Newspaper Post
Ottubru 2017 | Numru 155
Erba’ stejjer ta’ użura 12
Ir-raġunijiet biex tiddejjen kollha differenti … imma l-konsegwenzi dejjem l-istess.
Meta għext f’belt ġdida 8 Xi tħoss meta tattendi Mariapoli
Il-ġmiel tal-Kelma ta’ Alla 10 L-itwal fost il-150 Salm li nsibu fil-Bibbja Dak li se nħalli warajja 13 Kif nista’ nevita li bħala ġenitur niżra’ s-sikrana Tliet ġimgħat li ma ninsa qatt 19 Esperjenza ta’ abbati Malti fil-Vatikan
Il-miraklu tax-xemx 20 Rakkont dwar is-sitt dehra ta’ Fatima li ġrat f’Ottubru 1917 The cracked jar 30 Leġġenda dwar ġarra mxaqqa li mingħaliha kienet inutli
BSL
Britannia Tours … il-vjaææ tiegœek jibda hawn!
Lourdes
Fl-okkażjoni tal-Festa tal-Immakulata Kunċizzjoni
5 - 9 ta’ Diċembru 2017
minn
¢539
8 ta’ Diċembru - Festa Pubblika
INŻURU St Jean d’Luz, Pont d’Espagne u Pau
Il-prezzijiet huma kollha bbaÿati fuq akkomodazzjoni trippla u jinkludu t-titjiriet, lukanda, trasferimenti, servizzi ta’ tour leader u t-taxxi kollha (Kundizzjonijiet japplikaw). Valletta Branch - Tel: 2123 8039 Paola Branch - Tel: 2180 9930 Mosta Branch - Tel: 2141 3030 Gozo Branch - Rabat Tel: 2156 5620 bsl.com.mt
E ditor j al • D u n A n to n P ortelli
Kikkra kafè tajba!
Ħ
afna nies iħobbu l-kafè: biex iqajjimhom, meta jkunu mal-ħbieb, wara l-ikel, bħala stimolu biex ikomplu jaħdmu jew għal xi raġuni oħra. Il-kafè għandu storja twila ħafna u sallum f’bosta pajjiżi l-industrija tal-kafè hija importanti ħafna għall-ekonomija tagħhom. Nisimgħu ħafna dwar l-effetti tal-kafè, tajbin u ħżiena. Imma żgur li kikkra kafè fil-kumpanija tal-ħbieb tinżel tajjeb u tagħmel il-ġid lil min jixrobha, f’moħħha u f’ruħha, fil-burdata u fl-imġiba tagħha. Kultant inħossuh kbir il-bżonn ta’ ftit minuti fil-kwiet, b’moħħna vojt mill-problemi u d-diffikultajiet tal-ġurnata. U nagħmlu tajjeb li nagħtu kas ta’ dan il-bżonn. Imma mhux il-kafè u xi gallettina biss jagħtuna n-nifs. Speċjalment fix-xahar ta’ Ottubru, niftakru li t-talba tar-Rużarju wkoll tagħtina ftit nifs. Fir-ripetizzjoni sempliċi tas-Sliema u l-Qaddisa, bil-misteri tal-ħajja ta’ Ġesù wieħed wara ieħor, moħħna jistrieħ u jwarrab t-thewdin fuq dak li jkun għaddej minna. U jidħol fina l-ispirtu ta’ Marija, spirtu ta’ fiduċja f’Alla l-Imbierek li jieħu ħsiebna, qaddejja tiegħu: “Ikun minni skont kelmtek.”
Ottubru 2017 • Numru 155
Magażin ta’ kull xahar maħruġ mill-Kulleġġ tal-Kappillani u jitqassam b’xejn lill-familji Maltin. Biex tirriklama fuq Flimkien ċempel fuq 2137 4942 jew 7959 3727 Email: flimkien@maltadiocese.org jew bil-posta Indirizz Editorjali Flimkien, Kulleġġ tal-Kappillani, Kurja, il-Furjana Email: flimkien@maltadiocese.org Il-kitba li tidher fuq Flimkien apparti l-Editorjal mhux neċessarjament tirrifletti l-opinjoni tal-Bord Editorjali. Editur Carmel Conti
Grafika Outlook Coop
Stampar Velprint Ltd
Irbaħ weekend break għal tnejn fil-Lukanda THE PALACE, Tas-Sliema (SUPERIOR ROOM, BED & BREAKFAST)
Wieġeb għal din il-mistoqsija sempliċi u ibgħatha sal-15 ta’ Ottubru f’dan l-indirizz: Flimkien Kwestjonarju, P.O. Box 1, Il-Furjana. Tibgħathiex flistess invilopp ma’ kompetizzjonijiet oħra. Ir-rebbieħ jitla’ bil-polza fost dawk kollha li jwieġbu. Grazzi Minbarra int, kemm-il persuna oħra fid-dar jaqraw il-magażin Flimkien? Ismek u kunjomok
K elma ta’ F ra n ġ isk u
Meta nara l-aħbarijiet
Spiss naraw it-traġedji fuq l-aħbarijiet jew il-gazzetti: tfal bil-ġuħ; tfal oħra jsiru suldati; nisa skjavi.... Imma mbagħad indawwar il-paġna u moħħi jmur fuq xi ħaġa oħra jew indawwar l-istazzjon biex nara telenovela. Din mhix imġiba Nisranija. Kapaċi nħoss kompassjoni? Kapaċi nitlob? Inħoss l-istonku jitqalleb?
Indirizz fejn nistgħu nikkuntattjawk
Qalbi tingħafas għal dawn in-nies u nsofri magħhom? Nitolbu għall-grazzja li jkollna kompassjoni. (19 ta’ Settembru, 2017)
€12.50 fix-xahar
Għ
al bosta tfal fil‑bżonn, il‑faqar u n‑nuqqas ta’ tama huma preżenzi kontinwament f’ħajjithom.
Infatti, ħajjithom ma twiegħedx futur partikolarment pożittiv. Maqbudin f’ċiklu ta’ faqar u esplojtazzjoni, dawn it‑tfal huma mċaħħda minn edukazzjoni xierqa u kull forom oħra ta’ żvilupp. Kull m’għandhom bżonn huwa xi ħadd li jemmen fil‑ħolm tagħhom u li jagħtihom iċ‑ċans għal futur aħjar. Bis‑saħħa tal‑programm Child Sponsorship ta’ Missio, inti qed tkun dak ir‑raġġ ta’ dawl fil‑ħajja tagħhom. B’hekk tkun qed tipprovdilhom aċċess għall‑edukazzjoni, servizzi ta’ kura għas‑saħħa, u ilma tax‑xorb nadif.
Child Sponsorship iwiegħed li aħna naħdmu id f’id mat‑tfal, il‑ġenituri tagħhom, komunitajiet u oħrajn, sabiex niżguraw illi t‑tfal kollha jkunu mgħajxin u b’saħħithom.
M essaġ ġ tal-A rċ is q of
Ottubru 2017 | 5
Post it-tfal hu quddiem nett!
T
assew nammira lill-ġenituri li jagħmlu kull sagrifiċċju biex uliedhom, tfal u adolexxenti, jaqdu lil Ġesù fil-liturġija bħala abbatini u membri fil-korijiet. Dawn il-ġenituri huma grazzja kbira u nitlob biex kollha kemm huma jilqgħu s-sejħa li jagħmlilhom Alla biex jagħtu ħajjithom b’ħafna mħabba fiż-żwieġ Nisrani. Tassew li l-familja Nisranija li tgħix il-valuri Nsara hija l-bejta fejn widnejn u għajnejn uliedna jinfetħu biex jisimgħu u jaraw ir-realtà ta’ Alla li jħobb u jagħti l-ħajja. Nammira ħafna wkoll lill-ġenituri Nsara li jġibu lil uliedhom għall-quddies, Sibt jew Ħadd, kultant anki kuljum. Nammira s-sagrifiċċju li jagħmlu biex jippreparawhom u s-sagrifiċċju li kultant iġegħluhom jagħmlu ċerti Nsara oħra bil-ħars ikrah u z-zekzik “għax l-għajjat u l-biki tat-trabi ma jħalluhomx jikkonċentraw” waqt il-quddiesa. Nammira lil dawk is-saċerdoti u l-katekisti li jagħmlu li jistgħu biex jilqgħu waqt illiturġija lil dawn il-familji bit-tfal u t-trabi tagħhom. Dan mhux tiżjin li jintrama u jiżżarma f’ġimagħtejn imma li jsebbaħ kull knisja, illum u għada, u jibqa’ tul iż-żmien. Inħeġġeġ lil dawn il-ġenituri tassew Insara biex jibqgħu jressqu lil uliedhom lejn Ġesù. Inħeġġiġhom iressquhom fl-ewwel postijiet fil-knisja biex jaraw u jisimgħu sewwa dak li jkun qed isir. Inħeġġiġhom biex ma jaqtgħux qalbhom. Ġesù ċanfar lill-Appostli meta ppruvaw ibiegħdu lit-tfal minnu, għax huma għeżież għalih u anki għalina. Mhumiex biss
il-Knisja ta’ għada iżda wkoll il-Knisja tal-lum flimkien magħna. Salm 8 jgħid lil Alla: “Is-sebħ tiegħek jgħannih fomm it-tfal u t-trabi tal-ħalib.” Ilformazzjoni Nisranija ma tibdiex fil-klassijiet tal-katekiżmu iżda minn ħdan il-familja. Inħeġġeġ lill-katekisti jgħinu lill-ġenituri jħossuhom komdi u kburin b’uliedhom li fil-magħmudija saru wlied Alla u li magħhom qed jieħdu sehem fil-Quddiesa. Il-crying rooms għandhom ikunu hemm għall-bżonn, meta t-trabi jibku u ma jkunux iridu jieqfu. Mill-bqija, post it-tfal hu quddiem nett, “għax l-anġli tagħhom jaraw wiċċ il-Missier li hu fis-smewwiet.” Ejjew ma nagħmlux il-ħajja diffiċli għal dawn il-ġenituri. Kultant fil-knejjes tagħna jkun hemm ħafna iktar storbju minn sempliċi bikja ta’ tarbija, u ma niddejqux. Kultant inkunu aħna stess li ma niskruplawx ngħidu kelma bejnietna. Niftakru li dawn it-tfal għada pitgħada għad jikbru, u jekk il-ġenituri ma jġibuhomx għall-quddies illum kif se jikkonvinċuhom jiġu l-quddies għaxar snin oħra? Għandna nħobbuhom u nħeġġuhom biex jiġu flimkien bħala familja, u nuruhom li napprezzaw il-preżenza tagħhom. Jiena żgur li jekk tarbija tibki u “ittellifna milli nikkonċentraw”, ma jimpurtax. Żgur li Alla ma jiddejjaqx jisma’ t-tifħir ħiereġ minn fomm it-tfal u t-trabi tal-ħalib! Charles J. Scicluna + Arċisqof ta’ Malta
Intenzjoni tal-Papa għal Ottubru: Biex il-ħaddiema kollha jirċievu r-rispett u l-ħarsien tad-drittijiet tagħhom, filwaqt li dawk li m’għandhomx xogħol isibu l-opportunitajiet biex jagħtu s-sehem tagħhom għall-ġid komuni.
from Starting
€8,999* per month or €180*
0%
DE AVA POSIT ILAB LE
• Industrial • and comfort *Prices include Scrappage Scheme Industrial Motors Ltd. 1, Antonio Bosio Street, Msida MSD 1341 Tel: 20160000 Mob: 99991666 Email: sales@suzuki.com.mt Mizzi Motors Ltd. Mgarr Road, Ghajnsielem, GSM 9016 Tel: 21556942 Mob: 99782000 Email: sales-gozo@mizzimotors.com.mt
www.suzuki.com.mt
Ap nd poin ay t 16 th men Oc ts av ta Fri ilab da l y2 e 7 th Oc
Mo
t
The Most Precious Voices You Want To Hear Are Often The Ones You Miss Mrs Saliba of B’Kara really started to notice her hearing loss a couple of years ago. “My husband would say to me, ‘Did you hear the birds singing?’ and I couldn’t hear it,” she says. Despite her awareness of the problem, Mrs Saliba, a retired office worker, delayed seeking help. Like many people, she didn’t want to accept the fact that she was experiencing hearing loss. Thankfully, she finally took the important step of consulting a hearing healthcare professional. “Like anything, I think you have to accept the fact that you have a problem and move forward,” she says. Following the confirmation that Mrs Saliba had a hearing loss, her main priority was that she needed a hearing instrument that suited any situation that she may face on a daily basis, especially when speaking in a group or in a noisy environment. Mrs Saliba was looking for the latest hearing technology available and that is certainly what Mr Wall of Clear Tone Hearing delivered.
At Clear-Tone Hearing we provide the following services:
Mr Michael Wall, Clear-Tone Hearing
• Free Hearing Health Checks • Complimentary aftercare service • Impartial expert hearing advice • Money back guarantee • Central location
Clear-Tone Hearing 360 St Joseph High Road Santa Venera, Malta Tel. 27040839 or Mob. 77771659 www.cleartonehearingmalta.com
“People spend over half of each day connecting through conversations and conversations in noise and in crowds are the listening situations they struggle with the most. Technologies such as SoundCore quickly determines the direction from which speech is coming and provides optimal speech understanding.” Says Mr Wall. Now that she has the right hearing aids for her lifestyle, Mrs Saliba is fully enjoying hearing the sounds she missed for so long. “I can’t wait to have my coffee in the morning and hear the birds sing,” she says. “I’m just so thankful! I finally have my life back again. It’s the best thing that could have happened to me.” Contact us on 27040839 or 77771659 for an appointment, available from Monday 16th October - Friday 27th October where Mr Wall will be available to advise you on the latest hearing aid technology. FREE HIGH TECH TV STREAMER KIT WITH EVERY HEARING AID PURCHASE* Stream sound from the TV directly to your hearing aids Enjoy watching TV at the volume you want while still chatting to family and friends Lightweight, compact and ideal for home
CLEAR TONE HEARING *TV streamer kit availabe when purchasing a pair of hearing aids
A n n a C ar ua n a Colombo M ariapoli 2017
8 | Ottubru
Meta għext f’belt ġdida
K
Kelli 25 sena. Kont ngħix mal-ġenituri tiegħi, f’familja magħquda, b’valuri Nsara.
ont iggradwajt, kelli impjieg tajjeb ħafna, bosta ħbieb u kont nieħu sehem f’bosta attivitajiet. Iżda fil-qiegħ ta’ qalbi kont inħoss xi ħaġa nieqsa; kont qed infittex is-sens veru ta’ ħajti. Darba ltqajt ma’ tfajla li stednitni għal laqgħa. Qabel kont ġa ħadt sehem f’diversi laqgħat ta’ kull xorta, iżda fl-ebda waħda ma ħassejtni f’posti. Mhux hekk din id-darba! Sibt ruħi ma’ xi tmien persuni oħra, tfajliet u ġuvintur, tal-istess età. Il-laqgħa damet xi siegħa. Inqrat il-‘Kelma tal-Ħajja’, silta millEvanġelju b’kumment dwarha, u anki qasmu xi esperjenzi dwar kif jgħixuha. Kien hemm ukoll xi kant. Ħassejtni ser intir bil-ferħ u lqajt l-istedina li nibda nattendi kull xahar. Bdejt niskopri l-mod konkret kif il-kliem tal-Vanġelu jsir ħajja. Kienu laqtuni ħafna l-kliem: “Agħmel mal-oħrajn dak li tixtieq li l-oħrajn jagħmlu miegħek.” Ippruvajt nagħmel ħilti biex ngħix dan il-kliem. Kont nixtieq li ħaddieħor jgħinni, jagħdirni, jiskużani, isellimli, jaqsam ħajtu miegħi… Mela għaliex ma nagħmilx hekk jien ukoll? Illaqgħa tal-Kelma tal-Ħajja kont nistennieha bil-ħerqa, biex naqsam maż-żgħażagħ l-oħra dak li nkun għext. Għaddiet xi sena u stednuni nieħu sehem f’Mariapoli, li tfisser ‘Belt ta’ Marija’. U f’din il-Belt ta’ Marija sibt ruħi mhux aktar ma’ grupp żgħir imma ma’ għadd kbir ta’ nies ta’
kull età u minn kull qasam tal-ħajja: nisa, irġiel, tfal, żgħażagħ, familji, reliġjużi … kollha jagħmlu ħilithom biex jibnu din il‘belt’ temporanja fejn il-liġi waħdanija hi dik tal-imħabba lejn xulxin. Għaddejjna tlett ijiem flimkien bi programm imħawwar b’talks, esperjenzi, attivitajiet, ikel flimkien u passiġġati. Esperjenzajt kif tista’ tkun id-dinja kieku kulħadd jgħix il-kliem “Ħobbu lil xulxin kif ħabbejtkom jien.” Il-bidu tal-Mariapoli kien fil-ħamsinijiet meta Chiara Lubich, fundatriċi tal-Moviment tal-Fokolari, u sħabha kienu jmorru għall-vaganzi fuq id-Dolomiti, flItalja. Oħrajn kienu jmorru hemm biex jgħixu magħhom din l-esperjenza ta’ fraternità fiddawl tal-valuri tal-Vanġelu. Din l-esperjenza llum issir fil-ħames kontinenti. U ssir ukoll Malta. Mariapoli 2017 se ssir mill-Ġimgħa, 3 ta’ Novembru sal-Ħadd, 5 ta’ Novembru firRamla Bay Resort, Il-Marfa. Forsi int ukoll qed tfittex dak li jagħti sens lil ħajtek. Forsi tixtieq tiskopri l-qawwa rivoluzzjonarja talimħabba. Għaliex ma tiġix u tara? Għal aktar tagħrif ikkuntattja ċ-ċentri tal-Moviment tal-Fokolari: ‘Stellaelise’, Triq il-Ħuttaf, Kappara (2138 5801 email: focfmt@ go.net.mt) jew ‘Vita Nuova’, Triq Agius de Soldanis, Sta Venera (21486112 email: focmmt@go.net.mt).
Ottubru 2017 | 9
Erba’ stejjer ta’ użura Ir-raġunijiet għala wieħed jiddejjen huma kollha differenti … imma l-konsegwenzi dejjem l-istess.
E
dward: Kellu bżonn 30,000 ewro. “Ħabib” aċċetta li jsellfu bi mgħax ta’ 7% fix-xahar. Sewwa qed ngħid, iva, 7% fix-xahar, jiġifieri 84% fis-sena! Jiġifieri fi żmien sena jrid iħallas 30,000 kapital + 25,200 imgħax = 55,200 ewro. Jekk le, allura jibda wkoll l-imgħax fuq l-imgħax, ukoll bis-7% fix-xahar. U meta jibda l-imgħax fuq l-imgħax ifisser li r-rata tkun telgħet għal aktar minn 120%! Għal kull 100 ewro li tissellef trid trodd lura 220 ewro! F’affari ta’ 4 snin id-dejn tela’ għal mijiet ta’ eluf. Kif se joħroġ minnu, meta l-użuraj la jinsa, la jistenna u lanqas jaħfer?
S
ilvio: Kien is-Sibt. Kont id-dar ma’ ommi u oħti. Missieri kien ix-xogħol, bħal kuljum. Ġeneralment jirritorna ħin l-ikel ta’ filgħaxija, imma dakinhar kien avżana li dieħel tard. Filgħaxija ċempilnielu, imma ma weġibx. Bdejna ninkwetaw. Tgħid ġralu xi ħaġa? Ċempilna l-isptar u l-pulizija. Aktar ma għadda żmien aktar inkwetajna. Fl-aħħar oħti qabdet it-triq u telqet lejn il-ħanut ta’ missieri. Jien bqajt id-dar ma’ ommi għax kont qed nistudja għall-eżamijiet. Kif ċempel it-telefon ommi u jien ħadna r-ruħ. Mela kien spiċċalu ċ-charge tal-mobile! Imma missieri mhux iċcharge tal-mobile kien marlu imma ċ-charge ta’ moħħu, ta’ qalbu, tal-volontà li jgħix. Il-pa kien tgħallaq għax ma felaħx għad-dejn.
S
piral tal-biża’: Ir-raġunijiet għala wieħed jiddejjen huma kollha differenti, imma l-konsegwenzi dejjem l-istess. Spiral ta’ biża’, telefonati, għeluq tal-ħanut, tkeċċija tal-impjegati, theddid, disperazzjoni. Spiral li diffiċli toħroġ minnu, speċjalment minħabba l-imgħax għoli, imbagħad l-imgħax fuq l-imgħax. Jien dħalt fi spiral ieħor, għax biex inħallas ridt il-flus u biex ikolli l-flus spiċċajt nilgħabhom, u biex ikolli biex nilgħab kelli nerġa’ niddejjen. U meta tilgħab, ġeneralment titlef mhux tirbaħ. Iddejn kompla jikber. Bdejt ma norqodx u ma nikolx, anzi beda jikolni l-imgħax. Sakemm fl-aħħar tkellimt ma’ min kelli nitkellem. Anki biex tkellimt ridt kuraġġ kbir għax min isellfek jipprova jġiegħlek tagħlaq ħalqek. Imma kien meta tkellimt li salvajt millgħarqa!
S
torja mill-Italja: Konna fi bżonn il-flus għax in-negozju kien sejjer ħażin. Stħajna nitolbu lill-ġenituri tagħna, għalhekk kellimna “ħabib”. Sellifna 20,000 ewro bi mgħax ta’ 10 fil-mija fixxahar. Tajnihomlu lura ftit ftit kull xahar; ma fallejniex waħda. Meta ħallasniehom kollha ħsibna li konna ħlisna minn toqol fuq l-istonku, imma morna żmerċ. Xahar wara li ħallasna l-aħħar ammont, l-użuraj talabna 5,000 ewro oħra. Aħna ma ridniex inħallsu, bl-ebda mod, imma bagħtulna ittra: wissewna li konna qed nipperikolaw li lit-tifel ma narawhx aktar. Il-biża’ ġegħelna nċedu għar-rikatt. Ħassejna li l-ħajja tat-tifel tiswa aktar mill-flus.
10 | Ottubru
P. M arcello G h irla n do O F M S A L M I G Ħ A L K U L JU M
Il-ġmiel tal-Kelma ta’ Alla Salm 119 Henjin dawk li triqthom bla ħtija, li jimxu fil-liġi tal-Mulej. Henjin dawk li jħarsu l-preċetti tiegħu, u li jfittxuh b’qalbhom kollha. Huma ma jagħmlux ħażen, imma jimxu fit-triqat tal-Mulej. Int tajt il-preċetti tiegħek, biex iħarsuhom bir-reqqa. Ħa jżomm sħiħ il-mixi tiegħi fil-ħarsien tal-kmandamenti tiegħek! Imbagħad ma jkollix għax nistħi, la naħseb fuq il-kmandamenti tiegħek kollha. Imbagħad infaħħrek b’qalb safja, meta nitgħallem id-digrieti ġusti tiegħek. Irrid inħares il-kmandamenti tiegħek; la tħallinix għal kollox!
Ħa tasal quddiemek, Mulej, l-għajta tiegħi; agħtini d-dehen skont il-kelma tiegħek. Ħa jasal quddiemek it-tħannin tiegħi; eħlisni skont il-wegħda tiegħek. Jinfexxu xufftejja fit-tifħir tiegħek, għax int tgħallimni l-kmandamenti tiegħek. Ixandar ilsieni l-wegħda tiegħek, għax kollha ġusti l-kmandamenti tiegħek. Ħa tkun idek l-għajnuna tiegħi, għax jiena ħtart il-preċetti tiegħek. Jien nixtieq is-salvazzjoni tiegħek, Mulej; il-liġi tiegħek hija l-għaxqa tiegħi. Ħa nibqa’ ħaj, biex infaħħrek! Ikunu d-digrieti tiegħek l-għajnuna tiegħi! Jien ħriġt mit-triq bħal nagħġa mitlufa; fittex il-qaddej tiegħek, għax jien ma nsejtx il-kmandamenti tieghek.
(L-ewwel u l-aħħar parti tas-Salm 119 li fih tnejn u għoxrin paragrafu)
Ottubru 2017 | 11
“Għallimni, Mulej, it-triq talkmandamenti tiegħek!” Dan is-Salm huwa għanja twila, mibnija fuq 22 paragrafu li flimkien jiffurmaw nisġa ta’ tifħir lill-Kelma ta’ Alla. Huwa speċi ta’ ‘rużarju’ ta’ tifħir u talb li jwassal lil min jitlob b’dan issalm biex matul il-176 vers li fih ilissen kelma li l-Iskrittura tuża biex tirreferi għall-Kelma ta’ Alla: “Liġi, Kelma, Xhieda, Ġudizzju, Wegħda, Digriet, Preċett, Kmandament”. Kull parti tibda b’mod konsekuttiv bl-alfabet Ebrajk, u għalhekk jissejjaħ salm ‘akrostiku’. Salm 119 hu għanja li qisha mota ferriħija ta’ qanpiena li tiċċelebra l-preżenza ta’ Alla f’nofs il-poplu tiegħu permezz tal-Kelma qaddisa tiegħu. Mota ferriħija li ddoqq aġġettivi u eżempji sbieħ li jeżaltaw il-Kelma ta’ Alla fil-qalb ta’ min qed jitlob. Mhux ta’ b’xejn li forsi ċ-ċavetta tas-Salm tinsab fil-vers jew talba mqanqla: “Għallimni, Mulej, it-triq tal-kmandamenti tiegħek!” Għalhekk, is-Salmista jitlob: “Musbieħ għal riġlejja l-kelma tiegħek, u dawl fil-mogħdija tiegħi.” Hija Kelma “oħla mill-għasel għal fommi”. “Għalhekk inħobb il-kmandamenti tiegħek, aktar mid-deheb, mid-deheb l-aktar fin.”
Bil-qawwa ta’ dan is-Salm, l-itwal wieħed fis-Salterju kollu kemm hu, min jitlob bih jidħol fi skola u f’ritmu ta’ talb li jwasslu biex jistqarr il-ferħ kbir li jkun ma’ Alla l-Imbierek, permezz tal-Kelma, fissigħat u l-mumenti kollha tal-ħajja. “B’qalbi kollha jiena nfittxek; tħallinix nitbiegħed mill-kmandamenti tiegħek.” “Ġid għamilt mal-qaddej tiegħek, Mulej, skont il-kelma tiegħek.” “Ara, kif inħobb il-preċetti tiegħek, Mulej; agħtini l-ħajja skont it-tjieba tiegħek. Is-sewwa tiegħek il-qofol ta’ kelmtek; għal dejjem id-digrieti talġustizzja tiegħek.” “Għallimni, Mulej, it-triq talkmandamenti tiegħek!” Dietrich Bonhoeffer hekk kiteb fuq dan is-salm: “Is-Salm 119 huwa twil u jidher monotonu; imma meta wieħed ilissen kull kelma u vers tas-salm bil-mod jiskopri li dawk li jidhru ripetizzjonijiet huma fil-fatt aspetti ġodda ta’ realtà waħda: l-imħabba lejn il-Kelma ta’ Alla. Bħalma din l-imħabba ma tintemm qatt, daqshekk ieħor ma jintemmx il-kliem li jistqarruha. Dawn il-kelmiet jistgħu jakkumpanjawna matul ħajjitna kollha u jistgħu, fis-sempliċità tagħhom, isiru t-talba tat-tfajjel, tal-adult u tal-anzjan.” Għallimni, Mulej, it-triq talkmandamenti tiegħek!
12 | Ottubru
B re n da n M u rray s j
Tell me, my friend On the way to Caesarea Philippi I asked Peter and the disciples: “Who do you say that I am?” Ever since then, I have been asking the same question of everyone who hears my call and wants to follow me. And now, today, I am asking you, my friend: “Who do you say that I am?” So, whenever you have the time and feel ready to respond, I want you to stand alone before me and talk to me in your own simple way. Tell me what you make of me. Tell me where you stand with me. Don’t just tell me what the Catechism is saying. Don’t even tell me what the Church is saying. I want to hear what you are saying. I want to hear what’s deep down in your heart. So, tell me straight, if you’re afraid of me at times. If you slip away and hide from me some days. Afraid to come too close to me, or let me too close to you. Afraid, perhaps, that I will ask too much of you. Just tell it all to me, my friend, and I will understand.
Tell me plainly, if I trouble you at times. If my ways seem very strange to you. If my commandments ever weigh on you. If my words sometimes disturb you. Just tell it all to me, my friend, and I will understand. Tell me, too, if you feel angry with me now. If you feel that I don’t listen when you call to me in prayer. If you feel that I don’t hear you when you cry to me in pain. If you feel that I don’t care for you when evil men prevail. Just tell it all to me, my friend, and I will understand. Stay with me and talk to me and then you’ll come to see that I will always love you and accept you as you are. Stay with me and talk to me and then I’ll set you free to walk with me in darkness and to meet the dawn with me.
Ottubru 2017 | 13
Dak li se nħalli warajja Kif nista’ nevita li bħala ġenitur niżra’ s-sikrana
L
aqtitni ħafna kitba li dehret xi xhur ilu fil-Flimkien dwar ġenituri li wliedhom iħalluhom waħidhom u ma jżuruhomx. Ili minn dakinhar biex nikteb ħsibijieti u llum fl-aħħar għamilt il-kuraġġ. Veru li xi drabi l-ulied jinjoraw u jabbundunaw lill-ġenituri. Ċertament din mhix ħaġa sewwa. Imma jien xtaqt ngħid li xi drabi huma l-ġenituri stess li joħolqu l-ġlied bejn l-ulied. Meta aħna l-ġenituri nagħmlu l-preferenzi bejn uliedna (jew bejn in-neputijiet), forsi għax wieħed intelliġenti aktar mill-ieħor jew waħda għandna grazzja magħha aktar mill-oħra, inkunu qed niżirgħu s-sikrana. U l-ħaxix ħażin diffiċli teħles minnu. Xi drabi anki fir-rigali tal-Milied joħorġu dawn il-preferenzi. Anki t-tfal stess kapaċi jindunaw u jħossu li jkunu qed isiru preferenzi. Preferenzi u paraguni jsiru anki meta l-ulied (jew in-neputijiet) jikbru. Biex
tgħaxxaqha, xi drabi jmur minn taħt min ikun għamel ħafna sagrifiċċji mal-ġenituri. Ġlied bejn l-aħwa jinħoloq ukoll għax il-ġenituri ma jħallux kollox sew wara mewthom. Jgħidu li l-aħħar ‘kelma’ li l-ġenituri jgħidu lil uliedhom hija permezz tat-testment. Kelma li ‘jgħiduha’ wara mewthom. Anki wara mewthom, xi ġenituri jibqgħu jiżirgħu l-għira u l-mibegħda fost uliedhom. Minflok ibirkuhom u jitolbu għalihom jispiċċaw jisħtuhom. Huma l-ġenituri li jridu jkunu aktar għorrief u għaqlin, aktar sensittivi u paċenzjużi, aktar jaħfru u jagħdru. Anki jekk uliedna ma jiġux jarawna jew forsi jittardjaw, l-agħar ħaġa li nagħmlu hija li noqogħdu neqirdu jew ingergru minflok nifirħu bihom u napprezzaw il-fatt li jkunu ġew jarawna. Forsi din hi l-aktar ħaġa importanti li nħallu warajna, mhux il-propjetà u l-kontijiet fil-banek.
14 | Ottubru
M o n s . S alv. M icallef G Ħ I NN I N E M M E N , G Ħ I NN I N G Ħ I X
Ċempel l-Ambulanza!
M
eta f’Lulju li għadda kont qed inżur ‘mission hospital’ ta’ parroċċa f’żona rurali fiż-Żimbabwe, rajt karettun misjuq minn erbat iħmir. Fuqu kienet qed tinġarr mara żagħżugħa li kienet waslet biex twelled. Din kienet l-ambulanza li ġabitha lejn l-isptar f’din il-kundizzjoni (ara ritratt)! Sitwazzjoni bħal din hija komuni f’ħafna pajjiżi tal-Afrika, b’mod speċjali f’żoni rurali li jiffurmaw il-parti l-kbira tat-territorju f’dawn il-pajjiżi. Ħafna minn dawn il-‘mission hospitals’, fejn jitwieldu bejn tmenin u mitt tarbija kull xahar, ma għandhomx ambulanzi. F’dawn il-lokalitajiet, minħabba li t-toroq huma tal-ħamrija u fl-istaġun tax-xita jsiru għadajjar kollha tajn, għandhom bżonn ambulanzi verament sodi u b’saħħithom. Forsi nkun qed nara kbir iżżejjed jekk ngħid li Missio jixtieq ikollu fondi biex jixtri flotta ta’ ambulanzi biex jitqassmu fl-Afrika. Biex ngħinu fix-xiri ta’ ambulanza jew tnejn inkunu qed nimirħu f’dak li hu possibbli, imma hekk ser nagħmlu. Fil-fatt, parti mill-fondi li se jinġabru fil-Ġurnata Missjunarja, fil-ġbir fil-knejjes u permezz tal-inviloppi tal-Missjoni, se jingħataw lill-kongregazzjoni tas-sorijiet li jmexxu diversi ‘mission hospitals’ fl-Uganda
L-‘ambulanza’ fiż-Żimbabwe
biex jinxtraw ambulanzi għall-isptarijiet tagħhom. Fl-Uganda, f’dawn iż-żoni rurali, fejn l-eqreb ċentru tas-saħħa jew ‘mission hospital’ jista’ jkun mal-mitt kilometru ’l bogħod, jew aktar, dawk l-ommijiet li jkunu waslu biex iwelldu t-tarbija ħafna drabi jaslu l-isptar rekbin fuq wara ta’ mutur. Mhux ħaġa rari li l-omm jew it-tarbija, jew it-tnejn, jispiċċaw jitilfu ħajjithom tul il-vjaġġ! Din hi biss storja waħda ta’ telf ta’ ħajja. Bħalha jeżistu mijiet oħra fl-artijiet talmissjoni. Missio, li għandu l-mandat uffiċjali tal-Knisja biex jikseb fondi għat-tixrid talVanġelu fid-dinja kollha, irid ukoll jiffaċċja dawn is-sitwazzjonijiet ta’ tbatija f’ħafna pajjiżi tal-missjoni. L-offerta tiegħek, kbira jew żgħira, tkun qed tgħin dawn iż-żewġ responsabbiltajiet tal-Opri Missjunarji Pontifiċji u ta’ Missio. Għalhekk is-‘slogan’ ta’ Missio jagħmel dan l-appell: GĦINNI NEMMEN, GĦINNI NGĦIX
CUSTOM-MADE & STANDARD STAIRCASES
Whether you've got loads of space and would love a showpiece staircase, or you have little space and would like a custom-made or standardized staircase we got it for you!
CONTACT US TODAY FOR YOUR PERSONALIZED STAIRCASE Mdina Road, Zebbug T: 2146 1758 / 9 • E: info@cortisgroup.com Industrial Estate, Attard T: 21437 264 • E: furniture@cortisgroup.com
www.cortisgroup.com
BEST PRODUCTS – BEST PRICE – BEST SERVICE
Solar Panel System
Infrared Mirrors
Solar Water Heater
Air Conditioner Solar Film
Heated Carpet Mat For Indoor Use
Smart Thermostat
Voltage Optimisor
Underfloor Heating Water Filtration Units
Photovoltaic Systems Solar Water Heaters Air Conditioners Reverse Osmosis Systems
ideas for life
Underfloor Heating Infrared Heating Mirrors Voltage Optimization Smart Products Heated Carpet Mat & more energy saving products
+365 21 807 123
facebook.com/BajadaNewEnergy
Bajada Showroom, 80, Triq il-Kaccatur, Qormi, Malta
www.bajadanewenergy.com
L . B u ge j a L u cas A bbati n i M alti n fil-Vatika n
Ottubru 2017 | 19
Tliet ġimgħat li ma ninsa qatt
T
welidt ġo familja fejn Alla dejjem ngħata prijorità. Il-ġenituri dejjem urewni li Alla huwa ġust, ħanin u ta’ mħabba. Imma meta esperjenzajt u doqt din l-Imħabba jiena stess, kienet verament storja oħra! Ta’ seba’ snin għamilt il-prietka tal-Milied. Wara dik l-esperjenza ħelwa li fiha tkellimt fuq Ġesù Bambin, ġietni xewqa oħra: li nsir abbati u nibda ngħin lis-saċerdot waqt ilquddiesa. Li nservi bħala abbati saret, u għadha, parti importanti ta’ ħajti. Darba, il-Kappillan staqsieni ridtx nattendi laqgħat u fl-aħħar nagħmel eżami biex immur inservi ta’ abbati l-Vatikan. Ma kenitx faċli imma, bħalma jgħidu, xejn ma jaqa’ mis-sema u bħal kwalunkwe ħaġa trid taħdem għaliha. Ħdimt u stinkajt għal din l-esperjenza tassew unika, u ngħatajt din il-grazzja speċjali li nservi saċerdoti barranin, middinja kollha, (anki mill-Ġappun!) u b’ilsna differenti (xi wħud minnhom li qatt ma smajt bihom qabel). Tisma’ lil kulħadd ifaħħar ’l Alla bil-lingwa li trabba fiha. Kienu tliet ġimgħat ’il bogħod mid-dar, mill-familja, mill-ħbieb. Din fiha nnifisha kienet l-ewwel sfida imma hemmhekk sibt ‘familja oħra’, fejn għamilt ħbieb ġenwini fil-Preseminarju, fil-Belt tal-Vatikan, mill-21 ta’ Awwissu sat-8 ta’ Settembru. Meta dħalt fil-Bażilika ta’ San Pietru u rajt dak il-ġmiel kollu verament issaħħart! Servejt f’diversi artali fil-Bażilika, millkripta, fejn diversi papiet preċedenti huma midfuna, sa artali oħra mal-ġnub. Jumejn minnhom żgur jibqgħu mnaqqxa f’qalbi.
Waħda minnhom kienet meta ltqajna malPapa nnifsu. Irringrazzjana, ħadilna b’idejna u tagħna kuruna mbierka minnu stess, filwaqt li talabna nitolbu għalih. Bniedem tassew umli u ta’ serenità kbira. Ġurnata oħra speċjali ħafna kienet meta għamilna l-vestizzjoni. Jien, flimkien malabbatini l-oħra Maltin, inżilna għarkupptejna u wegħedna quddiem il-Kardinal Angelo Comastri (il-kap tal-Bażilika ta’ San Pietru) li nibqgħu nservu lil Alla bi mħabba u żelu. Kont inqum kmieni, fil-ħamsa u nofs ta’ filgħodu, u nibda l-ġurnata tiegħi bilquddiesa. Mumenti li nibqa’ niftakar ħajti kollha kien il-mument tal-konsagrazzjoni ta’ kull quddiesa li għent fiha. F’dak il-ħin inħossni tant viċin tas-saċerdot li jkun qed iqaddes u tant ixxurtjat li, minkejja d-dgħufija tiegħi, Alla jkun qed ikellimni f’dak il-ħin. Xogħli hu biss li nisma’ u nobdi r-rieda tiegħu. Grazzi, Mulej, talli tħobbni bla kundizzjoni. Għinni ngħix dak li tikkmandani, u kkmandani dak li trid! Luke Bugeja Lucas huwa abbati fil-Parroċċa Santa Marija, Qrendi
20 | Ottubru
A lfred C amilleri 10 0 S E N A M I D - D E H R I E T F ’ FAT I M A
Il-miraklu tax-xemx
“G
ħalkemm ix-xita kienet nieżla sewwa, kien hemm folol kbar ta’ nies (madwar 70,000), xi wħud għarkopptejhom fit-tajn jitolbuna l-bżonnijiet tagħhom. Malli wasalna fejn is-siġra tal-ballut, vuċi ġewwinija ġagħlitni nitlob lin-nies jagħlqu l-umbrelel biex nibdew ngħidu r-Rużarju. Ftit wara l-Madonna dehret fuq is-siġra.” Hekk tibda r-rakkont tagħha Luċija dwar id-dehra li seħħet fit-13 ta’ Ottubru 1917, propju mitt sena ilu f’Fatima.. “Staqsejtha xi trid mingħandi, u l-Madonna rrispondietni, ‘Nixtieq li hawn tinbena kappella ad unur tiegħi. Jiena l-Madonna tar-Rużarju. Komplu għidu r-Rużarju kuljum. Il-gwerra dalwaqt tispiċċa u s-suldati jerġgħu lura d-dar.’ Għat-talbiet tiegħi biex tfejjaq il-morda u tikkonverti lill-midinbin, il-Madonna wieġbet, ‘Xi wħud iva, oħrajn le. Jeħtieġ li jbiddlu ħajjithom, li jitolbu maħfra għal dnubiethom. Għidilhom ma joffendux iżjed lis-Sinjur Alla, għax diġà huwa offiż ħafna.’ Dak il-ħin fetħet idejha, li rriflettew fuq ixxemx. Anki d-dawl ħiereġ mill-persuna tagħha ntefa’ għal fuq ix-xemx. Xi ħaġa ġo fija ġagħlitni ngħajjat, ‘Ħarsu lejn ix-xemx!’ Imbagħad ilMadonna għebet fl-immensità tas-sema.” Wara dan, dehru bħal tliet xeni wara xulxin, l-ewwel il-misteri tal-ferħ, imbagħad tat-tbatija, u fl-aħħar tal-glorja. Luċija biss rat it-tlieta. Franġisku u Ġjaċinta raw biss l-ewwel xena. Fl-ewwel xena ħdejn ix-xemx it-tfal raw lil San Ġużepp bil-Bambin Ġesù u l-Madonna tar-
Rużarju: il-Familja Mqaddsa. Il-Madonna kienet liebsa l-abjad b’mantell blu. San Ġużepp bierek il-folla tliet darbiet, u l-Bambin Ġesù għamel bħalu. Fit-tieni xena raw lill-Madonna tad-Duluri u lil Ġesù mgħobbi bis-salib lejn il-Kalvarju. Hawn ukoll Ġesù deher ibierek il-folla. Fit-tielet xena dehret il-Madonna tal-Karmnu, inkurunata u glorjuża, iżżomm il-Bambin Ġesù qrib qalbha. Waqt dawn it-tliet xeni, il-folla rat il-miraklu tax-xemx. Kienet niżlet ix-xita l-jum kollu, anki matul id-dehra. Meta l-Madonna għebet, u Luċija għajtet ‘Ħarsu lejn ix-xemx’, is-sħab infired u x-xemx dehret qisha ċirku kbir tal-fidda jiddi b’qawwa li qatt ma kienu raw bħalha. Imbagħad dan iċ-ċirku immens beda qisu ‘jiżfen’ u dar tliet darbiet filwaqt li minnu ħarġu raġġi sofor, vjola, oranġjo u ħomor. F’mument minnhom ix-xemx kienet qisha se taqa’ mis-sema għal fuq in-nies. Dan kollu dam b’kollox xi għaxar minuti. Imbagħad kollox reġa’ ġie lura għan-normal. Innies indunaw li ħwejjiġhom, li qabel kienu għasra bix-xita, f’daqqa waħda kienu nixfu. Dan il-fenomenu tax-xemx deher anki minn ħafna mili bogħod. Kienet l-aħħar dehra talMadonna f’Fatima fl-1917, imma ma kenitx l-aħħar darba li dehret lil Luċija. Aktar dwar dan fil-ħarġa ta’ Novembru. Biex tkun taf aktar dwar il-messaġġ ta’ Fatima, aqra l-ktieb “Ħdejn Fatima Dehret”. Jinxtara mill-Uffiċċju Missjunarju (Valletta), il-Catholic Bookshop (Paola), Radju Marija jew ċempel 21892770 jew 99491900.
Irtir fil-Kampanja Il-kelma ‘ħuta’ tidher 37 darba fil-Ġdid Testment. Mill-inqas erbgħa mill-appostli kienu sajjieda. Ingħaqad magħna biex nesploraw x’jista’ jfisser dan is-simbolu għalina. Ikun hemm taħditiet, passiġġati, ‘sharing’ u ħin għal talb personali. Imexxu Clare Camilleri u Maria Theresa Portelli. Mill-20 ta’ Ottubru fis-7:00pm sat-22 ta’ Ottubru fit-3:30pm Mount St Joseph, Mosta. Ċempel 2276 0000 jew email: i nfo@mtsjoseph.org
22 | Ottubru
1,000 korista mid-dinja kollha
X
ejn inqas minn 35 kor se jkunu hawn Malta bejn l-1 u l-5 ta’ Novembru. Ilkorijiet jikkonsistu f’aktar minn 1,000 persuna li ġejjin minn madwar id-dinja. Il-Malta International Choir Festival jgħaqqad il-kant sagru mal-profan. Min jattendi jista’ jitpaxxa b’kant li jsaħħar, kemm reliġjuż, folkloristiku kif ukoll modern. Wieħed mill-avvenimenti l-aktar spettakolari jkun l-ewwel programm talĦamis, 2 ta’ Novembru fil-Konkatidral ta’
San Ġwann. Dakinhar, l-Isqof ta’ Malta Mons Charles J. Scicluna, flimkien ma’ kapijiet reliġjużi ta’ denominazzjonijiet oħra, jingħaqdu mal-korijiet biex jitolbu u jkantaw flimkien għall-paċi. Tista’ tgawdi aktar kant reliġjuż il-Ħamis u s-Sibt filgħodu, fil-Knisja ta’ San Publju, il-Furjana. Il-Festival kollu kemm hu fih gosti għal kull min iħobb il-kant korali ‘a cappella’. Għal aktar informazzjoni żur www.maltachoirfest.com.
Flimkien b’tipi kbar Trid li l-Flimkien b’tipa kbira jasallek id-dar bil-posta? Jew forsi taf b’xi ħadd li jippreferi jaqrah b’tip kbar? Ibgħat ismek, l-indirizz u €15 ċekk (f’isem il-Kulleġġ tal-Kappillani) jew 60 bolla ta’ 26ċ (għal 12-il ħarġa f’sena). Ibgħathom hekk: Flimkien, PO Box 1, Il-Furjana. Għal aktar tagħrif, ibgħat email: flimkien@ maltadiocese.org jew ċempel: 2590 6400, 2137 4942.
Joyce Z ammit KO R S F R A NĠ I S K A N
Ottubru 2017 | 23
Ara x’ħabta għandu jpinġi ... tlugħ ix-xemx!
I
t-tema tista’ tkun l-istess. (U ejja! Mhux bilfors jekk ix-xemx titla’ kuljum!) Mela ħa nerġa’ nibda. It-tema hija tlugħ ixxemx ta’ kuljum. (Tippruvax tgħodd kemm kien hemm minnhom dawk, tkunx prużuntuż.) Il-pittur, f’dik il-multitudni ta’ kwadri li għamel sa mill-bidu tal-ħolqien, irnexxielu ma jagħmilx wieħed bħal ieħor. X’ħabta għandu dan il-pittur, hux? (Għid lili!) Tmur fil-Kappella Sistina, fil-Mużew tal-Vatikan, u ma tkunx tixtieq tieqaf tifli l-kapulavur ta’ Michelangelo. Jibda jinteressak ħafna ssir taf ukoll dwar il-pittur, għax ix-xogħol tiegħu jirrifletti l-persuna u l-ħajja tiegħu! (U toħroġ minn hemm ġew tistħajlek li veru ltqajt mal-artist, hux?) Imma, nistaqsi lili nnifsi, għandi l-istess interess li nsir naf lill-pittur l-ieħor li xogħlu hu oriġinali kuljum (u mhux moħħu biex jiftaħar b’xogħlu) u li l-iskop tiegħu hu biss li jagħmilli ħajti sabiħa? (Tgħid?!) Tixtieq issir tafu iżjed int ukoll? (Ta’ min, ta! Qed nitħajjar!) Wara l-Kors Franġiskan “Ħerqan biex Inħobb” (Dak attendejtu kollu jien!) ... u
qabel ma nidħlu iżjed fil-fond tal-kariżma Franġiskana, se nagħmlu sensiela ta’ seba’ laqgħat biex insiru nafu sew lill-pittur, li l-iskop tiegħu hu li jurina l-ħniena u l-imħabba, b’temi meħuda mill-ktieb u l-film ‘The Shack’. (Wow! Naħseb nerġa’ niġi mela! Meta u fejn, jekk jogħġbok?) Iva agħtini ftit ċans ħalli ngħidlek! Xux, ftit paċenzja!
Post: Ċentru Franġiskan OFM Konv., Birkirkara. L-ewwel laqgħa: 13 ta’ Ottubru fis-7.15pm Imexxi: Fr Karm Debattista MSSP Kuntatt: zammitjoyce.zammit@gmail.com jew 21236315 jew 99450008 Donazzjoni: 15-il ewro (jinkludu wkoll disa’ laqgħat b’tema Franġiskana li jibda f’Jannar li ġej) Organizzat mill-Ordni Franġiskan Sekular
D ott. R . Z ammit L-Av u kat
Ottubru 2017 | 25
Il-liġi tal-kera
I
l-kuntratt ta’ kiri ta’ propjetà minn dejjem kien kuntratt importanti fil-ħajja legali ta’ pajjiżna. Kien hemm żmien twil, però, li matulu s-suq tal-kiri kien staġna għax sal1995 kull min kien jikri propjetà lil ċittadin Malti biex dan jużaha bħala residenza ordinarja tiegħu kien prattikament jitlef dik il-propjetà għal għomru. Fil-fatt mhux biss kien jiġi protett l-inkwilin imma kienu jiġu protetti wkoll dawk li kienu jgħixu miegħu u jiġu warajh. Barra minn hekk, il-kera ma kenitx togħla u ma kenitx tirrifletti l-valur tal-propjetà fissuq. L-inkwilini ħafna drabi kienu jabbużaw mil-liġi biex is-sidien kienu qed jitilfu għal żmien twil ħafna forsi l-unika propjetà żejda, jew saħansitra l-unika propjetà, li kellhom. Fl-2009 il-Gvern, bl-appoġġ sħiħ talOppożizzjoni ta’ dak iż-żmien u b’vot unanimu, kompla lleġisla biex kompla jillimita s-saħħa tal-inkwilini u hekk reġa’ saħħaħ lis-sidien li kienu ilhom isofru milliġijiet tal-kera li huma kienu jħossu bħala inġusti.
Kemm il-liġi tal-2009 kif ukoll dik tal-1995 reġgħu fetħu s-suq tal-kera li llum, bil-ħafna barranin li hawn jaħdmu f’Malta, reġa’ sploda. Dan il-fattur għen biex jogħlew il-kirjiet. U għalhekk jista’ jkun li għas-sidien reġa’ beda jberraq. Fil-fatt, qabel ma l-istess sidien se jkunu bdew isarrfu bis-sħiħ il-ġid tal-emendi filliġi tal-kera li saru fl-2009, issa hemm ilpossibbiltà li jsiru miżuri biex ma jkunx hawn postijiet vojta. Dan il-pass jista’ jaffettwa lillimprendituri l-kbar li jgħixu minn fuq il-kirjiet tagħhom, imma jista’ jolqot ukoll individwi li forsi jkollhom dar oħra, jew biċċa minn dar oħra, oltre dik li jkunu jgħixu fiha. Ikun għaqli, għalhekk, jekk il-leġislatur, qabel jilleġisla, jara li s-sidien iż-żgħar, li ma għandhomx ħafna propjetà, ma jerġgħux ikunu milquta ħażin meta għadhom lanqas biss stejqru, jew ħelsu għalkollox, mill-effetti ħżiena li kellhom fuqhom il-liġijiet tal-kera l-antiki. Probabbli li din id-darba jkun l-istat li jerfa’ r-responsabbilità biex jgħin lil min hu l-aktar batut fil-qasam tal-akkomodazzjoni.
26 | Ottubru
M iriam E ll u l PAĠN A L E T T E R A R J A
POEŻIJA REBBIEĦA
Malli x-xemx torqod Qabel jidlam kull filgħaxija l-għasafar jgħajtu lil xulxin illi l-jum wasal fi tmiemu jinġabru d-dar għax sar il-ħin. U x-xemx togħdos ġewwa l-baħar donnha qisha gallettina qed titfittet ġot-te fietel illi jkolli fuq plattina.
Taqbila fuq ftira biż-żejt
Gwaj id-dinja jinkwetana, inħossuna bħal weħidna imm’int qiegħed hemm tarana.
Ixtri ftira m’għand furnar, U kun żgur li taħraq nar. Aqsamha min-nofs, fi tnejn, Bil-kunserva ’dlek biċċtejn. Iftaħ landa tonn taż-żejt. Żebbuġ qis li tkun poġġejt, Tadam, ħass u basal fin. Tinsiex titfa’ ftit tursin. Oħroġ kulha ħdejn il-baħar, Toqgħodx tgħaġġel ... kul bis-sabar!
Amanda Busuttil
Janice Farrugia
Opri kbar għaż-żgħar għajnejja imma ’l qalbi jikkonvinċu l’inti hemm, għażiż Mulejja.
Ibgħat novella jew poeżija qasira għal din il-paġna. Il-kitba li titla’ bil-polza tirbaħ żewġ kotba mingħand M erlin Publishers Ltd. Ibgħat preferibbilment bl-email hekk: flimkien@maltadiocese.org jew mirell60@gmail.com jew 29, Miramaki, Triq Biagio Galea, Tarxien.
Association of Breastfeeding Counsellors Il-ħalib tal-omm fih dak kollu li għandha bżonn it-tarbija fl-ewwel xhur ta’ ħajjitha. Jekk trid tkun taf aktar, attendi l-kors li jmiss fl-1, 8 u 15 ta’ Novembru. Post: Dar ta’ Kana, Triq il-Mall, Il-Furjana mil-5pm sas-7pm. Telefon: 99837170 Email: charmainegalea@gmail.com
Drachma Parents Support Group Grupp ta’ sapport għal ġenituri Kattoliċi b’ulied gay jew trans. Il-laqgħat li jmiss: • Il-Ħamis 19 ta’ Ottubru, il-Ħamis 16 ta’ Novembru, il-Ħamis 21 ta’ Diċembru f’Mount St Joseph, Mosta, fis-7:30pm. • Il-Ħamis 5 ta’ Ottubru, il-Ħamis 2 ta’ Novembru, il-Ħamis 7 ta’ Diċembru f’Dar Nazaret, Ħal Tarxien, fis-7:30pm Ċempel 79442317 għal aktar tagħrif jew biex tirċievi b’xejn fuljett dwar is-suġġett.
Ottubru 2017 | 27
Logħob • C lau dia C i n i
Tisliba
Weqfin 1. Vojt; battal (4) 2. Ballat; iċċattja (5) 3. Fillieri; strati; ringieli (5) 4. Telegramm imwassal b’telefon permezz ta’ magna (4) 5. Ġakketta qasira għall-irġiel (5) 9. Kejl ta’ piż (4) 10. Intonazzjoni mużikali (3) 11. Bihom tiġbor it-trab (4) 13. Annimal salvaġġ, goff u b’saħħtu (3) 14. Li jbeżżgħek u tistmerru (5) 16. Artist tal-palk jew films (5) 17. Raġel kbir; ġorf; koloss (5) 18. Tubu li jgħaddi d-demm minnu (4) 19. Tfajla ħelwa; ġugarell (4)
3 2
4 5 6 8 5 1 5 9 4 9 8 5 2 6 1 1 3 9 8 2 8 6 4 7 2 3 9
Nota: GĦ u IE jieħdu kaxxa waħda
Mimdudin 1. Xeħet ħafna bews (6) 4. Tfaċċa; ma baqax moħbi (4) 6. Għasafar li jpassu fir-rebbiegħa (6) 7. Xarba sħuna (4) 8. Lasta li tidħol fit-toqba tar-rota u r-rota ddur fuqha (3) 10. Speċi ta’ bandla taċ-ċirklu użata mill-akrobati (6) 12. Isajjar l-ikel (3) 14. Is-singular ta’ intom (3) 15. Frott tawwali mimli meraq (6) 18. Musmar bil-kamin; iftħu u jinżel l-ilma (3) 20. Il-karozza timxi fuq erbgħa (4) 21. Fuqu tinħadem il-bizzilla (6) 22. Trankwillità; paċi (4) 23. Drawwa; sistema; xogħol tas-soltu (6)
Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor Mimduda: 1. PLAKKA, 4. TRAB, 6. INFORM, 7. ANNU, 8. EWL, 10. ANELLI, 12. EVA, 14. SID, 15. KADETT, 18. OKK, 20. REBĦ, 21. TREJQA, 22. AWLI, 23. RPILJA. Weqfin: 1. PRIM, 2. KROXÈ, 3. ARMEL, 4. TQAL, 5. BRUDA, 9. WILD, 10. ALI, 11. LIKK, 13. VOT, 14. SERRA, 16. AKTAR, 17. EREDI, 18. OĦTI, 19. ĊANA. Rebbieħ/a: L. Galea, L-Imsida Irbaħ voucher mingħand Alfsons Supermarket, il-Ħamrun. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Tisliba, P.O. Box 1, Il-Furjana
Sudoku
Imla l-vojt kollu b’mod li l-kolonni, il-linji u kull kaxxa ta’ disgħa jimtlew bin-numri 1 sa 9. Premju voucher ta’ 20 ewro li jissarraf għand Scotts Supermarket. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Sudoku, P.O. Box 1, Il-Furjana.
Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor 6
3
1
7
9
2
5
8
4
7
4
5
8
6
3
2
1
9
8
9
2
4
1
5
7
6
3
4
7
6
5
2
8
3
9
1
3
1
8
9
4
7
6
5
2
2
5
9
6
3
1
8
4
7
5
8
3
1
7
4
9
2
6
9
2
4
3
8
6
1
7
5
1
6
7
2
5
9
4
3
8
Rebbieħ/a:
W. Sultana, Il-Gżira
Kont taf? AΩ – alfa u omega
Fil-knejjes tagħna spiss naraw dan is-simbolu fuq l-ilbies tassaċerdoti jew fil-pitturi. Narawh ukoll miktub fil-parti ta’ fuq talBlandun flimkien mas-sena li nkunu fiha. Dawn huma l-ewwel ittra (l-alfa jew ‘a’) u l-aħħar ittra tal-alfabet Grieg (l-omega hija ekwivalenti għal ‘o’ għax fl-alfabet Grieg l-aħħar ittra mhijiex ‘z’ imma ‘o’). Ifissru tajjeb il-kliem li nsibu fil-Ktieb tal-Apokalissi: “Jiena huwa l-Alfa u l-Omega, il-Bidu u t-Tmiem,” jgħid il-Mulej Alla, li hu, u li kien, u li għad irid jiġi. Dak li jista’ kollox (1:8). Kif jidhru hawn fuq huma l-ittri kapitali. Meta jinkitbu żgħar jinkitbu hekk: α w. Hu simbolu antik ħafna tant li nsibuh anki fil-katakombi.
Tisliba
L-ewwel crossword puzzle ivvintaha Arthur Wynne u dehret fis-Sunday New York World fil-21 ta’ Diċembru, 1913. Fl-1944, fit-tisliba ta’ The Daily Telegraph dehru kliem li kienu kodiċi sigrieti tal-operazzjonijiet militari ta’ D-Day (l-invażjoni tanNormandija fit-Tieni Gwerra) bħal UTAH, OMAHA u MULBERRY. Erbat ijiem biss qabel l-invażjoni, dehru wkoll NEPTUNE (l-isem tal-pjan navali) u OVERLORD. L-awtur tat-tisliba, Leonard Dawe, kien ġie arrestat għax ħasbuh qed jikxef sigrieti militari imma tħalla jmur għax kollox kien biss koinċidenza kbira.
Ħrejjef dwar it-tellieqa ta’ Ben-Hur Veru li fit-tiġrija jidher sewwieq taċ‘chariot’ jaqa’ u jmut? Le, dak li jidher li miet kien fil-fatt ‘dummy’. Veru, imma, li kien hemm xena perikoluża li fiha l-karru ta’ Ben-Hur jingħafas mal-ħajt waqt li quddiemu jkun hemm karru maqlub. L-‘istuntman’ (Joe Canutt), li kien qed jaħdimha minflok Charlton Heston, kellu jaqbeż minn fuq il-karru maqlub u kien ixxurtjat li ħelisha ħafif. Fil-fatt fil-film kollu lanqas żiemel wieħed ma weġġa’.
Veru li fl-isfond waqt it-tellieqa tidher Ferrari ħamra? Din hi l-akbar ħrafa dwar BenHur, imma mhix vera. Jidhru marki tat-‘tyres’ ta’ karozza fl-art waqt it-tellieqa. Veru, f’diversi waqtiet tattellieqa fl-art jidhru marki tat-‘tyres’ imma mhux ta’ karozza imma tal-‘camera dolly’ li kienet qed tiġbed ix-xena. Xi ħadd nesa jgħattihom. Charlton Heston nesa jinża’ l-arloġġ waqt it-tellieqa. Mhux veru, għalkemm wieħed minn dawk li jdoqqu t-tromba qabel it-tellieqa jista’ jkun li nqabad b’arloġġ f’idu.
C lau dia C i n i T FA L
Ottubru 2017 | 29
Għalina t-tfal
Dejjem itlob l-għajnuna ta’ xi ħadd adult!
Smoothies bil-frott
Larinġ u ħawħ Ikollok bżonn: 400 gramma ħawħ, jogurt tal-ħawħ; 200 millilitru meraq tal-larinġ; mgħarfa għasel. Metodu: Itħan sewwa fi ‘blender’ l-ingredjenti kollha flimkien. Ferra’ fit-tazzi u qabel isservi żejjen bi flieli tal-ħawħ. Kiwi Ikollok bżonn: 2 kiwi mqaxxrin; 2 jogurt naturali; mgħarfa għasel. Metodu: Itħan sewwa fi ‘blender’ l-ingredjenti kollha flimkien. Ferra’ fit-tazzi u servi immedjatament.
Kompetizzjoni bi premju Wara li twieġeb, ifforma kelma bl-ittri li hemm fil-kaxxi s-sofor. 1.
2.
3.
4.
5.
1. 2. 3. 4. 5.
Magħha jorbtu l-vapuri mal-qiegħ. L-alfabet Malti fih 30 waħda. Pajjiżna. Ħallat l-isfar u l-ikħal flimkien. Xaħam.
Ibgħat it-tweġiba flimkien mad-dettalji tiegħek hekk: Flimkien, Kompetizzjoni Tfal, P.O. Box 1, IlFurjana. L-ewwel tweġiba tajba li tinfetaħ tirbaħ żewġ biljetti għall-In Guardia f’Forti Sant’Iermu. Tweġiba tax-xahar l-ieħor: skola Rebbieħ/a: C. Buhagiar, L-Imtarfa
L-A ħħar Paġ n a
30 | Ottubru
The cracked jar An Indian legend tells of a man who carried water to his village every day in two large jars tied to the ends of a wooden pole, which he balanced on his back. One of the jars was older than the other, and had some small cracks. Every time the man covered the distance to his house, half of the water was lost.
F
or two years, the man made the same journey. The younger jar was always very proud of its performance, safe in the knowledge that it was up to the mission it had been made for, while the other jar was mortified with shame at only fulfilling half of its allotted task. One day, while the man got ready to fetch water from the well, the old jar spoke to him: “I want to apologize, but, because of my many years of service, you are only able to deliver half of my load, and quench half of the thirst which awaits you at your home.” The man smiled, and said: “When we return, observe carefully the path.” And so it did. And the jar noticed that, on its side, many flowers and plants grew. “See how nature is more lovely on your side?” commented the man. “I always knew you were cracked, and decided to make use of this fact. I planted flowers and vegetables, and you have always watered them. I have picked many roses to decorate my house with, I have fed my children with lettuce, cabbage and onions. If you were not as you are, how could I have done that?
IL-ĠARRA MXAQQA: Raġel kien iġorr l-ilma lejn ir-raħal fuq żewġ ġarar marbutin ma’ lasta li kien iżomm fuq dahru. Waħda minnhom, qadima u mxaqqa, kienet titlef nofs l-ilma sakemm jaslu, tant li kienet dejjem tħossha tistħi li m’għadhiex taqdi dmirha sew. Darba skużat ruħha marraġel talli qed jitlef l-ilma u ma taqtax l-għatx tal-familja. Ir-raġel tbissem u qalilha tosserva tajjeb it-triq huma u sejrin lura. Innutat li fuq in-naħa tagħha kien hemm ħafna fjuri u pjanti. “Qed tara kif in-natura hija isbaħ fuq innaħa tiegħek? Jien ili naf li int imxaqqa, għalhekk żrajt il-fjuri u l-pjanti tul it-triq li int dejjem saqqejt. Bihom żejjint id-dar u tmajt lil uliedi l-ħass, il-kaboċċi u l-basal. Kieku ma kontx imxaqqa ma kontx tkun tista’ tagħmel dan!”
FEELING FREE AT HOME
invest in comfort and safety for yourself or your parents
Exclusive local distributors of Stair Lifts, Recliners & Scooters
Tel: +356 21 252206 Email: info@liftservices.com.mt Website: www.liftsservices.com.mt Lifts Services Ltd , Factory A25F Marsa Industrial Park, Marsa, Malta