Breaking Ground Brussels Translations

BREAKING GROUND BRITISH WRITERS OF COLOUR

IN THE ORIGINAL ENGLISH, and FRENCH and DUTCH TRANSLATION

About Speaking Volumes Speaking Volumes Live Literature Productions is a not-for-profit, producer-led independent organisation, which promotes the very best of the UK’s rich diversity of literature and international writing.

Formed in 2010 by Sharmilla Beezmohun and Sarah Sanders, the agency has, along with Nick Chapman, produced numerous literary festivals, tours, events series and showcases in the UK and abroad. This includes: two tours of Black British writers to the east and west coasts of the USA; a London and UK-wide series of Stand Up and Spit events celebrating Ranting poetry; four editions of European Literature Night at the British Library; programmes for the European Commission; and the 2012 UK tour of Poetry Parnassus, the Southbank Centre’s festival for the Cultural Olympiad.

For more information on Breaking Ground writers, events and tour bookings or Speaking Volumes and our work, please visit our website or contact us directly. Follow the Breaking Ground story on the Speaking Volumes website, on Twitter, Facebook and Instagram www.speaking-volumes.org.uk @speak_volumes /SpeakingVolumesLiveLiteratureProductions @speaking.volumes

Contact Speaking Volumes Sharmilla Beezmohun Sarah Sanders Nick Chapman

sharmilla.beezmohun@speaking-volumes.org.uk sarah.sanders@speaking-volumes.org.uk nicholas.chapman@speaking-volumes.org.uk

Contents Inua Ellams

Plight / Fantasy (English original) Péril / Fantaisie (French translation) Benauwenis / Fantasie (Dutch translation) National Anthem (English original) Hymne national (French translation) Volkslied (Dutch translation) Private School / (English original) École privée / (French translation)9 Privéschool / (Dutch translation) Dear Tina, (English original) Chère Tina, (French translation) Lieve Tina, (Dutch translation) Directions (English original) Directions (French translation) Routebeschrijving (Dutch translation)

Bernardine Evaristo

Extract from Mr Loverman (English original) Extrait de Mister Loverman (French translation) Fragment uit Mr Loverman (Dutch translation)

Amina Jama

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 17 19

21 31 42

Ode to Frida Kahlo – ending on a night bus over a bomb site in Elephant & Castle (English original) 53 Ode à Frida Kahlo – finissant en bus de nuit sur le site d’une explosion à Elephant & Castle (French translation) 56 Ode aan Frida Kahlo – eindigend in een nachtbus bij de plek van een bominslag bij Elephant & Castle (Dutch translation) 59 Falling just short of a cocktail (English original) 62 S’arrêter à deux doigts du cocktail (French translation) 64 Net te weinig voor een cocktail (Dutch translation) 66 Late Last Year (English original) 68 En fin d’année dernière (French transation) 70 Eind vorig jaar (Dutch translation) 72 Father, clean, anew (English original) 74 Père, propre, renouvelé (French translation) 76 Vader, schoon, opnieuw (Dutch translation) 78

Summer of 2004 Dad left, and little Abdi and big Abdi ended up in the same prison cell (English original) 80 Eté 2004: Papa part, petit Abdi et grand Abdi finissent dans la même cellule de prison (French translation) 82 De zomer van 2004: papa ging weg en kleine Abdi en grote Abdi kwamen in dezelfde cel terecht (Dutch translation) 84

Catherine Johnson

Extract from The Curious Tale of The Lady Caraboo (English original) Extrait de l’ouverture de La Curieuse histoire de Dame Caraboo (French Translation) Uit de opening van The Curious Tale of The Lady Caraboo (Dutch translation) Extract from Sawbones (English original) Extrait de Les coupeurs d’os (French translation) Uit Sawbones (Dutch translation)

Nick Makoha

The Kingdom of Gravity (English original) Le Royaume de la Gravité (French translation) Het koninkrijk van de zwaartekracht (Dutch translation) Bird in Flames (English original) Oiseau en flammes (French translation) Vogel in vlam (Dutch translation) The Dark (English original) L’Obscurité (French translation) De duisternis (Dutch translation)

Roger Robinson

86 89 92 95 99 104 109 110 111 112 113 115 117 119 121

Ate (English original) Mangé (French translation) Gegeten (Dutch translation) The Missing (English original) Les Disparus (French translation) De vermisten (Dutch translation) Grace (English original) Grace (French translation) Grace (Dutch translation)

123 125 128 130 132 134 136 137 139

About the Authors About the Translators

140 144

Inua Ellams Plight / Fantasy After Richard Scott & Kanye West He says he gave up cigars for marriage / but we know Mother quenched the blaze in Father's breath / tamed what brought on his side-street fist-fights / didn't want a furnace beside her after-shower flesh / When she looked over her right shoulder / she saw our house in flames / beside the match-snuffedmouths of in-laws who cursed their marriage / Over her left / she saw clouds columned like smoking omens over us / each child a sapling yielding to heat / such that she bound us in bible verses / hefted her young family onto her back and ran / through the fire / across oceans / to England / Though it happened years ago it haunts her still / those interior walls blackening / dolls melting to plastic soup / kernels cooking in their nuts / batteries blooming to balls of gas / In one version of this story / we drowned / Her hot feet broke the water's surface / The Tyrrhenian sea took us in its blue mouth / soothed our singed skin as if a final kindness before death / In another version / the colonisers who brought the gospel / its fire and brimstone to our sleepy fields / threw open their doors / welcomed us to royal chambers / to bedcovers plush as panther fur / In another our teeth are white as coal / We are laughing blasphemously loud / into the kiln of a living-room / which mother watches / her smile a stiff wound / poking in at us / tending the business of family / as if parting the charred remains of a home / lifting us from ashes / like fine femur or burnished bone

3

French translation by Martin Richet

Péril / Fantaisie d’après Richard Scott & Kanye West Il dit avoir renoncé au cigare pour son mariage / mais nous savons que c’était Mère qui éteignait le brasier dans le souffle de Père / qui domptait la source de ses bagarres dans les ruelles / qui ne voulait pas de fournaise près de sa chair propre d’avoir été douchée / Quand elle regardait par-dessus son épaule droite / elle voyait notre maison en flammes / près des bouches de braises soufflées qu’étaient les beaux-parents qui maudissaient leur mariage / Pardessus son épaule gauche / elle voyait des nuages dressés comme des augures de fumée au-dessus de nos têtes / chaque enfant était un arbre naissant donné à la chaleur / si bien qu’elle nous enveloppa de versets bibliques / prit sa jeune famille sur son dos et courut / à travers les flammes / par les océans / jusqu’en Angleterre / Bien que tout ait eu lieu il y a de nombreuses années cela la hante encore / les murs intérieurs noircis / les poupées fondues en soupe plastique / les noix rôties dans leurs coques / les piles écloses en boules de gaz / Dans une version de cette histoire / nous nous noyons / Ses pieds chauds fendent la surface de l’eau / la Mer Tyrrhénienne nous prend dans sa bouche bleue / apaise notre peau roussie dans un geste de dernière grâce avant la mort / Dans une autre version / les colonisateurs qui apportent la bonne nouvelle / l’enfer et la damnation dans nos champs paisibles / nous ouvrent grands les portes / de chambres royales / aux draps soyeux comme de la fourrure de panthère / Dans une autre version nos dents sont blanches comme le charbon / Nos rires tonnent comme un blasphème / dans le foyer d’un séjour / que surveille notre mère / son sourire une plaie raide / qui se plante en nous / pour veiller aux affaires de famille / comme pour tamiser les restes calcinés d’un chez soi / pour nous tirer des cendres / comme un fémur délicat ou un ossement bruni

4

Dutch translation by Han van der Vegt

Benauwenis / Fantasie Naar Richard Scott & Kanye West Hij zegt dat hij de sigaren opgaf voor het huwelijk / maar we weten dat moeder de vlammen in vaders adem doofde / de vonk voor zijn vuistgevechten in steegjes temde / ze wilde geen brandhaard naast haar net gedouchte huid / Als ze over haar rechterschouder keek / zag ze ons huis in vlammen / naast de luciferdovende monden van aangetrouwde familie die hun huwelijk verwenste / Over haar linkerschouder / zag ze boven ons wolkenzuilen als rookvoorzeggingen / elk kind een loot die verzengde voor de hitte / zodanig dat ze ons inbond in bijbelverzen / haar jonge gezin op haar rug tilde en wegrende / door het vuur / over de oceanen / naar Engeland / Hoewel het jaren geleden is, achtervolgt het haar nog steeds / de zwart blakerende binnenmuren / poppen die smolten tot een plastic pap / pitten die kookten in hun schil / batterijen die opbloeiden tot bollen gas / In een versie van dit verhaal / verdronken we / Haar hete voeten braken het wateroppervlak / De Tyrreense zee nam ons in zijn blauwe mond / bette onze geschroeide huid als een laatste lankmoedigheid voor de dood / In een andere versie / gooiden de kolonisten die het evangelie / het vuur en de zwavel naar onze slaperige velden brachten / hun deuren voor ons open / verwelkomden ons in koninklijke kamers / met beddengoed zacht als pantervacht / In weer een andere waren onze tanden wit als steenkool / We lachen godslasterlijk hard / in de oven van een woonkamer / waar moeder toekijkt / haar glimlach een stijve wond / ze pookt tussen ons / ze voert het bedrijf van haar gezin / alsof ze de verkoolde resten van een huis opent / ons uit de as tilt / als dun dijbeen of gepolijst bot

5

National Anthem The mango seed / you hid in the left corner under the grand piano in the back room of the house in which you were born on the corner of Joy Avenue in a warm suburb overlooking a highway's traffic chugging north toward the airport for long distant flights over choppy waters, sail boats, yachts and ocean liners now silhouettes in the picturesque sunset where you land and taxi out to cold, snow-slushed streets of grey neighbourhoods and slim buildings creaking with metal stairs and small apartments tight as veins you want to pry open on the damp bedroom floor in the right corner where the keyboard tinkles out our national anthem / will still grow when you return.

6

French translation by Martin Richet

Hymne national La graine de mangue / tu te cachais dans le coin à gauche sous le piano à queue au fond de la maison dans laquelle tu es né au coin de l’Avenue de la Joie dans un quartier résidentiel chaleureux surplombant la circulation laborieuse d’une autoroute vers l’aéroport au nord pour de longs voyages au-dessus de mers houleuses, de bateaux à voiles, de yachts et de paquebots qui se sont faits silhouettes sous un crépuscule pittoresque où tu atterris et prends le taxi vers les rues froides, couvertes de neige fondue d’une banlieue grise aux immeubles étroits aux cages d’escaliers de métal grinçant et aux petits appartements denses comme une veine que tu voudrais ouvrir sur le sol trempé de la chambre à coucher dans le coin à droite où le clavier pianote notre hymne national / poussera encore à ton retour.

7

Dutch translation by Han van der Vegt

Volkslied De mangopit / die je in de linkerhoek onder de vleugelpiano verborg in de achterkamer van het huis waar je bent geboren op de hoek van Joy Avenue in een warme buitenwijk met zicht op het verkeer op de snelweg dat naar het vliegveld puft voor lange-afstandsvluchten over onrustig water, zeilboten, jachten en passagiersschepen, silhouetten nu in de pittoreske zonsondergang waar je landt en met de taxi naar de kille, met sneeuwprut bedekte straten in grijze buurten rijdt die kreunen van metalen trappen en appartementjes zo krap als aderen die je open wilt scheuren op de vochtige badkamervloer in de rechterhoek waar het keyboard ons volkslied tokkelt / zal nog groeien als je terugkomt.

8

Private School / The year is 1641 / My ancestor is an eight-year-old child of mischief flinching at the thin breeze noosing his neck / He turns for reassurance from his mother / finds the sibling he is yet to love suckling / He swallows the sudden anger bright in his mouth and leaves the hut / Outside /night hugs the skies over the village / over each stride of forest / unfurl of leaf / each stem turning as it falls to the path he takes / He stops just short of the secret clearing where older boys of the village practice grappling from the waist / the steps to lift and throw a rival down / The champion wrestlers laugh at their awkward twists and my ancestor aches to show his skill / Weeks ago / when his father explained strange boats longer and wider than trees / had docked just beyond the valley and he and a fist of brave men / would journey to see who had come / he promised to keep from fighting, obey his mother / Months after / when the moon-coloured men come / my ancestor who is dragged uphill / to hide with the wives and children watches the wrestlers try against a rain of gunfire and swords and screams / as their bodies fall to chains / In the heaving darkness of a club centuries later / I watch the silent island men sway to reggae / Their eyes shut tight as if recalling private lessons / they twist with the grace of water and waves / they move with a sorrow only oceans know

9

French translation by Martin Richet

École privée / Nous sommes en l’an 1641 / Mon ancêtre est un enfant de la malice de huit ans qui tressaille quand la brise lui enserre le cou comme un nœud / Il se tourne vers sa mère pour qu’elle le réconforte / et découvre le frère qu’il lui reste à aimer en train de téter / Il avale la soudaine colère vive qu’il a dans la bouche et quitte la hutte / Dehors / la nuit enlace les cieux qui planent sur le village / enlace chaque foulée dans la forêt / enlace chaque feuille qui dérive / enlace chaque tige qui tournoie en tombant sur le sentier qu’il emprunte / Il s’arrête à l’orée de la clairière secrète où les garçons plus âgés du village s’entraînent à la lutte / apprennent à soulever et faire tomber leur rival / Les champions rient de leurs torsions maladroites et mon ancêtre meurt d’envie de montrer son habilité / Des semaines plus tôt / quand son père lui avait expliqué que d’étranges bateaux plus longs et larges que les arbres / s’étaient arrêtés par-delà la vallée et que lui et une poignée de braves / étaient partis voir les arrivants / mon ancêtre lui avait promis de ne pas se battre, d’obéir aux ordres de sa mère / Des mois plus tard / quand arrivent les hommes couleur-de-lune / mon ancêtre traîné dans les collines / pour se cacher avec les femmes et les enfants observe les champions qui tentent de s’opposer à une pluie de coups de feu de coups d’épée et de cris / et sont réduits à l’enchaînement / Dans l’obscurité pulsatile d’une boîte de nuit des siècles plus tard / j’observe les hommes des îles silencieux qui oscillent au rythme du reggae / Les yeux fermés comme s’ils se remémoraient les leçons d’une école privée / leurs torsions ont la grâce des vagues et de l’eau / ils bougent avec une tristesse que seuls connaissent les océans

10

Dutch translation by Han van der Vegt

PrivĂŠschool / Het is het jaar 1641 / Mijn voorouder is een achtjarige donderjager die verkrampt van de dunne bries die zich om zijn hals slingert / Hij wendt zich om bevestiging naar zijn moeder / merkt dan dat het broertje van wie hij nog moet leren houden aan haar borst ligt / De plotse woede scherp in zijn mond slikt hij weg en hij verlaat de hut / Buiten / omhelst de nacht de hemel boven het dorp / boven elke pas woud / elk zich ontvouwend blad / elke steel die omwentelt als het valt op het pad dat hij kiest / Hij blijft staan voor de geheime open plek waar de oudere jongens van het dorp leren elkaar bij het middel te grijpen / de stappen leren om hun rivaal op te tillen en neer te werpen / de worstelkampioenen lachen om hun onhandige draaien en mijn voorouder popelt om zijn vaardigheid te tonen / Weken terug / toen zijn vader uitlegde dat vreemde boten langer en breder dan bomen / waren afgemeerd net buiten het dal en dat hij en een vuist dappere mannen / op reis zouden gaan om te zien wie er gekomen was / had hij beloofd niet te vechten, zijn moeder te gehoorzamen / Maanden later / als de maankleurige mannen komen / kijkt mijn voorouder die de heuvel op gesleurd wordt / om te schuilen met de vrouwen en kinderen naar hoe de worstelaars zich verzetten tegen een regen van schoten en zwaarden en kreten / terwijl hun lijven de ketens toevallen / In het zuchtende duister van een club eeuwen later / kijk ik naar de stille eilanders die wiegen op reggae / Hun ogen stijf dicht alsof ze zich privĂŠlessen herinneren / ze wenden zich met de sier van water en golven / ze bewegen met een leed dat alleen de oceanen kennen

11

Dear Tina, The day I discovered how she survived the civil war, how she saw her friends pass like minutes into oblivion, how she screamed through drop zones and Morse codes into jungle, dodging bullets, hiding and crying into rain, the day I discovered my grandfather heard her wailing, felt something enough to move him after her, in darkness, through rain, how her eyes, found in the flickering bounce of hurricane lamps, showed a place so pure, he sailed her away to the embrace of Paris, the kiss of Rome, the world with its wide welcoming dome. The day I discovered this, why she called him hero, she died. Peacefully, 90 years old.

He followed an hour after, again into darkness.

All those years, he never let go. That day, I realised we live in different worlds; friends pass too fast for minutes, wars come after X Factor, turtle dove romances exist in the past.

But I will send one sentence to you. One text message screaming through wifi zones, digital codes, dodging ones and zeros, like bullets and anti-heroes, promising if evr ur lst n ths urbn jngle, i'll fnd n brng u in frm rain.

12

French translation by Martin Richet

Chère Tina, Le jour où j’ai découvert qu’elle avait survécu à la guerre civile, qu’elle avait vu ses amis passer comme des instants éphémères dans le néant, qu’elle avait crié des codes en morses aux zones de largage dans la jungle et évité les balles en se cachant et pleurant sous la pluie, le jour où j’ai découvert que mon grand-père l’avait entendu gémir, avait senti quelque chose d’assez fort pour la suivre, dans l’obscurité, sous la pluie, que ses yeux, trouvés dans l’éclat vacillant de lampes-tempêtes, lui avaient montré un lieu si pur, qu’il l’avait emportée dans l’étreinte de Paris, le baiser de Rome, le monde sous un dôme vaste et accueillant. Le jour où j’ai découvert tout cela, pourquoi elle l’appelait un héros, elle est morte. Paisiblement, à 90 ans.

Il l’a suivie une heure après, dans l’obscurité encore.

Durant toutes ces années, il n’a jamais lâché. Ce jour-là, j’ai compris que nous vivions dans des mondes différents ; les amis passent trop vite, les guerres suivent la Star Academy, les amours inséparables existent au passé.

Mais je t’enverrai une phrase. Un SMS hurlant des codes digitaux aux zones de wifi, évitant uns et zéros, comme des balles et des antihéros, promettant si tu t per dns 7 j1gl urbèn j t trouvrè é t frè quité la plui.

13

Dutch translation by Han van der Vegt

Lieve Tina, De dag waarop ik ontdekte hoe ze de burgeroorlog had overleefd, hoe ze haar vrienden als minuten de vergetelheid in had zien verdwijnen, hoe ze zich via de landingsplaatsen en morsecodes de jungle in schreeuwde, kogels ontdook, zich verborg en huilde in de regen, de dag waarop ik ontdekte dat mijn opa haar gehuil had gehoord, en iets voelde dat hem achter haar aan stuurde, door het donker, door de regen, hoe haar ogen, ontdekt in het flakkerende deinen van de stormlampen, zo’n zuiverheid toonden dat hij met haar weg zeilde naar de omarming van Parijs, de kus van Rome, de wereld met haar weidse gastvrije koepel. De dag waarop ik dat ontdekte, waarom ze hem haar held had genoemd, stierf ze. Vredig, 90 jaar oud.

Hij volgde een uur later, weer het donker in.

Al die jaren had hij nooit los gelaten. Die dag besefte ik dat wij in andere werelden leven; vrienden verdwijnen sneller dan minuten, oorlogen komen na de X Factor, tortelduifliefdes zijn van het verleden.

Maar ik zal je één zin sturen. Een sms dat zich via de wifi-zones, digitale codes los schreeuwt, de enen en nullen ontwijkt, als kogels en antihelden, met de belofte bn j ooit de wg kwt i dz stdsjngle, dn vnd k je en hl je uit de rgn.

14

Directions - after Billy Collins You know the wild bush at the back of the flat, the one that scrapes the kitchen window, the one that struggles for soil and water and fails where the train tracks scar the ground?

And you know how if you leave the bush and walk the stunted land, you come to crossroads, paved just weeks ago: hot tar over the flattened roots of trees, and a squad of traffic lights, red-eyed now stiff against the filth-stained fallen leaves?

And farther on, you know the bruised allotments with the broken sheds and if you go beyond that you hit the first block of Thomas Street Estate?

Well, if you enter and ascend, and you might need a running jump over dank puddles into the shaking lift that goes no further than the fourth floor, you will eventually come to a rough rise of stairs that reach without railings the run-down roof as high as you can go and a good place to stop.

15

The best time is late evening when the moon fights through drifts of fumes as you are walking, and when you find an upturned bin to sit on, you will be able to see the smog pour across the city and blur the shapes and tones of things and you will be attacked by the symphony of tires, airplanes, sirens, screams, engines – and if this is your day you might even catch a car chase or a hear a horde of biker boys thunder-cross a bridge.

But it is tough to speak these things how tufts of smog enter the body and begin to wind us down, how the city chokes us painfully against its chest made of secrets and fire, how we, built of weaker things, regard our sculpted landscape, water flowing through pipes, the clicks of satellites passing over clouds and the roofs where we stand in the shudder of progress giving ourselves to the vast outsides.

Still, text me before you set out.

Knock when you reach my door and I will walk you as far as the tracks with water for your travels and a hug.

I will watch after you and not turn back to the flat till you merge with the throngs of buses and cyclists – heading down toward the block, scuffing the ground with your feet.

16

French translation by Martin Richet

Directions - d’après Billy Collins Tu vois la mauvaise herbe derrière l’appartement, celle qui frotte contre la fenêtre de la cuisine, celle qui lutte pour obtenir terre et eau et s’arrête où le chemin de fer scarifie le sol?

Et tu vois qu’en quittant la mauvaise herbe et en traversant les terres malingres, tu atteins un carrefour, pavé quelques semaines plus tôt: bitume brûlant sur les racines anéanties des arbres, et escadron de feux de signalisation, aux yeux rouges à présent raides sur fond de feuilles mortes salies?

Et, plus loin, tu vois les jardins ouvriers abîmés aux cabanes fendues et en allant au-delà tu tombes sur les premières tours de Thomas Street?

Eh bien, si tu y entres et que tu montes, tu devras peut-être sauter par-dessus des flaques croupies pour entrer dans un ascenseur vacillant qui ne monte jamais qu’au quatrième étage, tu arriveras à terme à une volée de marches raides sans rampes qui donnent sur le toit vétuste on ne peut plus haut et c’est un bon endroit pour s’arrêter.

17

Pas de meilleur moment que la fin de soirée quand la lune se fend un chemin à travers la fumée tandis que tu marches, et que tu trouves une poubelle renversée en guise de siège, tu pourras voir la pollution couler sur la ville fondre les formes et les couleurs des choses et tu seras assailli par la symphonie des pneus, des avions, des sirènes, des cris, des moteurs – et si tu as de la chance tu pourras peut-être même voir une course-poursuite ou entendre le fracas d’une horde de motards sur un pont.

Mais il est difficile de dire ces choses: comme les bouffées de pollution entrent dans le corps et commencent à nous épuiser, comme la ville nous asphyxie en nous serrant contre sa poitrine de secrets et de flamme, comme nous, faits de choses plus fragiles, considérons la sculpture qu’est le paysage, l’eau qui coule dans les tuyaux, le déclic des satellites survolant les nuages et les toits où nous subissons les tremblements du progrès et où nous nous rendons au vaste dehors.

Tout de même, envoie-moi un message avant de partir.

Frappe quand tu arrives à ma porte et je t’accompagnerai jusqu’au chemin de fer avec de l’eau pour ton voyage et un baiser.

Je te regarderai partir sans rentrer à l’appartement avant que tu ne te fondes dans la nuée de bus et de cyclistes – toi qui te diriges vers le pâté de maisons, fouettant le sol de tes pas.

18

Dutch Translation by Han van der Vegt

Routebeschrijving - naar Billy Collins Je kent het wilde struikgewas achter de flat, dat aan het keukenraam krabbelt, dat vecht voor zijn humus en zijn water en ophoudt waar de treinrails de grond tekenen?

En je weet dat als je het struikgewas verlaat en over het gemankeerde land loopt, je bij een kruising komt, weken geleden geasfalteerd; hete teer over de geplette wortels van de bomen en een stel stoplichten, nu roodogig schrap tegen een decor van vieze gevallen bladeren?

En je weet dat je verderop bij de geschonden volkstuintjes met kapotte schuurtjes komt, en als je nog verder gaat bij het eerste blok van Thomas Street Estate?

Nou, als je binnengaat en opstijgt, en misschien moet je een flinke sprong nemen over smerige plassen in de rammelende lift die niet verder gaat dan de vierde, dan kom je uiteindelijk bij een hachelijke trap die zonder balustrade het verlopen dak bereikt, hoger kom je niet en het is een goede plek om stil te houden.

19

De beste tijd is ’s avonds laat wanneer de maan zich door de slierten rook vecht terwijl je loopt, en als je een omgekeerde vuilnisbak vindt om op te zitten, dan kun je de smog over de stad zien stromen en de vormen en kleuren van de dingen zien vervagen en dan word je overvallen door een symfonie van banden, vliegtuigen, sirenes, kreten, motoren – en als je een goede dag hebt zou je zelfs een autoachtervolging kunnen treffen, of een motorbende die onder een brug doorgiert.

Maar het is moeilijk dit soort dingen te zeggen hoe vlokjes smog het lichaam binnendringen en beginnen ons af te breken, hoe de stad ons pijnlijk tegen haar uit geheimen en vuur gevormde borst verstikt, hoe wij, gemaakt uit zwakkere zaken, het door ons geschapen landschap bekijken, water dat door de buizen stroomt, het klikken van satellieten die boven de wolken voorbij gaan en de daken waarop we staan in het trillen van vooruitgang en ons overgeven aan de grootse buitenwereld.

Maar goed, sms me even voor je op weg gaat.

Klop aan als je bij mijn deur komt dan loop ik met je mee tot aan het spoor met water voor je reizen en een omhelzing.

Ik zal je nakijken en niet naar de flat teruggaan tot je versmelt met de drommen bussen en fietsers – onderweg naar het huizenblok terwijl je over de grond raspt met je voeten.

20

Bernardine Evaristo Extract from Mr Loverman (Penguin 2013)

Ten hours later we are in Madame Maxine’s Gay-ho, the narrow thoroughfares around Old Compton Street riddled with motor vehicles trying to run you down, bar crowds overspilling on to the pavement like they own it, and those irritating rickshaws that appeared in the West End about ten years ago. I ask you. Is this Shanghai? Is this Bombay? Is this Ho Chi Minh City?

Hordes of fellas on the cruise too, not in parks or cemeteries at night, where location alone is proof of intention, but out here in blatant, flirtational, public view.

It’s not as Village People as I expected. Fellas are dressed quite normal and not all Gay-Pride-Parade-Wearing-Only-a-Sequinned-Thong-andPeacock-Feather- Headdress. Actually, me and Morris is the ones getting anthropological looks, with our smart fifties suits, spats, fedoras and, in my case, a chunky gold chain around my neck. I give them anthropological looks right back. Don’t they understand that we the visitors here, not the natives?

Halfway down Old Compton Street we walk past the Admiral Duncan pub that got nail-bombed by that Nazi nutter in ’99 – the quarter-brain who couldn’t get a woman, blamed gays, blacks and Bengalis and decided to blow us all up as revenge. The pub’s got flamboyant pink lettering and purple walls, with that Freedom Flag flying at full mast. When I heard the news of the bombing back then, it became one more reason why I shouldn’t go anywhere near these bars. Stick to the parks, Barry. They might beat you up, but at least you won’t end up with your legs down one end of the street and your head down the other.

This is when it hits me. For the first time in my life I got no doubt that everybody in the vicinity knows that me and Morris are ‘gentlemen of doubtful virtue’. Ain’t no fakery here. Lord, they know us. Oh my, I don’t even know where to put myself because some of these fellas make such prolonged eye contact with me they should apply for a resident’s parking permit. Not for a minute are they thinking we are two spruced-up husbands, fathers, grandfathers, cutting through the West End on the way home from a wedding reception, funeral or Pentecostal church service. No, sah, dis-a not 21

Hackney, dis-a not Brixton, dis-a not Leyton. This go be Gay-ho, and they thinking, ‘Look at those two ole Caribbean queens.’

If I had more courage, I would hold Morris’s hand for, say, one second, though. All of my life I’ve watched couples holding hands, kissing in the street, on the bus, in pubs. I’ve watched couples walking arm in arm, ruffling each other’s hair, sitting on each other’s laps, dancing closely, romantically, jazzily, funkily, badly, bawdily.

And never, not once, have I felt able even to link arms with the man I love.

Me and Morris exchange sidelong glances, and flicker.

He grabs my hand and squeezes it for a few seconds.

It is our first public display of physical affection in sixty years.

The first bar Maxine lures us into is called the Yard. She’s dressed relatively sensibly today in not-so-sprayed-on jeans and so-called ‘ballet pumps’, having ‘totally wrecked’ her feet in the clodhoppers from two days ago. I say relatively normal, because she’s wrapped her head up again to resemble one of those bulldozing Nigerian matriarchs who roll down Ridley Market three abreast and will mow down anyone who don’t step aside.

The bar is so densely packed with young beefsteak, fag hags and, as Maxine pre- warned us, ‘voyeuristic hen parties’, and thumping with such ear-splitting so-called ‘music’, that Maxine has to screech operatically, hitting a high C, just to ask us what we want to drink. I screech operatically back that me and Morris need to sit down to avoid having heart attacks, but there are no empty seats. We hightail it out-a there, try a couple of other bars similarly afflicted, before Maxine suggests we ‘jump into a taxi’, as she knows ‘just the place’. On the way she phones her bezzies to tell them we relocating to the Quebec, just around the corner from Marble Arch. I tell her I’m ready to call it quits, because I ain’t bar-hopping like a student. She reassures me it’s aimed at the older gay clientele and also known as the Elephants’ Graveyard.

‘Charming. Why don’t you just take us to the undertaker’s and be done with it?’

‘Daddy,’ she retorts, ‘you’re not planning on being a grumpy old man all night, are you?’

I didn’t expect to be and I don’t want to be, but I can’t shake off the fact that the wife is at this minute sticking pins in a voodoo doll of me; that my 22

elder daughter been carrying around a lifetime’s resentment; and my only grandson has been shamed by me and will never talk to me again.

The doorman asks us if we know what kind of bar it is inside, and Maxine retorts that we are regulars, brushing haughtily past him. Soon as we enter fellas take a sneaky butchers at the newcomers. Most of them look like retired bank managers and schoolteachers, your run-of-the-mill demographic of middle-class gents from the suburbs.

I realize that as newcomer to these gay habitats I really did expect to find habitués who are attention-seekers, but not a bit of it. They’re just regular guys, like the ones I used to al fresco with back in the day. Just goes to show how even my assumptions might, upon occasion, be misconceptions.

The long, narrow pub’s got a wooden bar the length of a medium-sized yacht, faux-Victorian carpet, wallpaper, chandeliers and, ruining any nostalgic inclinations, ugly air-conditioning pipes hanging from the ceiling that are more suited to a dank hospital basement than a pub. A flat-screen TV suspended on the wall also pursues a theme of the contemporary commingled with the antique, along with a pinball machine that’s being worked furiously by some sweaty Oriental fella with Mah Jong in his veins.

‘It’s the oldest gay pub in London, darlings,’ Maxine announces as she beelines over to an empty table.

Since when does my daughter get to call us darlings?

‘It opened in 1936, although I don’t think gay pubs existed then.’

She settles us down in our seats like a fusspot (whispering in my ear to check that I’m okay), all but pulling the chairs out for us and helping us take off our jackets. Why doesn’t she just measure us up for our coffins at the same time?

‘Oh, I don’t know,’ Morris says, his eyes roaming the room like it’s the Sistine Chapel. ‘I wonder if Quentin Crisp used to come here? Gay fellas had their meeting places too back then.’

‘And what an adorable little muppet he was.’ Maxine rubs her hands together. ‘A lovely bundle of pink bouffant. If at first you don’t succeed, then failure may be your style.’ She laughs. ‘Tell me about it.’

‘Indeed, Maxie,’ Morris co-enthuses. ‘What about this one: Life was a funny thing that happened to me on the way to the grave. Now tell me about that.’

‘Daddy, if you and Uncle Morris had come out in the sixties, you might have known him.’

23

‘If we’d so-called come out then,’ I tell her, smiling indulgently, ‘you wouldn’t-a been born. Besides, neither of us has actually so-called come out, not properly.’

‘No, not yet,’ Morris agrees, resting his hand briefly on mine on the table, so that his lighter fingers fall into the cracks between my longer ones.

My instinct is to dash my hand away, but it really is okay for him to do that here.

Nonetheless, I should have withdrawn my hand, because he suddenly goes and plants a kiss on my cheek. Maxine’s eyes nearly pop out of her head in be-thrillment.

Step by step, Morris. Don’t expect me to be another Quentin Crisp in five minutes.

Her mobile rings. ‘They’re here!’ Maxine jumps up as her three bezzies pile in through the double wooden doors with a blast of youthful exuberance.

Why did they call her when they was right outside the door?

‘Look!’ Maxine squeals as they approach, making a show of herself and pointing at us like we’re a pair of monkeys tap dancing on the table. ‘Aren’t they wonderful, ladies?’

The bezzies gather round, while Maxine coos and quivers. They shake our hands and slap our backs, stopping just short of pinching and prodding us.

‘I discovered them,’ she declares, hugging both of us in turn, cheek to cheek, like a proud parent. ‘So hands off and be-have, especially you.’ She wags her finger at the blond one. ‘This is Dad, Uncle Barry to you, and this is Uncle Morris.

You wouldn’t think none of them was gay fellas, except maybe Blondie.

They just look like arty-types. To be honest, Maxine is clearly the campest person in the room.

She takes the order for drinks, which rather surprises me, seeing as I ain’t never seen her actually offer to pay for anything in the history of our relationship. True to form, she not goin’ let me down now. ‘I’ll start a tab,’ she says pointedly. ‘Dad, it’ll be a Coke for you.’

Will it?

‘I’ll have a Coke too,’ Morris chips in. ‘But put a double shot of rum in it.’

The others place their orders, Maxine goes off to the bar, and me and Morris are left with three pairs of expectant eyes waiting for us to whistle through our backsides.

24

‘Chaps,’ I say, clearing my throat, ‘you seem to know who we are. What about you?’

The first one to introduce himself is Blondie, who can’t keep his eyes off Morris.

‘Pierre Duchamp, cosmetics entrepreneur,’ he says, holding on to Morris’s hand way too malingeringly. Indeed, such is the current of desire flowing towards my man I could go skinny-dipping in it.

What is he, a gerontophile?

I sneak a glimpse at Morris, who looks flattered. Getting big-headed aready.

Blondie has green eyes that almost glow in the dark. Around his neck is a thin black collar with silver studs, a theme that extends all the way up his earlobes and all the way down the sides of his black leather trousers.

‘He might be Pierre Duchamp to you,’ another one jumps in with a rather highbrow voice. This one’s a tall fella with a long face and dreadlocks piled high into a spaghetti twist on his head. ‘But he’s Benjamin Brigstock to his parents. I’ve seen his passport.’

They all fall apart at that.

‘For Crissakes,’ Blondie retaliates, ‘Benny Brigstock is never going to sell the metrosexual make-up range I’m developing.’

‘I can’t see there’s much potential in make-up, myself. Not for real men anyway,’ I say while putting my arm, yes, my arm, around Morris, who stiffens.

Blondie looks offended. The others chuckle, unsure.

He skulks off, muttering something about helping Maxine with the drinks.

‘What about you? What is your name, young man?’ Morris asks, doing what he does best, alleviating tense situations with friendly social discourse.

This is one helluva handsome fella, a latter-day Eros with curly Italianate hair, dramatic features, seductive sloe-eyes and juicy blow-job lips. I bet he’s a dutty bastard. I can always tell.

‘I’m Marcus,’ he says, blatantly aware of his beauty.

I can’t take my eyes off his mouth. Lord, it’s so big the Titanic could have sailed in it ... and me, back in the day.

‘And what do you do, Marcus?’ I ask his mouth.

‘I’m Head of Visual-Merchandise Design at Miss Selfridge,’ his mouth replies. ‘I was at Saint Martins with Max.’ ‘What is this visual-merchandise business when it’s at home?’

25

‘Pretty much anything to do with the display of merchandise in stores,’ he says, like his job is as vital to human survival as agriculture or medicine.

‘Anything from window displays, creating props and accents, organizing clothing placements, marketing campaigns. I’m the in-store aesthete, if you like. Their greatest asset, or so my manager keeps telling me.’ He snorts.

‘Don’t be deceived,’ Spaghetti Head butts in. ‘What he means is that he puts wigs on mannequins during the day, and in the evenings he puts condoms on anyone who’ll take him, like his manager.’

‘You weren’t complaining when you were the one rolling my condoms up your dick,’ he snaps back.

‘Now, now chaps.’ Morris intervenes a little too prematurely for my liking. ‘Let’s keep this occasion nice and convivial.’

Why? I examine Blow-Job Lips. Apart from his mouth, his nostrils are a bit too wide and his skin a bit too tawny for him to be entirely of the Anglo-Saxon persuasion.

‘Where yuh people from?’ I demand. He looks taken aback but answers his elder obediently.

‘Jamaica.’

‘They black?’ I ask.

‘Um, yes, no, red-skinned, as they say over there.’

He’s flushing.

‘Thought so,’ I reply. ‘Just like people back home who wanted to pass.’

I see Morris squinting at me through my excellent peripheral, as if to say, ‘Don’t start on this one too. Chill out, nah man.’

‘I’m not passing, because I’m hardly properly black, am I?’ Not if you can pass.’

Whoah! Barry, yuh starting to sound like one of those radicals. What’s got into you? You’re not a race man. What do you care? Leave the boy alone.

I just killed the conversation stone dead. In which case, I’d better give it mouth-to-mouth resuscitation before Maxine gets back. I turn to Spaghetti Head. ‘What about you?’

He throws up his hands and blurts out, ‘Guilty! Guilty! Arrest me, lock me up, behead me, put me before the firing squad.’

That relaxes the atmosphere just in time for Maxine’s return with the drinks, Blondie in tow, clearly reassured that Maxine will protect him from the Evil Ogre.

26

‘Good to see you’re all enjoying yourselves at last,’ she says, handing out drinks. ‘And no one’s being a troublemaker, as usual.’ She slams down my glass of Coke in front of me with such force a chunk of ice leapfrogs out of it.

Except my princess can’t stay angry with me for long because who am I but her privy purse?

‘Dad,’ she says in my ear, ‘they don’t keep tabs at the bar. Er ... can you help out at all, pretty please?’

I slip her a fifty-pound note. ‘Get a double shot of rum for me too or I want the change.’

She frowns. but she’s been bought. I watch her all but skip off, happy as when I used to give her twenty pence for a lolly from the ice-cream van.

Me and Morris are seated side by side. Blondie has parked his arse on the other side of Morris, strategically just out of my immediate eyeline. Maxine is at the end of the table, Blow-Job Lips is next to her and opposite Morris, and Spaghetti Head is facing me.

Maxine proposes a toast. ‘Here’s to Daddy and Uncle Morris. The elders who blazed a trail. Respect!’

Blazed a trail. How, exactly? In the wardrobe?

‘Respect!’ they toast. and we all down our alcohol-infused drinks that will charge us up nicely for an evening’s carousing.

‘Young man,’ I say to Spaghetti Head. while the others start fawning over Morris. ‘Tell me about yourself. You a Rasta?’

‘Christ, no, never in a million years. It’s just a style thing.’

Is that what he calls it?

He flashes me a crisp white smile that goes with his crisp white shirt, open at the neck to reveal a dark, chocolatesque chest. He sits back and spreads his crisply clean, be-jeaned legs wide, showing off long, lean thighs and a decent enough package.

This one’s not a young Adonis like Blow-Job, too intelligent-looking, although his body makes up for it. His face is too long to be handsome, and his nose too short relative to it; he’s got a chunk missing from his forehead, and he talks lopsided.

He catches me observing him and gives a sly smile. Nonetheless, I do believe I could take a trip to the toilets with this one.

Lord, an ole man can have his harmless fantasies.

‘Before you ask, my name is Lola,’ he says.

‘Lola?’ I splutter, nearly choking on my drink.

27

‘Short for Damilola,’ he says, grinning, unfazed by my reaction. ‘Which I only use in the Big Bad Homophobic World Outside. To my friends, I’m Lola.’

Right ...

‘Nigerian,’ he further explains, picking up a stray strand of spaghetti that’s fallen over his face and tucking it into back into the meal on his head.

‘Born there, raised here. I’m twenty-nine, so a lot younger than this bunch, but, I’m afraid to say, so much the wiser.’ He nods over at his cohorts before backtracking. ‘Not Maxine, of course. I worship her. She’s not immature at all.’

Oh, yes, she, is.

‘As for Marcus and Pierre, they’re only good for a night out on the tiles, which is great when I need to blow off steam.’ He leans forward in a posture of confidential disclosure. ‘I call them my Friday Night Hedonistic Friends, as distinct, you understand, from my Saturday Evening Dinner Party Friends, my Art House Movie Pals, my African Academics Debating Society and my Gay Support Group (London Chapter for the Under-Thirties).’

I try to suppress the ripples of laughter bubbling up deep within my wicked soul.

‘Those two usually end up completely trashed and giving complete strangers lap dances. Don’t expect them to have heard of James Baldwin or Bayard Rustin. RuPaul and Danny La Rue? Yes. Langston Hughes? No.’ I wonder if Blow-Job will include me in the ‘complete stranger’ category?

And, if so, would Morris mind?

Spaghetti Head ploughs on. ‘It’s impossible to engage them in a weighty conversation, as I think you’ve just discovered. I know from Maxine that you’re a bit of a thinker. A kind of autodidact, in fact?’

Alarum! Alarum! Is this rass snob suggesting I’m some kind of sad sack who wasn’t clever enough to go to university? Shut up, Barry.

Breathe deeply and repeat ten times: I am the Dalai Lama, I am the Dalai Lama.

I assume a friendly, non-confrontational countenance. ‘So you and Marcus was lovers, then?’

‘For seven months,’ he replies, looking a bit miffed that I’ve detoured the conversation. ‘Until I discovered I was just one of many fuck-buddies – nocturnal visits on my moped et-cet-er-a ...’

He takes a sip of his white wine, a drink I wouldn’t touch with a barge pole. It’s a woman’s drink, and, Lola or no Lola, he’s a man.

28

‘I take it you’re not one of the so-called fashionista crowd, then, Lola?’ I inquire, sounding all upbeat, because one of my better interpersonal skills is to stop folk sinking into the sludge of self-pity.

‘Christ, no! “Love art, hate fashion” is my mantra.’

Suddenly revitalized, he rolls up his shirtsleeves to reveal sculpted, gleaming, forearms. Our people usually moisturize good. Englishmen don’t, which is why they end up looking so old.

‘You know how people in fashion are always proclaiming passionately “I love fashion!”, like they’re saying something meaningful instead of spouting the most annoying platitude ever?’

I nod my head. Yes, dearie, I notice it all the time.

‘You see, Uncle, what I myself personally find great is how artists like Rotimi Fani-Kayode, Isaac Julien and Yinka Shonibare subvert the kinds of hackneyed cultural and historical iconographies that usually go unchallenged.’

This one’s a speechifyer for sure. Only problem is that he takes the motorway to go to the shop round the corner. He’s still not told me what he does.

‘What is your profession? You an artist?’

That would excuse the hairstyle, at least.

‘Unfortunately not. No talent in that department, sadly. I’ve two degrees under my belt, and I’m in my third year of a Ph.D. interrogating the history of homosexuality in Africa, focusing on the privileging of heteronormativity in Nigeria and the constitutionally enshrined persecution of homosexuals there as elsewhere on the continent, except South Africa, where it’s at least legally legal, so to speak. I could talk about it all night. In fact, I often do.’

No wonder Blow-Job Lips dumped him.

Just then the lower end of the table erupts with mirth. This might be the high-brow end of the table, but some low-brow nonsense is preferable on my historic first night out of the wardrobe.

‘Lola,’ I say at last. ‘To be quite frank with you, I am not fully cognizant of Africa’s pan-continental yet heterogeneous homosexual history, nor do I know anything about institutional and attitudinal prejudices thereof. It is not an issue that ever enters my sphere of interrogative probity, in truth.’

Oh, yes, I can speakey-spokey too.

‘Let me tell you, then,’ Lola replies. ‘These myth-makers are actually arguing that, unlike the rest of the human race, Africans were quite 29

incapable of having same-sex relations without being shown how to do it by the Europeans. What’s more insulting? To say that Africans were sexually infantilized until the Europeans arrived? Or to admit that we were evolved enough to get their groove on through same-sex attraction?’

Of course men have been at it with each other since time began. Sticking it in any ole bodily orifice they can.

‘Let us not forget,’ he continues, ‘that prior to Christianity sub-Saharan Africa had indigenous religions with their own moral beliefs. The Zande Warriors of Zaire, the Berbers of Siwa in Egypt, transvestism in Madagascar, a boy’s rite of passage in Benin. This is what’s so twisted about it all. It’s homophobia, not homosexuality, that was imported to Africa, because European missionaries regarded it as a sin. Take Angola, prior to colonial intervention, homosexuals were accepted, not persecuted. It was the Portuguese who criminalized it.’

He leans back in his chair, closes his eyes and seems to be recovering from his verbalization, extemporization and philosophization.

Maxine right. I really do feel like a grumpy ole man today. This is too much for me. Maxine’s bezzies are too self-confident, too in-yer-face. It makes me want to puncture their egos.

I like the pub, though. The regulars are quiet, discreet, none of the braying braggadocio of your usual male bar crowd. Our table is actually the rowdiest. I might even come back here with Morris and meet some fellow elders, although anyone of them show any signs of dementia I’ll be out the door in a flash.

30

French translation by Martin Richet

Extrait de Mister Loverman Dix heures plus tard, nous voilà à Gay-ho, le Soho gay de Madame Maxine, les étroites chaussées d’Old Compton Street criblées de véhicules motorisés cherchant à vous renverser, de buveurs battant les trottoirs comme s’ils leur appartenaient et de ces pestes de pousse-pousse apparus dans le West End il y a de ça dix ans. Je vous le demande: sommes-nous à Shanghai? Sommesnous à Bombay? Sommes-nous à Hô-Chi-Minh-Ville?

Sans oublier les hordes de types partis draguer, pas dans les jardins publics ou les cimetières la nuit, où le lieu lui-même signale leurs intentions flirtives, mais ouvertement, au vu de tous.

Tout cela fait moins Village People que je ne m’y attendais. Les types sont habillés on ne peut plus normalement, pas de string pailleté ou de coiffe de plumes de paon dignes de la Marche des Fiertés. En réalité, il n’y a que Morris et moi qui faisons l’objet de regards anthropologiques ici, avec nos costumes smart des années cinquante, nos guêtres, nos fedoras et, dans mon cas, une épaisse chaîne dorée au cou. Ne comprennent-ils donc pas que nous sommes les visiteurs ici, pas les autochtones?

Au milieu d’Old Compton Street, nous passons l’Admiral Duncan Pub attaqué par un taré Nazi en 99 – le demeuré qui n’avait pas su se trouver une femme et le reprochait aux Gays, aux Noirs et aux Indiens avait décidé de tous nous faire sauter par vengeance. Le pub a des lettres roses flamboyantes et des murs mauves, le drapeau arc-en-ciel flottant à haut mât. Apprendre la nouvelle de l’attentat à l’époque m’avait donné une raison de plus de ne pas approcher de ces bars. Tiens-toi en aux parcs, Barry.

On va peut-être te casser la gueule mais, au moins, tu ne finiras pas avec ta tête et tes jambes dans deux coins de rue différents.

C’est là que ça me frappe. Pour la première fois de ma vie, je ne peux pas en douter: tout le monde dans les environs sait que nous sommes, Morris et moi, des «messieurs d’une vertu contestable». Pas de faux-semblants ici.

Doux Jésus, ils nous connaissent. Mon Dieu, je ne sais pas où me mettre parce que certains de ces types ont des regards si prolongés qu’ils pourraient déposer une demande de permis de séjour. Ils ne s’imaginent pas un seul instant que nous sommes deux maris, deux pères, deux grands-pères traversant le West End dans nos plus beaux atours pour revenir de je ne sais 31

quelle messe, d’une réception de mariage ou d’un enterrement. Non, monsieur, nous ne sommes pas à Hackney, nous ne sommes pas à Brixton, nous ne sommes pas à Leyton. Nous sommes à Gay-ho, et les gens se disent: «Regardez-moi ces deux vieilles folles des Caraïbes».

Mais si j’étais plus courageux, je voudrais bien tenir la main de Morris pour, disons, l’espace d’une seconde. Toute ma vie, j’ai vu des couples se tenir la main, s’embrasser dans la rue, dans le bus, au pub. J’ai regardé des coupes marcher bras dessus bras dessous, se caresser les cheveux, s’asseoir sur les genoux de leurs partenaire, danser de manière rapprochée, romantique, swinguante, funky, maladroite, éhontée.

Et jamais, jamais de ma vie je ne me suis senti en mesure de tenir l’homme que j’aime par le bras.

Morris et moi, nous échangeons un regard en coin, qui s’enflamme.

Il me prend la main et la serre quelques secondes.

C’est notre première démonstration publique d’affection physique en soixante ans.

Le premier bar où nous appâte Maxine s’appelle The Yard. Elle s’est habillée assez raisonnablement aujourd’hui, ses jeans sont moins serrés et elle porte ce qu’elle appelle des «ballerines», s’étant «totalement éclaté» les pieds avec ses bottes deux jours plus tôt. Je dirais plutôt que ses vêtements sont relativement normaux, parce qu’elle s’est mise un foulard sur la tête digne d’une des ces bulldozers de matriarches nigériennes qui arpentent les marchés de Ridley trois par trois en écrasant quiconque ne s’écarte pas de leur chemin.

Le bar est si plein de jeunes beefsteaks, de filles à pédés et, Maxine nous avait bien prévenus, de «bandes de poules voyeuses en goguette» et la musique tonne si fort qu’elle doit hurler comme une diva et atteindre le do aigu rien que pour nous demander ce que nous avons envie de consommer.

Je lui renvoie son hurlement sur-aigu pour lui signaler que Morris et moi avons besoin de nous asseoir pour éviter la crise cardiaque, mais qu’il n’y a pas de place vide. Nous nous tirons dare-dare pour essayer d’autres bars semblablement bondés, avant que Maxine suggère qu’on «bondisse dans un taxi» parce qu’elle connaît «le coin parfait». En chemin, elle téléphone à ses copains pour leur annoncer qu’ils nous trouveront au Québec, à côté de la Marble Arch. Je lui dis que je suis à deux doigts de renoncer, parce que je ne me vois pas faire la tournée des grands ducs comme un étudiant. Elle 32

m’assure que le Québec accueille une clientèle homo plus âgée et qu’on l’appelle aussi le Cimetière des Eléphants.

«Charmant. Pourquoi ne nous emmènes-tu pas tout simplement chez le croque-mort tant que tu y es?»

«Papa, répond-elle, j’espère que tu n’as pas prévu de faire le vieux râleur toute la soirée.»

Ce n’était pas mon intention et je n’en ai aucune envie, mais je n’arrive pas à me défaire de l’idée que mon épouse enfonce en ce moment même des épingles dans une poupée vaudou à mon effigie, que ma fille aînée se coltine toute une vie de ressentiment et que mon unique petit-fils a honte de moi et ne m’adressera plus jamais la parole.

Le videur nous demande si nous savons de quel genre de bar il s’agit et Maxine réplique en passant sur un ton hautain que nous sommes des habitués. Dès que nous passons la porte, les types lancent des regards furtifs de boucher aux nouveaux venus. La plupart ont l’air de banquiers et d’instituteurs de banlieue à la retraite.

Je me rends compte que le novice que je suis dans ces environnements gays s’attendait vraiment à ce que les habitués cherchent à attirer l’attention, mais ce n’est pas du tout le cas. Ce sont des gens normaux, comme les types avec qui j’y allais al fresco autrefois. Voilà qui montre que même mes suppositions peuvent être, à l’occasion, des idées reçues.

Le pub, long et étroit, a un bar en bois de la taille d’un yacht moyen, des tapis pseudo-victoriens, du papier peint, des chandeliers et, pour saborder toute inclinaison à la nostalgie, d’affreux tuyaux de climatisation suspendus au plafond qui conviendraient mieux au sous-sol humide d’un hôpital qu’à un bar. Un écran plat accroché au mur prolonge le thème du mélange de l’antique et du contemporain, ainsi qu’un flipper qu’opère furieusement un Asiatique en sueur, la tête pleine de Mah-Jong.

«C’est le bar gay le plus ancien de Londres, mes petits», annonce Maxine en sprintant vers une table vide.

Depuis quand est-ce que ma fille a le droit de nous appeler ses petits?

«Il a ouvert en 1936, mais je ne pense pas que les bars gays existaient déjà.»

Elle nous installe comme une mère poule (me chuchote même à l’oreille pour vérifier que tout va bien), se retenant à peine de nous faire asseoir et de nous aider à retirer nos vestes. Pourquoi est-ce qu’elle ne prend pas les mensurations pour nos cercueils tant qu’elle y est?

33

«Oh, je me demande, dit Morris qui admire la salle comme si c’était la Chapelle Sixtine, si Quentin Crisp était un habitué? Les homos avaient déjà leurs propres lieux de rencontre.»

«Et c’était un adorable petit chenapan. Maxine s’en frotte les mains. Un charmant amas de dentelle rose. Si vous ne réussissez pas du premier abord, l’échec est peut-être votre style. Sans blague!»

«N’est-ce pas, Maxie, se co-enthousiasme Morris. N’oublions pas ce propos non plus: La vie est un drôle d’événement qui m’est arrivé en chemin vers la tombe. Et, je peux te dire, c’est bien vrai.»

«Papa, si Tonton Morris et toi, vous aviez fait votre coming out dans les années soixante, vous auriez pu le rencontrer.»

«Si nous avions fait notre coming out à l’époque, lui dis-je avec un sourire indulgent, tu ne serais pas là aujourd’hui. D’ailleurs, à proprement parler, nous n’avons ni l’un ni l’autre fait notre coming out.»

«Non, pas encore», reconnaît Morris, en posant brièvement sa main sur la mienne, ses doigts posés entre les miens, plus longs.

J’ai pour instinct de retirer ma main, mais rien ne l’empêche de faire ce qu’il fait ici.

J’aurais tout de même dû, parce qu’il me plante brusquement un baiser sur la joue. Les yeux de Maxine manquent de lui sortir du crâne tant elle est ravie.

Allons-y doucement, Morris. Ne t’attends pas à me voir devenir le prochain Quentin Crisp en cinq minutes.

Le téléphone de Maxine sonne. «Les voilà!» Maxine bondit en voyant ses copains passer les portes de bois du pub dans un éclat de jeune exubérance.

Mais pourquoi l’ont-ils appelée alors qu’ils étaient déjà à la porte?

«Regardez!, couine Maxine à leur approche, en se donnant en spectacle et en nous montrant du doigt comme si nous étions une paire de singes dansant sur la table. Est-ce que vous ne les trouvez pas merveilleux?»

Les copains nous entourent à présent, encouragés par les roucoulements extatiques de Maxine. Ils nous serrent la main et nous donnent des claques d’encouragement dans le dos, se retenant à peine de nous faire des risettes.

«C’est moi qui les ai découverts, déclare-t-elle, en nous prenant tour à tour dans ses bras, comme une mère fière de ses enfants. Alors pas touche, et tenez-vous bien, surtout toi. Elle tend un doigt accusateur vers son copain blond. Je vous présente Papa, que vous pouvez appeler Tonton Barry, et Tonton Morris.»

34

On ne s’imaginerait pas qu’ils sont homos, sauf peut-être Blondinet. Ils ont l’air un peu artistes, c’est tout. Pour être honnête, personne ne fait plus folle ici que Maxine.

Elle prend les commandes, ce qui me surprend, vu qu’elle n’a jamais proposé de payer quoi que ce soit durant toute l’histoire de nos relations.

Fidèle à elle-même, elle ne s’apprête pas à me décevoir de si tôt. «Je vais ouvrir une ardoise, annonce-t-elle ostensiblement. Papa, pour toi, ce sera un Coca.»

Ah bon!

«Je voudrais un Coca moi aussi, demande Morris. Mais fais-y ajouter deux doses de rhum.»

Les autres passent commande, Maxine se dirige vers le bar et nous restons, Morris et moi, sous trois paires d’yeux interrogateurs qui attendent que nous leur racontions notre histoire.

«Messieurs, dis-je en me raclant la gorge, vous semblez savoir qui nous sommes. Qui êtes-vous donc?»

Blondinet est le premier à se présenter, sans quitter Morris des yeux.

«Pierre Duchamp, entrepreneur dans le maquillage», dit-il en serrant trop longuement la main de Morris. D’ailleurs, le flux de désir qui s’oriente vers mon homme est tel que je pourrais y prendre un bain de minuit.

Qu’est-ce qui lui prend, serait-il donc gérontophile?

Je lance un regard à Morris, qui a l’air flatté. Le voilà qui prend déjà la grosse tête.

Blondinet a des yeux verts qui brillent dans le noir. Autour du cou, il porte un fin collier noir à clous argentés, thème qui se prolonge sur ses lobes et sur les flancs de son pantalon en cuir noir.

«Il se présente à vous sous le nom de Pierre Duchamp, l’interrompt un gars d’une voix très recherchée. Celui-ci est un grand type au visage chevalin, des dreadlocks montés sur le crâne comme un bol de spahettis. Mais ses parents le connaissent sous le nom Benjamin Brigstock. J’ai vu sa carte d’identité.»

Tous s’esclaffent.

«Nom de Dieu, réplique Blondinet, Benny Brigstock, ça ne vend pas les produits de maquillage métrosexuels que je suis en train de développer.»

«Personnellement, je ne vois pas grand potentiel au maquillage. Pas pour de vrais hommes en tout cas», dis-je en passant mon bras, oui, mon bras autour de Morris, qui se raidit.

35

Blondinet a l’air blessé. Les autres ricanent, incertains.

Il part bouder ailleurs en marmonnant vouloir aider Maxine avec les boissons.

«Et toi? Comment t’appelles-tu, jeune homme?», demande Morris, occupé à faire ce qu’il fait le mieux, à savoir apaiser les situations de tension par des propos avenants.

C’est un type sacrément beau que ce gars, un Eros d’aujourd’hui aux boucles italianisantes, des traits dramatiques, un regard ténébreux et une bouche à pipe bien juteuse. Je parie que c’est un vrai cochon. Je sais les repérer.

«Je m’appelle Marcus», dit-il, ouvertement conscient de sa beauté.

Je n’arrive pas à détourner les yeux de sa bouche. Doux Jésus, elle est si large que même le Titanic aurait pu y tremper… et moi aussi, autrefois.

«Et toi, qu’est-ce que tu fais dans la vie, Marcus?» demandé-je à sa bouche.

«Je suis chargé du visual merchandising chez Miss Selfridge, répond sa bouche. Avant, j’étais à Saint Martins avec Maxine.»

«Qu’est-ce que c’est que le visual merchandising, quand on lui enlève son titre clinquant?»

«Tout ce qui a trait à la mise en scène d’un produit en magasin, dit-il, comme si son métier était indispensable à la survie de l’humanité comme l’agriculture ou la médecine. Je m’occupe aussi bien des vitrines que du placement des vêtements et des campagnes de marketing. Je suis l’esthète du magasin, si vous voulez. Leur atout principal, comme le répète sans cesse mon manager.» Il pouffe.

«Ne vous faites pas avoir, s’immisce Spaghetti. Ce qu’il veut dire par là, c’est qu’il met des perruques sur les mannequins le jour et des capotes à qui voudra, comme son manager, la nuit.»

«Tu ne te plaignais pas quand c’étais toi qui posais mes capotes sur ta queue», répond-il.

«Allons, allons, intervient Morris, un peu vite à mon goût. Veillons à ce que la rencontre reste sympathique et conviviale.»

Pourquoi?

J’examine Bouche à Pipe. Lèvres à part, ses narines sont un peu trop larges et sa peau un peu trop basanée pour qu’il soit exclusivement de provenance anglo-saxonne.

36

«D’où viennent tes parents?», demandé-je. Il paraît étonné mais répond avec obéissance aux questions de son aîné.

«De Jamaïque.»

«Ils sont noirs?»

«Euh, oui et non, peaux-rouges, comme on dit là-bas.»

Il rougit.

«C’est bien ce que je me disais, je réponds. Comme les gens chez moi qui voulaient se faire passer pour des Blancs.»

Je vois que Morris me regarde de travers, comme pour dire: «Ne commence pas. Calme-toi.»

«On ne peut pas dire que je cherche à passer pour blanc. Après tout, je ne suis pas franchement noir.»

«Pas si tu arrives à passer pour un Blanc.»

Oh! Doucement, Barry, tu commences à ressembler à un radical. Qu’estce qui te prend? La race, ce n’est vraiment pas ton truc. Qu’est-ce que tu en as à faire? Fous-lui la paix, à ce garçon.

Je viens de tuer la conversation d’un coup. J’ai intérêt à essayer un peu de réanimation bouche à bouche avant le retour de Maxine. Je me tourne vers Spaghetti. «Et toi?»

Il lève les mains en l’air en lâchant «Coupable! Je plaide coupable!

Arrêtez-moi, enfermez-moi, décapitez-moi, faites-moi passer devant le peloton d’exécution!»

Voilà qui détend l’atmosphère juste à temps pour le retour de Maxine avec les boissons, Blondinet traînant derrière elle, manifestement rassuré de penser qu’elle le protègera de l’Ogre Maléfique que je suis.

«Je suis contente de voir que vous vous amusez tous enfin dit-elle en nous tendant nos boissons. Et que personne ne joue au fauteur de trouble, comme d’habitude.» Elle pose mon verre de Coca sur la table avec une telle violence qu’un glaçon s’en trouve projeté par terre.

Sauf que ma petite princesse ne pourra pas m’en vouloir longtemps, car qui suis-je sinon sa bourse royale?

«Papa, me souffle-t-elle à l’oreille, ils n’acceptent pas les ardoises ici.

Euh… tu peux me donner un coup de main, s’il te plaît?»

Je lui glisse un billet de cinquante livres. «Commande-moi une double dose de rhum aussi ou je réclame la monnaie.»

37

Elle fait la moue, mais elle a été achetée. Je la vois filer, avec la joie qu’elle avait déjà quand je lui donnais de quoi se payer un cornet de glace à l’épicerie.

Morris et moi sommes assis côte à côte. Blondinet a posé son cul à côté de lui, à l’abri stratégique de ma ligne de mire. Maxine est à l’autre bout de la table, Bouche à Pipe est à côté d’elle, en face de Morris. Je suis en face de Spaghettis.

Maxine propose un toast. «A la santé de Papa et de Tonton Morris. Nos aînés et précurseurs. Grand respect!»

Précurseurs. En quoi, exactement? En termes vestimentaires?

«Grand respect!» disent-ils, et nous avalons tous les boissons alcoolisées qui nous donnent l’énergie d’envisager une belle soirée de bringue.

«Jeune homme, dis-je à Spaghetti pendant que ses amis s’intéressent à Morris, parle-moi de toi. Tu es Rasta?»

«Mon Dieu, non, jamais de la vie. C’est une question de style, rien de plus.»

C’est le mot «style» qu’il revendique?

Il me lance un sourire blanc frappant qui se marie parfaitement à une chemise blanche frappante ouverte pour révéler un torse noir chocolaté. Il se met à son aise et écarte des jambes frappantes et enjeanées, pour faire admirer de longues cuisses musclées et un paquet assez avantageux.

Ce n’est pas un jeune Adonis comme Bouche à Pipe, il cultive trop son air intello pour ça mais son corps compense parfaitement. Son visage est trop chevalin pour être beau et son nez trop court pour sa figure, il a le crâne plat et il parle de travers.

Il comprends que je l’examine et m’envoie un sourire espiègle.

N’empêche, je pense que je serais prêt à m’embarquer pour un voyage aux toilettes avec celui-ci.

Doux Jésus, un vieil homme a droit à ses fantasmes inoffensifs.

«Pour devancer la question, je m’appelle Lola», dit-il.

«Lola?», bafouillé-je, manquant de cracher mon Coca.

«Pour Damilola, répond-il avec un rictus imperturbable. Que je n’emploie que dans le Grand Méchant Monde Homophobe du Dehors. Mes amis m’appellent Lola.»

N’est-ce pas…

«C’est un prénom Nigérien, explique-t-il en remettant une mèche qui lui est tombé devant les yeux dans le plat de spaghettis qu’il a sur la tête. Je suis 38

né là-bas, j’ai grandi ici. J’ai vingt-neuf ans, je suis donc beaucoup plus jeune que cette bande, mais, je le crains, largement plus sage. Il me montre ses amis des yeux avant de se rattraper. Pas Maxine, évidemment, que je vénère. Elle n’est pas immature du tout.»

Bien, sûr, que, si.

«Marcus et Pierre ne sont bons qu’à passer une soirée en ville, et c’est formidable quand j’ai besoin de me détendre. » Il adopte la posture de la divulgation confidentielle en se penchant vers moi. « Je les appelle mes Amis Hédonistes du Vendredi Soir, que je distingue soigneusement, vous comprenez, de mes Amis de Dîner du Samedi, de mes Copains du Cinéma d’Art & Essai, de ma Société de Débats d’Universitaires Africains et de mon Groupe de Soutien Gay (Branche Londonienne des Moins de 30 Ans).»

J’essaye d’étouffer l’éclat de rire qui commence à surgir dans mon âme diabolique.

«Ces deux-là ont tendance à finir complètement murgés, dans les bras de parfaits inconnus. Ne vous attendez pas à les voir connaître James Baldwin ou Bayard Rustin. RuPaul et Danny La Rue? Oui. Langston Hughes? Non.» Je me demande si Bouche à Pipe serait prêt à m’inclure dans la catégorie des «parfaits inconnus»? Et si, le cas échéant, Morris s’en offusquerait?

Spaghetti continue. «Impossible de leur faire participer à une conversation sérieuse, comme vous l’avez compris, je pense. Maxine me dit que vous avez un certain goût de la pensée. Que vous êtes en réalité une sorte d’autodidacte?»

Alarme! Alarme! Ce snob de mes deux serait-il en train d’insinuer que je suis une sorte de pauvre type qui n’était pas assez futé pour aller à la fac?

Calme-toi, Barry.

Respire profondément et répète dix fois: Je suis le Dalaï-Lama, je suis le Dalaï-Lama.

J’adopte un air pacifique et avenant. «Marcus et toi avez donc été amants?»

«Pendant sept mois, répond-il, contrarié de me voir changer de sujet de discussion. Et puis j’ai découvert que je n’étais qu’un plan cul parmi tant d’autres – une visite nocturne en mobylette et-cet-er-a…»

Il avale une gorgée de vin blanc, que je ne toucherais pas si ma vie en dépendait. C’est une boisson de gonzesse et, Lola ou pas, il n’a rien d’une femme.

39

«Je crois comprendre que tu ne te comptes pas parmi les fashionistas, alors, Lola?», demandé-je d’un ton enjoué, parce qu’un de mes talents interpersonnels enviables consiste à empêcher les gens de sombrer dans la mélasse de l’apitoiement.

«Mon Dieu, non! ‘Aimer l’art, haïr la mode’, c’est mon mantra.»

Soudain revitalisé, il remonte ses manches, qui révèlent d’imposants avant-bras luisants. On hydrate bien, nous autres. Contrairement aux Anglais. C’est pour ça qu’ils finissent par avoir l’air si vieux.

«Vous savez comme les gens dans la mode proclament tout le temps passionnément ‘J’aime la mode!’, comme s’ils disaient quelque chose de significatif et non la plus agaçante des platitudes jamais prononcée?»

Je hoche la tête. Oui, mon petit, j’ai déjà remarqué.

«Vous voyez, Tonton, ce que j’admire, personnellement, ce sont des artistes comme Rotimi Fani-Kayode, Isaac Julien et Yinka Shonibare, qui subvertissent les codes culturels et historiques convenus que personne ne songe à défier.»

C’est un sacré baratineur, ça c’est sûr. Le seul problème, c’est qu’il prend l’autoroute pour aller à l’épicerie du coin. Il ne m’a toujours pas dit ce qu’il faisait.

«Et ton métier? Tu es artiste?» Ça expliquerait la coiffure, au moins.

«Malheureusement pas. Je n’ai aucun talent pour ça, hélas. J’ai deux diplômes à mon nom, et je suis en troisième année de doctorat, j’étudie l’histoire de l’homosexualité en Afrique, en examinant particulièrement l’hétéronormativité au Niger et la persécution légale des homosexuels dans tout le continent, à l’exception de l’Afrique du Sud où il est au moins légalement permis par la loi, si je puis dire, d’être homo. Je pourrais en parler toute la soirée. C’est d’ailleurs souvent ce que je fais.»

Pas étonnant que Bouche à Pipe l’ait plaqué.

A ce moment précis, l’autre bout de la table explose de joie. On est peutêtre le coin intello, mais un brin de foutaise amusante est préférable à l’occasion de ma première soirée historique hors du placard.

«Lola, dis-je enfin, pour être tout à fait franc avec toi, je n’ai pas une connaissance extrêmement rigoureuse du contexte historique hétérogène de l’homosexualité panafricaine, et je connais encore moins les préjugés institutionnels et comportementaux du continent en question. En réalité, ce

40

n’est pas un sujet qui rentre dans le champ de mes interrogations personnelles.»

Eh oui, je sais moi aussi parler le prétentieux.

«Permettez-moi de vous expliquer alors, répond Lola. Ces mystificateurs prétendent que les Africains, contrairement au reste de l’espèce humaine, étaient absolument incapables d’initier des relations homosexuelles sans se faire donner l’exemple par les Européens. Qu’est-ce qu’ils trouvent plus insultant? Dire que les Africains sont restés sexuellement infantiles jusqu’à l’arrivée des Blancs? Ou admettre que nous étions assez évolués pour connaître l’attirance homosexuelle?»

Les hommes se sont évidemment adonnés les uns aux autres depuis le début. Ils sont toujours venus se planter dans tous les orifices corporels possibles et imaginables.

«N’oublions pas, poursuit-il, qu’avant l’arrivée du Christianisme, l’Afrique subsaharienne avait ses propres religions et ses propres principes moraux.

Les guerriers zandés du Zaïre, les Berbères de Siwa en Egypte, le travestisme à Madagascar, les rites initiatiques des garçons au Bénin. C’est ce qui est tordu là-dedans. C’est l’homophobie, pas l’homosexualité, qui a été importée en Afrique, parce que les missionnaires européens y voyaient un péché.

Prenez l’Angola: avant l’intervention coloniale, les homosexuels étaient acceptés, pas persécutés. Ce sont les Portugais qui ont criminalisé l’homosexualité.»

Il se détend sur sa chaise, ferme les yeux et semble vouloir se remettre des efforts exigés par tant de verbalisation, d’improvisation et de philosophisation.

Maxine a raison, je me fais vraiment l’impression d’être un vieux râleur aujourd’hui. C’est trop pour moi. Les copains de Maxine sont trop assurés, trop rentre-dedans à mon goût. Ça me donne envie de percer leurs egos.

Cela dit, le pub me plaît bien. Les habitués sont calmes, discrets, ils n’ont pas la vantardise braillarde des piliers de bars ordinaires. En réalité, notre table est la plus agitée. Je pourrais même envisager de revenir avec Morris pour rencontrer d’autres aînés, mais s’ils montrent le moindre signe de démence, je m’en vais en courant.

41

Dutch translation by Han van der Vegt

Fragment uit Mr Loverman Tien uur later zijn we in Madame Maxine’s Gay-Soho. De nauwe straatjes rond Old Compton Street zitten verstopt met auto’s die probeerden je omver te rijden, met de menigte kroeggangers die op het wegdek overkolkt alsof het haar eigendom is, en met die irritante riksja’s die een jaar of tien geleden in het West End zijn verschenen. Nou vraag ik je. Is dit Shanghai? Is dit Bombay? Is dit Ho Chi Minhstad?

Massa’s kerels aan het cruisen, niet ’s nachts in parken of op kerkhoven, waar de plaats alleen al het bewijs vormt voor de bedoeling, maar hier in het openbaar aan het flirten.

Het is niet zo Village People als ik had verwacht. De mannen gaan heel normaal gekleed en niet helemaal Gay-Pride-parade-in-alleen-een-glittertjestanga-en-pauwenveren-hoofdtooi. Eigenlijk worden vooral Morris en ik met antropologische interesse bekeken, met onze sjieke vijftiger-jarenpakken, overschoenen, en, in mijn geval, een stevige gouden ketting om mijn hals. Ik geef hen antropologische blikken terug. Snappen ze dan niet dat we bezoekers zijn hier, en niet inheems?

Halverwege Old Compton Street lopen we langs de Admiral Duncan-kroeg waar die Nazi-gek in ’99 een spijkerbom naar binnen wierp – een halvezool die geen vrouw kon krijgen, daarvan homo’s, zwarten en Bengalen de schuld gaf en besloot om ons uit wraak allemaal op te blazen. De kroeg heeft een flamboyant roze belettering en paarse muren, en een Vrijheidsvlag hoog in de mast. Toen ik indertijd van de bom hoorde, was het voor mij een zoveelste reden om niet in de buurt van dit soort kroegen te komen. Houd je bij de parken, Barry. Ze slaan je misschien in elkaar, maar je eindigt tenminste niet met je benen aan het ene eind van de straat en je kop aan het andere.

Dan pas dringt het tot me door. Voor de eerste keer in mijn leven twijfel ik er niet aan dat iedereen om mee heen weet dat ik en Morris ‘heren van twijfelachtige zeden’ zijn. Geen schone schijn hier. God, ze kennen ons.

Werkelijk, ik weet soms niet hoe ik kijken moet, want sommige van die kerels maken zo lang oogcontact met me dat ze een parkeervergunning zouden moeten aanvragen. Nog geen seconde denken ze dat we twee opgedofte echtgenoten zijn, vaders, opa’s, die op weg naar huis van een 42

bruiloftsreceptie, een begrafenis of een pinstergemeentedienst door het West End lopen. Nee, zeg, ditte is geen Hackney, ditte is geen Brixton, ditte is geen Leyton. Dit is een Soho, en ze denken, ‘Kijk die twee ouwe Caraïbische flikkers eens.’

Als ik wat dapperder was, dan zou ik Morris’ hand vasthouden, maar dan voor, zeg, een seconde. Ik heb mijn hele leven paartjes elkaars hand zien vasthouden, elkaar zien kussen op straat, in de bus, in kroegen. Ik heb paartjes arm in arm zien lopen, elkaars haar in de war zien maken, bij elkaar op schoot zien zitten, zien schuifelen, romantisch, op jazz, of funk, slecht of geil.

En ik heb nooit, niet een keer het gevoel gehad dat ik mijn arm in die van de man van wie ik houd kon haken. Ik en Morris wisselen zijdelingse blikken uit, en knipogen.

Hij pakt mijn hand en knijpt er een paar seconden in.

Dat is onze eerste openbare uiting van lichamelijke genegenheid in zestig jaar.

De eerste kroeg waar Maxine ons inlokt heet de Yard. Ze gaat vandaag redelijk zinnig gekleed in een niet al te strakke spijkerbroek en zogenaamde ‘balletschoentjes’ omdat ze twee dagen geleden met kistjes haar voeten ‘volledig verwoest’ heeft. Ik zeg redelijk zinnig, want ze heeft haar hoofd op zo’n manier ingepakt dat ze lijkt op een van die stoomwalsen van Nigeriaanse matriarchen die met drie naast elkaar de markt van Ridley overlopen en iedereen vellen die niet aan de kant gaat.

De kroeg is stampvol met jong warm vlees, met homovriendinnetjes en ‘voyeuristische vrijgezellendellen’ waarvoor Maxine ons vooraf heeft gewaarschuwd, en bonkt van zulke oorverdovende zogenaamde ‘muziek’ dat Maxine op operasterkte, tegen de hoge C aan, moet gillen om ons te vragen wat we willen drinken. Ik gil op operasterkte terug dat ik en Morris ter voorkoming van een hartaanval moeten gaan zitten, maar dat er nergens plaats is. We maken dat we er weg komen, proberen een aantal dito geteisterde kroegen, totdat Maxine voorstelt om ‘in een taxi te springen’ omdat zij weet ‘waar we zijn moeten’. Onderweg belt ze haar hartsvrienden om ze te vertellen dat we naar de Quebec gaan, om de hoek bij Marble Arch.

Ik zeg haar dat ik er wel weer genoeg van heb, ik ga toch niet als een student langs de kroegen slempen. Ze verzekert me dat de bar zich richt op oudere homo’s en ook wel bekend staat als het Olifantenkerkhof.

43

‘Charmant. Waarom gaan we niet naar de doodgraver, dan zijn we gelijk klaar?’

‘Papa,’ antwoordt ze, ‘je bent toch niet plan om de hele avond de oude brompot uit te hangen hè?’

Dat verwacht ik niet en dat wil ik ook niet, maar ik kan het idee niet afschudden dat mijn vrouw op dit moment naalden in een voodoopop van mij aan het steken is; dat mijn oudste dochter een leven lang aan wrok met zich meedraagt, en dat mijn enige kleinzoon dankzij mij te schande is gemaakt en nooit meer met me wil praten.

De portier vraagt ons of we weten wat voor kroeg we binnen gaan, en Maxine antwoordt dat we stamgasten zijn en zwiert hooghartig langs hem.

Zodra we binnenkomen werpen kerels ons steelse blikken toe. De meesten zien eruit als gepensioneerde bankdirecteuren of schoolmeesters, je standaard burgermannen uit de buitenwijken.

Ik realiseer me dat ik als nieuwkomer in dit soort homohabitats zeker stamgasten had verwacht die graag de aandacht trekken, maar niets daarvan. Dit zijn gewone mannen, zoals diegenen met wie ik vroeger in de buitenlucht samenkwam. Dat toont maar weer aan dat zelfs mijn vooroordelen soms misvattingen zijn.

De kroeg is een pijpenla met een toog van de lengte van een gemiddeld jacht, nep-Victoriaanse vloerbedekking, behang, luchters en, tegen alle nostalgische neigingen in, lelijke airconditioningbuizen aan het plafond, die beter bij een vochtig ziekenhuiskelder passen dan bij een kroeg. De flatscreen-tv die aan de muur hangt valt ook binnen die vermenging van modern en antiek, samen met de flipperkast die fervent wordt bewerkt door een zweterige Oosterse man met Mah Jong in zijn aderen.

‘Het is de oudste homokroeg in Londen, schatjes,’ kondigt Maxine aan terwijl ze naar een lege tafel loopt.

Sinds wanneer mag mijn dochter ons schatjes noemen?

‘Hij is geopend in 1936, hoewel ik niet denk dat er toen al homokroegen waren.’

Ze zet ons bemoederend in onze stoelen (ze fluistert in mijn oor om te controleren of het goed met me gaat), ze schuift haast de stoelen voor ons naar achteren en helpt ons onze jassen uittrekken. Waarom meet ze ons niet gelijk op voor onze doodskisten?

44

‘O, dat weet ik niet,’ zegt Morris en neemt intussen de ruimte op alsof het de Sixtijnse kapel betreft. ‘Ik vraag me af of Quentin Crisp hier kwam.

Homo’s hadden in die tijd ook hun ontmoetingsplekken.’

‘En wat was hij niet een lekkertje!’ Maxime wrijft in haar handen. ‘Een schitterende grote roze pluizenbol. ‘Als het je de eerste keer niet lukt, dan staat mislukking je misschien beter’. Ze lacht. ‘Vertel mij wat!’

‘Nou en of, Maxie,’ valt Morris haar bij. ‘Wat denk je hiervan: Het leven was iets grappigs wat me is overkomen op weg naar het graf. Vertel mij dat!’

‘Papa, als jij en oom Morris in de jaren zestig uit de kast waren gekomen, hadden jullie hem misschien gekend.’

‘Als we toen zoals dat heet uit de kast waren gekomen,’ vertel ik haar met een toegeeflijke glimlach, ‘dan was jij nooit geboren. Daarbij, we zijn geen van tweeën uit de kast gekomen, niet echt.’

‘Nee, nog niet,’ stemt Morris in, terwijl hij zijn hand kort op de mijne op tafel legt, zodat zijn lichtere vingers in de openingen tussen mijn langere vallen.

Mijn instinct zegt me dat ik mijn hand moet wegtrekken, maar het is werkelijk geen probleem dat hij dat hier doet.

Maar toch, ik had mijn hand terug moeten trekken, want plotseling drukt hij een kus op mijn wang. Maxine’s ogen spatten bijna uit haar hoofd van verbazing.

Stap voor stap, Morris. Verwacht niet dat ik binnen vijf minuten de volgende Quentin Crisp ben.

Haar telefoon gaat. ‘Ze zijn er!’ Maxine springt op als haar drie hartsvrienden door de dubbele deuren komen lopen in een vlaag van jeugdige uitbundigheid.

Waarom belden ze haar als ze net buiten de deur stonden?

‘Kijk!’ Maxine gilt als ze aan komen lopen, ze maakt er een hele scène van en wijst naar ons alsof we een stelletje op tafel tapdansende aapjes zijn. ‘Zijn ze niet verrukkelijk, dames?’

De hartsvrienden komen om ons heen staan, terwijl Maxine koert en trilt.

Ze schudden ons de hand en slaan op ons op de rug. Ze knijpen en prikken ons nog net niet.

‘Ik heb ze ontdekt,’ verklaart ze, terwijl ze ons om de beurt omhelst, wang tegen wang, als een trotse ouder. ‘Dus handen thuis en gedraag je, vooral jij.’ Ze zwaait met haar vinger naar de blonde. ‘Dit is papa, oom Barry voor jullie, en dit is oom Morris.’

45

Je zou niet zeggen dat ze homo’s waren, behalve misschien Blondie. Ze zien er gewoon een beetje kunstzinnig uit. Om eerlijk te zijn is Maxine met voorsprong de meest overdreven uitgedoste persoon in de kroeg.

Ze neemt de bestelling op voor drankjes, wat me nogal verbaasd, omdat ik haar zolang ik haar ken nog nooit heb zien aanbieden ergens voor te betalen. Ze blijft zichzelf trouw en laat me niet in de steek. ‘Ik open een rekening,’ zegt ze kort. ‘Pap, jij neemt een cola.’

Is dat zo?

‘Ik neem ook een cola,’ valt Morris bij, ‘Maar met een dubbele rum erin.’

De anderen doen hun bestelling, Maxine loopt naar de toog, en ik en Morris blijven achter met drie paar verwachtingsvolle ogen die hopen dat we uit ons achterste gaan fluiten.

‘Jongens,’ zeg ik, en schraap mijn keel, ‘jullie lijken te weten wie wij zijn.

Maar hoe zit het met jullie?’

De eerste die zich voorstelt is Blondie, die zijn blik niet van Morris kan houden.

‘Pierre Duchamp, ondernemer in cosmetica,’ zegt hij, en houdt Morris’ hand veel te lang vast. Werkelijk, er vloeit zo’n stroom begeerte op mijn vent af dat ik erin zou kunnen pootjebaden.

Is hij soms een gerontofiel?

Ik kijk stiekem naar Morris, die zich gevleid voelt. Het stijgt hem nu al naar het hoofd.

Blondie heeft groene ogen die bijna gloeien in het duister. Rond zijn hals heeft hij een dunne zwarte riem met zilveren spijkers, een thema dat zich voortzet tot zijn oorlelletjes en helemaal langs de zomen van zijn zwartleren broek.

‘Voor jou is hij misschien Pierre Duchamp,’ valt een ander in met een nogal intellectuele stem. Dit is de lange kerel met het uitgerekte gezicht die zijn dreadlocks hoog in een spaghettikrul op zijn hoofd zijn gestapeld. ‘Maar zijn ouders noemen hem Benjamin Brigstock. Ik heb zijn paspoort gezien.’

Ze bescheuren het allemaal.

‘Alsjeblieft,’ verweert Blondie zich, ‘Het zou Benny Brigstock nooit lukken de metroseksuele make-up-lijn te slijten die ik aan het ontwikkelen ben.’

‘Ik zie zelf niet zoveel kansen voor make-up. In elk geval niet voor echte mannen,’ zeg ik terwijl ik mijn arm, ja, mijn arm, om Morris’ schouders leg, die verstijft.

Blondie kijkt beledigd. De andere grinniken wat onzeker.

46

Hij druipt af terwijl hij mompelt dat hij Maxine gaat helpen met de drankjes.

‘En jij, hoe heet jij, jongeman?’ vraagt Morris. Hij doet waar hij goed in is, hij neemt de spanning weg met een vriendelijk praatje.

Hij richt zich tot een gruwelijk knappe vent, een moderne Eros met een krullerig Italiaanserig kapsel, dramatische trekken, verleidelijke diepzwarte ogen en sappige pijplippen. Ik wil wedden dat hij stout is. Dat zie ik meteen.

‘Ik ben Marcus,’ zegt hij, zich schandalig bewust van zijn eigen schoonheid.

Ik kan mijn ogen niet van zijn mond houden. God, die is zo groot dat de Titanic erdoor had kunnen varen… en ik, vroeger.

‘En wat doe jij, Marcus?’ vraag ik zijn mond.

‘Ik ben hoofd van de ontwerpafdeling voor visuele verkoopbevordering bij Miss Selfridge,’ antwoordt zijn mond. ‘Ik heb op Saint Martins gezeten met Max.’ ‘En wat doet die ontwerpafdeling voor visuele verkoopbevordering zoal in het gewone leven?’

‘Ongeveer alles wat van doen heeft met het etaleren van koopwaar in de winkels,’ zegt hij, alsof zijn baan even essentieel voor het overleven is als landbouw of geneeskunst. ‘Alles van etalages, het maken van attributen en accenten, het organiseren van het kledingarrangement, marketingcampagnes. Ik ben de winkelestheet, zeg maar. Hun grootste kapitaal, of dat vertelt mijn baas me tenminste.’ Hij snuift.

‘Vergis je niet,’ komt Spaghettikop tussenbeide. ‘Hij bedoelt gewoon dat hij overdag pruiken over de mannequins schuift en ’s avonds condooms schuift over iedereen die hem maar wil hebben, bijvoorbeeld zijn baas.’

‘Je klaagde anders niet toen je mijn condoom over jouw pik schoof,’ bijt hij terug.

‘Rustig aan, jongens.’ Morris komt naar mijn smaak iets te vroeg tussenbeide. ‘Laten we het vriendelijk en gezellig houden.’

Waarom?

Ik bekijk Pijpmondje. Behalve zijn mond zijn zijn neusgaten iets te wijd en is zijn huid iets te donker om zuiver Angelsaksisch te zijn.

‘Waar komt jouw familie vandaan?’ vraag ik. Hij schrikt even maar geeft gehoorzaam antwoord aan zijn oudere.

‘Jamaica.’

‘Zijn ze zwart?’ vraag ik.

47

‘Eh, ja, nee, ze zijn roodhuidig, zoals ze daar zeggen.’

Hij bloost.

‘Dacht ik al,’ antwoord ik. ‘Net als de mensen van thuis die voor wit willen doorgaan.’

In mijn uitstekend werkende ooghoek zie ik Morris naar me kijken alsof hij zeggen wil: ‘Begin nou niet ook met deze. Doe een beetje rustig aan, jongen.’

‘Ik ga niet voor wit door, ik ben nauwelijks echt zwart, of wel?’

‘Niet als je een kansje ziet om voor wit door te gaan.’

‘Wow, Barry, je praat haast als zo’n radicaal. Wat is er met je aan de hand? Jij bent niet iemand die hecht aan ras. Wat kan het je schelen? Laat die jongen met rust.’

Ik heb het hele gesprek om zeep geholpen. En daarom kan ik het beter mond-op-mondbeademing geven vóór Maxine terugkomt. Ik richt me tot Spaghettikop. ‘En hoe zit het met jou?’

Hij steekt zijn handen omhoog en roept: ‘Schuldig! Schuldig! Arresteer me maar, sluit me op, onthoofd me, zet me voor het vuurpeloton.’

Dat haalt de spanning uit de lucht, net op tijd voordat Maxine terugkomt met de drankjes en met Blondie achter haar aan, die er duidelijk op vertrouwt dat Maxine hem zal beschermen tegen het Grote Boze Monster.

‘Goed te zien dat iedereen zich eindelijk een beetje begint te vermaken,’ zegt ze terwijl ze de drankjes uitdeelt. ‘En niemand zorgt voor problemen, zoals gewoonlijk.’ Ze slaat mijn glas cola met zoveel kracht voor me neer dat een ijsklontje eruit opspringt.

Alleen kan mijn prinses niet lang boos op me blijven, want ben ik niet haar portemonnee?

‘Pap,’ zegt ze in mijn oor, ‘ze houden geen rekeningen bij aan de toog.

Eh… kun je misschien helpen, alsje-alsjeblieft?’

Ik geef haar een biljet van vijftig. ‘Haal voor mij ook een dubbele rum, anders vraag ik het wisselgeld terug.’

Ze fronst, maar is omgekocht. Ik zie haar weghuppelen, net zo blij als toen ik haar twintig pence voor een waterijsje van de ijskraam gaf.

Ik en Morris zitten naast elkaar. Blondie heeft zich aan de andere kant van Morris geparkeerd, strategisch net buiten mijn directe zichtlijn. Maxine zit aan het einde van de tafel, Pijpmondje zit naast haar en tegenover Morris, en Spaghettikop zit tegenover mij.

48

Maxine stelt voor te proosten. ‘Op papa en oom Morris. De ouderen, de wegbereiders. Respect!’

Wegbereiders. Hoe dan wel? Vanuit de kast?

‘Respect!’ proosten ze, en we legen allemaal onze door alcohol bezielde drankjes die ons lekker zullen maken voor een avond donderjagen.

‘Jongeman,’ zeg ik tegen Spaghettikop, terwijl de anderen zich over Morris buigen. ‘Vertel me eens wat over jezelf. Ben je een rasta?’

‘Jezus, nee, nooit van mijn leven. Het gaat me om de stijl.’

Ah, noemt hij dat zo?

Hij werpt me een strakke witte glimlach toe die goed past bij zijn strakke witte overhemd, dat bij de hals openstaat en een donkere chocolatesque borstkas onthult. Hij zit achterover en spreidt zijn in strakke spijkerbroek gestoken lange slanke dijen en een heel aardig buideltje goed bennen, waardoor zijn uitkomen.

Dit is geen jonge Adonis zoals Pijpmond, daarvoor ziet hij er te intelligent uit, hoewel zijn lijf dat compenseert. Zijn gezicht is te lang om knap te zijn, en zijn neus is in verhouding te kort; hij mist een stuk van zijn voorhoofd en hij praat scheef.

Hij merkt dat ik naar hem kijk en werpt me een sluwe glimlach toe. Maar goed, ik denk toch dat ik met deze wel een tochtje naar de wc’s zou kunnen maken.

Mijn God, een ouwe man mag toch zijn onschuldige fantasietjes hebben?

‘Voor je het vraagt, ik heet Lola,’ zegt hij.

‘Lola?’ breng ik uit terwijl ik me bijna in mijn drankje verslik.

‘Afkorting van Damilola,’ zegt hij met een grijns, niet gestoord door mijn reactie. ‘Die naam gebruik ik alleen in de Grote Boze Homofobe Buitenwereld. Voor mijn vrienden ben ik Lola.’

Oké…

‘Nigeriaans,’ legt hij verder uit terwijl hij een verdwaalde streng spaghetti pakt die over zijn gezicht is gevallen en weer terug in het maaltje dat op zijn hoofd ligt steekt. ‘Daar geboren, hier getogen. Ik ben negenentwintig, dus een stuk jonger dan deze mensen, maar ik moet vrees ik zeggen dat ik wijzer ben.’ Hij knikt naar zijn maten voordat hij terugkrabbelt. ‘Niet Maxine, natuurlijk. Ik verafgood haar. Ze is absoluut niet onvolwassen.’

O, wel degelijk.

‘Wat Marcus en Pierre betreft, die zijn alleen goed voor een avond uit op de keien, wat heerlijk is als ik stoom moet afblazen.’ Hij leunt voorover in 49

een houding van vertrouwelijkheid. ‘Ik noem hen mijn Hedonistische Vrijdagavondvrienden, om hen, je begrijpt het, te onderscheiden van mijn Zaterdagavonddinervrienden, mijn Arthousefilmvrienden, mijn Academische Afrikaanse Debatclub en mijn Homosteungroep (Afdeling Londen voor onder de dertig).’

Ik probeer de lachgolven die diep uit mijn kwade ziel opwellen te onderdrukken.

‘Die twee zijn aan het einde van de avond meestal volledig kapot en gaan dan lapdansen geven aan volkomen vreemden. Verwacht niet dat ze ooit gehoord hebben van James Baldwin of Bayard Rustin. RuPaul en Danny La Rue? Jawel. Langston Hughes? Nee.’ Ik vraag me af of Pijpmond me zou rekenen tot de categorie ‘volkomen vreemden’. En zo ja, zou Morris dat dan erg vinden?

Spaghettikop ploetert voort. ‘Het is onmogelijk een gesprek van enig niveau met hen te voeren, dat zul je wel gemerkt hebben. Ik weet van Maxine dat je nogal een denker ben. Een soort autodidact, eigenlijk?’

Alarm! Alarm! Suggereert deze ras-snob dat ik een zielige zak ben die niet slim genoeg was voor de universiteit? Houd je mond, Barry!

Adem diep in en herhaal tien maal: Ik ben de Dalai Lama, ik ben de Dalai Lama.

Ik neem een vriendelijke, niet uitdagende gezichtsuitdrukking aan. ‘Dus jij en Marcus waren minnaars?’

‘Zeven maanden lang,’ antwoordt hij, met een beduusde blik omdat ik het onderwerp heb veranderd. ‘Tot ik erachter kwam dat ik een van de vele neukvriendjes was – nachtelijke bezoekjes op mijn bromfiets et-ce-te-ra…’

Hij nipt van zijn witte wijn, een drankje dat ik met geen stok zou aanraken. Het is een meidendrankje, en Lola of geen Lola, hij is een man.

‘Ik neem aan dat jij niet een van de modeverslaafden bent, Lola?’ vraag ik, en ik geef mijn stem een opgewekte klank, omdat het een van mijn betere sociale vaardigheden is mensen ervan te weerhouden weg te zinken in zelfmedelijden.

‘Jezus, nee! “Leve de kunst, weg met de mode” is mijn mantra.’

Met hernieuwd élan rolt hij zijn hemdsmouwen op en laat gebeeldhouwde, glimmende onderarmen zien. Ons soort mensen weet wel raad met vochtinbrengende crème. Engelsen niet, daarom zien ze er zo oud uit.

50

‘Je weet wel dat mensen in de mode altijd hartstochtelijk verkondigen dat ze ‘gek zijn op mode!’, alsof ze iets betekenisvols zeggen in plaats van de meest ergerlijke gemeenplaats ooit te uiten?’

Ik knik. Ja lieverd, dat valt me altijd op.

‘Ziet u, oom, ik persoonlijk vind het geweldig te zien hoe kunstenaars zoals Rotimi Fani-Kayode, Isaac Julien en Yinka Shonibare de doorvermoeide culturele en historische iconografieën ondermijnen waar meestal niemand aan durft te komen.’

Hij hoort zichzelf graag praten, deze jongen. Het enige probleem is dat hij de snelweg neemt om naar de winkel op de hoek te komen. Hij heeft me nog steeds niet vertelt wat hij doet.

‘Wat is je beroep? Ben je kunstenaar?’

Dat zou tenminste een excuus zijn voor dat kapsel.

‘Helaas niet. Daar heb ik helaas geen talent voor. Ik ben in twee richtingen afgestudeerd en ik ben bezig met promoveren, derde jaar, op de geschiedenis van homoseksualiteit in Afrika, met de nadruk op het privilege van heteronormativiteit in Nigeria en de grondwettelijk vastgelegde vervolging van homoseksuelen daar en elders op het continent, behalve in Zuid-Afrika, waar het ten minste is toegestaan, ongeveer. Ik zou er de hele avond over kunnen praten. Dat doe ik eigenlijk ook vaak.’

Geen wonder dat Pijpmondje hem heeft laten vallen.

Op dat moment barst het andere einde van de tafel in lachen uit. Dit mag dan het intellectuele einde van de tafel zijn, maar ik heb toch liever wat banale gekkigheid op mijn historische eerste nacht uit de kast.

‘Lola,’ zeg ik ten slotte. ‘Om heel eerlijk te zijn, ik ben geen connaisseur van Afrika’s continentbrede maar heterogene homoseksuele geschiedenis, noch kan ik de vooroordelen dienomtrent vanuit juridisch en antropologisch perspectief beoordelen. Het valt zogezegd volledig buiten het domein van mijn expertise, feitelijk.’

O, ja, ik kan ook een lekker stukje lullen.

‘Dan zal ik het je vertellen,’ antwoordt Lola. ‘Dat stelletje fantasten beweert werkelijk dat Afrikanen, in tegenstelling tot de rest van de menselijke soort, niet in staat zijn tot gemeenschap met de eigen sekse als de Europeanen hen niet eerst hebben laten zien hoe je dat aanlegt. Wat is nou beledigender? Stellen dat Afrikanen tot de komst van de Europeanen seksueel infantiel waren? Of toegeven dat we ontwikkeld genoeg waren om geïnspireerd te raken door hun drift voor seks met hetzelfde geslacht?’

51

Natuurlijk hebben mannen het met elkaar gedaan sinds het begin der tijden. Ze steken hem in elke beschikbare lichaamsopening.

‘Laten we niet vergeten,’ gaat hij door, ‘dat Afrika beneden de Sahara inheemse religies had met eigen morele geloofssystemen. De Azandekrijgers van Zaïre, de Berbers van Siwa in Egypte, travestie op Madagascar, een overgangsrite voor jongens in Benin. Dat is er zo verknipt aan.

Homofobie en niet homoseksualiteit is naar Afrika geëxporteerd, omdat Europese missionarissen het als een zonde beschouwden. Neem bijvoorbeeld Angola: voor de koloniale interventie werden homoseksuelen aanvaard en niet vervolgd. De Portugezen hebben er een misdaad van gemaakt.’

Hij leunt achterover in zijn stoel, sluit zijn ogen en lijkt te herstellen van zijn formuleringen, uitleggingen en filosoficaties.

Maxine heeft gelijk. Ik voel me echt een ouwe brompot vandaag. Dit wordt me te veel. Maxine’s vrienden hebben te veel zelfvertrouwen, ze zijn te stellig. Ik krijg de neiging hun ego door te prikken.

Maar de kroeg bevalt me wel. De stamgasten zijn rustig, discreet, niets van dat brullerige gepoch van de gewone mannelijke kroegbevolking. Onze tafel is eigenlijk de rumoerigste. Ik zou hier wel met Morris terug kunnen komen en wat van onze mede-bejaarden ontmoeten. Maar als een van hen tekenen van dementie begint te vertonen ben ik zo de deur weer uit.

52

Amina Jama Ode to Frida Kahlo – ending on a night bus over a bomb site in Elephant & Castle I

The poem begins with a body on the bed, a mirror above her head, capturing all her essence.

She looks straight into the lens and says

All my body is, is bones, and ovaries and walls breaking down.

I wonder if all breaking feels like this?

If some pains are silent If some pains are death.

I am so often alone because I am the person I know best.

I grip my stomach and dig for any resemblance of a back bone.

I know it must be somewhere beneath all these hips, but I cannot reach it without cutting.

I was born a bitch, I was born a painter.

This is the refrain of my days.

I cannot reach anything, without painting or cutting.

II

In a Whitechapel Chicken Shop, Bossman gave me two extra wings and a toothless wink.

I can see into his thoughts,

53

he is undressing any womxn in his sights.

I wondered if he does that on Jummah, before or after the Khutbah.

Take a lover, who looks at you like maybe you are a bourbon biscuit.

Frida is sat at the next table, with womxn who look like her at different ages and a seat just for her sorrow.

She is filing her nails to a stiletto point, that would prick any man in her way, even Satan.

There is something in the way she rolls up her sleeve, revealing her scars. She is debating with me about whose love is worse.

My husband spits I love yous like flecks of tobacco.

III

I am sitting in front of the mirror, painting a memorial on my face.

Frida is on my bed. An iron cast around her body, encasing her pain. Her spine is a crumbling column.

Her legs dangling like feminism in front of black women.

There have been two great accidents in my life.

One was the train, She traces her collar bone, and comes across burn marks even she is surprised to discover. the other was Diego.

Diego was by far the worst.

IV

In a dingy Dalston nightclub, Frida is sitting at the bar in a grey suit, her hair slicked back, a tall glass of dead man in her hand.

54

I wish I could do whatever I liked behind the curtain of “madness”.

Then: I’d arrange flowers, all day long I’d paint; pain, love and tenderness

We lock eyes. She runs her nails around the rim of her glass and the bartender drops dead.

The man who has been buying her drinks all night, finds his hand missing in the buckle of her trousers.

There is blood everywhere.

Frida walks across the dance floor to me,

I would laugh

ripping through every soul in her way.

She slices a man’s neck open with her martini glass, and rips a spleen out from behind another. and they would all say: “Poor thing, she’s crazy!”

When she reaches me, there is no man left standing.

V

Frida is in a pool of her own blood.

She never makes it to 40 weeks, never heard the words full term, never had twin grave stones, or a man to hold her down like she did him.

My painting carries with it the message of pain.

VI

Today, I tell her, She laughs and replies,

I tried to drown my sorrows but the damned things learnt how to swim.

Build walls around your sadness, otherwise it will devour you from the inside.

55

French translation by Martin Richet

Ode à Frida Kahlo – finissant en bus de nuit sur le site d’une explosion à Elephant & Castle I

Le poème commence avec un corps sur le lit, un miroir au-dessus de sa tête, saisissant toute son essence.

Elle regarde droit dans l’objectif et dit Tout ce qu’est mon corps, des os, des ovaires et des murs qui s’effondrent.

Je me demande si tout effondrement a cet effet?

S’il y a des douleurs muettes S’il y a des douleurs mortelles.

Si je suis si souvent seule c’est parce que je suis la personne que je connais le mieux.

Je prends mon estomac et fouille à la recherche d’un semblant de colonne vertébrale.

Je sais qu’elle doit se trouver quelque part sous toutes ces hanches, mais je ne l’atteins pas sans couper.

Je suis née chienne, je suis née peintre.

C’est là le refrain de mes journées.

Je ne peux rien atteindre, sans peindre ou couper.

II

Dans un Chicken Shop de Whitechapel, le Patron m’a donné deux ailes de plus et un rictus édenté.

Je sais lire ses pensées,

56

Trouve-toi un amant, qui te regarde comme si tu étais un fondant au chocolat. il déshabille du regard toutes les femmes qu’il voit.

Je me demande s’il fait pareil à la Jumu’ah, avant ou après la Khutba.

Frida est assise à la table d’à côté, avec des femmes qui lui ressemblent à tous les âges de sa vie et une place pour ses chagrins.

Elle se coupe les ongles en forme de dagues, qui feront saigner les hommes dans son chemin, même Satan.

Il y a quelque chose dans sa façon de retrousser ses manches, pour révéler ses cicatrices. Elle débat avec moi du pire des amours.

Mon mari crache des je t’aime comme du jus de tabac.

III

Je suis assise au miroir, je peins un mémorial sur mon visage.

Frida est sur mon lit. Un plâtre d’acier autour de son corps, qui contient sa douleur. Sa colonne vertébrale est en ruine.

On fait pendre ses jambes comme le féminisme devant les femmes noires.

Il y eut deux grands accidents dans ma vie.

L’un fut le train, Elle observe sa clavicule, et tombe sur des traces de brûlure que même elle est surprise de découvrir. l’autre fut Diego.

Diego fut de loin le pire.

IV

Dans une boîte de nuit miteuse de Dalston, Frida est assise au bar en costume gris, les cheveux gominés, un grand verre d’homme mort à la main.

57

J’aimerais pouvoir faire tout ce qu’il me plaît sous couvert de «folie».

Alors: j’arrangerais les fleurs, toute la journée je peindrais; douleur, amour et tendresse Nos regards se croisent. Elle glisse les ongles sur le bord de son verre et le barman tombe raide mort.

L’homme qui lui paye à boire depuis le début découvre que sa main a disparu dans la boucle de sa ceinture.

Il y a du sang partout.

Frida traverse la piste de danse jusqu’à moi, Je rirais et fend chaque âme sur son passage.

Elle ouvre la gorge d’un homme avec son verre de martini, et arrache la rate du dos d’un autre. et ils diraient tous: «La pauvre, elle est folle!»

Quand elle m’atteint, il n’y a plus un homme debout.

V

Frida baigne dans une flaque de son propre sang.

Elle n’atteint jamais la 40ème semaine, n’entend jamais les mots à terme, n’a jamais de pierres tombales jumelles, ou d’homme pour la retenir comme elle le retenait.

Ma peinture porte le message de la douleur.

VI

Aujourd’hui, je lui dis, Elle rit et me répond,

J’ai essayé de noyer mon chagrin mais il a appris à nager.

Elève des murs autour de ton chagrin, sinon il te dévorera de l’intérieur.

58

Dutch translation by Han van der Vegt

Ode aan Frida Kahlo – eindigend in een nachtbus bij de plek van een bominslag bij Elephant & Castle I

Het gedicht begint met een lichaam op het bed, een spiegel boven haar hoofd die heel haar wezen vangt.

Ze kijkt recht in de lens en zegt Mijn lichaam is niets dan botten, eierstokken en muren die het begeven.

Ik vraag me af of al het begeven aanvoelt als dit?

Of sommige pijn stil is Of sommige pijn de dood is.

Ik ben zo vaak alleen omdat ik degene ben die ik het beste ken.

Ik grijp mijn buik en graaf naar iets wat lijkt op een ruggengraat.

Ik weet dat die daar ergens onder al die heupen moet zitten, maar kan haar niet bereiken zonder te snijden.

Ik ben geboren als teef, ik ben geboren als schilder.

Dit is het refrein van mijn dagen.

Ik kan niets bereiken zonder te schilderen of te snijden.

II

Bij de Chicken Shop in Whitechapel geeft de baas me twee extra vleugeltjes en een tandeloze knipoog.

Ik kan zijn gedachten lezen,

59

hij kleedt elke vrouw uit met zijn ogen Ik vraag me af of hij dat op Salat al-djuma voor of na de Kuthbah doet.

Neem een minnaar, die naar je kijkt alsof je een chocoladekoekje bent.

Frida zit aan een tafel verderop, met vrouwen naast haar die op haar lijken op verschillende leeftijden en een stoel gereserveerd voor haar leed.

Ze vijlt haar nagels tot stilettopunten, waarmee ze elke man op haar pad kan prikken, zelfs Satan.

Er is iets aan de manier waarop ze haar mouw oprolt, haar littekens onthult. Ze debatteert met me over wiens liefde erger is.

Mijn man spuugt zijn ik hou van je’s als tabaksfluimen.

III

Ik zit voor een spiegel, en schilder een gedenkteken op mijn gezicht.

Frida ligt op mijn bed. Er zit een ijzeren mal rond haar lichaam, die haar pijn omgordt. Haar ruggengraat is een verbrokkelende zuil.

Haar benen hangen neer als het feminisme voor de neus van zwarte vrouwen.

Mijn leven heeft twee grote ongelukken gekend.

Het ene was de trein, Ze trekt een lijn over haar sleutelbeen en komt bij brandwonden die haar verrassen als ze ze bemerkt. het andere was Diego.

Diego was verreweg het ergste.

IV In een groezelige nachtclub in Dalston zit Frida aan de toog in een grijs pak, haar haar strak naar achteren, het hoge glas met dode man in haar hand 60

.

Ik wou dat ik kon doen wat ik wil achter het gordijn van ‘waanzin’ Dan zou ik de hele dag bloemschikken Ik zou schilderen; pijn, liefde en tederheid We kijken elkaar aan. Ze strijkt met haar nagels rond de rand van het glas en de barman valt dood neer.

De man die de hele avond al drankjes voor haar bestelt merkt dat zijn hand is achtergebleven onder de gesp van haar broek.

Overal ligt bloed.

Frida loopt over de dansvloer naar me toe, Dan zou ik lachen en rijt ieder open die op haar weg komt.

Ze snijdt een man zijn hals open met haar martiniglas en rukt een ander van achter de milt uit. en ze zouden allemaal zeggen: ‘Arme meid, ze is gek!’

Als ze bij mij komt, staat er geen man meer overeind.

V

Frida ligt in een plas van haar eigen bloed.

Ze haalt nooit de 40 weken, hoorde nooit het woord voldragen, had nooit tweelinggrafstenen, of een man die haar aankon zoals zij hem aankon.

Mijn schilderij draagt een boodschap van pijn in zich.

VI

Vandaag vertel ik haar, Ze lacht en antwoordt,

Ik probeerde mijn zorgen te verdrinken maar die rotzakken hebben leren zwemmen.

Bouw muren rond je verdriet anders verslindt het je van binnenuit.

61

Falling just short of a cocktail how often do you look in to yourself? every night, I turn over and find a carcass in bed with me wonder what the smell is put it down to lack of self-love like the moon I have way too many faces I’m not sure if this is how God intended me to turn out but I am sure Hooyo wished she stopped at nine instead of birthing this vessel of smoke here I am reading pharmaceutical leaflets researching what drugs don’t show up on toxicology reports look into my wallet you will find my organ donation card wrapped in flesh I do not wait for death to call me clearly I am ready now

are you made in God’s image, dear girl? if by image you mean bodies lodged together like endless umbilical cords then yes come to think of it I’m not sure if I was feeding off him or him off me do you mean swelling and rising or joints aching from being knocked into bed frames if by image you mean my jaw locked in a shape I never speak from or drowning not knowing life sitting turning over the channel watching another war unfold then yes God made me perfectly so

62

but what does your mother think? why don’t you ask her she seems to speak easier to people who aren’t her own don’t know if that’s because of post-colonialism or because you don’t resemble a man who took so much

what do you do when you’re alone?

I aestheticise my scars pray for a better time some days I think of living but fall just short of a cocktail

63

French translation by Martin Richet

S’arrêter à deux doigts du cocktail T’arrive-t-il souvent de te scruter toi-même? chaque nuit, je me retourne et trouve une carcasse avec moi dans mon lit me demande ce qu’est cette odeur l’attribue à l’absence d’amour de soi comme la lune j’ai beaucoup trop de faces cachées je ne suis pas sûre que Dieu m’ait voulu ainsi mais je suis sûre que Hooyo aurait aimé s’en tenir à neuf enfants plutôt que donner naissance à ce vaisseau de fumée c’est moi là je lis des dépliants pharmaceutiques à la recherche de médicaments qui n’apparaîtront pas dans les rapports toxicologiques regardez dans mon porte-monnaie vous trouverez ma carte de donneuse d’organe enveloppée de chair je n’attends pas que la mort m’appelle clairement je suis prête dès maintenant es-tu faite à l’image de Dieu, chère petite? si par image vous entendez des corps imbriqués comme d’infinis cordons ombilicaux alors oui d’ailleurs à bien y penser je ne sais pas si c’est moi qui me suis nourrie de lui ou lui de moi entendez-vous les gonflements et les sursauts les articulations douloureuses d’avoir été balancées sur un sommier si par image vous entendez ma mâchoire coincée dans une forme d’où je ne parle jamais ou la noyade ne pas connaître la vie rester assise changer de chaîne voir le déploiement d’une autre guerre alors oui Dieu m’a faite parfaite ainsi

64

mais que pense ta mère? demandez-lui donc elle semble parler plus facilement à ceux qui ne sont pas les siens je ne sais pas si c’est la faute du post-colonialisme ou parce que vous ne ressemblez pas à l’homme qui a tant pris

que fais-tu quand tu es toute seule? j’esthétise mes cicatrices prie pour un jour meilleur parfois l’idée me vient de vivre mais je m’arrête à deux doigts du cocktail

65

Dutch translation by Han van der Vegt

Net te weinig voor een cocktail hoe vaak kijk je in jezelf? elke avond keer ik me om en merk dat er een lijk bij me in bed ligt, vraag me af waar die stank vandaan komt wijt het aan een gebrek aan eigenliefde net als de maan heb ik veel te veel gezichten ik weet niet of het Gods bedoeling was dat ik zo zou worden maar ik weet zeker dat Hooyo had gewild dat ze bij negen gestopt was in plaats van dit vat vol rook te baren hier zit ik te lezen in farmaceutische folders te onderzoeken welke middelen niet opduiken in toxicologische verslagen kijk in mijn portemonnee vind je mijn donorcodicil verpakt in huid ik wacht niet tot de dood me roept het is duidelijk dat ik nu klaar ben

ben je gemaakt naar Gods evenbeeld, lieve meid? als je met evenbeeld bedoelt lichamen ineengedraaid als eindeloze navelstrengen dan zeg ik ja nu ik erover nadenk weet ik niet zeker of hij mij voedde of ik hem bedoel je zwellen en omhoog komen of gewrichten die pijn doen omdat ze tegen beddenstijlen zijn geslagen als je met evenbeeld bedoelt dat mijn kaak vastzit in een vorm waardoor ik nooit spreek dat ik verdrink niet weet wat leven is naar een andere zender zit te schakelen om een volgende oorlog zich te zien afwikkelen dan zeg ik ja God heeft me volmaakt zo gemaakt

66

maar wat denkt je moeder? waarom vraag je het haar niet ze lijkt makkelijker te praten tegen mensen die die niet bij haar horen ik weet niet of dat komt vanwege het postkolonialisme of omdat je niet lijkt op een man die zoveel nam

wat doe je als je alleen bent? ik maak mijn littekens mooier bid om een betere tijd er zijn dagen dat ik overweeg te gaan leven maar ik heb net te weinig voor een cocktail

67

Late Last Year My brother brings a Sheikh to the house, we sit knee to knee.

I hear the echo of my mother scrubbing a pot, I imagine her body crossed, wishing.

They hold me down, I wake with a needle in my arm dripping ZamZam water from the curtain rail. My brother sits comfortably as Sheikh touches my arm.

I know then that he will be my first.

Now I lie alone in dark rooms, a stomach cut open in my hands.

Sweat and unci burns my skin through my clothes.

I cough three times.

I heard if you phone the police but cannot speak, three coughs will alert them.

When my brother gives me away, he flings my body down the aisle.

Mother still rings me every morning, I end the call with my phone in my tea.

The man who fucked love into me stands over my body.

A present from his travels hangs above my head, I crane my neck, memorise the lines on the aged male folded in a corner, let the colours leap out and sew my irises shut.

68

There are no women in this painting, just a scarf draped over a chair.

I cannot escape.

My love for women is my fear of men.

Heaven is under my mother's feet, but when she is stepping on my chest, she is actually trying to push me into Hell.

69

French translation by Martin Richet

En fin d’année dernière Mon frère amène un Cheikh à la maison, nous sommes assis genou à genou.

J’entends l’écho de ma mère faisant la vaisselle, j’imagine son corps tordu, ses aspirations.

Ils m’empêchent de bouger, je me réveille avec une seringue dans le bras, de l’eau de Zamzam coule depuis la tringle à rideaux. Mon frère est confortablement assis quand le Cheikh me touche le bras.

Je sais alors que ce sera lui mon premier.

A présent je suis seule dans une chambre obscure, j’ai un estomac fendu entre les mains.

Sueur et unci me brûlent la peau à travers mes vêtements.

Je tousse trois fois.

J’ai entendu dire qu’appelant la police sans pouvoir parler, tousser trois fois sert de signal d’alerte.

Quand mon frère me donne, il jette mon corps vers l’autel.

Ma mère m’appelle encore tous les matins, ses coups de fil finissent avec mon téléphone dans la tasse de thé.

L’homme qui a baisé de l’amour en moi se dresse au-dessus de mon corps.

Un cadeau de ses voyages pend au-dessus de ma tête, je tends le cou, mémorise les rides du vieux mâle repliée dans un coin, je laisse jaillir les couleurs et referme mes iris à la couture.

70

Il n’y a pas de femmes dans ce tableau, rien qu’un foulard posé sur une chaise.

Je ne peux pas fuir.

Mon amour des femmes est ma peur des hommes.

Le Paradis est sous les pieds de ma mère, mais quand elle marche sur ma poitrine, elle essaye en vérité de me pousser en Enfer.

71

Dutch translation by Han van der Vegt

Eind vorig jaar Mijn broer brengt een sjeik naar het huis, we zitten knie aan knie.

Ik hoor de echo van mijn moeder die een pot schoon schrobt, ik stel me haar lichaam doorkruist voor, haar wensen.

Ze drukken me neer, ik wordt wakker met een naald in mijn arm die Zamzam-water van de gordijnrail druppelt. Mijn broer zit op zijn gemak terwijl de sjiek mijn arm aanraakt.

Dan weet ik dat hij mijn eerste zal zijn.

Nu lig ik alleen in donkere kamers, mijn opengesneden maag in mijn hand.

Zweet en unci branden door mijn kleren op mijn huid.

Ik hoest drie keer.

Ik heb gehoord dat als je de politie belt maar niets kunt zeggen, drie keer hoesten hen wel waarschuwt.

Als mijn broer me weggeeft, slingert hij mijn lijf richting het altaar.

Moeder belt me nog steeds elke morgen, ik beĂŤindig het gesprek met mijn telefoon in mijn thee.

De man die me liefde in neukte staat over mijn lijf gebogen.

Een geschenk van zijn reizen hangt boven mijn hoofd, Ik strek mijn nek prent me de regels in over de oudere man die opgevouwen in de hoek zit, laat de kleuren eruit spatten en naai mijn irissen dicht.

72

Er zijn geen vrouwen in dit schilderij, alleen een over een stoel gedrapeerde sjaal.

Ik kan niet ontsnappen.

Mijn liefde voor vrouwen is mijn angst voor mannen.

De hemel is onder mijn moeders voeten, maar als ze op mijn borst gaat staan, probeert ze me juist de hel in te duwen.

73

Father, clean, anew It is Monday, wash day. Follow the instructions carefully and maybe, maybe he will come back to life.

Check for breathing, not the chest -, his body does not move on its own accord anymore. Lower your head until you feel hot waxy cries on your cheek.

Call brother down stairs. Elevate the bed. Strip the sheets.

Force toothbrush into mouth, brush, brush, do not take your anger out on brushing.

Never make eye contact. Turn him over.

Remove soiled clothes. Remember the sound your body made in contact with his fist.

Tell mother you are being gentle. Close the door.

Strap the harness. Lift his body up to the sky, knowing this is the closest he will make it to heaven.

Rearrange the room, deposit him into the elevator.

Watch it go up. Hear the shower turned on through the ceiling. The water heavy, it sounds like his body falling to the floor. You are not allowed up there.

You are not girl enough to avoid changing him in bed but somehow too girl to see him shower wet.

You occupy your time by trying to remember his voice.

There’s no use, his words do not sound like love - more like a deflating hot air balloon.

Wait the hour. Dream of your own house and family.

The elevator comes down. Repeat the steps in reverse.

74

Alternate ending: It is Monday, wash day. Follow the instructions carefully and maybe, maybe he will come back to life.

Check for breathing, not the chest – there’s no use, his body does not move. Lower your head, you don’t feel hot waxy cries on your cheek.

Call brother down stairs. Elevate the bed. Strip the sheets.

Call for help. Never make eye contact. Turn him over.

Remove soiled clothes. Ignore the sound his body makes, back board under his chest.

Tell mother he is gone. Close the door.

Take defibrillator off charge - respect his DNR. Lower his body into the ground, knowing this is the closest he will make it to heaven, even at yaumal qiyamah.

Rearrange the room. Throw out hoist and all machines.

Dream of your own house and family.

Re-write instructions, for your kids to follow.

75

French translation by Martin Richet

Père, propre, renouvelé C’est lundi, jour de lessive. Suivez les instructions soigneusement et peut-être, peut-être, reviendra-t-il à la vie.

Cherchez la respiration, pas la poitrine, son corps ne bouge plus de sa propre volonté. Baissez la tête jusqu’à ce que vous vous sentiez des larmes cireuses sur les joues.

Appelez votre frère en bas. Relevez le lit. Défaites les draps.

Forcez la brosse à dent dans la bouche, brossez, brossez, ne passez pas votre colère sur le brossage des dents.

Evitez tout contact visuel. Retournez-le.

Retirez les vêtements souillés. Souvenez-vous du bruit que faisait votre corps en contact avec son poing.

Dites à votre mère que vous faites preuve de douceur. Fermez la porte.

Attachez le harnais. Hissez son corps vers le ciel, sachant qu’il n’approchera jamais de plus près le paradis.

Réorganisez la pièce, placez-le dans l’ascenseur.

Regardez-le monter. Entendez la douche à travers le plafond. L’eau est lourde, on dirait que son corps tombe par terre. Vous n’êtes pas autorisée là-haut.

Vous n’êtes pas assez fille pour éviter d’avoir à le changer au lit mais curieusement vous l’êtes trop pour le voir mouillé par la douche.

Vous tuez le temps en essayant de vous souvenir de sa voix.

C’est inutile, ses mots n’ont pas le ton de l’amour – ce serait plutôt un ballon en train de se dégonfler.

Attendez l’heure dite. Rêvez de votre propre maison et de votre propre famille.

L’ascenseur redescend. Reprenez ces instructions en sens inverse.

76

Fin alternative: C’est lundi, jour de lessive. Suivez les instructions soigneusement et peut-être, peut-être, reviendra-t-il à la vie.

Cherchez la respiration, pas la poitrine – c’est inutile, son corps ne bouge pas. Baissez la tête vous ne vous sentez pas de larmes cireuses sur les joues.

Appelez votre frère en bas. Relevez le lit. Défaites les draps.

Appelez à l’aide. Evitez tout contact visuel. Retournez-le.

Retirez les vêtements souillés. Ignorez le bruit que fait son corps, un plan dur sous sa poitrine.

Dites à votre mère qu’il est parti. Fermez la porte.

Eteignez le défibrillateur – respectez son refus de réanimation.

Enfoncez son corps dans la terre, sachant qu’il n’approchera jamais de plus près le paradis, même à yawm al qiyama.

Réorganisez la pièce, jetez le lève-malade et toutes les machines.

Rêvez de votre propre maison et de votre propre famille.

Réécrivez ces instructions, pour que vos enfants les suivent.

77

Dutch translation by Han van der Vegt

Vader, schoon, opnieuw Het is maandag, wasdag. Volg nauwkeurig de aanwijzingen en misschien, misschien komt hij weer tot leven.

Controleer de ademhaling, niet de borst -, zijn lijf beweegt niet meer uit zichzelf. Breng je hoofd omlaag tot je de hete wasachtige kreten tegen je wang voelt.

Roep broer naar beneden. Doe het bed omhoog. Haal de lakens af.

Steek een tandenborstel in de mond, borstel, borstel, leef je woede niet uit op het borstelen.

Maak nooit oogcontact. Draai hem om.

Trek hem de vuile kleren uit. Herinner je je het geluid dat je lijf maakte als zijn vuist het raakte.

Vertel moeder dat je zacht zult zijn. Sluit de deur.

Rijg het in het harnas. Licht zijn lichaam op naar de lucht, in de wetenschap dat hij nooit dichter bij de hemel zal komen.

Richt de kamer opnieuw in, leg hem in de lift.

Kijk hoe die omhoog gaat. Hoor via het plafond hoe de douche wordt aangezet. Het water zwaar, het klinkt alsof zijn lichaam op de vloer valt. Je mag niet naar boven.

Je bent niet meisje genoeg om eraan te ontkomen hem in bed te verschonen maar toch teveel meisje om hem nat in de douche te zien.

Je gebruikt je tijd om je zijn stem te herinneren.

Het heeft geen zin, zijn woorden klinken niet als liefde – eerder als het leeglopen van een heteluchtballon.

Wacht tot het zover is. Droom van je eigen huis en gezin.

De lift komt naar beneden. Herhaal de stappen achterstevoren.

78

Alternatieve afloop: Het is maandag, wasdag. Volg nauwkeurig de aanwijzingen en misschien, misschien komt hij weer tot leven.

Controleer de ademhaling, niet de borst -, dat heeft geen zin, zijn lijf beweegt niet. Breng je hoofd omlaag, je voelt geen hete wasachtige kreten tegen je wang.

Roep broer naar beneden. Doe het bed omhoog. Haal de lakens af.

Roep om hulp. Maak nooit oogcontact. Draai hem om.

Trek hem de vuile kleren uit. Let niet op het geluid dat zijn lijf maakt, schuif een plank onder zijn borst.

Vertel moeder dat hij overleden is. Sluit de deur.

Haar de defibrillator van de oplader - respecteer zijn Wilsverklaring tot niet reanimeren.

Laat zijn lichaam in de grond zakken, in de wetenschap dat hij nooit dichter bij de hemel zal komen, zelf niet in Yawm al-Qiyamah.

Richt de kamer opnieuw in. Gooi de takel en alle machines eruit.

Droom van je eigen huis en gezin.

Herschrijf de aanwijzingen zodat je kinderen die kunnen volgen.

79

Summer of 2004: Dad left, and little Abdi and big Abdi ended up in the same prison cell It was cold & I knew it was UK Summer because it was cold & I shouldn't expect much & money was a little tight for Mum that year, somehow all her children ended up in school & uniforms were pricier than they were in the 90s & Ahmed had a fresh bruise on his left temple & everyone acted as if they didn't see it & I did & I remember his crying the night before, after Dad followed him to his room, after he slammed a door & I remember Mum’s crying too, it sounded like the Summer of 99 when she lost her first child & I try to remember what I did to comfort her back then but I’m not two anymore, my smile won’t do much & I know she’s hurting & I know she probably wouldn't be if she stopped caring & I know she never will & the walls in the house turned a funny colour & the bathroom tiles were still stained, no matter the power of my scrubbing & we all sat watching TV & it wasn't even plugged in & big Abdi called & I stared at the phone for a while, thinking if I didn't answer it, it would explode & I know it’s just a joke but Yasmin always says things around me self-destruct & I asked big Abdi how he was & his pain reached through the phone & 80

turned all the heating off & I think about when little Abdi was born & why we still call him that when he towed over big Abdi & I saw Mum counting pennies when I handed her the phone & Mum’s face looked like the summer of 02, when our landlord evicted us with two days’ notice & I remember Mum’s crying back then too & I try to anticipate if she’ll cry now & I hand her a box of tissues & I knew then it was probably bad news & I wondered if it was only our family that got bad news & Ahmed had OutKast on in the background & he kept his bruised temple pressed against the record player & I thought forever was a long time & forever ever must be even longer & I questioned my stamina & I wondered whether I would be like Mum when I grew up & how she looked the same every single Summer since she fell into the trap of love & I thought about if I should call Dad or not & I stuck with the tissues instead & pushed it further toward her & the wind opened the front door & Mum walked out in her baati & it was cold & I knew it was UK Summer because it was cold.

81

French translation by Martin Richet

Eté 2004: Papa part, petit Abdi et grand Abdi finissent dans la même cellule de prison Il faisait froid & je savais que c’était un été anglais parce qu’il faisait froid & je ne devais pas m’attendre à grand-chose & Maman n’avait pas beaucoup d’argent cette année-là, tous ses enfants allaient à l’école & les uniformes étaient plus chers que dans les années 90 & Ahmed avait une nouvelle bosse sur la tempe gauche & tout le monde faisait comme s’ils ne voyaient rien & moi je voyais bien & je me souviens de ses larmes la veille, après que Papa l’a suivi dans sa chambre, après qu’il a claqué la porte & je me souviens aussi des larmes de Maman, on aurait dit l’Eté 99 à la mort de son premier enfant & j’essaye de me souvenir de ce que je faisais pour la réconforter à l’époque mais je n’ai plus deux ans, mon sourire ne peut pas faire grand-chose & je sais qu’elle souffre & je sais qu’elle ne souffrirait sans doute pas si elle s’en moquait & je sais qu’elle ne s’en moquera jamais & les murs de la maison ont pris une drôle de couleur & le carrelage de la salle de bain était encore tâché, malgré la force de mon frottage & nous regardions tous la télé & elle n’était même pas branchée & grand Abdi a appelé & j’ai regardé le téléphone un moment, en me disant que si je ne répondais pas, il exploserait & je sais que c’est une blague mais Yasmin dit toujours qu’autour de moi les choses s’autodétruisent & 82

j’ai demandé à grand Abdi comment il allait & sa souffrance est passée par le téléphone & et a coupé le chauffage & j’ai pensé à la naissance de petit Abdi & pourquoi on l’appelle encore comme ça alors qu’il dépasse grand Abdi de plusieurs têtes & j’ai vu Maman compter ses sous quand je lui ai tendu le téléphone & Maman faisait la même tête qu’en été 02, quand le propriétaire nous a expulsé avec un préavis de deux jours & je me souviens que Maman avait pleuré à ce moment-là aussi & j’essaye maintenant d’anticiper ses larmes & je lui tends une boîte de kleenex & je savais que c’étaient sans doute de mauvaises nouvelles & je me suis demandée si nous étions les seuls à avoir de mauvaises nouvelles & Ahmed avait OutKast en fond sonore & pressait sa tempe bossue sur le tourne-disque & je me suis dit que l’éternité était longue & que l’éternité éternelle serait plus longue encore & je me suis demandée si j’en avais l’endurance & je me suis demandée si je serai comme Maman quand je serai grande & je me suis dit qu’elle avait toujours le même air chaque été depuis qu’elle avait été prise au piège de l’amour & je me suis demandée si je devais appeler Papa ou pas & je m’en suis tenue aux kleenex & je lui ai tendu plus vigoureusement la boîte & le vent a ouvert la porte d’entrée & Maman est sortie en baati & il faisait froid & je savais que c’était un été anglais parce qu’il faisait froid.

83

Dutch translation by Han van der Vegt

De zomer van 2004: papa ging weg en kleine Abdi en grote Abdi kwamen in dezelfde cel terecht Het was koud & ik wist dat het een Engelse zomer was omdat het koud was & ik moest niet te veel verwachten & mama zat wat krap bij kas dat jaar, op de een of andere manier moesten al haar kinderen naar school & de uniformen waren duurder dan in de jaren 90 & Ahmed had een verse blauwe plek op zijn linkerslaap & iedereen deed alsof-ie dat niet zag & ik zag het & ik weet nog dat hij de vorige avond had gehuild, nadat papa hem naar zijn kamer was gevolgd, nadat hij de deur had dichtgeslagen & ik weet nog dat mama ook huilde, het klonk als de zomer van 99 toen ze haar eerste kind verloor & ik probeer me te herinneren wat ik toen deed om haar te troosten maar ik ben geen twee meer, mijn glimlach richt niet veel uit & ik weet dat ze het moeilijk heeft & ik weet dat ze het waarschijnlijk niet moeilijk zou hebben als ze er niet meer om gaf & ik weet dat dat nooit zal gebeuren & de muren van het huis hadden een rare kleur gekregen & de badkamertegels waren nog steeds vuil, hoe hard ik ook schrobde & we zaten allemaal naar de televisie te kijken & de stekker zat niet eens in het stopcontact & grote Abdi belde & ik keek een tijdje naar de telefoon en bedacht dat als ik hem niet zou opnemen, hij zou ontploffen & ik weet dat het een grapje was, maar Yasmin zegt altijd dat alles om mij heen zichzelf vernietigt & 84

ik vroeg grote Abdi hoe het met hem was & zijn pijn kwam door de telefoon & en zette alle verwarming uit & ik denk terug aan toen kleine Abdi werd geboren & waarom we hem nog steeds zo noemen nu hij boven grote Abdi uittorent & ik zag mama de pennies tellen toen ik haar de telefoon gaf & mama’s gezicht zag eruit als de zomer van 02, toen onze huisbaas ons eruit zette, met twee dagen om te pakken & en ik weet nog dat mama toen ook huilde & en ik probeer te bedenken of ze nu ook gaat huilen & ik geef haar een doos zakdoekjes & ik wist dat het wel slecht nieuws zou zijn & ik vroeg me af of alleen ons gezin slecht nieuws kreeg & Ahmed draaide Outkast op de achtergrond & hij hield zijn blauwe slaap tegen de platenspeler & ik bedacht dat eeuwig een lange tijd was & en dat eeuwig en eeuwig nog langer moest duren & ik vroeg me af of ik sterk genoeg zou zijn & vroeg me af of ik zoals mama zou worden als ik groot werd & en hoe ze elke zomer hetzelfde leek sinds ze in de val van de liefde was gelopen & ik vroeg me af of ik papa moest bellen of niet & ik hield me toch maar bij de zakdoekjes & schoof de doos nog dichter naar haar toe & de wind opende de voordeur & mama liep naar buiten in haar baati & het was koud & ik wist dat het een Engelse zomer was omdat het koud was.

85

Catherine Johnson From the opening of The Curious Tale of The Lady Caraboo

(Corgi books 14+)

Prologue: The End of Mary Willcox On the Bristol road, just outside Malmesbury 4 April 1819 They hit her from behind. It didn’t take much to fell the girl, on account of the fact that she had been walking for the past seven days and eaten very little, so was close to utter exhaustion. She did not think, in the state she was in – caked with dirt from hard travelling – that any man would look twice upon her. Not in that way. She knew what to do, what to say when men looked longer than was decent. But she had felt powerless and weak since she had lost the baby. Like an empty ghost.

She had heard of this happening to girls, both in Devon and in London, acting the coquette and suffering the consequences. But she had done nothing, not a word, not a smile; she had kept her head down, afraid that she looked like a savage, her hair full of twigs from sleeping in hedges and barns, her slippers worn quite through. She had done nothing.

The men were laughing. One pushed down hard, a booted foot in the small of her back. The girl hadn’t the strength to struggle, nor even the breath to cry out.

There were two of them, and she could not bear to open her eyes to look, even though she could smell the cider on them, and feel their breath on her neck as they pulled and tore at her clothes.

‘Ent never seen an arse as brown as this!’

‘It’s flatter’n a boy’s! Jesus’ bones! You sure she’s a maid?’

‘How would you know a maid’s arse, eh? I heard it’s only chickens have made your acquaintance!’ The laugh came out as a snort.

‘Chickens and your ma!’

86

They both laughed this time, and for a few moments the girl thought that perhaps they were both so taken with their own wit, they would forget she was there. She concentrated all her strength and tried to inch herself along the ground.

The laughing stopped. ‘’Ere, is our maid wriggling herself away?’

Her arms were dragged back behind her and her face pushed into the dirt.

The girl murmured a prayer, but she knew that the Lord did not look kindly on girls such as herself. If he did, she would have had the means to pay for a coach some of the way from London to Exeter, perhaps even the whole fare, maybe somewhere to sleep that had a roof. As it was she had prayed hard every night, and never so much as a penny found its way into her purse. She had only herself to rely on, to believe in – hadn’t her short life proved this? Other people, men especially, bought only pain and suffering.

Here, she thought, face down in the leaf mould, was more proof. Perhaps God thought she deserved no more than this.

So if praying would have no outcome, maybe she would be better off wishing. She would wish for wings so she could leave her attackers confounded on the ground and fly, up and away, and all the way home. She would shake her wings free of her short travelling jacket, the one the Magdalenes had given her, and they would stand back open-mouthed as she rose up into the air. If she had wings, the girl thought, she could travel around the country fairs and fill her cap with coins till it overflowed. She wished hard.

‘Hold her down, boy!’

The girl did not need holding down, she was so tired. She was lying under the trees face down in the dead leaves, where the cherry blossom drifted down like pink snow and the afternoon light dappled green and gold through the branches. It should be beautiful. She could feel the air on her nakedness and it was cold.

There was the sound of belts unbuckling.

The girl knew it should not matter because she was ruined already. She felt the tears running down her face and could not wipe them away as her arms were pinned behind her.

If only she had been born in another time, in another place, as another girl. Not a cobbler’s daughter from Devon, nor even a girl with wings, but maybe an Amazon warrior woman who could turn on her attackers. Better 87

still, a fighting princess, a beautiful girl with a dagger at her waist and a quiver of magical arrows. They would not dare touch her then.

When the pain became worse, she thought of little Solomon, the one good thing that had come from her existence. He had never breathed the air, though he had come into this world a month ago this day, grey and still.

Perhaps, if she would not live long enough to make her peace with her father, then this was her time.

The girl screwed her eyes up tighter and tried to shut out where she was and what was happening behind her. She pictured Solomon, his tiny body swaddled and still, perfectly beautiful in death.

Perhaps these farm boys – the girl thought they smelled like farm boys – would do her the service of dispatching her quickly. She did not imagine that St Peter would stand aside and admit her to Heaven, after all that had happened to her.

But surely Hell could not be any worse than this.

88

French translation by Martin Richet

Extrait de l’ouverture de La Curieuse histoire de Dame Caraboo (Corgi Books, pour lecteurs de plus de quatorze ans) Prologue: La fin de Mary Willcox Sur la route de Bristol, aux portes de Malmesbury 4 avril 1819 Ils l’ont assaillie par derrière. Il n’a pas fallu grand-chose pour faire tomber la fille, vu qu’elle avait passé les sept derniers jours à marcher et qu’elle avait eu très peu à manger, qu’elle frôlait déjà l’épuisement. Elle n’avait pas pensé, dans l’état où elle se trouvait – couverte de la boue d’un rude trajet – qu’un homme s’aviserait de la regarder. Pas de cette manière-là, en tout cas.

Elle savait quoi faire, elle savait quoi dire quand les hommes la regardaient plus longuement qu’il ne convenait. Mais elle s’était sentie impuissante et faible depuis qu’elle avait perdu son bébé. Comme un fantôme perdu.

Elle avait entendu dire que cela arrivait aux filles, à Devon comme à Londres, qui se comportaient en coquettes et en subissaient les conséquences. Mais elle n’avait rien fait, pas un mot, pas un sourire; elle avait gardé la tête baissée, craignant d’avoir l’air d’une sauvageonne, ses cheveux pleins de brindilles d’avoir dormi dans les granges et les buissons, ses chaussures usées jusqu’à la trame. Elle n’avait rien fait.

Les hommes riaient. L’un pressait fort son pied botté sur le creux du dos de la fille, qui n’avait pas la force de se débattre, ni même le souffle de crier.

Ils étaient deux, et elle ne supportait pas de garder les yeux ouverts et de les regarder, alors même qu’elle sentait leur haleine de cidre et leur souffle sur sa nuque tandis qu’ils lui arrachaient ses vêtements.

«Je n’ai jamais vu un cul si brun!»

«Il est plus plat que des fesses de garçon! Tu es sûre que c’est une demoiselle?»

«Qu’est-ce que tu sais des culs de demoiselle, toi? J’ai entendu dire que seules les poules te connaissaient intimement!» Le rire prit la forme d’un grognement.

89

«Les poules et ta mère!»

Ils rirent tous les deux cette fois, et l’espace d’un instant la fille se dit qu’ils oublieraient peut-être sa présence tant ils s’amusaient de leurs plaisanteries. En concentrant ses dernières forces, elle essaya de se dégager discrètement.

Les rires cessèrent.

«Tiens donc, notre demoiselle essaye de se sauver!»

Ils lui tinrent les bras et lui enfoncèrent le visage dans la boue.

La fille chuchota une prière, en sachant que le Seigneur n’aimait guère les filles comme elle. Autrement, elle aurait eu les moyens de payer une partie du trajet de Londres à Exeter en diligence, voire la totalité du chemin, et peut-être pu dormir sous un toit. En l’occurrence, elle avait prié de tout son cœur chaque nuit, et jamais le moindre sou ne s’était glissé dans sa poche. Elle ne pouvait dépendre de personne, croire en personne sinon ellemême – est-ce que sa brève vie ne l’avait amplement prouvé? Les autres, les hommes en particulier, n’apportaient jamais que la souffrance et la douleur.

Elle en trouvait ici, le visage dans l’humus, de nouvelles preuves. Dieu pensait peut-être qu’elle ne méritait pas mieux.

Si, donc, prier n’offrait pas d’issue, elle ferait peut-être mieux de rêver.

Elle rêverait d’avoir des ailes afin de laisser ses assaillants confus sur la terre ferme et de s’envoler, dans les airs, jusque chez elle. Elle libèrerait ses ailes de sa petite veste de voyage, celle que les sœurs Madeleine lui avait donnée, et ils la regarderaient fendre les airs bouches bées. Si elle avait des ailes, pensa la fille, elle ferait la tournée des foires dans tous les pays et sa bourse déborderait d’argent. Elle en rêva fort.

«Tiens-la bien, mon garçon!»

La fille n’avait pas besoin d’être tenue, tant elle était épuisée. Elle était allongée sous les arbres, le visage parmi les feuilles mortes, les fleurs de cerisier à la dérive du vent comme des flocons de neige roses, la lumière de l’après-midi tamisée par l’or et le vert des branchages. Tout aurait dû être beau. Elle sentait l’air sur sa nudité et il était froid.

Elle entendit se défaire des ceintures.

La fille savait que cela ne devrait avoir aucune importance parce qu’elle était déjà souillée. Elle sentit les larmes couler sur ses joues et ne put pas les essuyer, comme on lui tenait les bras.

Si seulement elle était née jadis, ailleurs, différente. Non pas fille d’un cordonnier de Devon, ou même fille ailée, mais guerrière Amazone capable de se retourner contre ses assaillants. Encore mieux, princesse intrépide, 90

jolie fille armée d’une dague et d’un carquois de flèches magiques. Ils n’oseraient alors jamais la toucher.

Quand la douleur empira, elle pensa à son petit Solomon, la seule belle chose dans son existence. Il n’avait jamais respiré, bien qu’il fût venu au monde un mois plus tôt, jour pour jour, gris et immobile.

Peut-être, si elle ne vivait pas assez longtemps pour pardonner à son père, que le moment était venu.

La fille serra encore plus fort les yeux et essaya d’oublier où elle était et ce qui se passait derrière elle. Elle pensa à Solomon, à son petit corps langé et immobile, d’une beauté parfaite dans la mort.

Ces garçons de ferme – la fille leur trouvait une odeur de garçons de ferme – auraient peut-être l’obligeance de se débarrasser d’elle rapidement.

Elle n’imaginait pas que Saint Pierre la laisserait entrer au Paradis, après tout ce qui lui était arrivé.

Mais l’Enfer ne pouvait certainement pas être pire que ce qu’elle endurait.

91

Dutch translation by Han van der Vegt

Uit de opening van The Curious Tale of The Lady Caraboo (Gepubliceerd door Corgi books 14+) Proloog; Het einde van Mary Willcox Op Bristol road, net buiten Malmesbury 4 april 1819 Ze overvielen haar van achteren. Het kostte niet veel moeite het meisje neer te krijgen, omdat ze zeven dagen achter elkaar had gelopen en heel weinig had gegeten, en daarom bijna volledig was uitgeput. Ze dacht er, in de toestand waarin ze zich bevond – onder het stof van het zware reizen – niet aan dat een man aandacht aan haar zou besteden. Niet op die manier. Ze wist wat ze moest doen en wat ze moest zeggen als mannen haar langer dan fatsoenlijk aankeken. Maar ze had zich machteloos en zwak gevoeld nadat haar kind dood was geboren. Als een hol spook.

Ze had gehoord dat dit meisjes overkwam, zowel in Devon als in Londen, dat ze zich uitdagend gedroegen en de gevolgen daarvan ondervonden.

Maar ze had niets gedaan, met geen woord, geen glimlach; ze had zich op de vlakte gehouden, bang dat ze er als een wilde uitzag met haar haar vol takjes van het slapen in heggen en schuren, en met volledig kapotgelopen sloffen.

Ze had niets gedaan.

De mannen lachten. Eén duwde hard op haar neer, met zijn laars in de holte van haar rug. Het meisje had de kracht niet zich te verzetten, had niet eens adem genoeg om om hulp te roepen.

Ze waren met z’n tweeen, en ze durfde haar ogen niet te openen om te kijken, hoewel ze de cider in hun adem kon ruiken, en hun adem in haar nek kon voelen terwijl ze aan haar kleren rukten en trokken ‘Ik heb nog nooit zo’n bruine kont gezien.’

‘Platter als een jochie! Godsklere! Weet je zeker dat het een meid is?’

‘Hoe zou jij een meidenkont herkennen? Ik heb gehoord dat je alleen kennis hebt gehad aan kippen!’ De lach kwam eruit als een gnuif.

‘Kippen en je moeder!’

92

.Dit keer lachten ze allebei, en een paar seconden lang dacht het meisje dat ze misschien zo opgingen in hun eigen grappen dat ze haar zouden vergeten. Ze balde al haar kracht en probeerde zich over de grond voort te schuiven.

Het lachen stokte.

‘Hé, kruipt onze meid ervandoor?’

Haar armen werd achter haar rug getrokken en haar gezicht werd in het zand geduwd.

Het meisje mompelde een gebed, maar ze wist dat de Heer niet in mededogen op een meisje zoals zij neerzag. Had hij dat wel gedaan, dan had ze de middelen gehad om de koets te betalen voor een deel van de reis, misschien zelfs voor de hele reis, van Londen naar Exeter, misschien voor een plekje met een dak waar ze kon slapen. Tot nu toe had ze elke avond ijverig gebeden, en nooit was er een cent in haar beurs terechtgekomen. Ze moest op zichzelf vertrouwen, in zichzelf geloven – had haar korte leven dat niet bewezen? Andere mensen, vooral mannen, brachten niets dan pijn en ellende. Hier, dacht ze, met haar gezicht in de bladerpulp, werd dat weer eens bewezen. Misschien vond God dat ze niets beters dan dit had verdiend.

Als bidden dus geen uitkomst bracht, moest ze misschien eens proberen te wensen. Ze wenste vleugels zodat ze haar aanvallers verward op de grond kon achterlaten en weg kon vliegen, ver weg, helemaal naar huis. Ze zou haar vleugels vrijschudden uit haar korte reisjasje dat ze in het Magdalenatehuis had gekregen, en ze zouden met open mond achteruit deinzen als zij omhoog steeg. Als ze vleugels zou hebben, dacht het meisje, dan kon ze de jaarmarkten langs gaan en haar pet met munten vullen tot die zou overstromen. Ze wenste fel.

‘Houd haar plat, jongen!’

Het meisje hoefde niet plat gehouden te worden, zo moe was ze. Ze lag onder de bomen, haar gezicht in de dode bladeren, waar de kersenbloesem naar beneden zweefde als roze sneeuw en het middaglicht groen en goud tussen de takken viel. Het had prachtig moeten zijn. Ze kon de lucht over haar naaktheid voelen strijken en de lucht was koud.

Ze hoorde geluiden van riemen die werden losgemaakt.

Het meisje wist dat het niet uitmaakte omdat ze toch al geschonden was.

Ze voelde de tranen over haar gezicht rollen en ze kon ze niet wegvegen omdat haar armen op haar rug werden gehouden.

Was ze maar in een andere tijd geboren, op een andere plek, als een ander meisje. Niet als een stratenmakersdochter uit Devon, niet eens als een 93

meisje met vleugels, maar misschien als een Amazonekrijger die zich op haar aanvallers kon storten. Of nog beter, een vechtende prinses, een schitterend meisje met een dolk aan haar middel en een koker vol toverpijlen. Dan zouden ze het niet wagen haar aan te raken.

Toen de pijn erger werd, dacht ze aan kleine Solomon, het enige goede dat uit haar leven was voortgekomen. Hij had nooit de lucht ingeademd, hoewel hij deze dag een maand geleden op aarde was gekomen, grauw en roerloos.

Misschien, als ze niet lang genoeg zou leven om zich te verzoenen met haar vader, was dit haar tijd.

Het meisje kneep haar ogen feller dicht en probeerde uit te sluiten waar ze was en wat haar overkwam. Ze stelde zich Solomon voor, zijn kleine lijfje in doeken, roerloos, volmaakt mooi in zijn dood.

Misschien deden deze boerenjongens – het meisje vond dat ze als boerenjongens roken – haar een dienst door haar snel uit de weg te ruimen.

Ze dacht niet dat Sint Petrus opzij zou stappen om haar tot de Hemel toe te laten, na alles wat haar was overkomen.

Maar de Hel kon zeker niet erger zijn dan dit.

94

An Extract from Sawbones A forensic murder mystery set in London in 1792 featuring Ezra McAdam, an anatomist’s apprentice (Walker Books, 11+) The body for tomorrow’s lecture was already laid out on the large table in the Anatomy room. The Anatomy room was a large, glass-ceilinged hall that had been built onto the side of the house. It had two doors, one that led off the hallway and another that gave onto Ham Yard at the back.

Ezra took a candle and unlocked the connecting door, and the Anatomy room lit up. The sound of the rain on the glass-panelled roof was relentless and filled his ears. Ezra put the candle down on the table next to the cadaver and raked the sawdust good and even. He hung the room liberally with bunches of dry rosemary and bay, and only then did he turn his attention towards the corpse.

The body was wrapped in coarse sacking; the resurrectionists left all winding sheets and shrouds in the grave. Taking either would be theft, and the snatchers knew how to stay within the law as well as they could. A body, according to the law, was not property, so they could never be jailed for taking something that didn’t belong to anyone.

Ezra slowly and carefully unwrapped the body. It was a strange life; he knew others would think that, would judge him. People wanted the cure but they didn’t want to know how to come by it. But William McAdam was no ghoul. How did people imagine surgeons knew where to cut, how to cut and how far to cut? You couldn’t have one without the other.

He could still remember now the first dissection he had ever seen. He must have been seven or eight and he had squeezed himself through the crowd of medical students to watch The Master at work. He had steeled himself then, as he did, just a little, now. Ezra sighed, and brushed the mud into a pile on the floor, out of the way.

For now, he left a corner of the sacking to cover the face. There was something about the face of a cadaver, Ezra thought. It was not like a lively, animated face; that look, that spark, was gone moments after death. There was, Ezra was utterly and completely sure, nothing left of the person the body had once been. The humanity, the life, had gone. He knew it was true, and not just a tale he told himself to make what he and Mr William did acceptable. But still he covered the face – not because he truly thought the eyes might suddenly snap open, and reproach him, but because he wanted 95

to show a little respect to the life this cadaver had once had. This face, or more to the point, the soul behind the face, had smiled, had laughed, had maybe blown someone a kiss. He let it rest a little longer while he looked at the torso, the arms, the legs. They would have plenty to tell him.

Ezra McAdam could read a corpse as well as an Oxford scholar could read Ancient Greek. He sometimes thought he must have seen more dead men than spoken to live ones. Mr McAdam said there was a lot to be learnt just by looking, and that’s always how he began. Look first, notes second, Mr McAdam always said. Ezra had notes for every cadaver that had come through McAdam’s Anatomy school for the past three years. Mr McAdam said it was good to know as much as possible about every single specimen.

Ezra lifted the candle closer.

The cadavers were not often Negroes. In the flickering yellow light he, and it was a he, looked almost well, his dark skin a deep, dull, brown. He couldn’t have been dead very long at all. Ezra lifted the left leg. It had gone through the rigor mortis and was now loose and limber, so the body was at least two days old. The discolouration and the settling of the blood in the back of the limbs told the same tale. There were no signs of disease, no necrotising or ulceration, and anyway, it was utterly and completely obvious how this one had met his maker.

Most unusual, Ezra thought, and took out his notebook. In all his years, assisting with anatomising, he could count on one hand the amount of gunshot wounds he had seen. And then they tended to be drunken soldiers discharging their weapons for sport – or perhaps shooting into a crowd at a riot, and missing their targets but harming some innocent flower seller or crossing sweeper instead. It was always the poor, the foreigners, the refugees, who suffered the most, Ezra thought. At least in death, man woman or child, all were at last, equal.

This young man was healthy, or at least he had been at death. Taller than average – a soldier, then, gun happy and drunk?

Ezra lifted the cloth he had rested over the cadaver’s face and studied it.

“You will do us all a favour sir, whoever you were,” he said aloud. “We will know more, thanks to you.”

The cadaver, of course, said nothing.

It was clean shaven, with a good bone structure. Ezra lifted the eyelids and looked at the eyes, they were clear and not bloodshot. He smelt his mouth – not a taint of gin or spirits, and his teeth were good and strong. His hands were a gentleman’s hands, manicured, clean. Not a soldier and not 96

one of the St Giles’ blackbirds, men who had been slaves and soldiers once, fighting for the British against the free colonials, but now scraped a living on the streets. Ezra made a face, deep in thought. Perhaps this one had been the loser in a duel? But a Negro in a duel? With pistols? Surely it would have been common knowledge, sung by every news sheet singer from here to Stepney and back.

The wound was just below his left ribs. Ezra knew Mr McAdam would be upset if the lungs had been damaged. He lifted the candle and bought it closer to the wound. A blob of hot wax fell down onto the skin of the corpse’s abdomen. Ezra brushed it away.

The wound was like a dark red flower, black and foul in the centre, the skin forming red petal-like fronds around it.

Ezra hoped to God this wasn’t a gentleman, some sort of wealthy merchant. If it was a man of quality that could mean a world of trouble for Mr McAdam. After all, no one was too bothered about the empty coffin of an ordinary Londoner, and in too many cases wives sold their husbands, fathers their children. But a gentleman, and a negro one at that – someone might be looking for him.

Ezra looked back at the face. There were no scars or marks on it, such as he’d seen on visiting African royalty in Whitehall once. The hair on this one was cropped close, almost a shave, and there was a slit in both ears, as if Mr Allen or one of his kind had been in a hurry and pulled the earrings out. A sailor, then? But no sailor had hands like this, so little used to rough work.

Ezra looked at his arms again, they were well muscled, so he could not have been a merchant or an ambassador who sat in a chair all day. On the inside of his left forearm there was a mark. A bruise? He listed the candle closer – no, a tattoo. It had a definite shape, a letter perhaps? If so, it was one Ezra couldn’t decipher. Arabic, perhaps, he thought. Maybe a sea captain, an independent trader?

Ezra fetched a bucket of water to wash the body down carefully, the way, he told himself, he would like to be washed, if he and the cadaver happened to swap places.

There were no more clues, save a lighter band on several fingers where there must have been rings. He turned the body to one side, and he could see the wound went all the way through to the back… The candle fizzed and guttered, and the room went dark. Ezra sighed. There was a stub on the shelf by the door, so he lit that and propped the cadaver on its side. Apart from the blood settling in the buttocks and back where it had been laid out, 97

he could see the bullet wound on the back must be the entry wound. Of course! The flesh pushed in, the skin forced downward…

Ezra laid the body on its back again. The wound on the front was where the shot had left the body; when he looked closer he could make out tiny fragments of white bone among the pulverised flesh. This could not be a duel. This man had been shot running away. One shot from close distance – there were no other shots, no other wounds. Whoever shot this man had either been close or had a good aim. Ezra thought how much more information he could have gleaned if he’d been able to see the man’s clothes.

The body’s mouth had fallen open as he rolled it over and he was about to close it when he realised something. Or rather, a lack of something. In death the tongue sometimes swelled, he often had to tuck it in. But there was no tongue. He looked again. This man, when he had been a man and not a cadaver, had had his tongue cut out, and the wound had healed completely. His tongue had been cut out many years ago.

Here was a puzzle, Ezra thought. How could a man run a ship, give orders, buy and sell, without a tongue? It was possible; Ezra had seen folk with no speech talk with their hands. But the tattoo pointed to the cadaver being a foreigner, but even that was not for certain. Whoever he had been, Ezra reckoned, a man like this would be missed. He would have to tell Mr McAdam, the decision would be the Master’s.

Suddenly there was a three beat knock on the yard door that set the glass roof rattling, as if the rain had turned from water to rock. Ezra, deep in thought only a moment before, nearly jumped out of his skin and almost dropped the candle.

It was Mr Allen, and he was alone. Ezra thought that was odd. It usually took two of them, to bring the thing in off the pony cart.

As Ezra drew closer he could see Allen had a sack hefted over his shoulder.

“Tell Mr William it’ll be the usual plus a half, will you, lad.”

Ezra nodded.

The sack was small. It must be a child.

Ezra sighed. He would have to harden his heart some more.

98

French translation by Martin Richet

Extrait de Les coupeurs d’os Roman de détection forensique situé à Londres en 1792 dont le héros, Ezra McAdam, est l’apprenti d’un anatomiste (Walker Books, pour les lecteurs de plus d’onze ans) Le corps pour la leçon du lendemain était déjà posé sur la grande table de la salle d’Anatomie. C’était une vaste salle à plafond de verre qui avait été ajoutée au flanc de la demeure. Elle avait deux portes, l’une donnait sur le couloir, l’autre, au fond, sur Ham Yard.

Ezra prit une bougie, déverrouilla la porte et la salle d’Anatomie s’éclaira. Le bruit incessant de la pluie sur la verrière lui assaillait les oreilles. Ezra posa la bougie sur la table près du cadavre et ramassa soigneusement la sciure. Il remplit généreusement la pièce de romarin et de laurier avant de commencer à déballer le corps, enveloppé de toile à sac.

Les résurrectionnistes laissaient draps mortuaires et linceuls dans la tombe: les emporter serait un vol, et les trafiquants tenaient autant que possible à rester dans les limites de la loi. Un corps, selon la législation, ne relevait pas de la propriété, il était impossible de punir quiconque emportait ce qui n’appartenait à personne.

Ezra désenveloppa lentement et soigneusement le corps. C’était une vie étrange que la sienne; il savait que c’était là ce que les autres penseraient, qu’on le jugerait. Les gens voulaient la guérison mais refusaient de savoir comment on y parvenait. William McAdam n’était pas un monstre. Il fallait bien que les chirurgiens sachent où inciser, comment inciser et jusqu’où inciser. On n’avait pas l’une sans l’autre.

Il se souvenait encore de la toute première dissection qu’il avait observée. Il devait avoir sept ou huit ans; il avait fendu la foule d’étudiants en médecine pour voir le Maître à l’œuvre. Il avait alors dû s’armer de détermination, comme il le faisait encore, un peu, aujourd’hui. Ezra soupira, et enleva la crasse du corps pour la mettre par terre, hors du passage.

Il laissa pour l’heure un coin de toile pour couvrir la figure. C’était une chose curieuse que la figure d’un cadavre, pensa Ezra. Ce n’était pas un visage vivace et animé; l’air de la personne, son étincelle, disparaissait après la mort. Il ne restait rien de ce qu’elle avait été dans le cadavre, Ezra 99

en était pleinement, absolument convaincu. L’humanité, la vie, avaient disparu. Il savait que c’était vrai, que ce n’était pas une histoire qu’il se racontait pour justifier ce qu’il faisait avec Mr. William. Mais il couvrait tout de même la figure – non qu’il eût cru que les yeux puissent soudain s’ouvrir et le couvrir de reproches mais parce qu’il voulait montrer un peu de respect pour la vie que ce cadavre avait eue. Ce visage, ou plus précisément l’âme derrière le visage, avait souri, avait ri, avait peut-être soufflé des baisers. Il délaissa le corps un moment pour regarder le torse, les bras, les jambes. Ils auraient beaucoup de choses à lui dire.

Ezra McAdam lisait les corps comme un professeur d’Oxford lisait le Grec ancien et pensait parfois avoir vu davantage de morts qu’il n’avait parlé aux vivants. Son Maître affirmait qu’il suffisait parfois de regarder pour apprendre et Ezra commençait toujours par là. L’observation d’abord, l’annotation ensuite, disait Mr. McAdam. Ezra gardait des notes sur chacun des cadavres qui avaient passé les portes de l’école d’Anatomie les trois dernières années. Mr. McAdam disait qu’il était bon de savoir tout ce que l’on pouvait sur chaque spécimen.

Ezra approcha sa bougie.

Les cadavres n’étaient pas souvent Nègres. Sous la lumière vacillante de la bougie l’homme, c’était un homme, aurait pu, par sa peau marron foncé, sembler en bonne santé. Il n’était certainement pas mort depuis très longtemps. Ezra souleva la jambe gauche. La rigidité cadavérique était passée, elle avait retrouvé sa mobilité. Le cadavre avait donc au moins deux jours. La décoloration et le déplacement du sang vers l’arrière des membres disait la même chose. Il n’y avait aucun signe de maladie, aucune nécrose ou ulcération mais, de toute façon, il était pleinement et manifestement évident pourquoi celui-ci avait retrouvé son créateur.

Comme c’est curieux, pensa Ezra en sortant son carnet de notes. Durant toutes ses années d’assistant anatomiste, il pouvait compter sur les doigts d’une main le nombre de blessures par balles qu’il avait vues. Il s’agissait alors en général de soldats ivres qui avaient tiré leurs armes pour s’amuser – ou parfois de coups tirés dans la foule en cas d’émeutes, cibles manquées pour atteindre une fleuriste ou un balayeur innocent. C’étaient toujours les pauvres, les étrangers, les réfugiés qui souffraient le plus, se dit Ezra. Au moins, dans la mort, tous étaient enfin égaux, qu’ils fussent homme, femme ou enfant.

100

Ce jeune homme-là était en bonne santé, ou du moins l’avait été avant de mourir. Plus grand que la moyenne – était-il donc soldat, ivre et fou de la gâchette?

Ezra souleva le tissu qu’il avait posé sur le visage du cadavre pour l’examiner. «Vous nous rendez un fier service, monsieur, qui que vous soyez, dit-il à haute voix. Nous en saurons plus grâce à vous.»

Le cadavre ne répondit évidemment rien.

Sa tête bien formée était rasée de près. Ezra souleva les paupières pour voir les yeux, qui n’étaient pas injectés de sang. Il lui huma la bouche – aucune trace de gin ou de liqueur, les dents étaient en bon état et fortes. Il avait les mains d’un gentilhomme, propres et manucurées. Ce n’était pas un soldat et ce n’était pas un des Blackbirds de St Giles, ces anciens esclaves et soldats qui s’étaient battus pour les Anglais contre les colons et vivaient à présent dans la rue. Perdu dans ses pensées, Ezra faisait la moue. Peut-être avait-il été le perdant dans un duel? Mais qu’un Nègre prenne part à un duel d’honneur? Au pistolet? Le fait aurait certainement été connu du grand public, chanté par tous les chanteurs d’actualités d’ici à Stepney et loin ailleurs.

La blessure portait juste au-dessous de ses côtes gauches. Ezra savait que Mr. McAdam serait fâché si les poumons avaient été endommagés. Il souleva sa bougie et l’approcha de la plaie. Une goutte de cire tomba sur l’abdomen du cadavre. Ezra l’essuya.

La blessure ressemblait à une fleur rouge foncé, noire et vile en son centre, la peau formant des frondes comme des pétales autour d’elle.

Ezra pria Dieu que ce ne soit pas là un gentilhomme ou un riche marchand. Si c’était là le corps d’un homme d’importance, Mr. McAdam aurait de graves ennuis. Après tout, personne ne se souciait du cercueil vide d’un Londonien ordinaire, et dans bien des cas les femmes vendaient leurs maris et les enfants leurs parents. Mais qu’un gentilhomme, nègre qui plus est, disparaisse – on serait susceptible de venir le chercher.

Ezra regarda à nouveau le visage. Il n’y trouva aucune marque ou cicatrice, telle qu’il en avait un jour vue sur un roi d’Afrique de visite à Whitehall. Les cheveux de son homme étaient coupés très courts, presque rasés, et les deux oreilles étaient fendues, comme si Mr. Allen ou un de ses semblables avait hâtivement arraché des boucles d’oreille. Un marin alors?

Non, les marins n’avaient pas de telles mains, inaccoutumées aux travaux difficiles.

101

Ezra regarda à nouveau les bras, ils étaient bien musclés, ce n’était donc pas un marchant ou un ambassadeur qui passait ses journées assis. Il y avait une marque sur l’avant-bras gauche. Un bleu? Il approcha sa bougie – non, un tatouage. Il y avait là une forme bien distincte, une lettre peut-être? Le cas échéant, Ezra ne savait pas la déchiffrer. Peut-être était-ce une lettre arabe. Peut-être l’homme avait-il été commandant de vaisseau, négociant indépendant?

Ezra partit chercher un seau d’eau pour laver le corps plus soigneusement comme, se disait-il, il aimerait qu’on le lave s’il était à la place du cadavre.

Il n’y avait plus d’indices, sinon un ton de peau plus clair sur plusieurs doigts où des anneaux avaient dû se trouver. Il tourna le corps sur son flanc et vit que la blessure portait jusque sur le dos… La flamme s’éteignit et la salle fut plongée dans l’obscurité. Ezra soupira. Il restait un bout de bougie sur l’étagère près de la porte, aussi il l’alluma et cala le corps sur le côté.

Outre le sang qui s’était déplacé vers les fesses et le dos, il vit que la balle était entrée par le dos. Bien sûr! La chair, la peau enfoncées vers l’intérieur…

Ezra remit le corps à plat. La blessure sur le torse était le point de sortie de la balle; en regardant de plus près, il distingua de minuscules fragments osseux mêlés à la chair pulvérisée. Il ne pouvait pas s’agir d’un duel. Cet homme avait été tué en fuyant. D’un seul coup de feu tiré de près – il n’y avait pas d’autres blessures. La personne qui lui avait tiré dessus avait été tout près ou bon tireur. Ezra pensa qu’il aurait pu acquérir beaucoup plus d’informations s’il avait pu voir les vêtements de son homme.

La bouche du corps s’était ouverte au moment de son retournement.

Ezra s’apprêtait à la refermer lorsqu’il découvrit quelque chose. Ou plutôt, l’absence de quelque chose. Dans la mort, il arrivait que les langues se gonflent, et il devait souvent les reloger. Mais il n’y avait pas de langue cette fois. Cet homme, quand il était encore homme et non cadavre, s’était fait couper la langue, et la blessure avait eu le temps de cicatriser. Sa langue avait été coupée de nombreuses années plus tôt.

C’est un vrai casse-tête, se dit Ezra. Comment pourrait-on diriger un navire, donner des ordres, acheter et vendre, sans avoir une langue? C’était possible: Ezra avait déjà vu des gens privés de parole parler avec leurs mains. Mais le tatouage semblait indiquer que le cadavre était un étranger, encore que ce ne soit pas certain. Qui qu’il ait été, jugea Ezra, un tel homme serait recherché. Il faudrait prévenir Mr. McAdam, ce serait au Maître de décider.

102

Soudain, il y eut trois coups à la porte qui firent trembler la verrière, comme si la pluie s’était faite chute de pierres. Ezra, perdu dans ses pensées un moment plus tôt, bondit à en sortir de sa peau et faillit faire tomber sa bougie.

C’était Mr. Allen, et il venait seul. Ezra trouva cela curieux. Il fallait habituellement qu’ils soient deux pour prendre les cadavres sur la charrette à poney.

En approchant, Ezra vit qu’Allen avait un sac à l’épaule.

«Dis à Mr. William que ce sera moitié plus que d’habitude, d’accord, mon garçon?»

Ezra hocha la tête.

Le sac était petit. Ce doit être un enfant.

Ezra soupira. Il lui faudrait une fois encore s’endurcir le cœur.

103

Dutch translation by Han van der Vegt

Uit Sawbones Een moordmysterie dat zich afspeelt in Londen in 1792, met als hoofdpersonage Ezra McAdam, een leerling-anatoom (Gepubliceerd door Walker Books 11+) Het lijk voor de lezing van morgen was al op de grote snijtafel in de Anatomiezaal gelegd. De Anatomiezaal was een grote zaal met een glazen plafond, gebouwd aan de zijkant van het huis. Ze had twee deuren, één die naar de hal leidde en één die uitkwam op Ham Yard, aan de achterkant.

Ezra pakte een kaars, deed de verbindingsdeur open en de Anatomiezaal werd zichtbaar. Het geluid van de regen op het glazen dak was aanhoudend en vulde zijn oren. Ezra zette de kaars neer op de tafel naast het lijk en harkte het zaagsel gelijkmatig glad. Hij hing ruimhartig boeketten rozemarijn en laurier in de zaal en begon pas daarna met het uitpakken van het lijk.

Het lijk was in een grove zak verpakt; de dodenopwekkers hadden alle windselen en waden in het graf achtergelaten. Als ze die mee zouden hebben genomen zou het diefstal zijn, en de lijkenpikkers wisten hoe ze zo goed mogelijk binnen de wet konden blijven. Een lijk was volgens de wet geen eigendom, dus ze konden nooit in de gevangenis gegooid worden voor het meenemen van iets wat niemand toebehoorde.

Ezra pakte langzaam en voorzichtig het lichaam uit. Hij leidde een vreemd leven; hij wist dat anderen dat zouden vinden, hem zouden veroordelen.

Mensen wilden genezing maar ze wilden niet weten hoe die tot stand kon komen. Maar William McAdam was geen grafrover. Hoe dachten mensen dat chirurgen wisten waar ze moesten snijden, hoe ze moesten snijden, hoe diep ze moesten snijden? Je kon het een niet krijgen zonder het andere.

Hij kon zich nog altijd de eerste sectie herinneren die hij ooit had gezien.

Hij zal zeven of acht zijn geweest en hij had zich door de menigte van medische studenten gewrongen om de Meester aan het werk te zien. Hij had op zijn tanden moeten bijten, net als hij nu deed, een beetje. Ezra zuchtte en veegde de modder in een hoop op de grond, uit de weg.

Voorlopig liet hij een hoek van de zak over het gezicht liggen. Er was iets met het gezicht van een lijk, vond Ezra. Het was geen levendig, bezield gezicht; de blik, de vonk, was weg vanaf enkele momenten na de dood. Er 104

was, daar was Ezra volkomen, volledig zeker van, niets over van de persoon die het lichaam ooit geweest was. De menselijkheid, het leven was weg. Hij wist dat het waar was, en niet gewoon maar een verhaaltje dat hij zichzelf vertelde om te kunnen denken dat wat hij en Mr. William deden aanvaardbaar was. Maar toch bedekte hij het gezicht – niet omdat hij werkelijk dacht dat de ogen plotseling open konden springen en hem verwijten maken, maar omdat hij een klein beetje respect wilde tonen voor het leven dat dit lijk ooit had gehad. Dit gezicht, of preciezer gezegd, de ziel achter dit gezicht, had geglimlacht, gelachen, had misschien iemand een kus toe geblazen. Hij liet het nog wat rusten terwijl hij naar de romp keek, de armen, de benen. Die hadden hem genoeg te vertellen.

Ezra McAdam kon een lijk even goed lezen als een geleerde uit Oxford Oud-Grieks kon lezen. Soms had hij het idee dat hij meer dode dan levende mensen had gesproken. Mr. McAdam zei dat je veel kon leren door gewoon maar te kijken, en zo begon hij ook altijd. Eerst kijken, daarna notities, zei Mr. McAdam altijd. Ezra had notities over elk lijk dat de afgelopen drie jaar McAdams Anatomieschool was doorgekomen. Mr. McAdam zei dat het goed was zoveel mogelijk te weten over ieder exemplaar.

Ezra bracht de kaars dichterbij.

De lijken waren niet vaak negers. Bij het flakkerende licht leek hij, het was een hij, bijna gezond, zijn donkere huid had een diepe, dof bruine kleur. Hij kon nog niet lang dood zijn. Ezra tilde het linkerbeen op. Daar was de rigor mortis uit getrokken, het was nu los en soepel, dus het lijk was ten minste twee dagen oud. De verkleuring en het wegzakken van het bloed naar de onderkant van de ledematen vertelden hetzelfde. Er waren geen tekenen van ziekte, geen necrose of verzweringen, maar goed, het was volkomen duidelijk dat deze man zijn schepper had ontmoet.

Zeer ongewoon, dacht Ezra, en haalde zijn opschrijfboekje tevoorschijn. Hij kon het aantal schotwonden dat hij gezien had in de jaren dat hij nu assisteerde bij de anatomiesessies op één hand tellen. En die kwamen dan meestal omdat dronken soldaten hun wapens voor de lol hadden afschoten – of misschien op een menigte schoten bij een oproer, en hun doelen misten maar een onschuldige bloemenverkoper of een straatveger raakten. Het waren altijd de armen, de buitenlanders, de vluchtelingen die het meest te verduren hadden, dacht Ezra. In de dood was iedereen tenminste gelijk, man, vrouw of kind.

Deze jongeman was gezond, of was dat tenminste geweest bij zijn dood.

Hij was langer dan gemiddeld – een soldaat dus, schietgraag en dronken?

105

Ezra tilde de stof die hij over het gezicht van het lijk had gelegd op en bestudeerde het. ‘U bewijst ons allemaal een gunst, meneer, wie u ook bent,’ zei hij hardop. ‘We zullen meer te weten komen, dankzij u.’

Het lijk zei natuurlijk niets.

Het was goed geschoren, met goede botten. Ezra schoof de oogleden open en keek naar de ogen, ze waren helder en niet bloeddoorlopen. Hij rook aan de mond – geen spoor van jenever of sterke drank, en de tanden waren goed en sterk. Zijn handen waren de handen van een heer, verzorgd, schoon.

Geen soldaat en niet een van St Giles’ zwarte schapen, mannen die ooit slaven of soldaten waren geweest, die voor de Britten tegen de vrije koloniën hadden gevochten, maar nu hun bestaan bijeenscharrelden op straat. Ezra trok een vies gezicht, diep in gedachten. Misschien was hij de verliezer in een duel? Maar goed, een neger in een duel? Met pistolen? Dan was dat toch algemeen bekend geweest en bezongen door elke nieuwsbladzanger van hier tot Stepney en weer terug.

De wond zat net onder de linkerribben. Ezra wist dat Mr. McAdams het erg zou vinden als de longen beschadigd waren. Hij hief de kaars op en bracht die dichter bij de wond. Een klodder hete was viel op de huid van de onderbuik van het lijk. Ezra veegde die weg.

De wond leek op een donkerrode bloem, zwart en smerig in het midden, waarrond de huid bladerachtige schulpen vormde.

Ezra hoopte bij God dat dit geen heer was, de een of andere rijke koopman.

Als hij een man van stand was kon dat Mr. McAdam allerlei problemen opleveren. Want niemand maakte zich druk om de lege doodskist van een gewone Londenaar, en het gebeurde maar al te vaak dat vrouwen hun mannen verkochten, vaders hun kinderen. Maar een heer, en daarbij een neger – het zou goed kunnen dat iemand die zocht.

Ezra keek weer naar het gezicht. Er zaten geen littekens of versieringen op, zoals hij had gezien bij de Afrikaanse koningen op bezoek in Whitehall. Het haar van deze man was kort geknipt, bijna geschoren, en er zat een snee in beide oren, alsof Mr. Allen of iemand van zijn slag haast had gehad en de oorringen eruit had gerukt. Een zeeman, dus? Maar geen zeeman had zulke handen, zo slecht gewend aan zwaar werk.

Ezra keek weer naar zijn armen, ze waren goed gespierd, dus hij kon geen koopman of ambassadeur zijn die de hele dag in zijn stoel zat. Aan de binnenkant van de linkeronderarm zag hij iets. Een schaafwond? Hij hield de kaars dichterbij – nee, een tatoeage. Die had een duidelijke vorm, misschien 106

een letter? In welk geval geen letter die Ezra kon ontcijferen. Misschien Arabisch, dacht hij. Misschien een kapitein, een onafhankelijke handelaar?

Ezra haalde een emmer water om het lichaam zorgvuldig te wassen, net zoals, zo zei hij tegen zichzelf, hij zelf gewassen zou willen worden, als hij en het lijk van plaats zouden wisselen.

Er waren niet meer aanwijzingen, behalve een lichtere band om een paar vingers, waar ringen gezeten moesten hebben. Hij keerde het lijk op de zij en kon zien dat de wond helemaal doorliep naar de rug. De kaars siste en sputterde en de zaal werd donker. Ezra zuchtte. Er stond een stuk kaars in een kast bij de deur, dus dat stak hij aan. Hij legde het lijk op de zij. Behalve het bloed dat in de billen en de rug was gezakt op de plekken waarop het had gelegen, kon hij zien dat de schotwond in de rug de ingang van de wond moest zijn. Natuurlijk! Het vlees was ingedrukt, de huid was naar binnen gedrongen‌ Ezra legde het lijk weer op de rug. De wond aan de voorkant was de plek waar de kogel het lichaam was uitgekomen; nu hij van dichterbij keek kon hij kleine stukjes wit bot zien tussen het gemangelde vlees. Dit kon niet van een duel zijn. Deze man was neergeschoten terwijl hij wegliep. Een schot van korte afstand, andere schoten, andere wonden waren er niet geweest. Wie deze man had neergeschoten had ofwel van dichtbij geschoten of kon goed mikken. Ezra bedacht hoeveel informatie hij had kunnen achterhalen als hij de kleren van de man had kunnen zien.

De mond van het lijk was opengevallen toen hij het had omgerold en hij wilde die weer sluiten toen hij iets besefte. Of eigenlijk, het gebrek aan iets.

In de dood zwelt de tong soms op, hij moest die vaak weer terug stoppen.

Maar er was geen tong. Hij keek nog eens. Toen deze man een man was geweest, en nog geen lijk, was zijn tong uitgesneden, en de wond was volledig genezen. De tong was vele jaren terug uitgesneden.

Dit was een raadsel, dacht Ezra. Hoe kon een man een schip leiden, bevelen uitdelen, kopen en verkopen, zonder tong? Het was mogelijk; Ezra had mensen die niet konden spreken met hun handen zien praten. Maar de tatoeage wees erop dat het lijk een vreemdeling was, hoewel ook dat niet zeker was. Wie hij ook geweest was, dacht Ezra, een man zoals hij zou gemist worden. Hij zou het aan Mr. McAdam moeten vertellen, en de Meester zou moeten beslissen.

Plotseling werd er drie keer geklopt op de deur naar de tuin, waardoor het glazen dak ratelde, alsof het nu stenen regende in plaats van water. Ezra, die 107

daarvoor diep in gedachten was geweest, sprong bijna uit zijn vel en liet haast de kaars vallen.

Het was Mr. Allen, en hij was alleen. Dat vond Ezra vreemd. Meestal waren er twee nodig om het ding van de ponywagen te tillen.

Toen Ezra dichterbij kwam kon hij zien dat Mr. Allen een zak over zijn schouder had. ‘Zeg Mr. William maar dat het het gewone bedrag plus de helft wordt, jongen.’ Ezra knikte.

De zak was klein. Het moest een kind zijn.

Ezra zuchtte. Hij zou zijn hart nog wat meer moeten verharden.

108

Nick Makoha The Kingdom of Gravity We are not Alexander, who conquered worlds giving them new tongues, but we share the story of a ship resting on an African river, unbuckling at its shore, awakened by the night’s cold hard rain, staring at the face of the Nile as it reminds you You are a hawk silent in the voice of a midnight universe.

What makes a man name a city after himself, asking bricks to be bones, asking the wind to breathe like the lungs of the night, asking the night to come closer, to speak to you as a tribe, asking the tribe to sleep, asking sleep to loosen its language, asking language to dream? Come close to me.

Can you not see that I am in search of fire, The unshapen song of light? In my mouth is a name hovering like smoke, spoken to me by the oracle. Like others, I was in search of a forest, a place to call home.

But what can I tell you about Kingdom, about having the world at your feet?

When you have seen all the earth’s boundaries, you will crave for mirrors, searching for them in streams, and when the river looks back at you how will you be sure that nothing is lost?

109

French translation by Martin Richet

Le Royaume de la Gravité Nous ne sommes pas Alexandre, qui conquit des mondes leur donnant de nouvelles langues, mais nous partageons l’histoire d’un navire reposant sur un fleuve d’Afrique, déchargé sur sa rive, réveillé par la pluie battante et froide de la nuit, les yeux posés sur la face du Nil qui vous rappelle ceci Vous êtes un faucon silencieux dans la voix d’un univers du minuit.

Qu’est-ce qui pousse un homme à donner son nom à une ville, demandant aux briques de se faire os, demandant au vent de souffler comme les poumons de la nuit, demandant à la nuit d’approcher, de vous parler comme à une tribu, demandant à la tribu de sommeiller, demandant au sommeil de libérer son langage, demandant au langage de rêver? Approchez-vous de moi.

Ne voyez-vous pas que je suis à la recherche du feu, du chant insaisissable de la lumière ? Dans ma bouche un nom plane comme la fumée, qui m’est dit par l’oracle. Comme les autres, j’étais à la recherche d’une forêt, de ce que je pourrais dire un foyer.

Mais que puis-je vous raconter du Royaume, du fait d’avoir le monde à ses pieds?

Quand vous avez vu toutes les frontières de la terre, vous avez soif de miroirs, vous les cherchez dans les torrents, et quand le fleuve vous rend votre regard comment saurez-vous que rien n’est perdu?

110

Dutch translation by Han van der Vegt

Het koninkrijk van de zwaartekracht We zijn geen Alexander, die werelden veroverde en ze nieuwe talen schonk, maar we delen het verhaal van een schip dat rust op een Afrikaanse rivier, losgemaakt van de kust, ’s nachts wakker geschud door de koude harde regen met de blik op het gezicht van de Nijl die je hieraan herinnert: je bent een havik stil in de stem van een middernachtelijk heelal.

Wat brengt een man ertoe een stad naar zichzelf te noemen, stenen te vragen botten te worden, de wind te vragen om te blazen als de longen van de nacht, de nacht te vragen nader te komen, tot je te spreken als een stam, de stam te vragen te slapen, de slaap te vragen zijn taal te ontspannen, de taal te vragen te dromen? Kom naderbij.

Zie je dan niet dat ik op zoek ben naar vuur, het ongevormde lied van licht? In mijn mond zweeft een naam rond als rook, tot mij gesproken door een orakel. Net als anderen was ik op zoek naar een woud, een plek die ik thuis kon noemen.

Maar wat kan ik je vertellen over koninkrijk, over de wereld aan je voeten hebben?

Als je alle grenzen van de aarde hebt gezien dan smacht je naar spiegels, zoek je ernaar in stromen en als de rivier naar je terugkijkt, hoe weet je dan zeker dat er niets verloren is?

111

Bird In Flames A man and his beer talks to another man; after a swig from a dark bottle his lips leak out a Hmmm. In the first death I am a bird darting from an oncoming pick-up truck under starlight, as I head for the grass. A static quiet, the pick-up drives down the road.

Two men mention genocide, a third struggles to confess that he has spoken to the tribes and it stirred conflict.

Earlier, the third man was blindfolded, a hand resting at the bottleneck of his throat, a knife at his wrists. Others surrounded him in a circle under a low purple light. Discomfort dripped from his mouth. They were looking for a reaction. The moment was disguised as a get-together, hence the beer, meat and chapattis and women’s voices outside rising over music.

The third man’s arms are crossed as a deep voice enters the discussion and asks him Truthfully, Bishop, where are the arms? The night has an Indian heat; silence glues the third man to his seat.

The Voice has set a table. He leans into the bishop’s ear, rolls his sleeve and invites him to join, once he has told them where the guns are. The guns! The guns.

The bishop replies, I can exist without your formality, without these courtesies. What meal have you prepared that I have not eaten? The Voice kicks his chair out from under him. Back in the pick-up the bodies are not moving; no side glances. They pass a school, a settlement, a store, a trading post in the hills but there is no conversation.

Notice the bird. The car’s headlights like fireflies. Since the moment has passed I can tell you there was no bird, but the men were real, and the table full of food. The only things missing are the bullets. A second death. That is how nations die over there.

When I say nation I mean tribe, when I say tribe I mean people, when I say over there I mean here.

112

French translation by Martin Richet

Oiseau en flammes Un homme avec sa bière parle à un autre homme; après une gorgée prise à la bouteille noire un Hmmm s’écoule de ses lèvres. A la première mort je suis un oiseau qui fuse à l’écart d’une camionnette en approche sous la lumière des étoiles, en direction de l’herbe. Silence statique, la camionnette descend la route.

Deux hommes parlent de génocide, un troisième peine à avouer qu’il s’est adressé aux tribus et que le conflit s’en est ensuit.

Le troisième évoqué plus tôt a les yeux bandés, une main posée sur sa nuque, un couteau contre ses poignets. D’autres l’entourent sous une lumière pourpre. Le malaise suinte de sa bouche. Ils cherchent une réaction. Le moment se déguise en petite fête, d’où la bière, la viande, les chapatis et les voix de femmes à l’extérieur qu’on entend couvrir la musique.

Les bras du troisième homme sont croisés quand une voix grave se joint à la discussion et lui demande En vérité, Evêque, où sont les armes? La nuit a la chaleur des Indes, le silence colle le troisième homme à son siège.

La Voix a mis la table. Il se penche vers l’oreille de l’Evêque, remonte ses manches et l’invite à se joindre à lui, dès qu’il aura dit où se trouvent les fusils. Les fusils! Les fusils.

L’évêque répond, J’existe sans vos formalités, sans ces politesses. Quel plat avez-vous préparé que je n’ai pas mangé? Un coup de pied de la Voix déloge la chaise sous l’évêque. Dans la camionnette les corps ne bougent pas; pas de coup d’œil furtif. Ils passent une école, des habitations, un magasin, un comptoir sans qu’il y ait de conversation.

113

Remarquez l’oiseau. Les phares de la voiture comme des lucioles. Le moment étant passé je peux vous dire qu’il n’y avait pas le moindre oiseau, mais que les hommes étaient réels, comme la table pleine de sang. Tout ce qui manque ce sont les munitions. Une deuxième mort. C’est ainsi que les nations meurent làbas.

Quand je dis nations je pense aux tribus, quand je dis tribu je pense aux gens, quand je dis là-bas je pense à ici.

114

Dutch translation by Han van der Vegt

Vogel in vlam Een man met zijn bier praat tegen een ander; na een teug uit een donkere fles lekken zijn lippen een Hmmm. In de eerste dood ben ik een vogel die bij sterrenlicht van een aankomende pick-uptruck weg hipt naar het gras. Een statische stilte. De pick-uptruck rijdt de weg af.

Twee mannen hebben het over genocide, een derde bekent met moeite dat hij tot de stammen heeft gesproken en twist heeft opgeroepen.

Eerder zat de derde man geblinddoekt, een hand rust op de flessenhals van zijn keel, een mes op zijn polsen. Anderen staan om hem heen onder een lage paarse lamp. Ongemak droop uit zijn mond. Ze willen dat hij reageert. Het moment is vermomd als een samenzijn, vandaar het bier, het vlees en de roti’s en de vrouwenstemmen die buiten boven de muziek uitrijzen.

De armen van de derde man liggen over elkaar als een diepe stem zich in het gesprek mengt en hem vraagt Zeg eens eerlijk bisschop waar zijn de wapens?

De nacht is Indiaas heet; stilte kleeft de derde man op zijn stoel.

De Stem heeft een tafel gedekt. Hij leunt naar de bisschops oor, rolt zijn mouw op en nodigt hem uit mee te eten, zodra hij hem heeft vertelt waar de geweren zijn. De geweren! De geweren.

De bisschop antwoordt, Ik kan niet bestaan zonder omgangsvormen, zonder die hoffelijkheid. Welk maal hebt u bereid waarvan ik niet heb gegeten? De Stem trapt zijn stoel van onder hem weg. Achter in de pick-uptruck bewegen de lichamen niet; geen blikken opzij. Ze passeren een school, een nederzetting, een winkel een handelspost in de heuvels maar er wordt niet gesproken.

115

Let op de vogel. De autolampen als vuurvliegen. Omdat het moment voorbij was kan ik je vertellen dat er geen vogel was, maar dat de mannen echt waren, net als de tafel vol eten. Het enige wat ontbreekt zijn de kogels. Een tweede dood. Dat is hoe naties daar sterven.

Als ik natie zeg bedoel ik stammen, als ik stam zeg bedoel ik mensen, als ik daar zeg bedoel ik hier.

116

The Dark You will try to make sense of the terrain, its limits on reality, its secondary sounds - the crickets speaking pure rhetoric.

What is the year? No matter. Stripped of remembrance, isn’t the dark a grave, an axis by which all are measured, the final mountain? Blessed are the dead whose bodies are buried in the bosom of the earth. Blessed are those who no longer taste fury, who, when brought to silence, make dust their paper. In these hours of damp the sky will witness bombs, hollow out our city. Be vigilant, choose your executioners well, do not talk of wills.

Bless the pavements that will become your burial grounds, for what can we give except our bodies?

Those who were your children will make homes in doorways.

Cover your heads; our patriarchs have been ripped off walls.

It’s not the dark but what it leaves behind. A servant girl on her knees gives testimony that the king has been added to our day’s dead.

Lose respect, lose ceremony, lose duty, lose circumstantial evidence, lose the code - my father should not have died today lose the law, lose remembering, lose absence. In the absence of the law, truth will not be written down. Lose those who break it cowards who confess on scratchy radio broadcast, field-generals and their informers. Lose epitaphs. I have my father’s eyes

117

and ratchet smile. Mirrors betray me. What anchors me has drifted to the boundary. What a poor murder. He should have died at war - close combat, an instep to the shoulder then a knee to the chest. Or his crown caught in the scope of a Simba rebel’s eye as the world draws close. Not caught off guard in a drunken brawl over his wife. This is not how the loss of light should come to the world.

118

French translation by Martin Richet

L’Obscurité Vous essayerez de vous faire une idée de l’environnement, des limites qu’il impose à la réalité, de ses sons secondaires – les grillons parlant une pure rhétorique.

Quelle est l’année? Peu importe. Privée de souvenir, est-ce que l’obscurité n’est pas une tombe, un axe par quoi tous sont mesurés, l’ultime montagne? Bénis soient les morts dont les corps sont ensevelis dans le sein de la terre. Bénis soient ceux qui ne connaissent plus le goût de la furie, qui, portés au silence, font de la poussière leur papier. Dans ces heures d’humidité le ciel verra les bombes, creusera notre cité. Soyez vigilants, choisissez soigneusement vos bourreaux, ne parlez pas de testaments.

Bénis soient les trottoirs qui deviendront vos cimetières, car que pouvons-nous donner sinon nos corps?

Ceux qui étaient vos enfants feront leurs maisons dans les pas de porte.

Couvrez-vous la tête, nos patriarches ont été arrachés des murs.

Ce n’est pas l’obscurité mais ce qu’elle laisse derrière elle. Une petite servante à genoux témoignera de ce que le roi compte parmi les morts du jour.

Perdez le respect, perdez la cérémonie, perdez le devoir, perdez les preuves indirectes, perdez le code – mon père n’aurait pas dû mourir aujourd’hui –

119

perdez la loi, perdez le souvenir, perdez l’absence. Dans l’absence de la loi, la vérité ne sera pas consignée. Perdez ceux qui la transgressent – des lâches qui ont de vilaines émissions radio pour confessions, des généraux et leurs informateurs. Perdez les épitaphes. J’ai les yeux de mon père et le sourire de la machette. Les miroirs me trahissent. Ce qui m’ancre a dérivé jusqu’aux frontières. Pauvre assassin. Il aurait dû mourir à la guerre – au combat rapproché, un coup de pied à l’épaule puis un genou à la poitrine. Ou sa couronne prise dans la visée d’un rebelle Simba à l’approche du monde. Pas pris au dépourvu au cours d’une bagarre d’ivrogne au sujet de sa femme. Ce n’est pas ainsi que la perte de la lumière devrait venir au monde.

120

Dutch translation by Han van der Vegt

De duisternis Je probeert het terrein te duiden, zijn grenzen met de werkelijkheid, zijn achtergrondgeluiden – de krekels die zuivere retorica spreken.

Welk jaar is het? Maakt niet uit. Is de duisternis, eenmaal van herinnering ontdaan, niet een graf, de spil waaraan iedereen wordt gemeten, de laatste berg? Zalig zijn de doden wier lichamen worden begraven in de boezem van de aarde. Zalig zijn zij die niet langer de woede proeven, die, als ze tot stilte zijn gebracht van het stof hun papier maken. In deze vochtige uren is de lucht er getuige van hoe bommen onze stad uithollen. Wees waakzaam, kies je beulen zorgvuldig, praat niet over testamenten.

Zegen het plaveisel dat onze begraafplaats zal worden want wat kunnen we geven behalve onze lijken?

Zij die je kinderen waren maken zich een thuis in portieken.

Bedek je hoofden; onze aartsvaders zijn van de muren gescheurd.

Het is niet de duisternis maar wat die achterlaat. Een dienstmeisje op haar knieën getuigt dat de koning is toegevoegd aan de doden van onze dag.

Vergeet respect, vergeet ceremonieel, vergeet plicht, vergeet indirect bewijs, vergeet de code – mijn vader had niet mogen sterven vandaag – vergeet de wet, vergeet herinnering, vergeet afwezigheid. In de afwezigheid van de wet wordt de waarheid niet genoteerd. Vergeet wie haar breken –

121

lafaards die bekennen in krakerige radio-uitzendingen, generaals en hun verklikkers. Vergeet grafschriften. Ik heb mijn vaders ogen en zijn getto-grijns. Spiegels verraden me. Wat me verankerd houdt is naar de grens afgedreven. Wat een zielige moord. Hij had moeten sterven in de oorlog – een gevecht van man op man, wreef tegen de schouder dan knie tegen de borst. Of zijn kruin gevangen in het blikveld van een Simbarebel terwijl de wereld aan haar einde komt. Niet afgeleid in een dronken matpartij om zijn vrouw. Dat is niet hoe verlies van licht zich zou moeten voltrekken op aarde.

122

Roger Robinson Ate By 1975 I was fourteen and my cousin Aaron was sixteen and all his anger of his father disappearing had turned into frustration. It wasn’t just him it seemed like everyone was frustrated. Everyone seemed to be protesting about one thing or the other but one thing I do know is that nobody knew what to do next. Everything seemed in perpetual limbo. Things were in constant flux and it seemed like no one could keep up with the pace of change. Take the rastafarians for instance.

All the rastafarians in Trinidad thought that they were not allowed to eat meat. It was all so new and nobody had a book of rules on how to be a rasta.

Rastas commonly referred to meat as dead so eating fried chicken was called eating the dead. How could any of them know unless there were an agreed set of rules. Then some overly zealous rastas started attacking and sometimes killing other rastas for eating dead. Making rastas dead for eating dead. As crazy as it sounds it established a hard and clear line on meat for rastas, You see that was the ultimate aim of my mother’s ferocious beatings was to teach us right from wrong, to give us some rules a hard and clear line.

So when my cousin Aaron (who got just as many beatings as me) woke me up and showed me the gun. I knew it was wrong, to hold its compact weight, to squint my eyes at the aim. I knew it was wrong to cock the trigger and pull slowly. It was wrong to feel a thrill at the empty guns jolting (said loudly) SNAP! That next night Bob Marley played his biggest ever concert in Trinidad but to the surprise of all the local rastas he stepped on stage with a red and white striped bucket of Kentucky Fried Chicken. He obviously didn’t know that eating the (making quotation marks with fingers) dead or fried chicken was wrong.

Aaron woke me up at about ten and said to come with him. As we climbed out the bedroom window, he showed me the gun in his schoolbag. I asked him what he was going to do with it. He said that he had a date with a beautiful older woman and I interrupted and said “Oh my god and you’re going to shoot her after the date. Why, Aaron why?” He said “No you idiot I 123

need money for the date so I’m going to do a robbery.”

Now I knew this was wrong so I said “Uhh Uh I ain’t doing no robbery” and then he said that I’d make enough money to see Kung Fu movies everyday and then I thought ok if that the case then it was right.

Now the rastas from the Bob Marley concert that night thought that eating chicken or dead as it was called must have been right considering that every Kentucky Fried Chicken that night was brimming full with Rastas.

“Where are we going to rob?” I asked Aaron as we walked towards town.

“We’re going to rob the Kentucky Fried Chicken.”

“I don’t want to rob the Kentucky Fried Chicken, I love Kentucky Fried Chicken. Let’s rob the Burger King their burgers taste like shit.”

“Just shut up, we’re robbing the Kentucky.”

When we arrived there I told him that there was no way that I was going to rob a Kentucky Fried full of chicken munching rastas, that something don’t feel right and then he said he’d do it himself.

I watched him squeeze himself through the door and whip out the gun. All the rastas seemed to hit the floor simultaneously their long dreadlocks billowing like mini parachutes. He turned and waved and grinned at me looking at him from the dark safety of the car park. As soon as he turned back to his robbery, five police cars screeched into the car park. I couldn’t believe they could get there so quickly but apparently all the fried chicken had run out and the rastas were getting edgy so someone called the police even before he pulled the gun. I’ll never forget the picture of Aaron with his hands up, the pistol in one hand an a corn on the cob in the other hand, they cuffed him and pushed him in the car whilst the crowd of rastas watched on crunching their chicken bones. I watched the police cars drive into the night and I walked home alone and climbed back in the window and under the cool cotton sheets. I looked at his empty bed and thought about how wrong it all went

124

French Translation by Martin Richet

Mangé En 1975 j’avais quatorze ans et mon cousin Aaron en avait seize et toute la colère qu’avait provoqué la disparition de son père s’était transformée en frustration. Il n’y avait pas que lui: on aurait dit que tout le monde était frustré. Tout le monde semblait protester une chose ou l’autre mais tout ce que je sais c’est que personne ne savait quoi faire après. Tout semblait planer dans les limbes perpétuelles. Tout était en constante mutation et il me semblait que personne n’arrivait à tenir le rythme du changement.

Prenez les rastafariens par exemple.

Les rastafariens de Trinidad pensaient tous qu’ils n’avaient pas le droit de manger de la viande. Tout cela était nouveau et personne n’avait de livre des lois pour être rasta. Les rastas disaient généralement que la viande était morte et manger du poulet était donc dit manger les morts. Comment pouvaient-ils bien le savoir sans un ensemble de règles convenues? Des rastas trop zélés se mirent à attaquer et même parfois à tuer d’autres rastas parce qu’ils avaient mangé les morts. A faire que des rastas soient morts pour avoir mangé les morts. Aussi fou que cela puisse paraître, une ligne de conduite claire et ferme sur la viande fut ainsi établie pour les rastas. Vous voyez que ma mère avait pour but final en nous battant férocement de nous apprendre à distinguer le bien du mal, de nous donner des règles strictes et une ligne de conduite claire et ferme. Aussi, quand mon cousin Aaron (qui avait été battu aussi fort que moi) me réveilla pour me montrer le pistolet, je savais que c’était mal de tenir cet objet lourd et compact, de plisser les yeux en regardant le viseur. Je savais que c’était mal d’armer la détente et d’appuyer lentement la gâchette. C’était mal d’éprouver un sursaut d’excitation en entendant le déclic du pistolet à vide: CLAC (dit très fort)!

Le lendemain Bob Marley donna son plus grand concert à Trinidad mais surprit tous les rastas locaux en montant sur scène avec un seau rouge et blanc de Kentucky Fried Chicken. Manifestement, il ne savait pas que manger les (ouvrez les guillemets avec les doigts) morts ou du poulet était mal.

125

Aaron me réveilla vers dix heures et me dit de venir avec lui. En passant la fenêtre de la chambre, il me montra le pistolet dans son cartable. Je lui demandai ce qu’il comptait faire avec. Il me répondit qu’il avait rencard avec une très belle femme plus âgée que lui et je l’interrompis: «Nom de Dieu, tu vas la tuer après le rencard! Pourquoi, Aaron, pourquoi?» «Mais non, crétin, me répondit-il, j’ai besoin d’argent pour le rencard donc je vais faire un braquage.»

Je savais bien que c’était mal et je le lui dis: «Oh là, écoute, moi je ne vais pas faire de braquage» et quand il me répondit que je gagnerais de quoi voir des films de Kung Fu tous les jours je pensai que si c’était le cas un braquage ne pouvait qu’être bon.

Les rastas du concert de Bob Marley ce soir-là durent donc penser que manger du poulet ou ce qu’ils appelaient des morts devait être bon vus que tous les Kentucky Fried Chickens étaient pleins de rastas ce soir-là.

«Qu’est-ce qu’on va braquer?», demandai-je à Aaron alors que nous marchions vers la ville.

«Nous allons braquer le Kentucky Fried Chicken.»

«Je n’ai pas envie de braquer le Kentucky Fried Chicken, j’adore le Kentucky Fried Chicken. Braquons plutôt le Burger King, leurs burgers sont dégueulasses.»

«Tais-toi, c’est le Kentucky Fried Chicken que nous braquerons.»

En y arrivant je lui dis qu’il n’y avait pas moyen que je braque un KFC plein de rastas affamés, qu’il y avait quelque chose là-dedans qui ne me disait rien qui vaille et il me répondit qu’il s’occuperait de tout lui-même.

Je le regardai se faufiler dans le restaurant et sortir son pistolet. Tous les rastas eurent l’air de se jeter par terre simultanément, leurs longues dreadlocks planant dans les airs comme de mini-parachutes. Il se retourna pour me faire signe avec un sourire, moi qui l’observais en sécurité depuis le parking dans le noir… Dès qu’il se fut remis à son braquage, cinq voitures de police arrivèrent à toute vitesse dans le parking. Je n’arrivais pas à croire qu’ils aient pu arriver si vite mais apparemment comme tout le poulet avait été vendu et que les rastas commençaient à être sur les nerfs quelqu’un avait appelé la police avant même que n’apparaisse le pistolet. Je n’oublierai 126

jamais l’image d’Aaron avec les mains en l’air, le pistolet dans une main, un épis de maïs dans l’autre. Il fut menotté et poussé dans la voiture tandis que la foule de Rastas observait la scène en croquant des os de poulet. Je vis les voitures de police disparaître dans la nuit et rentrai à la maison tout seul, passant la fenêtre pour retrouver la fraîcheur de mes draps en coton. Je regardai le lit vide d’Aaron et pensai que tout avait mal tourné.

127

Dutch translation by Han van der Vegt

Gegeten In 1975 werd ik veertien en mijn neef Aaron was zestien en al zijn woede over de verdwijning van zijn vader sloeg om in frustratie. Hij niet alleen, iedereen leek gefrustreerd. Iedereen leek te protesteren tegen dit of tegen dat, maar zeker is in elk geval dat niemand wist wat er vervolgens te doen stond. Alles bleef in het voortdurend ongewisse hangen. De dingen waren in constante beweging en het leek wel of niemand de snelheid van de verandering kon bijhouden. Neem bijvoorbeeld de rastafari’s.

Alle rastafari’s in Trinidad dachten dat ze geen vlees mochten eten. Het was allemaal nog zo nieuw en niemand had een boek met regels over hoe je rasta moest zijn. Rasta’s noemen vlees in het algemeen dood, dus het eten van een gebraden kippen noemden ze het eten van doden. Hoe konden ze weten wat ze moesten doen behalve door een reeks regels waarover overeenstemming was bereikt? Toen begonnen een stel bijzonder strijdbare rasta’s andere rasta’s aan te vallen en soms te vermoorden vanwege het eten van doden. Rasta’s doodmaken omdat ze doden eten. Het klinkt idioot maar het bood de rasta’s een duidelijke, scherpe regel wat betreft vlees. Kijk, het uiteindelijke doel van mijn moeders stevige pakken slaag was ook om ons het verschil te leren tussen goed en fout, om ons een paar regels te geven met een duidelijke, scherpe grens. Dus toen mijn neef Aaron (die net zoveel slaag kreeg als ik) me wakker maakte en me het pistool liet zien, wist ik dat het fout was om het handzame gewicht vast te houden, om mijn ogen toe te knijpen naar het mikpunt. Wist ik dat het fout was om de trekker te spannen en langzaam aan te trekken. Het was fout opgewonden te raken van het met een (luid gezegd) KLAP opspringend leeg pistool.

Die avond gaf Bob Marley zijn grootste concert in Trinidad, maar tot verbazing van de plaatselijke rasta’s stapte hij het podium op met een roodwit gestreepte emmer van Kentucky Fried Chicken. Ze hadden hem duidelijk niet verteld dat het fout was om (maakt aanhalingstekens met de vingers) dode of gebrade kip te eten.

Aaron maakte me om ongeveer tien uur wakker en zei dat ik met hem mee moest komen. Terwijl we het raam uit klommen liet hij me het pistool in zijn schooltas zien. Ik vroeg hem wat hij ermee ging doen. Hij zei dat hij een afspraakje met een mooie oudere vrouw had en ik onderbrak hem en zei: ‘O 128

mijn god en je gaat haar na dat afspraakje neerschieten. Waarom Aaron Waarom?’ Hij zei: ‘nee gek ik heb geld nodig voor het afspraakje dus ik ga een overval plegen.’

Ik wist dat het fout was dus zei ik ‘Ehh eh ik ga geen overval plegen’ en toen zei hij dat ik genoeg geld zou krijgen om elke dag Kung-Fu-films te kijken en toen dacht ik oké als het zo zat was het goed.

Je moet weten dat de rasta’s van het Bob Marley-concert die avond dachten dat kip of de doden eten zoals dat heette goed moest zijn, want elke Kentucky Fried Chicken zat die avond ramvol met rasta’s.

‘Wat gaan we overvallen?’ vroeg ik Aaron terwijl we naar de stad liepen.

‘We gaan de Kentucky Fried Chicken overvallen.’

‘Ik wil geen Kentucky Fried Chicken overvallen, ik ben dol op Kentucky Fried Chicken. Laten we de Burger King overvallen met hun gore rothamburgers.’

‘Houd je mond, we overvallen de Kentucky.’

Toen we er aankwamen zei ik hem dat ik beslist geen Kentucky Fried vol met kipkluivende rasta’s ging overvallen, dat het niet goed voelde en toen zei hij dat hij het zelf wel zou doen.

Ik keek hoe hij zich door de deur wrong en het pistool trok. Alle rasta’s leken tegelijk op de vloer te vallen, hun lange dreadlocks waaierden uit als miniparachutes. Hij keerde zich om en zwaaide en grijnsde naar me terwijl ik naar hem keek vanaf de veilige parkeerplaats. Zodra hij zich weer omkeerde naar zijn overval kwamen er vijf politieauto’s de parkeerplaats opscheuren.

Ik kon niet geloven dat ze er zo snel waren, maar kennelijk was alle gebraden kip op en de rasta’s werden onrustig dus iemand had de politie al gebeld voor hij zijn pistool trok. Ik zal nooit het beeld vergeten van Aaron met zijn handen omhoog, pistool in de ene hand en een maïskolf in de andere, ze deden hem handboeien om en duwden hem in de auto terwijl een menigte rasta’s met kippenbotjes in hun mond toekeek. Ik zag de politieauto’s de nacht in rijden en ik liep alleen naar huis en klom weer door het raam en kroop onder de koele katoenen lakens. Ik keek naar zijn lege bed en bedacht hoe fout het allemaal was gelopen.

129

The Missing

For the victims of Grenfell As if their bodies became lighter.

Ten of those seated, in front pews began to float. and then to lie down as if on a bed. Then down the aisle as if on a conveyor belt of pure air slow as a funeral cortege, past the congregants, some sinking to their knees in prayer.

One woman rocking back and forth muttered What about me Lord, why not me?

The risen ones streaming, slowly so slowly out the gothic doors and up to the sky. Finches darting deftly between them.

Ten streets away, a husband tries to hold on to the feet of his floating wife, and at times her force lifts him slightly off the ground, his grip slipping and falling to his knees with just her high heeled shoe in one hand.

As she is backlit by the sun. he shields and squints his eyes.

Two hundred people start floating from the windows of a tower block, from far enough away they could be black smoke from spreading flames.

130

A father with his child on top his shoulders men in sand coloured Galiibeas, a woman with an Elvis quiff and Vintage glasses, a deep indigo hijab flapping in the wind. an artist in a wax cloth headwrap all airborne slowly, so slowly these superheroes of faith rising, this airborne pageantry.

This shoal of believers amongst the cirrus clouds floating like hair in the sky, they began to look like a separate city. Someone looking on could mistake them for new arrivants to earth, like human lantern wishes.

They are the city of the missing and we now, the city of the stayed.

131

French translation by Martin Richet

Les Disparus

Pour les victimes de Grenfell Comme si leurs corps s’étaient allégés.

Dix de ceux qui s’étaient assis aux premières places se mirent à flotter puis à s’allonger comme sur un lit. Enfin à approcher de l’autel comme sur un tapis roulant d’air pur lent comme un cortège funèbre, passant la congrégation, certains tombant à genoux en prière.

Une femme se balance sur elle-même en marmonnant Et moi, Seigneur, pourquoi pas moi?

Ceux qui passent, lentement, très lentement, le portique gothique montent au ciel. Les serins fusent habilement parmi eux.

Dix rues plus loin, un mari tente de s’agripper aux pieds de sa femme flottante et, parfois, sa force lui fait vaguement quitter la terre, ne parvenant pas à la retenir il tombe à genoux, un talon aiguille dans une main.

A contre-jour, il couvre ses yeux plissés de son autre main.

132

Deux cent personnes se mettent à flotter par les fenêtres d’une tour, de loin on pourrait les prendre pour la fumée de flammes invasives.

Un père qui a son enfant sur les épaules, des hommes en djellaba couleur de sable, une femme avec une banane à la Elvis et des lunettes vintage, un hijab mauve battu par le vent, une artiste portant un foulard en toile cirée, ils décollent tous lentement, très lentement, ces super-héros de la foi en pleine ascension, en plein faste aérien.

Cette nuée de croyants parmi les cirrus flottant comme des cheveux dans les cieux, ils commencent à ressembler à une cité distincte. On pourrait en les regardant les prendre pour de nouveaux arrivants sur terre, comme des lanternes célestes humaines.

Ils sont une cité des disparus et nous sommes maintenant la cité de ceux qui sont restés.

133

Dutch translation by Han van der Vegt

De vermisten

Voor de slachtoffers van Grenfell Alsof hun lichamen lichter werden.

Tien van diegenen die in de voorste banken zaten begonnen te zweven en legden zich toen neer als op een bed. Daarna door het gangpad als op een lopende band van zuiver lucht traag als een begrafenisstoet, langs de gemeenteleden, van wie sommigen in gebed op de knieĂŤn zonken.

Een vrouw wiegde heen en weer en mompelde En ik dan, Heer, waarom ik niet?

Zij die waren verrezen stroomden, traag zo traag door de gotische deuren de lucht in. Vinkjes vlogen gewiekst tussen hen door.

Tien straten verderop probeert een man de voeten van zijn zwevende vrouw vast te houden, soms tilt haar kracht hem iets van de grond, zijn greep glipt en hij valt op zijn knieĂŤn, met alleen haar hooggehakte schoen nog in zijn ene hand.

Als ze van achter wordt verlicht door de zon, schermt hij zijn ogen af en knippert.

134

Tweehonderd mensen beginnen uit de ramen van een appartementsgebouw te zweven van zo’n grote afstand dat ze evengoed zwarte rook van zich verspreidende vlammen zouden kunnen zijn.

Een vader met zijn kind op zijn schouders mannen in zandkleurige djellaba’s, een vrouw met Elviskuif en vintage-bril, een diep indigo hidjab die klappert in de wind. een kunstenaar met een tulband van wasdoek allemaal traag de lucht in, zo traag rijzen deze superhelden van het geloof, in een zwevende optocht.

Deze school gelovigen tussen de cirruswolken die als haren door de lucht dreven, ze begonnen te lijken op een eigen stad. Wie naar hen keek zou hen kunnen aanzien voor nieuw aangekomenen op aarde, voor menselijke wensballonnen.

Ze zijn de stad van de vermisten en wij zijn nu: de stad van de achtergeblevenen.

135

Grace That year we danced to green bleeps on screen.

My son had come early, just the 1kg of him all big head, bulging eyes and blue veins.

On the ward I met Grace. A Jamaican senior nurse. who sang pop songs on her shift, like they were hymns.

“Your son feisty y’see him just ah pull off the breathing mask dem.”

People spoke of her in half tones down these carbolic halls.

Even the doctors gave way to her, when it came to putting a line into my sons’ nylon thread of a vein.

She warned junior doctors with trembling hands "meh only letting you try twice" On her night shift she pulled my sons incubator into her room no matter the tangled confusion of wires and machine.

When the consultant told my wife and I on morning rounds that he’s not sure my son will live, and if he lives he might never leave the hospital.

She pulled us aside and said. “Him have no right to say that just raw so.”

Another consultant told the nurses to stop feeding a baby, who would soon die. and she commanded her loyal nurses to feed him. “No baby must dead wid a hungry belly.” And she’d sit in the dark rocking that well fed baby held to her bosom, slowly humming the melody of “Happy” by Pharrell.

And I thought, if by some chance, I was not there and my son’s life should flicker then her, “she” should be the one.

136

French translation by Martin Richet

Grace Cette année-là nous dansions au rythme de bips verts sur un écran.

Mon fils était venu tôt, de son poids d’1 kilo, tout à sa grosse tête, ses yeux globuleux, ses veines bleues.

A l’hôpital, j’ai fait la rencontre de Grace. Une infirmière en chef jamaïcaine qui chantait les derniers tubes en travaillant, comme si c’étaient des hymnes.

«Ton fils, c’est un costaud, il suffit de le voir arracher les masques respiratoires.»

Dans ces couloirs aseptisés les gens l’évoquaient à mi-voix.

Même les médecins lui ont cédé, quand il a été question d’insérer une ligne de perfusion dans la veine de mon fils fine comme un brin de nylon.

Elle prévenait les jeunes médecins aux mains tremblantes: «je ne vous laisserai pas essayer trois fois» Quand elle était de garde la nuit, elle emmenait la couveuse de mon fils dans sa chambre malgré les confusions noueuses des câbles et de la machine.

Quand le spécialiste nous a dit, lors de sa ronde du matin, à ma femme et moi, qu’il n’était pas sûr que mon fils vivrait, et que s’il vivait il pourrait bien ne jamais quitter l’hôpital, elle nous a pris à part: «Il n’a pas le droit de vous dire ça si brutalement».

137

Quand un médecin a demandé que ne soit plus nourri un bébé qui mourrait bientôt, elle a ordonné à ses fidèles infirmières de le nourrir. «Un bébé ne doit pas mourir avec le ventre vide» et a bercé ce bébé bien nourri dans le noir serré contre sa poitrine, en fredonnant lentement l’air du «Happy» de Pharrell.

Et j’ai pensé que si, par malheur, je n’étais pas là et que la vie de mon fils vacillait je voudrais que ce soit elle avec lui.

138

Dutch translation by Han van der Vegt

Grace Dat jaar dansten we op groene bliepjes op een scherm.

Mijn zoon was vroeg geboren, niet meer dan een kilo aan groot hoofd, uitpuilende ogen en blauwe aderen.

Op de afdeling leerde ik Grace kennen. Een Jamaicaanse hoofdzuster die tijdens haar dienst popliedjes zong alsof het gezangen waren.

‘Uw zoon is me er eentje kijk hem zijn zuurstofmasker eens aftrekken goh.’

Mensen spraken op zachte toon over haar op die carbolzeepzalen.

Zelfs de doctoren weken voor haar, toen er een infuus in de nylondraaddunne ader van mijn zoon moest worden aangebracht.

Ze waarschuwde jongere doctoren met hun bevende handen ‘ik laat het je maar twee keer proberen’.

Tijdens haar nachtdienst trok ze de couveuse van mijn zoon op haar kamer ondanks de warboel aan snoeren en machinerie.

Toen de specialist mijn vrouw en mij tijdens de ochtendronde vertelde dat hij niet zeker wist of mijn zoon zou blijven leven, en zo ja, of hij ooit uit het ziekenhuis zou komen nam zij me terzijde en zei ‘hij heeft niet het recht dat zo bruut te zeggen.’

Een andere specialist beval de verplegers de baby niet meer te voeden, omdat hij gauw zou sterven. en zij beval haar trouwe verplegers om hem wel te voeden. ‘Er mag geen baby sterven met hongerige maag’ en ze zat in het donker en wiegde die goed doorvoede baby, hield hem tegen haar borst en neuriede langzaam de melodie van ‘Happy’ van Pharrell.

En ik dacht, als het zo zou uitkomen dat ik er niet bij was en het leven van mijn zoon zou wankelen dat ‘zij’ dan bij hem moest zijn.

139

About the Authors Born in Nigeria, Inua Ellams is a poet, playwright & performer, graphic artist & designer. His creative work has been recognised with awards including the Live Canon International Poetry Prize, a Wellcome Trust Award, an Edinburgh Fringe First Award 2009 and the Liberty Human Rights Award. He has been commissioned by the Royal Shakespeare Company, National Theatre, Tate Modern, Louis Vuitton, Chris Ofili, BBC Radio & Television. His poetry pamphlets are Thirteen Fairy Negro Tales and Candy Coated Unicorn and Converse (Flipped Eye) and The Wire-Headed Heathen (Akashic Books). Several plays including the critically acclaimed Black Tshirt Collection and award-winning The 14th Tale are published by Oberon.

Inua Ellams, né au Nigéria, est un poète, dramaturge et comédien, graphiste et designer. Son travail créatif a été récompensé par de nombreux prix tels que le Live Canon International Poetry Prize, le Wellcome Trust Award, un Edinburgh Fringe First Award 2009 et le Liberty Human Rights Award. Il a été commissionné par la Royal Shakespeare Company, le National Theatre, la Tate Modern, Louis Vuitton, Chris Ofili et la BBC (Radio & Television).

Inua Ellams werd geboren in Nigeria en is dichter, toneelschrijver, acteur, grafisch kunstenaar en ontwerper. Hij mocht al heel wat awards in ontvangst nemen voor zijn creatieve werk, waaronder de Live Canon International Poetry Prize, een Wellcome Trust Award, een Fringe First Award op het Edinburgh Festival 2009 en een Liberty Human Rights Award. Ellams werkte al in opdracht van de Royal Shakespeare Company, het National Theatre, Tate Modern, Louis Vuitton, Chris Ofili en de BBC. _____________________________________________________________________ Bernardine Evaristo is Professor of Creative Writing at Brunel University and the multiple award-winning author of seven books of fiction and verse fiction that explore the African diaspora including Mr Loverman, Lara, Blonde Roots and The Emperor’s Babe, as well as writing short stories, essays, poetry, literary criticism and BBC radio drama. Her new novel will be published in May 2019. An advocate for the inclusion of writers of colour, she founded the Brunel International African Poetry Prize in 2012 and The Complete Works poets’ development scheme in 2007. She has judged many literary prizes and undertaken over 150 invited international trips as a writer, most recently chairing the British Council Berlin Literature Seminar for the past two years. She is a Fellow of the Royal Society of Literature, and its current Vice

140

Chair; a Fellow of the Royal Society of Arts, a Fellow of the English Association and an MBE. Bernardine Evaristo est professeure d’écriture créative à l’université de Brunel et auteure, de nombreuses fois primée, de sept livres de fiction et de fiction poétique qui analysent la diaspora africaine. Elle est également l’auteure de nouvelles, d’essais, de poésie, de critique littéraire et de pièces radiophoniques pour la BBC. Elle est membre et actuellement vice-présidente de la Royal Society of Literature, membre de la Royal Society of Arts, membre de l’English Association et membre de l’Ordre de l’Empire britannique.

Bernardine Evaristo is professor Creatief Schrijven aan de Brunel University en viel al meermaals in de prijzen als schrijfster van zeven romans en dichtromans waarin ze de Afrikaanse diaspora belicht. Ze schrijft daarnaast nog kortverhalen, essays, poëzie, recensies en hoorspelen voor de BBC. Evaristo is naast lid en vicevoorzitster van de Royal Society of Literature ook lid van de Royal Society of Arts en de English Association. Bovendien werd ze opgenomen in de Orde van het Britse Rijk. _____________________________________________________________________ Amina Jama is a London based Somali-British writer. She was the Roundhouse & BBC Radio 1Xtra’s Words First London finalist, alumni of Barbican Young Poets, cohost of BoxedIN at Boxpark Shoreditch, and Assistant Tutor for the Roundhouse Poetry Collective. Her work explores displacement, dual cultural identity and family.

She has been published in The Things I Would Tell You, a Saqi Books anthology, and Rising Stars children’s anthology by Otter-Barry Books. She has been commissioned by the BBC, The Queens Gallery, Buckingham Palace, and the London Mayors Office.

Amina Jama est une écrivaine somalo-britannique basée à Londres. Elle était la finaliste londonienne du programme Words First de la Roundhouse et de la station de radio 1Xtra de la BBC, a fait partie des Barbican Young Poets, a coanimé BoxedIN à Boxpark Shireditch, et a été professeure assistante pour la Roundhouse Poetry Collective. Son travail traite de l’exode, de la double identité culturelle et de la famille. Elle a été commissionnée par la BBC, la Queen’s Gallery, Buckingham Palace et la mairie de Londres.

Amina Jama woont in Londen. De Somalisch-Britse schrijfster werd finaliste op Words First in London, een samenwerking tussen Roundhouse & BBC Radio 1Xtra. Ze nam ook deel aan het Barbican Young Poets-programma, was een van de gastvrouwen op BoxedIn in Boxpark Shoreditch, en assistent-onderwijzeres voor het Roundhouse Poetry Collective. In haar werk verdiept ze zich in ontheemding, een 141

tweevoudige culturele identiteit en familie. Ze werkte al in opdracht van de BBC, de Queens Gallery, Buckingham Palace en de Londense burgemeester. _____________________________________________________________________ Catherine Johnson is an acclaimed writer who has written over twenty novels for young readers. Her most recent historical novels were nominated for the Carnegie Medal. Sawbones won the Young Quills Award for best historical fiction for the 12+ age group, and The Curious Tale of The Lady Caraboo was shortlisted for the Booksellers' Young Adult Prize. She has also written for TV, including Rough Crossings for BBC2 with Simon Schama and popular continuing drama Holby City. Her film work includes the award-winning Bullet Boy, and her radio play, Fresh Berries, was shortlisted for the Prix Italia.

Catherine Johnson est une écrivaine renommée, auteure de plus de vingt romans pour jeunes lecteurs. Ses derniers romans historiques ont été mis en compétition pour la médaille Carnegie. Elle a également écrit pour la télévision. Parmi ses scénarios de films, on retrouve le long métrage récompensé Bullet Boy. Du côté de la radio, sa pièce Fresh Berries a été nominée pour le Prix Italia.

Catherine Johnson is een gevierd schrijster. Ze heeft al meer dan twintig jeugdromans op haar naam staan. Haar recentste historische romans werden genomineerd voor de Carnegie Medal. Ze schreef ook al voor televisie en werd in de filmwereld bekroond voor Bullet Boy, terwijl haar hoorspel Fresh Berries mocht meedingen naar de Prix Italia. _____________________________________________________________________ Born in Uganda, Nick Makoha fled the country with his mother during the Idi Amin dictatorship. He has presented his work at many international events. His pamphlet, The Lost Collection of an Invisible Man, was published by Flipped Eye (2005). His one-man show My Father and Other Superheroes has toured extensively at home and abroad. He is one of 10 on The Complete Works a programme for advanced black and Asian poets. He was published in the Ten anthology and launched A Kingdom of Gravity at the Africa Writes festival in London in June 2017 – this was shortlisted for the Forward Best First Collection. He is also an original Speaking Volumes Breaking Ground writer as well as running the Youth Poetry Network.

Né en Ouganda, Nick Makoha a fui le pays avec sa mère durant la dictature d’Idi Amin. Il a présenté son œuvre lors de nombreux événements internationaux. Il est l’un des dix poètes de The Complete Works, un programme pour les poètes confirmés d’origine africaine et asiatique. Il fait partie des premiers écrivains de Speaking Volumes - Breaking Ground et est à la tête du Youth Poetry Network.

142

Nick Makoha werd geboren in Oeganda, maar vluchtte samen met zijn moeder voor het dictatoriale regime van Idi Amin Dada. Makoha stelde zijn werk al voor op verschillende internationale evenementen. Hij is een van de 10 dichters op The Complete Works Poetry, de poëzieconferentie rond diversiteit in het VK voor ervaren zwarte en Aziatische dichters. Makoha behoort tot de eerste schrijvers van Speaking Volumes - Breaking Ground, en staat aan het hoofd van het Youth Poetry Network. _____________________________________________________________________ Roger Robinson is a writer, poet and musician. He is an unrelenting and constant observer of life in Brixton and of post-riot/pre-Brexit Britain. An internationally respected dub poet, his work is a powerful mix of poetry rhythm and socially conscious themes. He has released two albums and is a founding member of King Midas Sound. He has performed worldwide and is an experienced workshop leader and lecturer on poetry. He was chosen by Decibel as one of 50 writers who have influenced the Black British writing canon. He was shortlisted for The Bocas Litfest Prize and highly commended by the Forward Prize. He has toured extensively and is an original Speaking Volumes Breaking Ground artist who toured the USA and Europe with the project.

Roger Robinson est écrivain, poète et musicien. Il est un fervent observateur de la vie à Brixton et de la Grande-Bretagne dans un contexte post-émeutes/pré-Brexit.

Roger Robinson est un poète reconnu et respecté internationalement, son œuvre est un mélange puissant de rythmes poétiques et de thèmes socialement engagés. Il est auteur de deux albums et est l’un des membres fondateurs de King Midas Sound. Il s’est produit à travers le monde et est un conférencier et professeur de poésie expérimenté.

Roger Robinson is auteur, dichter en muzikant. Hij is een onvermoeibaar, nietaflatend getuige van het leven in Brixton en het Groot-Brittannië na de rellen en vóór de brexit. Als internationaal gevierd dubdichter brengt hij een krachtige mix van ritmische poëzie en sociale thema’s. Hij bracht al twee albums uit en is stichtend lid van King Midas Sound. Robinson trad al op in alle hoeken van de wereld en is een ervaren leider van workshops en docent Poëzie. _____________________________________________________________________

143

About the Translators Martin Richet has published around forty translations and six books of poetry of his own. His translations of Gertrude Stein’s Mrs. Reynolds and Jaime de Angulo’s The Lariat have just come out. He lives and works in Paris.

Martin Richet est traducteur et écrivain. Il a fait paraître une quarantaine de traductions et six livres de poésie. Ses traductions de Mrs. Reynolds de Gertrude Stein (Editions Cambourakis) et du Lasso de Jaime de Angulo (Editions Héros-Limite) viennent d’être publiées. Il vit et travaille à Paris.

Martin Richet is vertaler en schrijver. Bovenop een veertigtal vertalingen heeft hij reeds zes poëziebundels gepubliceerd. Zijn meest recente vertalingen zijn Gertrude Steins Mrs. Reynolds en Jaime de Angulo’s Lasso. Hij leeft en werkt in Parijs. _____________________________________________________________________ Han van der Vegt (Utrecht, 1961) is a poet and a translator. He focusses on translating poetry and has translated works by Seamus Heaney and Derek Walcott, among others. Of the six poetry collections he has published, Exorbitans, an epic poem about the travels of the spaceship of the same name, is probably the best known.

Han van der Vegt (Utrecht, 1961) est un poète et traducteur. Il se focalise sur la traduction de poésie et a traduit des œuvres de Seamus Heaney et de Derek Walcott, entre autres. Probablement le mieux connu des six recueils de poésie qu’il a publiés est Exorbitans, un poème épique sur les voyages du vaisseau spatial du même nom.

Han van der Vegt (Utrecht, 1961) is dichter en vertaler. Hij concentreert zich op het vertalen van poëzie en heeft werk van Seamus Heaney en Derek Walcott vertaald.

Van de zes dichtbundels die hij heeft gepubliceerd, is Exorbitans, een episch gedicht over de reizen van het gelijknamige ruimteschip, waarschijnlijk het bekendst. _____________________________________________________________________

144

Original prose and translations are printed here with the permission of the writers and translators; copyright of all intellectual property remains with the creators.The content in this pamphlet is not to be reproduced in part or in full, online or in print.

This pamphlet has been created by Speaking Volumes Live Literature Productions. It has been made possible by the generous support of the Arts Council England, Bozar and Coastal Carolina University.