Flimkien - Ġunju 2018 by Archdiocese of Malta

Newspaper Post

Ġunju 2018 | Numru 163

Aqbadhom jagħmlu xi ħaġa tajba 8

Għaliex u kif tagħti inkuraġġiment lit-tfal. Fdati b’dak li hu ta’ Alla 13 Serje ġdida dwar il-parabboli ta’ Ġesù. Din id-darba: il-Parabbola tat-Talenti. Tajjeb ħafna 14 Rakkont immaġinarju ta’ kif Alla f’sebat ijiem ħalaq bniedem. Tapit jew maħbuba? 18 Xi atti ta’ servizz isiru bl-imħabba u l-libertà. Oħrajn għax bilfors jew bil-biża’. X’inbidel eżattament fl-IVF? 22 Tifsira tal-bidliet u l-konsegwenzi tagħhom. Insewwi flok narmi 25 Messaġġ favur l-ambjent mit-tfal tat-tieni sena ta’ St Margaret College, Żabbar, Primary A.

BSL

Britannia Tours … il-vjaææ tiegœek jibda hawn! PELLEGRINAĠĠI ĠITI GĦAL LOURDES

Ingœaqad magœna fid-29 ta’ Æunju biex niççelebraw flimkien l-inawgurazzjoni tal-pittura ta’ San Æoræ Preca f’Lourdes

3 T’IJIEM

4 T’IJIEM

Kull nhar ta’ Æimgœa sat-Tnejn Il-Æimgœa | Tluq Malta fil-5.00pm u nÿul Lourdes fis-7.25pm It-Tnejn | Tluq Lourdes fit-8.15pm u nÿul Malta fl-10.30pm

Kull nhar ta’ Tnejn sal-Æimgœa It-Tnejn | Tluq Malta fil-5.00pm u nÿul Lourdes fis-7.25pm Il-Æimgœa | Tluq Lourdes fit-8.15pm u nÿul Malta fl-10.30pm

29 ta’ Æunju - 2 ta’ Lulju 6 - 9 ta’ Lulju 13 - 16 ta’ Lulju 20 - 23 ta’ Lulju 27 - 30 ta’ Lulju 3 - 6 ta’ Awwissu 10 - 13 ta’ Awwissu 17 - 20 ta’ Awwissu 24 - 27 ta’ Awwissu 31 ta’ Awwissu - 3 ta’ Settembru

2 - 6 ta’ Lulju 9 - 13 ta’ Lulju 16 - 20 ta’ Lulju 23 - 27 ta’ Lulju 30 ta’ Lulju - 3 ta’ Awwissu 6 - 10 ta’ Awwissu 13 - 17 ta’ Awwissu 20 - 24 ta’ Awwissu 27 - 31 ta’ Awwissu 3 - 7 ta’ Settembru

INŸURU Lourdes, Pont d’Espagne, Gavarnie, Artouste u El Portalet

Il-prezz huwa bbaÿat fuq akkomodazzjoni trippla u jinkludi t-titjiriet, lukanda, trasferimenti, servizzi ta’ tour leader u t-taxxi kollha (Kundizzjonijiet japplikaw). Valletta Branch - Tel: 2123 8039 Paola Branch - Tel: 2180 9930 Mosta Branch - Tel: 2141 3030 Gozo Branch - Rabat Tel: 2156 5620 bsl.com.mt

MINN

¢489

E ditor j a l • D u n A nton P orte l l i

Ħin għall-kwiet

s-sbuħija tal-ħolqien u l-ħemda li kultant jirnexxilna nsibu huma l-ingredjenti meħtieġa biex noqogħdu ftit bi kwietna u nirriflettu fuq il-ħajja tagħna: il-ġrajjiet tagħha, is-sabiħ tagħha, il-problemi tagħha, il-futur tagħha. Biex ma jkunx biss thewdin tal-moħħ, ilmeditazzjoni trid tkun ankrata fuq xi fatt li juri u jwassal l-imħabba ta’ Alla, imqar fil-ħolqien: fil-baħar sabiħ, fis-saħħa taż-żagħżugħ, fil-blat selvaġġ imma kenni. U wkoll fil-ħajja tiegħi. Aħna malajr ninsew it-tajjeb kollu li għamel magħna l-Mulej u niftakru biss fid-dwejjaq u f’dak li xtaqna u ma seħħx. Ħalli nibda nirrifletti fuq il-moħħ li tani l-Mulej biex naħseb, fuq is-saħħa tal-ġisem li biha mmur minn post għal ieħor, fuq il-qalb li tgħinni nħobb u nibni ħbiberija u relazzjonijiet. (Ara l-artiklu ‘Tajjeb ħafna’ f’paġna 14) Naħseb fuq dik il-kwalità speċjali li tani l-Mulej u li biha nista’ nagħmel ħafna ġid. U hekk il-meditazzjoni tiegħi tkun konkreta u tispiċċa biex tgħinni nagħmel xi ħaġa tajba, pożittiva, għall-ġid tiegħi u ta’ ħaddieħor. Ipprova oqgħod ftit ħin waħdek għall-kwiet u aħseb.... 940 Sibt Huwa n-numru ta’ Sibtijiet li wliedna jgħixu magħna mindu jitwieldu sakemm jagħlqu t-18il sena. Forsi dan in-numru jgħinna ngħożżu aktar iżżmien li baqgħalna magħhom u nużawh tajjeb. Kemm-il Sibt baqgħalhom miegħek kull wieħed minn uliedek?

Ġunju 2018 • Numru 163

Magażin ta’ kull xahar maħruġ mill-Kulleġġ tal-Kappillani u jitqassam b’xejn lill-familji Maltin. Biex tirriklama fuq Flimkien ċempel fuq 2137 4942 jew 7959 3727 Email: flimkien@maltadiocese.org jew bil-posta Indirizz Editorjali Flimkien, Kulleġġ tal-Kappillani, Kurja, il-Furjana Email: flimkien@maltadiocese.org Il-kitba li tidher fuq Flimkien apparti l-Editorjal mhux neċessarjament tirrifletti l-opinjoni tal-Bord Editorjali. Editur Carmel Conti

Grafika Outlook Coop

Stampar Velprint Ltd

K elma ta’ Franġisku

Il-ħajja hi xi ħaġa qaddisa Il-ħarsien tal-innoċenti li għadu ma twelidx għandu jkun ċar, sod u appassjonat, għax hemm fin-nofs id-dinjità tal-ħajja umana, dejjem qaddisa. Dan tesiġih l-imħabba għal kull persuna lil hemm mill-iżvilupp tagħha. Imma daqshekk ieħor qaddisa hi l-ħajja tal-foqra li diġà twieldu, li qed jitqabdu fil-miżerja, fl-abbandun, fl-esklużjoni, fit-traffikar uman, flewtanasja moħbija tal-morda u talanzjani mċaħħda mill-kura, fix-xejriet ġodda ta’ jasar, u f’kull għamla ta’ skart. Ma nistgħux infittxu ideal ta’ qdusija li jinjora l-inġustizzja ta’ din id-dinja, fejn xi wħud jiffesteġġjaw, jonfqu kuntenti u jirriduċu ħajjithom għallġdid tal-konsum, waqt li oħrajn iħarsu biss minn barra u sadattant ħajjithom tgħaddi u tintemm fil-miżerja. Minn paragrafu 101 tal-Eżortazzjoni Appostolika ‘Ifirħu u Thennew’ (Gaudete et Exsultete)

€12.50 fix-xahar

Għ

al bosta tfal fil‑bżonn, il‑faqar u n‑nuqqas ta’ tama huma preżenzi kontinwament f’ħajjithom.

Infatti, ħajjithom ma twiegħedx futur partikolarment pożittiv. Maqbudin f’ċiklu ta’ faqar u esplojtazzjoni, dawn it‑tfal huma mċaħħda minn edukazzjoni xierqa u kull forom oħra ta’ żvilupp. Kull m’għandhom bżonn huwa xi ħadd li jemmen fil‑ħolm tagħhom u li jagħtihom iċ‑ċans għal futur aħjar. Bis‑saħħa tal‑programm Child Sponsorship ta’ Missio, inti qed tkun dak ir‑raġġ ta’ dawl fil‑ħajja tagħhom. B’hekk tkun qed tipprovdilhom aċċess għall‑edukazzjoni, servizzi ta’ kura għas‑saħħa, u ilma tax‑xorb nadif.

Child Sponsorship iwiegħed li aħna naħdmu id f’id mat‑tfal, il‑ġenituri tagħhom, komunitajiet u oħrajn, sabiex niżguraw illi t‑tfal kollha jkunu mgħajxin u b’saħħithom.

M essaġġ ta l-A rċ is q of

Ġunju 2018 | 5

Is-sabiħ tal-istaġun tal-festi

unju jfakkarna fil‑festi tal‑Ewkaristija. Wara Pentekoste (f’Mejju), niċċelebraw il‑festa tal‑Ġisem u d‑Demm Imqaddes ta’ Ġesù (Corpus) u ġimgħa wara niċċelebraw il‑Qalb ta’ Ġesù – żewġ festi li jfakkruna fl‑imħabba kbira ta’ Ġesù għalina, li ried isalvana imma wkoll jibqa’ magħna. Sabiħ niftakru fl‑isem li l‑Profeta Iżaija jagħti lill‑Messija: Għemmanu‑El (Alla Magħna). Fil‑misteru tal‑Ewkaristija, il‑preżenza ta’ Ġesù fostna ssir preżenza reali u silenzjuża, imma fl‑istess ħin elokwenti; siekta, imma li tkellem lil tant qlub. Napprezza ħafna u nixtieq ninkoraġġixxi lil tant parroċċi li qed jiddedikaw kappelli li fihom, matul il‑ġurnata sa tard billejl, ikun hemm Ġesù espost biex dak li jkun jista’ jinġabar fis‑skiet u fl‑adorazzjoni ta’ Ġesù Ewkaristija. Dawn huma oasi ta’ talb, paċi u serenità, postijiet ta’ interċessjoni imma wkoll fejn aħna nilqgħu bil‑qalb u b’umiltà kbira l‑faraġ li jagħtina Ġesù. F’dawn il‑festi naraw liċ‑ċkejknin tagħna jirċievu l‑Ewwel Tqarbina, imdawrin bil‑ġenituri, ħuthom u n‑nanniet, u nifirħu bihom u magħhom. Grazzja kbira li naraw lit‑tfal tagħna f’età sabiħa u ta’ innoċenza kbira imma li lanqas ma hi mbiegħda minn mumenti ta’ taqtigħ il‑qalb. Ħaġa sabiħa li minn issa narawhom qrib Ġesù, jitfarrġu fil‑preżenza tiegħu u jifhmu li l‑libsa sabiħa li jilbsu fil‑preċett tfisser ukoll il‑qalb sabiħa li fiha jridu jirċievu lil Ġesù. Ħaġa sabiħa li l‑ġenituri u l‑qraba tat‑tfal jimpenjaw ruħhom li jdarruhom il‑Quddiesa tal‑Ħadd, jiffaċilitaw din il‑preżenza

tat‑tfal fl‑Ewkaristija ta’ kull ġimgħa, li fiha nisimgħu l‑Kelma ta’ Ġesù, nersqu lejn it‑tqarbin u, jekk ikun hemm bżonn, is‑Sagrament tal‑Qrar. F’Ġunju jibda wkoll l‑istaġun tal‑festi. Minn issa nirringrazzja lill‑voluntiera kollha li b’sagrifiċċju kbir jippreparaw it‑toroq u l‑knejjes biex niċċelebraw il‑festi titulari. Nappella għall‑prudenza u s‑sens ta’ rispett lejn l‑oħrajn, għall‑morda u l-persuni b’diżabilità bil‑mod kif narmaw l‑affarijiet. Waqt li niċċelebraw għandna niftakru f’min hu batut. Nieħu pjaċir ninnota li f’ħafna parroċċi, waqt li jsir il‑ġbir għall‑festi, isir ukoll ġbir għall‑karità. Il‑festi tagħna jinkludu lil kulħadd, huma tassew festi inklużivi, u hekk għandhom ikunu. Nirsistu biex waqt li niċċelebraw la nagħmlu ħsara lilna nfusna u lanqas lill‑patrimonju tagħna. Kollox jista’ jsir bi djalogu, u kollox jintilef bil‑pika żejda u n‑nuqqas ta’ ftehim. Nawgura lil kulħadd festi tal‑Ewkaristija sbieħ u staġun tal‑festi titulari mmarkati bil‑preżenza sabiħa ta’ Ġesù. Nagħtukom il-barka pastorali tagħna. Charles J. Scicluna + Arċisqof ta’ Malta

from Starting

€8,999* r month €198* pe

DE AVA POSIT ILAB LE

*Prices include Scrappage Scheme Industrial Motors Ltd. 1, Antonio Bosio Street, Msida MSD 1341 Tel: 20160000 Mob: 99991666 Email: sales@suzuki.com.mt Mizzi Motors Ltd. Mgarr Road, Ghajnsielem, GSM 9016 Tel: 21556942 Mob: 99782000 Email: sales-gozo@mizzimotors.com.mt

www.suzuki.com.mt

Ap da po y 1 int 1 th me Ju ne nts a - F va rid ila ay ble 22 n d Ju n

Love conversations e again with hearing everywhere. Your best conversations aids on made your phone. Even yourfor mobile * and on your mobile phone, are a quick call away. Your best conversations, in person mobile phone Together we can personalize a solution just for you.

Hands-free

Rechargeable

Enjoy TV

Moxi™ All hearing aids connect directly to your mobile phone,* with amazing sound quality making hands-free conversations more enjoyable.

An easy overnight charge gives you the freedom to enjoy conversations all day, and never worry about missing a call.

Watching TV is easier than ever with a simple accessory that wirelessly connects your hearing aids to your TV.

At Clear-Tone Hearing we provide the following services:

Mr Michael Wall Clear-Tone Hearing

• • • • •

Free Hearing Health Checks Complimentary aftercare service Impartial expert hearing advice Money back guarantee Central location

Contact us on 27040839 or 77771659 for an appointment, available from Monday 11th June - Friday 22nd June where Mr Wall will be available to advise you on the latest hearing aid technology. Clear-Tone Hearing 360 St Joseph High Road Santa Venera, Malta

Tel. 27040839 or Mob. 77771659 www.cleartonehearingmalta.com

CLEAR TONE HEARING

8 | Ġunju 2018

Joyce C a l l u s UL I E D N A

Aqbadhom jagħmlu xi ħaġa tajba It-tfal għandhom bżonn l-inkuraġġiment daqskemm pjanta trid l-ilma u x-xemx.

l-ġenituri jieħdu ħsieb li t-tfal ikollhom ikel bnin biex jikbru b’saħħithom. U sewwa jagħmlu. Jekk uliedna jagħmlu ġranet bla ikel, nafu bil-ħsara li ssirilhom f’saħħithom. Iżda hemm ikel ieħor li la tixtrih u lanqas issajru; ikel li hu importanti ħafna biex it-tfal jibnu personalità sana. Imma forsi mhux dejjem aħna konxji minnu. Minn età żgħira ħafna, madwar sentejn, ittfal jibdew jibnu ‘stampa’ tagħhom infushom; stampa li jibdlu u jirranġaw il-ħin kollu. Din l-istampa tkun mimlija żbalji, għax huma jinterpretaw kollox b’moħħ li baqagħlu ħafna x’jiżviluppa, biex jibda jifhem u jirraġuna. Hemm tliet mistoqsijiet li lkoll, anki t-tfal, nippruvaw inwieġbu tul ħajjitna biex nifhmu lilna nfusna: (1) Jien min jien? Jien tajjeb? Bravu? Ta’ min iħobbni? Ma jħobbunix? M’iniex bravu? (2) L-oħrajn huma ‘OK’? Jgħinuni? Iħobbuni? Jieħdu ħsiebi? Nista’ nafdahom? (3) Id-dinja post sabiħ jew talbiża’ u post fejn jistgħu jweġġgħuk? Ir-risposti tat-tfal jiddependu minn kif jinterpretaw dak li jkun qed iseħħ madwarhom. U l-interpretazzjoni tagħhom mhux dejjem taqbel ma’ tagħna. Għalhekk importanti kif inkellmu u nifhmu lit-tfal speċjalment fl-ewwel sitt snin tal-ħajja. Dawn l-interpretazzjonijiet iwasslu lit-tfal biex jemmnu (jew ma jemmnux) fihom

infushom. Jgħinuhom jibnu (jew ma jibnux) stima tagħhom infushom. Huwa b’hekk li jkollhom (jew ma jkollhomx) l-inkuraġġiment meħtieġ biex jimxu ’l quddiem f’dinja ta’ ġganti. Biex dan iseħħ għandhom bżonn ‘ikel’ psikoloġiku li ħafna drabi jgħaddu ġranet sħaħ mingħajru. Dan huwa l-inkuraġġiment. Biex ninkuraġġuhom l-ewwel nett irridu niftakru li dawn għadhom qed jitgħallmu. Għalhekk ilġenituri jridu jkunu għalliema tajbin, li bilpaċenzja u l-imħabba jgħallmu l-ħin kollu. Irridu nkunu ‘għassa’ għat-tajjeb li jagħmlu, għal meta jagħmlu ħilithom biex jippruvaw xi ħaġa weħidhom – naturalment sakemm din ma tkunx ta’ periklu. Ma rridux inkunu l-ħin kollu għassa għall-iżbalji li jagħmlu. Għandna nuruhom fil-pront li għamlu tajjeb u li ppruvaw, u mhux ngħiduha biss f’qalbna. L-apprezzament tagħna għandna nesprimuh b’tgħanniqa u bewsa, u mhux b’rigali oħra. Kliemna għandu jkun: “Kemm qed tikber u titgħallem!” Niftakru li fost l-imġiba tal-adulti li tħarbat lit-tfal hemm it-tmaqdir, l-għajjat u l-kastigi. It-tfal jistgħu jinterpretawhom bħala sinjal li aħna ma nħobbuhomx, u għalhekk jibdew jaqtgħu qalbhom.

LivoNervis Dosage regimen: Once daily dose = 600mg alphalipoic acid, 100% RDA of Vitamins B1, B6 and B12

Controlled release of alphalipoic acid

LivoNervis is made up of controlled release alpha lipoic acid (ALA) at a dose of 600mg, and Vitamin B complex. ALA is a POTENT an�oxidant able to counteract free radical-mediated oxida�ve stress damages, whereas the Vitamin B complex protects the nerves from degenera�ve phenomena.

One of the advantages of LivoNervis is the controlled release of alphalipoic acid over a number of hours, thus allowing for once daily administra�on. Alphalipoic acid has a short halflife, and with the incorpora�on of both the MATRIS® (Retard Mul�form Administra�on Timed Release Ingredient System) and SURACTIVES components, this degrada�on can be reduced by releasing the alphalipoic acid over 9-10 hours.

This combina�on oﬀers synergis�c, las�ng and targe�ed treatment for neuropathic pain and hypersensi�ve nerves.

Indica�ons:

• Cervical brachial syndrome pain • Carpal Tunnel syndrome pain • Scia�ca pain • Diabe�c neuropathy • Fibromyalgia

Peak plasma concentra�ons are reached a�er 11 hours. *LivoNervis was previously known as LipoNerv.

LivoNervis is a registered food supplement, does not require a prescrip�on. Available from leading pharmacies and Europharma Medical Center, Psaila Street, B’Kara. Tel 23859211; 23859272 info@europharma.com.mt

Għalfejn tidħol taħdem ma’ Alf Mizzi ? Ma’ Alf Mizzi & Sons (Marketing) Group għandek l-opportunita tiżviluppa t-talenti tiegħek, titgħallem affarijiet ġodda, u tikber kemm fuq livell professjonali u personali. Aħna kumpanija b’impenn kemm għal suċċess fin-negozju u anke għal

avvanzi

fl-ambjent

tax-xogħol.

Nagħtu kas l-iżvilupp u l-wellbeing tiegħek bħala impjegat tagħna. Għandna storja li tmur lura sal-1915,

Għalina, impjieg tajjeb ma jfissirx biss is-salarju. Apparti paga

iktar minn mitt sena, u għandha tim

kompetittiva, noffru wkoll firxa ta’ benefiċċji lill-ħaddiema tagħna.

ta’ nies b’passjoni għal dak li jagħmlu.

Għandna gym tagħna, child care tagħna, noffru assikurazzjoni tas-

Grazzi għalihom, żviluppajna f’waħda

saħħa u tal-ħajja, tilqim kontra l-influwenza, te u kafe, frott, larinġ

mill-ikbar kumpaniji fil-qasam tal-bejgħ,

frisk magħsur, u iktar.

id-distribuzzjoni, u l-marketing ta’ għadd ta’ prodotti ewlenin bħal Cadbury, Milka, La Vache Qui Rit, u Rio Mare.

Nemmnu li s-suċċess jintrebaħ flimkien. Nafu li s-saħħa tannegozju tagħha huwa msejjes fuq il-kisbiet tal-individwi li jaħdmu magħha, u għalhekk nippremjawk għal dan is-suċċess.

WAREHOUSE OPERATOR Warehouse Operator / Delivery Person / DELIVERY PERSON

Ingħaqqad magħna illum. Neħtieġu nies biex jaħdmu Ingħaqqad magħna illum. Neħtieġu nies biex bħala Warehouse Operators / Delivery persons fidjaħdmu bħala Warehouse Operators / Delivery Dipartiment tal-Warehouse u d-Distribuzzjoni. persons fid-Dipartiment tal-Warehouse u d-Distribuzzjoni. Dawk kollha interessati għandhom japplikaw billi jibgħatu c.v. dettaljata lil Maniġer tar-Riżorsi Umani, Alf. & Sons Dawk kollha interessati għandhom japplikaw (Marketing) Group, P.O. Box 11, GPO 01 Marsa jew billi billi jibgħatu c.v. dettaljata lil Maniġer tartibgħatu e-mail lil recruitment@amsm.com.mt . Riżorsi Umani, Alf. & Sons (Marketing) Group, P.O. Box 11, GPO 01 Marsa jew billi tibgħatu e-mail lil recruitment@amsm.com.mt .

F r S tefan Attard

Ġunju 2018 | 13

Fdati b’dak li hu ta’ Alla Serje ġdida dwar il-parabboli ta’ Ġesù. Din id-darba: il-Parabbola tat-Talenti.

rib it-tmiem tal-Vanġelu ta’ Mattew, insibu numru ta’ siltiet li jiffukaw fuq l-aħħar żminijiet u fuq realtajiet li lkoll għad irridu nesperjenzaw (ara Mattew kapitli 24-25). Ġesù jirrakkonta l-parabbola tat-talenti li nsibu f’Mattew 25:14-30 (wara dik tal-għaxar verġni, ħamsa għaqlin u ħamsa boloh). Dak li ġie mogħti ħames talenti ħaddimhom u għamel ħamsa oħra; dak bi tlieta qala’ tlieta oħra; u dak b’wieħed, għax beża’, ħbieh fl-art u ma għamel xejn. Iżda talent mhuwiex żerriegħa, li jekk taħbiha fl-art tikber u tagħmel il-frott. Ilkariżmi, il-kwalitajiet sbieħ u l-kapaċitajiet mogħtija lilna huma doni li ma jistgħux jinħbew. Ir-raġuni hi li huma doni li jirriflettu l-kobor u s-sbuħija ta’ Alla stess. Tant hu hekk li fil-parabbola Ġesù jgħid li dan is-sinjur “ħallielhom ġidu f’idejhom”. Aħna ġejna fdati b’dak li hu ta’ Alla nnifsu! Għalhekk, dan il-ġid li jrid jitħaddem tajjeb u bil-għaqal, mhuwiex mezz ta’ kburija personali iżda opportunità biex, permezz tagħna, joktor il-ġid tas-Saltna ta’ Alla. F’idejna tpoġġiet responsabbiltà kbira tassew, tant li huwa permezz tagħna li s-Saltna ta’ Alla tissaħħaħ fuq din l-art. Interessanti l-fatt li meta, fl-Ewwel Ittra lill-Korintin, San Pawl jitkellem fuq id-doni

mogħtija lilna mill-Ispirtu s-Santu, juża l-kelma ’energēmatōn biex ifisser il-“ħidmiet” diversi mogħtija lill-bnedmin. Jgħid li Alla jaħdem (’energōn) dan kollu f’kulħadd (12:6). Din hi l-enerġija ta’ Alla! L-użu nnifsu tattalenti ma jiddependix sempliċement fuq l-isforzi umani iżda fuq ix-xewqa sinċiera li nħallu lil Alla juri l-ħidma tiegħu fina waqt li nfittxu kull mezz possibbli biex dan iseħħ f’ħajjitna. Dan hu s-sens sħiħ tal-fedeltà li ntweriet flewwel żewġ qaddejja fil-parabbola. Il-fedeltà hija mitluba minna mhux biss fl-affarijiet kbar u ovvji tal-ħajja, iżda b’mod partikulari f’dak li huwa żgħir u donnu insinifikanti: “Qaddej tajjeb u fidil; int kont fidil fil-ftit, u jien se nafdak fuq ħafna” (Matt 25:21,23). Fil-fedeltajiet ċkejkna ta’ kuljum, fl-għotja talimħabba fl-inqas dettall, inkunu qed insiru denji ta’ realtajiet divini akbar. Il-parabbola tal-ħames verġni għaqlin u ħamsa boloh torjentana biex napprezzaw is-sinifikat aktar profond tal-parabbola tat-talenti. Il-ħidma kollha tiegħi mhijiex xi ħaġa iżolata, li nagħmel għalija nnifsi u ffukata sempliċement fuq gwadann personali u magħmula fuq kriterji egoistiċi ta’ aptit, burdati jew anke biża’. Ħajti għandha twarrad u tfewwaħ biex issir għaxqa għall-maħbub tiegħi, li miegħu għad niltaqa’.

RIFLESSJONI

14 | Ġunju 2018

Tajjeb ħafna

Rakkont immaġinarju ta’ kif Alla f’sebat ijiem ħalaq bniedem.

il-bidu Alla qal, “Ħa jkun id-dawl!” U d-dawl sar, u Alla d-dawl semmieh ‘għajnejn’, li bihom il-bniedem jista’ jara, jagħraf, jaqra, jammira u josserva; jista’ wkoll jistagħġeb, u jiftakar f’Dak li ma jidhirx imma li għamel kollox; għajnejn li kapaċi jiddu bil-ferħ, jirriflettu x’hemm fil-qalb, kapaċi jaraw it-tajjeb fl-oħrajn; jinkisru bin-niket; għajnejn li minnhom xi darba Alla se jixxotta kull demgħa; li xi darba għad jaraw x’lesta Alla għal dawk li jħobbuh. U ra Alla li l-għajnejn tal-bniedem kienu tajbin. U dalam u sebaħ l-ewwel jum. U qal Alla, “Ħa jkollu s-smigħ il-bniedem!” U hekk sar. U Alla qiegħed idejh fuq widnejn il-bniedem, u qallu, “Effata!” jiġifieri “Infetaħ!” U nfetħu widnejn il-bniedem għas-sbuħija tal-melodija, għall-għajjat maħnuq ta’ min jinsab bil-ġuħ, għas-smigħ tal-Kelma ta’ Alla. U hekk sar. U Alla ra li widnejn il-bniedem kienu tajbin. U dalam u sebaħ it-tieni jum. U qal Alla, “Ħa jkun hemm qawwa f’kull bniedem: qawwa biex jifhem, jiftakar, jaħseb u jivvinta, jirraġuna u jargumenta, jgħarbel u jiżen, jippjana, jimmaġina u jiddeċiedi.” U hekk sar. U din il-qawwa Alla semmieha ‘moħħ’. U ra Alla li dan il-moħħ kumpless u ta’ kapaċitajiet kbar kien tajjeb. U dalam u sebaħ it-tielet jum. U qal Alla, “Ħa jkollu ħalq il-bniedem; biex minnu jieħu n-nifs, jitbissem u jidħaq.” U nibtu s-snien f’ħalq il-bniedem, biex jista’ jogħmod; u ssawru l-ilsien u x-xufftejn f’ħalq il-bniedem, biex itiegħem, jitkellem, ikanta u jfaħħar; biex jitlob, isabbar, jinkoraġġixxi u jgħallem; biex jikkoreġi, jikkomunika, jikkalma u jgħaddi kelma għall-ġid; biex iħabbar il-Kelma ta’ Alla. U hekk sar. U ra Alla li kien tajjeb. U dalam u sebaħ ir-raba’ jum. U qal Alla, “Ħa jkollu par idejn il-bniedem, b’saħħithom biżżejjed biex jerfgħu tifel jew tifla fuq spallejhom;

Ġunju 2018 | 15

biex isammru u jaqtgħu, jorbtu u jħollu, jilagħbu u jsewwu, jitilqu u jżommu; imma wkoll delikati biżżejjed biex imellsu u jgħannqu, jitimgħu, jisqu, jgħinu, inaddfu, iwieżnu, ipinġu, jagħmlu operazzjoni, jeżaminaw, jiktbu; idejn li kapaċi jbierku. U Alla ħaddan lill-bniedem miegħu dawramejt, u qiegħed idu fuqu. Wara dan qal Alla, “Ħa jkollu l-bniedem par riġlejn, b’saħħithom biżżejjed biex jiġru, jimxu, jieqfu, jgħaġġlu, jegħjew biex ifittxu n-nagħġa l-mitlufa, jilwu rkopptejhom biex jaduraw, jimxu żewġ mili meta jintalbu jimxu mil wieħed, riġlejn li jafu jaqbżu bil-ferħ, U hekk sar. U ra Alla li kien tajjeb. U dalam u sebaħ il-ħames jum. Imbagħad qal Alla, “Ħa jkollu l-bniedem rokna f’ġismu, li minnha toħroġ il-qawwa li jagħder lil min jiżbalja, jaħfer lil min jagħmillu d-deni, isabbar lill-imnikket, iħenn għal min hu fil-bżonn, ifarraġ u jissapportja, jissaporti, jinsa lilu nnifsu, juri ħlewwa, ibati bla ma juri. U hekk sar. U f’din ir-rokna Alla qiegħed qalb: qalb li tħabbat, li tħobb, li mill-ħażna tajba tagħha joħorġu ħwejjeġ tajba. U ra Alla li kien tajjeb. U dalam u sebaħ is-sitt jum. Fis-seba’ jum qal Alla, “Ħa nagħmlu l-bniedem fuq is-sura u x-xbieha tagħna.” U Alla ħalaq il-bniedem fuq xbieha tiegħu, nefaħ fuqu, u tah in-nifs tiegħu. U ara, li waqt li l-ġewwieni tal-bniedem kien għadu qed jissawwar; waqt li l-bniedem kien għadu qed jintiseġ fil-ġuf; meta l-bniedem kien għadu jsir fis-satra u jintiseġ fil-qigħan tal-art, għadmu ma kienx moħbi minn Alla. U f’kulħadd daħal in-nifs ta’ Alla, bla ma qatt jintemm. Għalhekk, Alla lill-bniedem tah ukoll ruħ. U flimkien mar-ruħ Alla tah rieda ħielsa biex jagħżel it-tajjeb jew il-ħażin. Alla tah ukoll kuxjenza biex tiggwidah. U fl-aħħar nett Alla ta lill-bniedem il-kapaċità li, flimkien miegħu, joħloq ħlejjaq oħra. Għalhekk qallu, “Nissel u oktor!” U Alla ħabb il-ħlejjaq tiegħu kollha, u xejn ma stmell minn dak kollu li għamel. Għax li kien hemm xi ħaġa li seta’ jobgħodha, ma kienx jagħmilha. U hekk sar. U ra Alla li kollox kien tajjeb … ħafna.

żg ħ ażag ħ

16 | Ġunju 2018

It-tfajla ta’ Benny Massimo u Daniela jiddiskutu ma’ ommhom. Massimo: Ma, għandi bżonn inkellmek ftit. Daniela: Aħjar tisimgħu, ma, għax diġà ħadli rasi. Omm (titbissem): Jaqaw, x’inqala’? Massimo: Ħadt grazzja ma’ tfajla. Omm: X’aktar? Massimo: Il-problema hi li hi diġà qed tkellem ieħor … Daniela: … u qed jiddejjaq ikellimha għax dan l-ieħor inzerta ħabibu, Benny. Omm: Fhimt. Għandek raġun titħawwad, Massimo, għax din mhix ħaġa sempliċi. Massimo: Veru ħadt grazzja magħha, ma, u ma nixtieqx nitlifha. Daniela: Ħeqq, jew tgħidilha b’sms, biex ma jarak ħadd, inkella nsieha u sib oħra. Hawn kemm trid. Massimo: Imma jien lilha rrid, mhux oħra. Omm: Għidli xi ħaġa dwarha, Massimo. X’jisimha l-ewwel nett? Massimo: Romina. Omm: Naħseb bħalissa qed tħossok bejn ħaltejn: bejn Benny li hu ħabib antik u Romina li int miġbud lejha, hux hekk? Daniela: Aħjar ma tħallix ħafna. Aqbad u kellimha. Tiddeċiedi hi, wara kollox. Omm (tħares lejn Daniela): Veru, f’xi ħin trid tiddeċiedi hi, imma hawn anki Massimo għandu x’jiddeċiedi. Massimo: Jekk nuriha li għandi grazzja magħha, naħseb jirnexxili żgur. Daniela: L-aħħar darba jien rajtha tħarislek minn taħt.

Omm: Massimo, kieku kont int li bdejt tkellem lil Romina, u wara jiġi Benny jeħodhielek, x’kont tgħid? Massimo: Kont nikollu wiċċu u niksirha minn miegħu. Omm: Ma taħsibx li anki hu se jħossu l-istess? Daniela: Kieku jien inħalli lil Benny jaħseb li jrid! L-aqwa li tibda toħroġ miegħek. Omm: Taħseb li Romina għandha tibda toħroġ miegħek jekk hi kuntenta ma’ Benny? Taħseb li tkun qed tagħmel sew jekk l-ewwel tiċċekkja miegħek intix interessat fiha qabel titilqu? Naħseb li l-affarijiet mhux hekk għandhom isiru. Jekk mhix kuntenta miegħu, għandha tieqaf – għandek jew ma għandekx interess fiha int. Jekk kuntenta miegħu, għandha tkompli miegħu, anki jekk int interessat fiha. Hekk titlob l-irġulija. Massimo: Sewwa qed tgħid, ma, inkella tista’ toqgħod tibdel u tagħżel anki wara ż-żwieġ jekk jogħġbok xi ħaddieħor. Omm: Aħseb ftit x’se tagħmel, Massimo, u meta trid nerġgħu nitkellmu. Napprezza ħafna li ġejt tgħidli. Aħseb ftit Kieku kont minflok Massimo x’kont tagħmel? Ma’ liema kliem taqbel? Ma’ liema ma taqbilx?

Korrezzjoni: L-aħħar artiklu miktub minn Silvana Cardona kien dak ta’ April, għalhekk dak ta’ Mejju deher taħt isimha bi żball.

SHOP ONLINE AND GET

FREE DELIVERY

FOR ORDERS OVER €20 schollcentre.com

DAMIANA Platinum - 36-42 €89.00

ZARINA Black - 36-42 €62.50

BELTHIL Silver - 35-42 €95.00

EURIBIA White - 36-42 €95.00

DOLLIE Silver - 36-42 €95.00

DOLLIE Black - 36-42 €95.00

Available from Scholl Foothealth Centres at: The Point-Tigne, Mosta, Fgura, Valletta and Abela’s Health and Beauty Centre Victoria-Gozo, and all leading pharmacies. Tel: 20601148 www.schollcentre.com Scholl® is a trade mark of Reckitt Benckiser Group of companies and is used under license.

L I N G WAĠ Ġ I TA’ M Ħ A B B A

18 | Ġunju 2018

Tapit jew maħbuba? Xi atti ta’ servizz isiru bl-imħabba u l-libertà. Oħrajn għax bilfors jew bil-biża’.

onica tinsab bilqiegħda fis-salott, tieħu n-noti u tikklikkja fuq il‘laptop’. Tista’ tisma’ l-ħsejjes ġejjin mill-‘washroom’ fejn żewġha qed jgħin filħasil u l-inxir tal-ħwejjeġ. Titbissem. F’dawn il-jiem żewġha Paul qed imidd idu aktar missoltu għax hi waslet għall-‘finals’ u għandha bżonn aktar ħin biex tistudja. Tħossha kuntenta … tħossha maħbuba. Il-lingwaġġ ta’ mħabba li Monica tippreferi huma dawk l-atti ‘żgħar’ ta’ servizz li żewġha Paul qed jagħmel: atti li jirrikjedu ħsieb, sforz u ħin, u li jesprimu l-imħabba bejniethom. Huma l-atti li l-miżżewġin jagħmlu għal xulxin. Mhumiex biss dawk meta jinqala’ l-bżonn jew xi ħadd minnhom ma jkunx jista’ jagħmilhom imma wkoll biex jagħtuk gost, biex iħalluk rieqed ftit aktar, biex issibhom lesti meta tiġi minn barra. Meta magħmulin mhux bilfors jew bil-biża’, imma bil-libertà, dawn l-atti ta’ servizz huma verament espressjoni ta’ mħabba għal xulxin. Is-sagrament taż-żwieġ jikkonsisti wkoll f’li wieħed isajjar, jagħmel is-sodda, ilesti l-mejda, jaħsel il-platti, jixtri u jbiddel in-‘nappy’. Spiritwalità mhijiex biss meta jitolbu flimkien.

Qabel u wara ż-żwieġ Dawn l-atti ta’ servizz huma affarijiet li ħafna drabi nagħmluhom għal xulxin qabel niżżewġu jew fil-bidu taż-żwieġ imma mbagħad maż-żmien jonqsu u jisparixxu. Sfortunatament il-mod kif inġibu ruħna qabel iż-żwieġ mhux dejjem hu indikazzjoni ta’ kif se naġixxu wara. Qabel iż-żwieġ u anki fl-ewwel snin ikollna bħal forza qawwija u ‘speċjali’ tmexxina. Wara ż-żwieġ, imbagħad, għandna t-tendenza li nerġgħu lura għal dak li konna qabel, u nerġgħu naqgħu taħt l-influwenza tal-mudell li forsi tawna l-ġenituri tagħna. Imma dan mhux bilfors irid jiġri. Jiġri hekk jekk irridu.

Ġunju 2018 | 19

Mhux bilfors jew bil-biża’ Ma hemmx imħabba fl-atti ta’ servizz magħmulin bilfors jew bil-biża’. Hemm differenza kbira bejn li tgħid lill-ieħor x’tixtiequ jagħmel (‘request’) u li tgħid lill-ieħor x’tippretendi minnu li jagħmillek (‘demand’). Meta nippretendu mill-ieħor, allura nibdew nesiġu, qisu b’xi dritt, u nispiċċaw nikkritikaw u nirrabjaw jekk l-ieħor ma jagħtihulniex kif irridu. Dan iġiegħel lill-ieħor jibża’ u għalhekk ‘jikkuntentana’, imma ġo fih ikunu qed jinbnew sentimenti ta’ rabja u riżentiment. Kritika prezzjuża Dan li ġej mhux faċli. Il-kritika li l-mara (jew ir-raġel) tagħmilli dwar l-imġiba tiegħi hija propjament xi ħaġa prezzjuża. Ma rridx nieħu għalija mill-ewwel meta tikkritikani għax lili tkun qed tipprovdili l-aktar sinjal ċar dwar liema hu l-aktar lingwaġġ ta’ mħabba importanti għaliha. Dik ix-xi ħaġa li fiha r-raġel jikkritikani fiha ġeneralment turi li dik hi xi ħaġa importanti għalih. Veru li l-kritika xi drabi ttellef l-atmosfera ta’ bejnietna u toħloq duħħan bejn il-koppja, imma jekk nagħmlu ftit sforz u nwarrbu dak id-‘duħħan’ li jkun inħoloq nistgħu naslu biex ngħidu lill-ieħor jispjega ruħu aktar ċar. Hekk, il-bżonn tiegħu jew tagħha ma jibqax aktar ‘demand’ imma jsir ‘request’. 20 sena tapit “Ili nseftirlu għoxrin sena. Sirt qisni t-tapit tiegħu u dejjem injorani; ittrattani ħażin u umiljani anki quddiem ħbiebna u l-familji tagħna. Ma nobogħdux, anzi nixtieqlu l-ġid, imma nħossni bridt minnu, u ma rridx inkompli ngħix miegħu.” Mara li tgħid kliem bħal dan tkun għamlet ħafna atti ta’ servizz lejn żewġha imma dawn kienu ġejjin millbiża’, minn sens ta’ ħtija.

Tapit hu xi ħaġa bla ħajja. Tista’ timsaħ saqajk fih, tirfsu, tagħtih bis-sieq, tagħmel li trid bih. Ma għandux volontà. Jista’ jkun ‘seftur’ tiegħek, imma tapit qatt mhu l-maħbub tiegħek. Meta nittrattaw lill-mara (jew lir-raġel) bħala oġġett, ma hemmx imħabba. Meta timmanipula lill-ieħor u ġġiegħlu jħossu ‘ħati’ (bħal meta tgħid: Kieku kont mara tajba, kont tagħmilhieli din!) ma tkunx qed tuża lingwaġġ ta’ mħabba. Kliem li jbeżża’ (Agħmilhieli, qed ngħidlek, għax jiddispjaċik!) ma għandux x’jaqsam malimħabba. Imma l-imħabba vera tgħid: “Għax inħobbok, m’iniex se nħallik tittrattani b’dan il-mod. Mhux tajjeb la għalik u lanqas għalija”. Meta tkompli tħalli lil min jużak, tkun qed tinkuraġġih biex jibqa’ diżuman.

Aħseb ftit: • Tagħmel atti ta’ servizz għal martek, żewġek jew uliedek? • L-atti ta’ servizz li tagħmel huma verament dawk li jixtiequ huma, jew dawk li inti taħseb li huma jixtiequ? • Tiftakar f’xi atti ta’ servizz li għamel ħaddieħor għalik dan l-aħħar?

FSWS

20 | Ġunju 2018

Voluntiera mas-Supportline 179 Qed ngħin lil ħaddieħor jerġa’ jsib postu fis-soċjetà.

eta fil-familja kulħadd beda jsir aktar indipendenti u jieħu t-triq tiegħu, ħassejt li kelli ħin għalija biżżejjed biex nibda nagħmel volontarjat. Kont rajt avviż li l-Aġenzija Appoġġ kienu jeħtieġu l-voluntieri mas-servizz tasSupportline 179 u tħajjart nikkuntattjahom għal aktar informazzjoni. Tkellimt mal-ħaddiema soċjali u spjegawli pass pass il-proċess. Għall-bidu, meta qaluli li rrid nattendi għat-taħriġ, qtajt ftit qalbi għax ma stajtx nifhem għaliex biex inwieġeb it-telefonati kelli nattendi kors. Minkejja dan, iddeċidejt li nipprova xorta waħda. Bgħatt id-dokumenti u l-applikazzjoni li kienu meħtieġa u ftit wara sejħuli biex nattendi t-taħriġ. Nista’ ngħid li kont żbaljata ħafna meta ma fhimtx għaliex dan it-taħriġ huwa essenzjali biex wieħed jagħmel xogħol volontarju. Tul it-taħriġ, minbarra li ġejna mħarrġin dwar ir-rwol tal-voluntiera ma’ Supportline 179, tgħallimna dwar bosta ħiliet li wieħed jista’ juża anki fil-ħajja ta’ kuljum. It-taħriġ kien ta’ opportunità wkoll biex nikber personalment u nitgħallem nieħu ħsieb aktar tiegħi nnifsi. Wara li temmejna t-taħriġ bdejna bilħidma volontarja fost persuni li għandhom bżonn is-sapport ta’ xi ħadd li jagħraf iddiffikultajiet tagħhom u jimxi magħhom pass pass biex jerġgħu jiksbu fiduċja fihom infushom u fil-ħajja. It-telefonati li jidħlu

fuq Supportline 179 ivarjaw ħafna u kull telefonata hija ttrattata b’mod individwali. Minbarra li permezz tax-xogħol volontarju qed inkun ta’ servizz għal dawk fil-bżonn, inħoss li din l-esperjenza tatni lura ħafna esperjenzi sbieħ u utli f’ħajti. Permezz tal-volontarjat iltqajt ma’ voluntiera oħra, ġejjin minn oqsma differenti tal-ħajja, ilkoll b’għan komuni. Sirt nifhem aktar id-diffikultajiet ta’ dawk ta’ madwari u ksibt ħiliet li permezz tagħhom nista’ nkun ta’ sapport għalihom. Għandi l-opportunità li nibqa’ nitħarreġ f’oqsma differenti permezz ta’ taħriġ ipprovdut lilna l-voluntieri millAġenzija Appoġġ. L-esperjenza fil-volontarjat tagħtini s-sodisfazzjon li permezz tal-ħin tiegħi qed ngħin lil xi ħadd biex jerġa’ jsib postu fis-soċjetà. Veru li l-ħin li qed noffri filvolontarjat ma tistax tikkwantifikah fi prezz materjali, iżda nħoss li jiswa ħafna f’dawk li huma valuri u ħiliet!

Trid issir voluntier? Ikkuntatja lil Supportline 179 fuq 2388 5110 jew bl-email supportlineteam179@gov.mt jew www.facebook.com/ Supportline179

22 | Ġunju 2018

D ott. G odfre y Agi u s S a ħ ħ itna

X’se jinbidel eżattament fl-IVF? Din il-kitba tirrifletti l-emendi proposti kif kienu sal-21 ta’ Mejju, jiġifieri sa meta morna għall-istampa. Ma tirriflettix xi bidliet ulterjuri li setgħu saru wara fil-liġi.

-IVF (in vitro fertilization) isseħħ meta l-bajda tal-mara (tissejjaħ ‘ovum’) tingħaqad mal-isperma tar-raġel barra l-ġisem tal-mara. Fl-2012 f’Malta daħlet liġi (Att dwar il-Protezzjoni tal-Embrijun) biex tirregolarizza l-mod kif issir l-IVF. Bajda ffertilizzata tissejjaħ ‘embrijun’. U bħalma xitla żgħira ssir siġra kbira, dan l-embrijun ukoll għandu l-possibiltà li jikber u jsir tarbija. L-embrijun ma nistgħux insejħulu ‘a potential human being’ imma ‘a human being with potentiality’. Skont il-liġi kif inhi bħalissa, meta l-mara tieħu ċerta kura, jiġi stimulat l-għanqud tal-bajd biex jipproduċi ħafna bajd. Dawn jiġu ffriżati (imma għalissa mhux iffertilizzati – u allura jkunu għadhom mhumiex embrijuni) u jintużaw fix-xhur ta’ wara, skont il-bżonn. Jistgħu jiġu ffertilizzati biss żewġ jew tliet bajdiet u dawn jitpoġġew fl-utru tal-mara, li jista’ jkollha 25-42 sena. Il-koppja (raġel u mara) trid tkun f’relazzjoni stabbli. F’każ estrem biss kien hemm possibbiltà tal-iffriżar talembrijun, u dan biss sakemm l-utru talmara jkun fi stat li jaċċetta t-tqala. Sa issa dan ġara darba biss għax l-omm inzertat mardet.

B’dawn l-emendi, il-gvern xtaq li jiżdiedu l-każijiet li fihom tirnexxi l-IVF. Bl-emendi proposti, il-koppja li trid l-IVF trid tagħżel bejn li: 1. tieħu żewġ bajdiet, li jiġu ffertilizzati (u allura jsiru embrijuni) u jitpoġġew fl-utru tal-mara u ma jsir ebda ffriżar tal-embrijuni. Bajd mhux iffertilizzati u li ma jintużawx jistgħu jibqgħu ffriżati għal quddiem; jew 2. tiffertilizza aktar bajdiet u tpoġġi tnejn minnhom fl-utru; il-kumplament jitpoġġa fil-friża għal xi darba oħra. Jekk din ma tirnexxix, fix-xhur ta’ wara, tnejn millkumplament jitpoġġew fl-utru u l-oħrajn

Ġunju 2018 | 23

li jibqgħu jerġgħu jitħallew fil-friża. Ikollok ħames snin ċans biex jekk trid tużahom, u tista’ ġġeddidhom b’ħames snin oħra. Jekk ma tkunx tridhom (pereżempju għax tkun kuntenta b’wieħed, jew kellek tewmin, jew imradt, jew anki sseparajt) l-Awtorità jkollha d-dritt teħodhomlok u tagħtihom lil ħaddieħor. Jeħduhomlok ukoll jekk ilmara tagħlaq 48 sena. F’każ ta’ nisa ta’ bejn it-42 u t-48, il-bajd li jintużaw iridu jittieħdu minn mara ta’ età iżgħar. Min jista’ jagħmel użu mill-IVF? Sa issa setgħu jkunu biss raġel u mara f’relazzjoni stabbli. Issa jistgħu jkunu anki koppja omosesswali, kif ukoll raġel waħdu jekk isib mara lesta li ‘ssellef’ l-utru tagħha (‘surrogacy’). Il-Ministru għad irid jistabbilixxi kif dan se jsir. Il-liġi tagħti permess ukoll li tinġieb bajda jew sperma minn persuna barranija

(‘gamete donation’). Tista’ tkun taf, jew ma tkunx taf, min hi jew min hu d-donatur. L-oġġezzjonijiet għal dawn l-emendi huma dawn:

Bil-liġi, embrijun se jibda jissejjaħ ‘bajda ffertilizzata’. Dan diġà jnaqqar middinjità tal-bniedem. Bajda ffertiizzata mhijiex sempliċement ‘tmien ċelloli’ imma embrijun li huwa diġà bniedem u għandu d-dritt jikber u jgħix, u mhux jibqa’ fil-friża. L-isem stess tal-liġi, ‘Att dwar il-Protezzjoni tal-Emrijun’, ma jaqbel xejn mal-emendi proposti. Fejn hi l-protezzjoni tal-embrijun?

Skont il-proposti, ma hemmx limitu kemm l-embrijun idum fil-friża. Nafu li aktar ma jdum fil-friża aktar jonqoslu ċ-ċans li jiżviluppa meta (u jekk) jitqiegħed ġo utru. Nafu li sa terz minnhom imutu meta jinħarġu mill-friża. F’dan il-każ l-embrijun ma jkunx inqatel apposta imma jkun tħalla jiddgħajjef. Dan mhux speċi ta’ abort?

Sal-lum, il-bajd li jkun fil-friża jista’ jiġi ffertilizzat fix-xhur ta’ wara, u ma jsirx iffriżar tal-embrijun. Iżda bil-liġi proposta, fit-tieni darba li jippruvaw jiffertilizzaw, il-koppja tkun trid tiffirma bilfors jekk tridx li jiffertilizzaw aktar minn tnejn. Bl-iffriżar tal-embrijun (u jekk it-tqala żżomm) l-embrijuni li jibqgħu wara l-ħames snin (jekk ma jiġġeddidx il-ftehim) jingħataw għall-adozzjoni għax il-koppja jkunu ffirmaw għaliha. Dejjem se jibqa’ f ’moħħhom li għandhom ulied tagħhom ittnejn fil-friża li ma jafux x’se jsir minnhom u għand min sejrin.

24 | Ġunju 2018

Tista’ tiġi f ’sitwazzjoni fejn tara lil uliedek jitrabbew minn nies barranin. Liema koppja li tant tħabtet biex ikollha wild trid tara lil binha jew bintha għand xi ħadd li ma tafx min hu? Se tkun l-Awtorità li tiddetermina jekk xi ġenitur prospettiv addottiv ikunx eliġibbli jew adegwat. Il-koppja se tistaqsi: “Tgħid qiegħed jitrabba sewwa?” U meta jikbru t-tfal se jistaqsu: “Għaliex jien u mhux l-oħrajn ngħatajt u ma trabbejtx minn ommi u missieri? X’kelli anqas minnhom?” Dawn bir-raġun jissejħu orfni. Skont il-liġi, anqas jekk isiru jafu min huma l-ġenituri bijoloġiċi tagħhom ma jista’ jkollhom xi rabta magħhom.

Hemm il-possibbiltà li maż-żmien isir żwieġ bejn żewġ persuni li jkunu jiġu minn xulxin mingħajr ma jkunu jafu, speċjalment fi gżira żgħira bħal Malta.

7 8

U wara li jgħaddi ż-żmien, x’se jiġri? L-embrijuni li ma jaddottahom ħadd ser jibqgħu fil-friża għal dejjem?

Nistgħu nissopponu li min irid tarbija bl-IVF jippreferi li almenu l-bajda jew l-isperma tkun tagħha jew tiegħu biex għall-anqas l-embrijun ikollu ‘nofs rabta’ bijoloġika mal-ġenitur. Min jixtieq jaddotta ċertament jippreferi jara t-tarbija li se jieħu milli ‘ jixtri l-ħut fil-baħar’.

Fid-donazzjoni anonima tal-isperma qatt ma jista’ jkun hemm ċertezza li d-donatur ma jkollux mard li jintiret.

Il-liġi kif kienet sa issa mhijiex perfetta, imma hemm modi oħra kif tista’ tiġi pperfezzjonata – żgur mhux b’dan il-mod.

Meta jintgħażlu l-embrijuni biex jitpoġġew fl-utru hija ħaġa ovvja li se jintgħażlu l-aħjar, u d-dgħajfa jibqgħu fil-friża. Dawk li dehru dgħajfa u inqas f ’saħħithom min se jaċċettahom?

Bajda ffertilizzata mhijiex sempliċement ‘tmien ċelloli’ imma embrijun li huwa diġà bniedem u għandu d-dritt jikber u jgħix, u mhux jibqa’ fil-friża”.

26 | Ġunju 2018

M iriam E l l u l PAĠ N A L E T T E R A R J A

Insewwi flok narmi POEŻIJA REBBIEĦA Għandi toqba f’dan il-flokk; Bl-inkwiet rasi qed inħokk. Għal flokk ġdid tgħid jien indur? Jew għand il-ħajjat immur? Tgħid naqtagħlu dawn il-kmiem? Imm’hekk ma nilbsux f’kull żmien! Din l-idea għandi bżonn U hekk dan il-flokk inżomm.

Għand l-iskarpan nerġa’ mmur. Lilu nagħti kull unur Jekk jirranġa iż-żarbun Sabiex nilgħab bil-ballun.

X’biċċa ġrali! X’waħda din! Inqatagħli ċ-ċintorin! Imma x’naqbad nagħmel bih? Tgħid inwarrbu, jew narmih?

Sibt rota ċkejkna fil-garaxx Li narmiha? Ma tarax! Braxtha ftit, tajtha l-kulur; Biha ħija ż-żgħir idur.

Imma le, dan ma nagħmlux Għaliex aħna ma narmux. Erġajt mort għand l-iskarpan U bħal ġdid reġa’ ġie dan.

Sibt imqass li m’għadux jaqta’. Dlonk narmih jew niżbarazza? Le, nieħdu għand is-sennien; Jiġi jaqta’ bħalma kien.

Ihi tqattagħli il-qalziet! Nixtri ieħor jew narmih? Kieku kelli insewwih Xorta nibqa’ noħroġ bih.

It-tajer tal-karozza tqatta’! Inneħħih u narmih barra? Ġewwa l-ġnien jien inpoġġih Niżra’ l-fjuri kollha fih.

Xi tabella inħit fuqu Ta’ reġina jew mutur. Il-qalziet nirranġah żgur Ħalli bih inkompli ndur.

“Tirranġa u terġa’ tuża” Hi frażi ferm bżonnjuża. Issegwiha faċilment Jekk int tħobb daqshekk l-ambjent!

Kont qed nilgħab bil-ballun Xħin tqattagħli ż-żarbun. X’nagħmel? Naqbad u narmih? Jew inkella insewwih?

Jekk intom tagħmlu bħalna, Għax ħadd ma jibda jġagħlna, Hekk ngħixu kollha bl-unur Li nafu naħsbu għall-futur!

Ibgħat novella jew poeżija qasira għal din il-paġna. Il-kitba li titla’ bil-polza tirbaħ żewġ kotba mingħand Merlin Publishers Ltd. Ibgħat preferibbilment bl-email hekk: flimkien@maltadiocese.org jew mirell60@gmail. com jew 29, Miramaki, Triq Biagio Galea, Tarxien.

Miktuba mit-tfal tat-tieni sena ta’ St Margaret College Zabbar Primary A matul il-‘European Waste Reduction Week’ flimkien mal-għalliema tagħhom: Ms D. Seisun Incorvaja, Ms A. Sapiano, Ms F. Debono, Ms M. Vella Montebello u Ms M. Buttigieg Brooks. Josette Camilleri, Assistant Head, St Margaret College Zabbar Primary A

Log ħ ob • C l au dia C ini

Ġunju 2018 | 27

Tisliba

Mimdudin 1. Kummidjant (5) 3. Sieħeb (5) 7. Il-belt fejn jgħix il-Papa (7) 9. Torta tal-ħelu għal għeluq sninek (4) 10. Pastaż u ħamallu; mhux għoli (4) 11. Meta jkun tal-baħar ikun mielaħ (4) 12. Iżżejjed (4) 16. Fejn Ġesù biddel l-ilma fi nbid tajjeb (4) 18. It-tifel tiegħi (4) 19. Dublin hija l-belt kapitali ta’ dal-pajjiż (7) 20. Qrib (5) 21. Is-Sinjur Alla (5)

N O P Q R S T U V W X Y Z

H-X XxM R÷R S+T J÷F W-P V÷M ZxF D+M FxN C-E K+H G-V

Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor Mimduda: 1. LAPSI, 3. ĠLEKK, 7. RUŻARJU, 9. TWAL, 10. KNIS, 11. AZZJ, 12. VAVU, 16. RETT, 18. FRIX, 19. TRAVERS, 20. ĠANNI, 21. ONIST. Weqfin: 1. LUTTU, 2. SBUL, 4. LAJK, 5. KORSA, 6. VANN, 7. RAZZETT, 8. UNIVERS, 13. TRONĠ, 14. ĊAVI, 15. RXOXT, 17. TREN, 18. FRAN. Rebbieħ/a: A. Aquilina, il-Birgu Irbaħ voucher mingħand Alfsons Supermarket, il-Ħamrun. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Tisliba, P.O. Box 1, Il-Furjana

Alfakodo A 5 N 2

B 26 O 11

C 8 P 9

D 12 Q 13

E 18 R 17

F 21 S 20

G 24 T 3

H 1 U 15

I 6 V 22

J 19 W 25

K 10 X 23

L 14 Y 16

M 4 Z 7

Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor

F’din il-logħba, l-ittri mill-A saż-Z għandhom valur numeriku. Ta’ xi wħud diġà jidhru filkolonni tal-lemin. Imla l-kumplament tal-valuri ta’ kull ittra billi tagħmel użu mill-ħjiel li hemm fil-kolonni tan-nofs. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar hekk: Flimkien, Alfakodo, P.O. Box 1, Il-Furjana. Premju voucher ta’ €20 li jissarraf għand Scotts Supermarket. Rebbieħ/a: J. Bartolo, l-Iklin

Nota: GĦ u IE jieħdu kaxxa waħda

Q-D W÷T IxM P+K MxB U÷Z A+R C-B A÷F L+B O-N E+F Y-C

Weqfin 1. Benedizzjoni (5) 2. Dak tal-ħobż hu tajjeb għall-għasafar (4) 4. Isem is-Sultan f’Iżrael li kien miżżewweġ lil Ġeżabel (Ara kapitlu 16 fl-Ewwel Ktieb tas-Slaten fit-Testment il-Qadim) (4) 5. Xkupilja tal-lanżit (5) 6. Passaġġ taħt l-art (4) 7. Strumenti b’erba’ kordi li jinżammu taħt l-għonq u ddoqqhom bl-ark jew b’sebgħek (7) 8. Kaċċaturi li jonsbu (7) 13. Ilsir (5) 14. Sagrament ta’ Rikonċiljazzjoni (4) 15. Muntanja magħrufa għall-għaxar kmandamenti (5) 17. Strumenti b’46 korda (4) 18. Armu dija qawwija! Dawlu u leqqu! Ixegħlu! (4)

A B C D E F G H I J K L M

28 | Ġunju 2018

Ħafna nies idumu biex itejbu s-smigħ tagħhom. Jagħmlu ħajjithom aktar diffiċli għalxejn. Jekk m'intix moqdi fis-smiegħ, kellimna. ■ Test b'xejn ■ Noffru l-aqwa teknoloġija, u fuq kollox, servizz eċċezzjonali. ■ Prezzijiet jibdew minn €350. ■ Perijodu ta' prova biex tkun ċert li mort għall-aħjar. ■ Nagħmlu viżti fid-djar ukoll. ■ Matul 21 sena, għinna mijiet ta’ nies, nagħmlu ħilitna miegħek ukoll. ■ Isma’ u gawdi d-diskors, telefon, televiżjoni, radju u mobile. Għin lilek innifsek u lil ta' madwarek.

Ċempel fuq 21576171 jew emejl fuq info@beacon.com.mt NIBAGĦTU HEARING AID BATTERIES BIL-POSTA: 4 pakketti qies 10,13 jew 312 - €15 (total ta' 24 batterija) 2 pakketti qies 675 - €7.50 (total ta' 12-il batterija) Flimkien ma’ din il-formola, ibagħat ċekk lil Beacon Healthcare Ltd. - Triq il-Qawra - Qawra SPB1900 u tirċevuhom bil-posta. Isem: Indirizz:

Telefon jew Mobile : e-mail: Qies ta’ batteriji: 10

312

375

C l au dia C ini

Ġunju 2018 | 29

Għalina t-tfal Qaddis tax-Xahar: Sant’Antnin ta’ Padova

Sib 7 differenzi (1) arblu tax-xini barra l-bieb (2) tikmixa fl-ixkora (3) senduq wara sieq il-baħri (4) oġġett wara l-propjetarju (5) lenti tat-tromba (6) qiegħ tal-mudell tad-dgħajsa (7) strument fuq nett lemin

Għin lix-xadin isib il-banana

Illustrazzjoni: Janet Vella

• Twieled f’Lisbona, il-Portugall, fil-15 ta’ Awwissu 1195. • Ismu propju kien Fernando Martins de Bulhoes. • Kien patri Franġiskan u magħruf ħafna għall-prietki li kien jagħmel. • Għen ħafna lil San Franġisk ta’ Assisi fil-ħidma malfoqra u l-morda. • Miet Padova, l-Italja, fit-13 ta’ Ġunju 1231 fl-età ta’ 35 sena. Ġie ddikjarat qaddis sena biss wara li miet. Ilfesta tiegħu nagħmluha fit-13 ta’ Ġunju.

Kompetizzjoni bi premju - Kidoku Imla l-vojt kollu b’mod li l-kolonni, il-linji u kull kaxxa ta’ erbgħa jimtlew b’ A, B, Ċ u D, bla ma jkunu ripetuti. Ibgħat it-tweġiba flimkien mad-dettalji tiegħek hekk: Flimkien, Kompetizzjoni Tfal, P.O. Box 1, Il-Furjana. L-ewwel tweġiba tajba li tinfetaħ tirbaħ żewġ kotba tal-qari ta’ tfal mingħand Horizons. Rebbieħ/a: N. D’Amato, Ħaż-Żebbuġ

Tweġiba tax-xahar l-ieħor:

30 | Ġunju 2018

Talba b’ħamest iswaba’ Ma tafx kif jew x’se titlob? Kulma trid tagħmel hu li tħares ftit lejn is-swaba’ ta’ jdejk u timxi fuq dan li ġej: 3. Is-saba’ li jmiss hu l-itwal wieħed. Ifakkarna fil-mexxejja tagħna, li għandhom xi awtorità. Dawn għandhom bżonn lil Alla biex jurihom kif jimxu. 2. Is-saba’ li jmiss huwa l-werrej. Itlob għal dawk li jgħallmuk, li jmexxuk u li jfejquk, għax huma wkoll għandhom bżonn l-għajnuna u d-dawl kif imexxu lil ħaddieħor. Żommhom dejjem fittalb tiegħek.

1. Is-saba’ l-kbir huwa l-aktar wieħed qrib tiegħek. Għalhekk ibda billi titlob għal dawk l-eqreb tiegħek. Huma l-aktar faċli biex tiftakarhom. Li titlob għal dawn huwa ‘piż ħafif.

4. Ir-raba’ huwa s-saba’ taċ-ċurkett. Forsi ma kontx taf, imma huwa l-aktar saba’ dgħajjef mill-ħamsa li għandek. Għandu jfakkarna nitolbu għal dawk l-aktar dgħajfa, għall-morda, għal dawk bi problemi. Dawk ukoll jeħtieġu t-talb tiegħek.

5. Fl-aħħar nett għandna l-iżgħar wieħed: is-saba’ ż-żgħir. Ifakkrek biex titlob għalik innifsek wara li tkun tlabt għallerba’ l-oħra. Hekk tkun tista’ tara x’inhuma l-bżonnijiet veri tiegħek.

FEELING FREE AT HOME

invest in comfort and safety for yourself or your parents Tel: 2125 2206 Email: info@liftservices.com.mt Website: www.liftservices.com.mt Lifts Services Ltd , Factory A25F Marsa Industrial Park, Marsa, Malta

YOU MAY GET UP TO â&#x201A;¬5000 BACK WITH GOVERNMENT GRANTS