Flimkien Frar 2017 by Archdiocese of Malta

Newspaper Post

Frar 2017 | Numru 147

Sorpriża fil-Ġenna 6 Poeżija b’tagħlima dwar qatgħa li wieħed raġel ħa meta wasal il-Ġenna.

Ħġieġ ikkulurit 11 X’tista’ tgħallmek is-sbuħija tiegħu?

Mhux sempliċi logħba! 15 ‘Friendship Cards’ li jgħinuk tagħmel id-dinja tiegħek isbaħ u aħjar.

Kemm għandek żmien? 18 Logħba bejn erbat iħbieb żgħażagħ: lura, ’il quddiem, madwarek u ġo fik.

Vantaġġi u żvantaġġi tal-Warfarin 25 Għax inti miegħi! 26 Rubrika ġdida: Dan ix-xahar P. Marcello Ghirlando jintroduċina ma’ Salm 23.

BSL

Britannia Tours … il-vjaææ tiegœek jibda hawn!

L-Għid ġewwa

Lourdes

12-17 ta’ April (14 ta’ April - Festa Pubblika)

Ġimgħa Imqaddsa

Andalucia, Spanja ta’ April u Ġibiltà 11-18 (14 ta’ April - Festa Pubblika)

minn

¢577

¢539

Fatima, Portugall

L-Għid ġewwa

11-18 ta’ April (14 ta’ April - Festa Pubblika)

minn

¢569

Il-prezzijiet huma kollha bbaÿati fuq akkomodazzjoni trippla u jinkludu t-titjiriet, lukanda, trasferimenti, servizzi ta’ tour leader u t-taxxi kollha (Kundizzjonijiet japplikaw). Valletta Branch - Tel: 2123 8039 Paola Branch - Tel: 2180 9930 Mosta Branch - Tel: 2141 3030 Gozo Branch - Rabat Tel: 2156 5620 bsl.com.mt

Lisbon

minn

¢539

Northern Spain - Bilbao 12-17 ta’ April (14 ta’ April - Festa Pubblika)

minn

¢469

E d i to r j a l • D u n A n to n P o r t e l l i

Sabiħa l-ħajja! Fi żmien meta qegħdin nisimgħu argumenti u diskussjonijiet fuq il-mewt u t-tmiem talħajja, jiswa li nifirħu u niċċelebraw il-ħajja. Il-ġenituri jafu li t-twelid ta’ tarbija huwa miraklu u dan jista’ wkoll jgħinhom fil-fidi tagħhom, fidi ta’ ferħ u ta’ qsim ta’ esperjenzi sbieħ. Il-mewt dejjem tibqa’ t-tmiem ta’ ħajja speċjali li kull persuna tgħix bħala individwu uniku. U ħafna drabi l-imħabba tirbaħ lillfirda għax il-preżenza tal-persuna mejta ma tiġix nieqsa. Anke aħna nindunaw kif il-ħajja tirbaħ lill-mewt. Ir-rebbiegħa, li mhix ’il bogħod, hija ż-żmien meta niċċelebraw il-ħajja ġdida ta’ wara x-xitwa. Nibdew naraw xeni mill-isbaħ ta’ twelid ta’ xtieli u ward: il-ħolqien li jieħu r-ruħ u l-ħajja mill-ġdid. Aħna wkoll għandna bżonn li wara l-mumenti ta’ xitwa fil-ħajja tagħna, niċċelebraw il-ħajja li hija dejjem ħajja, ilħajja li ma tintemmx, il-ħajja li l-Mulej Alla tana, il-ħajja tiegħu stess.

Gerger mal-Mulej, tibżax!

Frar 2017 • Numru 147

Magażin ta’ kull xahar maħruġ mill-Kulleġġ tal-Kappillani u jitqassam b’xejn lill-familji Maltin. Biex tirriklama fuq Flimkien ċempel fuq 2137 4942 jew 7959 3727 Email: flimkien@maltadiocese.org jew bil-posta Indirizz Editorjali Flimkien, Kulleġġ tal-Kappillani, Kurja, il-Furjana Email: flimkien@maltadiocese.org Il-kitba li tidher fuq Flimkien apparti l-Editorjal mhux neċessarjament tirrifletti l-opinjoni tal-Bord Editorjali. Editur Carmel Conti

Grafika Outlook Coop

Stampar Velprint Ltd

Flimkien fuq RTK Analiżi tar-rivista Flimkien issir filprogramm ‘Merżuq’ imtella’ mill-Kulleġġ tal-Kappillani fuq radju RTK 103FM kull l-aħħar Ħamis tax-xahar fid-9pm, b’ripetizzjoni l-Ħadd ta’ wara fis-2pm.

Irtir għall-familji Mill-Ġimgħa 24 sal-Ħadd 26 ta’ Frar Dar tal-Irtiri Manresa, Għawdex Imexxi Fr Paul Chetcuti sj Kif inhi sejra l-ħajja familjari? X’inhuma l-għajnuniet u d-diffikultajiet fil-familji tal-lum? L-irtir jinkludi ħargiet fil-kampanja u mumenti ta’ talb personali u bħala familja. Ikun hemm ukoll servizz ta’ child minding. Ċempel 2276 0000 jew email info@ mtsjoseph.org

K e l m a ta’ F r a n ġisk u

Li ngergru mal-Mulej hu mod kif nitolbu. Xi drabi jien u nqarar nisma’ min jgħidli: “Ħadtha mal-Mulej!” U jien inwieġbu: “Tinkwetax! Gergirlu, għax hu missierek!” U dan hu mod kif titlob: teħodha mal-Mulej. Tagħmel sew ... It-tama mhix ċertezza li tneħħilek kull dubju u taħbil il-moħħ. Ħafna drabi, it-tama hi dalma, imma t-tama hemm tkun, tmexxik ’il quddiem. Il-fidi tfisser ukoll li nissaraw ma’ Alla, nuruh bid-dwejjaq tagħna, mingħajr ma noqogħdu ninħbew wara ħafna ‘tjieba’ żejda. “Irrabjajt ma’ Alla u għedtlu hekk u hekk!” Imma hu missier! Hu fehmek! Mur fis-sliem!... Din hi t-tama. U t-tama hi wkoll li ma nibżgħux naraw ir-realtà kif inhi u naċċettaw il-kuntrarju fil-ħajja. Il-Papa Franġisku

Maratona fuq it-TV

b’risq il-Missjoni

IS‑SIBT 18 TA’ MARZU 2017

minn nofsinhar sa nofsillejl

Xandira LIVE fuq it‑televiżjoni mill‑Valletta Waterfront

51602062 - €10 51702063 - €15 51802064 - €25 SMS

50617374 - €2.33 50618820 - €6.99

Etjopja 2016

Tixtieq tkun voluntier ta’ Missio għal waqt il-Maratona u attivitajiet oħra? Tista’ iċċempel lil Missio fuq 21236962.

Frar 2017 | 5

Il-pittura mal-ħajt Is-sala tar-refettorju tal-bini li qabel kien is-Seminarju, fejn illum hemm il-Kurja tal-Arċisqof, hija mżejna bi xbihat mifruxa mal-ħitan kollha li juru ġrajjiet mill-Bibbja li għandhom x’jaqsmu mal-ikel. L-ikbar xbieha, mal-ħajt prinċipali, fiha żewġ xeni f’waħda: innawfraġju ta’ San Pawl u t-tluq tiegħu minn gżiritna. Fin-nofs, taħt xbieha tal-Madonna bilBambin, hemm Pawlu li b’id waħda juri s-sema u bl-oħra juri l-ħuġġieġa bil-lifgħa. Fil-kwadru jaħkem ħsieb doppju: ilProvvidenza bagħtet lil Pawlu biex iwasslilna l-fidi u jeħlisna mill-Ħażin (il-lifgħa), u fl-istess ħin, permezz tal-Maltin, ipprovdiet lil Pawlu u sħabu b’dak li kellhom bżonn għall-vjaġġ. Min pitter dawn il-ġrajjiet kellu f’moħħu mhux biss l-importanza ta’ Pawlu u t-tluq tiegħu minn hawn imma wkoll dak li ġara bejn iż-żewġ mumenti. F’dawk il-ftit xhur fil-Maltin seħħet bidla; ma baqgħux barranin imma saru aħwa. Aħna kburin li għandna l-fama ta’ nies ġenerużi iżda dan għadu minn? U dan meta

wieħed iqis li għad hawn ħafna fostna li huma fil-bżonn. Għax il-ġenerożità, l-ospitalità u l-qalb tajba ma jitkejlux darba jew darbtejn f’sena. Il-ġenerożità hija mġiba li trid tidher kull ħin: fid-dar, fil-postijiet tax-xogħol, fit-triq aħna u nsuqu, fit-tqassim ġust tax-xogħol u l-ġid, fil-mod kif nitkellmu dwar xulxin, filpaċenzja li nieħdu b’xulxin, fl-apprezzament għal dawk ta’ madwarna, fis-sens ta’ ġustizzja fl-argumenti tagħna anki meta ma naqblux. Niftakru fi kliem l-Imgħallem: “F’kollox agħmlu lil ħaddieħor dak li tixtiequ li ħaddieħor jagħmel lilkom” (Mattew 7,12). Nagħtukom il-barka tagħna. Charles J. Scicluna + Arċisqof ta’ Malta

Eżerċizzi tar-Randan għall-koppji Imexxi: Fr Kevin Schembri • Post: Genesis 2, Istitut għaż-Żwieġ u l-Familja, 1, Triq l-Oratorju, Naxxar • Is-Sibtijiet 11, 18 u 25 (Marzu) u 1 (April) fis-7:00pm Wara t-taħdita jkun hemm il-Quddiesa tal-Ħadd. Għal aktar informazzjoni: 79202477

Quddiesa fil-Jum Dinji tal-Morda Organizzata mill-Għaqda Maltija għat-Trasport tal-Morda f’Lourdes 11 ta’ Frar fis-Santwarju Santa Tereża, B’Kara . Fid- 9:30am Rużarju. Fl-10am Quddiesa Jiċċelebra Mons. Arċisqof Charles J. Scicluna. Kulħadd mistieden, speċjalment il-morda

6 | Flimkien

Sorpriża fil-Ġenna ieku tafu x’xokk qabadni kif mill-bieb tal-Ġenna għaddejt! Mhux minħabba d-dawl u l-anġli Li tħawwadt u li sturdejt

Dan minn meta li tal-aħħar Jiġu l-ewwel? Din ħmerija! Fejn se nsib xi unjin tajba Sabiex taqbeż ftit għalija?

Imma n-nies li sibt ġo fiha: Sakranazzi u ħallelin, Nies mill-agħar, nisa midinba. Dan x’imbarazz, x’waħda din!

Ħtaft lil Kristu: “Taf x’int tagħmel? Kif hawn dal-midinba hawn ġew? Inti żgur ħawwadt xi waħda U xi mkien ħadt xi żball sew!

Hemm kien magħhom, dak ta’ ħdejna. Dak rużarju ma jgħid qatt! Eżatt ħdejh rajt lil ta’ fuqna Li ma jmurx quddies il-Ħadd!

U għax kollha jħarsu lejja, Qishom qed jaraw babaw?” “Tgħajjatx, ibni,” qalli Kristu, “Dak għax qatt ma stennewk haw!”

Ta’ quddiemna immaġinajtu Mixwi f’nar ma jintefiex. ’Ma minflok hemm rajtu mxaħxaħ Jgħanni salm b’arpa daqsiex!

Liberament addattata minn “Heaven’s Surprise” Awtur oriġinali mhux magħruf.

Frar 2017 | 7

Il-Fidi 149. X’inhi l-fidi? Il-fidi hi xejra tal-moħħ mogħtija minn Alla li ddaħħalna fil-moħħ stess ta’ Alla biex nibdew nifhmu kif Alla jifhem lili nnifsu. Bil-fidi aħna naraw il-ġrajja tal-bniedem u ta’ ħajjitna stess imdawla mill-imħabba ta’ Alla għalina, kif jurihielna Ġesù Kristu, l-Iben t’Alla, ilKelma t’Alla li saret bniedem. 150. X’nifhmu meta ngħidu li Alla “jifhem lilu nnifsu”? Meta ngħidu li Alla jifhem lilu nnifsu, nifhmu li l-Missier ilissen minn dejjem il-Kelma, jiġifieri li l-Missier inissel l-Iben. Dan ifisser li Alla l-Missier jara u jifhem lilu nnifsu fl-Iben. 151. Xi twemmin titlobna l-fidi? Il-fidi titlobna l-ewwel nett li nemmnu f’Alla nnifsu. Lil dawk li lilhom tħabbar il-Vanġelu, il-fidi titlob li jemmnu f’dak kollu li ġie rrivelat u mgħarraf minn Alla. Dan kollu nemmnuh għax qalu Alla u dil-kelma t’Alla waslitilna fi ħdan il-Knisja ta’ Kristu permezz tat-Tradizzjonijiet u tal-Iskrittura. 152. Fejn insibu l-misteri ewlenin tal-fidi li bħala Nsara aħna rridu nemmnu fihom? Il-misteri ewlenin tal-fidi li fihom irridu nemmnu nsibuhom fl-istqarrijiet tal-fidi talKnisja (pereżempju fil-Kredu tal-Appostli u l-Kredu li ngħidu fil-Quddiesa). 153. Liema hu l-Kredu tal-Appostli? Il-Kredu tal-Appostli hu l-ġabra l-aktar bikrija tat-Tradizzjoni tal-Knisja u jgħid hekk:

“Jiena nemmen f’Alla l-Missier, li jista’ kollox, li ħalaq is-sema u l-art; u f’Ġesù Kristu, Ibnu wieħed, Sidna; li kien ikkonċeput mill-Ispirtu s-Santu, twieled minn Marija Verġni; bata taħt il-ħaqq ta’ Ponzju Pilatu, sallbuh, miet u difnuh; niżel bejn l-imwiet, mat-tielet jum qam minn bejn l-imwiet; tela’ fis-smewwiet, qiegħed in-naħa tallemin t’Alla l-Missier, li jista’ kollox; minn hemm għandu jiġi biex jagħmel ħaqq mill-ħajjin u mill-mejtin. Nemmen fl-Ispirtu s-Santu; il-Knisja Mqaddsa Kattolika; ix-Xirka tal-Qaddisin; il-maħfra tad-dnubiet; il-qawma mill-imwiet; il-ħajja ta’ dejjem. Ammen.” 154. Il-fidi ssalvana? Aħna nsalvaw b’fidi ħajja li hi don liberu ta’ Alla, li ma jista’ qatt jistħoqqilna b’xi opri jew merti tagħna. 155. Lil min jagħti Alla d-don liberu ta’ fidi ħajja? Alla jagħti minn jeddu d-don ta’ fidi ħajja b’diversi modi lil kulħadd, għax Alla jrid li kulħadd isalva u jasal biex jagħraf is-sewwa (San Pawl fl-Ewwel Ittra lil Timotju, 2:4). Iżda jista’ jiġri li aħna ma nagħmlux użu minn dan id-don u nitilfuh (ara l-parabbola tat-talenti fil-Vanġelu skont Mattew 25:14-30). Kitba: Herbert McCabe O.P. Traduzzjoni: Arthur G. Vella S.J.

THE NISSAN

MICRA FROM

€10,700*

THE NISSAN

NOTE FROM

€13,299 *

D AV EPO AIL SIT AB LE

*Prices incl. Scrappage Scheme

www.nissan.com.mt

Frar 2017 | 9

Rif l ess j o n i

Hemm post għalik

il-ktieb tal-Ġenesi (18:1-8) “il-Mulej” jidher lil Abraham taħt il-forma ta’ “tlett irġiel”. Abraham u Sara jaraw lill-Qaddis fil-preżenza ta’ dawn it-tlieta, u jinxteħtu fl-art quddiemhom u jsejħulhom “Sidi” jew “Mulej”. L-ewwel istint tagħhom kien li jistednuhom, jilqgħuhom għandhom, u joħolqu spazju għall-ikel u x-xorb għalihom. Dil-ġrajja ispirat l-ikona mill-artist Andrei Rublev fis-seklu ħmistax: L-Ospitalità ta’ Abraham, jew sempliċement It-Trinità. Bħal kull ikona oħra, dil-pittura tipprova tistieden lil min jaraha biex imur lil hinn mit-tpinġija. Hemm tliet kuluri ewlenin fl-ikona, kull wieħed minnhom juri faċċata differenti talQaddis. Id-deheb: “il-Missier” (fuq i-xellug) – il-perfezzjoni, dak li hu sħiħ, l-għajn u l-quċċata. L-ikħal: “Kristu li sar bniedem” – (finnofs) Kristu jidher liebes l-ikħal u juri żewġt iswaba’, u qed jgħidilna li fih hemm iddivinità u l-umanità fl-istess ħin. Jidher ukoll l-aħmar, simbolu tat-tbatija. L-aħdar: “l-Ispirtu” – (fuq il-lemin) dak li jagħti l-ħajja, id-dawl, in-nifs, li jkabbar. L-ikona turi lill-Qaddis fil-forma ta’ Tlieta li qed jieklu u jixorbu, magħqudin bejniethom. Il-ħarsa ta’ bejniethom turi r-rispett li hemm bejniethom, huma u jieklu mill-istess platt.

ADVERT

Innota l-id tal-Ispirtu li qed tipponta lejn ir-raba’ post madwar il-mejda. Jaqaw l-ispirtu qed jistieden, joffri u joħloq spazju għal xi ħadd? Imma għal min, u għalfejn? Fuq in-naħa ta’ quddiem tidher ħofra rettangolari. Ħafna din ma jagħtux kasha, imma xi esperti tal-arti jemmnu li fl-ikona oriġinali nstabu traċċi ta’ kolla, u li din tindika li xi darba hemmhekk kien hemm mera mwaħħla mal-mejda. Iġġiegħlek taħseb: Allura mal-mejda hemm post għarraba’ persuna! Hemm post għalik li qed tħares. Propju int! Iva, int mistieden tieħu sehem fil-ħajja tat-Trinità. Dik il-mera sfortunatament donnha ntilfet, mhux biss minn fuq l-ikona imma anki fil-mod kif naħsbu dwar Alla. Forsi anki dwar kif naħsbu dwar min aħna tassew!

10 | Flimkien

P. C h a r lò C a mi l l e r i , O.C a r m . X H I E DA

Minn siġġu bir-roti Meta kellu 61 sena, tah attakk ta’ puplesija li żammu invalidu għal 11-il sena u nofs. Kien f’dan iż-żmien meta dak li kien ipprietka ħareġ fil-beraħ. Is-siġġu bir-roti li kien juża għadek tista’ tarah fil-kunvent tal-Karmelitani, l-Imdina.

ien żmien il-gwerra, meta lanqas dak li kien bżonnjuż ma kont issib. Madankollu, huwa kien jaċċetta kollox minn idejn Alla b’serenità kbira u gratitudni. Qed nitkellmu dwar Patri Avertan Fenech, Karmelitan, wieħed fost ħafna reliġjużi li kienu xhieda ta’ Ġesù quddiem kulħadd f’ħajja ta’ perfezzjoni evanġelika. Propju fit-2 ta’ Frar l-Arċisqof ta’ Malta se jiftaħ il-Proċess Djoċesan tal-Kawża tal-Beatifikazzjoni u l-Kanonizzazzjoni tiegħu. Twieled il-Mosta fl-1871 minn Duminku u Marija. Tgħammed l-għada stess fil-knisja parrokkjali bl-isem ta’ Lwiġi, għal San Lwiġi Gonzaga, u bħalu spikka fil-virtù tas-safa. Il-familja kienet waħda fqira bil-ġenituri jaħdmu għall-għajxien, wara kollox bħal ħafna familji ta’ żmienna. Fil-familja Fenech il-ħajja tal-fidi u l-prattika reliġjuża kienu jingħataw l-ewwel post. Lwiġi kien tfajjel u żagħżugħ eżemplari u maħbub minn kulħadd għall-qalb ħelwa u t-tbissima fuq wiċċu. Il-Kappillan tal-Mosta ddeċieda li jagħmillu l-Ewwel Tqarbina qabel iż-żmien għax innota l-ħeġġa li kellu lejn l-Ewkaristija. Ta’ 17-il sena, Lwiġi daħal novizz malKarmelitani fil-Belt u ngħata l-isem ta’ Fra Avertan. Fl-1889 ipprofessa l-ewwel voti, tliet

snin wara għamel il-professjoni solenni, u fl-1896 sar saċerdot. P. Avertan ingħata mill-ewwel għaddirezzjoni spiritwali u l-qrar. Bosta sabu fih konfessur li kapaċi jdawlek skont ir-rieda ta’ Alla. Kien surmast tan-novizzi u ntbagħat l-Imdina. Bosta reliġjużi u kleru kienu jmorru jqerru għandu, fosthom ċertu Dun Mikiel Gonzi u ħafna seminaristi. Peress li l-kunvent tal-Imdina kien jintuża bħala uffiċini tasServizz Ċivili anki bosta ħaddiema tadDockyard kienu jfittxuh għad-direzzjoni. Miet fl-1 ta’ Novembru, 1943. Sal-lum bosta għadhom iżuru l-qabar u ċ-ċella tiegħu u jitolbu lil Alla bl-interċessjoni tiegħu. Fuq insistenza tal-poplu ta’ Alla matul dawn is-snin u għall-fama ta’ qdusija u l-grazzji maqlugħa, l-Ordni Karmelitan għażel li jinfetaħ il-Proċess tal-Beatifikazzjoni u l-Kanonizzazzjoni tiegħu. Għal żjarat fuq il-qabar u ċ-ċella ta’ P. Avertan jew għal santi kkuntattja l-Uffiċċju tal-Viċi-Postulatur, Kunvent tal-Karmnu, Triq Villegaignon, L-Imdina. MDN1190. Email: avertanfenech@karmelitani.org. Facebook: P. Avertan Fenech, Karmelitan - 1871-1943. P. Charlò Camilleri, O.Carm. huwa l-Viċi Postulatur tal-Kawża

Ktieb dwar Patri Avertan jinsab għall-bejgħ mingħand Horizons (2144 1604)

Frar 2017 | 11

J oyce Z a mmi t Rif l ess j o n i

Ħġieġ ikkulurit Ma nafx għaliex, jew forsi naf, imma l-kuluri lili jġennuni. Kull kulur hu sabiħ għalija. Meta kont għadni żgħira, nattendi l-iskola sekondarja, l-għalliem tal-arti kien fehemna wkoll li l-abjad fid-dawl huwa l-għaqda tal-kuluri kollha flimkien, u l-iswed hu l-assenza totali tal-istess dawl. Imma kull kulur, wieħed wieħed, hu sabiħ: l-ikħal, l-aħmar, l-isfar, imbagħad il-kuluri kollha li joħorġu mit-taħlita ta’ dawn ilkuluri flimkien. M’hemmx limitu għallisfumaturi ta’ kull kulur li tista’ tagħmel meta tħallathom flimkien f’ammonti differenti. Tħares lejn l-ark tal-Mulej fis-sema, ilqawsalla, u hemm tara dawn il-kuluri kollha flimkien. Alla hu l-ewwel u l-aqwa pittur! Ara x’ħabta għandu jpinġi tlugħ ix-xemx differenti kuljum. U l-istess jagħmel f’kull inżul ix-xemx. U ara kemm-il aħdar hemm differenti fin-natura, u kif pinġa kull fjura, anki l-iżjed umli, b’kuluri fantastiċi! U ħares lejn il-baħar; hemm ukoll tara sfumaturi differenti tal-ikħal. Tħares u tistagħġeb x’artist hu dan! Naf li xejn ma jista’ jgħaddi l-kuluri tan-natura fil-ġmiel, imma l-bniedem (li l-arti tiegħu wkoll hija frott tal-aqwa artist) għamel ħiltu biex jerġa’ jirriproduċi dawn il-kuluri f’kull tip ta’ arti. Lili togħġobni l-arti kollha imma l-iżjed li nara l-kuluri sbieħ hu f’dawk il-biċċiet ta’ ħġieġ ikkuluriti li jiffurmaw it-twieqi tal-istained glass. Il-kuluri dejjem hemm qegħdin imma meta jgħaddi d-dawl minnhom, dawn qishom jixegħlu u jikkompetu ma’ xulxin għall-ġmiel.

M’ilniex konna Assisi fejn fil-bażilki ta’ Franġisku u Chiara tista’ tara dawn it-twieqi ta’ ġmiel eċċezzjonali. Ftit ’l isfel minn Assisi hemm il-knisja ta’ Rivotorto u mad-dawra tal-knisja hemm sensiela sabiħa ta’ dawn it-twieqi li jirrakkuntaw il-ħajja tal-qaddis ta’ Assisi. Id-disinn hu perfett u hemm fantasija sħiħa ta’ kuluri fil-ħġieġ. Skont kif tolqot ix-xemx tara dawn ilkuluri jirriflettu dawl ikkulurit fuq l-artal, fuq il-bankijiet, fuq l-art. Xi ġmiel ta’ dawl! Imma dan hu biss rifless tad-dawl tax-xemx li jgħaddi minn dawn it-twieqi. Kif ħarist lejn ix-xbieha ta’ Franġisku maħduma fil-ħġieġ fhimt aħjar x’għamlu f’ħajjithom il-qaddisin. Huma kienu l-istrument li minnu għadda d-dawl ta’ Alla u li rrifletta fuq id-dinja ta’ madwarhom. Ma kienx iddawl tagħhom, imma r-rifless kien tagħhom żgur. U b’dan ir-rifless dawlu l-ambjenti tagħhom u affettwaw il-ħajja ta’ ħafna oħrajn. U, bilħaqq, qed niftakar fl-iswed! Dawk ilħafna linji taċ-ċomb li jżommu l-ħġieġ sod flimkien, u li kontra d-dawl jidhru suwed, mingħajrhom kien jintilef ħafna mill-ġmiel tat-tieqa. Għax tassew, fid-dlam tal-ħajja iżjed jiddi bil-qawwa d-dawl tal-Mulej!

12 | Flimkien

S a n Va l e n t i n u C .C .

Vickie u jien Il-mara tiegħi Vickie u jien nibqgħu reqdin sal-għaxra. Hi għadha mimduda fuq daharha, eżattament fil-pożizzjoni li fiha raqdet filgħaxija, b’idejha marbutin fuq sidirha, wiċċha ’l fuq, għajnejha jħarsu faċċata. Xi tkun qed tara ma nafx.

nħokk ħaddejja ma’ tagħha, sħan daqs ta’ tarbija. Indawrilha wiċċha biex tħares lejja u nitbissmilha. “Bonġu, sabiħa!” Għajnejha jieħdu l-ħajja, wiċċha jixgħel. Inbusha fuq ħaddejha u nitgeddes ftit magħha. Noqogħdu hekk għal ftit minuti oħra. Din hija t-talba ta’ filgħodu tagħna – bit-‘t’ żgħira. Jien u nilbes inħobb ngħid il-Missierna. L-aktar li nħobb: “Ikun li trid int fis-sema hekkda fl-art.” Naf li r-rieda ta’ Alla għalija hija ħafna aħjar minn dak li qatt nista’ nimmaġina jew nixtieq jien. Naf ukoll li l-‘sema’ tiegħi għandha x’taqsam ħafna mal-mod kif qed ngħix ‘hawn fl-art’. Ma tantx ikolli ċans immur quddies kuljum għax għalina battikata kbira. Ma nistax nafdaha weħidha. Anki biex nixtri nsibha

tqila. Imma darba fil-ġimgħa jiġi saċerdot fiċ-ċentru għall-anzjani jagħmel quddiesa, u Vickie hemm tkun, u jiena magħha. Nemmen li jien inkun qed ‘nitlob il-ħin kollu’, kif qalilna nagħmlu Ġesù, billi nagħmel dak li hu mistenni minni u nieħu ħsieb Vicki, attent kemm nista’ għall-bżonnijiet tagħha. Nammetti, imma, li għad baqagħli x’naqdef. “Orrajt, qalbi? Nibdew il-ġurnata?” U hi tgħidli iva b’rasha, lesta biex tibda jum ġdid. Kull ġurnata hi ġdida għal min għandu l-marda tagħha. Jien inqum u nressaq ilpurtieri biex jidħol ftit dawl u niftaħ it-tieqa biex tidħol ftit arja. Noqgħod ftit bilqiegħda ħdejha fuq is-sodda. Vickie qed tħares fiss faċċata. “X’int tara, Vickie?” “Nara. Nara. Nara.”

Frar 2017 | 13

Kliem sħiħ ta’ veru bħal dak ma tantx hu komuni; ġeneralment aktar tagħmel ħsejjes. Ma nafx xi jkunu jfissru imma naħseb li hi tkun taf x’qed tgħid. Kliemha nistħajlu maqful wara ħajt f’moħħha imma xi drabi xi biċċiet żgħar minnhom b’xi mod jirnexxilhom jaħarbu u joħorġu. U filgħodu, meta moħħha jkun aktar frisk, jirnexxilhom joħorġu f’forma ta’ kliem ta’ veru. “Fhimt,” ngħidilha jien, “kollox sew.” Inbiddlilha l-piġama u nwassalha sal-kamra tal-banju. Nimxu labranzetta u ċaqlembuta, Vickie u jien, qisna kważi qed niżfnu. Vickie tħobb tiħħammja. Indaħħalha fix-shower, attent li ma tiżloqlix. Niftaħ l-ilma u mmissu biex ma jkunx jismot u lanqas kiesaħ. Meta jsir sħun, nidlek ftit sapun mal-biċċa u nibda naħsilha. Naħslilha rasha u nkompli sakemm nasal sa saqajha. Inżommha b’ġentilezza kbira u naħsilha b’ċerta għożża, daqslikieku qed naħsel żiemel tar-razza tat-tiġrija li jiswa miljun ewro. Dak il-ħin, meta l-ilma fietel tax-shower jinżel għal fuq wiċċha u rasha u daharha, Vickie tassew tieħu gost. Kull darba qisha l-ewwel darba għaliha. Terġa’ ssir qisha tifla żgħira. Qisha magħmudija – bl-‘m’ żgħira. Imbagħad, meta nkunu lbisna, immorru filkċina. Nibqa’ nkellimha filwaqt li nfarrkilha l-pilloli biex inħallathomlha mal-ilma jew nagħmilhomlha wara xulxin biex teħodhom mat-te. Vickie tħobb tkanta. Il-kliem li tkanta ġeneralment huma “mmm” jew “mmm mmm”. Toħroġhom tassew minn qalbha. Wara dan tiġi l-aqwa parti tal-ġurnata għaliha. Dan hu meta noħorġu barra u nimxu bil-mod sakemm naslu f’ħanut viċin u hemm nixtru x’nieklu. Kieku jiddependi minnha nixtru dejjem bajd u bejken u ħobż tal-Franċiż. Raġel li spiss ikun qed ibigħ fil-ħanut jgħidilna, “Intom l-aktar koppja ħelwa li qatt rajt.”

“Grazzi,” ngħidlu, “imma l-aktar ħelwa minna t-tnejn hija Vickie.” “Le, it-tnejn li intom,” jgħid hu. Wara dan inewlilna l-ikel f’borża tal-karti kannella. Tinxtamm ir-riħa tfuħ tal-ikel. Vickie titbissimlu. B’id waħda mbagħad jien inwieżen lilha u bl-oħra nżomm il-borża blikel. Fl-aħħar u bil-mod jirnexxilna nerġgħu lura d-dar. Nieklu fis-salott, fuq il-pultruni li nħobbu aħna. Din l-ikla nistħajjilha l-ewkaristija tagħna – bl-‘e’ żgħira. Waqt li nieklu, hi tħobb tara t-televixin. Wara li niżbarazza, intella’ lil Vickie fuq is-sodda. Nixgħel irradju u noqogħdu nisimgħu ftit mużika. F’kemm ili ngħidlek, Vickie torqod. Issa tiġi l-aqwa parti tal-ġurnata għalija. Nista’ nserraħ dahri mal-pultruna. Nieħu nifsijiet twal u nissippja kikkra kafè tajba. Inħares fix-xejn ta’ quddiemi u nirringrazzja ’l Alla għad-don li tani: li kapaċi nimxi pass wara ieħor, u nagħmel ħaġa wara oħra, bla tferfix, bla ma nistenna grazzi, bla daqq ta’ trombi. Persważ li dan hu r-rużarju tiegħi – bl-‘r’ żgħira. Qabel norqod, nagħmlilha xarba sħuna, ftit għasel jew kamomilla. Inbusha u nagħmlilha salib żgħir fuq moħħha, u ngeddisha fis-sodda. Nistħajjilni nagħmlilha l-griżma tal-morda – bil-‘g’ żgħira. Fl-aħħar, għajjien mejjet imma kuntent, nintefa’ fis-sodda ħdejha. Nismagħha tonħor, u mbagħad norqod jien. Għalija dawn huma s-‘sagramenti’ żgħar li jiġru kull ħin fid-dar tagħna: il-preżenza t’Alla, mumenti ordinarji imma fl-istess ħin straordinarji, mumenti ta’ grazzja. Għadha filgħodu jekk Alla jrid nerġgħu nibdew. Għada jum ġdid. Filgħodu, xħin tistenbaħ, Vickie se tkun qed tħħammja minn taħt l-ilsien. Dan hu ż-Żwieġ tagħna – biż-‘Ż’ kbira. San Valentinu tagħna s-sena kollha.

14 | Flimkien

U l ie d n a

X’ngħidu waqt l-ikel? Intom tieklu flimkien id-dar? X’tip ta’ diskors isir fuq il-mejda? Issibu fuqiex tgħidu jew tant ikun hemm konfużjoni fuq il-mejda li impossibbli titkellmu? Dawn il-ħamsa u għoxrin conversation starters jistgħu jgħinu biex ikollkom konverżazzjoni interessanti. B’hekk ħin l-ikel isir mument li wliedna jibdew jistennewh. Mela bdejna!... 1. Kieku l-mod kif qed tħossok illum stajt tagħtih kulur, x’kulur kont tkun illum? 2. Kieku tirbaħ 1,000 ewro x’kont tagħmel bihom? 3. X’kienet l-aħjar ħaġa li ġrat l-iskola llum? 4. Kien hemm xi ħaġa sabiħa li għamilt għal ħaddieħor illum? 5. Kieku kellna mmorru vaganza flimkien, fejn immorru? 6. Ġrat xi ħaġa llum li dejqitek? 7. Min huwa eroj għalik? 8. Kieku kellek tkun ġenitur, liema regola li għandna f’din id-dar kont tibdel? 9. Liema hu l-isbaħ żmien tas-sena tippreferi? 10. Kemm tixtieq li għandek żmien minflok l-età li għandek? Għaliex? 11. Xi tħobb tagħmel l-aktar meta ma jkollokx skola? 12. X’kont tagħmel kieku kont il-President? 13. Xi ħadd xi darba weġġgħek b’xi ħaġa li qal jew għamel? X’kien ġara? 14. X’kienet l-aktar ħaġa sabiħa li xi ħadd għamillek? 15. Għal xiex tħoss li tixtieq tgħid grazzi lil Alla llum?

16. Twil ħafna jew qasir ħafna. X’tippreferi li tkun? X’vantaġġi fihom? 17. Liema mill-oġġetti li għandek illum tixtieq li tibqa’ żżomm ħajtek kollha? 18. Semmi tliet affarijiet SBIEĦ dwarek! 19. Hemm xi ħaġa fil-familja tagħna li jmissna nagħmlu aktar spiss? 20. X’tiftakar l-aktar dwar meta kont żgħir ħafna? 21. Kompli din is-sentenza: Inħossni kuntent bija nnifsi meta -----------. 22. X’taħseb li se jinbidel fil-familja tagħna fi żmien sena? 23. Kieku kont annimal, liema annimal kont tkun? Għaliex? 24. L-ikel favorit tiegħi hu ---------25. Min se jiżbarazza l-mejda, u min se jaħsel il-platti llum? Ħin l-ikel jista’ jkun ħin tassew interessanti, u mhux tedjanti jew ħin li fih ngħajtu mat-tfal. Jista’ jkun ħin li nqattgħuh flimkien – dejjem jekk ma nħallux it-televixin jiddeċiedi hu meta nitkellmu jew jekk nitkellmux!

J oa n n a & J u l i a n S a n t Fo u r n ie r U l ie d n a

Frar 2017 | 15

Mhux sempliċi logħba! Timmaġina kieku t-tfal kollha jkunu kapaċi jikkomunikaw u jsolvu n-nuqqas ta’ qbil bejniethom? Żgur li d-dinja tkun ħafna isbaħ milli hi! Dan li ġej jista’ jgħinek biex għall-inqas id-dinja tiegħek tkun isbaħ u aħjar! Relazzjoni b’saħħitha ma’ wliedek ma tiġix bix-xejn. Biex tibnieha trid ħafna volontà u teħodlok ħajtek kollha, jum wara jum. Ir-relazzjoni ma’ wliedek tiddependi minn kemm intom kapaċi taqsmu l-emozzjonijiet tagħkom, is-sentimenti u kif qed tħossukom. Trid turi mhux biss kif qed tħossok int imma wkoll li tkun taf kif qed iħossuhom huma! Dal-proċess (li taqsam mal-oħrajn kif qed tħossok int u tħalli lill-oħrajn jaqsmu miegħek kif qed iħossuhom huma) jissejjaħ “emotional literacy”. Il-litteriżmu ma jeżistix biss fil-qari jew fil-kitba imma wkoll filkapaċità li tinduna x’sentiment qed tħoss int u kif taqsmu ma’ ħaddieħor, speċjalment ma’ persuni qrib tiegħek li tħobb u tafda. Forsi meta konna żgħar ma darrewniex naqsmu l-emozzjonijiet tagħna. Forsi qalulna wkoll li lanqas biss għandna nuru l-emozzjonijiet tagħna – aħseb u ara naqsmuhom mal-oħrajn! Forsi wkoll xi darba ppruvajna naqsmuhom imma d-diskussjoni spiċċat f’argument sħun. Imma anki argument jista’ jgħinna ningħaqdu u niftiehmu aktar bejnietna. Imma kif nistgħu nargumentaw b’mod li ma nweġġgħux lil xulxin? Kienet propju dil-mistoqsija li tat bidu għall-inizjattiva “Couple Cards” li għal dawn l-aħħar ħames snin ħadu sehem fiha eluf ta’ koppji. Illum din l-ispeċi ta’ logħba hija disponibbli wkoll għat-tfal. Il-verità hi li mhi logħba xejn!

Wara s-suċċess bil-“Couple Cards”, u bl-għajnuna ta’ grupp ta’ voluntiera, ġie żviluppat sett ta’ skill cards għat-tfal bl-isem ta’ “Friendship Cards”. Bl-użu ta’ dawn il-karti t-tfal jitgħallmu jikkomunikaw bejniethom u mal-ġenituri billi jaqsmu s-sentimenti tagħhom, jiddiskutu fejn ma jaqblux, u jsolvu n-nuqqas ta’ qbil b’mod kostruttiv. Il-ħolma tagħna hi li naqsmu dawn l-iskill cards mal-għalliema, dawk li jaħdmu mażżgħażagħ, l-iskejjel u l-familji. Jekk trid tirċievi sett ta’ dawn l-iskill cards nistednuk tattendi workshop apposta. Għal aktar informazzjoni: www.friendshipcards.org jew www.facebook.com/friendshipcards.org. Joanna u Julian Sant Fournier kienu li ħalqu l-“Friendship Cards”.

18 | Flimkien

S i lva n a C a r d o n a Żgħ a ż agħ

Kemm għandek żmien? Din il-mistoqsija hija marbuta ma’ logħba li lagħbu erbat iħbieb waqt li kienu d-dar jieħdu tazza ċikkulata sħuna flimkien.

ull wieħed ħa kartonċina minn fuq il-mejda, kiteb l-età tiegħu fin-nofs u mbagħad qasam il-kumplament talkartonċina f’erba’ kaxxi. Fl-ewwel kaxxa kitbu: Ħares lura u rringrazzja ’l Alla. Fit-tieni kaxxa kitbu: Ħares ’il quddiem u afda f’Alla. Fit-tielet kaxxa kitbu: Ħares madwarek u aqdi ’l Alla u fir-raba’ kaxxa kitbu: Ħares ġewwa fik u sib ’l Alla. Iż-żgħażagħ bdew jaħsbu u jiktbu. Illogħba spiċċat meta ħassewhom li mlew il-kaxxi biżżejjed u kienu lesti jaqsmu dak li kitbu ma’ xulxin. L-ewwel kaxxa sabuha faċli, għax kitbu ħafna ringrazzjamenti lil Alla. Fosthom irringrazzjawh għall-ġenituri u għaddedikazzjoni u l-imħabba li rċevew; għall-ikel, ix-xorb, u l-ħwejjeġ li dejjem sabu lesti fid-dar; għan-nanniet li trabbew magħħom; għall-iskola li attendew u għal dak kollu li tgħallmu; u għal ġuvintur u tfajliet maturi u responsabbli li huma stess kienu saru bl-għajnuna ta’ diversi nies.

Frar 2017 | 19

Fit-tieni kaxxa rriflettew dwar xi inkwiet, diffikultajiet u qtigħ il-qalb li ħafna drabi kienu jħossu. Fosthom jekk hux se jsibu xogħol relatat ma’ dak li qed jistudjaw; xi deadlines li kellhom; jekk hux se jkunu mifhuma meta jiltaqgħu ma’ nies ġodda; jekk hux se jirnexxu fil-proġetti li għandhom quddiemhom; xi vizzju li jixtiequ jeħilsu minnu imma li s’issa ma rnexxielhomx. Din il-kaxxa tathom l-opportunità li jibqgħu jirsistu u jagħmlu l-parti tagħhom sew; millbqija jixħtu ħarsithom ’il quddiem u jafdaw f’Alla. Fit-tielet kaxxa kitbu l-attivitajiet li jagħmlu ma’ tant żgħażagħ tamparhom; fl-anzjani li kull xahar imorru jżuru l-isptar u fil-homes; fit-tfal li jgħixu mas-sorijiet u

Ħares lura ja u rringrazz ’l Alla Ħares madwa re u aqdi ’l k Alla

l-ħin li jgħaddu magħhom waqt li jkunu qed jgħinuhom fil-homework u meta jilagħbu magħhom; fil-volontarjat lokali u meta jsiefru. Fehmu li meta jħarsu sew madwarhom, isibu ħafna mezzi kif jaqdu ’l Alla fil-persuni li kontinwament jiltaqgħu magħhom! Fir-raba’ kaxxa, dik li tħares ġewwa fik u ssib ’l Alla, sabuha ftit diffiċli. Ħassew li jridu jiskopru aktar lilhom infushom u x’hemm mistur fil-fond ta’ qalbhom. Miġburin flimkien, fehmu li Alla, li ismu huwa mħabba, issibu meta taqdi u tħobb lil ħaddieħor u li diġà qiegħed preżenti fihom u jinsab dejjem magħhom. Issa jmiss lilek tilgħab din il-logħba ma’ ħutek jew mal-ħbieb!

Ħares ’il q uddiem u afda f’Alla Ħares fik ġewwa lla u sib ’l A

20 | Flimkien

Kont taf? Il-Kult Mikelin f’Malta

Il-kult lejn l-Arkanġlu San Mikiel f’Malta huwa antik ħafna. Fil-fatt hu dokumentat li fl-1361 kien hemm knisja tal-kampanja fil-limiti tar-Rabat iddedikata lilu, magħrufa bħala Sanċir. Fis-sekli ta’ wara, id-devozzjoni lejn l-Arkanġlu tant kibret li kien hawn numru ta’ artali u mill-inqas tlettax-il knisja ddedikati lilu. Fosthom insibu l-knisja tas-Salini (stampa). L-ewwel darba li ssemmiet din il-knisja kien fil-vista pastorali tal-1598 fejn kien irrapportat li kienet diġà armata sew, għalkemm il-ħitan kellhom bżonn xi tiswijiet. Kienu xi Naxxarin li kienu jieħdu ħsieb li fiha tiġi ċċelebrata l-quddiesa fil-festa ta’ San Mikiel. Informazzjoni miġbura mill-Compagnia San Michele (Facebook.com/ compagniasanmichele.malta)

“King of Hearts” u “eyebrows”

Is-Sur Leonard Azzopardi ġibdilna l-attenzjoni li “King of Hearts” u “eyebrows” (użati f’dil-paġna f’Jannar) bilMalti huma “Sultan Koppi” u “ħuġbejn”. Grazzi tal-interess u l-attenzjoni.

Dejjem 7

In-numri li jinsabu fin-naħat opposti tad-dada meta tgħoddhom dejjem jagħmlu 7. Fil-fatt in-numru oppost għal 1 huwa 6; in-numru 2 għandu fuq in-naħa l-oħra n-numru 5; it-tnejn li baqa’ huma t-3 u l-4, li wkoll jagħmlu 7.

Kredu sħiħ f’kelma waħda

Wieħed mis-simboli użati mill-ewlenin Insara kienet il-ħuta. Dan għaliex ilkelma Griega għal “ħuta” kienet IKTUS. Kull ittra tal-kelma “iktus” kienet l-ewwel ittra tal-kliem IESOUS KRISTOS THEOU ’UIOS SOTER (Ġesù Kristu Iben ta’ Alla Salvatur) B’sempliċi disinn kienu qegħdin jistqarru l-fidi tagħhom għax tista’ tgħid li l-“ħuta” kienet il-Kredu fil-qosor!

Il-Kandlora

Skont il-ligi Lhudija, erbgħin jum wara t-twelid ta’ tarbija, il-koppja kellha l-obbligu li tippreżenta t-tarbija tagħha lil Alla fittempju. Waqt dan ir-rit, il-qassis kien jerfa’ t-tarbija u jitlob fuqha l-barka ta’ Alla. Il-festa niċċelebrawha fit-2 ta’ Frar, eżattament erbgħin jum wara l-25 ta’ Diċembru. Ilha tiġi ċċelebrata fil-Knisja sa mir-raba’ seklu. Qabel ir-riforma tal-Konċilju Vatikan II kienet tissejjaħ “Festa tal-Purifikazzjoni tal-Verġni Marija” imma llum tissejjaħ “ilPreżentazzjoni tal-Mulej”. Kien il-Papa Serġju li fis-seklu 8 daħħal il-purċissjoni bix-xemgħa bħala simbolu tad-dawl ta’ Kristu. Aktar tard daħlet id-drawwa li f’din il-festa titbierek ix-xemgħa u titqassam lill-Insara. Minħabba f’hekk, din il-festa bdiet tissejjaħ ukoll “Kandlora” (candela = xemgħa). Din il-festa tagħlaq iċ-ċiklu tal-Milied u bosta knejjes żammew id-drawwa li jżarmaw il-presepju fit-3 ta’ Frar, wara li tkun għaddiet din il-festa.

22 | Flimkien

M i r i a m E l l u l PAĠ Ni L E TT E RARJA

Il-Ħalliel mibgħut mis-sema Kitba rebbieħa

amela u Justin kienu qegħdin ifittxu b’ħerqa l-biljett rebbieħ tal-lotterija l-kbira. Kienu ċerti li kien merfugħ f’post sikur imma, minkejja dan kollu, għalkemm fittxewh f’kull rokna tad-dar, il-biljett baqa’ ma nstabx. Iż-żmien kien għaddej u kellhom biss sat-Tnejn biex juru l-biljett u jiġbru l-premju inkella kienu ser jitilfu l-uniku ċans li jirbħu lotterija l-kbira. “Nagħmlu wegħda ’l Sant’Antnin!” qal Justin. “Jekk insibu l-biljett nirranġawlu n-niċċa li hemm fil-kantuniera fit-triq tagħna.” Lura d-dar, wara l-ħarġa tas-Sibt, Pamela u Justin indunaw li d-dawl kien għadu mixgħul. Justin kien ċert li kien tefa kullimkien qabel ħarġu. “Min jaf?!” qalet Pamela. “Forsi ommi ġiet tfittex dak l-imbierek biljett.” “Daħlu jisirquna!” qal Justin, maħsud. Pamela ċemplet malajr lill-pulizija u baqgħet dieħla fil-kamra tas-sodda. “Forsi l-ħallelin ġew ifittxu l-biljett,” tbissem Justin. “Justin, ara x’sibt!” għajtet il-mara filwaqt li lemħet il-biljett rebbieħ fl-art mat-taqlib li ħallew warajhom il-ħallelin. It-tnejn bdew jaqbżu, jitgħannqu u jbusu ’l xulxin. “Kellek raġun,” qalet Pamela lil Justin. “Ilħallelin sabulna l-biljett! Imnalla fettlilhom jiġu jisirquna.” Il-pulizija waslu fuq il-post. Justin wissa’ lil Pamela biex ma ssemmi xejn fuq il-biljett tal-lotterija. Dawn l-affarijiet ma kienx iħobb ixandarhom. Malajr ivvinta skuża biex ikopri l-eċċitament li kellhom: “Skużawna talli

ġibniekom għalxejn imma jien xtaqt nagħmel ċajta fuq il-mara u din tant ippanikkjat li qabdet u ċemplitilkom mill-ewwel.” Il-pulizija dehru mħawdin imma kien diffiċli ma jemmnuhomx għax il-koppja dehru ferħanin ħafna. “Ma tidhrux li għadkom kemm ġejtu misruqa; aktar tidhru qiskom sirtu sinjuri mil-lum għal għada,” qal is-surġent filwaqt li kulħadd infaqa’ jidħak. “Nawguralkom u nixtiqilkom il-lejl it-tajjeb.” Kif telqu s-surġent u sieħbu, Justin u Pamela rringrazzjaw lil Sant’Antnin u ħalfu li l-għada jfittxu lil xi ħadd biex jirranġa l-istatwa tiegħu li kien hemm fil-kantuniera tat-triq. Alfred Gauci Maqluba għall-Malti minn Miriam Ellul

Frar 2017 | 23

F’Jum San Valentinu Jgħidu illi Frar imqarqaċ Xejn mhu ħelu, pjuttost kiefer, U aħjar toqgħodlu ġewwa Għax imqit u għandu d-dwiefer!

Imma għalkemm dawn bwieti vojta Tibqa’ l-mimmi ta’ għajnejja. Kieku nista’ il-jum kollu Ma taħrabx minn taħt idejja!

U għalkemm hu l-iktar qsajjar Jaf ifawwar anke l-bjar; Joħloq ħerba fi triqatna W’il-widien jimtlew sax-xfar.

Għax l-imħabba hija l-qofol Tal-ferħ kollu tal-bnedmin. Tixbah ġnien mimli bil-fjuri – Friefet, vjoli, ġiżimin!

Imma għalkemm dan il-gwaj kollu Iġib miegħu ġrajjiet sbieħ. Kien f’daż-żmien li San Pawl tfarrak U lil ġensna ħabb bi sħiħ.

Kav. Joe M. Attard

Tul dax-xahar in-nies titbahrad, Titbaħnan fil-Karnival. Għax, kif jgħid il-qawl minn tagħna, “Mhux darbtejn insiru tfal?”

Ivversifikajt, minn xofftejja mmutajt. Kliemi jidwi fik fil-kwiet, qalbi lejk biss dejjem ġriet. Ħudni miegħek fil-mewġiet nitqallbu fl-ilma fis-skiet. Jifilġuna l-irjiħat, nisahru negħlbu l-bluhat. Jekk il-baħar jofroq bi ħruxija mewġ jogħla bl-eqqel ferneżija, u negħrqu bla nifs sal-qiegħ, kelmti nżomm sal-mewt bis-sħiħ.

Il-borma fuq tlieta toqgħod – Il-festa tal-maħbubin Ma’ Frar tasal, mistennija, Rigal nixtru lil xulxin. Ja ħanini kemm inħobbok! Kieku taf x’nagħmel għalik! Kieku għandi flus bix-xabgħa Villa sbejħa kont nagħtik!

Imħabbti Sirena

Jonathan Balzan

Ibgħat novella jew poeżija qasira għal din il-paġna. Il-kitba li titla’ bil-polza tirbaħ żewġ kotba mingħand Merlin Publishers Ltd. Ibgħat preferibbilment bl-email hekk: flimkien@maltadiocese.org jew mirell60@gmail.com jew 29, Miramaki, Triq Biagio Galea, Tarxien.

Abraham, Iżakk u Ġakobb - It-taqbida għall-fidi għaż-żgħażagħ Mill-Ġimgħa 3 sal-Ħadd 5 ta’ Frar • Mount St Joseph, il-Mosta • Imexxi Fr Josef Briffa sj Jumejn ta’ riflessjoni dwar Abraham, Iżakk u Ġakobb. Stejjer ta’ fidi mħalltin b’ħafna taqbid u saram li jiffurmaw parti integrali mill-ħajja ta’ kull ħajja. Jinkludi riflessjoni, mumenti ta’ ħbiberja madwar xi ħuġġieġa u qsim ta’ esperjenzi flimkien. Il-parteċipanti jistgħu jagħżlu li jorqdu ġewwa jew fil-kampijiet. Ċempel 2276 0000 jew email info@mtsjoseph.org

24 | Flimkien

Flimkien b’tipi kbar Trid li l-Flimkien b’tipa kbira jasallek id-dar bil-posta? Ibgħat ismek, l-indirizz u €15 ċekk (f’isem il-Kulleġġ tal-Kappillani) jew 60 bolla ta’ 26ċ (għal 12-il ħarġa f’sena). Ibgħathom hekk: Flimkien, PO Box 90, Marsa. Għal aktar tagħrif, ibgħat email: flimkien@maltadiocese.org jew ċempel: 25906400, 21374942.

Flimkien fuq Radju Marija Programm dwar il-kontenut tal-magażin Flimkien. Kull l-ewwel Ħamis tax-xahar fl-10:00am.

Paulus Fl-okkażjoni tal-1950 sena mill-martirju ta’ San Pawl se ssir Cantata, L-X ta’ Frar 1928, miktuba mill-kompożitur Christopher Muscat fuq poeżija tal-Poeta Nazzjonali Dun Karm Psaila, u Oratorju fuq in-Nawfraġju ta’ San Pawl f’Malta, miktub mill-kompożitur Mons Marco Frisina. Iż-żewġ siltiet se jiġu eżegwiti għall-ewwel darba nhar il-Ħamis 9 ta’ Frar, 2017 fil-Parroċċa ta’ San Pawl, ir-Rabat (dħul bl-invit). Ikun ripetut għall-pubbliku (dħul bil-biljett) fil-Konkatidral ta’ San Ġwann is-Sibt 11 ta’ Frar, 2017. L-Orkestra Filarmonika Nazzjonali u l-Chorus Paulus, flimkien mal-Kor Jubilate Deo, se jkunu taħt id-direzzjoni ta’ Mons. Frisina.

SIT PO LE DEAILAB AV

Starting from

€8,999

Price includes Scrappage Scheme

Industrial Motors Ltd. 1, Antonio Bosio Street, Msida MSD 1341 Tel: 2016 0000 Mob: 99991666 Email: info-iml@iml.mizzi.com.mt Mizzi Motors Ltd. Mgarr Road, Ghajnsielem, GSM 9016 Tel: 21556942 Mob: 99782000 Email: jcassar@mizzimotors.com.mt

www.suzuki.com.mt

D ot t G o d f r e y Agi u s S a ħħi t n a

Il-Warfarin

Illum nisimgħu b’ħafna li qed jieħdu din ilmediċina li tevita ħafna kumplikazzjonijiet minn mard ieħor. Din tintuża, pereżempju, għall-Atrial Fibrillation (AF) biex id-demm ma jagħqadx meta l-qalb tkun qed tħabbat b’mod irregolari; tevita xi puplesija; tevita attakki tal-qalb; taħdem biex ma jkunx hemm Deep Vein Thrombosis (DVT) – għax meta din tiġri aktar minn darba, it-tabib ġeneralment jordnalek dil-mediċina għal żmien twil, kultant għal ħafna snin jew għal dejjem. Bħal kull mediċina oħra din għandha t-tajjeb u l-ħażin tagħha (side-effects, effetti kollaterali). L-akbar effett kollaterali ta’ dil-mediċina hu li d-demm ma jagħqadx malajr meta jkun hemm xi ferita, anki żgħira, u hu kemxejn diffiċli biex iżżomm id-doża eżatta għal kull individwu minħabba li din tvarja. Jekk il-pazjent ikun qiegħed jieħu xi mediċini oħra jkun jista’ jeħodhom xorta imma d-doża talWarfarin trid tiġi aġġustata u mkejla għal kull pazjent. Għalhekk ikun hemm bżonn tieħu d-demm spiss għax jekk tieħu l-iċken mediċina jew ikel li jaffettwa l-kwantità ta’ Vit K fil-ġisem tkun trid tirranġa d-doża. Xi ikel li fih ħafna Vit K huma l-Brussels sprouts, il-ħass u l-ispinaċi. Dan ma jfissirx li ma tistax teħodhom imma trid tillimita l-kwantità. Kemm jista’ jkun oqgħod attent minn xi daqqiet jew waqgħat, għax jekk id-demm ma jagħqadx malajr il-konsegwenza tista’

Frar 2017 | 25

tkun gravi speċjalment jekk taħbat rasek. Għalhekk trid toqgħod attent minn ċerti sports li fihom tista’ tweġġa’. Il-Warfarin għandha dejjem tittieħed fl-istess ħin tal-ġurnata regolarment. Jekk tinsa teħodha kellem lit-tabib u tiħux doża doppja l-għada. Tixtrix mediċini mingħand l-ispiżjar mingħajr ma tikkonferma mat-tabib qabel, anki sempliċi vitamini jew aspirina għal xi riħ ħafif, għax kollox jista’ jaffettwa l-mod kif id-demm ikun qiegħed jagħqad. Qaxxar il-leħja bil-magna minflok bixxafra għax qatgħa żgħira tista’ tikkaġuna telf ta’ demm bla bżonn. Meta tuża xi għodda li jaqtgħu, uża l-ingwanti. Il-ħanek huwa delikat ħafna, għalhekk għandek tuża xkupilja tas-snien ratba u għid lid-dentist jagħtik parir x’għandek tagħmel. Jekk tara xi tbenġil mhux tas-soltu, sturdamenti, demm mal-pipì jew malippurgar, jew demm minn mas-snien, kellem lit-tabib. Fl-aħħar nett irridu ngħidu li hemm mediċini oħrajn li ma jħallux id-demm jagħqad malajr, jiġifieri mediċini alternattivi għall-Warfarin, imma din hija diskussjoni li wieħed irid jagħmilha mat-tabib tiegħu meta flimkien tiżnu l-vantaġġi u l-iżvantaġġi ta’ mediċina alternattiva għall-Warfarin, għax dawn fihom l-effetti kollaterali tagħhom ukoll.

Introduzzjoni għall-ispiritwalità ta’ Sant’ Injazju Mill-Ġimgħa 24 sal-Ħadd 26 ta’ Frar • Mount St Joseph, il-Mosta. Għal kulħadd. Imexxi Fr Christopher Vella sj Tixtieq tiltaqa’ ma’ Alla fuq livell personali u li titgħallem tagħraf kif ikellmek u jsejjaħlek filġurnata ta’ kuljum? Irtir li jinkludi riflessjonijiet u talb skont l-istil ta’ Sant’Injazju ta’ Loyola. Ċempel 2276 0000 jew email info@mtsjoseph.org

26 | Flimkien

P. M a rce l lo G h i r l a n d o O F M S a l mi għ a l k u l j u m

Minn dan ix-xahar se nibdew rubrika ġdida li fiha P. Marcello kull xahar jippreżentalna wieħed mill-150 Salmi li għandna fil-Bibbja u joffrilna riflessjoni fuqu. Ma stajniex ma nibdewx minn Salm 23.

Għax inti miegħi! Il-Mulej hu r-ragħaj tiegħi, xejn ma jonqosni; f’mergħat kollha ħdura jqegħedni. Ħdejn l-ilma, fejn nistrieħ, jeħodni; hemm hu jrejjaqni. Imexxini fit-triq tas-sewwa minħabba l-isem tiegħu. Imqar jekk nimxi f’wied mudlam, ma nibżax mill-ħsara, għax inti miegħi. Il-ħatar tiegħek u l-għasluġ tiegħek, huma jwennsuni.

Int tħejji mejda għalija quddiem l-għedewwa tiegħi. Biż-żejt tidlikli rasi, u l-kalċi tiegħi tfawwarli. Miegħi, iva, jimxu t-tjieba u l-ħniena il-jiem kollha ta’ ħajti. U ngħammar f’dar il-Mulej sakemm indum ħaj!

Frar 2017 | 27

orsi s-Salm 23 huwa l-aktar Salm li ġie mitlub, kantat u kkummentat. Forsi wkoll huwa s-Salm li l-aktar joħloq fina sens ta’ faraġ fil-ġrajjiet kollha ta’ ħajjitna – kemm dawk sbieħ, meta nħossu u niċċelebraw il-preżenza ta’ Alla, kif ukoll dawk iebsa, meta nixxennqu mqar għal ħjiel żgħir tal-preżenza tiegħu aħna u mexjin f’xi “wied mudlam”. Kien hawn minn sejjaħ Salm 23 bħala “Ilperla tas-Salmi” kif ukoll “L-għasfur għannej tas-Salmi li jimla d-dinja b’melodija ta’ ferħ – imbierek il-jum li fih twieled dan is-Salm!” Dan is-Salm idaħħalna fil-faraġ u l-hena meta nkunu magħqudin ma’ Alla. Mhux ta’ b’xejn li l-qalb tas-Salm tgħanni: “Għax Inti miegħi!” Is-Salm joħloq f’min ilissnu atteġġjament ta’ fiduċja bla tarf fil-preżenza dejjiema ta’ Alla f’ħajtu. Il-kittieb tas-Salm juża simboliżmu bibliku qawwi ħafna, simboliżmu pastorali, tarragħaj mexxej li jindokra bil-ħlewwa, tarragħaj ħanin u kumpann fil-vjaġġ kemm fil-ġid tal-mergħa u l-ilma abbundanti imma wkoll tal-mixi li jifnik, tal-ġuħ u l-għatx fittfittxija, tas-sħana u tal-bard – forsi anki tassagrifiċċju suprem tal-għoti tal-ħajja – “għax inti miegħi!”

Imma l-Mulej huwa wkoll is-Sid tal-benna tal-ospitalità: mejda mħejjija, iż-żejt li jidlikli rasi, il-kalċi mfawwar, qalb miftuħa li ssir għożża u intimità – “għax inti miegħi!” Bħalma l-Lhud, mimlijin fiduċja f’Alla, kienu jlissnu u jgħannu u anki jiżfnu dan is-Salm huma u telgħin f’pellegrinaġġ lejn it-Tempju ta’ Ġerusalemm, minkejja d-diffikulatjiet li magħhom kienu jiltaqgħu, hekk ukoll aħna l-Insara l-ħin kollu llissnu u ngħannu dan l-istess Salm fil-pellegrinaġġ ta’ ħajjitna lejn is-sema mimlijin fiduċja – “għax inti miegħi!” Għalina, is-Salm jieħu sens sħiħ fil-persuna ta’ Ġesù, ir-Ragħaj it-Tajjeb, dak li jafna b’isimna u li leħnu aħna nagħrfu; dak li jagħti ħajtu għalina. Ġesù hu r-Ragħaj ilKbir li qam minn bejn l-imwiet. Jekk inkun magħqud miegħu jien ukoll inkun nista’ ngħid: “Miegħi jimxu t-tjieba u l-ħniena, il-jiem kollha ta’ ħajti.” Is-sentenza “Il-Mulej hu r-Ragħaj tiegħi, xejn ma jonqosni!” tista’ tkun talba li ngħid f’kull ġrajja ta’ ħajti. Kellu raġun il-filosfu Franċiż C. Bergson jistqarr: “Il-mijiet ta’ kotba li qrajt qatt ma tawni daqshekk dawl u faraġ daks il-vrus tas-Salm 23.” Kellu raġun ukoll San Franġisk ta’ Assisi jgħanni dan is-Salm huwa u jaqsam fost it-truppi Musulmani lejn is-Sultan Malek el-Khamil biex miegħu jitħaddet fuq il-paċi fl-1219 (San Bonaventura, Legenda S. Francisci, IX, 7). Ikollna mitt raġun aħna wkoll nidħlu fl-armonija ta’ dan is-Salm f’kull waqt ta’ ġrajjietna!

28 | Flimkien

Lo għ o b • C l au d i a C i n i

Tisliba

Nota: GĦ u IE jieħdu kaxxa waħda

Mimdudin 1. Ispezzjoni; żjara minn maġistrat fuq il-post; dħul għal post ieħor (6) 4. Qawl: “Il----- la fih x’torbot u lanqas xi tħoll” – jiġifieri ma jfisser xejn (4) 6. Serratizz jew travu wieqaf għall-irfid (6) 7. Ammont dovut (4) 8. Insetti żgħar ħafna (3) 10. Ħawtiela; attivi (6) 12. Damdima; diwja (3) 14. Azzjoni; għemil (3) 15. Intgħafas; tħaxken (6) 18. Safi; nadif (3) 20. Il-Ġenna tal-Art (4) 21. Skeda ta’ ħinijiet (6) 22. Irqiq; bil-ponta (4) 23. Ammonti li juru l-għadd ta’ kollox (6) Weqfin 1. Strument tad-daqq b’46 korda (4) 2. Miżjud; imtawwal (5) 3. Flus li dari tnax minnhom kienu jagħmlu xelin (5) 4. L-ewwel jum tal-ġimgħa (4) 5. Maqbad; marloċċ (5) 9. Ġieħ; rispett (4) 10. Borża meħjuta fl-inforra tal-ħwejjeġ (3) 11. Drapp għall-qlugħ (4) 13. Jewwilla; tabilħaqq (3) 14. Dott. Ġorġ ----- (kien President ta’ Malta) (5) 16. Bejn bil-mod u galopp (5) 17. Tajjeb għalfejn tridu (5) 18. Ħitan baxxi (4) 19. Proċess fil-qorti quddiem imħallef (4)

3 4 2 5 7

5 7 1 9 2 8 6 4 2 8

3 6

3 5 8 4 9 3 1 6

Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor Mimduda: 1. BODBOD, 4. FRAR, 6. ABBATI, 7. TOND, 8. LOT, 10. BOKKLA, 12. KUS, 14. PAR, 15. KRIPTA, 18. SIT, 20. NANI, 21. INNOTA, 22. LBIĊ, 23. AMULET. Weqfin: 1. BŻAR, 2. BLAKK, 3. DRILL, 4. FITT, 5. REDUS, 9. OAŻI, 10. BLA, 11. KAKI, 13. UŻA, 14. PANEL, 16. RTIRA, 17. PANNU, 18. SIĊĊ, 19. ĊATT. Rebbieħ/a: D. Debono, tas-Sliema

7 8 6 2 1

Irbaħ voucher mingħand Alfsons Supermarket, il-Ħamrun. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Tisliba, P.O. Box 1, Il-Furjana FRN 1520.

Sudoku

Imla l-vojt kollu b’mod li l-kolonni, il-linji u kull kaxxa ta’ disgħa jimtlew bin-numri 1 sa 9. Premju voucher ta’ 20 ewro mingħand Scotts Supermarket. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Sudoku, P.O. Box, il-Marsa.

Soluzzjoni Jannar 7

9 3

Rebbieħ/a: C. Degiorgio, Ħal Qormi

Frar 2017 | 29

C l au d i a C i n i I l l u s t r a zz j o n i J a n e t V e l l a

Għalina t-tfal Ġjaċinta u Franġisku • Franġisku u Ġjaċinta Marto kienu minn Fatima, il-Portugall. • Franġisku twieled f’Ġunju 1908; Ġjaċinta f’Marzu 1910. • Minn Mejju sa Ottubru tal-1917 dehritilhom il-Madonna, waqt li kienu qed jirgħu n-nagħaġ mal-kuġina tagħhom Luċija dos Santos. • Din is-sena nfakkru l-100 sena minn meta seħħew id-dehriet.

Agħti kulur lill-istampa

• Matul is-sena ta’ qabel (1916) kien dehrilhom ukoll anġlu tliet darbiet. • Talbithom jgħidu r-rużarju u jagħmlu s-sagrifiċċji u joffruhom għallkonverżjoni tal-midinbin. • Franġisku kien tifel kwiet, ta’ għalih waħdu u jħobb il-mużika. Miet f’April 1919 ta’ 10 snin. • Ġjaċinta kienet tħobb tiżfen u tkanta. Mietet fi Frar 1920 ta’ 9 snin. • Nagħmlu tifkira tagħhom fl-20 ta’ Frar.

GĦ u IE jieħdu kaxxa waħda

Kompetizzjoni bi premju Wara li twieġeb, ifforma kelma bl-ittri li hemm fil-kaxxi s-sofor. 1. 2. 3. 4.

Il-belt kapitali tar-Repubblika Ċeka. Tgħidha malli tqum jew qabel l-ikel. Frotta sajfija b’qoxra sufija. Twaħħalha mal-envelopp meta tibgħat ittra. 5. Kummidjant waqt xi ċirku.

Franġisku u Ġjaċinta Marto

Ibgħat it-tweġiba flimkien mad-dettalji tiegħek hekk: Flimkien, Kompetizzjoni Tfal, Kurja, P.O. Box 1, Il-Furjana FRN 1520. L-ewwel tweġiba tajba li tinfetaħ tirbaħ żewġ biljetti għall-In Guardia, f’Forti Sant’Iermu. Tweġiba għax-xahar l-ieħor: ANTON Rebbieħ/a: A. Portanier Mifsud, il-Mosta

30 | Flimkien

Il-Verità mkissra Parabbola meħuda mill-ktieb “Old Turtle and the Broken Truth” li tirrakkonta l-istorja ta’ kif id-dinja spiċċat maqsuma u mifruda (meta l-ħsieb oriġinali kien li tkun ħaġa waħda u magħquda) u kif nistgħu nerġgħu nagħmluha sħiħa u noħolqu l-għaqda bejnietna Darba waħda, billejl, f’pajjiż ’il bogħod, imma li forsi mhux daqshekk ’il bogħod, taret verità mill-kwiekeb. Hi u nieżla, dil-verità nqasmet fi tnejn: biċċa baqgħet għaddejja ttir fis-sema u l-biċċa l-oħra waqgħet fl-art. Jum fost l-oħrajn, għadda raġel u sab il-biċċa tal-verità li kienet niżlet fl-art. Fuqha sab minquxin il-kliem: INT MAĦBUB. Meta qara dal-kliem, ir-raġel ħa gost u ħassu kuntent, għalhekk żammha u mar juriha lin-nies tat-tribù tiegħu biex jaqsamha magħhom. Dik il-biċċa tal-verità bdiet tiddi u l-membri ta’ dak it-tribù ħassewhom magħqudin bejniethom u kuntenti. Maż-żmien saret l-aktar oġġett prezzjuż li kellhom u bdew isejħulha: “Il-Verità”. Dawk li kellhom din il-verità bdew jibżgħu mill-oħrajn li ma kellhomx, għax l-oħrajn kienu differenti. Għalhekk poġġewha f’torri fil-għoli biex ħadd ma jeħodhielhom. L-oħrajn, dawk li ma kellhomx din il-verità, bdew jgħiru u riduha għalihom. Ma damux ma faqqgħu l-gwerer minħabba dik il-biċċa ċkejkna tal-verità għax kulħadd riedha għalih.

Tifla żgħira kienet inkwetata u mbeżżgħa bil-vjolenza u r-regħba u t-tifrik fid-dinja li fiha darba kienet issaltan il-paċi. Għalhekk telqet fuq vjaġġ biex tiltaqa’ mal-Fekruna, li kienet għarfa ħafna u kienet taf tagħti pariri tajbin. Il-Fekruna qaltilha li l-Verità kienet inkisret u kien jonqosha biċċa oħra, biċċa li ħafna żmien ilu kienet baqgħet ittir fis-sema. Flimkien, it-tifla u l-Fekruna marru jfittxuha u wara ħafna sabuha. Meta sabu l-biċċa l-oħra, it-tifla poġġietha fil-but u marret lura biex tagħtiha lin-nies tat-tribù tagħha. Ippruvat tispjegalhom x’kienet dik il-biċċa li kienet sabet u ġabithielhom biex jarawha, imma ħadd ma ried jisma’ jew jifhem. F’daqqa waħda, imma, ġie ċawlun li qabad il-biċċa f’munqaru u ħadha fuq il-quċċata tat-torri fejn il-biċċa l-oħra kienet baqgħet tinżamm. Hekk kif iż-żewġ biċċiet reġgħu ngħaqdu, bdew jiddu u flimkien wasslu l-messaġġ sħiħ: “Int maħbub ... u l-oħrajn ukoll.” Imbagħad in-nies bdew jifhmu, u d-dinja bdiet tfiq mill-ġrieħi tagħha.

schollfoothealthcentre.com

f f o % 0 7 Up to

CLEARANCE

SALE THE POINT, TIGNE VALLETTA MOSTA FGURA VICTORIA, GOZO

FEELING FREE AT HOME

invest in comfort and safety for yourself or your parents

Exclusive local distributors of Stair Lifts, Recliners & Scooters

Tel: +356 21 252206 Email: info@liftservices.com.mt Website: www.liftsservices.com.mt Lifts Services Ltd , Factory A25F Marsa Industrial Park, Marsa, Malta