Zabytki sakralnena Morawach Południowych by Tereza Rafaelová

Zabytki sakralne na Morawach PoĹ&#x201A;udniowych

Treść Zabytki kultury chrześcijańskiej na Morawach Południowych .. 2 Cyryl i Metody ................................................. 3 Państwo Wielkomorawskie i początki chrześcijaństwa .... 4 Biskupstwo brneńskie i morawska prowincja kościelna ....6 Brno, miasto klasztorów .......................................8 Najstarsze kompleksy klasztorne na Morawach Południowych ................................. 10 Sanktuaria pielgrzymkowe, pielgrzymki i procesje ....... 12 Jan Blažej Santini-Aichel .................................... 14 Magia starych książek ....................................... 16 Przemiany architektury sakralnej w ciągu wieków ....... 18 Ciekawe miejsca w miastach i na obszarach wiejskich... 20 Współczesna architektura sakralna ........................ 22

Zabytki żydowskie na Morawach Południowych ................ 24 Szalom! ........................................................ 25 Boskovice - życie za bramą .................................. 26 Żydowskie dzielnice, synagogi i cmentarze ............... 28

Morawy Południowe – region pielgrzymów i szlaków .... 30 Programy turystyczne ........................................ 32

Zabytki sakralne na Morawach Południowych Zapraszamy na wędrówkę, której celem jest zapoznanie się ze świadkami przeszłości, tworzącymi charakter morawskiej krainy podobnie jak romantyczne stare zamki, piękna dziewicza przyroda, specyficzne historyczne miasta i malownicze winnice. Mowa będzie o kościołach, kaplicach i klasztorach, kolumnach morowych lub mariańskich, drogach krzyżowych i przydrożnych krzyżach – reasumując o zabytkach kultury chrześcijańskiej, które mają w naszych krajach długie, ponad tysiącletnie dzieje, będąc za każdym razem przypomnieniem niepowtarzalności okresu ich budowania oraz świadectwem wiecznego poszukiwania i znajdywania prawdy.

Cyryl i Metody Ego sum pastor bonus

Już od ponad jedenastu stuleci Morawy na historycznej mapie chrześcijańskiej Europy są ogniskiem krzewienia wiary chrześcijańskiej. Aczkolwiek narody i kultury, które żyły na tych terenach jeszcze dawniej miały swoich bogów, świątynie i religie, przed ponad tysiącem lat temu kraj ten został ochrzczony dzięki działalności współpatronów Europy, świętych Cyryla i Metodego. W roku 862 książę wielkomorawski Rostislav wysłał poselstwo do bizantyjskiego cesarza Michała III, zapewniając go, że jego poddani zrzekli się pogaństwa i przestrzegają

przykazań chrześcijańskich, a ponieważ chciał wyzwolić swoje ziemie spod niemieckich wpływów, zwrócił się jednocześnie doń, aby wyraził zgodę na utworzenie na Wielkich Morawach biskupstwa. Morawianie, którzy wstąpili wtedy na kręte ścieżki najwyższej dyplomacji europejskiej, wysłali podobne poselstwo także do papieża Mikołaja, ale ten nie zamierzał wstępować do frankońskiej sfery wpływu i potraktował ich wniosek odmownie. Poselstwo do bizantyjskiego Konstantynopola odniosło jednak sukces. Legenda mówi, że mniej

więcej rok później dwóch braci, uczonych i mnichów pochodzących z greckich Salonik, ruszyło w długą podróż na nieznaną północ. Kiedy przybyli na Morawy, byli wprawdzie mile zdumieni ilością kościołów i wiernych, ale z drugiej strony dość ich zaskoczyły rozwiązłe i frywolne obyczaje Słowian. Podobnie zaskoczony był książę Rościsław: oczekiwał biskupa a pojawili się tylko księża, traktujący swoją misję jako ekspedycję rozpoznawczą. Książę nie rozumiał, że dla bizantyjskich kręgów kościelnych natychmiastowe utworzenie samodzielnej

Io 10,11

prowincji kościelnej było możliwe jedynie w krajach, gdzie wiara zapuściła już mocno korzenie. Metody i Cyryl rozpoczęli intensywną działalność duszpasterską. Wiary w chrześcijańskiego Boga nie głosili szlachetną, ale niezrozumiałą łaciną, ale swojsko brzmiącą i piękną starosłowiańszczyzną, która stała się po kilku latach pełnoprawnym językiem liturgicznym. Następnie wybrali z miejscowej ludności i zaczęli kształcić swoich przyszłych następców. Równocześnie stworzyli słowiańskie pismo, głagolicę, za pomocą którego zapisali przetłumaczony z greckiego cały szereg ksiąg liturgicznych, w tym Pismo Święte. I choć wschodnią kulturę chrześcijańską wkrótce po upadku państwa morawskiego wyparła liturgia łacińska i silne zgromadzenia zakonne, tradycje cyrylometodiańskie są żywe do dnia dzisiejszego. Dzięki Braciom Sołuńskim mieszkańcy Moraw dysponowali własnym pismem i literaturą o wiele wcześniej niż większość innych narodów europejskich. Na Morawach zapalone zostało w ten sposób zarzewie słowiańskiego piśmiennictwa, nauczania i kultury, które płonie do dnia dzisiejszego. Na koniec jeszcze kilka ciekawostek historycznych: Konstantyn przyjął zakonne imię Kyrillos – Cyryl dopiero w ostatnich tygodniach życia, tuż przed śmiercią w 869 r. w Rzymie, niemniej jednak pod tym imieniem został ogłoszony świętym. Jego starszy brat Metody, wyświęcony na pierwszego arcybiskupa archidiecezji Panońsko- Morawskiej, zmarł w roku 885.

Velehrad Jednym z najważniejszych sanktuariów pielgrzymkowych na Morawach, ściśle powiązane z tradycją cyrylo-metodiańską. Właśnie tu miał najprawdopodobniej swoją siedzibę pierwszy morawski arcybiskup św. Metody. W roku 1205 powstał tu pierwszy klasztor cystersów na Morawach. Jego założycielem był margrabia Moraw Władysław Henryk, a nazwa pochodzi od niedalekiej osady Veligrad, uważanej za centrum państwa Wielkomorawskiego. Oprócz liczącej sto metrów długości, pięcionawowej bazyliki, kiedyś podobno największej świątyni w kraju, w dzisiejszym Velehradzie na uwagę zasługują także podziemne katakumby i lapidarium z fundamentami dawnej świątyni. Nad niedalekim źródełkiem stoi kaplica św. Cyryla i Metodego, popularnie zwana Cyrilką, a w niej ołtarz główny, wykonany w Rzymie na cześć milenium przybycia Cyryla i Metodego na Morawy. Q Kościół Wniebowzięcia Panny Marii i klasztor cystersów Stojanovo nádvoří 206, Velehrad Tel.: +420 572 420 140 E-mail: velehrad@jesuit.cz

Państwo Wielkomorawskie i początki chrześcijaństwa

In principio

S Płaskowyż Sadská Gdzie była stolica Wielkich Moraw? Chociaż istnieje kilka możliwości, historycy i archeologowie nie znają definitywnej odpowiedzi. Był to Velehrad, płaskowyż Sadská w Starym Mieście czy też Mikulčice? No i czy nowoczesne pojęcie „stolica” nie ma jednak zupełnie innego znaczenia niż w IX wieku? Oprócz tego siedziba możnowładcy nie musiała być jednocześnie centrum kultu, zarówno jeżeli chodzi o kult pogański, czy też chrześcijański. A to jeszcze nie koniec zagadek: całe stulecia trwa poszukiwanie grobu arcybiskupa Metodego, który według legendy został pochowany „w wielkim wielkomorawskim chramie po lewej stronie ściany za ołtarzem Bogurodzicy”. Do tej pory nie został on odkryty w żadnym z powyższych miejsc – pojawiają się tylko stale dalsze zagadnienia, znaki zapytania i nieznane wydarzenia historyczne.

Państwo Wielkomorawskie, w naszej świadomości zawsze wiążące się z imionami misjonarzy Cyryla i Metodego, tworzyło w trakcie niecałych stu lat swojego istnienia na przełomie IX i X wieku mocarstwo na skalę europejską, które wzbudzało podziw swoim bogactwem, siłą i fascynującym rozkwitem kulturalnym. Jego historia jest stosunkowo dobrze znana dzięki źródłom pisemnym i znaleziskom archeologicznym: ciekawym osadom obronnym z pałacami i masywnymi obwarowaniami wzdłuż rzek. Dzieje tego państwa były pełne wewnętrznych sporów władców i ich zatrważających losów, pierwszych chrztów, wojen zdobywczych na wschodzie i zachodzie. Jego nieoczekiwanie szybki koniec przypisywany jest zarówno sporom pomiędzy synami najsilniejszego władcy Wielkich Moraw, Świętopełka, jak i najazdom węgierskim. Gwiazda Wielkich Moraw olśniła wtedy cały okoliczny świat, zapłonęła i bezpowrotnie zgasła, pozostawiając nam jednak bezcenne dziedzictwo: pierwsze chrześcijańskie świątynie. Preromańska trójnawowa bazylika, rotundy o różnych planach z jedną lub więcej absydami lub kościółek na planie centralnym z czterema niszami stały się

później się typowymi rozwiązaniami romańskiej architektury sakralnej w Czechach. Wiara w Morawach zapuściła swoje korzenie bardzo głęboko. Współczesna historia i archeologia przyjmuje, że głównymi ośrodkami państwa wielkomorawskiego były dzisiejsze Valy u Mikulčic oraz Stare Miasto koło miasta Uherské Hradiště. Należą do nich także Ołomuniec i Velehrad, z dalszych miejscowości należy wymienić w szczególności Hradiště koło Znojma i Rajhrad. Absolutnie unikalną rolę odgrywają Mikulčice koło Hodonína, jedna z dwóch przypuszczalnych siedzib wielkomorawskich książąt. Na nieznacznie podwyższonym płaskowyżu w pobliżu meandrującej rzeki Moravy wznosiło się w dawnych wiekach grodzisko z potężną twierdzą i miejscami nawet ośmiometrowej wysokości kamiennym murem obronnym. Naturalna ochronę dawała temu miejscu rzeka Morava z licznymi ślepymi ramionami i bagnami, w okresie powodzi grodzisko zamieniało się w prawdziwą wyspę. Mikulčice wsławiły się także jako znane na całym świecie centrum słowiańskiej architektury sakralnej, albowiem zespołom archeologów udało się odkryć z biegiem lat fundamenty

dwunastu kościołów. Jednym z nich jest trójnawowa bazylika z przedsionkiem i atrium, która swoimi wymiarami 36,5 x 12 metrów plasuje się na czele odkrytych kościołów wielkomorawskich. Zwiedzenie Narodowego Zabytku Kultury Mikulčice Valy robi duże wrażenie, również dzięki pięknej okolicy. Trasa zwiedzania z tablicami informacyjnymi prowadzi wokół najważniejszych obiektów archeologicznych, w murowanych pawilonach można obejrzeć zakonserwowane fundamenty jednego z kościołów i efektowną ekspozycję. Czasami twierdzi się, że o tytuł „Stolica Wielkich Moraw” mogłoby się ubiegać także grodzisko Pohansko, usytuowane w malowniczej krainie lasów łęgowych na południe od Břeclavi. Otoczony wałem areał o łącznej powierzchni 28 ha tworzy rezerwat archeologiczny. Stopniowo odkryto tu oprócz wielu grobów ludzi T Mikulčice - ekspozycja

S Mikulčice - Kościół nr II

i koni fundamenty murów, kościoła, siedziby wielmoży i osady rzemieślniczej. Ekspozycja prezentująca rezultaty tych wykopalisk znajduje się w pobliskim empirowym zameczku

erat Verbumti

Io 1,1

S Pohansko - rekonstrukcja miejsca składania oﬁar

S Zamek Pohansko

myśliwskim z roku 1812. Pohansko jest doskonałym przykładem niepewnych fundamentów wiary chrześcijańskiej. Podobnie jak w innych miejscach i tu miejscowa ludność wróciła po upadku Wielkich Moraw do pierwotnych kultów pogańskich. Główną rolę w ich religii prawdopodobnie odgrywał kult bogów Słońca, czczonych w rocznych rytmach przesilenia zimowego i równonocy wiosennej. Znaleziska archeologiczne

wykazują, że w tym okresie doszło do profanacji chrześcijańskiego kościoła, w jego przedsionku rozpalano ogień, a w pobliżu stworzono nawet niewielkie pogańskie miejsce kultu, dziś odnowione w jednej z jego możliwych form. Pamięć o tym została być może zachowana do dnia dzisiejszego w nazwie tego miejsca.

T Mikulčice - fundamenty kościoła nr IV Q Muzeum Wielkich Moraw Tel.: +420 518 357 293 e-mail: info@mikulcice-valy.info http://www.mikulcice-valy.info Q Grodzisko Pohansko Pohansko u Břeclavi Tel.: +420 519 374 248 e-mail: pavel.gajda@muzeumbv.cz http://www.muzeumbv.cz

Góra świętego Klemensa Głęboko w ciszy rozległych lasów Chřibskich leży nad miejscowością Osvětimany starodawne sanktuarium pielgrzymkowe, którego tradycja jest wciąż żywa. Do dnia dzisiejszego można tu rozpoznać fragmenty obwarowanego grodziska z czasów Państwa Wielkomorawskiego. Wśród nich znaleziono fundamenty kościoła, zniszczonego przez husytów. Obok niego stał klasztor, który, jak mówi legenda, książę Rościsław przekazał świętemu Konstantynowi, Metodemu oraz ich uczniom, aby mogli oddawać się kontemplacji, modlić się i pracować. Nic dziwnego, że i tu był poszukiwany – i nie został znaleziony – grób arcybiskupa Metodego. W ramach obchodów tysiąclecia przybycia misjonarzy została tu wzniesiona drewniana kaplica św. Klemensa. Q Kaple sv. Klimenta Osvětimany Tel.: +420 572 594 111 e-mail: starosta@osvetimany.cz http://www.osvetimany.cz

Biskupstwo brneńskie i morawska prowincja kościelna

Venite post me, et faciam

Kościół św. Jakuba Wśród morza dachów wznosi się nad Brnem jak latarnia morska licząca 92 metry wysokości wieża kościoła św. Jakuba, stanowiąca nieodłączną część sylwetki miasta. Trójnawowa świątynia, należąca do najcenniejszych późnogotyckich zabytków w Republice Czeskiej, zyskała swój dzisiejszy wygląd w XVI w. Już wtedy z południowego okna wieży wystawiał na przechodniów swój zadek sławny Bezwstydnik. Różnorodne wyposażenia wnętrza tworzą gotyckie rzeźby, barokowe ołtarze i obrazy, renesansowe płyty nagrobne oraz neogotyckie akcesoria. S Katedra św. Piotra i Pawła T

Szesnastego sierpnia 2003 r., 395 lat od daty urodzenia sławnego wodza Louisa Raduit de Souches, który w trakcie wojny trzydziestoletniej potraﬁł obronić Brno przed przeważającą armią szwedzką, brneński biskup mons. Vojtěch Cikrle złożył jego szczątki w zrekonstruowanym grobowcu w kościele św. Jakuba w Brnie.

Przybycie Braci Sołuńskich w roku 863 to jednocześnie początek dziejów Kościoła w regionie Moraw Południowych, na których znajduje się diecezja brneńska. W roku 1063 pojawia się w historycznych źródłach postać „morawskiego biskupa”, benedyktyńskiego mnicha Jana z klasztoru w Břevnovie,

którego siedzibą stał się Ołomuniec. Ponieważ Kościół katolicki był największą społecznością wyznaniową na Morawach Południowych, w roku 1777 papież Pius VI wydał bullę podnoszącą ołomunieckie biskupstwo do rangi arcybiskupstwa a jednocześnie zakładającą nowe biskupstwo brneńskie.

vos

Dotychczasowa kapituła kolegiacka w Brnie na Petrovie stała się w ten sposób kapitułą katedralną, jej kościół św. Piotra i Pawła stał się nową katedrą w diecezji a biskupstwo brneńskie, wraz z arcybiskupstwem ołomunieckim wytworzyło morawską prowincję kościelną. Panoramę będącego siedzibą biskupa miasta Brna zdobią dwie dominanty: kompleks średniowiecznego zamku i barokowej twierdzy Szpilberk jako symbol dawnej władzy świeckiej oraz katedra św. Piotra i Pawła, jako symboliczny korab spirytualnej nadziei w przemijającym czasie. Świątynia stoi na wysokim wzgórzu na miejscu romańskiego kościoła paraﬁalnego z kryptą, gdzie brneńscy mieszczanie wznieśli na przełomie XIII i XIV wieku wczesnogotycki kościół św. Piotra. Kościół

piscatores hominum

ten był w przeciągu wieków rozbudowywany, wzmacniany, kilka razy naprawiany i odbudowany, a jego dalszym patronem stał się św. Paweł. W latach 1643 i 1645, podczas szwedzkiego oblężenia miasta świątynia została zniszczona przez ogień artyleryjski i spalona. Zniszczona po tych walkach budowla została prowizorycznie naprawiona, ale kompletna rekonstrukcja świątyni przebiegła dopiero po prawie stu latach, w okresie baroku, kiedy to w latach 1743-1746 jej nawa otrzymała nowe sklepienie i były kontynuowane prace remontowe, przede wszystkim w związku z oczekiwanym podniesieniem kościoła do rangi katedry nowopowstałej diecezji brneńskiej. Aktualny wygląd kościoła pochodzi z czasów neogotyckiej przebudowy na początku XX w. Wyposażenie wnętrza jest

przede wszystkim barokowe i neobarokowe, ale można znaleźć tutaj także gotycką Madonnę z Dzieciątkiem z XIV w. Katedrę otaczają fragmenty brneńskich murów obronnych i malownicze barokowe kamieniczki. Tuż pod katedrą, na ulicy Muzejní koło placu Kapucínské náměstí znajduje się Pałac Biskupi (Biskupský dvůr), wzmiankowany już od roku 1306. Bliżej są z nim zaznajomieni szczególnie wielbiciele ryb słodkowodnych, zwierząt, starożytnych monet i medali, ponieważ od momentu swojego utworzenia w 1817 r. mieści się w nim siedziba Morawskiego Muzeum Ziemskiego, w którego wnętrzach zostały zainstalowane powyższe ekspozycje. Centrum malowniczego areału tworzy średniowieczne probostwo św. Piotra, przebudowane z dużym rozmachem w okresie renesansu. Od tego czasu wygląd Pałacu Biskupiego w zasadzie się nie zmienił. Na dziedzińcu pierwotnie była umieszczona kolekcja rzeźb, wśród których jako eksponaty wysadzone zostały egzotyczne drzewa. Czasy te przypominają fragmenty barokowej fontanny Merkurego, która stała do roku 1860 roku na placu Svobody.

T Pałac Biskupi

Patronka Brna, Czarna Madonna Tablicowy obraz Czarnej madonny jest jednym z serii starodawnych Madonn pochodzenia bizantyjskiego, które zostały namalowane w ósmym i dziewiątym stuleciu. Aczkolwiek dokładna data ani miejsce powstania obrazu nie są znane, podobnie jak jego dalsze losy, jedno wiemy na pewno: cesarz Karol IV podarował go swojemu bratu, margrabiemu Moraw Janowi Henrykowi dla nowo założonego klasztoru brneńskich augustianów. Aż do roku 1783 obraz znajdował się w specjalnej kaplicy w klasztornym kościele św. Tomasza. Obraz jest czczony jako palladium, cudowny symbol magiczny ochrony miasta. Gdy w roku 1645 Szwedzi oblegali Brno, obraz Matki Bożej u św. Tomasza stał się azylem dla szukających otuchy, gdzie zmęczeni mieszkańcy Brna przychodzili zaczerpnąć siły i odwagi. Według legendy pojawiła się później nad miastem w momencie najcięższych walk, kiedy właśnie w święto Wniebowzięcia została sprofanowana wystrzałami z tysiąca dział i rozpostarła nad Brnem swój płaszcz ochronny. Ten sam obraz pojawił się na firmamencie raz jeszcze w roku 1742, podczas oblężenia miasta przez wojska prusko – saksońskie. Nie bez powodu więc Czarna Madonna stała się patronką Brna. W kościele św. Tomasza teraz wisi kopia słynnego obrazu. Oryginał został przeniesiony w roku 1783 na górną część srebrnego ołtarza w Bazylice Wniebowzięcia Panny Marii w Starym Brnie, gdzie augustianie przenieśli się na miejsce skasowanego zakonu cysterek. Klasztor do dziś odwiedza wielu pielgrzymów, prosząc Czarną Madonnę o wstawiennictwo lub chcąc przynajmniej docenić piękno cennego dzieła. T Wnętrze katedry św. Piotra i Pawła

Katedra św. Piotra i Pawła Petrov, Brno Římskokatolická farnost u kostela sv. Petra a Pavla Petrov 9, Brno Tel.: +420 543 235 031 e-mail: rkf.brnodom@biskupstvi.cz http://www.katedrala-petrov.cz Pałac Biskupi Morawskie Muzeum Regionalne Muzejní 1, Brno Tel.: +420 533 435 282 e-mail: mzm@mzm.cz http://www.mzm.cz Kościół św. Jakuba Większego Římskokatolická farnost u kostela svatého Jakuba Jakubská 11, Brno Tel.: +420 542 212 039 e-mail: sv.jakub@volny.cz http://www.svatyjakubbrno.wz.cz

Mt 4,19

Brno, miasto klasztorów Laetatus sum in eo, quod dixerunt

Historyczne centrum Brna może się pochwalić najgęstszą siecią klasztorów i kościołów klasztornych w Republice Czeskiej. Jest to swoista zasługa wojsk szwedzkich, oblegających miasto w lecie roku 1645 na końcu wojny trzydziestoletniej – oraz pochodzącego z Francji trzydziestosiedmioletniego pułkownika Louisa de Raduit de Souches, który stał się dowódcą obrony miasta na trzy miesiące przed rozpoczęciem oblężenia. Pułkownik i jego dzielni podwładni mieli przed sobą wręcz niemożliwe do wykonania zadania, które na koniec spełnili: oblężenie Brna trwało ostatecznie trzy i pół miesiąca, Szwedzi ponieśli porażkę, nie zdobywając miasta. Szwedzi odeszli a ich dowódca, generał Torstenson, załamany poniesioną klęską podał się do dymisji. Brno zyskało wtedy powszechny respekt i szacunek, stając się sławne w całej Europie, ale T Kościół św. Tomasza

z działań wojennych wyszło dość zniszczone. Pułkownik de Souches kazał między innymi, aby zburzyć i zrównać z ziemią wszystkie wyższe budynki do 600 kroków od murów obronnych, aby nie mógł ich wykorzystać nieprzyjaciel. Mistrzowska strategia przyniosła swoje owoce, ale Brno straciło w ten sposób wszystkie przedmieścia, w tym trzy nowe klasztory. Swoje siedziby stracili franciszkanie, franciszkanki i kapucyni. Również pozostały zakony uciekały się pod ochronę murów obronnych – a te, które miały swoje siedziby w ich

obwodzie, po tych gorzkich doświadczeniach nie miały zamiaru przenosić się na przedmieścia. W drugiej połowie XVII w. Brno zamieniło się w jeden ogromny barokowy plac budowy. Nowy klasztor franciszkanów został wprawdzie w roku 1784 zniesiony, ale kościół św. Marii Magdaleny na rogu ulic Josefska i Masaryka stoi do dziś. Franciszkanki, później urszulanki zbudowały sobie nowy klasztor z kościołem św. Józefa na rogu ulic Josefska i Orlí, a kapucyni osiedlili się na placu Kapucínské náměstí pod Pałacem Biskupim. Klasztor augustianów, założony przez morawskiego margrabiego Jana Henryka, brata cesarza Karola IV, miał wprawdzie siedzibę w obrębie murów miejskich już przed szwedzkim oblężeniem, ale i on został uszkodzony. Wtedy został wzniesiony nowy

S Ambona ze sceną „Upadek aniołów” w kościele dominikanów św. Michała pochodzi z pracowni znojemskiego rzeźbiarza J. Winterhaltera starszego. Niepowtarzalna jest także jego ambona w kształcie kuli ziemskiej w kościele św. Mikołaja w Znojmie i oraz pozostałe dzieła w stylu dojrzałego baroku w wielu zabytkach architektury sakralnej na Morawach Południowych.

barokowy kościół św. Tomasza z grobowcem Luksemburgów, monumentalnym miejscem pośmiertnego spoczynku władców Moraw, skrywający w swoich wnętrzach cenną kamienną Pietę z roku 1358. Na placu Dominikánské náměstí stoi klasztor dominikanów z imponującym kościołem św. Michała; atrakcją kościoła jest oprócz cennych barokowych wnętrz obrócona orientacja jego prezbiterium na zachód. Nad północnym skrzydłem ambitu i refektarza wzniesiono w XVI w. Sąd Stanowy, na bazie którego powstał areał Domu Ziemskiego, dzisiejszego Nowego Ratusza. Wart uwagi jest również klasztor minorytów z kościołem św. św. Janów na ul. Minoritská. Kościół o bogato rozczłonkowanej, dynamicznej fasadzie dopełniają Domek Loretański i Święte Schody. Dawne kolegium jezuickie,

zburzone podczas tzw. asanacji miejskiego centrum na początku XX wieku, przypomina już tylko wyjątkowy kościół Wniebowzięcia NMP na ul. Jezuitská, zbudowany w stylu manieryzmu na przełomie XVI i XVII w. Mimochodem, zasługą Szwedów jest i to, że w tutejszej katedrze wydzwaniają południe już o godzinie 11. Po ponad stu dniach oblężenia generał Torstenson oświadczył podobno, że jeśli miasto nie zostanie zdobyte nim zaczną dzwonić południe dzwony na Petrovie, wojska się wycofają. Na dzień decydującej bitwy wyznaczył 15 sierpnia – ale jako protestant nie wiedział, że jest to dzień ważnego katolickiego święta Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. I właśnie ten jego błąd silnie wpłynął na zdecydowanie wyczerpanych obrońców miasta

mihi: „In domum Domini ibimus“ na tyle, że udało się to, w co nikt nie wierzył. Niemniej jednak legenda twierdzi, że miasto uratował stary dzwonnik, który zadzwonił sprytnie o godzinę wcześniej. Kiedy tylko Szwedzi usłyszeli głos dzwonu, zaprzestali walczyć i , jak mówi legenda, do wieczora opuścili swoje pozycje. Historyczna prawda jest jeszcze trochę inna, ale dzwony na Petrovie i tak wydzwaniają południe o godzinę wcześniej ... Pułkownik de Souches został na Morawach, zyskał tytuł marszałka polnego i inkolat a resztę życia spędził na majątku Jevišovice, gdzie zmarł w 1682 r. Pochowany został, zgodnie z jego życzeniem w Brnie w kościele św. Jakuba, gdzie do dziś można zobaczyć jego grobowiec. Na jego cześć co roku miasto obchodzi dzień piętnastego sierpnia nie tylko jako święto Wniebowzięcia Marii Panny, ale także pamiętną rocznicę szwedzkiego oblężenia. Pamięta się o nim również podczas obchodów Dni Brna.

Ps 122,1

Klasztor augustianów i kościół św. Tomasza Rašínova ul., Brno Tel.: +420 545 572 215 e-mail: sv.tomas-brno@volny.cz http://www.svtomas.net Klasztor dominikanów i kościół św. Michała Dominikánské nám., Brno Tel.: +420 542 212 511 Klasztor franciszkanów i kościół św. Marii Magdaleny Masarykova ul., Brno Tel.: +420 542 210 074 Fax: +420 542 210 074

S Jezuicki kościół Wniebowzięcia NMP T Ołtarz boczny w kościele św. Tomasza

Jezuicki kościół Wniebowzięcia Marii Panny Beethovenova ul., Brno Tel.: +420 542 216 696 e-mail: jezuitebrno@seznam.cz http://www.jesuit.cz/brno Klasztor kapucynów i kościół Znalezienia Krzyża Świętego Kapucínské náměstí, Brno Tel.: +420 542 213 232 Fax: +420 542 221 206 e-mail: brno@kapucini.cz http://www.kapucini.cz Klasztor kartuzów i kościół Świętej Trójcy Božetěchova ul., Brno Tel.: +420 549 211 263 http://farnost.katolik.cz/krpole Klasztor braci miłosiernych i kościół pod wezwaniem św. Leopolda Vídeňská ul., Brno Tel.: +420 543 165 319 Fax: +420 543 165 319 e-mail: sekretariát@milosrdni.cz Klasztor norbertanów i kościół Wniebowzięcia NMP Lazaretní ul., Brno Tel.: +420 545 212 156 e-mail: fara.zabrdovice@seznam.cz http://www.zabrdovice.cz Klasztor urszulanek i kościół św. Józefa Klasztor minorytów i kościół św. Janów Minoritská ul., Brno Tel.: +420 511 119 048 e-mail: brno@minorite.cz http://www.minorite.cz Klasztor i bazylika NMP w Starym Brnie Mendlovo náměstí 1, Brno Tel.: +420 543 424 010 Fax: +420 543 424 033 e-mail: info@opatbrno.cz http://www.opatbrno.cz

Kościół św. Janów - Święte Schody

Kapucyni i Baron Trenck Nad placem Kapucynów (Kapucínské náměstí) widnieje ozdobiona tarasem fasada kościoła Znalezienia św. Krzyża. Pod kościołem znajduje się słynna barokowa krypta, z którą wiążą się liczne tajemnicze legendy i opowieści. System otworów wentylacyjnych w filarach kościoła, wolny dostęp powietrza oraz odpowiedni skład gleby doprowadziły do naturalnej mumifikacji pochowanych w niej ciał. W krypcie od drugiej połowy XVII wieku zostali pochowani członkowie zakonu kapucynów, jego mecenasi oraz inne ważne osobistości. Spoczywa tu również słynny dowódca pandurów (żołnierzy nieregularnych formacji piechoty chorwackiej), baron von Trenck (1711-1749), skazany za przestępstwa wojenne na dożywocie w więzieniu wojskowych na Szpilberku. Zmarł po roku pobytu w więzieniu i zgodnie z jego wolą został pochowany w krypcie kapucynów. T Louis Raduit de Souches

Najstarsze zespoły klasztorne na Morawach Południowych

Multi enim sunt vocati,

S Portal kościoła Porta Coeli Dlaczego Józef II dokonał sekularyzacji klasztorów? Niepotrzebne instytucje, które nie przynoszą dla państwa i jego obywateli żadnych korzyści – w ten sposób postrzegał większość klasztorów cesarz Józef II. Od maja 1782 do października 1784 zostały więc skasowane wszystkie zgromadzenia zakonne nie zajmujące się szkolnictwem, nauką i pielęgnowaniem chorych. Działania te objęły na przykład zakony kartuzów, teatynów, trynitariuszy, karmelitanek, klarysek, norbertanek i inne. W miejscu zlikwidowanych klasztorów powstały przede wszystkim szpitale i koszary, odświęcone kościoły zostały wykorzystane do celów wojskowych i administracyjnych, ewentualnie zostały odsprzedane w ręce prywatne. W Czechach ze 154 konwentów zniesiono 71, na Morawach z 74 nawet 41.

T Sala kapituły w klasztorze Porta Coeli

Wyspy spokoju pośród gęsto zaludnionych i hałaśliwych Południowych Moraw, oazy niebiańskiego spokoju, miejsca wzywające do zatrzymania się i reﬂeksji – to starodawne zespoły klasztorne, dawne ośrodki życia społecznego i gospodarczego w regionie. Podświadomie przyciągają nas, roztaczając swój tajemniczy urok. Najstarszym klasztorem na Morawach jest Rajhrad, należących do zakonu

benedyktynów. Choć oﬁcjalnie został założony przez księcia Brzetysława około 1045 r., legendy mówią, że być może jego początki sięgają czasów misji Cyryla i Metodego. Klasztor w Rajhradzie był słynnym centrum krzewienia wiedzy, z klasztornej galerii malarskiej pochodzą na przykład gotyckie malowidła pasyjne Mistrza Ołtarza z Rajhradu, wystawione w galeriach w Pradze i Brnie. Dominantą

S Klasztor paulanów Vranov

rozległego kompleksu jest kościół św. Piotra i Pawła, przebudowany na podstawie projektu przez J. B. Santiniego. Klasztor jest sukcesywnie odnawiany, dostępny jest dziedziniec i kościół, wnętrza tylko podczas uroczystości i kiermaszów. Nieco młodszy był klasztor był Rosa Coeli, Róża Niebiańska, w Dolních Kounicach, który prawdopodobnie w roku 1181 założył dla norbertanek Wilhelm z Pravlova, w innych źródłach wzmiankowany jako Wilhelm z Pulína. W przeciągu wieków klasztor był kilkakrotnie palony i zdewastowany. Z pierwotnych budynków zachowały się jedynie imponujące gotyckiego ruiny – dziedziniec z krużgankami, sala kapituły, wieża z klatką schodową a przede wszystkim kościół

św. Piotra i Pawła z zerwanymi sklepieniami. Klasztor z imponującą świątynią, której podłogą jest ziemia a dachem niebiosa, jest dostępny w sezonie w weekendy i święta. W r. 1190 książę znojemski Konrad Otto założył klasztor norbertanów w miejscowości Louka koło Znojma. Monumentalny kompleks barokowy, łącznie z trójnawowym kościołem Wniebowzięcia Panny Marii i św. Wacława z romańskogotycką kryptą jest częściowo dostępny, w jego wnętrzach ma

pauci vero electi siedzibę Muzeum Winiarstwa i Bednarstwa. W roku 1225 w Oslavanach założony został pierwszy klasztor cysterek na Morawach, Dolina Maryjna, który na końcu XVI w. przebudowany został na renesansowy pałac. Jedyną pozostałością klasztoru jest kościół gotycki Panny Marii, przebudowany na kaplicę zamkową. Drugi, ale bardziej znany klasztor cysterek Porta Coeli w Předklášteří u Tišnova założyła w 1233 r. królowa Konstancja, wdowa po Przemysławie Otakarze I i matka Wacława I. W przeciągu wieków klasztor został raz obrabowany, trzy razy skasowany, ale zawsze był odnawiany i przywracany w ręce zakonu. Dominantą kompleksu klasztornego jest gotycko-romański kościół Wniebowzięcia NMP z unikalnym gotyckim portalem w francuskim stylu katedralnym. Symbolizuje winnicę Pańską z Apostołami. W tympanonie oprócz Chrystusa są przedstawieni królowa Konstancja Węgierska i król Wacław I. Poetycka nazwa klasztoru Porta Coeli, Brama Niebios, symbolizowała

życzenie, aby klasztor wiązał wiernych z niebiosami już za ich życia i ułatwiał im do nich dostęp po śmierci. Dziś Brama Niebios otwiera się przed wszystkimi – w obiekcie mieści się Muzeum regionu Podhorácko, ﬁlia Muzeum Okolic Brna, zwiedzający mają dostęp do głównych, najcenniejszych pod kątem artystycznym części klasztoru, łącznie z kościołem, klasztornym dziedzińcem i salą kapituły. Naszą wędrówkę po najstarszych wiejskich klasztorach zakończymy w znanym sanktuarium pielgrzymkowym we Vranovie, gdzie działa zakon Braci Mniejszych św. Franciszka z Pauli – paulani (minimici). Pod nawą wczesnobarokowego kościoła Narodzenia Marii Panny znajduje się krypta rodu Lichtensteinów, założycieli klasztoru, nad którą wznosi się empirowy grobowiec. W kościele znajduje się drewniana późnogotycka rzeźba Madonny i słynna rzeźbiona Vranovska szopka, z działającym napędem mechanicznym i katarynką wygrywającą kolędy.

T Ruiny klasztoru Rosa Coeli w miejscowości Dolní Kounice

Mt 22,14

T Klasztor benedyktynów Rajhrad

Klasztor Rosa Coeli Dolní Kounice Dolní Kounice http://www.dolnikounice.cz/ klaster.html Kościół Marii Panny i klasztor cysterek Oslavany Tel.: +420 546 431 355 Kościół św. Piotra i Pawła i klasztor benedyktynów Klášter 1, Rajhrad Tel.: +420 547 230 027 http://www.rajhrad.cz/benediktini Kościół NMP i klasztor paulanów Kostelní náměstí 7, Vranov Tel.: +420 541 239 023 e-mail: dc-vranov@katolik.cz http://www.dc-vranov.katolik.cz

S Dwie ciekawostki z Vranova: kuranty na wieży północnej i intrygujące słowa na murze klasztornym, które brzmią: „Dom ten w środku świata stoi a gwiazdozbiory wszystkich dróg świecą na jego próg, kto nie wierzy, niechaj to sobie zmierzy. Tu zacznij pątniku swą spokojniejszą drogę”.

Kościół Wniebowzięcia Panny Marii i klasztor cysterek Porta Coeli Podhorácké muzeum Předklášteří u Tišnova Tel.: +420 549 412 293 Fax: +420 549 213 935 e-mail: muzeum@brnenska.cz http://www.muzeumbrnenska.cz/ predklasteri.htm Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Wacława i klasztor norbertanów Znojmo-Louka Tel.: +420 736 523 600 e-mail: info@farnostlouka.cz http://www.farnostlouka.cz

Klasztory na przełomie tysiąclecia W większości są to małe zgromadzenia, mające na celu zapewnienie ciągłości zgromadzenia zakonnego, próbujące przywrócić w klasztorach życia zakonne i uratować zaniedbane budowle. Powstają również nowe klasztory. Pierwszym konwentem, zbudowanym po roku 1989, jest klasztor zakonu klarysek w Brnie – Soběšicach. Niektóre zgromadzenia mają większe ambicje, na przykład paulani wrócili do Vranova u Brna w 1992 r. w celu stworzenia duchowego centrum diecezji brneńskiej. Ostatnio otworzona została pierwsza część Centrum Duchowego św. Franciszka z Pauli. Z kolei augustianie w Starym Brnie opiekują się spuścizną byłego opata Johanna Gregora Mendla (1822-1884) a dla szerszych kręgów odbiorców przygotowali wystawę na temat życia i dzieła ojca duchowego nowoczesnej genetyki.

Miejsca pielgrzymkowe, pielgrzymki i procesje

Haec est dies,

S Atmosféra poutí v Blatnici pod Svatým Antonínkem poskytovala vděčné náměty milovníkům slováckého folkloru; malíře Jožu Úprku inspirovala k řadě obrazů včetně zde uvedené Poutě u sv. Antonínka (1898)

Dawne pielgrzymki do Hnanic Przyciągają naszą uwagę legendy i tajemniczy świat cudów? Jeżeli tak, to w naszych wędrówkach nie należy pominąć Hnanic, winiarskiej wioski na południe od Znojma. Do tutejszego leczniczego źródełka w kaplicy św. Wolfganga przybywali od XIII w. pielgrzymi z całej Europy. Ponadto w pobliskim lesie mieszkał pustelnik Daníž, znany ze swoich leczniczych umiejętności. Ponieważ tutejsze pielgrzymki były naprawdę liczne, kaplica szybko przestała wystarczać potrzebom pątników. Dzisiejszy kościół ze źródełkiem w kaplicy jest częściowo gotycki a częściowo barokowy. Oprócz cudownej wody można też spróbować tutejszych wyśmienitych białych win. Kościół św. Wolfganga Hnanice Tel.: +420 736 523 600 http://www.farnostlouka.cz

Pielgrzymki i procesje, nieodłączna część życia naszych przodków, mają swoje korzenie w odwiecznych tradycjach wędrowania. Często są związane z drogami lub tradycyjnymi szlakami, którym towarzyszą krzyże przydrożne, kapliczki i pomniki, lub w szerszym zaś znaczeniu z drogami wspólnego przeżywania wiary. Pielgrzymka, często związana z wyrzeczeniem i samozaparciem, była postrzegana jako wyraz głębokiej pobożności. Pod patronatem księży odbywały się pielgrzymki pokutne i błagalne, w których angażowały się setki osób z jednej paraﬁi lub miejscowości. Pielgrzymka była fascynującym zjawiskiem parateatralnym – porywający głos dzwonów rozbrzmiewający ponad krainą, lśniący w promieniach słońca kościół pielgrzymkowy, dym kadzideł a blask świec, wyszywane złotem ornaty, a nad tym wszystkim anielski głos kościelnych chórów. Kto by się nie oparł takiej uczcie

dla zmysłów, wytwarzającej iluzję prawdziwego przedsionka niebios? Aczkolwiek z dzisiejszego punktu widzenia pielgrzymka w wielu przypadkach nie obejdzie się bez doczesnego blichtru, wspólne spotykanie się, wspólne przeżywanie, wędrowanie i poszukiwanie wspólnych wartości są ponadczasowe. Sens i znaczenie zostają w ten sposób zachowane. Przyjmijmy więc zaproszenie do którejś z południowomorawskich wiosek na pielgrzymkę, albo maryjną, albo organizowaną w dniach święta jednego z miejscowych świętych. Bez względu na to, którą wybierzemy – na pewno nie będziemy żałowali. Znanym miejscem pielgrzymkowym jest fascynujące sanktuarium pielgrzymkowe położone pośród dziewiczej przyrody w Hlubokých Mašůvkách koło Znojma z kopią jaskini w Lourdes, Świętą Studnią, Bożym Grobem i Kalwarią. Miejscowy kościół Nawiedzenia Marii Panny kazał wznieść obrońca Brna przed Szwedami z 1645 r., Louis Raduit de Souches, który jednocześnie darował kościołowi kopię dębowej ﬁgurki Madonny de Foi, czczonej nie tylko w całej

Europie, ale i za oceanem. Daleko stąd, pod pierwszymi wzniesieniami Białych Karpat leży malownicza miejscowość Blatnice pod Svatým Antonínkiem. Z daleka widoczną kaplicę pielgrzymkową św. Antoniego z Padwy na Blatnickim Wzgórzu wzniesiono pod koniec XVII w. na polecenie księcia Hartmana z Lichtensteinu, jako podziękowanie za uzdrowienie syna. W tutejszych pielgrzymkach biorą udział tysiące pątników ze wszystkich zakątków Czech, Moraw

i sąsiedniej Słowacji. Pod południowym zboczami Ždánickiego Lasu położone są Žarošice, słynne sanktuarium pielgrzymkowe, którego początki sięgają według legend aż do IV wieku, kiedy to została tu ochrzczona, po czym założyła świątynię, markomańska królowa Fritigil. Przedmiotem kultu w sanktuarium jest gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus, obecnie znajdująca się w paraﬁalnym kościele św. Anny. W samym sercu Morawskiego Krasu znajduje się wieś Sloup z późnobarokowym kościołem pielgrzymkowym Matki Bożej Bolesnej, którego projekt opracował słynny włoski architekt M. A. Canevalle. W skład kościoła wchodzi kaplica św. Krzyża z rzeźbą Piety, której są przypisywane cudowne uzdrowienia. Dalsze ważne miejsce pielgrzymkowe z cudowną ﬁgurką Matki Boskiej można znaleźć w dzielnicy BrnoTurany, w kościele Zwiastowania Marii Panny. Madonna, znana jest jako Cyrylska, ponieważ według legendy pochodzi z czasu, gdy na Morawach działali Cyryl i Metody. Kiedy państwo wielkomorawskie zostało rozbite, ludzie ukryli posążek

T Kościół Matki Bożej Bolesnej w Sloupie

quam fecit Dominus w lesie. Mniej więcej około roku 1050 miejscowy wieśniak znalazł ją w gąszczach, tam gdzie dziś stoi w rogu sanktuarium pielgrzymkowego sześciokątna kaplica św. Anny. Opis pozostałych dwóch głównych miejsc pielgrzymkowych Moraw Południowych znajduje się w innym miejscu; informacje o Vranovie są na stronach 10-

11, o Křtinach na stronach 14-15. Oczywiście istnieje jeszcze cały szereg innych miejsc pielgrzymkowych, które również są godne uwagi, na przykład centrum pielgrzymkowe z kościołem Nawiedzenia Marii Panny w Lechovicach, cenna barokowa kaplica pielgrzymkowa św. Antoniego z Padwy i św. Floriana

Terminy pielgrzymek do najważniejszych miejsc pielgrzymkowych na Morawach Południowych Blatnice pod Sv. Antonínkem Główna pielgrzymka – W niedzielę po uroczystości św. Antoniego z Padwy (13.6.), za 14 dni druga pielgrzymka główna mniejsze pielgrzymki – w ostatnią niedzielę sierpnia pielgrzymka dziękczynna, w ostatnią sobotę w październiku pielgrzymka na Święto Zmarłych Hnanice Pielgrzymka na św. Wolfganga (31.10.) Hluboké Mašůvky wielka pielgrzymka – na święto Nawiedzenia Marii Panny (2.7.), w pierwszą niedzielę lipca comiesięczne pielgrzymki – w każdą sobotę

Ps 118,24

nad miejscowością Dolní Kounice lub kaplica św. Jakuba w Ivančicach, której wezwanie było według legendy reminiscencją pielgrzymki miejscowych pątników do Santiago de Compostella, gdzie znajduje się grób tegoż świętego. Interesująca kaplica pielgrzymkowa pod wezwaniem św. Floriana znajduje się nad miasteczkiem Morawski

S Morawský Krumlov

S Žarošice

Kaplica św. Antoniego z Padwy Blatnice pod Sv. Antonínkem Tel.: +420 518 331 424, +420 732 659 439 e-mail: farnostblatnice@seznam.cz http://www.sweb.cz/farnostblatnice

Kaplica św. Sebastiana Svatý kopeček, Mikulov

Kościół Zwiastowania Marii Panny Hanácká ul., Brno-Tuřany Tel.: +420 605 979 036 e-mail: augustiniani.kanovnici@ seznam.cz http://farnost.turany.sweb.cz

Křtiny główna pielgrzymka – na święto Zesłania Ducha Świętego (święto ruchome maj-czerwiec) mniejsze pielgrzymki – od maja do listopada, przy okazji obchodów świąt Marii Panny, Pośredniczki Wszelkich Łask (31.5.), św. Floriana (3.5.), św. Piotra i Pawła (29.6.), św. Anny (26.7.), Wniebowzięcia Marii Panny (15.6.), św. Huberta (3.11.) i innych

Kościół Nawiedzenia Marii Panny Hluboké Mašůvky Tel.: +420 515 255 227

Sloup główne pielgrzymki – piątek przed Niedzielę Palmową (święto ruchome) oraz na święto Matki Bożej Bolesnej (15.9.) w trzecią niedzielę września

Kościół Matki Bożej Bolesnej Sloup Tel.: +420 516 435 374 http://www.farnostsloup.cz

Vranov główna pielgrzymka – do Najświętszej Marii Panny Vranovskiej zawsze w pierwszą niedzielę września okres pielgrzymkowy – od ostatniej niedzieli sierpnia do pierwszej niedzieli października Žarošice główna pielgrzymka – do Panny Marii Žarošickiej (do Starej Matki Bożej) w drugą sobotę we wrześniu pielgrzymki miesięczne – od maja do października – 13 dzień miesiąca

Krumlov; w miejscowych pielgrzymkach regularnie udział biorą strażacy z okolicy, którzy w ten sposób oddają hołd swojemu patronowi. Należy jeszcze przypomnieć kaplicę maryjną z posągiem Matki Boskiej Bolesnej na Lutrštéku i kościół św. Gotharda w Modřicach, będący miejscem pielgrzymek wszystkich ogrodników z Brna i okolic.

Kościół Imienia Marii Panny Křtiny Tel.: +420 516 439 189 http://krtiny.katolik.cz

Kościół Narodzenia Marii Panny Kostelní náměstí 7, Vranov Tel.: +420 541 239 023 e-mail: dc-vranov@katolik.cz http://www.dc-vranov.katolik.cz Kościół św. Anny Žarošice Tel.: +420 518 631 616

KKaplica św. Antoniego z Padwy i św. Floriana Dolní Kounice Tel.: +420 546 210 210 http://farnostkounice.webnode.cz Kaplica św. Jakuba Nové Hory, Ivančice Tel.: +420 546 451 591 Kościół Nawiedzenia Marii Panny Lechovice Tel.: +420 515 271 211

S Hluboké Mašůvky Kaplica Matki Boskiej Bolesnej Němčany – Lutršték Tel.: +420 544 224 587 e-mail: rkf.slavkov@biskupstvi.cz http://www.farnostslavkov.cz Kościół św. Gotharda nám. Míru, Modřice Tel.: +420 542 210 074 Fax: +420 542 210 074 Kaplica św. Floriana Moravský Krumlov Tel.: +420 515 322 713

Jan Blažej Santini-Aichel Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum

Magia pięciu gwiazd Kościół cmentarny i pielgrzymkowy św. Jana Nepomucena na wzgórzu Zelená Hora w miejscowości Žďár nad Sázavou, wpisany od 1995 r. na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO, jest nie tylko perłą barokowego gotyku, ale również doskonałym przykładem mistrzostwa Santiniego i zafascynowania symboliką liczb. Ponieważ, jak głosi legenda, po wrzuceniu ciała Jana Nepomucena do Wełtawy pokazało się na powierzchni wody pięć gwiazd, Santini wykorzystał tę symbolikę i wybudował kościół pod znakiem cyfry pięć – wzniósł go na planie pięciokątnej gwiazdy, kościół ma pięć wejść, pięć trójkątnych i pięć owalnych kaplic oraz pięć ołtarzy. Nawet ołtarz główny zdobi pięć gwiazd i pięciu aniołów. Kościół otacza cmentarz, wokół którego ciągnie się arkadowy krużganek w kształcie dziesięciokątnej gwiazdy.

Duchowy i kulturalny rozkwit na przełomie XVII i XVIII wieku w okresie baroku można porównywać z okresem szczytowego gotyku. Swoją rolę odegrała głęboka religijność wszystkich warstw społecznych oraz fakt, że w roli mecenasów i fundatorów nadzwyczajnych dzieł sztuki pojawiają się oprócz szlachty także wykształceni dostojnicy kościelni, nierzadko opaci starodawnych zgromadzeń zakonnych - benedyktynów, cystersów i norbertanów. W okresie nadzwyczajnej koniunktury gospodarczej, kiedy to jak po machnięciu czarodziejską różdżką zostały zapomniane husyckie walki i koszmary wojny trzydziestoletniej, zaczynają być budowane i przebudowywane zamki, pałace oraz rozległe kompleksy klasztorne. Świątynie są wyposażane w posągi, freski, obrazy i dzieła sztuki o niezmiernej wartości, na cześć i chwałę świętych zakonu i danej ziemi. Swoją rolę odgrywa także patriotyzm, pamięć o największej świetności rządów cesarza Karola IV i gotyku jako wskrzeszeniu dawnej sławy. To wszystko stało się przyczyną zrodzenia zjawiska barokowego gotyku,

T Kościół św. Jana Nepomucena w Zelené Hoře

S Kościół Imienia Marii Panny, Křtiny

nietypowego stylu, który stosował w barokowych budowlach elementy zapożyczone z gotyku, wyprzedzając o ponad sto lat falę romantycznego zainteresowania architekturą średniowiecza. Jego ojcem duchowym był czeski architekt pochodzenia włoskiego, Jan Blažej Santini. Na Morawach Południowych artysta stworzył dzieło uznawane przez wielu specjalistów nie tylko za najpiękniejszą jego budowlę, ale także za najpiękniejszą budowlę sakralną w całej Republice Czeskiej. Tym arcydziełem architektury barokowej jest kościół

pielgrzymkowy pod wezwaniem Imienia Marii Panny z kaplicą św. Anny oraz rezydencja letnia norbertanów z Zábrdovic w Křtinach. Chociaż główny kościół, o długości pięćdziesięciu sześciu sześć metrów, szerokości trzydziestu ośmiu metrów, z kopułą wznoszącą się do wysokości trzydziestu pięciu metrów, należy do największych budowli Santiniego, cały kompleks miał być zgodnie z pierwotnym projektem znacznie większy. Architekt zaprojektował symetrycznie po lewej i prawej stronie nawy głównej świątyni krużganki i dwie wysokie kaplice. Na koniec wzniesiono

tylko świątynię na planie centralnym z jedną kaplicą, ale niedokończony kompleks i tak wygląda imponująco. Genialny projektant Santini, o którym twierdzi się, że był znawcą kabały i symboliki ciągów numerycznych, być może potraﬁł wykorzystywać energię własną danego miejsca. Dowodem tego mogą być właśnie Křtiny. Podstawowym elementem architektury Santiniego jest układ krzyża greckiego, którego pięć punktów – środek i końce ramion – tworzy środki wzajemnie się przecinających form cylindrycznych. Uskrzydlające odczucia oczarowanych pielgrzymów,

laborant, qui aedificant eam

Ps 127,1

Kościół Imienia Marii Panny, Křtiny Tel.: +420 516 439 189 http://krtiny.katolik.cz Kościół św. Jana Nepomucena Zelená Hora, Žďár nad Sázavou Tel.: +420 566 622 855 e-mail: zel.hora@telc.npu.cz http://www.zelena-hora.eu

Kościół św. Piotra i Pawła i klasztor benedyktynów Klášter 1, Rajhrad Tel.: +420 547 230 027 http://www.rajhrad.cz/benediktini

S Detal fasady kościoła św. Piotra i Pawła w Rajhradzie

Jan-Blažej Santini-Aichel (1677–1723) Słynny architekt i ojciec duchowy barokowego gotyku, urodził się w Pradze w praskiej rodzinie kamieniarzy i murarzy, pochodzących z włoskiego miasta Roveretto, po niemiecku Aichel. Santini, według źródeł pisanych chromy, w życiu osobistym był bardzo nieszczęśliwy, ale za to jego kariera zawodowa była błyskotliwa. Z jego warsztatu wyszły oprócz wspomnianych obiektów takie arcydzieła, jak kościoły klasztorne w Kladrubach, Želivie i Sedlcu koło Kutnej Hory, pałac Karlova Koruna, cały szereg miejskich i wiejskich kościołów postawionych na symbolicznych planach, zabudowania gospodarcze, nawet zajazd na planie litery W, znajdujący się w miejscowości Ostrov nad Oslavou.

wchodzących do nawy głównej z wglądami do kaplic bocznych, są nie do opisania. Křtiny są jednym z najbardziej znanych i najstarszych miejsc pielgrzymkowych na Morawach. Jeżeli chodzi o nazwę klasztoru to jedni badacze wywodzą ją z legendy, zgodnie z którą w tych miejscach byli po przybyciu chrześcijaństwa chrzczeni poganie, inni zaś wiążą tradycję pielgrzymkową z kamienną gotycką Madonną, znajdującą się na ołtarzu głównym. Drugą budowlą Santiniego na Morawach Południowych jest kompleks klasztor benedyktynów w Rajhradzie wraz z opackim kościołem

św. Piotra i Pawła. Podobnie jak w przypadku co najmniej połowy dzieł Santiniego, również w przypadku kościoła w Rajhradzie chodziło o przebudowę starszej świątyni. Architekt musiał więc wykorzystać i zaadaptować istniejące rozwiązanie architektoniczne pierwotnej budowli. Santini zresztą budowę tylko rozpoczął, po jego przedwczesnej śmierci zakończył ją wiedeński architekt Ch. A. Oedtel, któremu się czasami zarzuca, że zmienił a tym samym właściwie zdeformował rozwiązanie architektoniczne zaprojektowane przez J. B. Santiniego. Pomimo tego, jednonawowa świątynia

S Wnętrze kościoła w Křtinach

ze sklepieniem kolebkowym i pięcioma kopułami ma w sobie, przede wszystkim we wnętrzach wszystkie typowe elementy stylu Santiniego. Wpływ sławnego twórcy przejawia się też w kilku obiektach w okolicy – w kościele paraﬁalnym św. Krzyża w Rajhradzie i św. Jana Chrzciciela w Telnicy, w spichlerzu w Rajhradicach lub też w kościele i dworze w Ostrovačicach.

Magia starych księgozbiorów Caelum et terra transibunt, verba T

Obraz Szkoła Braterska w Ivančicach – Kolebka Biblii Kralickiej o wymiarach 8,10 x 6,10 m namalował światowej sławy malarz Alfons Mucha, pochodzący z Ivančic. Obraz jest częścią Epopei Słowiańskiej, serii dwudziestu monumentalnych płócien wystawionych na zamku w Morawskim Krumlovie.

Miasto ekumenicznej tolerancji W niespokojnych czasach średniowiecza było to prawdziwą zagadką. Jak to jest możliwe, że Brno nigdy nie doświadczyło ostrych starć etnicznych, tragicznych żydowskich pogromów lub płonących stosów? W XX wieku tolerancyjne geny miasta umożliwiły powstanie cmentarza poległych żołnierzy niemieckich z okresu II wojny światowej, stopniowe budowanie unikalnego na skalę europejską Muzeum Kultury Romów, powstanie pierwszego meczetu w Republice Czeskiej oraz współżycie całego szeregu wyznań, łącznie z kościołem prawosławnym, Czechosłowackim Kościołem Husyckim, Ewangelickim Kościołem Czeskobraterskim i wielu innych. Na Nowy Rok tradycyjnie spotykają się po południu przedstawicie wszystkich Kościołów chrześcijańskich działających na terytorium Brna na ekumenicznym zgromadzeniu wiernych w katedrze św. Piotra i Pawła, aby ponownie potwierdzić obowiązywanie godnej szacunku brneńskiej tolerancji, wzajemnego poważania i zrozumienia.

Za każdym razem, kiedy zabłądzimy pomiędzy ogromne regały z polerowanego drewna i rozejrzymy się po rozległych bibliotekach klasztornych, oczaruje nas piękno starych ksiąg w ciężkich skórzanych oprawach z pięknymi, jaskrawo koloryzowanymi inicjałami i złoconymi grzbietami. Niezależnie od tego, czy będzie to chrześcijaństwo, judaizm czy też islam, za każdym razem mamy do czynienia z religią księgi, chociaż za każdym razem nazywa się ona inaczej - Biblia, Tora, Koran. Często ujrzały one światło dzienne na długo przed wynalezieniem druku, a wiele z nich powstało na Morawach Południowych, w regionie, w którym już w IX wieku prastarą tradycję wydawania książek założyli słynni misjonarze Cyryl i Metody. Dlatego też przypomnijmy dwukrotną polską i czeską królową Elżbietę Ryksę, która miała znaczący wpływ

na rozwój architektury gotyckiej oraz tradycji piśmiennictwa. Właśnie ona założyła w Starym Brnie klasztor cysterek ze szpitalem i przepiękny kościół Wniebowzięcia NMP, będący do dziś chlubą gotyku na Morawach, choć dzięki zastosowaniu surowej, czerwonej cegły ma bliżej do budowli wznoszonych w Polsce lub północnych Niemczech. Tej świątyni papież Jan Paweł II przyznał w roku 1987 honorowy tytuł Basilica Minor, bazyliki mniejszej, jedyny w diecezji brneńskiej i jeden z nielicznych w Republice Czeskiej. Pod egidą królowej Ryksy, kobiety niezmiernie energicznej, zrodziło się osiem pięknych iluminowanych kodeksów, ksiąg liturgicznych, z których najcenniejszą i najpiękniejszą jest Brewiarz Królowa Ryksy, zwany też rękopisem z Rajhradu. Bezcenne skarby rodziły się często bezpośrednio w kościołach i klasztorach.

Dziś już zapomniany warsztat księgarski, który w latach 1595–1613 wydał dwadzieścia jeden tytułów, założył sam opat jednego z najważniejszych kompleksów klasztornych w Europie Środkowej, klasztoru norbertanów Louka koło Znojma. Z drukarnią współpracowało dwóch prawdziwych mistrzów swojego rzemiosła – grawer i graﬁk Jan Willenberger, które wsławił się w roku 1593 swoimi drzeworytami w Paprockiego Zwierciadle Sławnego Margrabstwa Morawskiego, oraz drukarz Bartholomaeus Albert Forman, po łacinie Albertus Auriga, który w 1601 r. otworzył własną drukarnię w Brnie. Wędrując po śladach zjawiska imieniem książka, nie powinniśmy pominąć Ivančic, malowniczego miasteczka z szeregiem renesansowych domów, ratuszem i zachowanymi fragmentami średniowiecznych murów

miejskich. Pod rynkiem widnieje średniowieczny kościół Wniebowzięcia NMP z przepięknym renesansowym hełmem. Interesujące są również zachowane fragmenty budynku zboru Braci Czeskich z pierwotną wieżą i odsłoniętymi fundamentami kościoła. W połowie XVI w. spokojne Ivančice stały się ważnym centrum Jednoty Braci Czeskich, gdzie od 1558 roku miał swoją siedzibę nadzwyczaj wykształcony biskup Jan Blahoslav. Pod jego kierownictwem spokojna miejscowość zamieniła się w ognisko krzewienia życia duchowego Braci Czeskich, a Kolegium Teologiczne w Ivančicach było najlepszą w owych czasach szkołą Jednoty. Z jego inicjatywy została założona tajna drukarnia, która rozpoczęła działalność w 1562 r. wydając piękny Ivančicki Kancjonał. Jan Blahoslav był również jednym z inicjatorów powstania monumentalnego dzieła – czeskobraterskiego tłumaczenia słynnej Biblii Kralickiej. Podczas gdy prace redakcyjne i tłumaczenia koncentrowały się w Ivančicach, drukowanie odbywało się w niedalekich Kralicach nad Oslavą. Biblia Kralicka, wydana w sześciu tomach w latach 1579–1594, wyróżnia się pod paroma względami, są nimi

vero mea non praeteribunt Mt 24,35

S Klasztor norbertanów w Louce

doskonały zespół tłumaczy, pieczołowite porównywanie tekstów w języku greckim, łacińskim, hebrajskim i aramejskim, bogate i bardzo rzetelne przypisy historyczne i ﬁlologiczne, liczne odsyłacze, uwagi, wysoka jakość druku, typograﬁa – a przede wszystkim zaś przepiękna kultywowana czeszczyzna, która na długie stulecia stała się normą językową, tworząc solidne podstawy literackiego języka czeskiego.

T Strona tytułowa Ivančickiego Kancjonału

S Wyposażenie wnętrza dawnej biblioteki klasztoru w Louce, obecnie znajduje się w klasztorze norbertanów na Strahovie w Pradze

Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Waclawa i klasztor norbertanów Znojmo-Louka Tel.: +420 736 523 600 e-mail: info@farnostlouka.cz http://www.farnostlouka.cz Muzeum Drukarni Kralickiej Moravské zemské muzeum Kralice nad Oslavou Tel.: +420 568 643 619

T Biblia Kralicka - strona tytułowa Ewangelii wg Mateusza

Muzeum Drukarni Kralickiej Twierdzę w Kralicach nad Oslavą, do której przeniesiona została w roku 1576 drukarnia z Ivančic, dał czeskobraterskiej jednocie do dyspozycji jej gorliwy zwolennik i mecenas, Jan Starszy z Žerotína, właściciel náměšťskich włości. Po wymuszonej emigracji członków jednoty twierdza opustoszała a później zanikła. Późniejsze badania archeologiczne doprowadziły do odkrycia zbioru czterech tysięcy metalowych liter i opraw książkowych, które należą do unikatów na skalę światową. Fundamenty twierdzy tworzą dziś wraz z Muzeum Drukarni Kralickiej wspólną ekspozycję. Sławną biblię przypomina także słynny pomnik przy kościele, pierwsze dzieło tego typu na świecie, poświęcone księdze i jej twórcom.

Przemiany architektury sakralnej w przeciągu wieków

Lapidem quem reprobaverunt

S Boskovice – kościół św. Jakuba Większego Kościoły obronne Chociaż dla tego typu konstrukcji w Czechach trudno znaleźć jakąś analogię, ich cel jest jasny: kościoły funkcjonowały jako twierdze obronne, która powinny chronić mieszkańców przed atakami nieprzyjaciół. W areale kościoła św. Jana Chrzciciela w Kurdějovie stoją obecnie oprócz kościoła graniasta wieża obronna, kaplica Wszystkich Świętych, kaplica cmentarna a nawet korytarze ewakuacyjne, otoczone murami obronnymi ze strzelnicami z okresu około r. 1500. Mieszkańcy Kurdějova uratowanie życia i majątku podczas tureckiej napaści na Morawy w roku 1663 zawdzięczali właśnie swojemu kościołowi. Drug kościół obronny św. Jakuba z niezwykle masywną wieżą mieszkalną znajduje się w pobliskiej Nosislavi. T Nosislav – kościół obronny św. Jakuba

Rozwój morawskiej architektury sakralnej absorbował w przeciągu tysiącletniej historii wszystkie znane style. Skromnyą i ascetycznie umiarkowany styl romański można podziwiać na przykład zwiedzając Znojmo. Tamtejsza rotunda Najświętszej Marii Panny i św. Katarzyny, Zabytek Kultury Narodowej, zbudowana prawdopodobnie około połowy XI wieku, wyróżnia się przede wszystkim bogatym wystrojem wnętrza, na który składa się kilka pasm romańskich fresków. Z tego samego okresu pochodzi rotunda św. Pantaleona w miejscowości Pustiměř, z której niestety zachowały się jedynie fragmenty. Trzecia późnoromańska rotunda Marii Panny stoi w zamkowym parku w Plavcu. Prawdziwą perłą ówczesnej architektury jest jednak kościół św. Piotra i Pawła w Řeznovicach z trzema absydami i nietypową ośmioboczną wieżą, będący dzięki swojej koncepcji jedną z najciekawszych świątyń romańskich. Cały szereg zabytków znajdą na południu Moraw zwolennicy mistycznego gotyku. Do najcenniejszych gotyckich obiektów sakralnych należy kościół św. Jakuba Większego w Boskovicach z zachowanymi gotyckimi portalami. We wnętrzach skrywają się unikalne renesansowe grobowce z bogatą dekoracją ﬁguralną, najwyższy z nich – a jednocześnie najwyższy na Morawach – mierzy pełnych siedem metrów! Nad centrum miasta Letovice majestatycznie góruje gotycki kościół św. Prokopa, w którym można podziwiać m.in. kolorowe witraże K. Svolinskiego. Wart obejrzenia jest również biały, późnogotycki kościół św. Katarzyny we wsi Katarzyna, który

jest swoistym symbolem solidne fundamentów i długowieczności tego świata. Piękno gotyku, choć często powiązanego z dalszymi stylami architektonicznymi, można docenić także w Hostěradicach, tamtejszy kościół św. Kunegundy wchodził dawniej w skład komturii zakonu krzyżackiego. Zwiedzanie średniowiecznych zabytków można zakończyć w kościele św. Kunegundy w Jevišovce, będącym nietypowym połączeniem późnego gotyku i nowoczesnej architektury funkcjonalistycznej. Wielbicieli zdobnego i rozedrganego baroku pociągają na przykład Valtice, gdzie można obejrzeć zarówno przepiękny pałac Lichtensteinów z zabytkową kaplicą zamkową, jak i imponującą barokową świątynię Wniebowzięcia NMP, lub wieś Luleč, nad którą na skraju jednego z największych wielkomorawskich grodzisk stoi barokowy kościół św. Marcina. Jednym z najpiękniejszych przykładów wczesnego baroku na Morawach jest Kościół Nawiedzenia Marii Panny w Lomnicy z neobarokowym wyposażeniem wnętrza oraz barokowymi rzeźbami. Z kościołów, reprezentujących nowoczesne style budowlane, warto wspomnieć o potężnym, klasycystycznym kościele Zmartwychwstania Pańskiego, który kazał zbudować na końcu XVIII w. w Slavkovie u Brna książę Wacław A. Kounic. Trudno nie zauważyć neogotycki kościół Nawiedzenia Marii Panny na planie ośmiościanu z końca XIX wieku w Břeclavi–Poštornej, do którego budowy zostały zastosowane ceramiczne kształtki z książęcej cegielni Lichtensteinów. Na koniec godne polecenia są trzy kościoły

z pierwszej połowy XX wieku – inspirowane historyzmem świątynie Najświętszego Serca Jezusa w Brnie–Husovicach i św. Cyryla i Metodego w Brnie–Židenicach, oraz doskonały przykład budowli w duchu ongiś nowoczesnego funkcjonalizmu, kościół św. Augustyna w Brnie.

T Znojmo, rotunda

T Řeznovice

T Katerina

T Letovice

aedificantes, hic factus est in caput anguli Ps 118,22 T Luleč Kościół św. Barbary Nám. U kostela, Adamov Tel.: +420 516 446 330 http://www.adamov.name Kościół św. Jerzego Bořitov Tel.: +420 516 437 456

T Valtice

T Břeclav – Poštorná

T Brno – Husovice

Sztuka romańska i gotycka Naścienne freski romańskie w rotundzie w Znojmie są wprawdzie cenne, ale nie są na Morawach Południowych żadnym wyjątkiem. Romańskie i gotyckie malowidła ścienne można obejrzeć na przykład we wnętrzu kościoła św. Jerzego w Bořitovie, do czołowych przykładów malarstwa średniowiecznego na Morawach należą również częściowo dochowane gotyckie malowidła naścienne w prezbiterium kościoła Podwyższenia Św. Krzyża w Drásovie lub malowidła figuralne w romańsko-gotyckim kościele św. Krzyża w Nebovidach. Unikalnym przykładem sztuki rzeźbiarskiej dawnych mistrzów jest późnogotycki ołtarz w neogotyckim kościele św. Barbary w Adamovie. Skrzydłowy ołtarz z bogatą dekoracją figuralną z początku XVI w. pochodzi z kościoła opactwa cystersów w dolnoaustriackim Zwettlu i jest dziełem rzeźbiarza Ondřeja Morgensterna z Czeskich Budziejowic.

Kościół św. Jakuba Większego Masarykovo nám., Boskovice Tel.: +420 516 452 156 e-mail: rkfarabce@mtw.cz

Kościół Wniebowzięcia Marii Panny Palackého nám., Ivančice Tel.: +420 546 451 591

Serca Pana Kościoła Najświętszego Serca Jezusanám. nám. Republiky, Brno Tel.: +420 545 576 475 e-mail: brno@ofm.cz

Romański kościół św. Piotra i Pawła Řeznovice Tel.: +420 546 451 591

Kościół św. Augustina nám. Míru, Brno Tel.: +420 543 248 134 http://www.augustinbrno.cz Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny Břeclav-Poštorná http://farnost.postorna.cz Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża Drásov Tel.: +420 549 424 180 http://farnost.info Kościół św. Kunegundy Hostěradice Tel.: +420 515 333 238

Kościół św. Kunegundy Jevišovka Tel.: +420 519 519 234 Kościół św. Katarzyny Kateřina Tel.: +420 541 239 023 e-mail: dc-vranov@katolik.cz http://www.dc-vranov.katolik.cz Kościół św. Jana Chrzciciela Kurdějov Tel.: +420 519 411 953 Kościół św. Prokopa Letovice Tel.: +420 516 474 165 e-mail: letfara@tiscali.cz http://www.farnost.katolik.cz/ letovice Kościół św. Marcin Luleč Tel.: +420 517 353 308 Kościół św. Krzyża Nebovidy Tel.: +420 542 210 074 Kościół św. Jakuba Większego Nosislav Tel.: +420 547 238 380 Rotunda Marii Panny Plaveč Tel.: +420 515 255 227

T Brno – kościół św. Augustyna

Rotunda św. Pantaleona Pustiměř Tel.: +420 517 357 283 Kościół Zmartwychwstania Pańskiego Slavkov u Brna Tel.: +420 544 221 587 e-mail: rkf.slavkov@biskupstvi.cz http://www.farnostslavkov.cz Kościół Wniebowzięcia Marii Panny nám. Svobody, Valtice

Ciekawostki i drobne zabytki sakralne

Laudate Dominum, Znojmo

S Znojmo – kościół św. Mikołaja

S Naścienne romańskie freski w rotundzie w Znojmie

S Krypta klasztoru norbertanów w Louce

Jedno z najstarszych miast Moraw, leży w urodzajnym regionie słynącym z wina i moreli na zboczach nad rzeką Dyją. Odwiedzających oczaruje przede wszystkim historyczne centrum Znojma, pełne renesansowych domów, krętych uliczek, romantycznych punktów widokowych i stylowych zakątków. Jego dominantą jest osiemdziesięciometrowa wieża ratusza. Osoby obawiające się wysokości mogą raczej wybrać zwiedzanie średniowiecznych znojemskich podziemi, którego korytarze mierzą aż 30 km, prowadząc często w czterech piętrach nad sobą. W byłym zamku szlacheckim mieści się muzeum, a w nim najcenniejszy zabytek miasta, romańska rotunda Panny Marii i św. Katarzyny z unikalnymi freskami. Charakterystyczną sylwetkę miasta ożywia kościół św. Mikołaja, założony około roku 1100. Pierwotna świątynia spłonęła w prawdopodobnie roku 1335 podczas hucznego wesela księżniczki Anny, najmłodszej córki Jana Luksemburczyka z austriackim księciem Ottonem, gdy całe miasto

strawił pożar. Niektóre elementy architektoniczne nowej świątyni, budowanej stopniowo aż do końca XV wieku, przypominają wpływy budowniczych katedry św. Wita w Pradze. Z dalszych zabytków sakralnych należy wymienić kościół św. Michała, klasztor minorytów z pozostałościami wczesnogotyckiego kościoła Najświętszej Marii Panny, klasztor kapucynów z kościołem św. Jana Chrzciciela oraz klasztor dominikanów z kościołem Podwyższenia Św. Krzyża. Z dala od historycznego centrum miasta znajdują się dwa dalsze zabytki: monumentalny klasztor norbertanów w Louce, który można zwiedzić w ramach programu turystyki winiarskiej oraz klasztorny kompleks Kongregacji Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza na Hradiště z barokowym kościołem św. Hipolita.

Kościół św. Mikołaja Mikulášské nám., Znojmo Tel.: +420 515 224 694 Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża i klasztor dominikanów Dolní Česká 3, Znojmo Tel.: +420 515 224 184 e-mail: znsvkriz@volny.cz http://mujweb.cz/kultura/svkriz Kościół św. Hipolita i klasztor Kongregacji Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza Křížovnická ul., Znojmo-Hradiště Tel.: +420 515 236 211 Kościół św. Jana Chrzciciela i klasztor kapucynów Masarykovo nám. 13, Znojmo Tel.: +420 515 236 211 http://www.farnostznojmo.cz Kościół św. Michała Jezuitské nám.,Znojmo Tel.: +420 515 224 184, +420 515 224 694

omnes gentes Mikulov Historyczne miasto o bogatej tradycji uprawy winorośli zawdzięcza swoje niezaprzeczalne piękno nie tylko urokliwemu położeniu na zboczach u podnóża wzgórz Pálavy, ale także swoim budowniczym, przede wszystkim rodowi Dietrichsteinów, do których mikulowski majątek należał od roku 1575 do 1945. Główną dominantą miasta jest późnobarokowy zamek z ogrodami, była siedziba ołomunieckiego biskupa kardynała Franciszka Dietrichsteina. Właśnie on stworzył z Mikulova kwitnące miasto z bogatym życiem kulturalnym i politycznym.

Dziś w zamku znajdują się cenne zbiory muzealne z unikalną ekspozycją winiarską i olbrzymią baryłką wina. Drugą dominantą miasta, już z oddali witającą przyjezdnych, jest imponujący Święty Pagórek (Svatý kopeček). Na nim stoi barokowa kaplica pielgrzymkowa św. Sebastiana, graniasta dzwonnica i Boży Grób. W kierunku popularnego miejsca pielgrzymkowego prowadzi z miasta stroma droga krzyżowa, przy której stoją kwadratowe kaplice z barokowymi rzeźbami i malowidłami. Wartym uwagi obiektem jest średniowieczny kościół św. Wacława z barokowym wyposażeniem

Ps 117,1 wnętrz na południowowschodnim stoku wzgórza zamkowego i loretański kościół św. Anny na rynku, założony jako najstarsze sanktuarium loretańskie w czeskich ziemiach w roku 1623. Zachowana część kościoła została po pożarze zaadaptowana na Grobowiec Dietrichsteinów, który jest dostępny do zwiedzania. Przykładem świetności baroku ma Morawach jest także stojąca na placu monumentalna Kolumna Świętej Trójcy. Na ulicy Komenskiego stoi kolegium pijarów, szkoła i kościół św. Jana Chrzciciela, założone przez kardynała Dietrichsteina, jako najstarsza uczelnia pijarów w Europie Środkowej. Tutejsze gimnazjum, założone w roku 1631, istnieje do dnia dzisiejszego.

S Mikulov - kościół św. Anny i Grobowiec Dietrichsteinów

Kościół św. Anny z Grobowcem Dietrichsteinów Vrchlického ul., Mikulov Kościół św. Jana Chrzciciela i kolegium pijarów a piaristická kolej Komenského ul., Mikulov Kościół św. Wacława Kostelní nám., Mikulov Tel.: +420 519 510 309 S Mikulov – Święty Pagórek (Svatý kopeček) T Mogiła Pokoju

Nawet przy najlepszej woli jesteśmy w stanie przedstawić tylko część ogromnego bogactwa zabytków sakralnych. Dlatego też choćby w skrócie chcielibyśmy przypomnieć inne kościoły wiejskie i miejskie, kaplice i drogi krzyżowe, Boże Męki, krzyże, rzeźby i kamienie pokutne, które można znaleźć we wszystkich zakątkach Moraw Południowych. O wielu z nich być może historia sztuki zapomniała, ale żyją dalej w pieśniach ludowych – których Morawianie śpiewają setki a nawet tysiące tysiące! I w słonecznym kraju wina

istnieją jednak miejsca, gdzie pieśń zamiera na ustach. Na przykład na pofałdowanych pagórkach na wschód od Brna, gdzie drugiego grudnia 1805 r. odegrała się jedna z najsłynniejszych bitew napoleońskich, bitwie pod Austerlitz (dzisiejszy Slavkov). Na najwyższym punkcie Prackiego Wzgórza, w miejscu decydujących bojów, stoi od ponad stu lat Mogiła Pokoju, kamienna kaplica przypominająca kształtem starożytne słowiańskie mogiły, wznoszone w bezkresnych stepach wschodu. W podziemnym

ossarium, od czasu do czasu deponowane są znalezione szczątki poległych, znalezione na polach bitwy. Inicjatorem budowy mogiły, która stała się dominantą pola bitwy pod Austerlitz, a jednocześnie ponadczasowym przypomnieniem wszystkich wojen, był brneński ksiądz Alois Slovák, który dawnego pola bitwy nie widział jako pola militarnej chwały, ale jako cmentarz tysięcy zwykłych ludzi. Mogiła jest więc jednocześnie nietypowym pomnikiem pokoju, jednym z najstarszych w Europie Środkowej.

Mogiła Pokoju Muzeum Brněnska 664 58 Prace Tel.: +420 544 244 724 e-mail: muzeum@brnenska.cz http://www.muzeumbrnenska.cz

Współczesna architektura sakralna Cantate Domino Święte miejsca, świątynie, kościoły i sale modlitw, są odwieczne jak sama ludzkość. Miały w przeciągu wieków wiele różnych form. Czasami architektura sakralna determinowała charakter całego stylu, czasami wręcz odwrotnie, stłamszona przez system społeczny starała się po prostu jakoś przetrwać. Niemniej jednak najstarszy motyw architektoniczny stale jeszcze prowokuje twórców swoją wyjątkowością i pobudza ich do oryginalnych rozwiązań. Podstawowy układ, plan wnętrza, szereg symbolicznych elementów i wyposażenie kościołów wieków były przez stulecia utrwalone pod wpływem liturgii. Podstawowe zmiany przyniósł dopiero II Sobór Watykański (1962-1965), najważniejsze wydarzenie w życiu Kościoła Katolickiego w XX wieku. We wszystkich składnikach liturgii zapanowały języki narodowe, ambonę zastąpiły pulpity a mszę zaczęto odprawiać „twarzą do zgromadzonych”. Dlatego pojawiły się nowe ołtarze – eucharystyczne stoły, które dziś można oglądać w większości kościołów. Architektura sakralna zareagowała na tę zmianę z dynamiką, która przekroczyła wszelkie oczekiwania. Powstało wiele budowli na wysokim poziomie, zarówno z punktu widzenia rozwiązania architektonicznego i urbanistycznej integracji z otoczeniem, jak i wystroju wnętrza oraz rozwiązań konstrukcyjnych. Ze względu na wzrost liczby wiernych w różnych wspólnotach wyznaniowych, zdecydowana większość nowo wzniesionych kościołów i kaplic w Republice Czeskiej powstała właśnie na Morawach. Wyjątkowy pod względem czasu powstanie jest kościół św. Józefa w Senetářovie. Podczas

S Břeclav – kościół św. Wacława T Hustopeče – kościół św. św. Wacława i Aneżki Czeskiej

gdy większość świątyń powstała po 1990 r., kościół w Senetářovie był wykorzystywany już od 1971 r., w czasach tzw. normalizacji. Projekt zaczął tworzyć znany brneński architekt Ludvík Kolek, między innymi także autor kościołów w Breclavi i Hustopečach, który inspirował się sakralnymi dziełami francuskiego architekta Le Corbusiera. Godnym następcą pierwotnego barokowego kościoła, zniszczonego podczas nalotu w 1944 roku, jest nowoczesny kościół św. Wacława w Břeclavi, w którego podziemiach zostały udostępnione odkryte fundamenty pierwotnej świątyni romańskiej. W czasie wojny został również uszkodzony gotycki kościół w Hustopečach, pierwotna świątynia została rozebrana w roku 1961 po runięciu wieży, po czym w roku 1994 r. brneński biskup poświęcił nowy kościół św. Wacława i św. Aneżki Czeskiej. Interesująca, dwupoziomowa budowla zbudowana została na planie spirali, obrazującej zmartwychwstanie Chrystusa. We wnętrzach zostały

umieszczone kopie uratowanych elementów architektonicznych starego kościoła, szczyt wieży zdobi stylizowana korona św. Wacława. W dzielnicy Brna, w Žabovřeskach stoi kościół Panny Marii Pomocnicy Chrześcijan, którego subtelna biała wieża z widocznymi dzwonami stała się po poświęceniu w 1995 roku dominantą całej dzielnicy. Siedzibę ma tu także Salezjański Ośrodek Młodzieży, działający jako centrum spędzania wolnego czasu. Ciekawa pod względem architektonicznym i lokalizacji jest też kaplica Znalezienia Św. Krzyża w Chudčicach. Niedaleko od niej znajdują się Trzy Krzyże, mistyczne miejsce kultu znane być może już w okresie paleolitu. Z pozostałych współczesnych obiektów sakralnych na uwagę zasługują kościół Matki Boskiej Różańcowej w Louce koło Blatnicy, kaplica św. Floriana i Panny Marii w Příbrami, kaplica św. Antoniego z Padwy w Rozseči nad Kunštátem oraz kościół św. Jana Nepomucena w Žádovicach u Hodonina.

T Dzięki wyjątkowemu poziomowi artystycznemu wciąż jest przedmiotem podziwu i zachwytów dekoracja prezbiterium kościoła św. Piotra i Pawła w Jedovnicy, którą wykonali wspólnie w latach sześćdziesiątych XX w. rzeźbiarz Jan Koblasa i malarz Mikuláš Medek.

canticum novum

Ps 96,1

S Šošůvka – kaplica św. św. Wacława i Aneżki Czeskiej

S Senetářov – kościół św. Józefa S Příbram – kaplica św. Floriana i Matki Boskiej Kościół Panny Marii Pomocnicy Chrześcijan i Oratorium Salezjańskie Foersterova ul., Brno Tel.: +420 541 213 110 e-mail: brnozab@volny.cz Kościół św. Wacława Masarykovo nám, Břeclav Tel.: +420 519 371 413 Kościół św. św. Wacława i Aneżki Czeskiej Masarykovo nám., Hustopeče Tel.: +420 519 412 027 e-mail: fu.hustopece@tiscali.cz http://farnost-hustopece.webz.cz Kaplica Znalezienia Krzyża Św. Chudčice Tel.: +420 549 420 206 e-mail: farnost.vev.bityska@ seznam.cz Kościół św. św. Piotra i Pawła Jedovnice Tel.: +420 516 442 221

Kościół Matki Boskiej Różańcowej Louka Kościół św. Floriana i Marii Panny Příbram Tel.: +420 546 450 301 Kaplica św. Antoniego z Padwy Rozseč nad Kunštátem Kościół św. Józefa Senetářov Tel.: +420 516 442 221 KKaplica św. Wacława i Aneżki Czeskiej Šošůvka Tel.: +420 516 435 374 Kościół św. Jana Nepomucena Žádovice Tel.: +420 518 612 201

Aktualne problemy kościołów chrześcijańskich Podobnie jak we współczesnych kościołach stale żyją tradycje budowniczych katedr, żyją także własnym życiem również wspólnoty wyznaniowe. Świątynie nadal są miejscami, gdzie wierni gromadzą się w celu odbywania wspólnych spotkań, a aktywne życie Kościoła znajduje swój wyraz także w sferach niezbyt na pierwszy rzut oka związanych z zabytkami sakralnymi. Przykładem może być działalność Kościoła Katolickiego. Właściwa działalność duszpasterska przebiega nie tylko w świątyniach, ale także w szpitalach. Dużą uwagę poświęca się rodzinie, którą zajmuje się szczególnie Centrum ds. Rodziny i Opieki Społecznej, organizujące wakacje dla rodzin z dziećmi, kluby matek, seminaria na temat wychowywania dzieci i problemów małżeńskich, weekendy dla ojców z dziećmi, weekendy dla matek, programy dla samotnych matek z dziećmi, kluby seniorów, programy dla bezdzietnych par lub Dzień dla Rodziny. Nie zapomina się o młodzieży i studentach. Kościoły zakładają szkoły podstawowe i średnie i organizują wykorzystanie wolnego czasu dzieci. Zajęcia sportowe i imprezy towarzyskie są przygotowywane w ramach ośrodków młodzieżowych (oratoria), prowadzonych przez zgromadzenie św. Franciszka Salezego (Salezjanie Dona Bosca) w Brnie-Žabovřeskach i Brnie-Líšeni. Tradycyjną sferą, której Kościół poświęca maksymalną uwagę, jest działalność charytatywna, prowadzona przede wszystkim przez Caritas Diecezjalną w Brnie. Jej działalność ma szeroki zakres, spoczywa w udzielaniu pomocy chorym, niepełnosprawnym, świadczeniu opieki dziennej, pomocy dla matek w trudnej sytuacji, ludziom bezdomnym lub imigrantom i uchodźcom. Caritas zajmuje się również dostarczaniem pomocy humanitarnej na świecie. I jeszcze ciekawostka: w Brnie działa jedyna czeska chrześcijańska rozgłośnia radiowa – Radio Proglas.

Szalom!

‫ברובים הכאים‬

Chociaż Żydzi żyją na ziemiach czeskich już ponad tysiąc lat, a zabytki kultury żydowskiej stały się integralną częścią kultury Republiki Czeskiej, ich poznawanie nadal skrywa w sobie frapującą tajemniczość, z małym dodatkiem ciekawości i niewiedzy. Nic dziwnego – zabytki przypominające najważniejszą grupę mniejszościową była przez całe dziesięciolecia celowo niszczone, dlatego też świat żydowskich tradycji i obyczajów jest dla laików wciąż pełen niespodzianek i interesujących

spostrzeżeń. Oprócz tego każde getto, synagoga, cmentarz i dom się niosą w sobie tragiczne przesłanie, wciąż żywe, nawet sześćdziesiąt lat po zagładzie. Pierwsze wzmianki o żydowskich kupcach na morawskich targowiskach można znaleźć w tzw. Taryﬁe z Raffelstetten z lat 903–906. Najstarsza lokalnie potwierdzona wzmianka o żydowskim osiedleniu pochodzi z roku 1067, kiedy to według Kroniki Czeskiej Kosmy pewien Żyd o imieniu Podiva założył zamek Podivín. Ponieważ Morawy były przez

całe stulecia terytorium o swoistej niezależności z własnym aparatem administracyjnym oraz z naturalnymi powiązaniami z pozostałymi ziemiami Korony Czeskiej, więc i żydowskie gminy rozwijały się w tych samych warunkach i łączył je podobny los. Duchowym przedstawicielem Żydów na Morawach był obieralny rabin morawski, którego siedziba mieściła się początkowo w Ivančicach, od XVI w. do 1851 roku w Mikulovie, potem w Boskovicach a na koniec w Brnie. Podobnie jak w innych

ziemiach, również Żydzi na Morawach byli przez wiele stuleci znacznie ograniczani w swoich prawach. Płacili wyższe podatki, na odzieży musieli nosić specjalne oznakowanie, mogli uprawiać tylko określone zawody, musieli żyć w zamkniętych osiedlach - gettach, odpowiednio oddalonych od kościołów, placów i miejsc, gdzie przebiegały chrześcijańskie obrzędy religijne. Z powodu tych, po części naturalnych a częściowo wymuszonych różnic rodziła się wobec Żydów nienawiść innych mieszkańców, która od czasu do czasu owocowała przemocą, pogromami i wydalaniem z miasta lub kraju. Finałem tych tragicznych losów było hitlerowskie „ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej” i transporty do obozów koncentracyjnych. Koszmar Holokaustu przeżyło około 10% pierwotnej ludności żydowskiej. Dzisiejsza żydowska gmina wyznaniowa w Brnie, działająca na terenie Moraw Południowych, skupia prawie trzystu członków, głównie osób starszych. Oprócz zaspokajania potrzeb religijnych wierzących jej głównym celem są działania na rzecz zachowania tradycji żydowskich i opieka nad dziedzictwem przodków. Charakter żydowskiego osadnictwa w południowych Morawach jest jednak wyjątkowy. Po tym, kiedy król Władysław Pogrobowiec wydalił w roku 1454 Żydów z królewskich miast Brna, Znojma, Ołomuńca i Uničova, osiedlili się oni w wielu mniejszych miastach i miasteczkach na Morawach Południowych. Do dnia dzisiejszego można zwiedzić pięćdziesiąt żydowskich dzielnic, czterdzieści pięć synagog i siedemdziesiąt pięć cmentarzy żydowskich. Spróbujmy zapoznać się z tymi najbardziej interesującymi.

S Hugo Haas (u góry po prawej) z ojcem i bratem Pavlem

Sławni przedstawiciele Żydów na Morawach Obywatele narodowości żydowskiej zasłużyli się nie tylko na polu gospodarczego, społecznego i kulturowego awansu naszego kraju, ale wielu z nich zasłynęło za granicą. Z Moraw pochodzą, na przykład, przodkowie byłego kanclerza Austrii Bruno Kreiskiego i włoskiego pisarza Alberto Moravii. Warto przypomnieć rodzinę przemysłowców Löw-Beer ze Svitávky, doskonałego kompozytora muzyki filmowej Ericha Wolfganga Korngolda, duchowego ojca psychoanalizy Zygmunta Freuda, ziomka z północnomorawskiego Příboru, lub też kompozytora Gustawa Mahlera, który urodził się w Kališti u Jihlavy. Wsławili się pochodzący z Brna Hugo Haas (19011968), popularny czeski aktor, scenarzysta, reżyser i producent z lat trzydziestych XX wieku, i jego brat, Pavel Haas kompozytor, który zginął w 1944 r w Auschwitz.

Boskovice – życie za bramą

‫הזהּ דומה לפּרוזדור‬

S Synagoga na ulicy Traplová

Mały słowniczek Jesziwa – wyższa szkoła talmudyczna, przygotowująca studentów do objęcia stanowiska rabina. Mykwa – łaźnia rytualna z bieżącą czystą wodą Rabin - duchowy, religijny i sądowy przywódca gminy żydowskiej Synagoga – świątynia, duchowe centrum każdej gminy żydowskiej, gdzie odbywały się wspólne modlitwy Shoah – po hebrajsku Holocaust, określenie systematycznego wymordowania przez hitlerowców sześciu milionów Żydów w czasie II wojny światowej Talmud – zbiór komentarzy do Tory, obejmujących całą żydowską tradycję ustną Tory – Pięcioksiąg spisany przez Mojżesza, w formie zwoju pergaminu, z którego podczas nabożeństwa odczytywany jest odpowiedni fragment Mezuza – pojemnik zawierający zamknięty w rurkę zwitek pergaminu z dwoma fragmentami Pisma, umieszczony po prawej stronie drzwi do żydowskich domów

Stara dzielnica żydowska z synagogą, łaźnią rytualną i cmentarzem w Boskovicach należy do najbardziej kompletnych i najlepiej zachowanych zabytków kultury żydowskiej, nie tylko na Morawach Południowych, ale w całej Republice Czeskiej. Oprócz tego ze wszystkich gmin żydowskich na Morawach tylko gminy żydowskie w Boskovicach i Holešovie były uważane za odrębny kataster, małe „miasto w mieście”. Byłe getto znajduje się pod ochroną konserwatorską jako wyjątkowy zespół urbanistyczny. Pierwsze wzmianki o Żydach w Boskovicach są datowane na pierwszą połowę XIV w., choć zamknięte miasto żydowskie powstało dopiero po roku 1727. Od pozostałej części miasta oddzielały je początkowo dwie, później trzy bramy i kilka łańcuchów. Na ścianie w rogu ogrodu paraﬁalnego na ulicy Traplová można do dziś oglądać żelazny pręt, do którego przymocowywany był drut (ejruw), symbolicznie oddzielający getto od pozostałych części miasta. Oddzielenie żydowskiego getta od dzielnic chrześcijańskiej części miasta musiało być przeprowadzone zawsze

S Wnętrze synagogi T Symbol oddzielenia – pręt do zawieszania łańcucha

w nocy, w sobotę, aby nie zakłócać żydowskiego święta, oraz w niedzielę, aby z kolei mieszkańcy getta nie zakłócali chrześcijańskiego święta, a także podczas świąt religijnych obu wyznań. Architektonicznie ograniczony obszar żydowskiego getta prowadził do wielu tragedii: dzielnica kilka razy spłonęła, na początku XVIII wieku jej mieszkańców zdziesiątkowała epidemia dżumy. Pomimo tego w połowie XIX wieku w około stu pięćdziesięciu domach mieszkało ponad dwa tysiące Żydów, czyli jedna trzecia populacji Boskovic. Podobnie

jak inni Żydzi z okolicy i mieszkańcy tutejszego getta zostali w 1942 roku wywiezieni do obozów koncentracyjnych, z których wróciło zaledwie czternaście osób. Gmina żydowska w Boskovicach, jedna z największych na Morawach, była znana jako centrum słynnych talmudystów, którzy nauczali w słynnej boskovickiej jesziwie. Najbardziej znanym z nich był rabin uczony Samuel ha-Lewiego Kolin, autor dzieła Machacit ha-szekel, pochowany na miejscowym cmentarzu żydowskim. Z innych wybitnych osobowości

‫העולם‬ należy przypomnieć pisarza Hermanna Ungara, profesora Maxa Eislera, lekarza okulistę Alberta Abrahama Ticha lub solistę brneńskiego teatru Marię Fialovą. Aczkolwiek cały szereg wiele cennych historycznie budowli został bezpowrotnie zniszczony, żydowska dzielnica stale jeszcze tworzy odrębny i fascynujący zespół architektoniczny. Największą uwagę przyciąga tzw. Większa Synagoga na ulicy Traplová, przebudowana w 1698 r. ze starszej świątyni, w której po skomplikowanej renowacji cennych fresków umieszczone zostało Muzeum Żydowskie w Boskovicach. Na zachodnich obrzeżach miasta leży, sporadycznie dostępny, cmentarz żydowski z XVI w., trzeci co do wielkości w Republice Czeskiej. Przez całe miasto żydowskie przechodzi trasa dydaktyczna z dwudziestoma siedmioma

panelami informacyjnymi. Oprócz synagogi można obejrzeć około osiemdziesiąt zachowanych domów, w tym dom rabina i szkołę, fontannę, kramy rzeźników, historyczną bramę i wiele innych ciekawych miejsc. Liczące dziesięć tysięcy mieszkańców miasto na północ od Brna oferuje nie tylko spacer po malowniczej dzielnicy żydowskiej. Można również odwiedzić empirowy pałac, muzeum lub ruiny gotyckiego zamku. Corocznie w lecie odbywa się tu Festiwal Boskovice, czterodniowy festiwal muzyki, teatru, projekcji ﬁlmowych i wystaw, którego główną ideą jest uratowanie boskovickiego getta. Turystów zainteresowanych aktywnym wypoczynkiem i rozrywką zapraszają ośrodek rekreacyjny Czerwony Ogród, niedalekie miasteczko westernowe zachodnia i pole golfowe Kořenec.

S Cmentarz żydowski

S Ozdobna krata galerii kobiet w synagodze

Muzeum Miejskie Boskovice – wystawa w synagodze Hradní 1, 680 01 Boskovice Tel.: +420 524 452 077 e-mail: muzeum@boskovice.cz

S Brama Żydowska na ulicy Plačková

Getto żydowskie w Třebíči Na ograniczonej przestrzeni, otoczonej skałami, rzeką i zabudową chrześcijańską przez całe wieki rozrastało się getto zwane Zámostí, które dziś tworzy najlepiej zachowaną dzielnicę żydowską nie tylko w Republice Czeskiej, ale prawdopodobnie i w Europie. Zachowana dzielnica obejmuje sto dwadzieścia trzy domy, dwie synagogi, dwie główne ulice, nabrzeże i niezliczoną ilość wąskich uliczek, pasaży i placyków. Oryginalny koloryt dopełniają werandy, balkony, winiarnie, kawiarnie i liczne sklepiki. Getto Zámostí w Třebíči wraz z pobliską romańskogotycką bazyliką św. Prokopa i jednym z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich na Morawach zostało wpisane w 2003 r. na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Dzielnice żydowskie, synagogi i cmentarze

‫למעלה ממד‬

Jehuda Löw ben Becalel (1512–1609) Dwadzieścia lat działał jako główny rabin Moraw w Mikulovie, większą sławę uzyskał jednak w Pradze, gdzie w 1573 r. stał się rektorem miejscowej szkoły talmudycznej. Niemniej jednak na całym świecie znany jest jako twórca tajemniczego Golema, przerażającej postaci z wypalonej gliny. Tak, to naprawdę rabin Löw, jeden z największych żydowskich myślicieli i nauczyciel kilku wybitnych uczonych tej epoki. Chociaż Golem według źródeł historycznych stale jeszcze odpoczywa gdzieś na strychu jednaj z praskich synagog, grobowiec rabina Löwe należy do najczęściej odwiedzanych macew na praskim Starym Cmentarzu Żydowskim.

S Slavkov u Brna – Synagoga

S Brno – wnętrze synagogi Agudas Achim

Wędrówkę po zabytkach kultury żydowskiej zaczniemy w Brnie. Kiedy na początku XIII wieku zaczęto wznosić pierwsze mury obronne, jedna z pięciu bram miasta otrzymała nazwę Żydowska. Powód był prosty: w jej bezpośredniej bliskości pod ochroną potężnych kamiennych murów rozkładała się żydowska osada. Dziś nie pozostał po niej żaden ślad, na jej miejscu znajduje się klasztor franciszkanów i kościół św. Marii Magdaleny, wybudowany prawdopodobnie na fundamentach średniowiecznej synagogi. Dzisiejszy tempel na Skořepce, jedyna służąca pierwotnemu celowi synagoga na Morawach i Śląsku, została wybudowana w latach 1934-1936 w stylu funkcjonalistycznym dla ortodoksyjnej wspólnoty Agudas Achim. Dostępny dla zwiedzających jest cmentarz żydowski w Židenicach, założony w 1852 r. Dzięki swojej powierzchni wynoszącej ponad trzy hektary jest największym cmentarzem na całych

Morawach. Jest to jeden z najlepiej zachowanych cmentarzy w Republice Czeskiej, wart uwagi również dlatego, że przetrwał bez żadnych zniszczeń czasy II wojny światowej. Dziś na cmentarzu leży jedenaście tysięcy zmarłych, zachowało się dziewięć tysięcy nagrobków, najczęściej odwiedzany jest grób aktora Hugo Haasa. Duchowym, kulturalnym i politycznym centrum morawskich Żydów był Mikulov, będący do roku 1851 siedzibą morawskich rabinów. Tutejsza gmina żydowska, do połowy XIX w. najliczniejsza społeczność żydowska na Morawach, miała swoje własne szkoły, sklepy, łaźnie, sale modlitw i cmentarz. O jej znaczeniu świadczy fakt, że w pierwszej połowie XIX wieku w Mikulovie działało dwanaście synagog. Więcej ich użytkowała tylko praska gmina żydowska. Najważniejszą z nich była Górna Synagoga na ulicy Husovej, budowla z 1550 r., w którym znajduje się stała ekspozycja poświęcona

Żydom w Mikulovie. Z byłego getta zachowała się tylko jedna czwarta pierwotnej zabudowy, resztę strawiły pożary i regulacje w czasach nowożytnych. Zachowała się szkoła dla chłopców, dom starców oraz średniowieczne zbiorniki na wodę w suterenie domu przy ulicy Husovej, które służyły być może do obsługi rytualnej łaźni. Trasa edukacyjny z trzynastoma T Mikulov – cmentarz żydowski

panelami informacyjnymi zaprowadzi zwiedzających także na niezwykle cenny cmentarz, gdzie są pochowani słynni morawscy rabini, będący celem pielgrzymek z całego świata. Niedaleko Mikulova leży Breclav, gdzie z pierwotnej dzielnicy żydowskiej zachowało się około dwudziestu domów i cmentarz. W 1868 r. na miejscu starszego templu zbudowana została neoromańska synagoga, obecnie wykorzystywana do celów kulturalnych i społecznych. Warta uwagi jest również żydowska dzielnica w Lomnicy, zwarty zespół urbanistyczny z małym placem, odnowioną barokową synagogą i cmentarzem. Dzielnica powstała na początku XVIII wieku dla wezwanych żydowskich rodzin na polecenie rodu Serényi. Malownicze dzielnice żydowskie z udostępnionymi synagogami i dobrze utrzymywanymi cmentarzami można znaleźć także w wielu innych miastach

‫דע מה‬

Brno Brno Synagoga Agudas Achim Skořepka 13, Brno Skořepka 13, Brno Sień obrzędowa i cmentarz

Erich Wolfgang Korngold (1897–1957) PSławny kompozytor pochodzenia żydowskiego, urodzony w Brnie, ale rodzina szybko przeniosła się do Wiednia. Inscenizacja jego pantomimy Schneemann (Bałwan) na scenie Wiedeńskiej Opery Dworskiej, kiedy miał tylko 13 lat, stało się sensacją. Napisał kilka oper, z których najbardziej znana „Martwe miasto” triumfalnie zagościła na scenach operowych całego świata. W roku 1938 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i stał się muzyczną gwiazdą Hollywoodu. Skomponował muzykę do dwudziestu dwóch filmów, łącznie z takimi szlagierami, jak Pan siedmiu mórz lub Przygody Robina Hooda. Dwukrotnie zdobył nagrodę Akademii Filmowej – Oskara.

Nezamyslova 27, Brno Tel.: +420 544 509 622 e-mail: zob@zob.cz http://www.zob.cz Břeclav Synagoga Břeclav – ul. U tržiště Muzeum i Galeria Břeclav Tel.: +420 51932¬3050 , 519324493 e-mail: info@muzeumbv.cz http://www.muzeumbv.cz Cmentarz– Kupkova 13

S Břeclav – wnętrze synagogi

Południowych Moraw. Na przykład w Dolních Kounicach znajduje się barokowa synagoga z lat 1652-1653, jedna z najstarszych i najwyżej cenionych budowli tego rodzaju na Morawach.

W pobliskich Ivančicach, które zasłynęły przede wszystkim jako miejsce urodzenia słynnego secesyjnego malarza Alfonsa Muchy, z pewnością nie należy zapominać o zwiedzeniu cmentarza z XVI w., na którym najstarszy nagrobek niesie czytelną datę 1552. Podczas gdy w miejscowości Strážnice znajduje się jedyna na Morawach synagoga otoczona cmentarzem, to w Vyškovie czeka na turystów inna ciekawostka: neoromański tempel, obecnie sala modlitw kościoła husyckiego, stojący na głównym rynku. Małe ekspozycje muzealne znajdują się także w przedsionku neoromańskiej synagogi w Slavkovie u Brna, lub w sali obrzędowej na cmentarzu żydowskim v Podivínie, wspomnianym wcześniej w związku z osiedleniem żydowskim już w roku 1063.

Dolní Kounice Synagoga – ul. U Synagogy Cmentarz – ul. Trboušanská Ivančice Synagoga – J. Vávry 26 Obřadní síň a hřbitov – Mřenkova ul. Lomnice Synagoga – Židovské náměstí Mikulov Horní Synagoga – Husova 13 Obřadní síň a hřbitov – Hřbitovní nám. 6 Židovská čtvrť – Husova, Zámecká, A. Muchy, U Staré brány, Na Jámě Podivín Sień obrzędowa i cmentarz – ul. Palackého Slavkov u Brna Synagoga – ul. U Synagogy Strážnice Synagoga – ul. Sadová Cmentarz – ul. Sadová Vyškov Synagoga – Masarykovo nám. 15 Cmentarz – Kroměřížská 12

S Willa Tugendhat, najważniejsza europejska realizacja architekta Ludwiga Mies van der Rohe z 1930 r., wpisana na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, zawdzięcza swoje pochodzenie rodzinie żydowskich przemysłowców. Teren, na którym stoi słynna willa, Greta Löw-Beer dostała w 1928 r. jako wiano z okazji małżeństwa z Fritzem Tugendhatem.

Morawy Południowe – region pielgrzymów i szlaków

Dzięki swojemu położeniu Morawy Południowe stały się już przed tysiącem lat ważnym skrzyżowaniem dawnych szlaków handlowych. Spotykali się tu ludzie z całej Europy, mieszały się najróżniejsze wpływy i rodziła się unikalna kultura gościnnego kraju, otwartego dla wszystkich pielgrzymów. Właśnie tu, u zbiegu dziesięciu rzek, można znaleźć niewiarygodną ilość zabytków kultury i historycznych, malownicze krajobrazy, doskonałe wina, tradycji kulturowych sięgających czasów misji Cyryla i Metodego oraz doskonałą kuchnię. A jeżeli symbolem Południowych Moraw jest właśnie wino, to niech liść winorośli symbolizuje pięć obszarów turystycznych - magiczny pięciokąt, będący obietnicą niejednego przeżycia: Znojemsko i Podyjí Słodkie i soczyste owoce z tutejszych sadów, fantastyczna przyroda a przede wszystkim winnice i wspaniałe wina najróżniejszych rodzajów – wytrawne, słodkie, białe, czerwone i różowe, hoże i lekkie, wyostrzone i delikatne jak muśnięcie. Wyruszmy w wyjątkową podróż przez słynne winnice i malownicze piwniczki winiarskie do starodawnego miasta Znojmo, miasto królów, wina i tradycji historycznych. Zapraszamy na stronę 20.

Brno i okolice Brno - miasto na styku malowniczych nizin i romantycznych wzniesień Wyżyny Czesko-Morawskiej, centrum województwa południowomorawskiego, a jednocześnie drugie co do wielkości miasto w Republice Czeskiej jest jednocześnie miastem klasztorów - nigdzie indziej nie ma ich tyle. Nad średniowiecznym centrum miasta wznosi się rezydencja biskupia z katedrą, gdzie południe dzwoni się o godzinę wcześniej. Dlaczego? Proszę zajrzeć na stronę 6.

Morawski Kras i okolice Romantyczny obszar krasowy otoczony przepiękną przyrodą z ponad tysiącem jaskiń zaprasza do odkrywania delikatnego piękna podziemnego świata i skrytych w nim rzek. Można tu też odkryć piękne barokowe kościoły, monumentalne klasztory i słynne sanktuaria pielgrzymkowe o ponad tysiącletnich tradycjach. Właśnie tu genialny architekt Jan Blažej Santini-Aichel stworzył swoje zapierające dech w piersiach dzieła. Zapraszamy na stronę 14

Pálava i Zespół Pałacowy Lednice-Valtice W najbardziej na południe wysuniętym kącie Moraw znajduje się magiczny region lasów łęgowych, malowniczych pałaców, ciekawych budowli parkowych, kolumnad, rzeźb i leśnych świątyń - Zespół Pałacowy Lednice-Valtice, zapisany jako najbardziej rozległy zakomponowany obszar krajobrazowy na świecie na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Zapraszamy również do Mikulova, byłego duchowego, kulturalnego i politycznego centrum morawskich Żydów. Zapraszamy na stronę 28.

Slovácko Region słońca i folkloru, gdzie jeden festyn następuje po drugim. Otworzy się przed nami przepiękny kolorowy świat ludowych pieśni, strojów, tańców, uroczystości i tradycyjnego rzemiosła, bajecznych przysmaków kulinarnych i wspaniałego wina – ale jest to też kraj szlaków, kraj dawnych procesji i wiary, która zapuściła w nim głębokie korzenie już przed wieloma wiekami. Więc i my wyruszmy na pielgrzymkę – na przykład na stronie 12.

Programy turystyczne Wędrówki po Morawach Południowych Poniedziałek • Przyjazd do Brna • Brno – zwiedzanie zabytków i centrum miasta – katedra św. Piotra i Pawła – kościoły w centrum Brna – św. Tomasza, św. Jakuba, św. Michała, św. św. Janów, św. Józefa, św. Marii Magdaleny i Wniebowzięcia NMP – kościół Wniebowzięcia NMP w Starym Brnie – dla zainteresowanych zwiedzanie cmentarza żydowskiego, obejrzenie synagogi • zakwaterowanie w Brnie

Najbardziej interesujące zabytki żydowskie Piątek • przyjazd przez Ivančice, zwiedzanie miejscowego cmentarza żydowskiego • przyjazd do Brna, zwiedzanie cmentarza żydowskiego, zatrzymanie się przy synagodze • zwiedzanie Zamku Szpilberk i Muzeum Miejskiego w Brnie: – od renesansu do moderny (kopie wystroju rzeźbiarskiego z nieistniejącej Bramy Żydowskiej) – Nowe Brno (dokumentacja funkcjonalistycznych obiektów sakralnych – Synagoga Agudas Achim) • zwiedzanie willi Tugendhat – zabytek UNESCO • zakwaterowanie i nocleg w Brnie Sobota • udział w porannym zgromadzeniu w brneńskiej synagodze • wyjazd do Boskovic, zwiedzanie żydowskiego miasta, synagogi i cmentarza • możliwość zwiedzenia boskovickiego pałacu i zamku • wyjazd do Mikulova, obiad i biesiada w piwniczce winiarskiej z degustacją win z mikulovskiego regionu winiarskiego, nocleg Niedziela • zwiedzanie synagogi i cmentarza w Mikulovie, zwiedzanie dzielnicy żydowskiej • możliwość zwiedzenia zamku w Mikulovie z ekspozycją winiarstwa • po południu zwiedzanie Zespołu Pałacowego Lednice-Valtice – zabytek UNESCO (pałace Lednice i Valtice, parki zamkowe, sztuczne ruiny Janohrad, kolumnada w Rajstnie, Rendez-vous, Trzy Gracje) • wyjazd, po drodze obejrzenie synagogi i cmentarza w Břeclavi

Wtorek • wycieczka panoramiczna po północnych okolicach Brna • Předklášteří – klasztor Porta Coeli i zwiedzanie Muzeum regionu Podhorácko, ﬁlii Muzeum Okolic Brna • Lomnice – cmentarz żydowski • Boskovice – zwiedzanie miasta – żydowskie miasto z synagogą i cmentarzem – kościół św. Jakuba – zamek – dla zainteresowanych wycieczka do ruin zamku • Sloup – zwiedzanie kościoła pielgrzymkowego Matki Bożej Bolesnej • Senetářov – zwiedzanie nowoczesnego kościoła św. Józefa • Křtiny – zwiedzanie kościoła pielgrzymkowego Imienia Marii Panny • Vranov u Brna – zwiedzanie klasztoru paulanów i kościoła pielgrzymkowego Narodzenia Marii Panny • powrót do Brna, zakwaterowanie, dla zainteresowanych wieczorem przedstawienie teatralne lub koncert Środa • wycieczka panoramiczna po południowych okolicach Brna • Ivančice – zwiedzanie miasta, cmentarz żydowski, pozostałości zboru braterskiego • Řeznovice – zwiedzanie kościoła romańskiego św. Piotra i Pawła • Moravský Krumlov – zwiedzanie zamku (Słowiańska Epopeja A. Muchy), spacer do kaplicy św. Florian • Dolní Kounice – zwiedzanie miasta, cmentarz żydowski, klasztor Rosa Coeli • zapoznanie się z terenem bitwy pod Austerlitz – Mogiła Pokoju – zwiedzanie kaplicy i ekspozycji pt. Wojny napoleońskie a Czeskie ziemie – Wzgórza Žuráň i Santon – Stará pošta – Slavkov u Brna (Austerlitz) – zamek, kościół Zmartwychwstania Pańskiego • zakwaterowanie w Slavkovie u Brna, program wieczorny w zależności od aktualnych ofert Czwartek • wyjazd do Rajhradu, klasztor benedyktynów z kościołem św. Piotra i Pawła • Kurdějov – zwiedzanie kościoła obronnego św. Jana Chrzciciela • Hustopeče – zwiedzanie nowoczesnego kościoła św. Wacława i św. Aneżki Czeskiej, możliwość zwiedzenie ekspozycji winiarskiej

• Mikulčice – Muzeum Wielkich Moraw z ekspozycją i trasą przeglądową • Břeclav – zwiedzanie nowoczesnego kościoła św. Wacława • Poštorná – zwiedzanie kościoła Nawiedzenia Marii Panny • wyjazd do Mikulova, zakwaterowanie, biesiada w piwniczce winiarskiej z degustacją win z mikulovskiego regionu winiarskiego Piątek • Mikulov – zwiedzanie zabytków i miasta – kościół św. Anny z Grobowcem Dietrichsteinów, kościół św. Wacława i kościół św. Jana Chrzciciela z kolegium pijarów – Zwiedzanie zamku z ekspozycją winiarską – spacer po mieście żydowskim z synagogą i cmentarzem żydowskim – wejście na Święty Pagórek (Svatý Kopeček) nad Mikulovem • dla zainteresowanych wejście na Pálavę (rezerwat biosferyczny UNESCO, Dívčí hrady i Sirotčí hrádek, trasa edukacyjna) • Zakwaterowanie w Mikulovie, wieczorny program w zależności od aktualnych ofert Sobota • Zespół Pałacowy Lednice–Valtice – zabytek UNESCO – pałac Lednice – Lednice, park pałacowy ze szklarnią, minaretem i sztucznymi ruinami Janohrad – spacer po Zespole Pałacowym Lednice–Valtice: świątynia Apollona, Trzy Gracje, Rendez–vous, świątynia Diany – pałac Valtice z ekspozycją Narodowego Salonu Win – kościół Wniebowzięcia NMP w Valticach – spacer po Winiarskiej ścieżce edukacyjnej z przystankiem przy Kolumnadzie na Rajstnie • wieczór wyjazd do Znojma, zakwaterowanie biesiada w piwniczce winiarskiej z degustacją win ze znojemskiego regionu winiarskiego Niedziela • Znojmo – udział w mszy świętej w wybranym kościele • zwiedzanie zabytków i miasta – Znojmo zamek z rotundą Marii Panny i św. Katarzyny – kościoły św. Mikołaja, św. Michała, św. Jana Chrzciciela z klasztorem kapucynów, kościół Podwyższenia Św. Krzyża z klasztorem dominikanów – zwiedzanie podziemi w Znojmie – wycieczka na Hradiště, zwiedzanie kościoła św. Hipolita z klasztorem – Klasztor Louka – zwiedzanie galerii i kościoła Wniebowzięcia Panny Marii i św. Wacława z kryptą romańsko–gotycką, ekspozycja winiarska • Hluboké Mašůvky – miejsce pielgrzymkowe z kościołem Nawiedzenia Marii Panny • możliwość zwiedzenia zamku Bítov lub pałacu Vranov nad Dyją • wyjazd

Ośrodki Informacji Turystycznej Turistické informační centrum města Brna Radnická 8, 602 00 Brno Tel.: +420 542 427 150-1 e-mail: info@ticbrno.cz http://www.ticbrno.cz

Infocentrum Kunštát nám. Krále Jiřího 105, 679 72 Kunštát Tel.: +420 516 410 576, +420 602 662 306 e-mail: info@kunstat-mesto.cz http://www.kunstat-mesto.cz

Turistické informační centrum Mikulov Náměstí 1, 692 01 Mikulov Tel.: +420 519 510 855 e-mail: tic@mikulov.cz http://www.mikulov.cz

Městské informační centrum Hustopečsko Dukelské nám. 23, 693 01 Hustopeče Tel.: +420 519 412 909, +420 725 534 024 e-mail: infocentrum@hustopece-city.cz http://www.hustopece-city.cz

Informační středisko Ostrov u Macochy 679 14 Ostrov u Macochy 107 Tel.: +420 516 444 328, +420 444 239 e-mail: obec@ostrovumacochy.cz http://www.ostrovumacochy.cz

Turistické informační centrum Lednice Zámecké nám. 68, 691 44 Lednice Tel.: +420 519 340 986 e-mail: tic@lednice.cz http://www.lednice.cz

Kulturní a informační centrum v Ivančicích Palackého nám. 9, 664 91 Ivančice Tel.: +420 546 451 870 e-mail: kic@selfnet.cz http://kic.ivancice.cz

Kulturní informační centrum Rosice Palackého nám. 45, 665 01 Rosice Tel.: +420 546 492 196 e-mail: kic@mesto.rosice.cz http://www.kic.rosice.cz

Turistické informační centrum Pasohlávky 691 22 Pasohlávky Tel.: +420 519 427 642 e-mail: tic@pasohlavky.cz http://www.pasohlavky.cz

Kulturní a informační centrum města Dolní Kounice Masarykovo nám. 2, 664 64 Dolní Kounice Tel.: +420 546 420 005 e-mail: kic@dolnikounice.cz http://www.dolnikounice.cz

Informační centrum Sloup Wankelovo nám. 1, 679 13 Sloup Tel.: +420 516 435 237 e-mail: ousloup@bknet.cz http://www.sloup.info

Turistické informační centrum Valtice nám. Svobody 4, 691 42 Valtice Tel.: +420 519 352 978 e-mail: tic.info@radnice-valtice.cz http://www.valtice.cz

Kulturní a informační středisko Oslavany Dělnický dům, Široká 2, 664 12 Oslavany Tel.: +420 546 423 283 e-mail: kis.oslavany@post.cz http://www.oslavany-mesto.cz

Turistické informační centrum Znojmo Obroková 10, 669 01 Znojmo Tel.: +420 515 222 552 e-mail: tic@beseda.znojmo.cz http://www.znojmocity.cz

Informační centrum města Hodonína Národní tř. 35, 695 01 Hodonín Tel.: +420 518 351 437 e-mail: info@muhodonin.cz http://www.hodonin.eu

Informační centrum Tišnov Brněnská 475, 666 01 Tišnov Tel.: +420 541 235 822 e-mail: info@ic.tisnov.cz http://www.regiontisnovsko.cz

Městské informační centrum Moravský Krumlov Zámecká 2, 672 01 Moravský Krumlov Tel.: +420 515 321 064 e-mail: morkrum.info@volny.cz http://www.mkrumlov.cz

Infocentrum kyjovské Slovácko Masarykovo nám. 11, 697 01 Kyjov Tel.: +420 518 610 180 e-mail: kyjovske.slovacko@centrum.cz http://www.kyjovske-slovacko.com

Regionální turistické informační centrum Židlochovice Masarykova 100, 667 01 Židlochovice Tel.: +420 547 426 024 e-mail: infocentrum@zidlochovice.cz http://www.zidlochovice.cz

Turistické informační centrum Hrušovany nám. Míru 9, 671 67 Hrušovany nad Jevišovkou Tel.: +420 515 229 897 e-mail: info@hrusovansko.cz http://www.hrusovansko.cz

Turistické informační centrum Strážnicko Předměstí 3, 696 62 Strážnice Tel.: +420 722 804 151 e-mail: info@straznicko.cz http://www.straznice-mesto.cz

Informační regionální centrum Austerlitz Palackého nám. 1, 648 01 Slavkov u Brna Tel.: +420 544 220 988 e-mail: infocentrum@zamek-slavkov.cz http://www.slavkov.cz

Městské kulturní a informační centrum Miroslav nám. Svobody 13, 671 72 Miroslav Tel.: +420 515 333 538 e-mail: mkic.miroslav@volny.cz http://www.mesto-miroslav.cz

Informační centrum Velké Pavlovice Hlavní 9, 691 06 Velké Pavlovice Tel.: +420 519 428 149 e-mail: infocentrum@velke-pavlovice.cz http://www.velke-pavlovice.cz

Turistické informační centrum Vyškov Masarykovo nám. 108/1, 682 01 Vyškov Tel.: +420 517 301 310 e-mail: infocentrum@meuvyskov.cz http://www.vyskov-mesto.cz/tic.asp

Turistické informační centrum Vranov nad Dyjí Náměstí 47, 671 03 Vranov nad Dyjí Tel.: +420 515 296 285 e-mail: infocentrum@ouvranov.cz http://www.vranov-region.cz

Informační centrum Baťova kanálu Zámecká 2, 698 01 Veselí nad Moravou Tel.: +420 518 325 330 e-mail: abk@batacanal.cz http://www.batacanal.cz

Blanenská informační kancelář Rožmitálova 6, 678 01 Blansko Tel.: +420 516 410 470 e-mail: infocentrum@blansko.cz http://www.blansko.cz/blanka

Správa NP Podyjí Na Vyhlídce 5, 669 01 Znojmo Tel.: +420 515 282 240, +420 515 226 722 e-mail: info@nppodyji.cz http://www.nppodyji.cz

Vzdělávací a informační středisko Bílé Karpaty Bartolomějské nám. 47, 698 01 Veselí nad Moravou Tel.: +420 518 322 545 e-mail: visbk@bilekarpaty.cz http://www.bilekarpaty.cz/vis

Ústřední informační služba Skalní Mlýn Skalní Mlýn, 678 25 Blansko Tel.: +420 516 413 575 e-mail: info@caves.cz http://www.cavemk.cz

Návštěvnické středisko 671 02 Šumná Tel.: +420 515 291 630, +420606 710 300 e-mail: infocentru@nppodyji.cz http://www.nppodyji.cz

Městské informační středisko Boskovice Masarykovo nám. 1, 680 01 Boskovice Tel.: +420 516 488 677, +420 516 453 253 e-mail: informace@boskovicko.cz http://www.regionboskovicko.cz

Turistické informační centrum Břeclav U Tržiště 8 (Lichtenštejnský dům), 690 02 Břeclav Tel.: +420 519 326 900, +420 731 428 235 e-mail: info@breclav.org http://www.breclav.org

POUCZENIE: podczas zwiedzania kościołów, kaplic i klasztorów należy uszanować ich powagę i znaczenie religijne. Odwiedzający muszą być odpowiednio ubrani, nie powinni głośno rozmawiać i wchodzić do miejsc niedostępnych. Do kościołów mężczyźni powinni wchodzić bez nakrycia głowy, i odwrotnie, w przypadku zabytków żydowskich nakrycie głowy jest bardzo pożądane. Niektóre z wymienionych zabytków nie są obiektami turystycznymi i ich zwiedzanie jest możliwe po odpowiednim uzgodnieniu. We wnętrzach w większości przypadków obowiązuje zakaz fotografowania. Dla województwa południowomorawskiego, Žerotínovo nám. 3 / 5, 601 82 Brno wyprodukowało Stowarzyszenie Gandalf, Brno, tel. +420 543 242 145, we współpracy z Agencją Bravissimo, Znojmo, Tel.: +420 515 227 788 • Teksty: Mgr. Eva Obůrková • Fotograﬁe na początku rozdziałów: JAM studio - Aleš Jedounek i Vit Madr (za współpracę przy fotografowaniu dziękujemy: Tomášovi, Kristýnioe, Danovi, Veronice i Danuši) • Zdjęcia: Aerofot - Ing. Jan Vondra, Antonín Cvak, Jiří Eisenbruk, Lenka Fojtíková, Jan Halady, Petr Lazárek, Oto Mašek, Miroslav Ondejčík, Ivo Přeček, Jiří Sláma, Roman Soukup, Milan Strnad, Libor Teplý, Luboš Vitanovský• Archiwum: Stowarzyszenie Gandalf, Agencja Bravissimo, Urząd Wojewódzki województwa południowomorawskiego, Muzeum Miejskie w Brnie, Morawskie Muzeum Ziemskie, Muzeum Sztuki w Ołomuńcu, klasztor norbertanów Strahov • Podziękowania: Biskupstwo Brno, Gmina Żydowska Brno, ojciec Zdeněk Procházka, ojciec Václav Slouka, rabin Mosze Koller, Towarzystwa Przyjaciół Kultury Żydowskiej Mikulov • Skanowanie : Artax, • Druk: Drukarnia Artax, a.s. NIE NA SPRZEDAŻ

Województwo południowomorawskie Žerotínovo náměstí 3 / 5, 601 82 Brno Tel.: +420 541 651 111 Fax: +420 541 651 209 e-mail: podatelna@kr-jihomoravsky.cz www.kr-jihomoravsky.cz, www.jizni-morava.cz