Flimkien - Jannar 2018 by Archdiocese of Malta

Newspaper Post

Jannar 2018 | Numru 158

Dear Future Mom 8 Fi Franza ċċensuraw film ta’ żewġ minuti li fih tfal b’Down syndrome jindirizzaw omm li qed tistenna tarbija b’kundizzjoni ġenetika.

Lura mill-gwerra 13 Ippruvajt nidfen kollox ġo fija. Imma kif tista’ tħaffer ħofra fir-ramel tad-deżert tal-Iraq biex tgħatti u tinsa kollox?

Musbieħ inemnem fl-abbiss tad-dlamijiet 18 Wara żjara fil-kampijiet ta’ Auschwitz u Birkenaw.

Bipolari u pożittiv 19 Bil-kura tista’ tkompli tgħix ħajja produttiva.

Il-gosti ta’ Franġisku 22 L-ikel, it-talb, l-arloġġ, il-karozza, il-mużika, iż-żfin, l-isport, il-films u l-kotba favoriti tal-Papa.

BSL

Britannia Tours … il-vjaææ tiegœek jibda hawn!

Il-Ġimgħa Mqaddsa

f’Andalucia, Spanja u Ġibiltà 26 ta’ Marzu - 2 ta’ April

minn

¢539

Il-prezzijiet huma kollha bbaÿati fuq akkomodazzjoni trippla u jinkludu t-titjiriet, lukanda, trasferimenti, servizzi ta’ tour leader u t-taxxi kollha (Kundizzjonijiet japplikaw). Valletta Branch - Tel: 2123 8039 Paola Branch - Tel: 2180 9930 Mosta Branch - Tel: 2141 3030 Gozo Branch - Rabat Tel: 2156 5620 bsl.com.mt

E di to r j al • D u n A n to n P o r t elli

Aħna li bdejnieha

’se nieħdu billi fil-bidu ta’ sena ġdida noqogħdu naħsbu fuq dik li għaddiet? Għalfejn niftakru fil-ġrajjiet il-kbar li seħħew f’dak li laqat lilna u lill-familja tagħna? Moħħna jmur mill-ewwel fuq il-ġrajjiet koroh, forsi għax dawn niftakruhom iżjed, u jista’ jkun li ninsew il-ħafna ġrajjiet sbieħ li nkunu għexna. Minħabba li l-futur tagħna ħadd ma jafu biċ-ċert, jiswa ħafna li nibdew sena ġdida taħt il-ħarsien ta’ Marija. Hi ħarset il-ħajja ta’ Ġesù mit-twelid sa ma telaq mid-dar biex jipprietka l-Aħbar it-Tajba, u baqgħet issegwih u tfittxu matul is-snin sakemm marret f’riġlejn is-salib biex tkun miegħu f’mewtu u fejn tahielna bħala ommna. Nafu li l-ħajja ta’ Marija ma kenitx kollha ward u żahar, u kellha d-duluri li nifdu ’l qalbha, imma hi baqgħet iddedikata lejn Binha u l-missjoni tiegħu kif ukoll leali lejn l-appostli li kienu l-pedament tal-Knisja ta’ Ġesù. Bħalma kienet ma’ Ġesù, hekk Marija lesta li tkun magħna. Ejjew nibdew flimkien sena ġdida taħt il-ħarsien ta’ Marija, Omm Ġesù u Ommna. Awguri lill-qarrejja kollha.

Jannar 2018 • Numru 158

Magażin ta’ kull xahar maħruġ mill-Kulleġġ tal-Kappillani u jitqassam b’xejn lill-familji Maltin. Biex tirriklama fuq Flimkien ċempel fuq 2137 4942 jew 7959 3727 Email: flimkien@maltadiocese.org jew bil-posta Indirizz Editorjali Flimkien, Kulleġġ tal-Kappillani, Kurja, il-Furjana Email: flimkien@maltadiocese.org Il-kitba li tidher fuq Flimkien apparti l-Editorjal mhux neċessarjament tirrifletti l-opinjoni tal-Bord Editorjali. Editur Carmel Conti

Grafika Outlook Coop

Stampar Velprint Ltd

K elma ta’ Fr a nġ isku

Tibqax bil-qrusa f’qalbek

Aħna nsibuha aktar faċli nfarrġu lil ħaddieħor milli nħallu lilna nfusna nitfarrġu. Spiss nibqgħu mwaħħlin mad-dnubiet u l-ġrieħi f’qalbna, qisna nippreferu nibqgħu fuq is-sodda tal-mard, bħal dak ir-raġel paralitiku tal-vanġelu. Xi drabi qisna ma rridux nisimgħu lil Ġesù jgħidilna: “Qum u imxi!” għax nippreferu nibqgħu nġorru l-lanzit u l-qrusa u r-rabja ġo qalbna, avolja dan iġegħelna ngħaddu ħajjitna dejjem nilmentaw u ngergru. Ejjew inħarsu fil-fond ta’ qalbna u naraw fihiex xi niket, egoiżmi u lmenti, u nħallu lil Ġesù jfarraġna u jeħlisna u jfejjaqna. (11 ta’ Diċembru, 2017)

Drachma Parents Support Group Grupp ta’ sapport għal ġenituri Kattoliċi b’ulied gay jew trans. Il-laqgħat li jmiss: Il-Ħamis 18 ta’ Jannar u l-Ħamis 15 ta’ Frar f’Mount St Joseph, Mosta, fis-7:30pm. Il-Ħamis 4 ta’ Jannar, il-Ħamis 4 ta’ Frar f’Dar Nazaret, Ħal Tarxien, fis-7:30pm Ċempel 79442317 għal aktar tagħrif jew biex tirċievi b’xejn fuljett dwar is-suġġett.

€12.50 fix-xahar

Għ

al bosta tfal fil‑bżonn, il‑faqar u n‑nuqqas ta’ tama huma preżenzi kontinwament f’ħajjithom.

Infatti, ħajjithom ma twiegħedx futur partikolarment pożittiv. Maqbudin f’ċiklu ta’ faqar u esplojtazzjoni, dawn it‑tfal huma mċaħħda minn edukazzjoni xierqa u kull forom oħra ta’ żvilupp. Kull m’għandhom bżonn huwa xi ħadd li jemmen fil‑ħolm tagħhom u li jagħtihom iċ‑ċans għal futur aħjar. Bis‑saħħa tal‑programm Child Sponsorship ta’ Missio, inti qed tkun dak ir‑raġġ ta’ dawl fil‑ħajja tagħhom. B’hekk tkun qed tipprovdilhom aċċess għall‑edukazzjoni, servizzi ta’ kura għas‑saħħa, u ilma tax‑xorb nadif.

Child Sponsorship iwiegħed li aħna naħdmu id f’id mat‑tfal, il‑ġenituri tagħhom, komunitajiet u oħrajn, sabiex niżguraw illi t‑tfal kollha jkunu mgħajxin u b’saħħithom.

M e s s aġ ġ tal-A rċ i s q o f

Jannar 2018 | 5

In-normalità tiegħu

tit jiem wara l-Milied il-ħajja terġa’ lura għan-normalità tas-soltu, fejn dak li konna ngħixu qabel nerġgħu nibdew ngħixuh u l-ferħ tal-ġrajja li ċċelebrajna jdub fix-xejn. Dan hu l-periklu l-kbir tal-ħajja tagħna bħala Knisja: in-normalità – mhux biss in-normalità tat-tradizzjonijiet li ġejjin mill-imgħoddi iżda wkoll in-normalità taddinja ta’ madwarna li tqegħedna fil-kwadru tal-preżent. Din in-normalità nfassluha aħna stess għax inħossuha komda. Ħafna drabi hija normalità mibnija fuq in-normalità ta’ dak li jseħħ u jiġri madwarna. Anki t-tixjin tal-isfidi li l-Kelma ta’ Alla, is-sinjali taż-żminijiet u t-theddid għall-fidi li jiġi minn madwarna jistgħu jsiru n-normalità tagħna, għax aħna kollox nidraw, sakemm dak li nidraw ma jħarbatx ir-ritmu li sa issa għexna komdi bih. X’iċċelebrajna tassew f’dawn il-jiem li għaddew? Iċċelebrajna “l-Iben ta’ Alla li jsir bniedem bħalna u li lil dawk li laqgħuh tahom is-setgħa li jsiru wlied Alla.” Mela ma niċċelebrawx biss it-twelid ta’ Sidna Ġesù. Niċċelebraw miegħu u b’ferħ kbir l-GĦAN tat-twelid tiegħu. Sar wieħed minna biex jagħtina sehem min-natura tiegħu.

U hemm hu wkoll il-qofol tat-twemmin tagħna. Meta niċċelebraw l-Inkarnazzjoni marbuta mar-redenzjoni, ma rridux inċekknu l-iskop ta’ Alla. Sar bniedem għaliex? Sempliċement biex jgħaddi erbat ijiem magħna ħa jkun jaf minn xiex ngħaddu aħna? Fdiena minn xiex? Mid-dnubiet tagħna biss? Jiddependi ħafna mid-definizzjoni li nagħtu ta’ dnub. U jekk mifdija, għalfejn? Biex inkunu moħħna mistrieħ li bejn hu u aħna reġa’ kollox sew? It-tweġibiet li nagħtu jistgħu jimminimizzaw bis-serjetà l-għan veru ta’ Alla. Hija s-sejħa li kull mgħammed jirċievi dakinhar tat-twelid ġdid tiegħu mill-ilma u mill-Ispirtu s-Santu. Alla jsir bniedem biex il-bniedem jidħol fil-ħajja ta’ Alla. Hija s-sejħa biex noħorġu min-normalità tagħna u tal-bqija tal-bnedmin biex nidħlu fin-normalità ta’ Alla. U biex iċ-ċelebrazzjoni ta’ dawn il-jiem tkun tassew ċelebrazzjoni li ma tiqafx, trid tissarraf fir-realtà tagħna bħala Nsara u bħala Knisja billi nagħmlu kulma Alla jixtieq minna biex nidħlu fin-normalità tiegħu, li hija l-qdusija. Jekk irridu nitqaddsu, irridu nifhmu li s-sejħa għall-perfezzjoni hija l-espressjoni tal-imħabba ta’ Alla lejna, murija fit-twelid, ilħajja, il-mewt u l-qawmien mill-mewt ta’ Ġesù. Jekk ma nifhmux, ma napprezzawx; u jekk ma napprezzawx, ma ngħixux. Is-Sena t-Tajba mimlija b’kull imħabba u ġid li jiġu minn Alla u mit-tweġiba li nagħtuh. Nagħtukom il-barka pastorali tagħna.

Charles J. Scicluna + Arċisqof ta’ Malta

from Starting

€8,999* per month or €180*

DE AVA POSIT ILAB LE

*Prices include Scrappage Scheme Industrial Motors Ltd. 1, Antonio Bosio Street, Msida MSD 1341 Tel: 20160000 Mob: 99991666 Email: sales@suzuki.com.mt Mizzi Motors Ltd. Mgarr Road, Ghajnsielem, GSM 9016 Tel: 21556942 Mob: 99782000 Email: sales-gozo@mizzimotors.com.mt

www.suzuki.com.mt

APPELL LILL-QARREJJA KOLLHA TA’ FLIMKIEN

Trid li l-magażin FLIMKIEN ikompli joħroġ? Lest li tagħti d-daqqa ta’ id żgħira tiegħek biex nifdu l-ispejjeż li kull xahar ilaħħqu €17,000? Il-parroċċa tiegħek diġà qed tagħti sehemha. Issa jonqos li inti wkoll tagħti sehmek, avolja żgħir. Għin biex dan il-magażin Kattoliku, modern, ta’ tagħlim u ta’ interess għall-familja kollha jibqa’ joħroġ.

Tista’ tibgħat id-donazzjoni tiegħek f’ċekk lil: Flimkien, Kurja tal-Arċisqof, Floriana jew iġġibha bl-idejn f’invilopp li jkollu miktub fuqu: Flimkien, Kurja tal-Arċisqof, Floriana. Grazzi mill-qalb lill-qarrejja tal-ġenerożità tagħhom li wieġbu għall-appell li għamilna fil-ħarġa ta’ Diċembru.

8 | Jannar 2018

J . J . Co n le y U L I E D N A

Dear Future Mom It lasts only two minutes. Titled ‘Dear Future Mom’, the film features children with Down syndrome from different nations.

hey speak in various languages with appropriate subtitles. They address a mother who is expecting a child with the genetic condition, explaining the skills a person with Down could acquire: language, education, work, even the ability to fix a bicycle. Produced by the Jérôme Lejeune Foundation in 2014, the film has won numerous awards and has been exhibited at international celebrations of World Down Syndrome Day. But the French government has recently banned it. The film’s crime? According to the French Broadcasting Council and the French State Council, the film erred by showing such happy people with Down syndrome. There was far too much smiling going on – even though some of the beaming actors admitted that people with Down often face disappointment, frustration and impossible situations. According to the French censoring authorities, such a positive depiction of

people with Down syndrome was dangerous because it “might disturb the conscience of women who had made different, lawful personal choices”. France has one of the world’s highest rate of abortions of unborn children with Down syndrome. 96 percent of such pregnancies are terminated. To avoid provoking the slightest twinge of regret for such eugenic abortions, the state must suppress positive narratives of people with such a chromosomal anomaly. Of course, erasing good news about people with disabilities can only encourage the choice to abort people with Down syndrome in the first place. The choice has been made progressively more coercive by a medical profession, a state health system and a media determined to portray the person with disabilities as only an expensive burden. The right to abort a child with disabilities is quickly becoming the duty to do so. Any information challenging that choice – even an inoffensive two-minute video – must be airbrushed away. Truth was one of the early victims of our abortion wars. There are no longer any abortionists; there are only “abortion providers”. (Odd, because no one ever calls my dentist Larry a ‘dental care provider’.) Censoring the truth about people with Down syndrome is especially deceptive since their happiness is not just anecdotal. In 2011, Dr Brian Skotko, a medical doctor, geneticist and professor at Harvard Medical School, published the results of an extensive survey of people with Down syndrome and their family members. According to the survey, 99 percent

Jannar 2018 | 9

of people with Down syndrome considered themselves happy. 99 percent of parents said they love their Down syndrome child. 97 percent of siblings said they love their Down syndrome sibling. Criticizing the French government’s censorship of “Dear Future Mom,” Renate Lindeman, the mother of two children with Down syndrome and spokeswoman for the advocacy group Downpride, has written: “If the truth gets out that 99 percent of people with Down syndrome are happy with their lives, society may start to question the systematic … and deliberate mass elimination [of Down children] under the pretense of healthcare and women’s rights.” The Polish deputy minister of justice, Patryk Jaki, posted a smiling photo of his son, who has Down syndrome, with the caption: “Hello, France! P.S. In our country democracy and tolerance are doing better. Not only can I live … I can smile.” The increasing determination to eliminate people with Down syndrome before birth rests uneasily with the immense progress Western society has made in expanding the well-being of the disabled after birth. Due to medical discoveries, the lives of people with Down syndrome are

much longer. Special education is better funded and better adapted to the needs of the individual student. Employment opportunities have broadened beyond the old sheltered workshop. The grim warehouselike institutions for the “mentally defective” have largely disappeared. But how long can the disabled flourish in a society where the Danish minister of health recently boasted that his country was on its way to becoming a ‘Down-free’ zone? In the battle to protect the lives of the disabled, it is the narratives of the disabled themselves, and of all of us who have been enriched by the disabled, that are paramount. They are the living witnesses as to why the capacity for happiness, the very capacity for life, is greater than the capacity to earn a dollar in the house of human dignity. John J. Conley, S.J. huwa l-kap tad-dipartiment tal-filosofija u t-teoloġija f’Loyola University, Baltimore. Il-film tista’ tarah billi tidħol fl-internet u tikteb ‘Dear Future Mom’ jew tikklikkja fuq: Il-kliem li hemm fis-sottotitoli tal-film jidhru f’paġna 30.

10 | Jannar 2018

I J AM P. M a rcello G hi r la n d o O F M S A L M I G Ħ LAILTURĠ K U L JU

Żewġ barkiet Salm 103 Bierek, ruħ tiegħi, il-Mulej! B’qalbi kollha nbierek l-isem qaddis tiegħu. Bierek, ruħ tiegħi, il-Mulej, u la tinsiex il-ġid kollu li għamel miegħek. Hu li jaħfer dnubietek kollha; ifejjaq il-mard tiegħek kollu; jifdi lil ħajtek mill-qabar; iħaddnek bit-tjieba u l-ħniena; ixabba’ bil-ġid snin ħajtek, u bħal tal-ajkla tiġġedded żgħożitek. Il-Mulej jagħmel is-sewwa, u l-ħaqq mal-maħqurin kollha. Hu għarraf lil Mosè l-ħsieb tiegħu, l-għemejjel tiegħu lil ulied Iżrael. Ħanin u twajjeb il-Mulej, idum ma jagħdab u kollu mogħdrija. Ma joqgħodx jitlewwem magħna, u anqas jinkorla għal dejjem. Ma mexiex magħna skont ma ħaqqhom ħtijietna; ma ħallasniex skont ma ħaqqha ħżunitna. Daqskemm huma s-smewwiet ’il fuq mill-art, hekk hi kbira tjubitu ma’ min jibża’ minnu; daqskemm hu mbiegħed il-Lvant mill-Punent, hekk hu jbiegħed minna ħtijietna. Bħalma jħenn il-missier għal uliedu, hekk iħenn il-Mulej għal min għandu l-biża’ tiegħu.

Għax hu jaf kif aħna magħġuna, jiftakar li aħna trab. Bħall-ħaxix il-ħajja tal-bniedem, bħall-fjur tar-raba’, hekk jikber. Tgħaddi ż-żiffa minn fuqu, u jispiċċa, u ħadd aktar ma jagħraf fejn kien. Imma t-tjieba tal-Mulej minn dejjem għal dejjem ma’ dawk li għandhom il-biża’ tiegħu, u s-sewwa tiegħu ma’ wlied uliedhom; ma’ dawk li jħarsu l-patt tiegħu, u jiftakru fil-preċetti tiegħu u jħarsuhom. Waqqaf il-Mulej it-tron tiegħu fis-sema, u saltnatu fuq kollox taħkem. Bierku l-Mulej, anġli tiegħu kollha, setgħana u qawwija li tagħmlu l-ordni tiegħu, malli tisimgħu leħen il-kelma tiegħu. Bierku l-Mulej, eżerċti tiegħu kollha, qaddejja tiegħu, li tagħmlu r-rieda tiegħu. Bierku l-Mulej, għemejjel tiegħu kollha, kullimkien fis-saltna tiegħu. Bierek, ruħ tiegħi, il-Mulej!

“Bierek ruħ tiegħi il-Mulej u la tinsiex il-ġid kollu li għamel miegħek!” Il-filosfu Nietzche, quddiem dak li jingħad popolarment rigward Alla li jikkastiga fl-Antik Testment, ra f’dan is-salm “il-ktieb tal-ġustizzja divina”. Hija l-ġustizzja ta’ Alla li tesprimi ruħha fil-ħniena infinita u l-maħfra ta’ Alla. Fil-fatt, meta wieħed jaqra u jitlob b’dan is-salm mal-ewwel jinduna li huwa inkwadrat f’żewġ barkiet: waħda personali fil-vrus 2-3 (“Bierek, ruħ tiegħi, il-Mulej, u la tinsiex il-ġid kollu li għamel miegħek”) u waħda kollettiva, kważi kożmika fil-vrus 20-23 (“Bierku l-Mulej, anġli tiegħu kollha, setgħana u qawwija li tagħmlu l-ordni tiegħu, malli tisimgħu leħen il-kelma tiegħu. Bierku l-Mulej, eżerċti tiegħu kollha, qaddejja tiegħu, li tagħmlu r-rieda tiegħu. Bierku l-Mulej, għemejjel tiegħu kollha, kullimkien fis-saltna tiegħu. Bierek, ruħ tiegħi, il-Mulej!”) Bejn dawn iż-żewġ barkiet insibu l-vrus 4-10, li huma innu sabiħ immens lill-imħabba u lill-maħfra – maħfra

li tmur lil hinn mil-liġijiet iebsa talġustizzja: “Ma mexiex magħna skont ma ħaqqhom ħtijietna, ma mexiex magħna skont ma ħaqqha ħżunitna.” Fil-vrus 11-19, imbagħad, is-salmista jgħanni r-relazzjoni bejn l-imħabba divina u l-fraġilità umana. Jinqeda b’ħames tixbihat qawwija ħafna: (1) tjubitu hija kbira daqskemm is-smewwiet huma ’il fuq mill-art; (2) ibiegħed ħtijietna daqskemm hu mbiegħed il-Lvant mill-Punent; (3) iħenn daqs missier għal uliedu; (4) għax jiftakar li aħna trab u (5) daqs il-ħaxix u l-fjur tar-raba’ l-ħajja talbniedem. Hija l-imħabba tremenda ta’ Alla; tjubitu hija minn dejjem għal dejjem. Mhux ta’ b’xejn is-sejħa għat-tifħir hi daqshekk qawwija: “Bierek, ruħ tiegħi, il-Mulej u la tinsiex il-ġid kollu li għamel miegħek!” Xi grazzja kbira jekk jirnexxilna nitlaqqmu f’din il-għanja ta’ tifħir u radd il-ħajr għall-ħniena infinita li juri magħna! “Hu li jaħfer dnubietek kollha; ifejjaq il-mard tiegħek kollu; jifdi lil ħajtek mill-qabar; iħaddnek bit-tjieba u l-ħniena; ixabba’ bil-ġid snin ħajtek, u bħal tal-ajkla tiġġedded żgħożitek.”

Association of Breastfeeding Counsellors L-Association of Breastfeeding Counsellors (Moviment ta’ Kana) tħeġġek tattendi għal kors li se jibda fit-28 ta’ Frar u jkompli fis-7 u fl-14 ta’ Marzu, fl-Istitut Kattoliku, Floriana, mill-5pm sas-7pm. Għal aktar infomazzjoni ċempel 9983 7170 jew ibgħat email fuq charmainegalea@gmail.com

schollfoothealthcentre.com

f f o % 0 5 Up to

CLEARANCE

SALE THE POINT, TIGNE VALLETTA MOSTA FGURA VICTORIA, GOZO

Je s s e B owma n E S P E RJ E N Z A

Jannar 2018 | 13

Lura mill-gwerra Tlift it-tama u ppruvajt nidfen kollox ġo fija. Imma ma stajtx inħaffer ħofra fir-ramel tad-deżert tal-Iraq u ngħatti kollox.

ħadni niftakar ċar dik it-titjira filħelikopter Chinook ma’ sħabi s-suldati l-oħra. L-uniku ħsejjes li jinstemgħu kienu ġejjin mix-xfafar tal-ħelikopter iduru fuq rasna u l-isparar fit-toroq tal-belt ta’ taħtna. Kelli 23 sena, fi triqti lejn il-kamp tal-battalja. Kienet is-sena 2007, erba’ snin wara l-invażjoni tal-Iraq. Il-Gvern kien iddeċieda li jibgħat 20,000 suldat oħra, u jien kont wieħed minnhom, ‘paratrooper’ fl-82nd Airborne Division. Qabel ġejt hawn ma kont naf xejn dwar l-Iraq. Kienu jgħidulna biss li qed niġġieldu ‘gwerra globali kontra t-terroriżmu’. Ma kontx ħabbilt rasi dwar jekk kenitx gwerra ġusta jew le. Ladarba pajjiżi sejjaħli, għedt f ’qalbi, allura għandi mmur. Konna stazzjonati fil-qalba ta’ Bagdad. Meta tara dak kollu li jseħħ madwarek fi gwerra, diffiċli tibqa’ temmen li Alla hu preżenti anki f ’dak il-kaos. Maż-żmien ma bqajtx naħseb jew ninkwieta dwaru: sar irrilevanti għalkollox għalija. Niftakar tajjeb il-ġurnata meta rrealizzajt li l-gwerra li konna qed niġġieldu ma stajna nirbħuha qatt. Ftit wara li wasalna, il-brigata tagħna organizzat operazzjoni massiva biex naqbdu raġel li kien jibni l-bombi. Konna mijiet ta’ suldati, bl-aktar apparat sofistikat possibbli, b’sapport mill-ajru u bid-‘drones’.

Imma r-raġel baqa’ ma nstabx. Dakinhar indunajt kemm hi ħaġa assurda titkellem dwar ‘gwerra globali kontra t-terroriżmu’. Lanqas irnexxielna nsibu lil dar-raġel waħdu, aħseb u ara kemm konna se naqbdu t-terroristi kollha tad-dinja! Fil-jiem ta’ wara ġejt tassew wiċċ imb wiċċ mal-gwerra. Ma nistax insib aġġettivi biżżejjed biex niddeskriviha: krudili, brutali, ħażina – imma l-ebda waħda minn dawn mhi biżżejjed. Biex nurikom xi ftit il-kruha tal-gwerra rrid nirrakkontalkom xi ftit mix-xeni li rajt. Il-gwerra hija tifla żgħira feruta fiżikament u emozzjonalment wara li splodiet karozza-bomba li nzertat ħdejha. Il-gwerra hija l-fdalijiet ta’ żagħżugħ miġburin f ’borża taż-żibel wara li rifes bomba fit-triq. Il-gwerra hija ommijiet, missirijiet, ulied u ħbieb li sparawlhom, ħarquhom, niffduhom, qatgħulhom rashom. Il-gwerra hija omm tifel maqtul, tolfoq u twerżaq għax tilfet it-tama kollha. Tama. Fejn stajt insib it-tama jien f ’dan kollu? Fil-fidi ma sibtx is-sapport li ridt. Jien kont trabbejt bħala Metodist, imma ma kontx bqajt immur knisja. L-Iraq kien pajjiż minsi minn Alla, Alla li kien ’il bogħod, bla emozzjonijiet, li ma kellu x’jaqsam xejn ma’ ħajti. Mingħajr il-fidi ma stajtx insib mod kif niddilja mal-mewt u t-traġedji. Iddeċidejt li nidfen kollox ġo fija, avolja

14 | Jannar 2018

kont naf li dak li rajt, smajt u l-memorji tagħhom ma setgħux jibqgħu moħbija. Ma stajtx inħaffer ħofra fir-ramel tad-deżert tal-Iraq u nidfen kollox fiha. Wara 15-il xahar erġajt lura d-dar. Mingħalija kont ħallejt il-gwerra warajja, imma fil-fatt kont ġarrejtha miegħi. Ta’ kuljum, il-ħsejjes li nisma’ jew dak li nara kienu jfakkruni fl-affarijiet li kont rajt u smajt fl-Iraq. Xi drabi billejl, meta l-moħħ donnu kien ikun aktar ċar, kont noqgħod mimdud u nibki bla ma nista’ nieqaf nolfoq. Għalkemm ma ammettejthiex, kont dħalt f ’dipressjoni u bdejt inbati minn dak li jissejjaħ ‘post-traumatic stress’. Imma minflok dort lejn Alla, ippruvajt indur fuqi nnifsi u nsolvi kollox waħdi. Wara tliet snin tlaqt mill-armata. Mażżmien irnexxieli niffaċċja l-weġgħat li kont dfint u fhimt li kelli bżonn xi qawwa akbar minni biex tgħinni nkampa. Marti hi Kattolika, u meta tweldilna l-ewwel tifel konna ddeċidejna li nrabbuh skont irreliġjon ‘tiegħi’, dik Metodista. Ippruvajna, u ppruvajna wkoll dik Luterana, imma fl-aħħar sibna postna tassew fil-Knisja Kattolika. Li ġibidni kienu s-sbuħija tassagramenti u l-vuċi morali tagħha f ’dinja fejn kulħadd jippretendi li jagħmel kif jidhirlu hu. Jekk Alla jrid, fl-Għid li ġej (1 ta’ April, 2018) se nirċievi l-Griżma tal-Isqof. Il-fidi Kattolika diġà wasslitni għal relazzjoni ħafna eqreb ta’ Alla u għenitni nfejjaq ilferiti li l-gwerra ħalliet fija. Qed niftakar f ’poeżija li l-kittieb u kontemplattiv Thomas Merton kiteb b’tifkira ta’ ħuh, John Paul, li nqatel fitTieni Gwerra Dinjija. Il-poeżija jisimha ‘For My Brother Reported Missing in Action, 1943’ u tinkludi dawn il-versi: When all the men of war are shot And flags have fallen into dust,

Je s s e B owma n E S P E RJ E N Z A

Your cross and mine shall tell men still Christ died on each, for both of us. Għaliex kissirna pajjiż mingħajr ma kellna pjan biex nerġgħu nibnuh? Għal xiex mietu tant minn sħabi suldati, Amerikani u Iraqini? Għadni ma nafx. Kulħadd qal li mnalla kienu żdiedu dawk l-20,000 suldat għax bis-saħħa ta’ hekk il-vjolenza u l-bombi f ’Bagdad naqsu u l-pajjiż sab ċerta stabbiltà. Imma maż-żmien in-nies bdiet iddur kontra. Illum il-ġurnata kulħadd nesa l-gwerra fl-Iraq, kulħadd iqisha ‘żball’. Jiġifieri dawk it-twiebet imgeżwra filbnadar ta’ 4,424 suldat Amerikan, kif ukoll il-ħajjiet ta’ mijiet ta’ eluf ta’ Iraqini, illum huma sempliċement … ‘żball’? Jien kelli sehem f ’dan l-iżball. Għaxar snin ilu l-patrijottiżmu agħma tiegħi kien jiġi qabel il-verità. Illum skoprejt żewġ veritajiet li jsostnuni u jgħinuni nkompli nittama. L-ewwel li d-dinja li fiha għex Ġesù hija l-istess dinja li ngħixu fiha aħna llum. It-tnejn vjolenti, mimlija dnubiet u ħażen. Imma Alla tant ħabbna li bagħat lil Ibnu biex jifdina biex aħna jkollna ħajja f ’għaqda miegħu. M’aħniex daqshekk midinba li Alla ma jistax jilħaqna! It-tieni, li aħna parti mill-Ġisem ta’ Kristu. Hija xi ħaġa tassew tal-għaġeb meta tirrealizza li Alla sar bniedem, imma qabel sirt Kattoliku kont naħseb li l-preżenza tiegħu fid-dinja ntemmet meta hu tela’ s-sema. Fil-Knisja Kattolika skoprejt ilpreżenza ħajja tiegħu anki fin-nies ta’ madwari, u anki fija nnifsi. B’Ġesù bħala l-Kap, u mgħajxa mill-Ispirtu s-Santu, ilKnisja hija forza favur it-tajjeb u l-imħabba fid-dinja. U din il-forza ma tista’ qatt tintefa’ jew tintrebaħ, la bl-armata, la bil-balal u lanqas bil-bombi. Addattata minn ‘10 years after fighting in Iraq, I have found healing in the Catholic Church’, America, 9 ta’ Novembru 2017

O M I D S A F I R E L A Z ZON I J I E T

Jannar 2018 | 15

Magg iċċippjat

ħandi magg li nħobbu ħafna. Nużah kull filgħodu meta nagħmel il-kafè. Dan ir-ritwal jogħġobni: il-kafè ‘tiegħi’, mitħun, imsajjar, ifuħ, jagħli. Riħa li timla d-dar kollha. Subgħajja mdawrin malmagg. Naqra mużika fl-isfond. Mod tassew sabiħ kif nibda l-ġurnata. Imma dan l-aħħar indunajt li l-magg tiegħi ċċippjat. Ma nistax niftakar ma’ xiex ilqattu, imma kull meta nixrob mill-magg għajnejja b’xi mod jaqgħu fuq dak ix-xaqq. U dak ix-xaqq iġagħalni naħseb, naħseb fuq ħafna xquq oħra, spazji mxaqqa u qlub iċċippjati. Ix-xaqq jurik li l-ħajja mhijiex lixxa, baħar dejjem kalm, sema dejjem bnazzi. Mhijiex mixja fil-kampanja wietja u kollha ħdura, imma telgħa li fiha ħafna tiċpis, li xi drabi ġġiegħlek terġa’ ftit lura, tgħaddi laġenba, taqa’ xi kultant, terġa’ tqum u forsi terġa’ taqa’, imma d-darba ta’ wara forsi taqa’ xi ftit inqas. Qatt ma rrealizzajt li anki fix-xquq u t-tkissir (u l-fejqan) tista’ toħroġ sbuħija kbira. Skoprejt li hemm mod kif tagħmel kikkra mxellfa u qalb imxaqqa jdawlu millġdid. Il-Ġappuniżi ilhom jagħmluha 500 sena. Tissejjaħ kintsukuroi u hija tabilħaqq arti. Tazzi, kalċijiet, maggijiet u dixxijiet imxaqqin jissewwew bid-deheb u l-fidda. Kintsukuroi tissejjaħ ukoll kintsugi, jiġifieri ‘tiswija bid-deheb’. Din l-arti hi bbażata fuq il-ħsieb li anki f’affarijiet imkissra u qodma tista’ ssib is-sbuħija. Min jaf kieku nirrealizzaw li ħajjitna u qlubna huma bħal dawn id-dixxijiet imxaqqa, imsewwija u mogħtijin id-deheb! Tajjeb kieku qalbek dejjem ħelwa, innoċenti, li qatt ma tixxellef jew tinkiser.

Tajjeb kieku l-imħabba dejjem sempliċi u sabiħa. Imma hemm ukoll tip ta’ mħabba, imħabba matura u sħiħa u mfejqa, ta’ meta tħobb lil xi ħadd ‘iċċippjat’ li fieq u reġa’ sar sħiħ mill-ġdid, u fejn ix-xquq saru deheb. Għall-kuntrarju tal-kintsugi, aħna qisna ma nafux kif inħarsu lejn dak li xi darba kien miksur u li issa hu mfejjaq. Ħaġa jew persuna rriduha ma nkisret jew ma xxaqqet qatt. Imma magg imkisser u msewwi jista’ jkun isbaħ milli kieku baqa’ dejjem sħiħ! Tajjeb nirrealizzaw li persuna jew qalb miksura, imsewwija u sħiħa mill-ġdid tista’ tkun ħafna isbaħ milli kieku ma xxaqqet qatt, anki jekk ix-xquq jibqgħu jidhru! Addattata minn ‘Illuminating the Beauty in Our Broken Places’ ta’ Omid Safi mill-blogg ‘On Being’

NEED ASSISTANCE? WEâ&#x20AC;&#x2122;RE ALL IN!

Your care, our passion

OFFERS A UNIQUE STANDARD OF CARE TO SUPPORT YOU, YOUR FAMILY AND THE COMMUNITY

THE SERVICES WE OFFER: Elderly (Frail and/or Dementia) Physical Disability - Learning Disabilities Palliative/Terminal Care; End of life; Continuing care; Intermediate care (for service user coming from hospital to home) Hospital (acute, mental and community) Live-in-care caring for children and young people (with health needs or complex and challenging behaviour

WE ARE RECRUITING! - WE OFFER A REWARD SYSTEM THAT PAYS YOU HIGHER! TRAINING OPPORTUNITIES

Over 30 years of services in the UK. Call us today and take advantage of our expertise!

2144 8837 9912 8988 info@realcareworld.com realcareworld.com

18 | Jannar 2018

D ot t. A n d r ew B aldacchi n o L- Olo kaw s t

Musbieħ inemnem fl-abbiss tad-dlamijiet Wara żjara fil-kampijiet ta’ Auschwitz u Birkenaw f’Settembru li għadda.

l-1942, Victor E. Frankl, tabib Lhudi-Awstrijak, spiċċa vittma tas‘soluzzjoni aħħarija’ (‘endlösung’ bilĠermaniż, ‘final solution’ bl-Ingliż). Din kienet il-pjan faħxi Nazista biex tinqered il-popolazzjoni kollha tal-Lhud fl-Ewropa. Frankl ġie ddeportat bħala priġunier filkamp ta’ konċentrament ta’ Auschwitz, fil-Polonja. Hemmhekk, taħt it-tortura ħarxa tan-Nazisti, tilef lil martu kif ukoll iż-żewġ ġenituri tiegħu u ħuh. Matul iż-żmien li qatta’ Auschwitz u Dachau, kien imneżża’ u mċaħħad minn kull ħjiel ta’ skop fil-ħajja. Itteħidlu kulma kien ħadem għalih u li kien tiegħu. Imġewwaħ, muġugħ u mdawwar bil-ħruxija u t-tbatija, kien ta’ kuljum minn mument għal ieħor jistenna li jiġi sterminat bħal ħafna Lhud oħra. Imma, f’dan l-ambjent aħrax u krudil, Victor Frankl irnexxielu jsib skop għal xiex ikompli jgħix. Wara l-ħelsien tiegħu, Frankl ħareġ ktieb, Man’s Search for Meaning, li fih qasam l-esperjenza ħarxa tiegħu. Li ġejjin huma xi siltiet minn dan il-ktieb, maqluba għall-Malti minn Stephen Lughermo. Forsi tagħmel tajjeb jekk mhux biss taqra dan il-kliem imma ssib ħin biex tħalli dan

il-kliem imiss u jibdillek qalbek u forsi anki l-mod kif tħares lejn il-ħajja: • Meta nagħraf ‘għaliex’ qed ngħix, ikolli l-ħila niflaħ għal kwalunkwe ‘kif’ se ngħix. • Ma hemmx għalfejn li wieħed jistħi jibki, għax il-biki jixhed li l-bniedem għandu l-ikbar kuraġġ: il-kuraġġ li jbati. • Dak kollu li jagħti d-dawl għandu wkoll ikollu l-kapaċità li jġarrab il-ħruq. • Mhux importanti x’qed nistenna millħajja, imma iktar x’qed tistenna l-ħajja minni. • Hemm bżonn nieqaf nistaqsi dwar ittifsira tal-ħajja, u minflok nara lili nnifsi bħala dak li qed niġi mistoqsi – kuljum u kull siegħa. It-tweġiba tiegħi għandha tkun mhux paroli imma azzjoni f’waqtha fid-direzzjoni t-tajba. • Meta ma nkunx nista’ nbiddel sitwazzjoni, irrid naċċetta l-isfida u nbiddel lili nnifsi. • Lill-bniedem jista’ jitteħidlu kollox, ħlief ħaġa waħda, l-aħħar waħda fost il-libertajiet umani: dik li jista’ jagħżel l-attitudni li jieħu fi kwalunkwe ċirkustanza tal-ħajja. Din l-attitudni twassal biex wieħed jagħraf x’jista’ jagħmel u liema triq jagħżel li jieħu.

L i n a & A lbe r t M cC a r t h y B e P o s i t i v e B ip o la r Self - H elp M alta

Jannar 2018 | 19

Bipolari u pożittiv Bil-kura għal din il-kundizzjoni tista’ tkompli tgħix ħajja produttiva.

ersuna b’diżordni bipolari tesperjenza burdati estremi li jistgħu jdumu minn ġimgħat sa xhur. Din il-burdata tista’ tkun dipressiva jew manija. Tkun dipressiva meta, fost affarijiet oħra, tħoss swied ta’ qalb jew biki għalxejn, apatija u għeja kbira, nuqqas ta’ interess fl-ikel, diffikultà biex torqod, qawmien kmieni jew qawmien tard u qtigħ ta’ qalb. Tista’ tkun manija (‘mania’) meta, fost affarijiet oħra, tesperjenza ferħ, eċċitament u enerġija żejda, sens ta’ ġrandjożità, nuqqas ta’ rqad, żjieda fl-aptit sesswali, nuqqas ta’ sens ta’ mistħija u tħarbit ta’ flus. Bħal kull tip ta mard ieħor, il-mard mentali jista’ jolqot lil kulħadd: nisa u rġiel, razez differenti, livelli differenti ta’ edukazzjoni jew klassijiet soċjali differenti. Skont l-Organizzazzjoni Dinjija tasSaħħa (WHO), is-saħħa mentali hija stat ta ‘well-being’ fejn il-persuna kapaċi tagħraf il-kapaċitajiet tagħha, tlaħħaq mal-istress normali tal-ħajja, tkun produttiva u tikkontribwixxi għall-komunità billi tagħti sehemha. Ikun hemm nuqqas ta’ saħħa mentali meta l-mod kif wieħed jaħseb, l-istat emozzjonali u l-imġiba tiegħu jfixklu l-kapaċità tiegħu fixxogħol, fir-relazzjonijet mal-oħrajn u fil-ħajja ta’ kuljum. L-iktar kura effettiva hija taħlita ta’ mediċina (preskritta

minn psikjatra), terapija psikoloġika, għajnuna u appoġġ soċjali, edukazzjoni fuq il-kundizzjoni Bipolari u tibdiliet żgħar li jgħinu lil dak li jkun jgħix aħjar. Tibżax tfittex l-għajnuna u taqtax qalbek li ssib l-għajnuna li għandek bżonn. Bilkura tkun tista’ tikkontrolla mhux biss is-sintomi ta’ din il-kundizzjoni imma wkoll tikkontrolla l-kundizzjoni nnifisha u tkompli tgħix ħajja produttiva. L-għaqda Be Positive Bipolar Self-Help Malta hija l-ewwel grupp ta’ din ix-xorta f’pajjiżna. Toffri servizz ta’ ‘self help’ għal min għandu din il-kundizzjoni kif ukoll għajnuna lill-familjari u l-ħbieb. Isiru laqgħat kull xahar li fihom tkun tista’ tiftaħ qalbek u taqsam l-esperjenzi tiegħek f’ambjent kunfidenzjali fejn tħossok komdu u liberu li tgħid dak li tkun għaddej minnu. Jekk tixtieq aktar informazzjoni fuq il-Bipolari jew fuq il-grupp Be Positive Bipolar Self-Help Malta, tista’ ssibna fuq Facebook jew fuq il-‘website’ www.bipolarmalta. org jew tibgħat ‘email’ fuq selfhelp@bipolarmalta. org. F’każ ta’ emerġenza, ċempel lid-dipartiment talemerġenza l-Isptar Mater Dei fuq 112.

Silva n a C a r d o n a ŻG Ħ A Ż AG Ħ

20 | Jannar 2018

Jivvintahom! B’kollox konna xi 60 tfajla u ġuvni. Konna qegħdin fl-oratorju nitkellmu bejnietna, nilagħbu l-billiards u t-table tennis bħalma nagħmlu kull nhar ta’ Ħadd wara li tispiċċa l-quddiesa. Imma din id-darba Jeff ried jilgħab logħba differenti fl-okkażjoni tal-bidu tas-sena l-ġdida. Wera x-xewqa li nilagħbu ‘Pass the Parcel’ u minnufih ħareġ ġirja sal-karozza jġib kaxxa mimlija. Ma konniex nafu x’kellu ppreparat f’moħħu! Imbagħad qabbad il-mowbajl tiegħu mal‘ispeakers’ u mal-mużika fuq Spotify. Kellna naqbdu rigal imgeżwer f’ħafna karti millkaxxa u ngħadduh lil xulxin sakemm tieqaf il-mużika. Kull min jieqaf ir-rigal għandu kellu jmur f’kamra oħra fejn kien hemm tapit kbir u waqt li jpoġġi fuqu kellu jiftaħ ir-rigal hemmhekk. Mill-banda l-oħra kull min baqa’ jilgħab kellu kurżità x’seta’ sab sieħbu u x’jista’ jsib hu! Mal-mużika rġajna għamilna l-istess sakemm fl-aħħar il-kaxxa żvojtat u l-logħba spiċċat. Issa kulħadd kien qiegħed fil-kamra l-oħra fuq it-tapit b’rigal f’idu: par flipflopp ikkulurit! Kulħadd tbissem b’dan ir-rigal stramb f’dan iż-żmien tax-xitwa. X’fettillu Jeff jagħtina flipflopp bħala rigal? “Issa kif qegħdin kollha bilqiegħda fuq it-tapit, nixtieqkom tneħħu ż-żraben minn saqajkom,” qalilna Jeff, “u ġġibu quddiem għajnejkom kemm-il vjaġġ għamiltu b’dak

iż-żarbun. Tiftakru fejn mortu matul is-sena li għaddiet? Stajtu mortu postijiet sbieħ fejn tgħallimtu u kbirtu minn dik l-esperjenza, u stajtu wkoll mortu xi mkien fejn dħaltu f’xi inkwiet.” Wara dan kompla: “Issa, ejjew inġibu quddiem għajnejna l-ħajja tagħna. Araw! Il-ħajja tagħna lkoll qisha bħal vjaġġ twil fejn ngħaddu minn ħafna esperjenzi differenti. Jistgħu jkunu esperjenzi koroh li xi drabi jqanqlu emozzjonijiet negattivi u neħlu fihom għax naħsbu li mhux se ninqalgħu minnhom, jew esperjenzi sbieħ li kull darba li niftakru fihom inisslu fina ferħ u memorji sbieħ. Nistedinkom biex fis-skiet ta’ qalbkom iġġibu quddiem għajnejkom is-sena 2017. X’tiftakar li ġralek? Kienu affarijiet sbieħ u ta’ ferħ, jew koroh u ta’ dwejjaq?” Imbagħad Jeff tana marker u qalilna biex fuq il-flipflopp niktbu jew inpinġu dik ilġrajja importanti għalina u li setgħet kienet kemm ġrajja sabiħa kif ukoll ġrajja ta’ niket. Kif lestejna, kellna nerħu l-flipflopp fuq it-tapit bħala sinjal li se nħallu warajna dak li ġralna s-sena l-oħra u nħarsu ’l quddiem b’ottimiżmu lejn is-sena l-ġdida li bdejna. U int, kieku kelli nagħtik flipflopp, x’kont tniżżel fuqu?

22 | Jannar 2018

10 affarijiet li jħobb Franġisku

’dawn l-aħħar erba’ snin sirna nafu lil Papa Franġisku aktar mill-qrib. Mhux biss il-karattru u l-ħsibijiet tiegħu imma wkoll il-preferenzi tiegħu fil-ħajja ta’ kuljum. Mhux l-ewwel darba li tkellem dwar dak li jħobb jagħmel fil-ftit ħin liberu tiegħu, xi jħobb jiekol, it-talba preferita tiegħu, eċċ. Dawn huma 10 affarijiet għal qalb il-Papa. 1. X’mużika jisma’ Jippreferi kompożituri Ġermaniżi, bħal Mozart, l-aktar il-kompożizzjoni ‘Et Incarnatus est’ mill-‘Missa in Deo’ li segwa għarkupptejh waqt il-quddiesa tal-Milied fl-2014. Togħġbu wkoll ilmużika ta’ Beethoven, Bach u Wagner. 2. Xi jħobb jaqra Fost l-awturi preferiti tiegħu hemm Dostojevski, Holderlin u l-poeta Ġiżwita Ingliż Gerard Manley Hopkins. L-awtur Taljan l-aktar li jħobb hu Alessandro Manzoni; qara r-rumanz tiegħu ‘I Promessi Sposi’ diversi drabi.

C . B o r da I L- G OST I TA L- PA PA

3. L-ikel Il-Papa ma jikolx porzjonijiet kbar u jippreferi riċetti sempliċi. Il-pizza tieħu l-ewwel post, għalkemm jiddispjaċih li qatt ma jista’ jmur jiekol pizza ġo pizzerija. 4. It-talb Il-Papa jgħid ir-rużarju kuljum. “Hi t-talba li akkumpanjatni matul ħajti, l-aktar talba għal qalbi; tiġbor fiha l-istorja tal-ħniena infinita ta’ Alla.” 5. L-arloġġ Għall-ħin juża arloġġ Swatch tal-plastik, mudell komuni, iswed u bil-wiċċ abjad. Barra l-ħin kapaċi juri wkoll id-data. Xejn aktar. Xtrah 50 ewro. 6. L-arti L-aktar inkwatru li jħobb huwa l-‘Kurċifiss l-Abjad’ ta’ Marc Chagall, imma jħobb ħafna l-pitturi ta’ Caravaggio, l-aktar ‘Is-Sejħa ta’ Mattew’ (fil-knisja ta’ San Alwiġi tal-Franċiżi, Ruma). Dan l-inkwatru ħalla impatt anki fil-ħajja personali tiegħu. Xogħol ieħor ta’ Caravaggio li japprezza ħafna jinsab fil-Mużew tal-Vatikan, ‘IdDepożizzjoni mis-Salib’. 7. Films Fil-verità ma tantx jara films, u l-aħħar wieħed li ra kien ‘La vita è bella’ ta’ Roberto Benigni. Il-film favorit tiegħu hu ‘Il-Pranzu ta’ Babette’ (semmieh anki fl-Amoris Laetitia). Japprezza wkoll ‘La Strada’ ta’ Fellini u ‘Roma, Città Aperta’ ta’ Rossellini. 8. Il-karozza Meta kien Buenos Aires kellu Renault (hemm magħrufa bħala ‘Renoleta’) imma llum jippreferi juża Ford Focus. 9. Sport Ta’ Arġentin li hu Franġisku jħobb il-ballun. It-tim favorit hu San Lorenzo de Almagro. 10. Żfin Iż-żifniet favoriti tiegħu huma t-tango u l-milonga. Meta kien żagħżugħ kien iħobb jiżfen ma’ sħabu. ‘Iż-żfin jgħinek toħroġ il-ferħ u l-allegrija li jkollok f’qalbek,’ qal Franġisku.

M i r iam E ll u l PAĠN A L E TT E R A RJ A

Jien Pupazz POEŻIJA REBBIEĦA

Jannar 2018 | 23

Jien pupazz, M’għandi l-ebda spaga biex iġibbduni minnha u lanqas jitkellmu minfloki. Imma jien pupazz. Hekk kont ktibt f’pitazz, għax minn idi dejjem iqajmuni biex lili fejn ikun hemm bżonn imexxuni. Paċenzja, la m’iniex indipendenti. Imma għandi l-aqwa ħaġa: li jien intelliġenti. L. Aquilina, Msida

Għażiż Bniedem

Rowena Calleja

B’għatx u b’ħerqa liema bħalhom, jien infittex li naħkem fuqek. Ħafna drabi jirnexxili bla wisq taħbit. Niżżiħajr lil Dak li jiftaħar li hu setgħani fuqek, u li żejnek bid-don tal-libertà, li ma naħlix wisq enerġija biex inwettaq il-ħolm tal-waħx tiegħi li nkun fassalt fil-garigori ta’ qalbi. Mistur ġo fik jinsab il-famuż ‘ego’ li meta jaħkmek int issir pupazz bi spag infinit taħt il-kontroll sottili tiegħi. U int issir skjav ubbidjenti, beċċun doċli, mitluq fi ħdani. Ilprezz tiegħi mhuwiex negozjabbli, u ladarba tagħtini saba’ ma terġax tieħdu lura. Nieħu gost wisq narak tegħreq fl-insigurtà, riżultat tal-biża’ li tiġi mwarrab u tispiċċa waħdek. Sejjaħli, u f’ħakka ta’ għajn tarani ħdejk! Indewwaqlek dik id-doża ħelwa ta’ egoiżmu mħallta mar-rabja biex biha tlaħlaħ it-togħma mranġta tal-għira. Hemmhekk innibbitlek mibegħda li tobżoq ħdura liema bħalha, fejn il-loġika ma tibqax tagħmel sens.

Ejja, isa, kun bravu u obdi, kisser lil min qed jipprova jkun aħjar minnek. Arah, dak għandu kollox, u int ma għandek xejn. Iva, inħeġġek jien, nagħtik il-poter ħa tirkeb fuqu u tieħu dak li trid. Ħajja waħda għandek, wara kollox. Kisser, sawwat, israq, oqtol, iddomina, issodisfa l-‘ego’ tiegħek u bil-ħsara u l-vjolenza li ġġib fuq il-ħolqien u dawk ta’ madwarek tisqi lili bi pjaċir. U issa ndur u nindirizza lil dawk il-fidili li jibqgħu grati lejn ‘sidhom’. Għidulu grazzi, isa, roddulu s-salib! Ejja, boloh! Komplu rringrazzjawh ta’ din it-tbatija. Ibqgħu grati lejh! Imma xi frott qed tieħdu għal din il-lealtà? Jekk ma tgawdux issa meta ħa tgawdu? Ma hemm ebda premju wara mewtkom. Wara kollox, Alla ma jeżistix, u wisq inqas jeżisti l-oppost tiegħu, il-ħażen. Id-dawl ma jeżistix mingħajr id-dlam. Dejjem tagħkom, Luċifru

Ibgħat novella jew poeżija qasira għal din il-paġna. Il-kitba li titla’ bil-polza tirbaħ żewġ kotba mingħand Merlin Publishers Ltd. Ibgħat preferibbilment bl-email hekk: flimkien@maltadiocese.org jew mirell60@gmail.com jew 29, Miramaki, Triq Biagio Galea, Tarxien.

24 | Jannar 2018

D ot t. G o df r e y Agi u s Saħħi t n a

Problema bis-swaba’

arti għandha problema bis-swaba’. Kull darba li tersaq fit-taqsima tal-freezers f’xi supermarket, jew tkun ġejja x-xitwa, is-swaba’ jsirulha bojod, u mhux biss fit-truf imma sa nofs it-tul tas-swaba’. Kellimna diversi tobba meta morna l-Outpatients fl-isptar imma ħadd minnhom ma raha bħala xi ħaġa serja, u ħadd ma taha la r-raġuni għaliha u lanqas soluzzjoni. Marti mhijiex dijabetika, għalkemm għandha problema bil-pressjoni għolja, li għaliha ilha tieħu l-pilloli għal diversi snin u tiċċekkjaha b’mod regolari. Hemm xi soluzzjoni għall-problema tagħha? Tista’ tagħmel xi ħaġa biex tħaffef xi ftit din il-problema? GG It-tweġiba hi sempliċi. Il-mediċina talpressjoni li jkun fiha l-atenolol għandha dan l-effett kollaterali. Meta wieħed ifittex, wieħed isib miktub: ‘Rare (0.01% to 0.1%): Intermittent claudication exacerbation, Raynaud’s phenomenon.’ Kif qed tara, il-possibbiltà li jkun hemm dan l-effett kollaterali hija rari ħafna. Imma min-naħa l-oħra l-benefiċċju li wieħed jieħu din il-mediċina huwa kbir għax hija mediċina antika u nafu ħafna dwar kif taħdem u x’inhu t-tajjeb kif ukoll il-ħażin tagħha.

Is-sintomi li qed issemmi inti jidħlu perfettament taħt dik il-kundizzjoni ta’ ‘Raynaud’s phenomenon’. Issa s-soluzzjoni għal din il-problema hija li jinbidlu l-pilloli li qed jikkontrollaw il-pressjoni ma’ pilloli oħra li, barra li jikkontrollaw il-pressjoni, jistgħu jintużaw għal ‘Raynaud’s disease’. Dawn insibuhom bħal razza ta’ pilloli li huma ‘Calcium channel blockers’. Dawn, barra li jgħinu biex ma jiksħux idejk, iżidu ċ-ċirkolazzjoni u hekk tiġi evitata din ilproblema. Dan għandu jsir dejjem b’diskussjoni mal-tabib tal-familja għax hu jaf l-istorja tiegħek u jkun jista’ jżommok taħt għajnejh fil-kontroll tal-pressjoni u ta’ dawn issintomi li inti qed issemmi. Dan ma jfissirx li l-‘Calcium channel blockers’ ma għandhomx l-effetti kollaterali tagħhom ukoll, għax wara kollox kull mediċina għandha t-tajjeb u l-ħażin tagħha. It-tabib tal-familja għalhekk qiegħed, biex jiżen il-benefiċċji kif ukoll l-effetti kollaterali tal-pilloli li jkun qed jagħtik. Għandek xi mistoqsija għat-tabib? Ibgħatha bil-posta hekk: Flimkien, Saħħitna, P.O. Box 1, Il-Furjana jew blemail: flimkien@maltadiocese.org

Servizz Ekumeniku Djoċesan Il-Ġimgħa 19 ta’ Jannar fis-6:30pm Knisja Arċipretali u Bażilika tal-Isla Imexxi Mons. Arcisqof Charles J. Scicluna. Kulħadd huwa mistieden. Ejja int ukoll itlob għall-għaqda fost l-Insara.

ULIEDNA

Jannar 2018 | 25

Binti tibża’ billejl Binti qed tibża’ mid-dlam. Dejjem tfittex taħt is-sodda. Speċjalment dan l-aħħar, meta għednielha tibda torqod fis-sodda tagħha f’kamra oħra, il-biża’ żdied.

’din l-età bintek qed tikber mhux biss f’ġisimha u moħħha imma wkoll fl-immaġinazzjoni. Affarijiet li qabel ma kinux ibeżżgħuha issa jibdew iġegħluha tistaħba taħt il-liżar. Ftakar li matul ilġurnata bintek tkun rat ħafna immaġni (tv u internet) u tkun ‘iltaqgħet’ ma’ diversi persunaġġi tal-biża’ (draguni u dinożawri). Propju fil-ħin tal-irqad, fid-dlam, meta ssib ruħha weħidha, dawn il-mostri qishom jieħdu l-ħajja. F’kamra bid-dawl mitfi, anki ‘teddy bear’ jista’ jitfa’ dellijiet mal-ħajt li jbeżżgħuha għax ifakkruha f’xi mostru li tkun rat. Apparti dan, bintek żgħira għadha ma tafx tiddistingwi bejn il-fantasija u r-realtà; għaliha kollox hu ta’ veru! Il-ħsejjes li jinstemgħu billejl, bħar-riħ u r-ragħad, kif ukoll il-fatt li ssib ruħha f’sodda weħidha ’l bogħod minnkom, ikomplu jnisslu fiha l-biża’, u għalhekk mhux ta’ b’xejn li tfal bejn is-sentejn u d-disa’ snin (u xi drabi anki tfal akbar) jibżgħu billejl u fid-dlam! Tfal ta’ din l-età jibdew jindunaw li fil-ħajja u fid-dinja jeżisti l-ħażen u hawn persuni li

jistgħu jagħmlulek il-ħsara. Tajjeb ngħinhom jifhmu d-differenza bejn il-periklu meta xi ħadd li ma jafux ‘joffri li jwassalhom xi mkien’ u l-periklu ta’ ‘saħħara li hemm filgwardarobba’. Naturalment, ma tistax tgħixilha ħajjitha int, għax trid tkun hi li titgħallem tegħleb il-beżgħat, imma dawn huma ħames suġġerimenti biex ħin l-irqad ta’ bintek ma jibqax daqshekk ta’ dwejjaq. 1. Ħudha bis-serjetà. Tidħakx biha, speċjalment quddiem ħaddieħor. Tgħidilhiex kliem bħal: “U isa, kemm int ‘baby’! Meta se tikber?” Għall-kuntrarju, għidilha, “Dan l-aħħar qed tgħidli li hemm xi ħaġa li qed tbeżżgħek, hux?” U ħalliha titkellem u tgħidlek u tiftaħ qalbha. Agħtiha l-ħin li hemm bżonn. 2. Assiguraha li inti viċin. Aċċertaha li ma hemm xejn tal-biża’ fil-kamra. Jekk hemm bżonn, ixgħel is-swiċċ jew iftaħ il-gwardarobba jew fittex taħt is-sodda

26 | Jannar 2018

biex turiha li kollox sew. Tista’ tagħmel ukoll ‘night light’ biex tikser id-dlam (ara li ma jkunx f’post perikoluż; tużax xemgħat). Jekk trid, tista’ tagħtiha torċ żgħira biex iżżommha ħdejha u tixgħelha ‘jekk ikun hemm bżonn’, u hekk tħossha aktar trankwilla. Kien hawn min uża trikk sempliċi u rnexxa: tgħid lil bintek tagħlaq għajnejha, imbagħad, wara li titfi d-dawl, tgħoddu sal-għaxra flimkien u bil-mod (għax l-għajnejn għandhom bżonn il-ħin biex jaddattaw għad-dlam) u wara terġa’ tiftaħhom. Forsi tajjeb tippruvaha! 3. Ftakar meta kont żgħira int. Jekk ma jirnexxilekx tkun taf x’qed ibeżżagħha, ipprova ftakar ftit x’kien ibeżża’ lilek meta kont żgħir/a. Ftakar x’kien jgħinek biex tikkalma u x’kienet tagħmel ommok biex tassigurak? 4. Stabbilixi rutina ta’ kalma. Pereżempju: banju sħun, sodda, storja sabiħa, talba u raqda. Ftakar li mhux l-istejjer u l-films kollha huma addattati għal qabel l-irqad. Anki xi ‘cartoons’ ikun fihom sħaħar u annimali strambi kif ukoll vjolenza u tensjoni, u dawn ma jgħinu xejn biex bintek torqod kalma u trankwilla. Stabbilixxi wkoll ħin għall-irqad, li jkun dejjem l-istess u ma mhux tard. Qatta’ ftit ħin ħdejha sakemm

taraha tissetilja u tidħol fl-atmosfera talirqad. Kotba hawn kemm trid biex jgħinuk f’dan il-mument importanti tal-ġurnata. Dawn mhumiex flus moħlija u żgur li mhux ħin moħli. Mhux biss jgħinuha torqod kalma imma wkoll joħolqu rabta bejnietkom. Anki l-istess rutina, li ma tinbidilx, tgħinha biex tħanninha xi ftit u tgħin biex tkeċċi d-‘draguni’ u l-ħolm ikrah. 5. Ħalli l-bieb imbexxaq. It-tfal jistgħu jħossuhom aktar siguri jekk jorqdu bilġugarell favorit ħdejhom jew xi gverta li jħobbu. L-aħwa jistgħu jorqdu fl-istess sodda u jagħtu konfort lil xulxin ukoll. F’każ ta’ bżonn ħalliha torqod ftit ħdejk. Veru li bintek tista’ tabbuża xi ftit minn dan il-‘privileġġ’ u toħloqlok xi skumdità, imma ftakar li din se ddum biss sakemm bintek tiżviluppa aktar u toħroġ minn din il-fażi. Ma għandhiex tkun ‘problema’ imma opportunità u mod ieħor kif hi tħossha maħbuba aktar. Beżgħat bħal dawn ma għandhomx jinkwetawna żżejjed ħlief meta jtulu ħafna jew ikunu intensi ħafna, b’mod li jtellfu l-irqad jew il-logħob u t-tagħlim matul il-ġurnata. F’dak il-każ fittex għajnuna professjonali biex tkun żgura li bintek ma tkunx għaddiet minn xi esperjenza trawmatika.

BEST PRODUCTS – BEST PRICE – BEST SERVICE

Solar Panel System

Infrared Mirrors

Solar Water Heater

Air Conditioner Solar Film

Heated Carpet Mat For Indoor Use

Smart Thermostat

Voltage Optimisor

Underfloor Heating Water Filtration Units

Photovoltaic Systems Solar Water Heaters Air Conditioners Reverse Osmosis Systems

ideas for life

Underfloor Heating Infrared Heating Mirrors Voltage Optimization Smart Products Heated Carpet Mat & more energy saving products

+365 21 807 123

facebook.com/BajadaNewEnergy

Bajada Showroom, 80, Triq il-Kaccatur, Qormi, Malta

www.bajadanewenergy.com

Lo għ o b • C lau dia C i n i

28 | Jannar 2018

Tisliba 1

A B C D E F G H I J K L M

H+D I+H G÷U A÷A W+D LxU X-D P+O E÷K M+D M÷N OxK P+L

N O P Q R S T U V W X Y Z

UxU X-M B÷K S+O M+Z P+U I+J F÷L O+E Y-A W+W SxK S-L

6 7

Weqfin 1. Post viċin Raħal il-Ġdid (5) 2. Għabra (4) 4. Ġabra ta’ karti miżmumin b’xi klipp (4) 5. Bexxiexa biex tinħasel (5) 6. Triq minn ġo muntanja (4) 7. Insett ikkulurit b’żewġ pari ġwienaħ (7) 8. Kapaċità; ħila (7) 13. Żgarratura (5) 14. Ċilindru tad-dawl irqiq u tal-ħġieġ (4) 15. Boċċa jew żibġa kbira (5) 17. Orazzjonijiet; suppliki (4) 18. Dan għandu għajnu u l-ħajt għandu widintu (4)

Nota: GĦ u IE jieħdu kaxxa waħda

Mimdudin 1. Il-prodott tas-siġar u x-xtieli (5) 3. Dak li jidher fuq wara tas-suġġett ewlieni (5) 7. Ġenituri u wlied (7) 9. Inħall; sar tari (4) 10. Riħ li jonfoħ min-naħa tal-Libja (4) 11. Dawran mar-ritmu tad-daqq (4) 12. Imġiba; azzjoni (4) 16. Reċipjent żgħir tal-landa (4) 18. Jiċħad l-eżistenza ta’ Alla (4) 19. L-iżgħar wild f’7 Mimduda (7) 20. Post mudlam u sieket (5) 21. Biljett li jissarraf fi flus jew rigal (5)

Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor Mimduda: 1. QASSIS, 4. ŻBIB, 6. INTOPP, 7. ARPA, 8. PAR, 10. JASSAR, 12. ABT, 14. EMU, 15. BBAŻAT, 18. ĦUH, 20. OMMI, 21. IMBATT, 22. UMDU, 23. ALAKKA. Weqfin: 1. QMIS, 2. SKOSS, 3. SOPPA, 4. ŻRAR, 5. BLAST, 9. ARMA, 10. JUM, 11. SABU, 13. BUT, 14. ESOPU, 16. BHIMA, 17. ŻEBRA, 18. ĦINU, 19. ETNA.

Rebbieħ/a: B.Agius, H’ Attard Irbaħ voucher mingħand Alfsons Supermarket, il-Ħamrun. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Tisliba, P.O. Box 1, Il-Furjana

13 3

Alfakodo

F’din il-logħba, l-ittri mill-A saż-Z għandhom valur numeriku. Ta’ xi wħud diġà jidhru fil-kolonni tal-lemin. Imla l-kumplament tal-valuri ta’ kull ittra billi tagħmel użu mill-ħjiel li hemm fil-kolonni tan-nofs. Pereżempju, peress li L = O x K, mela L = 8. Hekk ukoll, ġaladarba P + U = 13 u U = 3, mela bilfors li P = 10. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar hekk: Flimkien, Alfakodo, P.O. Box 1, Il-Furjana. Premju voucher ta’ €20 li jissarraf għand Scotts Supermarket

Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor 9

Rebbieħ/a: G Abela, Ħaz -Żabbar

C lau dia C i n i

Jannar 2018 | 29

Għalina t-tfal Nitgħallem inpinġi Imxi ma’ dawn it-tnax-il pass, wieħed wara ieħor, u tara kif fl-aħħar issib li taf tpinġi nagħġa!

Banana l-Forn Importanti: meta tuża n-nar jew l-elettriku dejjem itlob l-għajnuna ta’ xi ħadd adult. Ikollok bżonn: 2 bananiet, 8 gallettiniet ‘plain’ imfarrka fin u 4 kuċċarini għasel. Metodu: Saħħan il-forn fuq 190ºC (gas mark 4). Għaffeġ il-banana u poġġihom ġo dixx. Saħħan l-għasel u żid miegħu l-gallettini, u ħawwad sew. Ferrex it-taħlita tal-għasel u l-gallettini fuq il-banana. Aħmi għal madwar 10 minuti, sa ma tibda tiħmar.

Kompetizzjoni bi premju - Kidoku Imla l-vojt kollu b’mod li l-kolonni, il-linji u kull kaxxa ta’ erbgħa jimtlew b’ ❤, ▲, ●u ■, bla ma jkunu ripetuti. Ibgħat it-tweġiba flimkien mad-dettalji tiegħek hekk: Flimkien, Kompetizzjoni Tfal, P.O. Box 1, Il-Furjana. L-ewwel tweġiba tajba li tinfetaħ tirbaħ żewġ kotba tal-qari ta’ tfal mingħand Horizons. Tweġiba tax-xahar l-ieħor: Gabrijel, Nazaret u Betlehem Rebbieħ/a: L. Cutajar, L-Imqabba

30 | Jannar 2018

Dear Future Mom

Is-sottotitoli tal-film ‘Dear Future Mom’. Ara l-artiklu f’paġna 8. On the 9th of February we received this email from a future mum: I’m expecting a baby. I’ve discovered he has Down syndrome. I’m scared. What kind of life will my child have? Today we reply to her like this: Dear future mom, don’t be afraid. Your child will be able to do many things. He’ll be able to hug you. He’ll be able to run towards you. He’ll be able to speak and tell you he loves you. He’ll be able to go to school, like everybody. He’ll be able to write. He’ll be able to write to you if someday he is far away. Because, indeed, he’ll be able to travel too. He’ll be able to help his father fix his bicycle. He’ll be able to work and earn his money. And with that money he’ll be able to invite you out for dinner. Or rent an apartment and go living alone. Sometimes it will be difficult. Very difficult. Almost impossible. But isn’t it like that for all mothers? Dear future mom, your child can be happy. Just like I am. And you’ll be happy too. Right, mom? People with Down syndrome can live a happy life. Together we can make it possible.

FEELING FREE AT HOME

invest in comfort and safety for yourself or your parents

Exclusive local distributors of Stair Lifts, Recliners & Scooters

Tel: +356 21 252206 Email: info@liftservices.com.mt Website: www.liftsservices.com.mt Lifts Services Ltd , Factory A25F Marsa Industrial Park, Marsa, Malta

17-il EDIZZJONI edizzjoni 16-IL

MARATONA Maratona MISSJONI missjoni

26-27-28 Jannar2017 2018 8-9-10ta’ ta’ Settembru INT TISTA’ Inti TKUN MISSJUNARJU tista: mat-tfal foqra li m’għandomx x’jieklu fil-Pakistan, fl-Indja u fil-Kenya twassal ilma nadif

tisponsorja tfal ma’ persuni

fl-Afrika li qed immutu għax jixorbu ilma kontaminat tagħti platt ross

ma’ żgħażagħ foqra fl-Indja li irridu issiru qassisin tifforma soru AGĦTI DONAZZJONI B’RISQ IL-MISSJONI Lotterija maratona

tlesti sptar

Lotterija Maratona b’risq il-missjoni b’risq il-missjoni

ĊEMPEL ISSA FUQ 5160 2042 (€10) 5170 2085 (€15) Għin il-missjoni u tista’ Agħti Donazzjoni b’risq il-missjoni 5180 2061 (€25)

tkun rebbieħ ta’ wieħed

Ibgħat EMAIL fuq Ċempel issaSMS fuqISSA FUQ IBGĦAT mill-10 premijiet 5160 2042 5061(€10) 7361 (€2.33) marathons@fondazzjoniu.org kbar fosthom Karozza 5170 2085 5061(€15) 8198 (€4.66) Volkswagen Up Idħol online 5180 2061 (€25) Għin il-missjoni u tista’ tkun rebbieħ ta’ IDĦOL ONLINE maratoni.fondazzjoniu.org www.u.com.mt/donate Ibgħat sms issa fuq wieħed mill-14-il premju kbar, 5061 8198 (€4.66) fosthom Karozza Peugeot 108 5061 9284 (€11.65)

mingħand Michael Attard Imports Ltd.