Februari 2008
Profijtbeginsel toepassen op het onderwijs? YES or NO? Door: Tugba Karabulut
Profijtbeginsel: degene die profijt heeft van een product betaalt voor de kosten ervan. Dit klinkt logisch wanneer het om consumptiegoederen gaat: van de aanschaf van bijvoorbeeld een dvd-speler profiteert alleen de koper. Maar ook bij publieke voorzieningen maakt de overheid gebruik van het profijtbeginsel, onder andere in de vorm van belasting. Het doel is dan tweeledig: de burgers stimuleren om een afweging te maken over het belang van het goed of de dienst, en hen laten bijdragen in de kosten ervan. Zo wordt de motorrijtuigenbelasting alleen betaald door burgers die een motorrijtuig bezitten. Zij leveren hiermee een bijdrage aan de kosten die de overheid moet maken voor het wegennet, filebestrijding enz. En ze worden geprikkeld om hun gebruik van auto of motor te evalueren in het licht van alternatieven als fiets of openbaar vervoer. Logisch toch? Maar is het ook een goed idee om het profijtbeginsel toe te passen op ons onderwijsstelsel? Tijdens de zoektocht naar geld voor verhoging van de lerarensalarissen lekte uit dat er op het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap gedacht werd aan het afschaffen van de basisbeurs voor studenten. De studenten zouden al
het geld voor hun studie moeten gaan lenen. Dit idee was niet nieuw. Eerder al had Wouter Bos, toentertijd PvdA-fractievoorzitter, voorgesteld om studenten hun beurs geheel te laten lenen. “Nu betaalt de slager op de hoek mee aan de studie
van een advocaat,” luidde zijn argument toen. Als gevolg hiervan ontstond een publiek debat over de toepassing van het profijtbeginsel binnen het onderwijs. De cruciale vraag is dan of de studenten de enigen zijn die van hun studie profiteren? Wij vroegen het aan Piet Emmer, hoogleraar geschiedenis van de Europese expansie en de daarmee verbonden migratie, en aan Jasper van Dijk, Tweede Kamerlid voor de SP. Van Dijk vindt dat niet alleen de studenten profijt hebben van hun opleiding: “Iedereen profiteert van een hoger opgeleide bevolking. Elk land heeft behoefte aan artsen, advocaten etc. Toegankelijk onderwijs is van groot belang voor de welvaart en het welzijn van een land.” Emmer is het daar gedeeltelijk mee eens: er bestaat inderdaad een breder maatschappelijk belang bij het opleiden van artsen en ingenieurs. Hij wijst er echter op dat dit ook geldt voor andere beroepen: “Dat brede maatschappelijke belang geldt ook voor mensen die tot timmerman of verpleegkundige opgeleid worden. Hun opleidingen zijn niet volledig gratis en pakken bovendien voor de schatkist veel goedkoper uit. Waarom zouden dan niet juist degenen die een dure opleiding kiezen daar zelf een deel van betalen, in plaats van de timmerman en de verpleegkundige?” Over de vraag of het profijtbeginsel geschikt is voor ons onderwijsstelsel zijn de heren het slechts gedeeltelijk eens. Emmer: “Het profijtbeginsel is geen goed principe voor het soort onderwijs waarvan 85 procent van de Nederlanders gebruikmaakt: de basisschool en het lager en middelbaar (beroeps)onderwijs. Het
Blik Opener is een uitgave van de studentengroep van ROOD, jong in de SP, en de Tweede Kamerfractie van de SP. • Vijverhofstraat 65 3032 SC Rotterdam • T 010 243 55 57 • F 010 243 55 66 • I www.rood.sp.nl en www.sp.nl/onderwijs • E rood@sp.nl
profijtbeginsel vormt daarentegen wel een goed middel om te voorkomen dat de kleine groep studenten in het hoger en universitair onderwijs hun studiekosten afwentelen op de overgrote meerderheid van de Nederlanders”. Van Dijk denkt daar anders over: “Onderwijs is een publieke voorziening waar alle mensen in gelijke mate recht op hebben. Het basis- en voortgezet onderwijs dienen kosteloos te zijn. In het hoger onderwijs kennen we het stelsel van studiefinanciering met een aanvullende beurs voor studenten uit gezinnen met een laag inkomen. Dit moet behouden blijven. De SP wil dat iedereen een hogere opleiding kan volgen, mits je over het vereiste diploma beschikt.” Wat betreft de gevolgen van het profijtbeginsel in het Hoger Onderwijs, stelt Emmer: “Sinds vijftig jaar is het hoger en universitair onderwijs bijna gratis en
het niveau van de studenten is schrikbarend gedaald. Als we ermee stoppen het onderwijs bijna voor niets weg te geven, dan kunnen we met de bespaarde gelden zorgen dat een aantal tekortkomingen verdwijnt. Zo kunnen we knappe koppen aanmoedigen verder te studeren in vakken, waarin tekorten heersen. Dat maakt het onderwijs toegankelijker dan nu het geval is voor goede studenten en voor slechte studenten werpt het een belemmering op.” Van Dijk is het daarmee oneens. “Onderwijs wordt met het profijtbeginsel een particulier goed. Iedereen zal alleen voor zichzelf gaan studeren en het draagvlak voor investeringen in onderwijs zal afnemen. De kenniseconomie wordt dan een lege huls. Het aantal hoger opgeleiden zal teruglopen, alleen de elite kan nog studeren. Dat is niet de samenleving die de SP voorstaat. Voor ons geldt: inves-
teren in onderwijs is goed voor iedereen. De gezondheid neemt toe, de criminaliteit neemt af. Iedereen heeft belang bij een goede advocaat en arts. ” Van Dijk wijst er verder op dat er nu al een mate van profijtbeginsel in het hoger onderwijs is ingevoerd: studenten betalen immers collegegeld en gaan in de toekomst over het algemeen ook meer verdienen en dus ook meer belasting betalen – de belasting waaruit onder andere het onderwijs wordt betaald. Een verdere invoering van het profijtbeginsel in het hoger onderwijs zou de hoger opgeleiden dus dubbel in hun portemonnee treffen, iets dat volgens Van Dijk niet de bedoeling kan zijn. Vooralsnog bestaat er voor het afschaffen van de basisbeurs en het introduceren van een leenstelsel voor het hoger onderwijs geen politieke meerderheid. Wij houden je op de hoogte!
Direct Housing slechtste huisbaas van 2007 Direct Housing in Amsterdam is uitverkozen tot ‘dé huisjesmelker van het jaar 2007’ door ROOD en de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb). ROOD en de LSVb organiseerden de verkiezing voor het derde jaar op rij. Jurylid en ROOD-voorzitter Gijsbert Houtbeckers over Direct Housing: “Dit bedrijf maakt zich onder meer schuldig aan het illegaal onderverhuren van corporatiewoningen, en verhuurt zonder dat de huurder een contract krijgt. Dus niet alleen een huisjesmelker, maar ook nog een foute huizenkoppelbaas.” Door: Lynn Epping Direct Housing vraagt een te hoge huur, en huurders ontvangen geen kwitantie bij de maandelijkse afrekening in contanten. Het bedrijf maakt één huurder in een huis tot hoofdhuurder en geeft de andere huurders de status van gezinslid. Hierdoor hebben zij geen poot om op te staan bij conflicten met de huurbaas. De afgelopen maanden zijn in het hele land rond de driehonderd klachten over huisjesmelkers verzameld, bijvoorbeeld tijdens acties in Nijmegen, Utrecht, Groningen en Amsterdam, en via Internet. Van al deze klachten spanden die over Direct Housing de kroon.
Er kwamen ook veel klachten uit kleinere gemeenten die niet bekend staan als studentensteden. Helaas is Direct Housing niet de enige huisjesmelker. Er zijn nog veel meer profiteurs van de woningnood. De ‘winnaar’ van vorig jaar, mevrouw Chang, werd dit jaar in Utrecht opnieuw genomineerd. Door de enorme vraag naar studentenwoningen en het zeer beperkte aanbod kunnen huisjesmelkers vragen wat ze willen. Ze flikken van alles, van bedreigingen tot het op straat zetten van huurders. ROOD en de LSVb proberen huisjesmelkers door ‘naming and shaming’ aan te pakken.
Woon jij anti-kraak? Bij anti-kraak wordt leegstaand onroerend goed bewoond om te voorkomen dat krakers de panden in gebruik kunnen nemen. Mensen die anti-kraak wonen, kunnen geen aanspraak maken op huurbescherming. Anti-kraakorganisaties hebben geen juridische basis, ze kunnen bestaan door een maas in de Nederlandse wet. Het is natuurlijk fijn om een goedkope woonplek te hebben via anti-kraak, maar vaak gaat het niet volgens het boekje: verhuurders die zomaar binnenvallen, slechte of helemaal geen contracten, hoge en vage servicekosten enz. Ook komt het voor dat een pand veel beter benut zou kunnen worden, bijvoorbeeld door er meerdere mensen te laten wonen. Woon jij anti-kraak? Dan willen we graag jouw ervaringen weten, of ze nu positief of negatief zijn. Mail ons! rood@sp.nl
Studiekosten, meer dan collegegeld alleen Bij studiekosten denk je het eerst aan collegegeld. Helaas zal de gemiddelde student naast die € 1538 collegegeld in 2008 nog veel meer geld moeten ophoesten om te kunnen studeren. ROOD startte een onderzoek onder studenten om die ‘overige kosten’ wat gedetailleerder te berekenen. Door: Aniek Koppens Een student is gemiddeld € 750 per jaar extra aan studiekosten kwijt, bovenop het collegegeld. Voor een HBO-student bedraagt dit zelfs € 825, terwijl een universitaire student met € 686 onder het gemiddelde zit. Een groot deel van dit ‘extra’gaat natuurlijk naar boeken en andere studiebenodigdheden. Opvallend is het grote verschil tussen opleidingen – zelfs bij opleidingen aan
dezelfde universiteit. Zo worden op de TU Delft de kosten van een maquette voor een student industrieel ontwerpen betaald, terwijl een student bouwkunde zelf voor deze kosten opdraait. De onduidelijkheid over studiekosten vormt een groot probleem. Zo omschrijven instellingen veel kosten als ‘aanbevolen’, terwijl het in de praktijk
om noodzakelijke kosten blijkt te gaan. Denk aan dure studiereizen die voor de rest van je studie belangrijk zijn of de aanschaf van een laptop. Reiskosten zijn vooral nadelig voor MBO-studenten jonger dan achttien jaar: zij hebben geen recht op een OV-kaart. Het zou goed zijn om eerlijke berichtgeving over de studiekosten bij de inspectie van instellingen tot een criterium te maken. Dit kan eenvoudig door het vaststellen van een maximum normbedrag voor de onderwijsinstellingen, met een motivatie bij overschrijding van de kosten. Het spreekt vanzelf dat studenten deze norm gaan meebepalen; hun medezeggenschap binnen de instellingen moet worden verbeterd.
Kabinet ziet fout in, Iraanse studenten weer welkom Door: Jouke de Boer
Op 23 december 2006 heeft de VN-Veiligheidsraad een resolutie (nr. 1737) over Iran aangenomen. De lidstaten van de Europese Unie moeten voorkomen dat Iran kennis of middelen voor de ontwikkeling van kernwapens kan bemachtigen. Nederland, als beste jongetje van de klas, trad daadkrachtig op en stuurde afgelopen najaar een brief aan de Nederlandse universiteiten. Strekking: wees terughoudend bij het verstrekken van verblijfsgaranties voor studenten uit Iran, zij zouden namelijk met nucleaire kennis in aanraking kunnen komen... Al even daadkrachtig was de reactie van enkele universiteiten, zoals de TU Twente en de TU Eindhoven: zij weigeren nieuwe aanvragen van Iraniërs. Als reactie op de verscherpte maatregelen, die overigens niet elke universiteit even streng hanteerde, kwam een aantal hoogleraren en studenten van de TU Delft in actie. Zij vonden dat door de maatregelen één specifieke bevolkingsgroep gediscrimineerd en als potentiële terrorist beoordeeld werd. Bovendien vroegen ze zich af waarom Iraanse studenten tot geen enkele studie werden toegelaten, dus ook niet tot studies die helemaal niks met kernwapens te maken hebben. De TU in Eindhoven
verdedigde haar besluit met het argument dat niet gecontroleerd kon worden wie welke colleges volgden. Er stonden immers “geen politieagenten bij de ingang van de collegezalen”. Hierbij werd even vergeten dat zonder controle iedereen, dus ook niet-ingeschreven Iraniërs, toegang had tot de betreffende colleges. Afgezien van de vraag of het collectief weigeren van Iraanse studenten effectief is, is het weigeren in strijd met de artikelen
2 en 26 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, respectievelijk het verbod op discriminatie en het recht op onderwijs. Om deze redenen verzetten vijftig hoogleraren zich tegen het weigeren van Iraanse studenten. De SP-kamerleden Harry van Bommel en Renske Leijten stelden de ministers van Buitenlandse Zaken en Onderwijs Kamervragen over dit onderwerp. Antwoord is tot nu toe uitgebleven, maar de ophef naar aanleiding van die vragen heeft al wel geleid tot verduidelijking van de brief van afgelopen najaar. Eind januari werd bekend dat Iraniërs weer welkom waren aan álle Nederlandse universiteiten. Wel zal er een lijst van specialistische opleidingen samengesteld worden waar gevaarlijke nucleaire kennis opgedaan kan worden. Iraniërs die een van deze opleidingen willen volgen, zullen van tevoren door de AIVD gescreend worden, en zonodig geweigerd. Dit geldt overigens niet voor Nederlanders.