Flimkien - Ġunju 2017 by Archdiocese of Malta

Newspaper Post

Ġunju 2017 | Numru 151

Fifra jew orgni? 8

Siġra jew tibna? 10

Se nibqa’ hawn waħdi? 20

Biex ma taqax 25

Skopri l-imħabba f’qalbek, aqbad fifra, orgni jew bumbardun, u ibda doqq l-għanja ta’ ħajtek.

Luċija: Nirrakkontalkom jien stess it-tieni dehra ta’ Fatima.

Salm 1 jisfidani: X’se nagħżel? Inkun siġra b’għeruqha fl-ilma tal-ħajja? Jew tibna mtajra mir-riħ?

It-Tabib: Għaliex taqa’? Min hu fl-akbar riskju li jaqa’? 15-il suġġeriment prattiku biex tevita waqgħat.

BSL

E d ito r j a l • D u n Anto n P o r telli

Britannia Tours … il-vjaææ tiegœek jibda hawn!

Bdiet tisreġ!

Lourdes 24-30 ta’ Lulju, 3-9 ta’ Awwissu, 8-14 ta’ Awwissu, 13-19 ta’ Awwissu, 18-24 ta’ Awwissu, 23-29 ta’ Awwissu, 28 ta’ Awwissu - 3 ta’ Settembru, 2-7 ta’ Settembru minn

¢579

San Giovanni Rotondo, Assisi u Ruma 31 ta’ Lulju - 7 ta’ Awwissu INŸURU Pietrelcina, Piana Romana, San Giovanni Rotondo, Foggia, Monte Sant’Angelo, Lanciano, Assisi, Cascia, Ruma, Vatikan u Tivoli minn

¢799

Black Forest Magic 28 ta’ Lulju - 4 ta’ Awwissu, 4-11 ta’ Awwissu u dati oħra f’Awwissu u Settembru INŸURU Schwenningen, Dorotheenhutte, Strasbourg, Black Forest (Triberg, Furtwangen, Titisee), Colmar, Freiburg, Mainau Island, Constance, Hohenzollern Castle, Stuttgart, Europa Theme Park, Schaffhausen u Rhine Falls

Kultant bilkemm tissaportiha! Tiskanta kif ikun hemm min joqgħod fiha! U meta jasal ir-riħ jaħraq, tħossok fil-purgatorju! Verament, ix-xemx qiegħda taħraq aktar minn qabel minħabba l-ħsara li aħna l-bnedmin qed nagħmlu lill-ħolqien, bilkonsegwenzi koroh fuq id-dinja u fuqna lkoll. Qed jikber id-deżert u jonqos l-ilma u l-ikel għal popli sħaħ li qed ikollhom jitilqu minn pajjiżhom u jsiru refuġjati. It-turisti jilagħqu x-xemx, għalkemm bil-qjies biex ma tagħmilx ħsara lil saħħithom. Ix-xemx taħraq, u ssaħħan ukoll l-irjus b’mod li ma nirraġunawx iżjed: fuq il-festi, fuq il-politika, fuq il-futbol, fuq dak li hu tagħna, fuq dak li ma naqblux miegħu, fuq dak li ma jogħġobniex. Xi drabi s-sens komun, il-bilanċ, is-serjetà, l-għaqal, ilkliem maħsub kollha jisparixxu u nibqgħu aħna bl-agħar tagħna! Li “nintilfu” huwa dejjem ħażin, u meta nintilfu niżbaljaw bilfors. Għalhekk jeħtieġ kontroll fuqna nfusna, attenzjoni għar-reazzjonijiet tagħna, naħsbu qabel nitkellmu, nirraġunaw qabel naġixxu. F’dil-ħaġa, aħjar in-nieqes miż-żejjed! Aħjar naqtgħu biċċa minn ilsienna milli ngħidu kliem żejjed, li xi kultant ma jkunx veru u kważi dejjem nieqes mill-karità! Nafu minn qalilna: “Kliemkom ikun iva iva u le le. Dak li hu iżjed minn dan, ikun ġej mix-xitan.”

Ġunju 2017 • Numru 151

Magażin ta’ kull xahar maħruġ mill-Kulleġġ tal-Kappillani u jitqassam b’xejn lill-familji Maltin. Biex tirriklama fuq Flimkien ċempel fuq 2137 4942 jew 7959 3727 Email: flimkien@maltadiocese.org jew bil-posta Indirizz Editorjali Flimkien, Kulleġġ tal-Kappillani, Kurja, il-Furjana Email: flimkien@maltadiocese.org Il-kitba li tidher fuq Flimkien apparti l-Editorjal mhux neċessarjament tirrifletti l-opinjoni tal-Bord Editorjali. Editur Carmel Conti

Grafika Outlook Coop

Stampar Velprint Ltd

Flimkien fuq RTK Analiżi tar-rivista Flimkien issir filprogramm ‘Merżuq’ imtella’ mill-Kulleġġ tal-Kappillani fuq radju RTK 103FM kull l-aħħar Ħamis tax-xahar fid-9pm, b’ripetizzjoni l-Ħadd ta’ wara fis-2pm.

K elm a ta’ F r a nġisk u

Ilbies abjad Sliem għalik, Omm tal-Ħniena, Sinjura ta’ lbiesek bajdani! F’dan il-post, imnejn mitt sena ilu wrejt lil kulħadd il-pjan tal-ħniena ta’ Alla, inħares lejn il-libsa tiegħek kollha dawl u, bħala isqof liebes l-abjad, niftakar f’dawk kollha li, lebsin is-safa tal-magħmudija, jixtiequ jgħixu f’Alla u jitolbu bil-misteri ta’ Kristu biex jaqilgħu l-paċi. Parti minn talba li għamel il-Papa fil-kappella tad-dehriet f’Fatima, 12 ta’ Mejju, 2017

minn

¢599

Il-prezzijiet huma kollha bbaÿati fuq akkomodazzjoni trippla u jinkludu t-titjiriet, lukanda, trasferimenti, servizzi ta’ tour leader u t-taxxi kollha (Kundizzjonijiet japplikaw). Valletta Branch - Tel: 2123 8039 Paola Branch - Tel: 2180 9930 Mosta Branch - Tel: 2141 3030 Gozo Branch - Rabat Tel: 2156 5620 bsl.com.mt

Drachma Parents Grupp ta’ sapport għal ġenituri Kattoliċi b’ulied gay jew trans. Il-laqgħat li jmiss: •

Il-Ħamis 15 ta’ Ġunju u l-Ħamis 20 ta’ Lulju f’Mount St Joseph, Mosta, fis-7:30pm.

•

Il-Ħamis 1 ta’ Ġunju u l-Ħamis 6 ta’ Lulju f’Dar Nazaret, Ħal Tarxien, fis-7:30pm.

•

Ċempel 79442317 għal aktar tagħrif jew biex tirċievi b’xejn fuljett dwar is-suġġett.

Ġunju 2017 | 5

M ess aġġ ta l-A rċ is q o f

7 djakni u 6 saċerdoti ġodda €12.50 fix-xahar

Għ

al bosta tfal fil‑bżonn, il‑faqar u n‑nuqqas ta’ tama huma preżenzi kontinwament f’ħajjithom.

Infatti, ħajjithom ma twiegħedx futur partikolarment pożittiv. Maqbudin f’ċiklu ta’ faqar u esplojtazzjoni, dawn it‑tfal huma mċaħħda minn edukazzjoni xierqa u kull forom oħra ta’ żvilupp. Kull m’għandhom bżonn huwa xi ħadd li jemmen fil‑ħolm tagħhom u li jagħtihom iċ‑ċans għal futur aħjar. Bis‑saħħa tal‑programm Child Sponsorship ta’ Missio, inti qed tkun dak ir‑raġġ ta’ dawl fil‑ħajja tagħhom. B’hekk tkun qed tipprovdilhom aċċess għall‑edukazzjoni, servizzi ta’ kura għas‑saħħa, u ilma tax‑xorb nadif.

Child Sponsorship iwiegħed li aħna naħdmu id f’id mat‑tfal, il‑ġenituri tagħhom, komunitajiet u oħrajn, sabiex niżguraw illi t‑tfal kollha jkunu mgħajxin u b’saħħithom.

atul Ġunju, il-Knisja tiċċelebra żewġ festi marbutin mal-imħabba kbira li Alla juri f’kull żmien mal-bnedmin. Fil-festa tal-Ġisem u d-Demm tal-Mulej (Corpus) inroddu ħajr lil Alla għall-Ewkaristija, ċelebrazzjoni li ma stajniex nifirħu biha kif imiss nhar Ħamis ix-Xirka minħabba li l-għada malajr dħalna fit-tifkira tal-mewt talMulej. Fil-festa li ġimgħa wara nagħmlu lillQalb ta’ Ġesù niċċelebraw l-imħabba kontinwa ta’ Alla għalina, imħabba li tissarraf fi ħniena, mogħdrija, maħfra u qalb miftuħa beraħ biex kulħadd jagħmilha tiegħu. Huma żewġ festi tal-ġenerożità ta’ Alla, ġenerożità li mhix ġejja minn sens ta’ dmir jew obbligu iżda mill-imħabba bla tarf tiegħu. Ġesù fl-aħħar ċena antiċipa dak li kellu jseħħ fuq il-Kalvarju meta ta kulma kellu, saħansitra ħajtu stess, biex iwettaq kliemu stess li “m’hemmx imħabba ikbar minn dik li wieħed jagħti ħajtu għal dawk li jħobb”. Ġesù jagħtina lilu nnifsu bħala ikel biex aħna jkollna l-qawwa biex, f’kull sitwazzjoni u f’kull żmien, inħobbu lil xulxin kif ħabbna hu. Lejn l-aħħar tax-xahar, bil-festa ta’ San Pietru u San Pawl, li huma wkoll taw kull nifs tal-enerġija tagħhom u ħajjithom għall-

imħabba ta’ Ġesù, il-Knisja f’Malta għandha għalfejn tifraħ u tirringrazzja lil Alla. Fis-26 ta’ Ġunju, fil-Kon-Katidral ta’ San Ġwann se nordna seba’ żgħażagħ bħala djakni, u fit-30 ta’ Ġunju se nordna sitt djakni bħala saċerdoti (presbiteri). Dawn iż-żgħażagħ huma wkoll xhieda talġenerożità ta’ Alla magħna. Fl-għotja tagħhom naraw tweġiba għall-għotja ta’ Ġesù li ma ġiex biex ikun moqdi imma biex jaqdi. Nitolbu għalihom u għalina s-saċedoti kollha biex inkunu nixbhu lil Ġesù b’mod awtentiku u ġenwin, l-iktar biex l-imħabbiet tagħna jkunu mqanqlin minn u mibnijin fuq l-imħabba ġeneruża ta’ Alla. Nitolbu wkoll għal iktar vokazzjonijiet saċerdotali u reliġjużi. Nitolbu biex dawk li Alla jsejjaħ iwieġbu bil-qalb u b’impenn, biex iħobbu lil dawk li Alla jipprovdilhom fit-triq li miegħu jridu jgħixu. Jalla l-familji u l-parroċċi tagħna jkunu mixtla fejn it-tfal u ż-żgħażagħ jitħajru jingħataw huma wkoll. Nagħtukom il-barka pastorali tagħna.

Charles J. Scicluna + Arċisqof ta’ Malta

Intenzjoni tal-Papa għal Ġunju: Biex il-mexxejja tal-pajjiżi jikkommettu ruħhom bis-sħiħ biex iwaqqfu l-bejgħ talarmi, li jġibu tant qerda fost nies innoċenti.

THE NISSAN

FROM

MICRA €11,700*

Ap nd poin ay 12 th tmen Jun ts a va eFri ilabl da y2 e 3 rd Jun

NOTE €13,299 *

D AV EPO AIL SIT AB LE

The Most Precious Voices You Want To Hear Are Often The Ones You Miss

*Prices incl. Scrappage Scheme Both models include Alloy wheels, Bluetooth, Radio CD & much more!

www.nissan.com.mt

or many people, hearing loss can be a hard thing to admit to. It can start with the odd missed word during a conversation, maybe turning the TV up that little bit louder or asking people to repeat themselves. At the Clear-Tone Hearing, we have a long history of providing quality care for the people of Malta and the surrounding islands. And although the practice was established more than 10 years ago by qualified audiologist, Mr Michael Wall our goal hasn’t changed. We aim to improve our patients’ hearing to the highest standard, while providing continuous support to ensure our patients receive maximum benefit from their hearing solution. We are also delighted to introduce Tempus, the latest hearing technology from world leading hearing aid manufacturer, Unitron. Tempus brings new technologies that allows the wearer to actively participate in all types of conversations, even those taking place where there is a lot of background noise, whether it be at a family party or at a busy restaurant.

“People spend over half of each day connecting through conversations and conversations in noise and in crowds are the listening situations they struggle with the most. Technologies such as SoundCore quickly determines the direction from which speech is coming and provides optimal speech understanding.” Says Mr Wall. Also exclusive to Clear-Tone Hearing is Moxi Now, the smallest hearing aid in the world. Measuring at 2cm in height, Moxi Now has been intelligently designed using Tempus technology, to create a product that wearers would find stylish while remaining very discreet, fitting comfortably and invisibly behind the ear. Contact us on 27040839 or 77771659 for an appointment, available from Monday 12th June - Friday 23rd June where Mr Wall will be available to advise you on the latest hearing aid technology. Exclusive to Clear-Tone Hearing Malta

At Clear-Tone Hearing we provide the following services: • Free Hearing Health Checks • Complimentary aftercare service • Impartial expert hearing advice • Central location Mr Michael Wall, Clear-Tone Hearing

Clear-Tone Hearing 360 St Joseph High Road Santa Venera, Malta Tel. 27040839 or Mob. 77771659 www.cleartonehearingmalta.com

2cm

Blends discreetly with hair and skin tones making the device virtually invisible Go from home to work to an evening out and always hear your best! Get wireless streaming from your smartphone and TV

Moxi Now, shown at actual size!

CLEAR TONE HEARING

8 | Flimkien

Pau l C h etc u ti sj S A N P I E T RU U S A N PAW L

X’iddoqq? Il-fifra jew l-orgni?

l-karattri tal-bnedmin tista’ tqishom ta’ żewġ tipi: min kapaċi jdoqq il-fifra u min kapaċi jdoqq l-orgni. Id-daqqaq tal-fifra jdoqq billi jqiegħed is-swaba’ kollha ta’ jdejh it-tnejn madwar daqsxejn ta’ qasba mtaqqba. In-nifs tiegħu jitfgħu kollu f’dik il-qasba biex, bil-ħeffa u l-ħila ta’ subgħajh, joħroġ melodija l-ġmiel tagħha. Tarah jikkonċentra kulma hu u kulma għandu biex joħroġ nota wara l-oħra. Qatt ma jista’ jdoqq żewġ noti flimkien, imma waħda waħda. Id-daqqaq tal-orgni jdoqq strument kbir u kkumplikat. Ikollu xi żewġ jew tliet tastieri, pedaliera jew tnejn, u biżibilju ta’ reġistri li meta jagħfashom ibiddlu l-leħen u l-ħoss talorgni. Tarah ixejjer idejh minn fuq tastiera għal oħra bis-swaba’ jħaffu fuq in-noti, saqajh iżeffinhom fuq il-pedaliera biex joħroġ in-noti l-baxxi, u fl-istess ħin ibiddel il-ħoss billi jiftaħ u jagħlaq dan jew dak ir-reġistru. Meta jdoqq, taħsbu mitluf u mifrux ma’

kullimkien, irid ilaħħaq ma’ kollox fl-istess ħin. Imma jirnexxilu joħroġ mużika u melodija li timla katidrali bil-ġmiel tagħha. Daqshekk kienu differenti San Pietru u San Pawl! Wieħed kien qisu d-daqqaq talfifra. Imferfex kemm tridu, imma dejjem ankrat, saqajh mal-art u donnu kapaċi jagħmel biss ħaġa waħda: fid-dgħajsa jistad – bla ma qatt jaqbad ħuta waħda mingħajr l-għajnuna ta’ Ġesù! Bniedem ta’ qalb kbira u kapaċi jgħid ħwejjeġ kbar. Jagħraf u jgħid l-aktar veritajiet profondi u jara biss salponta ta’ mnieħru fl-istess ħin. Spontanju u ma jaħsibhiex darbtejn tarah joħroġ is-sejf jew jaqbeż il-baħar. Fl-istess ħin huwa beżżiegħ għall-aħħar. Bniedem iħobb u jiċħad il-Maħbub, kuraġġuż u dgħajjef fl-istess ħin. Qalb kbira li lesta tmut għal Kristu, imma mbagħad jegħreq f’tazza ilma, aħseb u ara fil-maltemp. Qalb kbira, imma jgħix f’dgħajsa żgħira ta’ sajjied li kien. Kellu jkun Kristu li jtih l-idea biex iwaddab ix-

Ġunju 2017 | 9

xbiek in-naħa l-oħra tad-dgħajsa. Waħdu ma ħasibhiex. Bħad-daqqaq tal-fifra, jidher fraġli, dgħajjef, limitat. Jagħmel ħafna sforzi kbar biex kulma jirnexxilu jdoqq tkun dejjem nota waħda, wisq drabi stunata, imma ħierġa mill-qalb: “Iva, inħobbok!” San Pawl nistħajlu d-daqqaq tal-orgni. Bniedem b’ideat kbar, determinazzjoni, enerġija bla qies u mhux biss joħlom kbir imma dak li joħlom tarah jitħabat b’enerġija tremenda biex iwettqu. Id-dinja kienet żgħira wisq għalih. Irid ilaħħaq ma’ kollox u ma’ kulħadd, imur f’postijiet ġodda, dejjem fit-triq. Irid ikun kullimkien, isir kollox għal kulħadd, jiffaċċja ibħra, nawfraġji, swat, persekuzzjoni, ġuħ u għatx, diskussjonijiet u kwistjonijiet bla għadd, jeħodha ma’ kulħadd, ilaħħaq ma’ kulħadd. Kien bniedem determinat, dak li jemmen, jgħidu, u dak li jgħid, iwettqu. Kien estremist ukoll. Filli jiġri fl-ibliet biex jippersegwita l-Insara, filli jrid jikkonverti lil kulħadd f’Insara. Filli joqtol lil min jemmen fi Kristu, filli lest li jmut għal Kristu. L-orgni tiegħu kien idoqqu b’saħħa u b’ħila tremenda. U minnu ħareġ għanja li ssaħħrek ta’ mħabba lejn Ġesù. Kien iġġennen warajh minn dakinhar li ltaqa’ miegħu fit-triq ta’ Damasku. Pawlu wkoll, dakinhar, meta ntebaħ kemm kien agħma, għaraf min kien il-veru dawl li daħal f’ħajtu. Laqgħu b’qalb miftuħa u qallu: “Iva, inħobbok!” Kristu daħal f’ħajjet Pietru minn ġo dgħajsa u f’ħajjet Pawlu minn ġot-triq. Żewġt iqlub, it-tnejn kbar, imma mħabba waħda lejn Kristu wieħed. Żewġ pilastri li fuqhom Kristu ried jibni l-Knisja tiegħu. Wieħed kien id-dgħajsa u l-ieħor kien il-qlugħ miftuħ li xerred iżżerriegħa tal-Kelma mal-erbat irjieħ. Għax il-Knisja hekk riedha Ġesù – dgħajsa ta’ kenn u qlugħ li jwassalha sa truf l-art. L-għeruq tal-Knisja huma int, jien u kull bniedem li jilqa’ lil Ġesù bħala l-akbar imħabba ta’ ħajtu. Kull wieħed u waħda

Skopri x’għanja ta’ mħabba hemm mistura f’qalbek, aqbad il-fifra, l-orgni jew ilbumbardun, u doqq u iżfen l-għanja ta’ ħajtek. minna li ltqajna ma’ Ġesù (min fid-dgħajsa u min fit-triq) aħna msejħa biex b’dak li aħna, daqqaqa tal-fifra jew tal-orgni, indoqqu l-għanja tagħna, naqdu l-missjoni tagħna, ngħixu l-vokazzjoni tagħna. Kristu la jimpressjona ruħu b’min hu qawwi u anqas jaqta’ qalbu mid-dgħajjef. Huwa ma jagħżilx biss it-tajbin, imma joħroġ it-tajjeb kollu li hemm fil-qalb ta’ dawk li jagħżel. Kemm Pietru kif ukoll Pawlu, it-tnejn kienu midinbin u dgħajfin. Li għamilhom qaddisin kbar ma kinux il-kapaċitajiet tagħhom imma l-imħabba tremenda li kellhom għal Ġesù. U b’dak li kienu u b’dak li kellhom riedu jwassluh lil ħuthom – saru Appostli. Min jaf kieku nagħmlu bħalhom?! Int x’kapaċi ddoqq: il-fifra, l-orgni jew ilbumbardun? Ftit jimporta. L-essenzjal hu li tiskopri x’għanja ta’ mħabba hemm mistura f’qalbek, taqbad il-fifra, l-orgni jew il-bumbardun, u ddoqq u tiżfen l-għanja ta’ ħajtek biex tħabbar kemm hu ħaj u sabiħ ilMulej Ġesù. Meħud minn MUSBIEĦ GĦAL RIĠLEJJA (ħsibijiet fuq il-vanġeli tal-Ħdud ta’ tliet snin) miktub minn Paul Chetcuti sj. Jinkiseb millpubblikaturi Horizons (21441604) jew millħwienet ewlenin talkotba.

10 | Flimkien

P. M a rcello G h i r l a n d o O F M S A L M I G Ħ A L K U L J U M

Jien siġra jew tibna? Salm 1 Hieni l-bniedem li ma jimxix fuq il-pariri tal-ħżiena, li ma jiqafx fi triq il-ħatjin, li ma joqgħodx fil-laqgħat taż-żeblieħa; imma fil-liġi tal-Mulej hi l-għaxqa tiegħu. Hu bħal siġra mħawla ħdejn nixxigħat tal-ilma li tagħmel il-frott fi żmienha, u l-weraq tagħha ma jidbielx; hu jirnexxi f’kulma jagħmel. Mhux hekk il-ħżiena, mhux hekk; iżda huma bħal tibna li jtajjarha r-riħ. Għalhekk il-ħżiena ma jifilħux għall-ħaqq, ma joqogħdux il-ħatja fil-ġemgħat tat-tajbin. Għax triq it-tajbin il-Mulej jafha; imma triq il-ħżiena tintemm fix-xejn.

Ġunju 2017 | 11

L-alef u t-tau Fil-ħajja nagħmlu ħafna għażliet. Anzi spiss nagħmlu sensiela ta’ għażliet. X’għandi nagħżel? It-triq it-tajba, minkejja dak li jagħmel ħaddieħor? Jew nippreferi nitkaxkar mal-kurrent? Dwar din l-għażla jagħtina dawl is-Salm numru 1. Dan is-Salm jipproponi triq li twassal għall-vera hena tal-bniedem: “Filliġi tal-Mulej l-għaxqa tiegħu!” San Ġirolmu sejjaħ lil dan is-Salm: “il-prefazju tal-Ispirtu s-Santu.” Bl-Ebrajk dan is-Salm jibda bl-ewwel ittra tal-alfabet (alef). Salm 1 iservi bħala introduzzjoni solenni għas-Salmi kollha. Hemm żewġ toroq, żewġ għażliet, żewġ tipi ta’ persuni li jikkonfrontaw lil xulxin fil-ħajja. Fuq naħa hemm il-ġust li jitlaqqam fil-Kelma ta’ Alla, li jgħanni s-Salmi u li jsir jixbah lil siġra dejjem ħajja u li tagħmel il-frott fi żmienha. Imbagħad hemm il-ħażin li jsir bħal tibna li jtajjarha r-riħ u li għalhekk ma jkunx jiflaħ għallħaqq minħabba l-għażliet tiegħu li jintemmu fix-xejn. Dan is-Salm jagħlaq bl-aħħar ittra talalfabet Ebrajk (tau). Mela nistgħu ngħidu li dan is-Salm qasir, imma sempliċi u profond, huwa l-abeċe ta’ kif il-bniedem

għandu jġib ruħu, l-abeċe tal-għażliet tiegħu fl-istorja kollha ta’ ħajtu. “Fil-liġi tal-Mulej l-għaxqa tiegħu!” Dan is-Salm ifakkarna li ssib l-hena meta timxi skont il-kelma u r-rieda ta’ Alla. Hija l-hena vera li titnissel f’min jiftaħ qalbu għallimħabba ta’ Alla u jintelaq kompletament f’idejh billi jħares il-liġi tiegħu. Meta aħna nimxu skont ir-rieda ta’ Alla fil-fatt inkunu qed inwieġbu għall-istess imħabba ta’ Alla. Hija l-grazzja ta’ min jifhem li l-kmandamenti u l-kelma ta’ Alla huma triq ta’ ħelsien li jlaqqmuna fl-imħabba ta’ Alla. Tħares il-kmandamenti ma jfissirx li titqanżah biex timxi fiha għax bilfors! Għallkuntrarju, hija t-triq li fiha nniżżlu għeruqna fl-ilma ġieri li jagħti l-ħajja u jipproduċi l-frott fina fi żmienu. Waqt l-aħħar ċena Ġesù stqarr: “Min jibqa’ fija u jiena fih, dan jagħmel ħafna frott; għax mingħajri ma tistgħu tagħmlu xejn” (Ġw 15:5). “Fil-liġi tal-Mulej l-għaxqa tiegħu!” L-alef u t-tau. Hemm bidu u tmiem għal ħajti. X’ser tkun l-għażla aħħarija tiegħi? X’qed ikunu l-għażliet li qed nagħmel f’ħajti kuljum? Se nkun siġra bl-għeruq tagħha fl-ilma li jagħti l-ħajja, anki l-ħajja ta’ dejjem? Jew se nkun tibna mtajra minn kull riħ, li fiha la hemm mistrieħ u lanqas hena?

S ilva n a C a r d o n a Żgħ a ż agħ

Now e l b a l i a v A

Hu u jaqta’ l-ful

N Call us on

21 424 750 www.solarsolutions.com.mt Experience - Quality - Affordability

2/3 Tal-Balal Road, Xwieki, L/O Għargħur, Malta

Ġunju 2017 | 13

ick, iħobbu wisq il-ful, għalhekk, meta zijuh staqsieh jekk riedx imur miegħu sal-għalqa biex jaqta’ kannestru ful, ma ħasibhiex darbtejn. Kienet l-ewwel darba għalih li rifes fl-għalqa u tgħidx kemm ħa gost jaqta’ u jiekol! Imma x-xemx tisreġ fuq rasu ma felaħhiex iżjed u daħal jistrieħ fil-kamra li kien hemm ħdejn il-ġiebja. Mal-ħajt lemaħ kwadru tal-Qalb ta’ Ġesù. Fil-kwiet u l-ħemda li kien hemm, Pawlu tefa’ għajnejh fuq il-ħarsa ħelwa ta’ Ġesù fuq din ix-xbieha u talab hekk: “Mulej, għinni inti fil-ħajja mtaqqla tiegħi. Inti taf li ħafna drabi ma nkunx naf fejn se naqbad nagħti rasi. Il-ġenn li jien imdawwar bih ma jħallilix enerġija nikkonċentra fuq dak li jista’ jmexxini ’l quddiem. Kemm nixtieq li ħajti tkun differenti minn kif inhi bħalissa! Imma għal diversi raġunijiet donni se nibqa’ ngħaffeġ fl-istess affarijiet. Nixtieq naf nikkontrolla aktar lili nnifsi meta nħossni rrabjat għas-sitwazzjoni li ninsab fiha. Nistaqsi spiss lili nnifsi għala ħajti ħadet dil-bixra, imma nibqa’ bla tweġiba. Kultant jgħadduli ħsibijiet koroh minn moħħi għax il-ħajja naraha bla skop u nħossha tqila. Uħud

iwaħħlu fija u jgħidu li t-tort tiegħi li ninsab hekk. Oħrajn jifhmuni u jafu li jien dak li jien frott ta’ dak kollu li nisma’ u nara jseħħ kontinwament madwari. Il-kliem ħelu ta’ dawk li jiftħuli għajnejja, u l-ħiliet li jagħtuni biex ngħin lili nnifsi, inħosshom jimlewni bit-tama u l-ħeġġa biex kull filgħodu nipprova nibda l-ġurnata bit-tajjeb. Imma dan sakemm niltaqa’ ma’ sħabi għax magħhom ingerfex u nħawwad kif ifettillu moħħi, bil-konsegwenza li nidħol fi problemi ġodda. Inħoss li tad-dar jarawni xkiel ma’ saqajhom. Ma nsibni utli għal xejn u ma nkunx naf x’naqbad nagħmel ħlief li nilgħab logħob elettroniku għal sigħat twal, sa filgħodu. Kemm-il darba ġibduli l-attenzjoni li mhux qed nistrieħ u norqod biżżejjed billejl, imma sħabi kollha ‘online’ ikunu u nispiċċa fuq l-internet magħhom nilagħbu flimkien. F’dil-ħemda, Mulej, nixtieq ngħidlek kemm qed napprezza l-kwiet li hawn madwari. U waqt li qed nitpaxxa f’dan ilkwiet li ninsab fih, se nerħi lili nnifsi f’idejk u nitolbok tgħinni nsib skop f’ħajti.”

Ko r sijiet fit-T eo lo ġij a

14 | Flimkien

Trid tkun taf aktar fil-fond?

“F

il-Fakultà tat-Teoloġija sibt għalliema li mhux biss ħadu ħsiebna iżda fetħulna orizzonti ġodda. Tgħallimt ukoll kemm mill-kotba kif ukoll minn sħabi l-oħra fil-kors, waqt li studjajna flimkien dwar l-Iskrittura, l-isfidi pastorali tal-Knisja llum u x-xogħlijiet ta’ diversi teoloġi,” qalet Claudette Baluci li tattendi wieħed mill-korsijiet organizzati millFakultà. Claudia Bartolo wkoll tattendi wieħed mill-korsijiet. “Bħala xjentista f’Laboratorju Mediku,” qaltilna Claudia, “l-istudju talbijoetika kien ta’ benefiċċju għalija filprofessjoni kif ukoll fil-ħajja personali tiegħi. Il-bijoetika tidħol f’aspetti li jolqtuna lkoll. Matul il-kors iddiskutejna dwar ittbatija tal-bniedem u l-għażliet li jagħmel f’sitwazzjonijiet diffiċli, l-etika fis-saħħa mentali, deċiżjonijiet li jaffettwaw persuni vulnerabbli, liġijiet li jolqtu direttament il-ħajja, u l-etika fir-riċerka u fl-istudju talġenetika.” U għaliex Josianne Attard għażlet it-Teoloġija? “Għaliex dejjem xtaqt napprofondixxi l-għarfien fuq il-fidi Nisranija. Tul dawn it-tliet snin, l-istudju għenni nħares lejn il-fidi b’mod differenti, u issa nista’ ngħid li napprezzaha aktar.” Il-Fakultà tat-Teoloġija fl-Università ta’ Malta toffri għadd ta’ korsijiet lil-lajċi li jixtiequ jkunu jafu iżjed dwar min hu Alla, xi tfisser il-Knisja, l-istudju tal-Kelma t’Alla, kif tista’ tgħix ħajja iżjed spiritwali, ir-rabta

bejn il-fidi u l-isfidi li toffri d-dinja tal-lum. Bis-saħħa ta’ dawn il-korsijiet, matul is-snin mijiet ta’ studenti ta’ etajiet diversi u minn oqsma differenti tal-ħajja kibru fl-għarfien talfidi tagħhom u ppreparaw ruħhom biex jagħtu servizz lill-Knisja u lis-soċjetà. Għandek xi dubji dwar il-fidi li tixtieq tiċċarahom? Jew xi punti u kurżitajiet li tixtieq tistudja aktar fil-fond? Dawn ilkorsijiet se jiftħu f’Ottubru li ġej: • Diploma fl-Istudji Reliġjużi (kors ta’ sentejn filgħaxija) • BA fit-Teoloġija u l-Istudji Umanistiċi (kors ta’ tliet snin filgħodu) • BA (Hons) fit-Teoloġija (kors ta’ ħames snin filgħaxija, jew tliet snin filgħodu) • Baċellerat fit-Teoloġija (kors ta’ ħames snin filgħodu) • MA fil-Bijoetika (kors speċjalizzat filgħaxija) • MA fit-Teoloġija (għal min hu gradwat fitTeoloġija) • MA fl-Istudji Reliġjużi (għal min hu gradwat f’xi qasam u jixtieq jesplora r-rabta bejn ilqasam tiegħu u r-reliġjon) • Liċenzjat fit-Teoloġija (kors ta’ tliet snin filgħodu) • Dottorat fit-Teoloġija Għal aktar informazzjoni: 23402767 jew email lil theology@um.edu.mt jew żur il-website tal-Fakultà (www.um.edu.mt/theology/ prospective) jew idħol fil-paġna tal-Facebook tal-Fakultà.

Scholl® and the Scholl® logo, Gelactiv®, Bioprint ®, Memory Cushion®, Scholl Biomechanics®, Pescura®, Party Feet ® and Pocket Ballerina® are trade marks of the Reckitt Benckiser Group of companies and are used under license.

LOVE EVERY STEP

L-Artrite L-Artrite hi kundizzjoni komuni speċjalment fost persuni ta’ ċerta età. Din l-Artrite xi tkun?

EVELYNE Black - 35-42 €70.00

ADALIA White/Pewter - 35-42 €60.00

MARILLIE Pewter - 35-42 €95.00

Scholl Spring Summer Collection 2017 out now. Visit schollfoothealthcentre.com to view the entire collection or visit one of our Scholl Foothealth Centres at The Point - Sliema, Valletta, Mosta, Fgura and Victoria - Gozo.

Il-ġogi ta’ ġisimna għandhom qoxra ta’ qarquċa minn barra li tipproteġi l-għadam tal-ġog. Meta din il-qarquċa tibda tittiekel jew titfarrak titfaċċa l-artrite. L-għadam tal-ġog jitlef il-protezzjoni tiegħu u għalhekk jibda jittiekel min-naħa ta’ barra. Ġisimna jipprova jfejjaq lilu nnifsu iżda jagħmel dan b’mod goff u jiddepożita aktar għadam mal-ġog u dan jimblokka l-ispazju ristrett li hemm fil-ġog li jirriżulta f’nuqqas ta’ moviment w uġiegħ. Fost il-ġogi l-aktar affetwati huma l-irkoppa u l-wirk (hip joint) peress li dawn, l-aktar li jieħdu piż u strapazz fuqhom. Illum hemm kura għal min għandu l-artrite fil-wirk u l-irkoppa. Meta persuna tasal biex, ma tkunx tista’ timxi, il-moviment tal-ġog isir limitat ħafna u jkun hemm uġiegħ kontinwu l-uniku rimedju hu li l-ġog jinbidel. Din tissejjaħ Total Hip Replacement jew Total Knee Replacement. F’din l-operazzjoni il-ġog tal-wirk jew l-irkoppa jinbidel għal wieħed ġdid. Qabel l-operazzjoni, il-pazjent għandu jipprepara ruħu fiżikament billi jattendi xi Gym jew pool, sabiex b’hekk ikun jista’ jiġi f’tiegħu aktar malajr wara l-operazzjoni. Ir-riabilitazzjoni fiżika tibda immedjatament wara l-operazzjoni malfiżjoterapista. Il-pazjent jerġa’ jakkwista ilfunzjoni normali tiegħu permezz ta’ eżercizzi fiżiċi sabiex jissaħħew il-muskoli tas-sieq;

taħriġ tal-mixi; taraġ u taħriġ tal-bilanċ biex jasal biex il-pazjent jimxi mingħajr l-użu ta’ bastun. L-Occupational Therapist iħarreġ il-pazjent f’attivitajiet ta’ ħtieġa bħal ħasil personali, kif jilbes u jinża u kif juża il-kamra tal-banju. Jistgħu jintużaw għodda speċjali bħal toilet seat raisers, easy reacher jew sock aid biex jiffaċilita dan ix-xogħol. Ir-Riabilitazzjoni tipprepara lil pazjent biex jerġa’ jmur lura fl-ambjent tiegħu. LiveLife hu Ċentru ta’ riabilitazzjoni privat li jinsab f’Tas-Sliema. Iċ-Ċentru joffri s-servizzi kollha għal min jopera ruħu għal hip jew knee replacement, fuq bażi ta’ In-Patient jew OutPatient. Iċ-Ċentru joffri speċjalisti fil-qasam tar-riabilitazzjoni kif ukoll apparat modern sabiex il-pazjent jirkupra fl-anqas żmien possibbli. LiveLife ser jorganizza taħdita mmexxija minn speċjalisti fil-kamp tar-riabilitazzjoni nhar is-Sibt 24 ta’ Ġunju mill-10am ’l quddiem. Nistiednu lil dawk kollha li qed jistennew għall-operazzjoni tal-hip jew knee replacement ħalli bl-informazzjoni w l-pariri siewja li jingħataw ikunu ppreparati aħjar.

ċempel biex tirriżerva post għat-taħdida

Find us on facebook: www.facebook.com/schollfoothealthcentre/

T: +356 2133 9000 | E: info@livelife.com.mt | www.livelife.com.mt

Ġunju 2017 | 19

Fejn m’hemmx tama 180. X’tissejjaħ l-aħħar ġimgħa tarRandan? Tissejjaħ il-Ġimgħa Mqaddsa. L-aħħar tlett ijiem tagħha (Ħamis ix-Xirka, il-Ġimgħa l-Kbira u Sibt il-Għid) huma tifkira talPassjoni, il-Mewt u l-Qawmien ta’ Kristu.

184. Kif nonqsu kontra t-tama? (a) billi nittraskuraw is-Sagramenti u talb ieħor tal-Knisja; (b) billi ma nitolbux ’l Alla l-grazzja li neħtieġu biex nibqgħu fi ħbiberija miegħu; u (ċ) billi naqtgħu qalbna fit-taqbida kontra s-setgħat ta’ did-dinja.

181. Kif għandna niċċelebraw ir-Randan? Għandna niċċelebrawh bħala tħejjija għallGħid u dan nagħmluh billi: (a) inqawwu l-ħajja tagħna ta’ talb (b) nagħtu karità (ċ) nagħmlu xi penitenza.

185. Liema huma l-atteġġjamenti li jmorru b’mod speċjali kontra t-tama? Dawn huma d-disperazzjoni u l-prużunzjoni.

182. Kif għandna niċċelebraw l-Għid? Billi nfaħħru ’l Alla, nifirħu u rroddulu ħajr għall-Qawmien ta’ Ġesù Kristu. Jekk nistgħu, għandna nieħdu sehem fil-lejl ta’ Sibt ilGħid, inġeddu l-Wegħdiet tal-Magħmudija u nieħdu sehem fl-Ewkaristija. 183. Minbarra t-talb kif nistgħu ngħixu l-virtù tat-tama? It-tama tieħu l-ħajja mill-indiema. Hawn qed nirreferu għal dik l-indiema li ġġegħilna nagħrfu li aħna midinbin iżda li Alla jħobbna, jaħfrilna u qed ibiddilna f’qaddisin, u mhux dak is-sens ta’ ħtija li jimliena bid-dwejjaq. Ngħixu wkoll it-tama (a) meta nagħrfu li l-imħabba ta’ Alla għad tbiddel din id-dinja tagħna tad-dnub (b) meta, minkejja l-waqgħat li nġarrbu, nibqgħu nittamaw li l-ġlieda tagħna għal dinja aktar ġusta u ta’ sliem qed twassal biex jitwettaq il-pjan tal-Providenza ta’ Alla u (ċ) meta nittamaw li l-miġja tas-Saltna t’Alla fil-ġejjieni għad twettaq dak kolli li qed nitħabtu għalih bħalissa.

186. X’inhi d-disperazzjoni? Meta, għax irridu, insaħħu fina l-ħsieb li l-ħażen u d-dnub huma hekk qawwija li l-imħabba ta’ Alla mhux biżżejjed biex issalvana jew biex tbiddel id-dinja. Min jiddispra jgħid: “Għalxejn noqgħod nitlob għall-grazzja t’Alla jew naħdem għas-Saltna t’Alla.” 187. X’inhi l-prużunzjoni? Meta, għax irridu, insaħħu fina l-ħsieb li fina u fid-dinja hemm biżżejjed tajjeb u għalhekk m’hemm bżonn nagħmlu xejn għax Alla jsalvana u jbiddel id-dinja mingħajr ebda taħbit min-naħa tagħna. Il-prużuntuż jgħid: “M’hemmx għalfejn nitlob għall-grazzja t’Alla jew naħdem għall-ġustizzja u l-paċi.” 188. X’hemm komuni bejn iddisperazzjoni u l-prużunzjoni? It-tnejn ikejlu kollox fuq kemm jiswa l-bniedem u d-dinja fihom infushom, minflok fuq il-fiduċja fl-imħabba t’Alla. Kitba: Herbert McCabe O.P. Traduzzjoni: Arthur G. Vella S.J.

20 | Flimkien

Alf r e d C a mille r i FAT I M A F I K L I E M L UĊ I J A

“Se nibqa’ hawn waħdi?” Luċija tkompli tirrakkonta d-dehriet ta’ Fatima, din id-darba d-dehra ta’ Ġunju 1917.

ara li spiċċajna ngħidu r-Rużarju ma’ dawk li kienu preżenti, erġajna rajna l-berqa u d-dawl riesaq lejna. Immedjatament wara dehret il-Madonna fuq l-istess siġra li dehret fuqha f’Mejju. “Xi trid mingħandi?” staqsejtha. “Li tiġu hawn fit-13 tax-xahar li ġej. Irridkom tgħidu r-Rużarju kuljum u li int titgħallem taqra. Imbagħad wara ngħidlek x’irrid aktar.” Imbagħad tlabt lill-Madonna tfejjaq tifla marida. “Jekk tirranġa ħajjitha u temmen, tfiq matul dis-sena.” Wara li tlabtha teħodni l-Ġenna hija weġbitni, “Iva, dalwaqt nieħu lil Ġjaċinta u ’l Franġisku, imma int jeħtieġ tibqa’ hawn għal żmien itwal. Ġesù jixtieq jużak biex jien inkun magħrufa u maħbuba; huwa jrid iwaqqaf id-devozzjoni lejn il-Qalb Immakulata tiegħi.” “Allura jien ikolli nibqa’ hawn waħdi?” staqsejtha b’qalbi sewda. “Le, ċkejkna tiegħi. Dan qed isewwidlek qalbek? Agħmel kuraġġ. Jien ma nħallik qatt. Il-Qalb Immakulata tiegħi tkun ir-refuġju tiegħek u t-triq li twasslek għand Alla.” Kif qalet hekk, il-Madonna fetħet idejha u għat-tieni darba wasslitilna d-dawl qawwi li kellha madwarha. F’dan id-dawl stajna naraw lilna nfusna mitlufin f’Alla. Ġjaċinta u Franġisku dehru li kienu fir-raġġ ta’ dawl li kien tiela’ lejn is-sema filwaqt li jien kont qiegħda f’dak li kien nieżel lejn l-art. Quddiem il-pala tal-id il-leminija tal-

Franġisku u Ġjaċinta ġew iddikjarati qaddisin mill-Papa Franġisku fit-13 ta’ Mejju li għadda.

Madonna kien hemm qalb imdawra bix-xewk li kien qed jinfidha. Fhimna li din kienet il-Qalb Immakulata ta’ Marija, offiża biddnubiet u li qed titlob riparazzjoni. Franġisku, imqanqal minn dak li kien ra, wara staqsieni, “Għaliex il-Madonna kellha qalb f’idejha tirradja dak id-dawl qawwi fuq id-dinja? Inti, Luċija, kont fid-dawl li kien nieżel fuq l-art, u Ġjaċinta kienet miegħi fiddawl li kien tiela’ lejn is-sema.” “Ħa ngħidlek, Franġisku,” għedtlu, “int u Ġjaċinta dalwaqt tmorru l-Ġenna imma jien se nibqa’ hawn fid-dinja mal-Qalb Immakulata ta’ Marija.”

Biex tkun taf aktar dwar il-messaġġ ta’ Fatima aqra l-ktieb “Ħdejn Fatima Dehret”. Jinxtara mill-Uffiċċju Missjunarju (Valletta), il-Catholic Bookshop (Paola), Radju Marija jew ċempel 21892770 jew 99491900.

22 | Flimkien

Ġunju 2017 | 23 M i r i a m E ll u l PAĠ N A L E T T E RAR J A

Kont taf? Il-Falkunerija F’Malta, fil-Medju Evu, il-falkunerija kienet xi ħaġa regolari u tant kienet importanti li nsibu referenzi għall-falkuniera li kienu jiġu mqabbda biex jgħallmu l-falkuni li jinqabdu f’Malta. Il-proċess ta’ tagħlim kien wieħed impenjattiv, fejn l-ewwel wieħed kellu jgħallem lill-falkun jidra l-preżenza tal-falkunier, imbagħad jgħallmu jirrispondi għas-suffara u fl-aħħar il-falkun jitgħallem jikkaċċja. Fil-manuskritti tas-sekli erbatax u ħmistax insibu referenza għall-ħatra talfalkunier irjali u s-salarju relatat mal-kariga.

B Kliem jibda bil-B Kif niktbu tajjeb kliem li nużaw ta’ spiss u li jibdew bl-ittra B. beħsiebni (jew beħsiebi jew biħsiebi jew biħsiebni); bħallikieku (tista’ tiktibha wkoll bħalkieku); bħalma (mhux bħal ma); bilġri (dlonk, malajr); bilkemm (mhux bil-kemm); bilfors (ma stajtx nagħmel mod ieħor); bilħaqq (kont se ninsa); billejl (mhux bil-lejl); bilqiegħda (mhux bil-qiegħda u lanqas bil-qegħda); bilwieqfa (mhux bil-wieqfa); binhar (mhux bi nhar u lanqas binnhar); biżżejjed (kilt biżżejjed – imma mbagħad nużaw ‘biż-żejjed’ meta rridu ngħidu ‘imla l-kaxxa l-oħra biż-żejjed li fadal’).

POEŻIJA REBBIEĦA

Id f’Id Meta Malta ngħatat lill-Kavallieri ta’ San Ġwann, dawn kellhom iħallsu propju falkun fis-sena bħala ċens. (Miġbura minn Compagnia San Michele-Facebook.com/ compagniasanmichele.malta)

Mayday, Mayday, Mayday Mayday hija kodiċi ta’ emerġenza użata internazzjonalment bħala sinjal ta’ periklu. Ilkelma oriġinat fl-1923 minn Frederick Mockford li kien uffiċjal tar-radju fi Croydon. Darba ntalab jaħseb f’xi kelma li tindika periklu. Peress li ħafna mit-traffiku dak iż-żmien kien bejn Croydon u l-ajruport Le Bourget f’Pariġi hu ssuġġerixxa m’aider (bil-Franċiż = għinni). Mayday hi korruzzjoni ta’ m’aider. M’għandha x’taqsam xejn max-xahar ta’ Mejju. Miżaru, Kikażaru u Iważaru Dawn huma tliet xadini għorrief Ġappuniżi. Wieħed minnhom qed jgħatti għajnejh (Tarax ħażen - Miżaru), it-tieni jgħatti widnejh (Tismax ħażen - Kikażaru) u t-tielet jgħatti ħalqu (Tgħidx ħażen - Iważaru). Motto b’tifsira pożittiva meta applikat għal min jipprova jevita l-ħażen, imma negattiva meta applikat għal min ma jridx jinvolvi ruħu u jibqa’ gallerija. Drabi oħra jżidu xadin ieħor li jgħid “Tagħmilx ħażen!”

Il-qalb, il-moħħ u r-ruħ tal-bnedmin kollha jiltaqgħu fl-istess waqt, tlieta tewmija, u jgħaddu jiemhom fuq din l-art, korolla, aħwa id f’id sal-firda aħħarija.

Ir-ruħ, imbagħad, madwarhom mistoħbija, xhieda bla heda tal-għemil minn tagħhom, issejjaħ dejjem lejn ix-xtut mifdija, siekta bħall-werqa hekk tinferaq magħhom.

Tistagħna l-qalb fin-nisġa mżewqa tagħha, u ġġarrab ferħ u għali u tbatija, jiem sbieħ ta’ mħabba u hena, ulied tagħha, u l-ħruxa minn tal-ħajja sal-għaxija.

U fis għand il-Ħallieq b’ġidha mogħnija, hekk ħielsa minn kull xkiel u l-irbit magħha, tasal għaliha l-laqgħa mistennija u l-ħlas dejjiemi skont ix-xieraq tagħha.

Jimraħ il-moħħ fis-saltna tat-tfittxija jagħżel għal qalbu, bi stedina kull ħarsa, siewi l-ħsieb għani, ta’ leħħa mdawlija, Oħrajn wild il-weġgħat, imqita u qarsa.

J. Zammit Tabona

Tbissimli mill-Ġenna Lill-maħbub Missieri

Tbissimli mill-Ġenna, Farraġli lil qalbi, Nessini ftit diqa, Naqqasli l-uġigħ. Tbissimli tbissima Li tgħinni nistabar Ħa nġerraħ telfietek, Ħa nimxi qatigħ. Inħobbok kont, għadni u nibqa’ għal dejjem, Inħobbok ħafna aktar minn dak illi ħsibt... U qalbi magħquda ma’ qalbek għal dejjem, Tbissimli mill-ġenna, ferraħni missier! Evelyn Salem Rizzo

Ibgħat novella jew poeżija qasira għal din il-paġna. Il-kitba li titla’ bil-polza tirbaħ żewġ kotba mingħand M erlin Publishers Ltd. Ibgħat preferibbilment bl-email hekk: flimkien@maltadiocese.org jew mirell60@gmail.com jew 29, Miramaki, Triq Biagio Galea, Tarxien.

D ott. G o d f r e y Agi u s S A Ħ Ħ I T N A

from Starting

€8,999* per month or €180*

DE AVA POSIT ILAB LE

*Prices include Scrappage Scheme Industrial Motors Ltd. 1, Antonio Bosio Street, Msida MSD 1341 Tel: 20160000 Mob: 99991666 Email: info@suzuki.com.mt Mizzi Motors Ltd. Mgarr Road, Ghajnsielem, GSM 9016 Tel: 21556942 Mob: 99782000 Email: sales-gozo@mizzimotors.com.mt

www.suzuki.com.mt

Ġunju 2017 | 25

15-il regola biex ma taqax Jalla ma taqa’ qatt! U jekk taqa’ jalla ma tweġġax ħafna! Imma sfortunatament jista’ jiġri li taqa’ u tista’ wkoll tispiċċa ħażin! Xi jkunu dawn il-waqgħat, speċjalment fost nies ta’ ċerta età? Min hu fl-akbar riskju? X’tista’ tagħmel?

ħala medja, persuna minn kull tlieta li għalqu l-65 jaqgħu (33%). Għal dawk li għalqu t-80 ir-rata tiżdied għal persuna minn kull tnejn (50%). Dawn il-waqgħat tant huma perikolużi li huma meqjusa bħala l-ħames l-akbar kawża ta’ mewt fost dawk li qabżu l-65. Meta taqa’ tista’ ġġarrab bidla filkwalità tal-ħajja tiegħek u tista’ wkoll ikollok tmur f’dar tal-anzjani. L-akbar riskju li taqa’ jkun meta tkun diġà waqajt qabel, meta ma jkollokx saħħa f’riġlejk u meta jkollok nuqqas ta’ bilanċ. Waqgħa tista’ tiġi kkawżata wkoll minn ċerti mediċini, fosthom pilloli tal-irqad, kalmanti u speċjalment pilloli li jraqqu d-demm, bħall-aspirina u l-warfarin. Wieħed ta’ min isemmi wkoll in-nuqqas ta’ vista, id-dijabete, l-isturdamenti, id-dipressjoni u l-artrite.

Kif tnaqqas ir-riskji li taqa’? 1. Agħmel eżerċizzji regolari u check-ups għand it-tabib għall-pressjoni, il-qalb, il-vista, l-artrite u l-mobilità. 2. Il-mediċini għandhom ikunu ċċekkjati regolarment mit-tabib; jekk hemm bżonn għandhom jinbidlu. 3. Ħu ħsieb li fid-dar ikollok dawl tajjeb. Timxix fid-dlam. 4. Neħħi t-twapet, speċjalment jekk ittarf ikun imdawwar. 5. Is-siġġijiet m’għandhomx ikunu bir-roti (bħal dawk ta’ quddiem l-iskrivaniji). 6. L-imwejjed m’għandhomx ikunu b’sieq waħda fin-nofs għax meta sserraħ mattarf jistgħu jegħlbu bik. 7. Tħallix wires u cables jiġru fin-nofs jew fil-passagġ minn fejn tgħaddi, għax tista’ taqbadlek saqajk fihom. 8. Tpoġġix affarijiet fl-għoli għax meta tħares ’il fuq tista’ tistordi. 9. Tħallix ilma fl-art li jista’ jġiegħlek tiżloq. 10. Ilbes żarbun komdu u magħluq, u mhux iebes u li ma jkunx komdu. 11. Fil-banju jew fix-shower poġġi ‘anti-slip tape’ biex ma tiżloqx. 12. Fil-kamra tal-banju u fil-kurituri waħħal manku ma’ fejn tkun tista’ taqbad jekk titlef il-bilanċ. 13. Issakkarx il-kamra tal-banju biċċavetta. 14. Żomm il-mobile jew il-buttuna tatTelecare viċin għal xi emerġenza. 15. Tilbisx ħwejjeġ twal biex ma jaqbdulekx saqajk fihom. Għandek xi mistoqsija għat-tabib? Ibgħat hekk: Flimkien, P.O. Box 1, Il-Furjana jew bl-email: flimkien@maltadiocese.org

Ġunju 2017 | 27

Lo għ o b • C l au d i a C ini

Do you have an extra bedroom?

Weqfin 1 u 12 Mimduda. Żona turistika f’San Pawl il-Baħar (7) 2. Il-maħbub ta’ Ġuljetta (5) 3. Mitluq, rieqed (5) 4. Ixegħlu biex tiffriska fis-sajf (4) 5. Ħareġ bil-pensjoni; ħa lura (5) 9. Erba’ inizjali fuq il-kurċifiss (4) 10. Uża għajnejk (3) 11. Il-karozza jkollha erbgħa minnhom (4) 13. Ikħal (3) 14. Mogħża b’denbha maqtugħ qasir jew għalkollox (5) 16. Qabbel il-kliem f’poeżija (5) 17. San Ġorġ ----- huwa qaddis Malti (5) 18. Fizzjal ta’ żmien l-Imperu Tork; xi ħadd paxxut waqt li ħaddieħor jaqdih (4) 19. Xemx u ---- Alla jaf meta (4)

Earn money from your extra bedroom this Summer

4 2 6

Call us: 25702140 / 25702104 / 99008877 Email us: hostfamily.malta@ef.com Visit us: hostfamily.ef.com

Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor Mimduda: 1. SIĠILL, 4. WARD, 6. TLETIN, 7. ĊPAR, 8. ĊUĊ, 10. SPARAR, 12. SOS., 14. KAP, 15. GRANIT, 18. TIP, 20. ĊENA, 21. OTTAVA, 22. ALLA, 23. AWRORA. Weqfin: 1. SETT, 2. ITTRA, 3. LANĊA, 4. WIĊĊ, 5. DIRES, 9. URNA, 10. SPA, 11. RIGI, 13. ORT, 14. KAĊĊA, 16. RPOŻA, 17. NUTAR, 18. TAMA, 19. SAGA. .

8 6

2 9 8 5

4 3 6

2 7 6 1

Language Travel 17OPS_HF_Recruitment_Advert_165x235_MAY_MT.indd 1

Tisliba

Nota: GĦ u IE jieħdu kaxxa waħda

Mimdudin 1. Xitla b’weraq irqiq u qasir li tikber mal-blat u l-ħitan tas-sejjieħ; bl-Ingliż ‘millet grass’ (6) 4. Ċpar, stim, evaporazzjoni, ilma duħħan (4) 6. Siġra b’weraq qisu mrewħa tal-palm li millqasab niexef tagħha jagħmlu l-qfief (6) 7. Is-seba’ ħbieb ta’ Snow White (4) 8. Meta tkun qed tistenna tarah jimxi bil-mod! (3) 10. Għasfur qisu pappagall b’rix ta’ bosta lwien (6) 12. Ara 1 Weqfin 14. Ħanut tax-xorb (3) 15. Tliet darbiet aktar (6) 18. Qawl: Imut il-għani, imut il-fqir, u t-tnejn għal ġewwa l---- (3) 20. Jilbisha l-avukat fil-qorti jew l-istudent meta jiggradwa (4) 21. Għanijiet, skopijiet. Ħsibijiet li wieħed irid jilħaq (6) 22. Wieħed mill-kontinenti (4) 23. Għamel progress (6)

4 2 4 3 7

Rebbieħ/a: G. Izzo Navarro, Tas-Sliema Irbaħ voucher mingħand Alfsons Supermarket, il-Ħamrun. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Tisliba, P.O. Box 1, Il-Furjana

Sudoku

Imla l-vojt kollu b’mod li l-kolonni, il-linji u kull kaxxa ta’ disgħa jimtlew bin-numri 1 sa 9. Premju voucher ta’ 20 ewro li jissarraf għand Scotts Supermarket. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Sudoku, P.O. Box 1, Il-Furjana. 18/05/17 17:23

Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor 7

Rebbieħ/a: F. Formosa, L-Imtarfa

28 | Flimkien

ULIEDNA

“Għidli storja!” Mod mill-aqwa kif tqatta’ aktar ħin ma’ wliedek żgħar huwa billi taqralhom jew tirrakkontalhom xi storja. Dan jgħallem lit-tfal mhux biss il-lingwa u l-qari imma wkoll l-iżvilupp tal-moħħ u l-valuri sbieħ tal-ħajja. 1. M’hemmx għalfejn xi kapaċità kbira biex tirrakkonta storja. L-aktar ħaġa importanti hi li tkun lest li tagħti mill-ħin tiegħek. 2. Importanti li ħin il-qari jkun ħin ta’ pjaċir, kemm għalik kif ukoll għat-tfal, mhux xi obbligu li trid tagħmlu bilfors (it-tfal ixommuha din!). I 3. Ftakar li l-mod kif tirrakkonta hu aktar importanti mill-istorja nnifisha. Uri li int ukoll qiegħda fuq ix-xwiek biex jasal il-ħin tal-qari. U waqt il-qari jew ir-rakkont, tinsiex turi eċċitament, tbiddel il-vuċi, tistagħġeb, tagħmel il-ħsejjes, u tagħmel espressjonijiet b’wiċċek, biex il-ġrajja ssir aktar interessanti. 4. Xi drabi anki li toqogħdu taraw l-istampi flimkien u tikkummentaw fuqhom biss jista’ jservi ta’ ‘rakkont’. It-tfal jinnutaw kollox, jixorbu kull espressjoni li jkollna f’wiċċna, kull pawsa li nagħmlu. 5. Involvihom fl-istorja billi tinkoraġġihom jitkellmu fuq l-istampi u jirrepetu xi kliem jew frażijiet qosra. Ħallihom jagħżlu huma stess il-ktieb, u kun lest li toqgħod taqra u terġa’ taqra l-istess ktieb għal min

jaf għal kemm-il darba – basta jieħdu gost huma! 6. Hawn min jgħid li fil-ħajja tal-lum impossibbli tagħmel dan għax it-tfal jippreferu t-tablet u l-laptop. Dan jiddependi mill-prijoritajiet tiegħek u mill-istil ta’ ħajja li taddotta fil-familja. Ma nkunux daqshekk pronti li nwaħħlu fit-tfal jew ‘fid-dinja tal-lum’. 7. Il-ħin tal-qari mat-tfal se jagħmel ġid anki lilek, għax jgħinek tibni rabta (bonding) u tiżviluppa relazzjoni magħhom. 8. Ibqa’ ċert li storja rrakkontata jew moqrija miegħek għat-tfal hija ħafna aktar ta’ pjaċir minn logħba jew film fuq il-laptop jew ittablet. 9. Kull ħin hu tajjeb biex naqraw jew nisimgħu storja tajba: ħin l-irqad, ħin il-banju, filkarozza, fil-playground, bilqiegħda fuq it-taraġ, f’xi waiting room. Naturalment kollox jiddependi mill-età tat-tfal ukoll! 10. Uliedek se jixorbu l-idea li l-kotba huma fost l-aqwa ħbieb tagħhom. Fil-verità wliedna jkunu qed jgħidu: il-mamà u l-papà huma l-aqwa ħbieb tagħna. U intom se tgħidu l-istess dwarhom!

C l au d i a C ini

Ġunju 2017 | 29

Għalina t-tfal Deżerta bil-bettieħ

Dax-xahar, minflok biex tpinġu stampa qed nagħtukom riċetta faċli li tistgħu tagħmlu fid-dar. Tippruvawha għal Jum il-Missier?

Ikollok bżonn: • 2 bettiħiet żgħar • 200 gramma frawli • 4 frawliet kbar • 3 ħawħiet • ftit għeneb • 2 mgħaref zokkor castor • mgħarfa ilma żahar • mgħarfa meraq tal-lumi • ftit nagħniegħ frisk Metodu: Aqsam il-bettieħ min-nofs, neħħi ż-żerriegħa u aqla’ l-qalba b’kuċċarina biex jiġu qishom blalen żgħar. Il-qoxra tal-bettieħ tarmihiex. Qaxxar il-ħawħ u aqtgħu f’dadi u aqta’ l-għeneb waħda waħda. Qatta’ l-200 gramma frawli f’roti u poġġihom f’reċipjent flimkien mal-qalba tal-bettieħ, il-ħawħ u l-għeneb. Żid iz-zokkor, l-ilma żahar u l-meraq tal-lumi u ħawwadhom bil-mod. Imla l-erba’ qxur tal-bettieħ bit-taħlita tal-frott u poġġihom għal madwar sagħtejn fil-friġġ. Żejjen il-bettieħ bi frawla sħiħa kull wieħed u ftit weraq tan-nagħniegħ.

Kompetizzjoni bi premju Wara li twieġeb, ifforma kelma bl-ittri li hemm fil-kaxxi s-sofor. 1.

1. 2. 3. 4. 5.

Kittieb Grieg famuż għall-ħrejjef. M’għadhomx ġodda. Bih taqta’ l-karti jew id-drapp. It-tingiża tagħha fil-baħar taħarqek. Tfal żgħar ħafna.

Ibgħat it-tweġiba flimkien mad-dettalji tiegħek hekk: Flimkien, Kompetizzjoni Tfal, P.O. Box 1, Il-Furjana. L-ewwel tweġiba tajba li tinfetaħ tirbaħ żewġ biljetti għall-In Guardia f’Forti Sant’Iermu. Tweġiba tax-xahar l-ieħor: MEJJU Rebbieħ/a: R. Debono, Ħaż-Żabbar

30 | Flimkien

M a x E h r m a nn L-Aħħ a r Paġn a

The Desiderata

o placidly amid the noise and haste, and remember what peace there may be in silence. As far as possible without surrender, be on good terms with all persons. Speak your truth quietly and clearly; and listen to others, even the dull and the ignorant; they too have their story. Avoid loud and aggressive persons, they are vexations to the spirit. If you compare yourself with others, you may become vain and bitter; for always there will be greater and lesser persons than yourself. Enjoy your achievements as well as your plans. Keep interested in your own career, however humble; it is a real possession in the changing fortunes of time. Exercise caution in your business affairs; for the world is full of trickery. But let this not blind you to what virtue there is; many persons strive for high ideals; and everywhere life is full of heroism.

Be yourself. Especially, do not feign affection. Neither be cynical about love; for in the face of all aridity and disenchantment it is as perennial as the grass. Take kindly the counsel of the years, gracefully surrendering the things of youth. Nurture strength of spirit to shield you in sudden misfortune. But do not distress yourself with dark imaginings. Many fears are born of fatigue and loneliness. Beyond a wholesome discipline, be gentle with yourself. You are a child of the universe, no less than the trees and the stars; you have a right to be here. And whether or not it is clear to you, no doubt the universe is unfolding as it should. Therefore be at peace with God, whatever you conceive Him to be. Whatever your labors and aspirations, in the noisy confusion of life, keep peace with your soul. With all its sham, drudgery and broken dreams, it is still a beautiful world. Be cheerful. Strive to be happy.

OLD RAILWAY TRACK S a n ta V e n e r a

Enhancing luxury with an affordable Mediterranean flair. Old Railway Track, Santa Venera | +356 2147 2241 | bridgepoint.com.mt

FEELING FREE AT HOME

invest in comfort and safety for yourself or your parents

Exclusive local distributors of Stair Lifts, Recliners & Scooters

Tel: +356 21 252206 Email: info@liftservices.com.mt Website: www.liftsservices.com.mt Lifts Services Ltd , Factory A25F Marsa Industrial Park, Marsa, Malta