Newspaper Post
Novembru 2017 | Numru 156
Se niddikjara qaddisin ġodda! 8
Kollha joqogħdu viċin tiegħi; magħmulin mhux mid-deheb jew il-fidda imma mill-azzar.
Dal-post donni nafu! 9 Riflessjoni kommoventi ta’ Joseph Bernardin, ftit qabel mar jiltaqa’ mal-Ħallieq.
Magħna ħames darbiet, ċjoè dejjem! 10 Mod ieħor kif “nirrakkontaw” il-Quddiesa
Ħabib sinċier 14 Tlift ħabib, imma kliemu baqa’ jidwi f’widnejja u ttimbrat f’moħħi.
E dito rj a l • D u n A n to n P o rte l l i
BSL
Britannia Tours … il-vjaææ tiegœek jibda hawn!
M
Lourdes
Fl-okkażjoni tal-Festa tal-Immakulata Kunċizzjoni
5 - 9 ta’ Diċembru 2017
minn
¢539
Dan ix-xahar speċjali
8 ta’ Diċembru - Festa Pubblika
INŻURU St Jean d’Luz, Pont d’Espagne u Pau
Il-prezzijiet huma kollha bbaÿati fuq akkomodazzjoni trippla u jinkludu t-titjiriet, lukanda, trasferimenti, servizzi ta’ tour leader u t-taxxi kollha (Kundizzjonijiet japplikaw). Valletta Branch - Tel: 2123 8039 Paola Branch - Tel: 2180 9930 Mosta Branch - Tel: 2141 3030 Gozo Branch - Rabat Tel: 2156 5620 bsl.com.mt
eta tara r-ritratt fil-faċċata forsi taħseb li ħadna xi żball filkalendarju u ħawwadna xahar ma’ ieħor. Għaliex fix-xahar li fih niftakru fil-mejtin għandna naraw tfal mimlijin ħajja u ferħ? Propju għaliex aħna nemmnu li din il-ħajja tagħna ma tintemmx imma tinbidel. Il-ħajja mogħtija lilna minn Alla hija l-ħajja tiegħu stess u għalhekk ma tistax tintemm. Tinbidel iva, imma ma tintemm qatt. Ġibna ritratt kollu ferħ fil-faċċata għax nemmnu wkoll li jekk ngħixu kif qalilna Ġesù nistgħu nibdew ngħixu ferħanin u fil-paċi minn din il-ħajja stess! Kif tinbidel ħajjitna? Għandna kliem Ġesù li hu ħejjielna għamara biex fejn ikun hu, inkunu aħna wkoll. Qalilna li min jemmen fih ma jmut qatt, kif ukoll li hu stess huwa l-Qawmien u l-Ħajja. Allura meta niftakru u nagħtu qima lillmejtin tagħna, aħna għandna bilfors niftakru fil-ħajja tagħhom u fil-ħajja tagħna, li tinbidel imma tibqa’ ħajja. Jalla tinbidel fil-ħajja ta’ ferħ li wegħedna Ġesù. Jalla l-fidi tagħna f’Ġesù, li hu s-Sid talĦajja, tibqa’ sħiħa u soda biex anke fid-dubju u fit-tbatija nibqgħu nemmnu fih li sar bniedem biex “ikollna l-ħajja, u l-ħajja bil-kotra”.
Interessata tredda’ lit-tarbija? L-Association of Breastfeeding Counsellors (Moviment ta’ Kana) tħeġġek tattendi għal kors li se jsir fl-1, fis-7 u fl-14 ta Diċembru fl-Istitut Kattoliku, il-Furjana, mill-5pm sas-7pm. Għal aktar infomazzjoni ċempel 99837170 jew ibgħat email fuq charmainegalea@gmail.com
Novembru 2017 • Numru 156
Magażin ta’ kull xahar maħruġ mill-Kulleġġ tal-Kappillani u jitqassam b’xejn lill-familji Maltin. Biex tirriklama fuq Flimkien ċempel fuq 2137 4942 jew 7959 3727 Email: flimkien@maltadiocese.org jew bil-posta Indirizz Editorjali Flimkien, Kulleġġ tal-Kappillani, Kurja, il-Furjana Email: flimkien@maltadiocese.org Il-kitba li tidher fuq Flimkien apparti l-Editorjal mhux neċessarjament tirrifletti l-opinjoni tal-Bord Editorjali. Editur Carmel Conti
Grafika Outlook Coop
Stampar Velprint Ltd
Faċċata: Uċuħ ferħanin: Ana, Emma u Laura. Ritratt meħud minn ommhom Joanna Galea, L-Iklin
K e l m a ta’ F r a n ġ isk u
“Mulej, imma inti x’taħseb?”
Tkun fejn tkun, fil-karozza, fil-knisja, fil-kċina, ieqaf ftit u staqsi lil Ġesù: “Mulej, inti x’taħseb?” Dan hu li jfisser li jkollok familjarità ma’ Ġesù, li tkun ħuh, li tkun tappartieni lill-familja tiegħu, li tgħix fid-dar tiegħu, li tgħix f’din l-atmosfera ta’ familjarità, li tgħix miegħu, li tibqa’ miegħu, li tishar miegħu. Għax min jgħix miegħu u min għandu familjarità miegħu hu ħieles. Dan iġiegħlek bil-kunfidenza kollha tgħidlu: “Mulej, imma inti x’taħseb, għid?” (Parafrażi tal-omelija tas-26 ta’ Settembru, 2017)
Rebbieħ tal-weekend break Ir-rebbieħa tal-‘weekend break’ għal tnejn fil-Lukanda ‘The Palace’ huma s-Sur u s-Sinjura J. Agius, Birkirkara. (kompetizzjoni marbuta malkwestjonarju fuq il-Flimkien ta’ottubru)
M ess aġ ġ ta l-Arċ isq o f
€12.50 fix-xahar
Għ
al bosta tfal fil‑bżonn, il‑faqar u n‑nuqqas ta’ tama huma preżenzi kontinwament f’ħajjithom.
Infatti, ħajjithom ma twiegħedx futur partikolarment pożittiv. Maqbudin f’ċiklu ta’ faqar u esplojtazzjoni, dawn it‑tfal huma mċaħħda minn edukazzjoni xierqa u kull forom oħra ta’ żvilupp. Kull m’għandhom bżonn huwa xi ħadd li jemmen fil‑ħolm tagħhom u li jagħtihom iċ‑ċans għal futur aħjar. Bis‑saħħa tal‑programm Child Sponsorship ta’ Missio, inti qed tkun dak ir‑raġġ ta’ dawl fil‑ħajja tagħhom. B’hekk tkun qed tipprovdilhom aċċess għall‑edukazzjoni, servizzi ta’ kura għas‑saħħa, u ilma tax‑xorb nadif.
Child Sponsorship iwiegħed li aħna naħdmu id f’id mat‑tfal, il‑ġenituri tagħhom, komunitajiet u oħrajn, sabiex niżguraw illi t‑tfal kollha jkunu mgħajxin u b’saħħithom.
Novembru 2017 | 5
Parti mill-ħajja
F
ostna l-ġnus tal-baħar Mediterran, il-mewt hija parti mill-ħajja mhux biss f’sens filosofiku iżda wkoll f’sens konkret. Meta ngħaddu mill-esperjenza talmewt ta’ xi ħadd għażiż għalina, aħna nieħdu sehem fiha u ‘niċċelebrawha’. Meta tgħaddi, niftakruha, inkejlu ħajjitna mid-dati tagħha u b’xi mod jew ieħor tibdlilna l-mod kif inħarsu lejn il-ħajja. Kultant inħoss li xi drabi qed nittieħdu minn ċerti mentalitajiet li jbegħduna mirrealtà iebsa tal-mewt, bħal meta nippruvaw naljenaw ruħna minnha, mit-tbatija li ġġib magħha, b’mod speċjali mit-tbatija tal-vojt li tħalli warajha. Huwa minnu li persuna tkun għamlet il-ġid, huwa minnu li persuna tkun ħabbet u għexet ħajjitha b’kuraġġ, imma huwa minnu wkoll li l-vojt li tħalli persuna ma jimlieh ħadd u qatt. Min għadda minnha jaf x’qed ngħid. U għalhekk il-fidi tagħna hi mibnija fuq ir-rebħa fuq il-mewt. L-Appostlu Missierna jgħid li li kieku ma seħħitx ir-rebħa fuq il-mewt bil-qawmien ta’ Sidna Ġesù millimwiet, kieku l-fidi tagħna hija vojta, fiergħa. Minn hawn tiġi t-tama ta’ ħajja li ma tintemmx. Mhix ġejja mill-ħolma talimmortalità fuq din l-art, li l-bniedem jibqa’
jgħix hawn u ma jmutx, bid-dgħufijiet u t-tbatijiet li ġġib magħha l-ħajja. Dik hija realtà li ħadd ma jista’ jmeriha. Kull bidu għandu tmiem. U kull bidu f’Alla għandu tmiem f’Alla. Hekk nemmnu u hekk nittamaw. Għal dawk li jemmnu fik, Mulej, il-ħajja ma tintemmx imma tinbidel. Li tgħix fil-ħajja ta’ dejjem ifisser li tingħaqad ma’ Alla fil-ħajja tiegħu. Għalhekk tajjeb li nżuru ċ-ċimiterji biex nitolbu għal ħutna li ħallewna. Tajjeb li nitolbu għalihom meta niftakru fihom u jalla niftakru fihom spiss. It-talb tagħna għalihom ifisser it-tama tagħna għalina nfusna. U filwaqt li nitolbu lil Alla, kif tagħmel ilLiturġija Kattolika tal-funerali, biex jaħfer il-ħtijiet ta’ min miet, aħna li għadna hawn nippruvaw innaqqsu l-ħtijiet tagħna biex ittama tagħna tkun imsaħħa mill-ħajja mimlija frott li ngħixu. Għalina l-mewt mhix it-tmiem. Għalina l-mewt hija t-tieni twelid tagħna. Il-jum talmewt huwa d-dies natalis veru tagħna, il-jum li fih nitwieldu għall-ħajja ta’ dejjem. Nagħtukom il-barka pastorali tagħna. Charles J. Scicluna + Arċisqof ta’ Malta
Intenzjoni tal-Papa għal Novembru: Biex l-Insara fl-Asja, waqt li jagħtu xhieda talVanġelu bil-kliem u bl-għemil, iġibu ’l quddiem id-djalogu, il-paċi u l-ftehim ma’ kulħadd, speċjalment ma’ dawk ta’ reliġjonijiet differenti.
from Starting
€8,999* per month or €180*
0%
DE AVA POSIT ILAB LE
*Prices include Scrappage Scheme Industrial Motors Ltd. 1, Antonio Bosio Street, Msida MSD 1341 Tel: 20160000 Mob: 99991666 Email: sales@suzuki.com.mt Mizzi Motors Ltd. Mgarr Road, Ghajnsielem, GSM 9016 Tel: 21556942 Mob: 99782000 Email: sales-gozo@mizzimotors.com.mt
Ap nd poin ay t 13 th men No ts a v vFri ailab da y 2 le 4 th No v
Mo
www.suzuki.com.mt
Give Yourself The Gift Of Better Hearing This Christmas... Mrs Saliba of B’Kara really started to notice her hearing loss a couple of years ago. “My husband would say to me, ‘Did you hear the birds singing?’ and I couldn’t hear it,” she says. Despite her awareness of the problem, Mrs Saliba, a retired office worker, delayed seeking help. Like many people, she didn’t want to accept the fact that she was experiencing hearing loss. Thankfully, she finally took the important step of consulting a hearing healthcare professional. “Like anything, I think you have to accept the fact that you have a problem and move forward,” she says. Following the confirmation that Mrs Saliba had a hearing loss, her main priority was that she needed a hearing instrument that suited any situation that she may face on a daily basis, especially when speaking in a group or in a noisy environment. Mrs Saliba was looking for the latest hearing technology available and that is certainly what Mr Wall of Clear Tone Hearing delivered.
At Clear-Tone Hearing we provide the following services:
Mr Michael Wall, Clear-Tone Hearing
• Free Hearing Health Checks • Complimentary aftercare service • Impartial expert hearing advice • Money back guarantee • Central location
Clear-Tone Hearing 360 St Joseph High Road Santa Venera, Malta Tel. 27040839 or Mob. 77771659 www.cleartonehearingmalta.com
“People spend over half of each day connecting through conversations and conversations in noise and in crowds are the listening situations they struggle with the most. Technologies such as SoundCore quickly determines the direction from which speech is coming and provides optimal speech understanding.” Says Mr Wall. Now that she has the right hearing aids for her lifestyle, Mrs Saliba is fully enjoying hearing the sounds she missed for so long. “I can’t wait to have my coffee in the morning and hear the birds sing,” she says. “I’m just so thankful! I finally have my life back again. It’s the best thing that could have happened to me.” Contact us on 27040839 or 77771659 for an appointment, available from Monday 13th November - Friday 24th November where Mr Wall will be available to advise you on the latest hearing aid technology.
FREE HIGH TECH TV STREAMER KIT WITH EVERY HEARING AID PURCHASE* Stream sound from the TV directly to your hearing aids Enjoy watching TV at the volume you want while still chatting to family and friends Lightweight, compact and ideal for home
CLEAR TONE HEARING *TV streamer kit availabe when purchasing a pair of hearing aids
8 | Novembru 2017
L . B riffa L- E W W E L TA’ NOV E M B R U
Se niddikjara qaddisin ġodda!
I
l-proċessi biex isiru l-qaddisin sa fejn naf jien jinvolvu ħafna żmien, dokumenti, mirakli u spejjeż. Qatt ma kont involut fi proċessi bħal dawn, u ma nifhimx wisq fihom, imma xorta waħda ddeċidejt li niddikjara numru ta’ qaddisin ġodda (bla mirakli u spejjeż, naturalment, u lanqas proċessi). Dawn il-qaddisin kollha joqogħdu mhux wisq ’il bogħod minni. L-ewwel waħda hi Tessie u żewġha Raymond, omm u missier ta’ familja, li b’ħafna sforzi jrabbu ’l uliedhom, jedukawhom, jagħmlu xogħolhom ta’ kuljum, jerfgħu l-problemi tagħhom, imma bla ma jitilfu t-tama tagħhom fi Kristu Rxoxt. Oħra hija Rita, infermiera l-isptar. Kuljum tikkura l-pazjenti bl-għożża, titmagħhom bil-paċenzja, tħallihom jiftħu qalbhom, tkellimhom bil-ġentilezza. Ieħor huwa Mario, li jmur kuljum għaxxogħol u jagħti l-ġurnata kollha, bla ma jiskarta, bla ma jipprova jirfes u jgħaffeġ fuq sħabu biex jilħaq fuq daharhom. Hemm ukoll Ġuża, marida fis-sodda, li toffri l-marda, id-dwejjaq u l-uġigħ tagħha għall-Knisja, għall-konverżjoni tal-midinbin, għall-oħrajn. Naf b’saċerdot li jaħdem fil-parroċċa tiegħu b’ħafna mħabba: qrar, viżti lill-anzjani u l-morda, ħabib tal-immigranti, iħejji
l-għarajjes għaż-żwieġ. U dan kollu jagħmlu kuljum, bla daqq ta’ trombi, bla ma jaqta’ qalbu. Il-ħames waħda hi Doris. Qed tipprova taħfer lil min għamlilha d-deni, avolja taf li min għamlilha d-deni lanqas biss jimpurtah minn kif qed tħossha hi jew jekk ħafritlux. Imkien ma ssib niċeċ tagħhom dawn. Dawn mhux magħmulin mid-deheb jew ilfidda imma biss mill-azzar. Azzar ta’ min jaf li mhux perfett imma sempliċi midneb maħfur … u xorta ma jaqtax qalbu u jibqa’ għaddej. Veru li Tessie xi drabi tiżbalja, u Doris tagħmel xi ħmerijiet. Veru li Mario bniedem li jitilgħulu malajr, u Rita xi drabi jiġuha dubji fil-fidi. Imma, wara kollox, anki Santu Wistin ma nafx x’ma għamilx, San Pawl kien pezza kustjoni żul minn hemm, u Sant’Injazju kellu ras taż-żonqor. Sadattant huma qaddisin. Il-qaddisin mhumiex qaddisin għax huma perfetti imma minkejja li mhumiex perfetti. Huma biss tad-demm u l-laħam, għax huma nies ta’ veru. Għalhekk, nażżarda niddikjara qaddisin ġodda lil Tessie, Raymond, Rita, Mario, Ġuża, Doris u oħrajn bħalhom. Veru li dawn ma jagħmlux mirakli, imma jagħmlu miraklu ieħor: dak li jgħixu l-ħajja ordinarja tagħhom ta’ kuljum b’mod straordinarju u jħallu lil Alla jkun preżenti fihom.
I T-T N E J N TA’ NOV E M B R U
Novembru 2017 | 9
Dal-post donni nafu! F’riflessjoni kommoventi dwar il-mewt, ftit ġimgħat biss qabel hu stess mar jiltaqa’ mal-Ħallieq fl-1996, il-Kardinal ta’ Chicago, Joseph Bernardin, kiteb hekk:
Ħ
afna talbuni nkellimhom dwar is-Sema u l-ħajja l-oħra. Xi drabi nitbissem meta jitolbuni hekk għax, wara kollox, jien ma nafx aktar milli jafu huma. Imma darba waħda, niftakar, li żagħżugħ staqsieni jekk kontx ħerqan li ningħaqad ma’ Alla u ma’ dawk li marru qabilna. Ftakart fl-ewwel darba li vvjaġġajt ma’ ommi u oħti lejn ir-raħal fejn kienu twieldu l-ġenituri tiegħi, Tonadico di Primiero, flItalja ta’ Fuq. Meta wasalt hemm, ħassejt li qisni diġà kont mort qabel. Wara snin sħaħ nara l-albums tar-ritratti ta’ ommi, kont sirt
naf bl-amment il-muntanji, l-għelieqi, id-djar, in-nies. Hekk kif dħalna fil-wied, għedt f’qalbi, “Alla tiegħi, dal-post nafu. Hawn qiegħed id-dar.” B’xi mod, naħseb, il-passaġġ minn din il-ħajja għall-ħajja ta’ dejjem se jkun xi ħaġa simili. Jalla, matul il-pellegrinaġġ tagħna fuq din l-art, nimlew moħħna bi ħsibijiet tas-Sema biex, meta fl-aħħar ngħaddu għall-ħajja ta’ dejjem, dak li naraw hemm ma jkunx għalkollox ġdid jew stramb jew jaħsadna. Nitolbu biex aħna wkoll inkunu nistgħu ngħidu, “Alla tiegħi, dal-post nafu. Hawn qiegħed id-dar.”
Bl-Ingliż Many people have asked me to tell them about heaven and the afterlife. I sometimes smile at the request because I do not know any more than they do. Yet, when one young man asked if I looked forward to being united with God and all those who have gone before me. The first time I travelled with my mother and sister to my parents’ homeland of Tonadico di Primiero, in northern Italy, I felt as if I had been there before. After years of looking through my
mother’s photo albums, I knew the mountains, the land, the houses, the people. As soon as we entered the valley, I said, ‘My God, I know this place. I am home.’ Somehow I think crossing from this life into eternal life will be similar. I will be home. Let us spend our earthly pilgrimage filling our minds with the thoughts of heaven, so that when we finally cross over into eternal life, the images we see may not be foreign, startling or strange. Let us pray that we, too, may be able to say: ‘My God, I know this place. I am home.’
Meħuda minn The Gift of Peace
L I T U RĠ I J A
10 | Novembru 2017
Magħna dejjem Mod ieħor kif “nirrakkontaw” il-Quddiesa
F
il-Flimkien ta’ Novembru 2014 konna “irrakkontajna” x’jiġri fil-Quddiesa permezz ta’ tlettax-il Ammen. Nissuġġerixxu lill-parroċċi biex jagħmlu użu mill-artiklu li kien deher fuq il-Flimkien biex tiġi mfissra l-Quddiesa lin-nies b’mod kreattiv. Din id-darba se nagħmlu xi ħaġa simili imma permezz tat-tislima “Il-Mulej magħkom”. 1. Fil-bidu nett: X’hemm isbaħ milli filgħodu tisma’ lil min jgħidlek: “Il-Mulej magħkom”? Ħafna isbaħ minn sempliċi Bonġu! Din l-ewwel tislima tgħinna nidħlu fl-atmosfera tal-ewwel parti tal-Quddiesa li fiha nitolbu maħfra lil Alla għal dak li għamilna u għal dak li kellna nagħmlu imma ma għamilniehx. Hawn inħobb niftakar fi kliem Ġesù meta qalilna: “Jekk tkun qed ittella’ l-offerta tiegħek fuq l-altar u tiftakar li ħuk għandu xi ħaġa kontra tiegħek, ħalli l-offerta tiegħek hemmhekk quddiem l-artal u mur l-ewwel irranġa ma’ ħuk. Imbagħad ejja talla’ l-offerta tiegħek.” 2. Eżattament qabel il-Vanġelu: It-tislima “Il-Mulej magħkom” f’dal-mument tfakkarna li għandna bżonn il-Mulej biex nisimgħu l-Kelma tiegħu u nħalluha tagħmel il-frott fina.” Hawn inħobb niftakar fi kliem Ġesù meta qalilna li jekk aħna nħarsu kelmtu, allura kemm hu kif ukoll il-Missier jiġu għandna u jgħammru fina. Inkredibbli din, meta taħseb ftit fuqha: Ġesù u l-Missier jiġu jgħammru ġo fija! 3. Qabel it-Talba Ewkaristika: Wara l-Vanġelu u l-offertorju jasal mument importanti ħafna tal-Quddiesa. Hawn tibda dik li tissejjaħ “Talba Ewkaristika”. Filkonsagrazzjoni l-ħobż u l-inbid se jinbidlu fil-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu. Ġesù realment preżenti fuq l-altar u, aktar tard,
ġo fina. Hemm xi mod aqwa minn dan li bih il-Mulej jista’ jkun magħna? 4. Qabel nagħtu l-Paċi lil xulxin: Ftit qabel nitqarbnu, is-saċerdot jistedinna nitolbu għall-paċi “fi żmienna”. Mhux xi paċi kwalunkwe imma paċi kif jagħtiha hu. Biżżejjed tara ftit l-aħbarijiet! Issaċerdot jistedinna wkoll biex “nagħtuha lil xulxin” – naturalment mhux biss lil min ikun ħdejna dak il-ħin imma wkoll lil min għamlilna d-deni jew għadna qed insibuha bi tqila biex naħfrulu. Insomma, paċi mhux biss hemm barra fid-dinja imma anki hawn ġew ġo qalbna. 5. Fl-aħħar nett tal-quddiesa: Qabel ma s-saċerdot fl-aħħar iberikna, huwa jerġa’ jgħidilna “Il-Mulej magħkom.” Hawn inġib quddiem għajnejja lil Ġesù jgħid: “Jiena magħkom dejjem, sal-aħħar taż-żmien.” Jiġifieri magħna fid-dar, fil-karozza, fil-ħwienet, fuq ix-xogħol, meta nifirħu jew nibku, meta noħolmu jew inħossuna ansjużi, meta nieħdu paċenzja u nħennu. Alla tagħna hu “Alla ta’ kuljum”. Alla tagħna hu “Alla magħna”. Alla tagħna ismu miegħu: “Immanwel”. Tassew, x’hemm isbaħ mit-tislima “Il-Mulej magħkom”? U bħallikieku dan ma kienx biżżejjed, propju fl-aħħar nett jgħidilna: “Morru fil-paċi ta’ Kristu!”
BEST PRODUCTS – BEST PRICE – BEST SERVICE
Solar Panel System
Infrared Mirrors
Solar Water Heater
Air Conditioner Solar Film
Heated Carpet Mat For Indoor Use
Smart Thermostat
Voltage Optimisor
Underfloor Heating Water Filtration Units
Photovoltaic Systems Solar Water Heaters Air Conditioners Reverse Osmosis Systems
ideas for life
Underfloor Heating Infrared Heating Mirrors Voltage Optimization Smart Products Heated Carpet Mat & more energy saving products
+365 21 807 123
facebook.com/BajadaNewEnergy
Bajada Showroom, 80, Triq il-Kaccatur, Qormi, Malta
www.bajadanewenergy.com
12 | Novembru 2017
P. M a rc e l lo G h ir l a n d o O F M S AL M I G Ħ AL K UL J U M
Novembru 2017 | 13
Bil-għatx! Salmi 42 u 43 Bħalma għażżiela tixxennaq għannixxigħat tal-ilma, hekk tixxennaq ruħi għalik, o Alla. Ruħi għatxana għal Alla, għal Alla l-ħaj; meta niġi u nara wiċċ Alla? Id-dmugħ lejl u nhar kien l-ikel tiegħi, meta l-jum kollu kienu jgħiduli: “Fejn hu Alla tiegħek?” Dan niftakar, u nħoss qalbi tinħall ġewwa fija, kif kont nimxi lejn it-tabernaklu tas-sebħ sad-dar ta’ Alla, fost għajta ta’ ferħ u ta’ radd il-ħajr, qalb folla ferħana. Għaliex tintelaq, ruħ tiegħi, u titħawwad ġewwa fija? Ittama f’Alla, għax jien nibqa’ nfaħħru; hu l-għajnuna tiegħi u Alla tiegħi! Tintelaq ruħi ġo fija; għalhekk fik niftakar minn art il-Ġordan u mill-Ħermon u mill-muntanja ta’ Misgħar. Minn irdum għal irdum jidwu l-ħsejjes qawwija tal-ilmijiet tiegħek; il-ħalel u l-imwieġ kollha tiegħek għaddew minn fuqi. Lejl u nhar il-Mulej jurini l-ħniena tiegħu; jien ngħanni u nitlob lil Alla l-ħaj. Ngħid lil Alla, il-blata tiegħi:
“Għaliex tlaqtni? Għax għandi ngħix imdejjaq taħt it-tagħkis tal-għadu?” Kull meta jgħajruni l-għedewwa tiegħi, qishom qed ikissruli għadmi; meta jgħiduli l-ħin kollu: “Fejn hu Alla tiegħek?” Għaliex tintelaq, ruħ tiegħi, u titħawwad ġewwa fija? Ittama f’Alla, għax jien nibqa’ nfaħħru; hu l-għajnuna tiegħi u Alla tiegħi! Agħmel ħaqq miegħi int, Mulej, u min-nies bla tjieba ddefendi l-kawża tiegħi; min-nies qarrieqa u ħżiena eħlisni. Inti l-kenn tiegħi, o Alla; għaliex warrabtni? Għax għandi ngħix imdejjaq taħt it-tagħkis tal-għadu? Ibgħat id-dawl tiegħek u s-sewwa tiegħek; huma jmexxuni; iwassluni sal-għolja mqaddsa tiegħek u sal-għerejjex tiegħek. U nidħol ħdejn l-artal ta’ Alla, ħdejn Alla, ferħ u hena tiegħi. U nroddlok ħajr biċ-ċetra, o Alla, Alla tiegħi. Għaliex tintelaq, ruħ tiegħi, u titħawwad ġewwa fija? Ittama f’Alla, għax jien nibqa’ nfaħħru; hu l-għajnuna tiegħi u Alla tiegħi!
“Ittama f’Alla, għax jien nibqa’ nfaħħru; hu l-għajnuna tiegħi u Alla tiegħi!” Is-Salmi 42 u 43 oriġinarjament kienu salm wieħed, magħqudin f’ritornell wieħed: “Ittama f’Alla, għax jien nibqa’ nfaħħru; hu l-għajnuna tiegħi u Alla tiegħi!” li għal xi raġuni nqasmu. Dawn is-salmi bħal donnhom jesprimu x-xewqa intima ta’ kull bniedem li jagħraf u jersaq lejn Alla l-Ħallieq. Issalmista juri x-xewqa kbira għat-Tempju ta’ Ġersualemm, li fl-aħħar mill-aħħar hija x-xewqa kbira għal Alla. Huwa l-għajn tat-tama tiegħu u r-raġuni tattifħir tiegħu mill-qalb. Is-salmista, forsi anki Levita eżiljat mit-Tempju, jidher li qiegħed ’il bogħod mit-Tempju: jgħix fil-Galilija ta’ Fuq, qrib l-għejjun tax-Xmara Ġurdan, taħt l-Għolja tal-Ħermon. Minkejja li huwa mdawwar mill-ilmijiet ċari tax-Xmara l-Qaddisa, huwa jixxennaq għall-ilma ħaj tal-preżenza ta’ Alla f’Ġerusalemm, fid-dell tat-Tempju. Il-karba hija
qawwija: “Bħalma għażżiela tixxennaq għan-nixxigħat tal-ilma, hekk tixxennaq ruħi għalik, o Alla. Ruħi għatxana għal Alla, għal Alla l-ħaj; meta niġi u nara wiċċ Alla?” Huwa l-għatx għal Alla f’Sijon, għatx imqanqal minn karba quddiem l-għedewwa: “Kull meta jgħajruni l-għedewwa tiegħi, qishom qed ikissruli għadmi; meta jgħiduli l-ħin kollu: ‘Fejn hu Alla tiegħek?’” Imma Alla jibgħat id-dawl u s-sewwa tiegħu żgur! “Iwassluni sal-għolja mqaddsa tiegħek u sal-għerejjex tiegħek. U nidħol ħdejn l-artal ta’ Alla, ħdejn Alla, ferħ u hena tiegħi.” Mhux ta’ b’xejn li s-salmista jista’ jerġa’ jtenni minn qalbu: “Ittama f’Alla, għax jien nibqa’ nfaħħru; hu l-għajnuna tiegħi u Alla tiegħi!” Ix-xewqa tas-salmista hija x-xewqa tagħna. Quddiem l-għajta tad-dinja li bħal donnha tisfidana u tgħidilna: “Fejn hu Alla tiegħek?” anke aħna nixxennqu għal Alla, imnebbħin mill-Ispirtu li jgħajjat f’qalbna, dawl u sewwa tagħna. Anzi, nittamaw fih u nibqgħu nfaħħruh. Hu biss l-għajnuna u Alla tagħna!
It-Traffikar tal-Persuni Taħdita għal kulħadd minn Sister Dagmar Plum u Sister Adina Balan (it-tnejn b’esperjenza vasta ma’ vittmi tat-traffikar tal-persuni). Il-Ħamis 2 ta’ Novembru fis-6:00p.m. f’Mt St Joseph, ilMosta. Kulħadd mistieden. Matul il-ġimgħa bejn il-5 u l-11 ta’ Novembru se tkun qed issir konferenza mill-Board tarReligious in Europe Networking Against Trafficking and Exploitation (RENATE) li għaliha se jattendu reliġjużi u lajċi impenjati mill-Ewropa kollha.
S i lva n a C a rd o n a ŻG Ħ A Ż AG Ħ
14 | Novembru 2017
Ħabib sinċier Tlift ħabib, imma l-kliem li qalli għadu jidwi f’widnejja u se jibqa’ ttimbrat f’moħħi
I
l-mewt għal għarrieda tal-ħabib tiegħi ħasditni u xxukkjatni. Ma ridtx nemmen li kien miet. Staqsejt ħafna mistoqsijiet għala ħajtu kellha tintemm daqshekk malajr imma ma sibt l-ebda risposta. Issa għadda ftit żmien mill-mewt tiegħu u tgħidx kemm nimmissjah, imma l-ħbiberija u l-ħajja sempliċi li għex se nibqa’ ngħożżhom. Fost il-kwalitajiet sbieħ li kellu kienet tispikka l-għajnuna li kien jagħti lill-batut u lill-fqir; kellu mħabba speċjali għalihom u dejjem għamel kulma seta’ biex jgħinhom. Il-ħajja eżemplari tiegħu għallmitni kif għandi nġib ruħi mal-ħbieb u kif jien ukoll inkun ħabib ġenwin għall-oħrajn. Nixtieqek tkun onest miegħek innifsek biex int ukoll tara x’tip ta’ ħabib inti: • Taċċetta lill-ħbieb tiegħek kif inhuma, jew tkun trid li jinbidlu għall-gosti tiegħek? • Turi rispett lill-ħbieb kollha, jew biss lil ċerti ħbieb li għandhom il-flus? • Tifraħ mal-ħabib tiegħek meta jiċċelebra s-suċċess tiegħu, jew tgħir għalih? • Iċċemplilhom xejn lill-ħbieb biex tgħidilhom xi ħaġa sabiħa, jew iċċemplilhom biss meta jkollok bżonnhom? • Taċċetta li l-ħbieb tiegħek jista’ jkollhom ħbieb oħra apparti minnek, jew tridhom għalik biss? • Tieħu gost tiddiskuti mal-ħbieb, jew dejjem tinsisti li tgħaddi tiegħek? • Meta l-ħbieb jgħaddu minn xi ċirkustanza kerha, tkun hemm għalihom, jew iddabbar rasek biex ma teħilx magħhom?
• Tiġbed l-attenzjoni tal-ħbieb tiegħek bilkwiet u r-rispett, jew bl-għajjat u l-istorbju? • Lest li tifhem lill-ħbieb tiegħek, tismagħhom u tinkuraġġihom biex isibu spalla fuq min iserrħu? • Meta ma taqbilx mal-ħbieb tissuppervja malajr? • Għandek paċenzja mal-ħbieb, jew titlef ilpaċenzja malajr? • Kemm int lest toħroġ mill-ħajja komda tiegħek u tmidd idejk biex tgħin lil xi ħabib fil-bżonn? • Taqsam xejn mill-affarijiet li għandek malħbieb, jew tiekol u tixrob waħdek? • Tiftaħ għajnejn il-ħbieb meta jkunu se jagħmlu xi ħaġa ħażina jew li biha se jidħlu f’inkwiet kbir? • Temmen verament li jekk issib ħabib ta’ veru tkun sibt teżor? Hekk insibu miktub f’Bin Sirak: “Kenn sod il-ħabib ta’ min jafda fih, u min isib wieħed ikun sab teżor” (Sir 6:14). Grazzi, Mulej, tal-ħbieb ta’ vera, għax fihom nara l-imħabba vera tiegħek! Għinni nkun ħabib ġenwin jien ukoll, biex fija jaraw l-imħabba tiegħek! U bilħaqq, lill-ħabib tiegħi nitolbok tagħtih il-mistrieħ ta’ dejjem!
LOVE EVERY STEP AUTUMN WINTER 2017
DOREEN STRAP Black - 35-41 €145.00
DOREEN LACES Black - 35-41 €145.00
BRAN Black - 36-42 €149.00
MADINA Black - 35-41 €145.00
DORIS Black - 36-42 €112.00
YOLETTE Black - 35-42 €98.00
SOFORA Black - 35-40 €89.00
ADELINDA Black - 36-42 €120.00
ALBAC Blue or Dark Grey - 35-42 €138.00
DEIDARA Black or Navy - 36-42 €94.00
SIEVES Taupe or Black - 36-42 €109.00
ALIDA Black - 35-42 €39.00
WINDSTEP Black or Beige or Lilac 35-42 - €70.00
WINDSTEP Silver or Gold- 35-42 €70.00
TATY Black - 36-41 €55.00
AKITA Black - 35-42 €80.00
NEW VESTMANN PVC Black - 35-42 €60.00
TOYAMA Black - 36-41 €88.00
NEW VESTMANN Black - 35-41 €60.00
MAUTY Brown or Black - 36-42 €90.00
Novembru 2017 | 19
G a ry J o n es R E LA Z Z J ON I J I E T
CHEIA Camel or Brown or Pink or Red 36-41 - €55.00
MELANIE Navy or Grey - 36-42 €40.00
JAVISE Navy - 35-42 €59.00
FROU FROU Grey or Violet - 36-42 €45.00
ZINAL Navy or Wine - 36-42 €72.00
LENI Black - 36-42 €89.00
NEW TOFFEE Cacao or Brown or Grey or Navy 35-41 - €59.00
Please Listen When I ask you to listen to me and you start giving me advice, you have not done what I asked.
When you do something for me that I can and need to do for myself, you contribute to my fear and inadequacy. But when you accept as a simple fact that I feel When I ask you to listen to me what I feel, no matter how irrational, and you begin to tell me why I shouldn’t feel that way, then I can stop trying to convince you, you are trampling on my feelings. and will get about this business of understanding what is behind this irrational feeling. When I ask you to listen to me And when that is clear, the answers are obvious and you feel you have to do something to solve my and I don’t need advice. Irrational feelings make sense when we understand problem, you have failed me, strange as that may seem. what is behind them. Listen! All I ask is that you listen. Don’t talk or do – just hear me. Advice is cheap. And I can do for myself. I am not helpless. I may be discouraged and faltering, but not helpless.
So please listen, and just hear me. And if you want to talk, wait a minute for your turn, and I will listen to you.
®
Scholl and the Scholl logo, Gelactiv , Bioprint , Scholl Biomechanics , are trademarks of the Reckitt, Benckiser Group of companies and are used under licence.
NEW BRIENNE Bordeaux or Grey or V iolet 35-41 - €48.00
OLARA Navy or Grey or Beige 36-42 - €49.00
Available from Scholl Foothealth Centres at: The Point-Tigne, Mosta, Fgura and Valletta. Suffolk Valletta, Abela’s Health and Beauty Centre Victoria-Gozo, and from all leading pharmacies. Tel: 20601148
www.schollfoothealthcentre.com
®
®
®
®
LOVELY Camel - 36-41 €55.00
While every effort has been made to ensure the accuracy of the information contained within this advert prices may be subject to change and not all sizes and colours may be available.
Fil-qosor bil-Malti: Meta nipprova niftaħ qalbi miegħek, u int mill-ewwel taqbad u tagħtini l-parir tiegħek, int ma tkunx qed tagħmel dak li nixtieq minnek. Meta nibda ngħidlek kif inħossni, u int tgħidli li ma jmissnix inħossni hekk, ma tkunx qed tagħti kas ta’ kif qed inħossni. Meta nitolbok tismagħni, u int tipprova tagħmel xi ħaġa biex issolvili l-problema, ma tkunx qed tgħinni, avolja b’intenzjoni taba. Ismagħni! Kulma qed nitolbok hu li tismagħni. Tgħid xejn u tagħmel xejn. Ismagħni biss! Jien kapaċi waħdi. Anki jekk forsi ħassejtni naqta’ qalbi jew żbaljajt, jien kapaċi nirranġa. Meta int tagħmel xi ħaġa għalija, xi ħaġa li jien stess kapaċi nagħmel, tkun qed iżżidli mal-biża’ u tkompli tikkonvinċini li m’iniex kapaċi. Meta tismagħni, u tgħinni nħossni li jien kapaċi noħroġ minnha, allura t-tweġibiet u s-soluzzjonijiet nibda narahom ċari u ma jkollix bżonn ‘pariri’. Mela, jekk jogħġbok, ismagħni. Ismagħni biss. U jekk trid tgħid xi ħaġa, stenna ftit sakemm ikun imissek, u mbagħad anki jien inkun nista’ nisma’ lilek.
20 | Novembru 2017
A l fred C a mi l l eri 10 0 S E NA M I D - D E H R I E T F ’ FAT I M A
L-Ewwel Sibtijiet
Ħ
afna jaħsbu li d-dehriet lil Luċija spiċċaw f’Ottubru 1917, jiġifieri dakinhar tal-miraklu tax-xemx. Imma fil-fatt fl-10 ta’ Diċembru 1925, tmien snin wara, il-Madonna reġgħet dehret lil Lucia f’Pontevedra, fi Spanja, fejn hi kienet soru f’kunvent tad-Dorotej. Franġisku u Ġjaċinta kienu mejtin diġà. Il-Madonna dehritilha bil-Bambin Ġesù maġenbha, bilqiegħda fuq sħaba dawl. IlMadonna poġġiet id waħda fuq spallejn Luċija filwaqt li fl-id l-oħra kellha qalb imdawra bix-xewk. Il-Bambin Ġesù qal lil Luċija: “Ikollok ħniena mill-Qalb tal-Omm tiegħek l-iktar qaddisa. Hija mdawra bix-xewk li bih nies ingrati jinfduha l-ħin kollu, u ma hemm ħadd biex ineħħihom b’att ta’ riparazzjoni.” Imbagħad il-Madonna qalet lil Luċija: “Ara, binti, qalbi mdawra bix-xewk li bih il-ħin kollu nies ingrati jinfduha bid-dagħa u blingratitudni tagħhom. Almenu inti pprova farraġni u għid lil kulħadd li jien inwiegħed li ngħin fis-siegħa tal-mewt bil-grazzji kollha neċessarji għas-salvazzjoni lil kull min iqerr, jitqarben, jgħid ħames posti Rużarju u jżommli kumpanija għal kwarta b’meditazzjoni fuq ilmisteri tar-Rużarju kull l-ewwel Sibt tax-xahar għal ħames xhur wara xulxin bl-intenzjoni li jagħmel riparazzjoni lili.” Fil-15 ta’ Frar 1926 il-Bambin Ġesù reġa’ deher lil Luċija u talabha xxerred din id-devozzjoni ta’ riparazzjoni lill-Qalb Immakulata ta’ Marija. Luċija qaltlu bid-diffikultajiet li kellha mal-konfessur u mas-Superjura tagħha. Ġesù wieġeb: “Veru li s-Superjura tiegħek ma tista’ tagħmel xejn, imma bil-grazzja tiegħi tista’ tagħmel kollox.”
Luċija mbagħad qaltlu bid-diffikultajiet li xi nies kellhom dwar il-qrar nhar ta’ Sibt u staqsietu jekk il-qrara setgħetx issir fi żmien tmint ijiem. Ġesù wieġeb, “Iva, anke iktar ’il bogħod minn hekk, sakemm jirċevuni fi stat ta’ grazzja u jkollkom l-intenzjoni li jagħmlu riparazzjoni lill-Qalb Immakulata ta’ Marija.” Hawn Luċija reġgħet staqsiet, “Ġesù tiegħi, u dawk li jinsew jagħmlu din l-intenzjoni?” Ġesù wieġeb, “Jistgħu jagħmlu dan fl-ewwel qrara li jagħmlu wara u jippruvaw jieħdu l-ewwel opportunità li jkollhom biex imorru jqerru.” Int ukoll tista’ tpoġġi fil-prattika din ixxewqa ta’ Marija. Hija ħaġa sempliċi ħafna. Tista’ tagħmilha waħdek jew tifforma grupp fost il-ħbieb jew il-membri tal-għaqda li tattendi. Tkun ħaġa sabiħa kieku jkun hawn grupp f’kull parroċċa f’Malta u Għawdex. Tmiem is-seje. Grazzi lis-Sur Alfred Camilleri għall-artikli dwar il-messaġġ ta’ Fatima. Biex tkun taf aktar dwar il-messaġġ ta’ Fatima, aqra l-ktieb “Ħdejn Fatima Dehret” li jinxtara mill-Uffiċċju Missjunarju (Valletta), ilCatholic Bookshop (Paola), Radju Marija jew ċempel 2189 2770 jew 9949 1900.
J a mes M a rti n , S J
22 | Novembru 2017
Sad, tired and angry A prayer in the face of violence Talba li Fr Jim Martin kiteb wara l-isparatura f’Las Vegas, imma li aħna qed niddedikaw lill-vittmi kollha ta’ kull tip ta’ vjolenza fid-dinja bħalissa: is-Sirja, il-Mjanmar, l-Iraq, l-Afganistan, isSudan, il-Jemen u l-pajjiżi l-oħra kollha, huma fejn huma, fejn il-vjolenza għadha ssewdilna qalbna, tgħejjina u tirrabjana.
Almighty God, I come before you, once again, after another shooting. I am sad, God. So I ask you to receive into your loving care the souls of those who were killed, to care for those who were wounded or hurt in any way, to console the family members and friends of those who died or were wounded, to strengthen the hands of the rescue workers, medical professionals and caregivers. I pray too for the shooter, as I must, as a Christian. All this makes me inexpressibly sad, God. But I know that the sadness I feel is your sadness. It is the same sadness your son expressed when he wept over the death of his friend Lazarus. I am tired, God. I’m tired of the unwillingness to see this as an important issue. I’m tired of those in power who work to prevent any real change. I’m tired of those who say that gun violence can’t be reduced. All this makes me tired. But I know that the tiredness I feel is your tiredness. It’s the same tiredness that Jesus felt after his own struggles against injustice that led him to fall asleep on the boat with his disciples. I am angry, God. I’m angry at the seeming powerlessness of our community to prevent this. I’m angry at the selfish financial interests who block change. I’m angry that these shootings happen at all.
Novembru 2017 | 23
But I know that this anger is your anger. It’s the same anger Jesus felt when he overturned the tables in the Temple, angry that anyone would be taken advantage of in any way. Help me see in these emotions your own desire for change. Help me see in these feelings your moving me to act. Help me see in these reactions your pushing me to do something. Because I know this is the way you move people to action. And I know that you desire action. For Jesus did not stand by while people were being hurt. He plunged into their lives. So, help me to answer these questions: How can I help? How can I fight against violence? How can I urge my political leaders to enact change? How can I help people understand that this is an issue about life? I am sad over the loss of life, tired of excuses for the loss of life, and angry that we are paralyzed by the loss of life. So, turn my sadness into compassion. Turn my tiredness into advocacy. Turn my paralysis into the freedom to act. Help me to be compassionate, to advocate and to act, as your son did, Almighty God.
24 | Novembru 2017
K wizz
Novembru 2017 | 25
“Qabadni bugħawwieġ!”
Veru jew mhux veru?
Għaliex jaqbadni? Nista’ nevitah? X’kura hemm?
1. L-aħħar ittra tal-alfabet Malti hija z. 2. Il-belt kapitali tal-Brażil hija Rio de Janeiro u dik tal-Awstralja hija Sydney. 3. Meta tiekol tuffieħa u lanġasa jaqbillek tikolhom bil-qoxra b’kollox. 4. Xilla u Karidda kienu jakkumpanjaw lil San Pawl fil-vjaġġi tiegħu. 5. “Kristallnacht” tirreferi għal meta s-sema jkun ċar u bla sħab.
Tweġibiet: 1. VERU: Ħafna jaħsbu li l-aħħar ittra hija ‘ż’ imma fil-fatt ‘z’ tiġi wara ‘ż’. 2. MHUX VERU: Brasilia u Canberra huma l-bliet kapitali tal-Brażil u l-Awstralja. Hekk ukoll il-kapitali tal-Iżvizzera mhijiex Żurigu jew Ġinevra imma Berna; tal-Kanada mhix Toronto imma Ottawa; tal-Istati Uniti mhix New York imma Washington DC. 3. VERU: Fil-fatt jekk tqaxxarhom tkun qed titlef ħafna mill-vitamini. Il-qxur tagħhom fihom seba’ darbiet aktar vitamini mill-polpa! 4. MHUX VERU: “Inqbadt bejn Xilla u Karidda” hi espressjoni li tingħad meta trid tagħżel bejn żewġ perikli li meta taħrab minn wieħed tispiċċa fl-ieħor akbar, bħal meta ngħidu “bejn ħaltejn” jew “bejn in-nar u l-ilma” jew “teħles minn taħt il-qattara u teħel fil-miżieb”. Fil-mitoloġija Griega, Xilla (bit-Taljan Scilla, bl-Ingliż Scylla) kienet mostru tal-baħar moħbija fl-aktar parti dejqa tal-istrett bejn Sqallija u l-Italja. Kellha tnax-il sieq u sitt irjus u tisraq il-baħrin minn fuq il-bastimenti li jgħaddu. Imma min jeħlisha minn Xilla kien jinbela’ mill-mostru l-ieħor, Karidda (bit-Taljan Cariddi, bl-Ingliż Charybdis), li kienet belliegħa
D ott. G o dfre y Agi u s S a ħħit n a
(whirlpool) fuq in-naħa l-oħra. Fl-Odissea ta’ Omeru, Ulisse pprefera jiffaċċja l-mostru Xilla (u jitlef numru ta’ baħrin) milli jitlef il-vapur b’kollox f’żaqq il-belliegħa Karidda. Ma għandha x’taqsam xejn ma’ San Pawl, avolja kemm-il darba rriskja ħajtu fuq il-baħar! Ta’ min jgħid ukoll li kellu żewġt iħbieb li kien jismhom Akwila u Prixilla. 5. MHUX VERU: “Kristallnacht” (Crystal Night jew Night of the Broken Glass) seħħ fil-lejl ta’ bejn id-9 u l-10 ta’ Novembru 1938. L-isem “Kristallnacht” ġej millbiċċiet tal-ħġieġ li mlew it-toroq wara li t-twieqi tal-ħwienet, id-djar u s-sinagogi Lhud tkissru tul dak il-lejl madwar ilĠermanja u l-Awstrija. F’dak il-lejl biss aktar minn 30,000 Lhud ġew arrestati u meħuda f’kampijiet ta’ konċentrament. Dan sar b’reazzjoni għall-fatt li jumejn qabel, żagħżugħ Lhudi, li l-familja tiegħu tkeċċiet mill-pajjiż, daħal fl-ambaxxata Ġermaniża f’Pariġi u spara lil diplomatiku Ġermaniż, li miet tlett ijiem wara. Xi drabi jissejjaħ ukoll “Pogromnacht” (il-lejl tal-pogrom) jew “Novemberpogrome” (il-pogrom ta’ Novembru).
Il-bugħawwieġ huwa weġgħa f’muskolu li jinġibed f’daqqa waħda mingħajr ma tkun trid. Jista’ jqajmek billejl u jista’ jagħtik uġigħ qawwi ħafna u f’dak il-mument dan ilmuskolu ma tkunx tista’ tużah. Għalkemm ilbugħawwieġ ma jagħmilx ħsara għas-saħħa inġenerali xorta jaf ikun ta’ skumdità kbira. Wieħed għalhekk jistaqsi: għaliex jagħti l-bugħawwieġ? Meta ċerti muskoli jintużaw ħafna, jew meta tkun fl-istess pożizzjoni għal ħin twil, jista’ jagħtik bugħawwieġ iżda ħafna drabi l-kawża ma tkunx magħrufa. L-ewwel ma wieħed għandu jagħmel huwa li jeskludi xi kundizzjonijiet mediċi li jwasslu għall-bugħawwieġ, bħalma huma n-nuqqas ta’ ċirkolazzjoni fir-riġlejn (li minnha nnifisha tista’ tkun ġejja mid-dijabete), l-aterosklerożi, kif ukoll id-‘dehydration’. Hemm ukoll xi mediċinali jew kundizzjonijiet mediċi u anki mediċini li jnaqqsu l-potassju, il-kalċju u manjesju, fosthom id-dijuretiċi li jintużaw f’ħafna kundizzjonijiet komuni bħall-pressjoni għolja. Minbarra dan, nervituri li jistgħu jkunu qed jiġu magħfusa fis-sinsla tad-dar ukoll jistgħu jġibu l-bugħawwieġ. Aktar ma wieħed jikber fl-età, aktar ilmuskolatura tiegħu tegħja malajr u dan iġib bugħawwieġ. Fit-tqala l-bugħawwieġ huwa komuni ħafna wkoll. Mard ieħor bħad-dijabete, mard fil-fwied u fit-thyroid jistgħu jġibu l-bugħawwieġ. L-aktar kawża komuni li ltqajt magħha jien hija fil-persuni li jkunu qed jagħmlu d-djaliżi għax ikollhom problemi fil-kliewi, iżda dawn jieħdu mediċini apposta biex jevitawhom għax ikunu jafu li ser jiġru.
Hemm kura għall-bugħawwieġ. L-ewwel ħaġa li wieħed għandek tagħmel hija li tevita d-‘dehydration’ billi tixrob ħafna ilma, speċjalment meta tagħmel xi sports li fih tegħreq ħafna, għax barra li titlef l-ilma talġisem tkun qed titlef ukoll xi ‘electrolytes’ li jkunu fid-demm u għalhekk għandek teħodhom lura b’xorb apposta li jkun fihom dawn l-‘electrolytes’. Fl-antik kienet tintuża mediċina li jkun fiha l-‘quinine’, iżda din ma għadhiex popolari. Dan l-aħħar qed insibu mediċinali li fihom il-manjesju u l-vitamina B6, u li ma fihomx ‘side-effects’ bħall-‘quinine’ u qed ikunu ta’ għajnuna kbira f’xi każi ta’ bugħawwieġ, speċjalment meta ma ssibx kawża medika li jkun hemm bżonn tiġi kkurata. Jeżistu wkoll mediċini li jirrilassaw il-muskoli. Iżda, bħalma dejjem nipprietka, ilmediċina għandha tingħata mit-tabib tiegħek u qatt ma għandek teħodha mingħajr il-parir tiegħu għax tkun qed tagħmel ħażin. It-tabib hu l-persuna li jkun jafek u jaf għaliex qed jagħtik il-mediċini li jgħoddu għalik biss u għal ħadd aktar.
POEŻIJA REBBIEĦA
Tfulija
IL-LANĊA ĠEJJA, U L-BNIEDEM?
Kemm kont nifraħ fil-Primarja! Standard One, is-Sur Spiteri. Meta jistaqsik xi ħaġa miskin int jekk lilu tmeri!
Lanċa ġejja w oħra sejra (min f’kastell u min fi dwejra). Minn tas-Sliema għal Marsamxett (id-dinja nqalbet mill-qiegħ nett).
Għax-xogħol jiġi b’Morris Minor. Standard Two, is-Sur Cutajar. Xħin ilesti, il-pitazzi minn quddiemu kien itajjar.
Il-kaptan bil-pipa f’ħalqu (min jgħix b’loqma, min jifqa’ żaqqu). Jidderieġi l-bastiment (tgħajjira jagħti jew kumpliment).
Warajh ġie għalliem minn Bormla, Standard Three, is-Sur Sevasta. Ma tagħmilx il-homework tajjeb? Touch your toes, jagħtik bil-lasta!
Sewwa sewwa f’nofs ta’ baħar (min hu umli u min jiftaħar). Il-kaptan ħassu ħażin (skużah ’il-bniedem għax sarlu l-ħin!)
Raġel umli u m’hawnx bħalu, Standard Four, is-Sur Chetcuti. Tal-Mużew, minn Birkirkara, għallem lili w anke ’l ħuti
Ma kellux min idur miegħu (bniedem ġwejjed jew fuq tiegħu). Daru miegħu l-baħrin. (Din-natura tal-bnedmin.)
Fl-ewwel sena Sekondarja rajthom jieqfu l-minutieri. Spiċċa d-daħk u l-ferħ l-iskola: fis-sebgħin mietli missieri. Ray Coleiro
Leontine Spiteri
Novembru 2017 | 27
Lo għ o b • C l au di a Ci n i
Mimdudin 1. Imħasseb u mħawwad (6) 4. Qamħ mitħun fin (4) 6. Fittex b’idejh (6) 7. Tħarħir waqt l-irqad (4) 8. Delikat (3) 10. Taħfir u tiftix taħt l-art (6) 12. B’dawn tiskija fuq is-silġ (3) 14. ‘Wieħed’ fil-logħob tal-karti (3) 15. Skeda ta’ kif imiss wara xulxin (6) 18. L-itwal xmara fl-Afrika (3) 20. Bżonnjuż, meħtieġ (4) 21. Tmienja u erbgħin siegħa (6) 22. Omm il-Madonna (4) 23. Tlugħ ix-xemx (6) Weqfin 1. Dan qrunu f’butu! (4) 2. Kolazzjon, pranzu (5) 3. Ċaqliqa ħelwa ta’ riħ (5) 4. Jixraqlu, jistħoqqlu (4) 5. Città Pinto (5) 9. Isem ta’ fjura jew ta’ mara (4) 10. Titlu ta’ qaddis (3) 11. Statwi li jinħarġu f’purċissjoni (4) 13. Grupp ta’ kantanti (3) 14. Self kontra l-liġi bi mgħax għoli ħafna (5) 16. Żejtni (5) 17. Il-frott tas-siġra tal-palm (5) 18. Plural ta’ mara (4) 19. Qtigħ ta’ nifs (4)
7 1 3 2 7
Ibgħat novella jew poeżija qasira għal din ilpaġna. Il-kitba li titla’ bil-polza tirbaħ żewġ kotba mingħand M erlin Publishers Ltd. Ibgħat preferibbilment bl-email hekk: flimkien@maltadiocese.org jew mirell60@ gmail.com jew 29, Miramaki, Triq Biagio Galea, Tarxien.
4 4 7 5
Nikkontemplaw il-wiċċ ta’ Kristu ma’ Marija Irtir ispirat mill-możajċi ta’ quddiem is-Santwarju ta’ Pinu. Mill-Ġimgħa 24 ta’ Novembru fis-7pm sal-Ħadd 26 fit-3pm, f’Dar Manresa, Għawdex. Imexxi Fr Gerald Buhagiar. Ċempel: 2276 0000.
Ġimgħa ta’ talb akkumpanjat Opportunità biex niskopru l-qofol tal-ispiritwalità Injazjana waqt ġimgħa ta’ laqgħat u talb iggwidat. Bejn bejn it-Tlieta 28 ta’ Novembru u sas-Sibt 2 ta’ Diċembru, fiċ-Chaplaincy talUniversità. Imexxi Fr Paul Chetcuti sj. Ċempel: 2276 0000.
Tisliba
Nota: GĦ u IE jieħdu kaxxa waħda
M iri a m E l l u l PAĠNA L E T T E R A R J A
26 | Novembru 2017
1 2 6
Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor Mimduda: 1. BEWWES, 4. FEĠĠ, 6. ĦUTTAF, 7. KAFÈ, 8. FUS, 10. TRAPIŻ, 12. KOK, 14. INT, 15. LANĠAS, 18. VIT, 20. ROTI, 21. TRAJBU, 22. HENA, 23. RUTINA. Weqfin: 1. BAĦĦ, 2. WITTA, 3. SAFFI, 4. FAKS, 5. ĠLEKK, 9. UŻIN, 10. TON, 11. PALI, 13. ORS, 14. IKRAH, 16. ATTUR, 17. ĠGANT, 18. VINA, 19. PUPA. .
2 5 8
1 9 9 6 8 1 3 8 5 4 9 7 2 9
Rebbieħ/a: J. Grech, Vittoriosa Irbaħ voucher mingħand Alfsons Supermarket, il-Ħamrun. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Tisliba, P.O. Box 1, Il-Furjana
Sudoku
Imla l-vojt kollu b’mod li l-kolonni, il-linji u kull kaxxa ta’ disgħa jimtlew bin-numri 1 sa 9. Premju voucher ta’ 20 ewro li jissarraf għand Scotts Supermarket. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Sudoku, P.O. Box 1, Il-Furjana.
Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor 6
8
9
3
2
7
4
5
1
3
2
5
9
4
1
7
6
8
7
1
4
5
6
8
9
2
3
2
4
3
1
9
6
8
7
5
5
6
8
7
3
4
1
9
2
1
9
7
2
8
5
6
3
4
9
7
2
8
1
3
5
4
6
4
3
1
6
5
9
2
8
7
8
5
6
4
7
2
3
1
9
Rebbieħ/a: M. Zerafa, Ħal Lija
28 | Novembru 2017
A n ita C a mi l l eri
Int kollox għalija X’għamilt jiena Biex Inti tħobbni daqshekk? X’għamilt jiena Biex jistħoqqli li Inti tmut għalija?
Tismagħni u tferraħni, Tgħinni u terfagħni, Tkellimni u tfarraġni, Tħenn għalija.
L-imħabba tiegħek wisq kbira. Domt jiena biex ninduna Li Int kont ga qed issejjaħli, Kont diġà qed tħabbatli!
Għandi bżonnok, Mulej, Għax ħajti mingħajrek mhi xejn. Illuminani biex nibqa’ niktiblek. Ħobbni biex nibqa’ nħobb lilek U lin-nies ta’ madwari. Għinni biex nibqa’ nqimek. Ħeġġiġni biex nibqa’ nfaħħrek.
Tul ħajti s’issa kont napprezzak, Kont nirringrazzjak, Kont inżurek kultant, Kont nitolbok taħfirli, Ġieli nsejtek ukoll, Għax kont għadni ma nafx. Kont għadni ma nafx Li teżisti mħabba daqshekk kbira, Li lest anke tagħti ħajtek għalija. Issa, li doqt tjubitek, Ma nistax noqgħod mingħajrek. Il-mumenti flimkien Infittixhom wisq.
Ta’ eżempju tajjeb nixtieq inkun, Speċjalment għal uliedi, Biex jikbru u japprezzaw Din il-ħajja U l-valuri tagħha. Mumenti oħrajn bħal dan nixtieq insib, Fejn il-qalb titkellem U l-paci ssib Fik.
C l au di a Ci n i I l l u str a zzj o n i J a n et V e l l a
Novembru 2017 | 29
Għalina t-tfal Qaddis tax-Xahar: San Martin ta’ Tours • Twieled fis-sena 316 f’Savarija (fl-Ungerija tal-lum) imma trabba l-Italja u għex il-biċċa l-kbira ta’ ħajtu fi Franza. • Ta’ 10 snin, kontra x-xewqa tal-ġenituri tiegħu, attenda fi knisja Nisranija u tgħammed meta kellu 18-il sena. • Peress li missieru kien uffiċjal tal-armata Rumana, Martin kellu jidħol suldat. • Darba, qabel il-battalja qal: “Jien suldat ta’ Kristu, ma nistax niġġieled.” Arrestawh u xeħtuh il-ħabs imma offra li jimxi fuq quddiem nett tal-armata imma bla armi u bis-salib f’idu.
• Għal xi żmien għex bħala eremita u waqqaf l-ewwel monasteru fi Franza. • Fis-sena 371 sar Isqof ta’ Tours. • Jibqa’ mfakkar bil-leġġenda li meta kien suldat qasam nofs il-mantell tiegħu u tah lil raġel fqir. • Miet fis-sena 397 fi Franza. Huwa l-patrun tal-Baħrija, il-qaddis ta’ kontra l-faqar u kontra l-alkoħoliżmu. Niċċelebraw il-festa tiegħu fil-11 ta’ Novembru.
1.
Agħti kulur lill-istampa
2.
3.
4.
5.
Kompetizzjoni bi premju
Il-lejl it-tajjeb!
Wara li twieġeb, ifforma kelma bl-ittri li hemm fil-kaxxi s-sofor. 1. 2. 3. 4. 5.
San Martin ta’ Tours
L-aktar staġun kiesaħ. Fjura biz-zokk fih ix-xewk. Mhux kulma jleqq hu -----. Minn lewn il-lellux. Vuċi maskili f’kor.
Ibgħat it-tweġiba flimkien mad-dettalji tiegħek hekk: Flimkien, Kompetizzjoni Tfal, P.O. Box 1, Il-Furjana. L-ewwel tweġiba tajba li tinfetaħ tirbaħ żewġ biljetti għall-In Guardia f’Forti Sant’Iermu. Tweġiba tax-xahar l-ieħor: atlas Rebbieħ/a: K. Fenech, Birkirkara
30 | Novembru 2017
R u dya rd K ip l i n g
If If you can keep your head when all about you Are losing theirs and blaming it on you, If you can trust yourself when all men doubt you, But make allowance for their doubting too; If you can wait and not be tired by waiting, Or being lied about, don’t deal in lies, Or being hated, don’t give way to hating, And yet don’t look too good, nor talk too wise: If you can dream – and not make dreams your master; If you can think – and not make thoughts your aim; If you can meet with Triumph and Disaster And treat those two impostors just the same; If you can bear to hear the truth you’ve spoken Twisted by knaves to make a trap for fools, Or watch the things you gave your life to, broken, And stoop and build ’em up with worn-out tools: If you can make one heap of all your winnings And risk it on one turn of pitch-and-toss, And lose, and start again at your beginnings And never breathe a word about your loss; If you can force your heart and nerve and sinew To serve your turn long after they are gone, And so hold on when there is nothing in you Except the Will which says to them: ‘Hold on!’ If you can talk with crowds and keep your virtue, Or walk with Kings – nor lose the common touch, If neither foes nor loving friends can hurt you, If all men count with you, but none too much; If you can fill the unforgiving minute With sixty seconds’ worth of distance run, Yours is the Earth and everything that’s in it, And – which is more – you’ll be a Man, my son!
It-tielet u r-raba’ linji tat-tieni stanza (If you can meet with Triumph and Disaster / and treat those two impostors just the same) huma miktuba mal-ħajt fuq il-bieb li minnu jgħaddu t-tennisti huma u ħerġin biex jilagħbu fuq isCentre Court ta’ Wimbledon.
FEELING FREE AT HOME
invest in comfort and safety for yourself or your parents
Exclusive local distributors of Stair Lifts, Recliners & Scooters
Tel: +356 21 252206 Email: info@liftservices.com.mt Website: www.liftsservices.com.mt Lifts Services Ltd , Factory A25F Marsa Industrial Park, Marsa, Malta