Bolshevik Myth (Günlük 1920-1922).

New York, 1925. Kronstadt ayaklanması sırasında Petrograd'da bulunan tanınmış bir anarşisttarafından kaleme alınmış son derece ilginç anılar. * Berkman, Alexander. The Kronstadt Rebellion.Berlin,1922.

Anarşistbakış açısından isyanın kısa,ama anlamlıhikâyesi. * Bogdanov, A.V. Moriaki-baltiitsyv 1917g. Moskova, 1955. * Bogdanov, M.A. Razgrom zapadnosibirskogo kulatskoeserovskogo miatezha 1921 g. Tiumen',1961. * Boldin,P.I."Men'shevikiv Kronshtadtskom miatezhe," Krasnaia Letopis', 1931, No.3, s.5-31. * Browder, R.P. ve A.F.Kerensky, eds. The Russian Provisional Government, 1917. 3 cilt.Stanford,1961.

s.250

* Bunyan James. The Origin of Forced Labor in the Soviet State, 1917-1921: Docu ments and Materials.Baltimore, 1967 . * Carr,Edward Hallett.The Bolshevik Revolution,1917-1923. 3 cilt,New York, 1951-1953. (Türkçede: Bolşevik Devrimi, CiltI, çev: Orhan Suda, Metis,1989; CiltII,çev: Orhan Suda, Metis, 1998; CiltIII,çev: Tuncay Birkan, Metis,2004.) Kronstadt hakkında çok az şey söylemekle birlikte,ihtilalcidöne mdeki Bolşevik teorive pratiküzerine anıtsalbir çalışma. * Carroll,E. Malcolm. Soviet Co m m u nism and Western Opinion, 1919-1921. Chapel Hill,1965. * Cha mberlin,William Henry. The Russian Revolution,19171921. 2 cilt,New York, 1935. Ilkbasımının üzerinden otuz yıldan fazla zaman geçmiş olmasına rağmen devrimin önemli bir tarihselanlatımı olarak değerinikoruyan bir eser. * Ciliga,Anton. The Kronstadt Revolt.Londra, 1942. Kısa ama etkilibir analiz.(Türkçede: Kronstadt Ayaklanması, çev: Gün

Zileli,Apolitikadergisininiçinde,sayı:4,Mayıs 1996, s.65-68.) * Cohn, Norman. Warrant for Genocide. Londra, 1967 . * Crossman, Richard, ed. The God That Failed.New York, 1950. * Dallin,David ve Boris Nicolaevsky. Forced Labor in Soviet Russia. New Haven, 1947 . * Dan, F.I.Dva goda skitanii(1919-1921). Berlin,1922. Isyan sırasında Petrograd'da hapiste bulunan bir Menşevik liderinson derece öne mli anıları. * Daniels,Robert V. The Conscience of the Revolution: Co m m u nist Opposition in Soviet Russia.Ca mbridge, Mass.,1960.

Ko münist partiiçindekim uhalefet hareketlerihakkında önde gelen birçalışma. * Daniels,Robert V. "The Kronstadt Revolt of 1921: A Study in the Dyna mics of Revolution."A merican Slavic and East European Review, X, Aralık1951, 241-54. Yararlıbirmakale. * Degras, Jane, ed. The Co m m u nist International,1919-1943. 3 cilt,Londra, 1956-1965. * Desiatyis''ezd RKP (b),mart 1921 goda. Moskova, 1963. Isyan sırasında Moskova'da toplanan dramatik Onuncu Parti Kongresi'nintutanakları.

s.251

* Deutscher,Isaac.The Prophed Armed: Trotsky 1879-1921. New York, 1954. Üç ciltlikbiyografininbirincicildi.(Türkçede: Silâhlı Peygamber: Troçki1879-1921. çev: Rasih Güran, Ağaoğlu Yayınları,1969. Üç ciltde çevrilmiştir.) * Deutscher,Isaac.Sovyet Sendikaları.Londra, 1950. 1920-1921 sendikalarsorunu üzerindekiçatışma konusunda özlü ve güzel bir tartışma. * Devar Margaret.Labour Policy in the USSR. 1917-1928. Londra, 1956. * Dukes, Paul.Red Dusk and the Marrow. New York, 1922. * Dukes, Paul.The Story of "ST 25." Londra, 1938. * Dybenko, P.E.Iz nedr tsarskogo flota k velikomu Oktiabriu.

Moskova, 1928. * Erickson, John. The Soviet High Co m m a nd. Londra, 1962.

Sovyet silâhlıkuvvetlerinintarihine ilişkinöne mli bir çalışma. * Fainsod, Merle.Smolensk under Soviet Rule. Ca mbridge, Mass., 1958. * Fedeli,Ugo. Dalla insurrezione dei contadiniin Ucraina alla rivoltadi Cronstadt.Milan, 1950. * Fischer,Louis.The Soviets in World Affairs. 2 cilt,Princeton, 1951. * Fischer,Harold H. The Famine in Soviet Russia,1919-1923.

New York, 1927 .

* Flerovskii,I.P.Bol'shevistskiiKronshtadt v 1917 godu (po lichnym vospominaniiam). Leningrad, 1957. * Flerovskii,I.P."Iiul'skiipoliticheskiiurok,"Proletarskaia Revoluitsiia,1926, No 7 , s.57 -89. * Flerovskii,I.P."Miatezh mobilizovannykh matrosov v Peterburge 14 oktiabria1918 g.,"Proletarskaia Revoliutsiia, 1926, No.8, s.218-37 . 1921 isyanının önceliolan 1918 isyanı hakkında bilgiveren bir çalışma. * Genkina, E.B. Perekhod Sovetskogo gosudastva k novoi ekono micheskoi politike(1921-1922). Moskova, 1954. * Genkina, E.B. "V.I.Lenin iperekhod k novoi ekono micheskoi politike,"Voprosy Istorii , 1964, No.5, s.3-27 .

s.252

* Goldman, E m m a. Living My Life.New York, 1931. Ünlü bir anarşisttarafından kaleme alınmış,Kronstadt ayaklanması hakkında canlıizlenimler de içeren bir otobiyografi.(Türkçede: Hayatımı Yaşarken, CiltI,çev: BerilEyüboğlu, 1996; CiltII,çev: Emine Özkaya, 1997, Metis-Kaos.) * Goldman, E m m a. Trotsky Protests Too Much. Glaskow, 1938.

Troçki'ye,Kronstadt konusunda verilmiş bir yanıt. * Golinkov, D.L. "Razgrom ochagov vnutrennei kontrevoliutsiiv SovetskoiRossii,"Voprosy Istorii , 1968, No.1, s.133-49. * Goneniia na anarkhizm v SovetskoiRossii.Berlin,1922. * Grazhdanskaia voina, 1918-1921. 3 cilt,Moskova, 1928-1930.

Birinciciltte,Bolşevik askeriliderS. Uritsky'nin Kronstadt'a yaptığısaldırıhakkında yararlıbiraskeriharitayıda içeren bir makale bulunmaktadır. * Great Britain,Docu ments on BritishForeign Policy,1919-1939.

BirinciDiziler,XII.Londra, 1962. * Iarchuk, E. Kronshtadt v russkoirevoliutsii.New York, 1923.

1917 Kronstadt'ınınbir anarşisttarafından anlatımı. * Iz istoriiVserossssiiskoichrezvychainoikomissii,1917-1921 gg.

Sbornik doku mentov. Moskova, 1958. * Kak tambovskie krest'iane boriatsiaza svobodu. n.p.,1921.

Tambov'daki köylü ayaklanması üzerine bir SR broşürü. * Katkov, George. "The Kronstadt Rising,"St.Antony's Papers, No.6, Londra, 1959, s.9-74. Bir öncü çalışma. * Kogan, F. Kronshtadt v 1905-1906 gg. Moskova, 1926. * Kolbin,I.N."Kronshtadt ot fevraliado kornilovskikh dnei," Krasnaia Letopis',1927 , No2, s.134-61. * Kolbin,I.N.Kronshtadt v 1917 godu. Moskova, 1932. * Kollontai,Alexandra. The Workers'Opposition in Russia..

Chicago, 1921. * Korablev,Iu.Revoliutsionnye vosstaniiana Baltike v 1905-

1906 gg. Leningrad, 1956. * Kornatovskii,N.A.,ed. Kronshtadtskiimiatezh: sbornik statei, vospominaniiidoku mentov. Leningrad, 1931. Isyan üzerine anı ve belgelerden oluşan temel bir koleksiyon.

s.253

* Kritsman, L.N. Geroicheskiiperiod velikoirusskoirevoliutsii.

Ikincibaskı,Moskova, 1926. Savaş Ko münizmi üzerine derinlemesine bir inceleme. * Kronshtadt:kratkiiputevoditel'.Ed. I.P.Vinokurov et al.

Leningrad, 1963. * "Kronshtadtskoe vosstanie 1906 g.,"Krasnyi Arkhiv,1936, No.4, s.91-116. * Kronshtadtskoe vosstanie, 1921-1956. Berlin,1956. Bilimsel değeriöne msiz bir çalışma. * Kuz'min, M. Kronshtadtskiimiatezh. Leningrad, 1931. Tarihçinin sınırlıölçüde yararlanabileceğibir popüler tarih yazımı. * Kuznetsov, V. Iz vospominaniipolitrabotnika.Moskova, 1930. * Lazarevich (küçük ismi yok)."Kronshtadtskoe vosstanie," Bor'ba, 1921, Nos. 1-2, s.3-8. SR bakışaçısından yararlıbiranaliz. * Leites,K. Recent Econo mic Developments in Russia.Londra, 1922. * Lenin,V.I.Polnoe sobranie sochinenii. 5. baskı,55 cilt, Moskova, 1958-1965. * Lentsner,L.A.Kronshtadt v 1905-1906 gg.:vospominaniia.

Moskova, 1956. * Leonidov, O. LikvidatsiiaKronshtadtskogo miatezha (mart 1921 g.).Moskova, 1939. Stalinistbir risale. * LiddellHart,B.H.,ed. The Red Army. New York, 1956. * Lukomskii,A.S. Vospo minaniia.2 cilt,Berlin,1922. * Lur'e,M.l.,ed. "Kronshtadtskie moriakiv. iiul'skom vystuplenii 1917 goda," Krasnaia Letopis', 1932, No.3, s.7 6-105. * Lur'e,M.l."Kronshtadtskiimiatezh 1921 goda v Sovetskoii beloiliteraturec ipechati,"Krasnaia Letopis',1931, No.2, s.22540. Yararlıbir bibliyografikçalışma. * Lur'e,M.l."Otsenka Kronshtadtskogo miatezha v proizvedeniiakh V.I.Lenina,"Krasnaia Letopis', 1931, No.3, s.166-7 5. Ayaklanma hakkında Lenin'inaçıklamaları.

s.254

* Macdonald, Dwight."Kronstadt Again,"The New International, Ekim 1939, s.315-16. * Macdonald, Dwight."Once More: Kronstadt,"The New International,Tem m uz 1938, s.212-14. Troçki'ye keskin biryanıt. * Makhno, N.I."PamiatiKronshtadtskogo vosstaniia,"Delo Truda, 1926, No.10, s.3-4. * Maximoff,G.P. The Guillotine at Work. Chicago, 1940. * Medvedev, V.K. "Kronshtadt v iiul'skiedni 1917 goda," Istoricheskie Zapiski,XLII,1953, 262-7 5. * Mett,Ida.La Co m m u ne de Cronstadt:Crépuscule sanglant des Soviets.Paris,1949. Anarşistperspektiflekaleme alınmış kısa, ama bilgidolu ve duyarlıbirtarih çalışması.Ingilizceçevirisi,az da olsa kısaltılmış:The Kronstadt Co m m u ne , Londra, 1967 , SolidarityPress.(Türkçede: Kronstadt Ayaklanması, çev: R.Macit, 1987 , Sokak Yayınları;Kronstadt 1921, çev: R.Macit,Ü mit Altuğ, 1998, Kaos Yayınları.) * Miliukov,P.N. Russia Today and Tomorrow. New York, 1922. * Morizet,André. Chez Lénine et Trotski,Moskou 1921. Paris, 1922. * Nestroev, G. Maksimalizm ibol'shevizm. Moskova, 1919. * Nikulin,L.V.Tukhachevskii.Moskova, 1964. * "Obrazovanie severo-zapadnogo Pravitel'stva,"Arkhiv ruskoi revoliutsii,I,1922, 295-308. * Oktiabr'skiishkval (MoriakiBaltiiskogo flova v 1917 godu). Eds. P.F.Kudellive I.V.Egorov, Leningrad, 1927. * Osinskii,N. (V.V.Obolenskii).Gosudarstvennoe regulirovanie krest'ianskogo khoziaistva.Moskova, 1920. * Parvilahti,Unto. Beria'sGardens: A Slave Laborer's Experiences in the Soviet Utopia.New York, 1960. * Pearce, Brian."1921 and AllThat."Labour Review, V, EkimKasım 1960, 84-92. * Petrash, V.V. MoriakiBaltiiskogo flota v bor'be za poredu Oktiabria.Leningrad, 1966. * Petrichenko, S.M. "O prichinakh Kronshtadtskogo vosstania," Zna mia Bor'by, Nos. 14-15 Aralık1925- Ocak 1926, s.4-8.

s.255

* Petrichenko, S.M. Pravda o Kronshtadtskikh sobytiiakh.n.p., 1921. Bu ve önündeki giriş,isyanın başta gelen liderininöne mli bir anlatımıdır. * Petrov-Skitaletz,E. The Kronstadt Thesis for a Free Russian Government. New York, 1964. * Poliakov,Iu.A. Perekhod k nepu iSovetskoe krest'ianstvo.

Moskova, 1967. Isyan sırasında Rus köylülüğü üzerine bilgiverici bir çalışma. * Pollack,E manuel. The Kronstadt Rebellion.New York, 1959.

Ağırlıkolarak Berkman ve diğer bir ikiçalışma üzerine eğilen bir kitap. * Pravda o Kronshtadte.Prague, 1921. Asi günlük gazetenin bütün nüshalarınıiçeren çok öne mli birkaynak. * Prokopovitch,S.N. The Economic Condition of Soviet Russia.

Londra, 1924. * Pukhov, A.S. Baltiiskiiflotna zashchite Petrograda (1919 g.)

Moskova, 1958. * Pukhov. A.S. Kronshtadtskiimiatezh v 1921 g. Leningrad, 1931.

En iyiSovyet anlatımı.Krasnaia Letopis'de,1930-31'de tefrika halinde yayımlanan biçimi bir ölçüde farklıdır. * Pukhov, G.S. Kak vooruzhalsiaPetrograd. Moskova, 1933. * Rabinovich,S.E. "Delegaty 10-go s''ezda RKP (b) pod Kronshtadtom v 1921 godu," Krasnaia Letopis', 1931, No.2, s.2255. * Rabinowitch,Alexander. Prelude to Revolution:The Petrograd Bolsheviks and the July 1917 Uprising.Bloomington, 1968. * Rabota eserov zagranitsei.Moskova, 1922. Isyancılara yardım toplayan SR sürgünlerinden mektuplar da içerir. * Rafail,M.A. Kronshtadtskiimiatezh (Izdnevnika politrabotnika). n.p. (Harkov),1921. Kronstadt cephesine gönüllü olarak giden bir Onuncu PartiKongresiDelegesinden anılar.

s.256

* Raskol'nikov,F.F.Kronshtadt iPiterv 1917 godu. Moskova, 1925. * Rotin,I.P.Stranitsa istorilpartii.Moskova, 1958. * Schapiro,Leonard. The Co m m u nist Party of the Soviet Union.

New York, 1960. Partiningenel tarihiüzerine en iyiçalışma. * Schapiro,Leonard. The Origin of the Co m m u nist Autocracy.

Ca mbridge, Mass.,1956. Isyanın m üke m m el bir kısa analizini içeren öne mli bir çalışma. * Scheuer, Georg. Von Lenin bis...?Die Geschichte einer Konterrevolution.Viyana, 1954. * Serge, Victor.Me m oirs of a Revolutionary,1901-1941. Çeviren ve yayına hazırlayan: Peter Sedgwick. Londra, 1963. Isyancıları eleştirmekle birlikteonlara sempati duyan, son derece önemli anılar.(Türkçede: Bu kitap Türkçede, Bir Devrimcinin Anıları adıyla 1960'lıve 1990'lıyıllarda ikikere yayımlandı.Ilkbasım elimizde olmadığından çevirenin adını,net olarak yılınıve yayıneviniveremiyoruz.Ikincibasım ise -çev: CelalKapkın, Pencere Yayınları,1991- okun mayacak kadar kötü bir çeviridir.)

* Serge, Victor."Once More: Kronstadt,"The New International, Tem m uz 1938, s.211-212. * Serge, Victor."Reply to Trotsky,"The New International, Şubat 1939, s.53-54. * Shelov, A.V. Istoricheskiiocherk krepostiKronstadt.Kronstadt, 1904. Kronstadt'ınerken döne m tarihine ilişkinayrıntılıbir anlatım. * Singleton,Seth. "The Tambov Revolt (1920-1921). Slavic Review, XV, Eylül1966, 497-512. * Slepkov, A. Kronshtadtskiimiatezh. Moskova, 1928. * S mith, C. Jay.Finland and the Russian Revolution,1917-1922.

Atina,Ga., 1958. * Sofinov,P.G. Istoricheskiipovorot (perekhod k novoi ekono micheskoi politike).Moskova, 1964. * Soiuz S-R Maksimalistov.O rabochem kontrole, Moskova, 1918. * Soiuz S-R Maksimalistov.Trudovaia sovetskaia respublika.

Moskova, 1918. * Steinberg, I.N.Als Volkskom missar war. Münih, 1929. * Steinberg, I.N.In the Workshop of the Revolution.New York, 1953.

s.257

* Sukhanov, N.N. The Russian Revolution,1917. Çeviren ve yayına hazırlayan: JoelCarmichael.New York, 1955. * Todorskii,A.I.Marshal Tukhachevskii.Moskova, 1963. * Trifonov, I.IA.Klassy iklassovaia bor'ba v SSSR v nachale nepa (1921-1923 gg.).Cilt:I.Bor'ba s vooruszhennoi kulatskoi kontrrevoliutsiei.Leningrad, 1964. 1920-1922 köylü ayaklanmalarına ilişkintam bir bibliyografikmakaleyi de içermektedir. * Trotskii,L.D. "Eshche ob usmireniiKronshtadta,"Biulleten' Oppozitsii , Ekim 1938, s.10. Ingilizceye,"More on the Supression of Kronstadt,"başlığıylaçevrilmiştir.The New International, Ağustos 1938, s.249-50. * Trotskii,L.D. The Revolution Betrayed, New York, 1937 .

(Türkçede: Ihanete Uğrayan Devrim, çev: ?, Köz Yayınları,197 8.) * Trotskii,L.D. Kak vooruzhalas'revoliutsiia.3 cilt,Moskova, 1923-1925. * Trotskii,L.D. "Shumikha vokrug Kronshtadta,"Biulleten' Oppozitsii , Mayıs-Haziran,1938, s.22-26. Ingilizceye,"Hue and Cry Over Kronstadt,"başlığıylaçevrilmiştir.The New International, Nisan 1938, s.103-106. Bu yazı,Troçki'nin, Kronstadt'dakirolü konusunda bir savun ma niteliğindedir. * Trotskii,L.D. Stalin:An Appraisalof the Man and His Influence.New York, 1946.

* Tseidler,G. O snabzheniiPeterburga. Viborg, 1921. * Tukhachevskii,M.N. "Bor'ba s kontrrevoliutsionnymi vosstaniiami,"Voina iRevoliutsiia, 1926, No.8, s.3-15.

Antonov'un bastırılmasıüzerine. * Vardin,I.Revoliutsiiaimen'shevizm. Moskova, 1925. * V ogne revoliutsi. i Ed. L. Gurvich.Moskova, 1933. * Voennye moriakiv period pervoi russkoirevoliutsii,1905-1907 gg. Ed. S.F.Naida. Moskova, 1955. * Voennye vosstaniiav Baltike v 1905-1906 gg. Ed. A.K. Drezen.

Moskova, 1933. * Voline (V.M. Eikhenbau m). La Révolution inconnue (19171921). Paris,1947. Anarşistbakış açısından isyan üzerine ilginç bir bölüm.

s.258

* Voronevskii,V. ve N. Khenrikson. Kronshtadtskaia krepost'kliuch k Leningradu. Leningrad, 1926. * Voroshilov,K.E. "IzistoriipodavleniiaKronshtadtskogo miatezha," Voenno-IstoricheskiiZhurnal, 1961, No.3, s.15-35. * Vos'moi vserossiiskiis''ezd sovelov rabochikh,krest'ianskikh, krasnoarmeiskikh ikazah'ikh deputatov. Stenograficheskii otchet (22-29 dekabria 1920 goda). Moskova, 1921. * W hite, D. Fedotoff.The Growth of the Red Army. Princeton, 1944. Rus Imparatorluk Donan masının eski ve bilgisahibibir subayı tarafından kaleme alınmış değerlibir çalışma.

Ayaklanmanın askeriyanının güzel bir anlatımı. * Wollenberg, Erich.The Red Army. Londra, 1938. * Wrangel,P.N. The Me m oirs of General Wrangel.Londra, 1930. * Wright,John G. The Truth About Kronstadt.New York, 1938.

Troçkitaraftarıbir Bolşevik savunusu. * Za 5 let,1917-1922: sbornik Ts.K.R.K.P.Moskova, 1922. * Zhakovshchikov, K. Razgrom Kronshtadtkogo kontrrevoliutsionnogo miatezha v 1921 godu. Leningrad, 1941.

Stalinistbir tarih yazımı. * Zubelevich,Iu.Kronshtadt:Vospominaniia revoliutsionerki, 1906 god. Kronstadt,n.d.

DÖNE MIN GAZETE VE DERGILERI Daily Herald.Londra.

L'Echo de Paris.

Golos Rossii.Berlin.

IzvestiiaVremennogo Revoliutsionnogo Ko miteta Matrosov, Kranoarmeitsev iRabochikh gor. Kronshtadta.Kronstadt.

IzvestiiaPetrogradskogo Soveta Rabochikh iKrasnoarmeiskikh Deputatov. Petrograd.

IzvestiiaVTsIK.Moskova.

Krasnaia Gazete. Petrograd.

Maksimalist.Moskova.

Le Matin.Paris.

Narodnoe Delo. Reval.

New York Times.

New York Tribune.

Novaia Russkaia Zhizn'.Helsingfors.

Novyi Mir.Berlin.

Obshchee Delo. Paris.

Petrogradskaia Pravda. Petrograd.

Poslednie Novostii.Paris.

Pravda. Moskova.

Revoliutsionnaia Rossia.Prad.

Rul'.Berlin.

SotsialisticheskiiVestnik.Berlin.

The Times. Londra.

Voennoe Znanie. Moskova.

Volia Rossii.Prag.