Newspaper Post
April 2017 | Numru 149
Tobgħod tqerr? 08 Xi raġunijiet għala għandek terġa’ taħsibha.
Kontrik biss jiena dnibt! 10 Is-Salm li kantaw Pavarotti u Zucchero.
Tilef ħajtu, imma mhux it-triq 14 L-Awstrijak li sfida lil Hitler.
Ittra lil Ġużeppi ‘l-ieħor’ 15 Min kien it-tieni Ġużeppi fil-ħajja ta’ Ġesù?
Il-ftuq 24 It-Tabib dwar tipi differenti ta’ ernja.
BSL
Britannia Tours … il-vjaææ tiegœek jibda hawn!
Lourdes minn Lulju sa’ Settembru
Fatima, Portugal 9-16 t’Awwissu
minn
minn
¢579
Lourdes, Costa Brava u Barċellona 7-15 ta’ Settembru
¢629
Krakow, Poland 21-28 t’Awwissu, 28 t’Awwissu - 4 ta’ Settembru
minn
minn
¢549
Il-prezzijiet huma kollha bbaÿati fuq akkomodazzjoni trippla u jinkludu t-titjiriet, lukanda, trasferimenti, servizzi ta’ tour leader u t-taxxi kollha (Kundizzjonijiet japplikaw). Valletta Branch - Tel: 2123 8039 Paola Branch - Tel: 2180 9930 Mosta Branch - Tel: 2141 3030 Gozo Branch - Rabat Tel: 2156 5620 bsl.com.mt
¢599
San Giovanni Rotondo, Assisi u Ruma 31 ta’ Lulju - 7 t’Awwissu
Inklużi l-eskurzjonijiet kollha minn
¢799
E d ito r j a l • D u n A n to n P o r te l l i
Salib fuq għolja
I
s-salib kellu jkun fuq għolja biex ħafna jarawh u jibżgħu. Kellu jkun fuq għolja biex l-għasafar jiġu jnaqqru l-iġsma li ma kinux jitneħħew. Is-salib kellu jkun fuq għolja biex juri s-saħħa tal-poter li jwarrab bi vjolenza lil kull min jissogra jgħolli rasu. Kellu jkun fuq għolja biex juri li l-forza hija aqwa mir-raġuni li toħroġ telliefa. Is-salib ta’ Ġesù huwa fuq għolja biex, kif qal hu stess, jiġbed lill-bnedmin kollha lejh meta jaraw kemm iħobbhom. Is-salib ta’ Ġesù huwa fuq għolja biex minnu joħorġu d-demm u l-ilma, sal-aħħar qatra, biex ikun ta kollox lilna l-bnedmin. Is-salib ta’ Ġesù huwa fuq għolja biex juri li l-poter ma jeqridx lir-ruħ, u li l-ispirtu huwa aqwa mill-ġisem dgħajjef. Is-salib ta’ Ġesù huwa fuq għolja biex juri li aqwa mill-vjolenza, aqwa wkoll mir-raġuni hemm l-imħabba tiegħu, bla qjies, bla tmiem, bla uċuħ. Għalija wkoll, midneb u dgħajjef. Hekk, wara l-mewt jiġi l-qawmien.
Mother & Baby Club Il-Mother & Baby Club (Moviment ta’ Kana) se jorganizza playgroup f’Santa Venera minn nhar l-Erbgħa 26 ta’ April, mill-5pm sas-7pm. Opportunità tajba għall-ommijiet li jaħdmu u jixtiequ jqattgħu ftit ħin ma’ wliedhom f’ambjent pjaċevoli u jiltaqgħu ma’ ommijiet jew missirijiet oħra u tfal tampar uliedhom. Ċempel lil Theresa D egabriele 9946 3037. Il-klabb jinħtieġ voluntiera biex jgħinu fittmexxija tal-gruppi, speċjalment iż-Żurrieq, Ħaż-Żebbuġ u Paola. Ċempel lill-kordinatriċi Tania Cortis 2143 3673 jew 7932 6034.
April 2017 • Numru 149
Magażin ta’ kull xahar maħruġ mill-Kulleġġ tal-Kappillani u jitqassam b’xejn lill-familji Maltin. Biex tirriklama fuq Flimkien ċempel fuq 2137 4942 jew 7959 3727 Email: flimkien@maltadiocese.org jew bil-posta Indirizz Editorjali Flimkien, Kulleġġ tal-Kappillani, Kurja, il-Furjana Email: flimkien@maltadiocese.org Il-kitba li tidher fuq Flimkien apparti l-Editorjal mhux neċessarjament tirrifletti l-opinjoni tal-Bord Editorjali. Editur Carmel Conti
Grafika Outlook Coop
Stampar Velprint Ltd
Flimkien fuq RTK Analiżi tar-rivista Flimkien issir filprogramm ‘Merżuq’ imtella’ mill-Kulleġġ tal-Kappillani fuq radju RTK 103FM kull l-aħħar Ħamis tax-xahar fid-9pm, b’ripetizzjoni l-Ħadd ta’ wara fis-2pm.
K e l m a ta’ F r a n ġisk u
Ma’ xiex se niggranfa? Alla mhux xi ħadd imbiegħed u anonimu. Hu l-kenn tagħna, l-għajn tal-hena tagħna u tal-paċi tagħna. Hu l-blata tagħna li nistgħu niggranfaw magħha biċ-ċertezza li mhux se niġġarrfu. Hu d-difiża tagħna kontra l-ħażen li dejjem iħuf madwarna. Alla hu l-akbar ħabib, l-alleat, il-Missier. Imma aħna mhux dejjem nindunaw b’dan, u nippreferu niggranfaw mal-ġid immedjat, li nistgħu mmissuh, mal-ġid temporanju. Importanti ħafna li f’daż-żmien li aħna orfni, inħossu lil Alla bħala Missierna! Inkunu qed nitbiegħdu mill-imħabba talMissier meta ninġibdu b’mod ossessiv lejn il-ġid tad-dinja, lejn l-għana. Il-Papa Franġisku, 26 ta’ Frar, 2017
When I grow up I want to be.....
By donating â‚Ź2.33 on
50617374
you can feed 7 children for one day. By donating â‚Ź6.99 on
50618820
you can buy books for one child for a year.
Please help these children achieve their dreams when they grow up, so they can be fully ALIVE.
w w w.missio.org.mt
April 2017 | 5
Mess aġġ ta l-A rċis q o f
Il-qabar li sar ġuf
I
l-qabar vojt li minnu ħareġ Kristu rebbieħ fuq il-mewt huwa l-bieb tal-ġnien li ngħalaq fl-Għeden wara l-waqgħa talbniedem miftuħ mill-ġdid. Huwa l-bieb talħniena vera, il-bieb tal-għotja kollha mħabba mwettqa fis-salib ta’ Sidna Ġesù Kristu fuq il-Kalvarju, il-bieb tal-ħajja ta’ dejjem għal kull min jisma’ l-Kelma ta’ Alla, jaħseb fuqha, jgħożżha f’qalbu u jxandarha b’ħajtu. Il-qabar, is-sinjal uman tat-tmiem, isir il-ġuf li minnu tibda l-ħajja ta’ dejjem f’Alla u ma’ Alla, isir l-istendard tar-rebħa ta’ Kristu fuq id-dnub u l-mewt, li warajh nimxu aħna li nemmnu. Kristu huwa ħaj u jgħix fina. Il-Knisja hija l-ġisem ta’ Kristu rxuxtat għax aħna li nemmnu fih ħajjin u ngħixu. L-Għid il-Kbir tal-Mulej jiftħilna l-oqbra ta’ ġo fina u ta’ bejnietna biex jitperrċu u minnhom toħroġ ir-riħa tal-mewt tal-firdiet, tal-preġudizzji, tal-inġustizzji, tal-mibegħda, tal-piki, tarrebgħa, tal-istima baxxa tagħna nfusna u ta’ dawk ta’ madwarna, biex fihom tidħol il-fwieħa tal-imħabba ta’ Alla li ġġib ordni
straordinarju ġdid biex mhux aħna ngħixu iżda Kristu jgħix fina u fostna. Għalhekk hu sabiħ li f’dan iż-żmien nitqaddsu billi nersqu lejn is-Sagrament tal-Qrar biex nirċievu l-maħfra u nfiqu mill-feriti tal-imgħoddi tagħna, u nieħdu sehem bil-ferħ fil-Quddiesa, li fiha ngħixu mill-ġdid illum u hawn il-Passjoni, il-Mewt u l-Qawmien mill-mewt ta’ Ġesù, nilqgħu l-Kelma ta’ Alla u nħallu lil Alla l-Missier isostnina bil-Ġisem u d-Demm ta’ Ibnu stess u jgħaqqadna bl-Ispirtu Qaddis tiegħu. Dak li bdejna fir-Randan irid ikompli u jilħaq il-qofol tiegħu. It-talb, il-karità u r-rażan, imqanqlin mill-imħabba u minn din ir-riħa tfuħ ta’ ħajja ġdida, jimlewna bl-enerġija biex il-Knisja, li hija aħna, tkun sinjal veru u qawwi ta’ Kristu li jgħix rebbieħ fuq kulma jxellef il-ferħ u l-hena tagħna u tal-bnedmin kollha. Nagħtukom il-barka pastorali tagħna. Charles Jude Scicluna Arċisqof ta’ Malta
Intenzjoni tal-Papa għal April: Biex iż-żgħażagħ iwieġbu b’ġenerożità għassejħiet tagħhom u jikkunsidraw bis-serjetà li joffru lilhom infushom lil Alla fis-saċerdozju u l-ħajja kkonsagrata.
THE NISSAN
THE NISSAN
AT
FROM
MICRA €11,700*
NOTE €13,299 *
0%
D AV EPO AIL SIT AB LE
*Prices incl. Scrappage Scheme Both models include Alloy wheels, Bluetooth, Radio CD & much more! Malta: Nissan Motor Sales Ltd, National Road, Blata L-Bajda HMR9010 | T: 25969999| M: 99407554 / 99463750 | E: info-nissan@nissan.com.mt | Gozo: Mizzi Motors Ltd, Mgarr Road, Ghajnsielem GSM9016 T:21556942 | M: 99782000 | E: jcassar@mizzimotors .com.mt | Leasing Dept: T: 23264524
www.nissan.com.mt
You’re looking at the world’s smallest rechargeable hearing aids.
One battery. Thousands of conversations. You won’t just love the discretion of Moxi™ Fit R hearing aids, you’ll love how easy they are too. Simply charge them overnight to be ready for conversations all day. And if you ever forget to charge, you can swap in traditional batteries, so you’re never without power.
Start experiencing better hearing today! Contact us for an appointment, availanle from Monday 17th April - Friday 28th April where Mr Wall will be available to advise you on the latest hearing aid technology.
CLEAR TONE HEARING
Book your FREE hearing assessment, call today:
27040839 / 77771659 (Mob)
360 St Joseph High Road, Santa Venera Tel. 27040839 Mob. 77771659
8 | Flimkien
F r . J a m es M a r ti n S . J .
Tobgħod tqerr? Xi raġunijiet għala għandek terġa’ taħsibha
Saċerdot jirrakkonta kif iħossu hu stess meta jmur iqerr.
G
ħandi ħabib li jobgħod u jiddejjaq imur iqerr. Mhux se nikser xi sigriet b’daqshekk imma tant jiddejjaq iqerr li ilu snin sħaħ ma jmur, xi għaxar snin. Semmieli diversi raġunijiet. Waħda minnhom hi li tant ilu ma jqerr u tant għandu dnubiet x’jinħafrulu li ma jistax iqerrhom kollha fi qrara waħda. Jibża’ wkoll minn x’se jgħidlu s-saċerdot (diġà kellu xi esperjenzi negattivi dwar dan). Raġuni oħra hi li għandu ħafna x’jagħmel u għalhekk m’għandux ħin.
“Allura jekk ikollok esperjenza negattiva ma’ xi tabib qatt m’int se terġa’ tmur għand xi tabib ieħor?”
Naf diversi nies oħra li jħossuhom hekk. Xi snin ilu, iltqajt ma’ mara li qaltli li kienet ilha 20 sena ma tqerr. Ir-raġuni li ġabet kienet li s-saċerdot li kien qararha kien ħatafha propju talli kienet ilha ma tqerr. Jien staqsejtha: “Allura jekk ikollok esperjenza negattiva ma’ xi tabib qatt m’int se terġa’ tmur għand xi tabib ieħor?” Avolja domna nitkellmu, xorta baqgħet tal-idea li ma tmurx tqerr. Jiddispjaċini li tlift il-kuntatt magħha u m’għandix idea jekk sal-lum reġgħetx lura lejn il-qrar. Din hi ħaġa li xi drabi ma nkunx nista’ nifhimha. Mhux għax inqis nies bħal dawn bħala xi nies ħżiena. Lanqas għax m’għandix tweġibiet għal dawn id-diffikultajiet. Ma nifhimx għala hawn min isibha daqshekk bi tqila li jqerr propju għax jien inqerr ta’ spiss. Spiss mhux ħazin. U ma niddejjaq xejn inqerr.
April 2017 | 9
Ikolli nammetti li għalija hi ħaġa faċli li nqerr għax ngħix imdawwar minn saċerdoti oħra, speċjalment meta d-direttur spiritwali tiegħi jgħix fl-istess dar miegħi. Kull meta nħossni mtaqqal bid-dnub, kulma rrid nagħmel hu li nħabbatlu fuq il-bieb u nidħol. Min-naħa l-oħra, din tista’ tkun ħaġa diffiċli wkoll, għax dawn huma nies li ngħix magħhom ta’ kuljum, u xi wħud minnhom naħdem magħhom ukoll. Wara li tkun qerrejt dnubietek ma’ xi ħadd, l-għada filgħodu se ssibu ma’ wiċċek jieħu l-breakfast miegħek jew f’xi laqgħa oħra. Imma lili din il-ħaġa ma tinkwetanix għax inżomm quddiem għajnejja li min jgħix jew jaħdem miegħi diġà jaf li jien m’iniex perfett! Xi drabi noqgħod naħseb x’tista’ tkun ir-raġuni għala ma nsibhiex bi tqila li nqerr daqs xi wħud li semmejt. Żgur mhux għax id-dnubiet tiegħi huma ‘żgħar’! Lanqas għax id-dnubiet huma ‘ftit’! Ir-raġuni forsi hi għax inqerr ta’ spiss. Jien inqerr darba fix-xahar, xi drabi anki aktar spiss. Drajt inqerr, u għalhekk m’għadnix nibża’, niddejjaq jew inħossni skomdu. Din bħal meta xi ħadd jibża’ jivvjaġġa bl-ajruplan imma jsib li se jkollu jivvjaġġa 50 darba fissena fuq xogħol. F’daqqa waħda jinduna li m’għadux iħossu skomdu jirkeb l-ajruplan u m’għadux jibża’. Jaf li xi darba se jkun hemm xi ‘turbulenza’ imma mbagħad se jkun jista’ jgħid: “Jien issa drajt u naf li mhux diffiċli daqskemm kont naħseb. Tgħaddi wkoll.” Xi drabi jiġu għandi persuni li jkunu qed iħossuhom nervużi u eċċitati għax se jqerru. Lil dawn infakkarhom f’kemm hi ħaġa meraviljuża li jkunu onesti u sinċieri ma’ Alla fis-sagrament. L-argument antik kontra l-qrar, li wieħed dejjem jista’ jistqarr dnubietu direttament lil Alla, huwa argument b’saħħtu. Dażgur li tista’ tqerr ma’ Alla direttament!
“Il-Qrar mhux qiegħed biex jurik kemm int ħażin imma kemm hu tajjeb Alla.” Imma fil-verità dan tispiċċa ma tagħmlux! Barra minn hekk, il-qrar jgħinek tfisser iddnubiet tiegħek fi kliem ma’ persuna oħra. U meta tisma’ b’widnejk stess il-kliem talassoluzzjoni ħerġin minn fomm is-saċerdot hija xi ħaġa ħafna aktar qawwija u isbaħ milli kieku kellek biss ‘taħsibhom ġo moħħok’ jew fit-talb waħdek. Għall-anqas jien hekk insibha. Forsi nħossni komdu nqerr ukoll għax xi drabi nsib lili nnifsi fuq in-naħa l-oħra. Meta nkun jien li qed inqarar u nagħti l-assoluzzjoni, naf kif in-nies iħossu bħal piż jitneħħa minn fuq spallejhom, iħossuhom jistgħu jieħdu nifs ’il barra, jirrilassaw, jitbissmu. Iħossuhom eħfef. Jien stess inkun nista’ nħoss kemm huma qed iħossuhom kuntenti li ġew maħfura għal xi ħaġa li huma ħasbu li ma setgħetx tinħafer. Dan hu li jagħmel il-qrar għalija daqshekk prezzjuż. Imma l-aktar raġuni għala nħossni komdu nqerr hija l-mod kif inħossni wara: li Alla qed jagħtini ċans ieħor – għax miegħu dejjem tista’ terġa’ tibda. U kemm jekk inkun qed inqarar u sew jekk immur inqerr jien stess, dejjem naħseb f’dak li kien qalilna l-professur tat-teoloġija, Peter Fink, S.J.: “Il-Qrar mhux qiegħed biex jurik kemm int ħażin int imma kemm hu tajjeb Alla.” Nixtieq nistieden lil kull min ilu ma jqerr biex jipprova jerġa’ lura. U lil dawk li fil-fatt jiddeċiedu li jerġgħu lura nawguralhom li jisimgħu dak il-kliem li nħobb ngħid jien lil min ikun ilu s-snin ma jqerr: “Merħba!” (Welcome back!)
Tradott u addattat minn artiklu li deher fil-magażin ‘America’ tas-6 ta’ Marzu, 2017. James Martin S.J. huwa l-editur ta’ ‘America’.
10 | Flimkien
P. M a rce l lo G h i r l a n d o O F M S a l m i għ a l k u l j u m
Kontrik biss jiena dnibt!
April 2017 | 11
M
alli jiġi quddiemi dan is-Salm niftakar fil-lirika sabiħa talkanzunetta ‘Miserere’ li xi snin ilu kienu kantaw flimkien il-famuż tenur Luciano Pavarotti u l-kantant popolari Taljan Zucchero Fornaciari. Fil-fatt, dan is-Salm 51 huwa wieħed minn fost dawk l-aktar magħrufa, mitluba, imfissra, immużikati u saħansitra mpittra, fosthom mill-pittur Franċiż Georges Roualt. Mużika u poeżija, proża u kuluri ta’ min f’ħajtu għamel l-esperjenza mwiegħra tad-dnub tiegħu imma li fid-dawl ta’ Alla daq ukoll il-benna u l-faraġ tal-indiema u l-konverżjoni. Huwa s-salm li fih jitlaqqam kull min iħoss il-piż tad-dnub tiegħu u jifhem tajjeb li “Kontrik biss, kontrik biss jiena dnibt!” Quddiem din l-istqarrija, “Kontrik biss jiena dnibt”, it-tradizzjoni Lhudja dejjem ġabet quddiem għajnejha d-dnub ta’ David, u fih dejjem libbset is-sentimenti midinba tiegħu, adulteru ma’ Batseba u saħansitra qattiel ta’ żewġha Urija (ara t-Tieni Ktieb ta’ Samwel, kapitlu 11). Fis-salm hemm eku tal-indiema ta’ David li quddiem iċ-ċanfira qawwija tal-profeta Natan jistqarr minn qalbu: “Jiena dnibt kontra l-Mulej!” (2 Sam 11:13) Il-qawwa interjuri ta’ dan is-salm hija tremenda, iddawwal l-esperjenza ta’ kull bniedem, anki tiegħi. Huwa salm li jesprimi d-dalma tad-dnub: “Għax jien nagħrafhom
ħtijieti, id-dnub tiegħi dejjem quddiemi, kontrik biss jiena dnibt, u dak li hu ħażin f’għajnejk għamilt.” Izda hu wkoll salm li juri t-tbexbix tal-grazzja, frott il-ħniena infinita ta’ Alla: “Roxxni bl-ilma u nissaffa ... agħmel li nisma’ l-ferħ u l-hena ... oħloq fija qalb safja, o Alla ... roddli l-hena tas-salvazzjoni tiegħek.” Jekk is-sens tal-ħtija huwa qawwi ħafna, bħalma spiss ikollna l-grazzja nagħmlu esperjenza f’ħajjitna, daqshekk ieħor qawwi u aktar hija l-esperjenza tal-maħfra ta’ Alla fuqna li nindmu u fi ħnientu nitwieldu kontinwament mill-ġdid! “Kontrik biss jiena dnibt!” Hija l-esperjenza wkoll tal-iben il-ħali, ribelluż lejn l-imħabba tal-Missier Ħanin. Imma hija wkoll, anki għalina jekk irridu, l-esperjenza imġedda tal-imħabba tal-Missier Ħanin li jwellidna mill-ġdid wara l-ħasla tal-indiema mlaqqma fl-umiltà u l-verità. Fid-dawl ta’ dan is-salm forsi nifhmu dik il-kelma qawwija tal-Appostlu Pawlu: “Fejn kotor id-dnub, kotrot fuq li kotrot il-grazzja” (Ittra lir-Rumani 5:20), grazzja u maħfra li jingħataw lilna “bis-saħħa ta’ Ġesù Kristu Sidna”. Mela kellhom ukoll raġun ikantaw Pavarotti u Zucchero: “Miserere, miserere, miserere, misero me ... però brindo alla vita!”
April 2017 | 13
It-tama u t-talb 165. X’inhi t-tama? It-tama hi dik ix-xejra ġewwa fina, mogħtija minn Alla, biex nafdaw u naħdmu id f’id mal-Providenza t’Alla. Bit-tama aħna għandna fiduċja li Alla jrid iwassal il-bnedmin għasSaltna ta’ Kristu u nafu wkoll li huwa biss minħabba dnub gravi, u li ma nkunux irridu nindmu minnu, li nistgħu naqtgħu lilna nfusna barra mis-Saltna.
bħalhom, għax Missierkom jaf x’teħtieġu qabel ma titolbuh intom. Mela itolbu hekk: Missierna, li inti fis-smewwiet, jitqaddes ismek, tiġi saltnatek, ikun li trid int, kif fis-sema hekkda fl-art. Ħobżna ta’ kuljum agħtina llum. Aħfrilna dnubietna bħalma naħfru lil min hu ħati għalina. U la ddaħħalniex fit-tiġrib iżda eħlisna middeni.”
166. Liema hu l-aqwa mod kif nesprimu t-tama tagħna? L-aqwa mod kif nesprimu t-tama tagħna huwa t-talb.
170. Għandna nitolbu għall-bżonnijiet tagħna (b’talb ta’ ‘petizzjoni’)? Għandna nitolbu għall-bżonnijiet tagħna u għall-ħwejjeġ li jonqsuna, għax b’hekk nagħrfu li Alla hu Missierna u li hu l-ħabib tagħna li jieħu ħsiebna f’kull ħaġa f’ħajjitna.
167. Liema hi l-ewwel talba? L-ewwel talba hi s-sagrifiċċju ta’ Kristu li bih, b’imħabba u b’ubbidjenza lejn il-Missier, aċċetta l-mewt fuq is-salib bħala talba biex aħna nsalvaw u biex tiġi s-Saltna. It-talb kollu tagħna jdaħħalna nieħdu sehem b’xi mod f’din il-komunikazzjoni bejn l-Iben u l-Missier. 168. Kif nieħdu sehem fit-talba ta’ Kristu lill-Missier? Nieħdu sehem fit-talba ta’ Kristu lill-Missier l-ewwel nett fl-Ewkaristija, li hi s-Sagrament tas-salib. Imbagħad hemm is-Sagramenti l-oħra, b’mod speċjali fit-talba liturġika tal-Knisja kollha, kif ukoll fit-talb personali tagħna. 169. Kif għallimhom jitolbu Ġesù liddixxipli? Ġesù qalilhom: “Intom u titolbu toqogħdux tlabalbu bħall-pagani. Dawn mingħalihom li aktar ma jgħidu, aktar jinstemgħu. Tkunux
171. Meta nitolbu, nitolbu bit-tama li nbiddlu l-fehma ta’ Alla? Meta nitolbu, ma nittamawx li nbiddlu l-ħsieb t’Alla, għax nafu li Alla mill-eternità ma jinbidilx u li jħobbna mingħajr waqfien. Iżda Alla mill-eternità jrid li aħna nirċievu l-grazzji u r-rigali li jagħtina bħala tweġiba għat-talb tagħna, għax hu Alla li jagħtina l-grazzja biex nitolbu, kif ngħidu fir-raba’ Prefazju tal-Quddiesa: “Inti jogħġbok tagħtina l-grazzja biex minn qalbna nroddulek ħajr.” 172. Ġesù tana eżempju ta’ kif għandna nitolbu meta nkunu f’xi bżonn? Iva, dan għamlu meta kien fl-ort talĠetsemani u qal, “Missier, jekk jista’ jkun biegħed minni dan il-kalċi, imma mhux kif irrid jien iżda kif trid int” (Mattew 26:29).
Kitba: Herbert McCabe O.P. | Traduzzjoni: Arthur G. Vella S.J.
14 | Flimkien x h ie da
Tilef ħajtu, mhux it-triq L-Awstrijak li sfida lil Hitler. Ġie ddikjarat qaddis fit-18 ta’ Marzu li għadda.
“J
iena nwiegħed lealtà lejk, Adolf Hitler, Führer u Kanċillier tar-Reich. Inwiegħed ubbidjenza sal-mewt lilek u lis-superjuri magħżulin minnek. Hekk Alla jgħinni.” Hekk kellhom jaħilfu s-suldati meta jieħdu l-ħatra bħala membri fl-SS, l-uffiċjali ta’ Hitler li kienu jnisslu biża’ kullimkien. Did-darba, imma, suldat żagħżugħ informa lis-surġent li ma kienx beħsiebu jagħmel dik il-ħalfa. “U għaliex?” għajjat issurġent. “Għal raġunijiet ta’ reliġjon,” wieġeb is-suldat, li kellu jagħti r-raġuni wkoll bil-miktub. “Jekk ħadd m’għandu l-kuraġġ jgħidilhom li dik il-ħalfa tmur kontra l-prinċipji Nazzjonal-Soċjalisti, allura mhu se jinbidel qatt xejn.” Trid tkun kuraġġuż biex tgħid kliem bħal dan. Jew ma tridx tkun tibża’ għal ħajtek, l-aktar meta tqis il-konsegwenzi. Josef Mayr-Nusser twieled fl-1910, viċin Bolzano. Kien affaxxinat b’nies kuraġġużi bħal San Tumas More (li kien sfida lil Neriku VIII) kif ukoll Frederic Ozanam (li kien waqqaf is-Soċjetà ta’ San Vinċenz de Paul). Jista’ jkollna idea tal-ispirtu li kellu ġo fih mill-ittra li fl-1938 kiteb lill-membri ta’ din is-soċjetà: “Meta tmorru tagħmlu żjara lil xi familja fqira, organizzaw il-ħin tagħkom b’mod li tqattgħu mill-inqas għaxar minuti tkellmuhom. Il-kompassjoni tagħna malfqar ma rridux nesprimuha bi kliem fieragħ. Kulma ngħidu jrid jiġi mill-qalb.”
Josef
Mayr
-Nuss
er
Kien membru fl-Azzjoni Kattolika u b’mod sigriet kien ukoll membru fil-moviment anti-Nazista, Andreas Hofer Bund. Fl-1944 ġegħluh jingħaqad mal-SS lokali. Ħabib tiegħu, ċertu Franz Treibenreif, qal li dik il-lejla tal-4 ta’ Ottubru innota li Josef kien imħasseb. Josef għolla idu u qal lill-uffiċjal: “Ma nistax naħlef lealtà lejn Hitler f’isem Alla. Il-fidi u l-kuxjenza tiegħi ma jħallunix.” Sħabu ppruvaw jikkonvinċuh biex jirtira li qal, imma Josef baqa’ sod: ma tistax tkun Nazista u Kristjan fl-istess ħin. Hu u jistenna l-ġuri, Josef kien isib ħin jitlob u jikteb lil martu Hildegard: “Itlob għalija, biex fis-siegħa tal-prova nġib ruħi bla biża’ u skont kif irid Alla u kif trid minni l-kuxjenza. Int mara kuraġġuża. Lanqas is-sagrifiċċji personali li se tintalab tagħmel mhuma se jġegħluk tikkundanna lil żewġek li pprefera jitlef ħajtu milli jabbanduna t-triq tad-dover.” Il-ġuri ma tantx dam, u qatgħuhielu għallmewt fil-kamp ta’ konċentrament ta’ Dachau, imma fil-vjaġġ marad bid-diżinterija. Fl-24 ta’ Frar 1945 sabuh mejjet, kiesaħ silġ, f’vagun tal-ferrovija. F’idu kellu l-Bibbja u l-kuruna tar-rużarju. Fil-Ġurnal taż-Żgħażagħ Kattoliċi fl-1938, Josef kien kiteb hekk: “Li tagħti xhieda għadDawl illum hija l-unika arma li għandna. La xabla, la vjolenza, la flus, xejn minn dan m’għandna bżonn biex nibnu s-Saltna ta’ Kristu fuq l-art.” Tgħid dan jgħodd għal-lum ukoll?
Rif l ess j o n i
April 2017 | 15
Ittra lil Ġużeppi l-‘ieħor’ Għażiż Ġużeppi minn Arimatija,
Caravaggio, Id-Difna ta’ Ġesù
N
afu li kont int li mort għand Pilatu u tlabtu l-ġisem ta’ Ġesù. Wara, imbagħad, keffintu f’liżar tal-għażel nadif, qegħedtu fil-qabar ġdid tiegħek u gerbibt il-ġebla. Meta għamilt hekk, kont qed tirriskja li titlef il-fama tiegħek, għax int kont membru magħruf tal-Kunsill. Int kont dixxiplu ta’ Ġesù bil-moħbi, imma dakinhar ma bżajtx toħroġ mill-‘qabar’ li kont fih. Sa dakinhar, għalkemm kont temmen flImgħallem, int kont bqajt lura, maħkum millbiża’ u l-inċertezza. Int tixbah lilna li ngħidu li nemmnu, li ngħidu li nimxu wara Ġesù, imma fl-istess ħin inkaxkru saqajna. Nixtiequ nagħmlu dak li hu tajjeb, imma fl-istess ħin ma nafux kif jew jekk irridux verament. Kull wieħed minna hu Ġużeppi minn Arimatija. Fid-dramm tal-Passjoni int kont l-aħħar attur li daħal fix-xena. Fost dawk kollha li kien hemm, int biss indunajt li l-Imgħallem kien jeħtieġ difna sura ta’ nies. Kont int li għamilt dik l-aħħar opra ta’ ħniena ma’ dak li kien l-istess Ħniena. Forsi kont tiġi minnu, għax id-drawwa kienet li l-aktar raġel qarib tal-mejjet kellu jieħu ħsieb id-difna. Inti ħadt kollox fuq spallejk – litteralment fuq spallejk. Iffaċċjajt lil Pilatu, minkejja dak kollu li kien ġara. Miegħek ingħaqad ukoll Nikodemu, dixxiplu ieħor sigriet ta’ Ġesù, li ġab miegħu kwantità enormi ta’ fwieħa għad-difna. Int kont il-‘Ġużeppi l-ieħor’ fil-ħajja ta’ Ġesù. L-ewwel wieħed meddu fil-ħrieqi f’maxtura ġol-għar, u int, it-tieni wieħed, keffintu fil-lożor ġol-qabar. Fil-pjan tiegħu, il-Missier għoġbu jpoġġi żewġ Ġużeppijiet filħajja ta’ Ibnu: fil-bidu u fit-tmiem. U t-tnejn li intom għamiltu dak li kellkom tagħmlu. Forsi l-Missier ried jurina li kulħadd għandu sehem
importanti fil-pjan tiegħu, anki min hu dgħajjef u imperfett. Ma nafux x’sar minnek wara li ħriġt minn fuq il-palk ta’ dan id-dramm, bħalma ma nafux x’sar minn Ġużeppi ta’ Nazaret. Imma kull meta niftakar fik, ħsiebi bilfors imur fuq dak il-qabar imħaffer fil-blat, li suppost kellu jkun qabrek. F’dawn il-jiem moħħna se jkun f’dak il-qabar. Ġużeppi, id-dinja tagħna tinsab imsallba b’ħafna msiemer. Għandna bżonn insibu mod kif naqilgħuhom, kif għamilt int: l-imsiemer tal-mibegħda, tal-inġustizzji, tar-rabja, tar-regħba, tal-gwerra, tal-firda, tad-diskriminazzjoni. Dawn kollha rridu nkeffnuhom fil-liżar, inpoġġuhom ġewwa nett f’dak il-qabar, u ngħattu kollox bil-blata. Imbagħad noqogħdu nistennew, u nisimgħuk tfakkarna li dak kollu li jtaqqalna, jgħaffiġna u jipprova jidfinna m’għandux ikollu l-aħħar kelma, għax wara d-difna hemm ilQawmien.
16 | Flimkien
Kont taf? Il-Fortizza San Mikiel Mal-wasla tagħhom f’Malta, fl-1530, il-Kavallieri ta’ San Ġwann bdew jaħsbu kif l-aħjar jiddefendu l-gżira. Imma kien wara r-razzija li seħħet fl-1551 li l-pjanijiet biex jiddefendu aħjar il-Port il-Kbir bdew jittieħdu bis-serjetà. Kien għalhekk ġie kkunsidrat il-bini tal-Isla fuq ‘Monte San Giuliano’ u l-bini tal-Fortizza San Mikiel biex tiddefendi d-dħul mill-art għall-belt il-ġdida. Il-Fortizza nbniet fl-1552 fuq disinji tal-perit militari Pietro Pardo. Sa prattikament l-ewwel jiem tal-Assedju tal-1565 il-Fortizza kienet għadha qed tiġi modifikata biex tiddefendi aħjar is-swar tal-madwar. Waqt l-Assedju, il-Fortizza kienet attakkata bla waqfien u għal ftit ma ntilfitx. Wara l-Assedju, il-Fortizza spiċċat abbandunata u sas-seklu sbatax il-Fortizza kienet diġà meqjusa bħala antika. Minnha llum fadal biss ħajt li jinstab fejn illum hemm l-iskola tal-Isla u l-pedament, li ntuża għall-Arloġġ tat-Tarzna. (Informazzjoni miġbura minn Compagnia San MicheleFacebook.com/compagniasanmichele.malta)
Dati fi żmien ir-Rumani Fi żmien ir-Rumani, biex jindikaw il-jum tax-xahar kienu jużaw: Kalendae – l-ewwel jum tax-xahar; Nonae – il-5 jew is-7 jum; Ides – it-13 jew il-15 taxxahar. F’Marzu, Mejju, Lulju u Ottubru, in-Nonae kienu fis-7 filwaqt li l-Ides fil-15 tax-xahar. Fix-xhur l-oħra kienu l-5 u t-13. Għalhekk ma kinux jiktbu “it-2 ta’ Settembru” imma “4 ijiem qabel in-Nonae ta’ Settembru”. Minflok “id-29 ta’ Settembru” kienu jiktbu “jum qabel ilKalendae ta’ Ottubru”.
IHS L-ittri ‘IHS’ li spiss insibuhom fil-knejjes tagħna fuq l-altar jew fl-ilbiesi tas-saċerdoti huma meħudin mill-ewwel tliet ittri tal-kelma Griega ΙΗΣΟΥΣ (= IESOUS, għax l-ittra Griega ‘H’ hija ekwivalenti għall-‘E’ tagħna, filwaqt li ‘Y’ hija ‘U’). Minflok ‘IHS’ fil-Medjuevu bdiet tintuża wkoll ‘JHS’. Varjazzjoni oħra tagħha hija ‘IHC’ (għax ‘C’ Griega hija ‘S’ tagħna). Xi drabi ‘IHS’ tfisser ukoll Iesus Hominum Salvator (Ġesù Salvatur tal-Bnedmin). Aktar tard beda jiżdied salib fuq l-H, kif ukoll tlett imsiemer. Il-kristogramma IHS hija l-emblema tal-Ġiżwiti (Societas Iesu). Anki l-emblema tal-Papa Franġisku, li hu Ġiżwita, tinkludi l-kristogramma IHS, b’ittri, salib u msiemer ħomor fuq sfond isfar f’forma ta’ xemx.
April 2017 | 17 Mi r i a m E l l u l PAĠ NA L E T T E RARJA
Dan l-aħħar avżajna li l-kitbiet f’din il-paġna m’għandhomx għalfejn ikunu dejjem b’suġġett reliġjuż jew xi talba. Nixtiequ aktar kreattività, umoriżmu, leġġerezza. Tajna wkoll xi suġġerimenti dwar suġġetti. Is-Sur Bernard Scicluna, b’mod tassew kreattiv, irnexxielu jgħaqqad is-suġġetti kollha f’kitba waħda! Is-suġġetti huma hawnhekk kollha indikati b’tipi ħoxnin.
Billejl Billejl, il-ħemda, il-kwiet, l-irqad, xejn u baħħ. M’hemm l-ebda dawl, l-ebda kulur partikolari. L-ebda togħma, l-ebda ħoss, l-ebda ... Imma hemm il-ħolm! Nista’ nimmaġina u mmur fejn irrid: ninżel taħt il-baħar, ngħum fil-qiegħ, mal-ħut, bla nifs. Nista’... Forsi int tistaqsi: imma x’hemm sabiħ f’dan kollu? Fil-ħolm, fejn hu l-gost? Fejn hi l-fwieħa? Veru, imma jien, meta nkun bin-ngħas, norqod inkun irrid; norqod u nistrieħ. Naf min bilkemm jorqod billejl. Ħu mill-anzjan ta’ ħdejna. Dan ibati biex tmur għajnu bih. Imma tal-anqas, miskin, itaffi bil-gost tal-qari. Iħobb jaqra kull ktieb, kull gazzetta li tiġi f’idejh. Tista’ tkun ħolma kerha li ttajjarlek inngħas, jew id-dellijiet f’kamartek jew xi ħoss iżaqżaq li jġiegħlek taħseb li hemm il-ħares, jew toqgħod thewden fuq dik id-deċiżjoni importanti li ħadt, forsi tajba, forsi ser tiswielek agħar. Forsi għalhekk hemm l-istaġuni, biex jiġi ż-żmien li nbiddel, ninbidel, nirranġa dak li forsi mhux sewwa fija. Jista’ jkun li hemm dik ix-xi ħaġa li ħafna jarawha kerha, imma
għalija sabiħa. Tista’ tkun il-mibegħda, l-għira, in-nuqqas ta’ mħabba. Jista’ jkun post kif immaġinajtu u kif fil-fatt sibtu, post li jista’ jinbidel u jsir ferm akbar u aħjar minn kif fil-fatt hu. Imma kemm sirt ninsa! Issa li kbirt u s-snin dejjem igerbbu, jiġru u jgħaddu minn fuqi, ta’ spiss sirt niftaħ dik it-tieqa tiegħi, dik li minnha nara l-passat, u noqgħod niftakar fl-imgħoddi. Mhix il-mewt l-akbar biża’ tiegħi. Wara kollox, kull min jitwieled irid imut. U meta jasal għeluq żmieni fuq din l-art u jitfuli s-swiċċ (hekk kif jintefa r-radju tal-karozza), nerġa’ mmur f’dik il-ħolma, fejn ngħum u noħlom f’dik ilħajja fl-akwarju. Ħajja li, bħal dik il-lampa fil-kantuniera, quddiem il-Madonna, bix-xemgħa daqqa tiddi u daqqa tnemnem, fl-aħħar tintefa. Hekk għad jiġri lili għax, xi darba, meta naqta’ nifsi, ikun daqshekk! Matul il-ħajja tagħna, wieħed għandu jgħix bl-imħabba, bir-rispett u f’għaqda mal-bnedmin, u f’Alla jqiegħed it-tama u l-fiduċja tiegħu. Din hi r-realtà, il-verità. Mill-bqija, kollox superstizzjoni. Bernard Scicluna
Ibgħat novella jew poeżija qasira għal din il-paġna. Il-kitba li titla’ bil-polza tirbaħ żewġ kotba mingħand Merlin Publishers Ltd. Ibgħat preferibbilment bl-email hekk: flimkien@maltadiocese.org jew mirell60@gmail.com jew 29, Miramaki, Triq Biagio Galea, Tarxien.
18 | Flimkien
A n n a C a r ua n a Co lo m b o M ov i m e n t ta l- Fo ko l a r i
Stil ta’ ħajja Maria Voce, il-President tal-Moviment tal-Fokolari se żżur Malta fl-ewwel ġimgħa ta’ Mejju. Il-Kummissjoni Ekumenika Djoċesana stednitha biex tagħti diskors pubbliku fl-okkażjoni tal-erbgħin anniversarju mit-twaqqif tagħha f’Malta.
I
l-Moviment tal-Fokolari jħaddan fih mażżewġ miljun membru f’182 pajjiż fid-dinja kollha. Dan hu moviment Kattoliku, iżda fost il-membri tiegħu hemm ukoll dawk minn Knejjes Insara differenti, minn reliġjonijiet oħra u anki oħrajn li m’għandhom ebda twemmin reliġjuż. “Ħa jkunu lkoll ħaġa waħda” (Ġw. 17:21), li hi t-talba ta’ Ġesù lill-Missier, hi l-għan ewlieni tal-Moviment. Dawk kollha li jħaddnu l-ispiritwalità tiegħu jagħtu sehemhom biex il-bnedmin jagħrfu li huma lkoll aħwa ta’ xulxin. Il-Fokolari ilhom impenjati fid-djalogu ekumeniku sa mill-1961. Kien fil-belt ċkejkna ta’ Ottmaring, li tinsab ħdejn Augsburg fil-Ġermanja, li l-Fokolari bdew jgħixu l-esperjenza tal-għaqda li diġà teżisti bejn dawk li jemmnu fi Kristu. Illum il-Moviment ifittex li jgħix dan id-djalogu ma’ Knejjes Insara differenti fil-pajjiżi kollha kull fejn jinsab. Kull sena, numru ta’ isqfijiet ħbieb talFokolari, minn bosta knejjes Insara differenti, jiltaqgħu u jgħixu flimkien esperjenza mibnija fuq il-Kmandament il-Ġdid ta’ Ġesù. Fil-21 ta’ Frar li għadda, il-Kunsill Ġenerali tal-Moviment tal-Fokolari ltaqa’ fil-belt ta’
Ottmaring fejn ħareġ dikjarazzjoni li biha xtaq jesprimi l-impenn imġedded tiegħu fiddjalogu ekumeniku, impenn li qed ikompli jissaħħaħ anki meta jisma’ l-kliem u jara l-ġesti tal-Papa Franġisku. Din id-dikjarazzjoni tisħaq li l-Moviment iħossu msejjaħ li jwieġeb għad-dikjarazzjoni konġunta ta’ Lund, iffirmata fil-31 Ottubru 2016 minn Papa Franġisku u l-President tal-Federazzjoni Dinjija Luterana. Din kienet ġiet iffirmata fl-okkażjoni tal-500 anniversarju tar-Riforma Luterana. F’din iddikjarazzjoni l-Moviment jara sinjal ta’ sejħa minn Alla biex l-Insara jaħdmu b’impenn akbar ħalli sseħħ it-talba ta’ Ġesù għallgħaqda. Waqt iż-żjara tagħha f’Malta, Maria Voce se titkellem dwar: ‘Dialogo o dialoghi? Uno stile di vita’ (Djalogu jew djalogi? Stil ta’ ħajja). Ikun hemm ukoll traduzzjoni bil-Malti u l-Ingliż. Data: il-Ġimgħa 5 ta’ Mejju Ħin: 7.00pm Post: Sala San Pawl, l-Istitut Kattoliku, Floriana Kulħadd huwa mistieden.
Di a n n e S ta f r ace AW T I Ż MU
April 2017 | 19
Ġenituri tliet darbiet, u għadna qed nitgħallmu!
G
ħadni niftakar ċar daqs il-kristall meta tweldilna t-tifel iż-żgħir, Lakenreid. Meta għadda kollox, dort fuq ir-raġel u staqsejtu, “Kollox sew? Idejh u saqajh ukoll? M’hemmx diffikultajiet, hux?” Kif in-nurse semgħetni, daret fuqi u qaltli, “Sinjura, huma u jikbru tkun taf verament hux kollox sew, mhux issa!” Dal-kliem baqa’ jidwi f’widnejja, speċjalment xi sentejn wara meta t-tifel ġie dijanjostikat li għandu l-awtiżmu. Aħna nafu kemm is-soċjetà titfa’ l-persuni blawtiżmu f’basket wieħed. Imma bħala ġenituri aħna naraw lit-tifel tagħna bħala individwu bilkaratteristiċi uniċi tiegħu. Nafu sew xi jħobb u x’ma jħobbx, x’jirrabjah, meta jixtieq xi karezza. Meta jkun xi naqra ma jiflaħx jew muġugħ, huwa jħobb ifittex lil missieru li jħaddnu miegħu sakemm jorqod f’idejh. Jiena, min-naħa tiegħi, inkun fil-ġenna tal-art meta mmur għalih l-iskola. Kif jarani, għajnejh jixgħelu, jiġi jiġri għal fuqi u jagħfasli wiċċi bejn idejh. Dawn huma kollha karatteristiċi ta’ Lakenreid u mhux tal-awtiżmu. Huma ta’ Lakenreid, li twieled fil-familja tagħna, ma’ ommu, ma’ missieru u ma’ ħutu. Kemm inħossni mweġġgħa meta n-nies jitfgħu lil kulħadd f’keffa waħda! Fl-istess ħin, nafu li xorta waħda għandna esperjenzi u xewqat bħal dawk ta’ ġenituri oħra li għandhom ulied fuq l-ispectrum (il-firxa) talawtiżmu wkoll. Waħda mix-xewqat tagħna hi li nisimgħuh jitkellem. Tgħidx kemm ninkwetaw u nweġġgħu meta narawh jibki bl-uġigħ u ma jkunx jista’ jgħidilna fejn jew x’tip ta’ wġigħ għandu! Fil-vjaġġ tagħna bħala ġenituri ta’ Lakenreid, aħna nippruvaw naċċettaw dejjem aktar ilkundizzjoni tiegħu. Nippruvaw inżommu ħajja
t-tama li xi darba jitkellem kif ukoll ir-realtà li dan mhux bilfors iseħħ. Naħdmu bis-sħiħ mal-organizzazzjoni Inspire fejn Lakenreid imur għat-terapija li għandu bżonn. Hemm jgħinuh isaħħaħ l-abbiltajiet tiegħu kif ukoll jindirizzaw l-aspetti fejn għandu bżonn l-għajnuna. Imma aħna qatt ma ninsew li Lakenreid huwa t-tifel tagħna, irrispettivament minn dak li jiġri ’l quddiem, jekk jitkellimx jew le. Miegħu aħna sirna ġenituri għat-tielet darba, u għat-tielet darba qed nerġgħu nitgħallmu millġdid xi tfisser li nkunu ġenituri: il-ġenituri ta’ Lakenreid. Kif jispjega s-CEO ta’ Inspire, Antonello Gauci, “L-Inspire temmen li kulħadd għandu dritt għall-ugwaljanza u l-inklużjoni. Ilmissjoni tagħna hi li ngħinu lil kull min għandu diżabbiltà biex jikseb dan, u dan nagħmluh billi nipprovdu lill-individwi u l-familji tagħhom b’servizzi edukattivi, terapewtiċi u ta’ divertiment. Iżda dan ma jistax ikun possibbli mingħajr kontribuzzjonijiet ġenerużi u xogħol volontarju.”
j oyce z a m m it
20 | Flimkien
Iltqajt ma’ Ċikku ... u ara xi ġrali!
D
abra ltqajt ma’ Franġisku. Le, mhux mal-Papa Franġisku imma ma’ dak ta’ Assisi: raġel fqir u qsajjar imma fl-istess ħin sinjur u ġgant fl-imħabba. Konna Għawdex u ltqajna ma’ Fr Noel, Franġiskan. Ħajjarna nattendu kors dwar l-ispiritwalità Franġiskana. Spiċċa l-kors u ma xtaqniex nieqfu. Għaliex? Għax għaraft li ‘ħalli kollox u imxi warajja’ mhix biss għas-saċerdoti u r-reliġjużi imma għalija wkoll fil-ħajja tiegħi ta’ kuljum. Fhimt li ‘taħfer’ mhux bil-kliem biss imma kif ħafer Ġesù fuq is-salib. Fhimt li ‘tħobb’ tfisser li ninżel naħsel riġlejn l-oħrajn anki, ta’ min
ma tantx jurini mħabba. Imma l-aktar ħaġa li ħallietni b’ħalqi miftuħ kienet kemm iħobbni Alla. X’laqgħa kienet dik tiegħi ma’ Ċikku! Esperjenza li nixtieq li iżjed persuni jgħixuha wkoll. Għalhekk qed norganizzaw kors ta’ seba’ laqgħat: ‘Ħerqan Biex Inħobb - Il-Viżjoni ta’ Franġisku u Franġisku’. L-ewwel laqgħa l-Ġimgħa 21 ta’ April fiċ-Ċentru Franġiskan Birkirkara fis-7.15pm minn Fr Karm Debattista MSSP. Donazzjoni ta’ 15-il ewro għall-kors kollu. Ċempel 21236315 jew 99450008 jew email: zammitjoyce.zammit@gmail.com
C . Mice l i
Kif se jagħrfuni?
K
arità mhix meta nagħti xi ħaġa miżżejjed li jkolli. Mhux meta jkolli żewġt iqliezet li m’għadhomx jiġuni u nara lil min se nagħtihom. In-Nisrani jorbot il-karità mal-imħabba. Għalija, inkun Nisrani meta nħobb lillproxxmu bħali nnifsi, anki dak li m’għandix grazzja miegħu, dak li l-għawġ ġabu b’idejh, dik li tberbaqhom fix-xejn, dak li mhux bil-għaqal, l-immigrant li messu baqa’ pajjiżu. Imma huma ħafna l-Insara li jagħmlu karità, bħall-ħafna reliġjużi u lajċi li jaħdmu mal-fqar u l-vulnerabbli. Il-Caritas, fejn jien nagħti sehmi, taħdem ma’ kull tip ta’ nies f’diffikultajiet ta’ użura, logħob tal-
ażżard, sustanzi illegali, diffikultajiet mentali, emozzjonali u finanzjarji. Insemmi d-Dar tal-Providenza, id-Djar tatTfal, Kummissjoni Emigranti, Laboratorju talPaċi, Jesuit Refugee Service, St Jeanne Antide Foundation, Segretarjat Assistenza Soċjali, Millennium Chapel, Paolo Freire Institute, Dar Merħba Bik, Dar Qalb ta’ Ġesù, Fondazzjoni Suret il-Bniedem, Dar Osanna Pia u Dar Frate Jacoba. Nittama li ma ħallejt lil ħadd barra. Ma’ dawn insemmu l-parroċċi fejn fis-skiet kuljum tintwera mħabba ma’ kull min iħabbat il-bieb tal-kappillan biex jiftaħ qalbu u jfittex id ta’ ħbiberija. Hija Knisja li xi drabi tiżbalja, imma wkoll li taħdem fl-għeruq, titma’ lil min bilġuħ, iżżur il-ħabsin u tilqa’ l-barrani.
Jum il-Karità s-Sibt 29 u l-Ħadd 30 t’April Agħti l-offerta tiegħek fil-quddies jew bl-envelopp li se tirċievi d-dar. L-offerta tiegħek tgħin lill-Knisja tkompli bil-ħidma u l-missjoni tagħha.
22 | Flimkien
S i lva n a C a r d o n a Żgħ a ż agħ
Qatt ma rajt siġar bħal dawn!
D
Kull nhar ta’ Ħadd wara nofsinhar, Ian u sħabu għandhom id-drawwa li jippreparaw xi ftit ikel u xarbiet bil-frott frisk u joħorġu dawra bir-roti flimkien bħala grupp.
in id-darba kien imiss lilu jgħidilhom liema rotta jaqbdu. Peress li jħobb l-għasafar u l-kampanja, issuġġerielhom imorru ċ-Chadwick Lakes. Kienu jistennewh bil-ħerqa l-Ħadd għax kien jgħinhom ikabbru l-ħbiberija ta’ bejniethom waqt li jaqdfu flimkien. U llum xejn inqas! Kif waslu, Ian indikalhom il-post fejn kellhom jieqfu biex jistrieħu. Ħallew ir-roti mal-ħajt tas-sejjieħ, firxu gverta taħt id-dell ta’ siġra, poġġew u qasmu l-ikel bejniethom. Waqt li tkellmu u daħku flimkien, tpaxxew b’tant friefet ikkuluriti li bdew jittajru fuq l-ilmijiet fil-wied. Għajnejn Ian waqgħu fuq is-siġar li kienu spuntaw u kibru mal-ġnub tal-wied. Stagħġeb kif minkejja dawk l-ilmijiet kollha li kienu jgħaddu b’tant qawwa ma tqaċċtux iżda baqgħu jikbru, jitwalu u jissudaw. Ħares sew fl-ilma u fil-fond ra li l-għeruq tas-siġar kienu mqabbdin sew mal-qiegħ tal-wied. Ra wkoll xi friegħi rqaq imqaċċtin li bdew jinġarru mal-ilma. Waqt li ħares sew madwaru, lemaħ ukoll weraq nexfin li middehra safranija tagħhom kienu ilhom sew li waqgħu mis-siġar.
F’daqqa waħda stħajjel lil dawn is-siġar ikellmuh u bħal semagħhom jgħidulu: “Ian, qis li tixbah lilna s-siġar! Bħalna, ibqa’ ikber f’ġuvni bil-għaqal. Ħaddar kull fejn tkun bl-affarijiet sbieħ u tajba li tagħmel. Ara aħna kemm qegħdin imħawlin tajjeb f’art soda! Int ukoll għandek għeruq imqabbdin f’bażi soda. It-tagħlim li tawk il-ġenituri u l-fidi Nisranija li inti tħaddan, twarrabhomx minn ħajtek. Ħu ħsieb il-karattru sod li għandek. Meta tiltaqa’ ma’ xi sitwazzjoni diffiċli fejn ikun hemm min jipprova jħawwadlek ħajtek, attent li ma tinġarrx mal-kurrent. Bħall-friegħi mqaċċtin tagħna, int ukoll qaċċat minn ġo fik dak kollu li tħoss li jfixklek. Il-weraq imwaqqgħin, li minflokhom jikbru weraq ġodda, għandhom ifakkruk li fil-ħajja dejjem tista’ tibda millġdid wara li tkun żbaljajt. Ħu ħsieb li ssostni ruħek minn għejun friski u tajba ħalli tagħmel ħafna frott, bħalna s-siġar. L-għajn ewlieni tiegħek għandu jkun Ġesù. Waqt li tapprezza dak kollu li int, qatt tqabbel lilek innifsek ma’ ħaddieħor għax int bħal siġra unika u bnina, li taf toffri kenn lil min ifittixha.”
J o sef De B o n o 1 50 S E NA AZZJON I K AT TOL I K A
April 2017 | 23
Xkora melħ Inti waħda minn ħafna kristalli żgħar tal-melħ, almenu jekk tqis lilek innifsek bħala dixxiplu-missjunarju ta’ Kristu. Farka waħda minn dawn ilkristalli ċkejkna bojod weħidha ġo borma ma tagħmel ebda effett.
I
mma magħquda flimkien ma’ numru ta’ frak oħra, tista’ tagħti togħma tajba. Imma kull waħda minn dawk il-frak hija importanti, u hija importanti daqs kull waħda mill-frak l-oħra. Probabbli li inti tqerr u titqarben ta’ spiss. Jista’ jkun ukoll li għandek xi rwol partikolari fil-parroċċa, f’xi għaqda jew fid-djoċesi. Imma żgur li inti Nisrani li qed twassal l-esperjenza tiegħek kull fejn tkun. Dawk ta’ madwarek qed jieħdu mit-togħma tiegħek, u int qed tħalli effett. Veru li xi drabi aħna ma naqdux il-missjoni tagħna sew. Kultant nippruvaw nagħtu t-togħma li jidhrilna aħna u ma nwasslux lill-oħrajn biex iduqu l-ferħ veru tal-Vanġelu. Drabi oħra, nitħalltu ma’ affarjiet li mhumiex importanti, nitilfu t-togħma, u nispiċċaw bla effett. Madwar 150 sena ilu, fl-Italja, Mario Fani u Giovanni Aquaderni waqqfu assoċjazzjoni li aktar tard saret tissejjaħ “Azzjoni Kattolika”. Din hi assoċjazzjoni miftuħa għal-lajċi kollha bl-għan li tagħtina l-opportunità nikbru flimkien ma’ oħrajn bħala Nsara u bħala ċittadini. Fl-istess ħin tgħinna wkoll nagħrfu li aħna koresponsabbli fil-missjoni tal-Knisja, biex nieħdu ‘azzjoni’ kemm b’mod organizzat
kif ukoll bix-xhieda tagħna fl-ambjenti fejn inkunu. Imma, tgħidli, din mhix il-missjoni ta’ kull Nisrani? Iva, meta l-Konċilju Vatikan II ddeskriva l-missjoni tal-Azzjoni Kattolika, ried juri l-importanza li l-lajċi jimpenjaw ruħhom biex jgħinu lil xulxin fil-formazzjoni u biex jaħdmu f’direzzjoni waħda. Dan kollu jsir f’għaqda mal-mexxejja tal-Knisja u taħt it-tmexxija tal-Ispirtu s-Santu. Il-Knisja tgħinna nwasslu l-ferħ tal-Vanġelu kull fejn inkunu, filwaqt nsibu sapport u direzzjoni fi ħdan assoċjazzjoni li tikkordina diversi ħidmiet. Il-Papa Franġisku wkoll qed isostni lill-Azzjoni Kattolika fl-aġġornament tagħha. Fis-27 t’April li ġej se jingħaqad ma’ għadd ta’ lajċi u mexxejja talKnisja mid-dinja kollha għat-tieni kungress internazzjonjali dwar l-Azzjoni Kattolika bl-isem: L-Azzjoni Kattolika hi missjoni ma’ kulħadd u għal kulħadd. Jumejn wara, fi Pjazza San Pietru, se jiftaħ il-festi li jfakkru l-150 sena tal-Azzjoni Kattolika. Bħala lajċi Nsara tajjeb nitolbu biex dan kollu jwassal biex tkompli tiġi s-Saltna ta’ Alla fuq l-art. Josef DeBono huwa l-President Ġenerali talAzzjoni Kattolika Maltija.
24 | Flimkien
D ott G o d f r e y Agi u s S a ħħit n a
Il-Ftuq (Ernja)
I
l-ftuq jiġri meta xi organu jimbotta minn ġo xi spazju bejn il-muskoli jew xi laħam li suppost iżommu f’postu. L-aktar eżempju ċar huwa meta l-imsaren jgħaddu minn xi post dgħajjef tal-muskolatura taż-żaqq. Il-ftuq huwa l-aktar komuni fiż-żaqq, imma nsibuh ukoll fil-koxxa, fin-naħa ta’ fuq (femoral hernia), fiż-żokra (umbilical hernia) u bejn il-koxxa u ż-żaqq jiġifieri l-‘groin’ (inguinal hernia). Il-ftuq ma fihx periklu immedjat jew xi periklu għall-ħajja, iżda ma jfiqx waħdu, u jista’ jkollok bżonn operazzjoni biex tevita kumplikazzjoni li tista’ tkun perikoluża, pereżempju li l-imsaren jimblukkaw. 70 fil-mija tal-ftuq insibuh fil-‘groin’. Dan jiġri meta l-imsaren jimbuttaw u jgħaddu minn post dgħajjef fil-muskoli taż-żaqq, finnaħa t’isfel minn fejn tgħaddi l-ispermatic cord li żżomm f’posthom it-testikoli fl-irġiel u l-ligament li jżomm f’postu l-utru fin-nisa. Dan it-tip ta’ ftuq huwa aktar komuni fl-irġiel milli fin-nisa għar-raġuni li t-testikoli jinżlu fil-borża minn dan il-passaġġ, u dal-passaġġ suppost jagħlaq b’mod naturali, iżda ħafna drabi jibqa’ ma jagħlaqx tajjeb u jservi biex iġiegħlek tbati minn ftuq mal-iċken sforz. Kwalità oħra ta’ ftuq huwa l-ftuq fl-istonku, fejn insibu li parti min-naħa ta’ fuq tal-istonku tgħaddi minn ġewwa d-dijaframma ’l fuq għal ġos-sider. Iddijaframma tissepara l-pulmun u l-qalb mill-imsaren, il-fwied, il-milsa u organi oħra fiż-żaqq. Din il-kwalità ta’ ftuq hija komuni f’pazjenti li qabżu l-50 sena. Hawn ikollok ħafna ħruq fl-istonku u fis-sider għax jitla’ l-aċidu tal-istonku ’l fuq u jirrita ħafna l-oesophagus (li minnu jgħaddi l-ikel minn ġol-ħalq għal ġol-istonku) li hu sensittiv
ħafna għall-aċidità u jiffjamma meta jitla’ l-aċidu ġo fih mill-ftuq tal-istonku. Ftuq fiż-żokra fi trabi taħt is-sitt xhur. Dan nindunaw bih meta t-tarbija tibki għax tkun qed tisforza l-imsaren minn post dgħajjef fiż-żaqq. Din il-kwalità ta’ ftuq tfiq waħedha, ħafna drabi qabel it-tarbija tagħlaq sena. Meta din ma tagħlaqx, wieħed irid jara speċjalista għax jista’ jkun hemm bżonn ta’ operazzjoni żgħira. ‘Incisional hernia’. Din tinqala’ meta, wara xi operazzjoni fiż-żaqq, jinfetqu xi punti minn ġewwa u toħroġ bħal boċċa fillinja ta’ fejn kien hemm il-punti. Din jista’ jkollha bżonn ta’ operazzjoni wkoll biex terġa’ tingħalaq il-ferita antika li għal xi raġuni tkun ċediet. Il-kawża tal-ftuq hija ħafna drabi t-tqanżiħ żejjed, bħal meta terfa’ oġġetti tqal, minħabba kostipazzjoni, piż żejjed, sogħla persistenti u anke t-tqala. Kull ftuq għandu jkun iċċekkjat mit-tabib regolarment sakemm wieħed jasal għallkonklużjoni jekk għandhiex issir operazzjoni u meta din għandha ssir, skont is-saħħa fiżika tal-individwu.
Drachma Parents Grupp ta’ sapport għal ġenituri Kattoliċi b’ulied gay. Il-laqgħat li jmiss: •
It-Tlieta 18 ta’ April: Quddiesa fil-Millennium Chapel fis-7:30pm.
•
Il-Ħamis 20 ta’ April u l-Ħamis 18 ta’ Mejju f’Mount St Joseph, Mosta, fis-7:30pm.
•
Il-Ħamis 6 ta’ April u l-Ħamis 4 ta’ Mejju f’Dar Nazaret, Tarxien, fis-7:30pm.
Ċempel 79442317 għal aktar tagħrif jew biex tirċievi b’xejn fuljett dwar is-suġġett.
from Starting
€8,999*
0%
per month or €180*
DE AVA POSIT ILAB LE
*Prices include Scrappage Scheme Industrial Motors Ltd. 1, Antonio Bosio Street, Msida MSD 1341 Tel: 20160000 Mob: 99991666 Email: info@suzuki.com.mt Mizzi Motors Ltd. Mgarr Road, Ghajnsielem, GSM 9016 Tel: 21556942 Mob: 99782000 Email: jcassar@mizzimotors.com.mt
www.suzuki.com.mt
Auction for Action Auction extraordinaire On Sunday 7th May
at The Swieqi Local Council and surrounding gardens. Venue opens at 12.00pm. Auction commences at 2.00pm compered by Kenneth Vassallo, BA (Hons). NO pictures, NO paintings, NO crockery. An awesome array of ‘Mystery Boxes’ containing unusual prizes to bid for. Top bidding Lots include a breakfast with a High Profile Personality as well as memorabilia from a well renowned local singer. Lots of fun filled activities including Old Motor Rides, a Food Court, Kiddies Area, Plants & Flowers, Gourmet Specialities/Delicacies and Artisans Crafts.
All proceeds in aid of St Jeanne Foundation Vo No. 0005/08 Tel Nos: 2767 2367/2180 9011
All proceeds in aid of St Jeanne Antide Foundation Vo No. 0005 Tel Nos: 2767 2367/7705 3837
26 | Flimkien
Lo għ o b • C l au d i a C i n i
Weqfin 1. Trab u ilma (4) 2. Din issibha f’id Lonġinu fil-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira (5) 3. Ktieb reliġjuż tal-Iżlam (5) 4. Skont dan, il-fergħa! (4) 5. Iffastidjat (5) 9. Aħrax, goff, żorr (4) 10. Annimal kbir u selvaġġ imma jħobb l-għasel u s-salamun (3) 11. Fjur żgħir tal-frott (4) 13. Frott iswed (3) 14. Isem ieħor minn Tania (5) 16. Fuqhom norqdu (5) 17. L-oppost ta’ aktar (5) 18. Jum, xahar u sena eżatt meta tiġri xi ħaġa (4) 19. Ta’ qawwa akbar (4)
4
Tisliba
Nota: GĦ u IE jieħdu kaxxa waħda
Mimdudin 1. Ħa sehem f’tellieqa (6) 4. Ħu ommi jew ħu missieri (4) 6. L-ewwel xahar tas-sena (6) 7. M’għadnix (4) 8 u 12. Serrieq irqiq b’sega li bih tisserra disinn fl-injam (6) 10. L-għajta ta’ Ħadd il-Palm (6) 12. Ara 8 Mimduda 14. Karta tal-logħob bin-numru wieħed (3) 15. Taħlita ta’ qatran u ramel (6) 18. Hekk jiġu meta jieħdu punti ndaqs (3) 20. Fejn hemm dan, hemm il-ħajja! (4) 21. Mużiċist, bandist (6) 22. Ħaxix tal-baħar (4) 23. Tlieta għal tliet darbiet (6)
Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor Mimduda: 1. TARBUX, 4. DAWL, 6. KANTUN, 7. LTIM, 8. QAL, 10. RQAQAT, 12. AĦĦ, 14. EMU, 15. SPIRAL, 18. ISA, 20. LAXK, 21. LINGWA, 22. LAVA, 23. URAGAN. Weqfin: 1. TOKK, 2. BOTTA, 3. XENQA, 4. DELL, 5. LEMAĦ, 9. ATTI, 10. RUM, 11. QASS, 13. ĦAL, 14. EQLEL, 16. PALJU, 17. RENTA, 18. IKLA, 19. VANN.
6 8 5 9 7 1 6
8 9 1 5 7 6 9 1 6 2 5 4 1 3 4 9 1 6 9 3 2 7 1
Rebbieħ/a: M Pace, Ħal Qormi Irbaħ voucher mingħand Alfsons Supermarket, il-Ħamrun. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Tisliba, P.O. Box 90, Il-Marsa
Sudoku
Imla l-vojt kollu b’mod li l-kolonni, il-linji u kull kaxxa ta’ disgħa jimtlew bin-numri 1 sa 9. Premju voucher ta’ 20 ewro mingħand Scotts Supermarket. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Sudoku, P.O. Box 90, il-Marsa.
Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor 2
7
1
3
8
5
9
6
3
5
9
4
7
6
8
2
4 1
8
6
4
1
2
9
7
5
3 9
1
4
2
5
6
7
3
8
5
3
8
2
9
4
6
1
7
7
9
6
8
1
3
2
4
5
6
1
7
9
4
8
5
3
2
9
2
5
6
3
1
4
7
8
4
8
3
7
5
2
1
9
6
Rebbieħ/a: A Pampanella, Ħal Tarxien
C h a r l es B r iffa
April 2017 | 27
Għajdut ta’ Mħabba
M
eta niflu l-qwiel u l-idjomi tagħna nintebħu li nkunu qegħdin nidħlu fil-mentalità ta’ niesna. Imma wieħed jeħtieġ jiftakar li, matul is-sekli mgħoddija, il-Malti baqa’ ħaj bis-saħħa ta’ missirijietna li kienu jagħmlu mal-klassi ta’ bla skola. Kienu fqar u bla importanza fl-amministrazzjoni ta’ pajjiżhom. L-għonja Maltin kienu x’aktarx jinqdew b’lingwa barranija. Il-qwiel u l-idjomi jixħtu dawl fuq it-twemmin u d-drawwiet ta’ dawk li ġew qabilna; fihom hemm xejriet soċjali u kulturali. Ħa nirriflettu kemxejn fuq għerf il-Malti li juri bixriet pożittivi fuq Alla. Nibdew billi nsemmu dawn l-idjomi: • “Alla magħna” (għax Alla jgħin) hija espressjoni li ngħidu meta nkunu se nibdew xi biċċa xogħol u nkunu rriduha tiġi sewwa. • “Alla jgħinek” (għax Alla jieħu ħsieb kulħadd) ngħiduha meta lil dak li jkun ma nkunux nistgħu ngħinuh aktar. • “Alla bagħtek” (għax Alla jwassal il-faraġ) donnu għalina, dak li ġie biex jgħinna kien parti mill-providenza ta’ Alla. • “Alla jbierek” (għax Alla jħares lil dak li jkun) hija espressjoni ta’ foħrija lil Alla, il-Ħallieq tas-sabiħ. • “Alla jseddaq” (għax Alla ħanin).
Meta nduru għall-qwiel, naraw kemm il-Maltin tradizzjonalment huma nies reliġjużi. Insemmu, b’eżempju, dawn li
ġejjin: “Alla jaħfer u t-trab jgħatti” – qawl li jingħad fissens li Alla jaħfer id-dnubiet tal-bniedem u l-mewt tnessi n-nuqqasijiet umani. • “Alla fuq kollox u fuq kulħadd: xemx u xita jibgħat lil kulħadd” – hawnhekk hawn twemmin fil-ġustizzja ta’ Alla. • “Alla fettieħi u Alla ħanin” – proverbju li juri lil Alla mimli ġid u twajjeb; il-bniedem jinterpreta ’l Alla f’termini umani. • “Alla jsebbaħ, Alla jibgħat” – proverbju li jfisser li Alla jibgħat is-sebħ (mela jum ġdid ta’ sbuħija) u jipprovdi l-ħtiġijiet tal-bniedem. • “Alla jagħlaq bieb u jiftaħ mija” – qawl li juri li fil-mentalità tradizzjonali, Alla jidher jipprovdi l-opportunitajiet li l-bniedem għandu bżonn f’ħajtu. Dawn kollha juru li l-perċezzjoni talMaltin ta’ qabilna kienet tinkludi x-xbieha ta’ Alla bħala ħanin u li jħobb lill-bniedem. L-idjomi u l-qwiel huma l-ħajja u r-ruħ tallingwa u, bħall-poeżija, isarrfu l-kunċetti f’esperjenzi ħajjin. Il-bniedem soċjali jiġbed in-nifs minnhom. Il-profil ta’ Alla minn dan l-għajdut, mela, huwa ta’ wieħed li jħobb għax ħanin, ġeneruż, u jagħti lil kulħadd dak li ħaqqu. Dan huwa n-nifs li l-bniedem soċjali jiġbed minn dan l-għajdut.
Irtir għall-professjonisti bit-Taljan Fede personale e fede ecclesiale: la mia esperienza di Dio e l’esperienza della Chiesa Mill-Ġimgħa 7 sat-Tlieta 11 ta’ April Imexxi P. Francesco Citarda sj f’Manresa Retreat House (Għawdex) Miftuħ għall-professjonisti kollha. Jekk tixtieq tqatta’ ħin f’intimità ma’ Alla, dan l-irtir joffrilek opportunità biex tieqaf tirrifletti u titlob fuq dak li hu verament importanti fil-ħajja. Ibbukkja: 2276 000 jew email info@mtsjoseph.org
Il-Ġimgħa Mqaddsa fit-talb Esperjenza ta’ solidarjetà ma’ Kristu fl-aħħar jiem ta’ ħajtu. Mill-Ħamis 13 sal-Ħadd 17 ta’ April • Imexxi Fr Chris Vella sj f’Mt St Joseph Retreat House, il-Mosta. Nitolbu b’siltiet mill-Vanġeli li jistednuna nħossu intimament l-uġigħ u l-agunija li Kristu sofra fl-aħħar jiem tiegħu u nimmeditaw fuq l-imħabba tiegħu. Nistennew b’ħerqa kbira ħdejn il-qabar tiegħu, sakemm induqu l-glorja tal-qawmien. Ibbukkja: 2276 000 jew email info@mtsjoseph.org
Vetustior Glorior Open Weekend fil-Kunvent San Mark (Agostinjani), Is-Sibt 29 u l-Ħadd 30 ta’ April, Fuq is-Saqqajja, ir-Rabat mid-9:00 a.m. ’il quddiem. Opportunità biex tiskopri dan it-teżor arkitettoniku li normalment ma jkunx miftuħ għall-pubbliku inġenerali. Diversi attivitajiet fosthom żjarat bi gwida, wirjiet, kunċerti u qari mill-‘Istqarrijiet’ ta’ Santu Wistin. Għal aktar informazzjoni www.augustiniancloister.org j ew 21454 111.
Symposium fuq il-Korusoloġija Il-Korusoloġija hija x-xjenza multidixxiplinari tal-arti korali, li tittratta l-aspetti tekniċi, artistiċi, pedagoġiċi, soċjali, mediċi u emozzjonali tal-kant korali. Dawn l-aspetti kollha ser jiġu studjati flimkien ma’ sitt esperti barranin f’symposium fl-Istitut Kattoliku, Floriana, mill-Ħamis, 20 sas-Sibt 22 ta’ April. Għandu jinteressa lil kull min hu responsabbli minn xi kor jew grupp ta’ kant u lill-kantanti nfushom. It-tagħrif li jistgħu jieħdu żgur li jkun ta’ għajnuna kbira biex itejbu l-livell tal-eżekuzzjoni tal-kant. Jekk int interessat agħmel kuntatt ma’ Dun Ġwann Galea fuq c atholicinstitute@maltadiocese.org jew fuq 9989 2869. Il-parteċipazzjoni hija bla ħlas.
Mid-Deċiżjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
C l au d i a C i n i I l l u st r a z z j o n i J a n et Ve l l a
April 2017 | 29
Għalina t-tfal Qaddisa tax-Xahar: Gianna Beretta Molla • Twieldet f’Ottubru 1922 f’Magenta, l-Italja. • Kienet l-għaxar wild fost 13-il aħwa. • Xtaqet tmur il-Brażil ħdejn ħuha, qassis missjunarju, biex toffri s-servizzi tagħha bħala tabiba. Ma marritx minħabba li mardet. • Iżżewġet lil Pietro f’Settembru 1955 u kellhom tlett itfal: tifel u żewġt ibniet. • Meta kienet tqila bir-raba’ tarbija, ħarġilha kanċer. Kellha tagħżel: jew tieħu l-kura (imma tmut it-tarbija) jew ma tiħux il-kura u t-tarbija tibqa’ ħajja (imma tmut hi għax
Agħti kulur lill-istampa
• • •
• •
il-kanċer ikun daħal wisq ’il ġewwa). Gianna ddeċidiet li ma tiħux il-kura. Mietet f’April 1962, sebat ijiem wara li welldet lil bintha, Gianna Emanuela, li llum hija tabiba. Il-Papa Ġwanni Pawlu II ddikjaraha qaddisa f’Mejju 2004. Preżenti għall-kanonizzazzjoni tagħha kien hemm żewġha u l-erba’ wliedha, inkluża Gianna Emanuela. Patruna tal-ommijiet, tat-tobba u tat-trabi li għadhom ma twildux. Il-festa tagħha niċċelebrawha fit-28 ta’ April. 1.
2.
3.
4.
5.
Kompetizzjoni bi premju Wara li twieġeb, ifforma kelma bl-ittri li hemm fil-kaxxi s-sofor. 1. 2. 3. 4. 5.
Gianna Beretta Molla
Missier iż-żrameġ. Toħroġ miz-zokk tal-ward. Tidħolx bejnha u bejn qoxritha. Folja, biex tikteb fuqha. Għasfura sewda.
Ibgħat it-tweġiba flimkien mad-dettalji tiegħek hekk: Flimkien, Kompetizzjoni Tfal, P.O. Box 90, Marsa. L-ewwel tweġiba tajba li tinfetaħ tirbaħ żewġ biljetti għall-In Guardia f’Forti Sant’Iermu. Tweġiba tax-xahar l-ieħor: SALIB Rebbieħ/a: K Calleja, Il-Qrendi
30 | Flimkien
D r A n d r ew B a l dacc h i n o, MD
Wieqfa taħt is-salib
M
arija, Omm Ġesù, int bqajt wieqfa taħt is-salib ta’ ibnek, tisma’, tara u ġġarrab fis-skiet, fil-ġewwieni ta’ qalbek, din it-traġedja tal-mewt ta’ ibnek. Rajthom: isallbuh, jaqsmu ħwejġu bejniethom billi jtellgħuhom bix-xorti, ilmaħthom bilqiegħda għassa tiegħu, jistennewh imut malajr ħalli jkomplu b’ħajjithom. U waqt li ibnek qed jieħu l-aħħar nifsijiet ta’ ħajtu, smajt it-tgħajjir u ż-żuffjett. U int, Marija, bqajt wieqfa u siekta ħdejn is-salib ta’ ibnek. Wieqfa. Tisimgħu jlissen, ‘Għandi l-għatx!’ bla ma tista’ tagħmel xejn. Forsi nħsadt meta smajtu jgħajjat b’leħen qawwi lil Missieru: ‘Alla tiegħi, Alla tiegħi, għaliex tlaqtni?’ U forsi anki tħawwadt. Imma fl-aħħar mill-aħħar xorta bqajt temmen f’ibnek u fl-imħabba li hemm bejnu u Missieru. Rajt ix-xemx tinħeba u d-dalma taqa’ fuq il-pajjiż kollu. Forsi f’moħħok u f’qalbek ukoll, għal xi waqt, waqgħet id-dalma u staqsejt bejnek u bejn ruħek, bħalma staqsejt lill-Anġlu fil-bidu ta’ din l-istorja kollha: ‘Kif jista’ jkun dan kollu?’
U fl-istess waqt, erġajt tennejt il-kliem: ‘Ara, jiena l-qaddejja tal-Mulej: ħa jsir minni skont kelmtek; u ħa jsir minn ibni skont il-pjan tiegħek!’ U smajtu jlissen: ‘Missier, aħfrilhom, għax ma jafux x’inhuma jagħmlu.’ Smajtu jgħajjat għajta kbira: ‘Kollox mitmum!’ Imbagħad rajtu jmejjel rasu u jrodd ruħu. U qalbek iċċarrtet bħall-purtiera tat-tempju. U rġajt ftakart fil-kliem li kien tennielek Xmun meta kont ħadt lil ibnek tarbija fit-tempju: ‘Sejf jinfidlek ruħek.’ Fl-istess waqt erġajt smajt kliem Eliżabetta: ‘Hienja dik li emmnet li jseħħ kulma bagħat jgħidilha l-Mulej!’ Iva hienja int li emmint. Wieqfa ħdejn ibnek mejjet, bqajt temmen li issa kollox kien mitmum, imma fl-istess ħin kollox kien għadu se jibda… għax ibnek kien se jqum.
FEELING FREE AT HOME
invest in comfort and safety for yourself or your parents
Exclusive local distributors of Stair Lifts, Recliners & Scooters
Tel: +356 21 252206 Email: info@liftservices.com.mt Website: www.liftsservices.com.mt Lifts Services Ltd , Factory A25F Marsa Industrial Park, Marsa, Malta
15-IL EDIZZJONI
MARATONA MISSJONI
21-22-23 ta’ April 2017
B’risq il-proġetti li gruppi Maltin se jwettqu fl-artijiet tal-missjoni fis-sajf 2017
Albania India Honduras
Dodoma
AGĦTI DONAZZJONI B’RISQ IL-MISSJONI ĊEMPEL ISSA FUQ 5160 2042 (€10) 5170 2085 (€15) 5180 2061 (€25) IBGĦAT SMS ISSA FUQ 5061 7361 (€2.33) 5061 8198 (€4.66) IDĦOL ONLINE www.u.com.mt/donate
Manilla, Philippines
Kenya Tanzania
Lotterija Maratona b’risq is-sitt proġetti għall-missjoni fis-sajf 2017 Għin il-missjoni u irbaħ ħafna premjijiet sbieħ fosthom: Karozza, MSC Cruise, Open Boat, eċċ.