Flimkien Marzu 2013 by Archdiocese of Malta

Marzu 2013 Numru 100

N i ç ç e l e b r aw

Nru ta’

100

Il-Kulle©© tal-Kappillani ta’ Malta u l-Bord Editorjali jirringrazzjaw lill-kontributuri kollha, il-qarrejja, il-graphic designers, l-istampaturi, id-distributuri parrokkjali u kull min b’xi mod ta jew qed jag˙ti sehmu fil-magaƒin. Ma’ din il-˙ar©a ta’ Marzu qed titqassam CD bl-isem ‘G˙inni fin-nuqqas ta’ fidi tieg˙i’ b’tifkira tal-mitt ˙ar©a, kif ukoll fl-okkaƒjoni tas-Sena tal-Fidi u b˙ala g˙ajnuna prattika g˙al matul ir-Randan.

BSL

Britannia Tours

. - gewwa L-Ghid

LOURDES

27 ta’ Marzu - 1 ta’ April

MINN

¢569

INŸURU Lourdes, Bartres, Meridien Shopping Arcade, Grotot ta’ Betherram, St Jean de Luz, Col d’Ibardin u Pont d’Espagne

. L-Ghid gewwa

SANTIAGO DE COMPOSTELA

28 ta’ Marzu - 1 ta’ April (4 t’ijiem sœaœ) INŸURU Santiago de Compostela, ir-reæjun ta’ Galician u l-famuÿ Cape Finisterre

MINN

¢399

NATTENDU WKOLL IL-PURÇISSJONI TAL-ÆIMGŒA L-KBIRA ÆEWWA SANTIAGO

Il-prezzijiet kollha huma bbaÿati fuq tqassim tripla/twin, full board u huma nkluÿi Titjiriet, Lukanda, Trasferimenti, servizzi ta’ Tour Leader, Direttur Spiritwali u t-Taxxi (Kundizzjonijiet japplikaw) Valletta - Head Office - Tel: 2123 8039, 2124 5418, 2124 1904 Paola Branch - Tel: 2180 9930 Mosta Branch - Tel: 2141 3030 Gozo Branch - Rabat Tel: 2156 5620

editorjal dun anton portelli

Il-100 ˙ar©a tal-FLIMKIEN hija radd il-˙ajr, fer˙, sodisfazzjoni u ˙arsa ’l quddiem • radd il-˙ajr lil Alla, lill-Bord Editorjali, lill-kollaboraturi kollha u lil dawk li jaqraw ir-rivista: ming˙ajr dawn kollha kienet tkun ˙idma li ma tiswa xejn ˙lief ta˙bit • fer˙ g˙aliex g˙andna f’idejna l-g˙odda stampata biex permezz tag˙ha nwasslu – kif kien ma˙sub fil-bidunett – il-valuri Nsara u edukattivi lill-familji Maltin • sodisfazzjon g˙aliex bil-˙idma ta’ ˙afna kellna l-˙ila neg˙lbu ˙afna diffikultajiet u problemi biex nil˙qu l-iskop tag˙na u r-rivista tasal g˙and 124,000 familja Maltija kull xahar • ˙arsa ’l quddiem biex bl-g˙ajnuna ta’ Alla u tal-˙bieb tal-FLIMKIEN inkunu kapaçi nbiddlu u nirran©aw dejjem g˙all-a˙jar ˙alli nkomplu nil˙qu l-iskop tag˙na, dak li kien ©ie mfassal millKulle©© tal-Kappillani 100 ˙ar©a ilu: li nwasslu l-valuri Nsara b’mod stampat lill-familji Maltin. ■ FLIMKIEN ma jsirx b’xejn!

Għalkemm FLIMKIEN jitqassam b’xejn, fil-fatt ma jsirx b’xejn! Kull xahar il-Kulleġġ tal-Kappillani joħroġ eluf ta’ ewro biex il-magażin jiġi stampat. Għalhekk tkun apprezzata ħafna kwalunkwe donazzjoni li tista’ tagħmel lill-parroċċa tiegħek għal dan l-iskop.

Magaƒin ta’ kull xahar ma˙ru© mill-Kulle©© tal-Kappillani u titqassam b’xejn lill-familji Maltin. Biex tirriklama fuq Flimkien çempel fuq 2590 6400 jew 2137 4942 Email: flimkien@maltadiocese.org jew bil-posta Indirizz Editorjali Flimkien, Kulle©© tal-Kappillani, Kurja, il-Furjana Email: flimkien@maltadiocese.org Il-kitba li tidher fuq Flimkien apparti l-Editorjal mhux neçessarjament tirrifletti l-opinjoni tal-Bord Editorjali Editur Carmel Conti

Grafika Outlook Coop

Stampar Velprint Ltd

ONLINE PRESENCE

Christ has no online presence but yours. No blog, no Facebook page but yours. Yours are the tweets through which love touches this world. Yours are the posts through which the Gospel is shared. Yours are the updates through which hope is revealed. Christ has no online presence but yours. No blog, no Facebook page but yours. Meredith Gould

Mixja fl-Ispiritwalità tal-koppja matul ir-Randan

organizzat mill-Institute for Marriage and the Family (Genesis 2). Erba’ laqg˙at g˙all-miΩΩew©in, b’˙in ta’ riflessjoni, talb, kant u adorazzjoni. Is-Sibtijiet: 2, 16 u 23 ta’ Marzu; 7pm-8pm Post: Institute for Marriage and the Family, Triq l-Oratorju, Naxxar Imexxi Mons. Anton Gouder Wara t-ta˙dita jkun hemm quddiesa u refreshments. G˙al aktar informazzjoni: Anthony Rutter Giappone fuq 9942 9907

FLIMKIEN b’tipi kbar Minn din il-ħarġa ’l quddiem FLIMKIEN se jkun disponibbli wkoll f’verżjoni b’tipi kbar għal min għandu diffikultà biex jaqra. Itlob kopja direttament mingħand il-kappillan tal-parroċċa tiegħek. Flimkien Marzu 2013 | 3

Hearing aids you try at home No upfront costs...No commitment...No risk! Try it, wear it, love it! Wouldn’t it be great if you could try a product before making a significant investment...to make sure it fits your needs and lifestyle before saying, “I’ll take it?” And, if you didn’t have any upfront payment, well, that would be better yet! Most companies cant let you do this, of course. But at Cleartone Hearing we can. Our clinic has been selected as the only hearing healthcare provider in Malta to provide this totally new and unique service.

FREE 4 week trial Our FREE 4 week trial will give you the opportunity to try the very latest hearing aid technology in everyday life without any upfront cost or commitment. We invite you to take advantage of this limited-time opportunity*, call us today on 214 30571. Cleartone Hearing is the official Malta distributor of Unitron hearing instruments and is pleased to offer FREE hearing tests and evaluations to all clients across Malta and Gozo. Join us at one of our clinics running from Saturday 16th March Saturday 23rd March. Our Hearing Aid Audiologist will be available to advise you on the latest hearing aid technology.

CLEARTONE HEARING MALTA LTD 11 Shalom, Frans Dingli Street, Attard, Malta Atd

Call: 21430571 *First come, first served basis

CA NO LL W

A standard clinic fee will apply.

Il-messaÌÌ tal-arÇISQOF Mons P. Cremona OP

Kienet tg˙ix bil-fidi M

arija kellha ħajja normali ta’ mara tad-dar, imma qalbha kienet mimlija bil-kliem li qalilha Gabrijel, jiġifieri li kellha ssir omm Alla. Gabrijel qalilha tmur għand Eliżabetta għax kienet qed tistenna tarbija wkoll. Il-kliem li kienet qalet lill-anġlu, ‘Jiena l-qaddejja tal-Mulej, ħa jsir minni skont kelmtek’, ma kinux jiswew biss għal meta nisslet lil Ġesù ġo fiha iżda għal kollox. Jiena żgur li dik iż-żjara għamlitha f’għaqda sħiħa mal-fidi tagħha. U aħna xi drabi nikkuntentaw li m’aħniex qed nidinbu serjament u nieqfu hemm. Għalxejn nisimgħu li hemm quddies f’ħinijiet konvenjenti! Għalxejn nisimgħu b’xi kors dwar il-Bibbja! Xi drabi nkunu mitlufin fuq l-internet u t-tv, imbagħad għall-affarijiet tal-Mulej m’għandniex żmien! Marija ma għamlitx bħalna. Min jaf b’liema ħerqa marret għand Eliżabetta! Min jaf b’liema ferħ għarfet li dak li qalilha Gabrijel kien seħħ! Min jaf b’liema radd ta’ ħajr ġo qalbha laqgħet lil qrabatha! Jekk noqogħdu attenti, nindunaw li Alla jagħtina ħafna okkażjonijiet biex nikbru fil-fidi. Jonqos biss il-kooperazzjoni tagħna. Forsi din is-Sena tal-Fidi tista’ tkun okkażjoni tajba. ■

KTIEB LI JGÓINEK FIL-FIDI

The Day Christ Died

Jim Bishop Rakkont tal-aktar ©urnata drammatika flistorja tad-dinja, ibda mis-6 ta’ filg˙axija ta’ Ħamis ix-Xirka, 6 ta’ April, u jkompli sieg˙a b’sieg˙a bil-©rajjiet li se˙˙ew, b˙all-A˙˙ar Ikla, l-agunija fil-Ġetsemani, l-arrest, il-©uri, sad-difna fl-4 ta’ filg˙axija tal-g˙ada l-Ġimg˙a, 7 ta’ April. Fidda˙la tal-ktieb Bishop jikteb hekk: ‘My greatest continuing encouragement (biex kiteb dan il-ktieb) came from my mother ... her stories about Jesus – the omnipotence of him, the forgiving qualities in him, the love of him, and, most especially, the fear of him – began when each of us reached the age of three. She did not stop until the sacrament of marriage took each of us away ... It is sad that, while this book was being written, she lost her sight.’ Ktieb perfett g˙al Ωmien ir-Randan.

IS-SENA tal-fidi Is-sena TAL-FIDI Fr Hector Scerri

Matul is-Sena tal-Fidi qed inwasslu, permezz tal-Kredu, il-veritajiet l-aktar çentrali tal-fidi Nisranija. Erfa’ l-artikli biex fi tmiem is-Sena jkollok f’idejk ©abra fil-qosor tal-fidi tag˙na.

Jiena nemmen f’Ìesù li niΩel il-limbu, u wara tlett ijiem qam mill-imwiet A˙na l-Insara nistqarru li fit-tielet jum Ġesù qam minn bejn l-imwiet. Dan il-kliem, li nsibuh fit-Testment il-Ġdid (Atti 3:15; Rumani 8:11; 1 Korintin 15:20), jissupponi li Ġesù, qabel ma rxoxta, niΩel ‘fl-imwiet’

‘Stenba˙ int li rieqed g˙ax jien m’g˙amiltekx biex tibqa’ marbut f’art l-imwiet. Qum millimwiet. Jiena l-˙ajja tal-mejtin’ - Silta minn omelija antika dwar is-Sibt Qaddis tal-G˙id, fejn l-awtur ipo©©i dan il-kliem fuq fomm Ġesù li jindirizza lill-erwie˙ tal-©usti li kienu fi stat ta’ stennija

Fis-sig˙at li g˙addew bejn il-mewt feddejja tieg˙u fuq is-Salib u l-qawmien tieg˙u mill-imwiet, Ġesù ssie˙eb mal-umanità kollha li ©iet u mietet qablu. Fl-Iskrittura, dan l-istat fejn mar Kristu mejjet huwa msejja˙ b’espressjonijiet b˙al ‘qieg˙ l-art’ jew ‘post il-mejtin’ jew ‘l-in˙awi l-aktar ta’ isfel tal-art’ jew ‘art l-imwiet’ Ġesù g˙adda minn din l-esperjenza u matulha huwa ˙eles il-©usti kollha li g˙exu qabel il-mi©ja tieg˙u fid-dinja. Fi kliem ie˙or huwa feta˙ bwieb is-sema g˙all©usti kollha li g˙exu sa mill-bidu tad-dinja 6 | Flimkien Marzu 2013

Il-pedament tal-fidi Nisranija huwa l-Qawmien ta’ Ġesù mill-imwiet

Bil-qawmien tieg˙u, Ġesù ma qam x g˙all-˙ajja li kien jg˙ix qabel il-m ewt tieg˙u, imma qam g˙al ˙ajja ©dida. Issa g˙andu ©ise m glorjuΩ. Huwa ©isem veru u reali, imma g˙andu kwalitajiet ©odda, b˙al meta jid˙ol fost l-Appostli li jkunu bil-bibien ma g˙luqa, u l-fatt li m’g˙andux bΩonn ta’ ikel u xorb. Bilqawmien tieg˙u, Ġesù g˙adda min n stat ta’ mewt g˙al stat ta’ ˙ajja li mhix marbuta ma Ω-Ωmien li ng˙ixu fid-dinja u lanqas mal-ispazju li a˙na ng˙ixu fih fuq din l-art

Jekk Kristu ma kienx imqajjem mill-imwiet, fierg˙a hi l-predikazzjoni tag˙na u fierg˙a wkoll il-fidi tag˙kom (1 Kor 15:14)

G˙ax Kristu qam mill-imwiet, a˙na tassew membri tal-Knisja tieg˙u. G˙ax Kristu qam mill-imwiet, nistg˙u niltaqg˙u mieg˙u ˙aj fiççelebrazzjoni tas-sagramenti. U g˙ax Kristu qam mill-imwiet, a˙na wkoll g˙ad inqumu b’©isem glorjuΩ fl-a˙˙ar taΩ-Ωmien.

credo: What we really believe matters Ilkoll nemmnu f’xi ħaġa. U dak li nemmnu fih jaffettwalna l-għażliet tagħna, l-istil tal-ħajja li ngħixu, u l-mod kif naħsbuha dwar l-eternità. Għalkemm xi żgħażagħ jgħidu li ma jemmnux f’Alla, ħafna oħrajn jgħidu li jemmnu. Imma aħna nemmnu tassew fih? P. Martin Cilia MSSP u P. Elia Vella OFM se jmexxu l-eżerċizzi tal-Youth Fellowship u jeħduna fuq ‘vjaġġ’ eċċitanti li matulu se jiċċarawlna dawk il-mistoqsijiet li għandna dwar il-fidi li jaffettwawlna ħajjitna bħala żgħażagħ illum. L-eżerċizzi se jsiru Gattard House, Blata l-Bajda, mit-Tnejn 18 sal-Ġimgħa 22 ta’ Marzu fis-7:30pm. Blgħajnuna tal-mużika, talb u esperjenzi, dawn l-eżerċizzi jistgħu jkunu għalik esperjenza spiritwali li tqawwilek il-fidi. Dettalji: www.youthfellowship.org. Flimkien Marzu 2013 | 7

ħallas lil min trid, kullimkien bil-BOV Mobile Ħallas bil-BOV Mobile - servizz li jippermettilek tħallas lil min trid b’mod faċli bil-mowbajl, tkun fejn tkun. M’għandek bżonn xejn ħlief in-numru tal-mowbajl tal-persuna l-oħra. Daqshekk sempliċi! Niżżel l-applikazzjoni b’xejn u rreġistra llum. Impenn lejn is-suċċess tiegħek.

BOV MOBILE

Termini u kundizzjonijiet japplikaw.

2131 2020 I bov.com

Maħruġ mill-Bank of Valletta p.l.c. 58, Triq Żakkarija, Valletta VLT 1130 - Malta I BOV 36030

CD GÓALIK

G˙inni fil-fidi nieqsa tieg˙i! San Mark: siltiet u ˙sibijiet Ma’ din il-˙ar©a tal-FLIMKIEN qed titqassam CD bl-isem ‘G˙inni fil-fidi nieqsa tieg˙i!’ Is-CD fiha siltiet mill-van©elu skont San Mark bi ˙sibijiet ibbaƒati fuq is-siltiet mag˙Ωula

ak ta’ San Mark huwa l-iqsar wie˙ed mill-erba’ van©eli, u hu meqjus b˙ala l-ewwel wie˙ed minnhom li nkiteb, u jirrakkonta l-˙ajja ta’ Ġesù b’mod ˙aj u mexxej. L-isem stess tas-CD huwa me˙ud mill-©rajja ta’ meta ra©el talab lil Ġesù jfejjaqlu lil ibnu li kellu spirtu ˙aΩin.

G˙alfejn saret is-CD? Il-Kappillani ta’ Malta xtaqu jag˙tu rigal lillfamilji Maltin, biex kul˙add ikollu g˙ajnuna sempliçi u prattika matul din is-Sena talFidi. Il-Kelma ta’ Alla hija l-a˙jar mod kif wie˙ed jissa˙˙a˙ fil-fidi. Open Weekend f’Dar Frate Jacoba

Attività g˙al Ωmien il-G˙id u opportunità biex tg˙in fil-˙idma tad-Dar. Is-Sibt 23 ta’ Marzu, 5pm-9pm u l-Ħadd 24, mid-9am sas-7pm. Ikun hemm quddies is-Sibt fil-5pm u l-Ħadd fid-9am u l-5pm. Wied iΩ-Żiju, Marsaskala, 20995249; www.youth-alive.net; youthalivefoundation@gmail.com

Kif tuƒa s-CD? Biex tisma’ s-CD irid ikollok CD player jew kompjuter. Tista’ tismag˙ha fid-dar jew filkarozza. Mod tajjeb kif tuΩaha huwa dan: 1. Sib post g˙all-kwiet u n©abar biex mo˙˙ok ma jkunx imxerred, u id˙ol fil-preΩenza ta’ Alla. 2. Isma’ silta wa˙da mis-CD, imbag˙ad isma’ wkoll il-˙sieb li ji©i immedjatament warajha. 3. Jekk tista’, er©a’ isma’ s-silta millvan©elu kif ukoll il-˙sieb, biex tid˙ol a˙jar fiha. 4. Itfi s-CD player u oqg˙od fis-skiet biex t˙alli s-silta u l-˙sieb ta’ warajha ‘ikellmuk’. 5. Ara ftit liema kliem laqtuk, liema sentimenti ˙assejt. Wara dan, er©a’ isma’ s-silta. 6. Ag˙laq b’talba qasira, billi tuΩa xi kliem mis-silta stess b˙al: ‘Ġesù, jekk trid, tista’ tfejjaqni’ jew ‘Ġesù, g˙inni fil-fidi nieqsa tieg˙i’. ■ Il-munta©© u r-recording tas-CD sar mill-Media Centre, Blata l-Bajda. Il-pittura ‘Ras ta’ Kristu’ fil-faççata tas-CD hija ta’ Rembrandt, li jing˙ad li kien iƒomm kopja ta’ din il-pittura fil-kamra tas-sodda tieg˙u. It-traduzzjoni tal-van©elu hija tal-G˙aqda Biblika Maltija. Il-muƒika hi me˙uda mis-CD Icons Vol 1, bil-permess tal-kompoƒitriçi Margaret Rizza © Kevin Mayhew Publishers. Flimkien Marzu 2013 | 9

HU U HI

tGÓid H

Meta t-tifel iƒƒewwe© is-sena l-o˙ra, kont qed nistenna li jkollna ‘mara o˙ra’ fid-dar: xi ˙add ma’ min immur nag˙mel ftit shopping, nitkellmu, nag˙mlu dawk l-affarijiet ‘tan-nisa’ flimkien. Imma mhux hekk ©ara. Bil-kemm naraw lil xi ˙add minnhom, u l-pariri li nag˙tiha bilkemm tag˙ti kashom.

JgÓid HU Il-problema hi l-mara tieg˙i mhux il-mara tat-tifel, g˙ax qed tistenna li ibni u martu jg˙addu l-˙in kollu tag˙hom g˙andna, imma dawn huma miƒƒew©in issa. Il-mara qed tinsa ƒmienha. U qed tinsa wkoll li l-mara tat-tifel g˙andha ommha wkoll.

Il-mara tat-tifel Din id-darba g˙andna lil Raymond u Joyce Zammit biex jag˙tu l-opinjoni tag˙hom dwar il-kaΩ

Joyce: Dan kaΩ interessanti ˙afna. A˙na g˙andha Ωewg subien, il-mimmi ta’ g˙ajnejna. Imma fil-qieg˙ ta’ qalbi dejjem xtaqt li kellna tifla wkoll. Meta kibru, u bdew i©ibu xi tfajla d-dar, anki jien kont no˙lom li xi darba wa˙da minnhom tkun ‘bintna’ wkoll. Raymond: Marti kienet iddur mag˙hom qishom di©à ta’ ©ewwa. Meta uliedna kienu j˙assru minn mat-tfajla, kien jiddispjaçiha kwaΩi iΩjed mis-subien stess, avolja konna nafu li kemm uliedna kif ukoll it-tfajliet tag˙hom kellhom ˙ajjithom x’jg˙ixu. Joyce: Imma l-kaΩ tal-lum hu kemmxejn differenti g˙ax dawn waslu fi stadju aktar avvanzat. Issa din il-mara ‘Ωg˙ira’ tidher li fil-fatt saret parti mill-familja ta’ dawn iΩ-Ωew© ©enituri g˙ax iΩΩew©et lil binhom. F’çertu sens saret ‘binthom’. Na˙seb li ebda ©enituri ma jixtiequ jaslu f’punt li bilkemm jaraw lil binhom jew lil martu. Mhux se 10 | Flimkien Marzu 2013

noqg˙od ng˙id kemm-il darba fil-©img˙a g˙andhom jistennew li jarawhom g˙ax ma hemm l-ebda regola. Raymond: Na˙seb importanti l-libertà u r-rispett. MiΩ-Ωew© na˙at. Il-©enituri g˙andhom i˙allu lil uliedhom (u marthom jew Ωwie©hom) fil-libertà; i˙allulhom l-ispazju tag˙hom; ma j©eg˙luhomx i˙ossuhom obbligati ji©u jarawhom jew guilty jekk ma ji©ux. Dan hu mod kif juru r-rispett lejn uliedhom li issa huma adulti u indipendenti. Min-na˙a tal-ulied g˙andu jkollhom il-libertà li jqassmu ˙inhom skont il-bΩonn tag˙hom, imma wkoll rispett lejn il-©enituri billi ma jabbandunawhomx. Il-fatt li huma indipendenti u familja ©dida ma jfissirx li g˙andhom jiç˙du jew iwarrbu lill-©enituri. Joyce: Dejjem jekk meta kienu d-dar g˙and il-©enituri ma kinux qed i˙ossuhom qishom ©o xi ga©©a!

Raymond: Il-koppji Ωg˙aΩag˙ tal-lum g˙andhom diffikultajiet akbar: il-˙inijiet tax-xog˙ol, ix-xift, il-part-time, id-dar li jridu jie˙du ˙sieb, il-fatt li m’g˙andhomx iΩjed lil ommhom biex issajrilhom u ta˙slilhom, u lil missierhom biex jie˙u ˙sieb xi ˙sarat fid-dar. Joyce: Madankollu xi drabi nilma˙ çertu egoiΩmu fil-koppji miΩΩew©in Ωg˙aΩag˙. Illum l-ulied kbar li telqu mid-dar iridu l-indipendenza mill-©enituri u ma jriduhomx jinda˙lulhom f’˙ajjithom. U dan hu sew. Imma mbag˙ad ma jiddejqu xejn jinvadu l-˙ajja tal-©enituri tag˙hom billi jippretendu li l-©enituri tag˙hom iΩommulhom it-tfal! Raymond: Veru li ˙afna drabi huwa gost tal-©enituri li jΩommu lin-neputijiet, imma l-koppji Ωg˙ar xi drabi ma jirrealizzawx li l-©enituri tag˙hom ma jkunux baqg˙u Ωg˙aΩag˙. Ma jirrealizzawx lanqas li xi drabi dawn il-©enituri stess ikunu g˙adhom ja˙dmu! Xi drabi l-koppji Ωg˙ar jaraw l-affarijiet min-na˙a tag˙hom biss. Joyce: Il-mara tal-kaΩ tal-lum ilmentat li mart it-tifel bilkemm qed tag˙ti kas il-pariri li qed tag˙tiha. Imma dawn ilpariri li qed tag˙ti qed ikunu fil-fatt kelma g˙all-©id jew addirittura ind˙il? Parir a˙na naççettawh mhux biss meta jkun jag˙mel sens imma g˙ax min jag˙tihulna iwassalulna bla ma jimponi fuqna. Meta timponi jew iddejjaq, aktar tbieg˙ed lil dak li jkun. U jekk qed ji©ri hekk, dawn il-©enituri jirriskjaw li lanqas lil binhom ma jibqg˙u jaraw!

Raymond: L-isfida ta’ ©enituri ta’ ulied adulti hija li j˙alluhom jg˙ixu ˙ajjithom fil-libertà. Ikunu preΩenti meta wliedhom i˙ossu l-bΩonn tag˙hom. I˙alluhom jikbru u jimmaturaw flimkien, kif g˙amlu huma qabilhom. Il-ftit ˙in liberu li jibqg˙alhom hemm bΩonn li jqattg˙uh flimkien. Importanti li jkunu jafu li a˙na dejjem hemm, lesti li ng˙inuhom, imma biss meta huma j˙ossu l-bΩonn tag˙na. Dan ma jfissirx li l-©enituri isiru ‘taΩ-Ωejjed u n-nieqes’! Joyce: Forsi g˙al din il-koppja ©enituri wasal iΩ-Ωmien li jirrealizzaw li anki huma waslu fi stadju ©did f’˙ajjithom b˙ala koppja miΩΩew©a. Li fih iridu jsibu modi ©odda kif ikunu fil-kumpannija ta’ xulxin, anki bla tfal. Li jie˙du gost flimkien. Li jgawdu l-libertà li dan l-istadju tal-˙ajja qed joffrilhom. Li jistg˙u anki huma t-tnejn ‘jag˙mlu ftit shopping, jitkellmu, jag˙mlu dawk l-affarijiet ta’ miΩΩew©in flimkien’. Li jsibu mod kif jag˙tu ˙ajja ©dida lirrelazzjoni tag˙hom. Jekk dawn il-©enituri jkunu aktar relaxed u kuntenti flimkien, se jkunu wliedhom stess l-ewwel li jkunu jridu jmorru g˙andhom!... ■

L-Art Imqaddsa mal-FranÌiskani PellegrinaÌÌi 2013

• L-Art Imqaddsa: 1-9 ta’ Mejju; 22-30 ta’ Mejju; 17-25 ta’ Lulju; 4-12 ta’ Awwissu; 4-12 ta’ Settembru • L-Art Imqaddsa u l-Ġordan: 4-14 ta’ April • L-Art Imqaddsa u s-Sinaj: 3-13 ta’ Novembru Tag˙rif jew booking: Kummissarjat tal-Art Imqaddsa, 8 Triq Santa Luċija, Valletta. 2124 2254; comalt@ofm.org.mt Flimkien Marzu 2013 | 11

IBQA’ GHIX KUNTENT GEWWA DAREK BIL-LIFT TAT-TARAG Ghall-Aqwa Kwalita’, Kumdita’, Sigurta’, Konvenjenza u Liberta’.

Electric Scooter

Platform Lift

Curved Stairlift

CEMPEL LIL COMFORT STAIRS GHAL KWOTAZZJONI B’XEJN

Straight Stairlift

Showroom, 15, Triq Tumas Dingli, Mosta | Tel: 2157 4846, 2141 2687 Mob: 9987 5336 / 9949 9540 | Email: info@comfortstairs.com | www.comfortstairs.com

NIES LI EMMNU Robert Aloisio

Nemmen iΩjed f’dak li ma jidhirx milli f’dak li jidher! Lucio Dalla dwar is-sens tal-˙ajja, il-fidi f’Alla

iet g˙al g˙arrieda fl-1 ta’ Marzu 2012. Lucio Dalla ... muΩiçista, kantant u poeta Taljan, mag˙ruf g˙al kanzunetti b˙al 4 marzo 1943 (ori©inarjament Gesù Bambino), Caruso, Come è profondo il mare, Attenti al lupo, Caro amico ti scrivo, Canzone u tant o˙rajn. IΩda hemm ukoll Lucio Dalla ie˙or. Lucio li kien jaqra l-ençikliçi tal-Papiet, il-kotba tal-Papa Benedittu. Li kien imur il-quddies kull nhar ta’ Ħadd, l-aktar fil-parroçça ta’ San Domenico f’Bologna, fejn in-nies fil-knisja kienet iddur mistag˙©ba t˙ares lejh, x’˙in tag˙raf le˙nu jkanta. L-a˙˙ar CD tieg˙u (Novembru 2011) nistg˙u ng˙idu li hija rakkont ta’ ˙ajtu. Jisimha Questo è amore, bl-iktar kanzunetta qawwija Anema e core (Ru˙ u Qalb). Imma f’dawn il-kanzunetti hemm xi ˙a©a li hija tag˙na lkoll, g˙ax fl-istorja tieg˙u hemm ukoll l-istorja tag˙na: il-mewt ta’ missieru bil-kançer meta kellu biss 9 snin, il-klarinett li tag˙tu ommu meta kellu 13, it-tfulija fi skola tal-Knisja, l-ewwel grupp jazz, l-Italja talprotesti u tal-©id, is-suççess, il-poeta Roberto Roversi, il-˙abib Gianni Morandi.... F’din l-intervista, Lucio Dalla jitkellem fuq is-sens tal-˙ajja, u fuq il-fidi f’Alla, fost l-o˙rajn.

Meta sirt temmen f’Alla? Mhux tant mir-ra©uni li titwieled il-fidi. IlmekkaniΩmu tat-twemmin qieg˙ed ©ewwa fina, jitwieled mag˙na. Iva, jiena nemmen. Anzi, insibha diffiçli nifhem lil dawk li ma jemmnux. Nemmen li l-mewt hija biss tmiem l-ewwel parti tal-film. Miniex xi konvertit, g˙ax ili nemmen f’Alla mindu kont tifel. Ji©ifieri, minn dejjem ˙sibt f’dawn l-affarijiet? Dejjem emmint. Kien Ωvilupp kontinwu, u minn dejjem kont nistag˙©eb quddiem il-misteru. Nemmen iΩjed f’dawk il-˙wejje© li ma jidhrux milli f’dawk li jidhru. Hemm ˙afna iktar f’dak li ma jidhirx. It-tfittxija g˙al-libertà, it-tfittxija g˙all-bilanç, ilmekkaniΩmu kontinwu tat-twemmin, dawn jag˙mlu d-differenza bejn bniedem u magna. G˙alhekk jien nemmen fillibertà, fit-tolleranza, fl-g˙arfien tarreli©jonijiet kollha, g˙ax nemmen li dan huwa importanti u li soçjetà b˙al tag˙na, li qieg˙da ssir dejjem iΩjed kumplessa, iΩjed enigmatika, b˙al dik tal-magni, g˙andha bΩonn tal-fidi. Flimkien Marzu 2013 | 13

G˙aliex temmen f’Alla? Naturalment nemmen f’Alla g˙ax dak Alla tieg˙i, Alla li nag˙rfu fil-bnedmin, fl-umanità, fil-foqra, f’dawk li je˙tie©u min jg˙inhom, u li jiena nqishom b˙ala l-persuni tal-futur. Naffaxxina ru˙i biddeçiΩjoni ta’ Kristu li jitwieled fqir, li jitwieled f’nofs l-imwarrbin, g˙ax dawn huma n-nies tal-futur. Nemmen li wara elfejn sena, illum ukoll, il-persuni mwarrba, l-immigranti, in-nies tat-Tielet Dinja huma n-nies tal-futur. Inti Nisrani? Jiena Nisrani, Kattoliku, nemmen f’Alla u nipprofessa l-fidi tieg˙i kontinwament, fis-sens li hija l-ankra tieg˙i u wa˙da mill-ftit çertezzi li g˙andi, u ma xxekkilnix milli nimma©ina, u nesperimenta anki possibilitajiet li ma jikkuntrastawx maççertezza reli©juza tieg˙i. Kont int li kkonvinçejt lil Gianni Morandi jibda jemmen f’Alla? U le! Imma tkellimna fuq hekk. Ġietu l-kurΩità meta ra li jien nemmen. Irridu nirringrazzjaw lil Alla meta ninbidlu: ilbidla hija sinjal tal-kontinwità tal-eΩistenza. Ibnek jew bintek gay?

Drachma Parents huwa grupp ta’ ġenituri Kattoliċi b’ulied gay. Jissapportjaw ġenituri oħrajn bħalhom, u jgħinuhom jifhmu, jaċċettaw u jkunu ta’ sapport huma stess għal uliedhom, li huma wlied Alla. Il-laqgħat li jmiss: il-Ħamis 21 ta’ Marzu, Mount St Joseph, Mosta, fis-7.30pm; il-Ħamis 4 ta’ April, Millennium Chapel, San Ġiljan, fis-7pm, fejn ikun hemm Quddiesa Għal aktar tagħrif ċempel 7944 2317. 14 | Flimkien Marzu 2013

Sempliçi u umli Patri Giovanni Bertuzzi, Dumnikan, direttur taç-Centro San Domenico f’Bologna, kien jafu sew lil Dalla. Jg˙id li l-patrijiet kollha kienu jafuh g˙ax kien joqg˙od qrib, u kien imur il-quddies fil-knisja tag˙hom. Kien anki jie˙u sehem f’missjoni popolari tal-komunità tag˙hom. Jiftakar lil Lucio b˙ala persuna dejjem disponibbli, ©eneruΩ, miftu˙ u ferrie˙i. Ma kienx diffiçli tikkomunika mieg˙u. Kien isellem bil-qalb lil kull min kien jaf. Minkejja li kien famuΩ, ma kienx merfug˙ min-nies komuni. ‘Dak li dejjem laqatni fih kienu s-sempliçità u l-umiltà tieg˙u,’ jg˙id Bertuzzi. ‘Kellu fidi spontanja f’˙ajja dejjem movimentata, fidi xi ftit anarkika. Kellu sensibbiltà muΩikali, imma wkoll sensibbiltà reli©juΩa li biha j˙oss ilpreΩenza ta’ Alla fin-natura u f’˙ajtu.’ ■ Re/Visit: the Contemporary Face of Faith

F’din is-Sena tal-Fidi, il-Ġiżwiti Maltin jistednuk tesplora l-fidi mil-lenti tal-arti permezz ta’: • Wirijiet minn artisti kontemporanji fil-knejjes tal-Belt: 24 ta’ Marzu sas-7 ta’ April • Taħditiet għall-pubbliku mill-artisti u minn Fr Daniel Le Blond, Ġiżwita u artist Kanadiż: 4 ta’ April, fil-Kavallier ta’ San Ġakbu • Esperjenza spiritwali tar-rikkezzi tal-arti ta’ San Ġwann ma’ Fr Jean Paul Hernandez, Ġiżwita Taljan: mis-6 sas-7 ta’ April. Għal aktar informazzjoni: revisit@jesuit.org.mt jew www.revisit.jesuit.org.mt u agħfas ‘like’ fuq il-paġna ta’ Facebook ‘Revisit The contemporary face of faith’.

interest on your

euro daily

savings

Visit www.easisave.com, open your online savings account and start earning 2.5% p.a. on your balance.

Minimum Deposit: â&#x201A;Ź50

For more details call

2132 2102

www.easisave.com

FIMBank p.l.c. is a licensed credit institution in Malta with company registration C17003, is regulated by the Malta Financial Services Authority and listed on the Malta Stock Exchange. The Bank is a participant of the Depositor Compensation Scheme in Malta. Terms and conditions apply.

New Prayers Michel Quoist

Lord, make me laugh! I

don’t know why, Lord, but when I was praying this morning I suddenly realized that I never imagined you laughing, laughing a really resounding laugh, echoing in waves, one after another, towards others who welcome it, enriched by the joy it offers. I imagine you, calm and peaceful, and occasionally smiling quietly, but above all serious, and sometimes weeping. In fact, Lord, I’m glad to know that you knew how to cry! But your evangelists thought it better not to tell us that one day, in one circumstance or another, you laughed out loud. And I’m sorry they didn’t tell us. I also see you, Lord, handsome, luminous, transfigured by prayer, or your eyes shining with anger, chastising moral and religious hypocrites. I see you disfigured, trembling with loneliness and fear, blood-stained under torture. But laughing out loud . . . definitely not. Nevertheless, I’m sure that you used to laugh. Even if there are good people who think, perhaps, that such ideas are inappropriate! You laughed as a child in Nazareth, 18 | Flimkien Marzu 2013

when you played in the square with your friends. As an adolescent, you laughed with your cousins when you were with the caravan, returning from the Temple. You laughed with your disciples at the wedding in Cana of Galilee, and you sang, and you danced when others danced. But afterwards... I find it hard to imagine! I’ve tried to discover why. I think I’ve found the reason . . . It’s because I haven’t enough faith! I don’t have too much trouble believing that you are God. Your Father whispered it to me, I’m sure, because you told us that alone one couldn’t believe it, and I thank you for this wonderful gift which transforms my life. But I admit that I don’t find it easy to believe that you are a man, not a superman — a man, a real man, and that you didn’t simply play at being a man, disguised as a man, pretending to be with us, in solidarity with us. Nevertheless, Lord, though I may find it hard to believe sometimes when I meditate on this mystery just with my

head, it is the most wonderful news for me, news that fills me with gratitude and joy, when I contemplate it in my heart. Because in my eyes, it is the surest and most overwhelming proof that you love us beyond all else, and that this love is close to us, so close that it touches us, that it takes root in us, in this humanity created by you, but so far away, so far away from you, if you hadn’t come among us. For you could have loved us from on high, Lord, and could have sent us an ambassador other than yourself, but you travelled personally. You could have come beside us, so that you, God, could lead us and we, human beings, would follow you. But you came among us, a man with us, a man like us, so much like us that we became brothers and sisters: brothers and sisters of the baby who cried, and drank his mother’s milk; brothers and sisters of the little boy who learned to read, to pray; brothers and sisters of the man who preached so well... too well, so that he died under torture,

offering his life for us. Brother. Our brother Jesus, who knew how to weep . . . to laugh . . . because he was a man. I have some strange ideas, Lord, but what do you expect? Thinking of you, so close to us . . . so like us so that we may become like you . . . makes me happy, so happy; I’m amazed that we’re not happier, and it hurts me to see us looking too serious when we speak about you; and I don’t see why we should seem sad when we come together to pray to you, and to offer with you to the Father, your suffering . . . and your tears, your joys . . . and your laughter, your life. Perhaps the people around us would have more faith in you. if we were more joyful and they could see our joy. Pardon my childish tricks, but like a little one on an older brother’s knee, I want to say to you this evening, Lord, “Make me laugh!” Yes Lord, that’s my strange prayer . . . make me laugh, so that I, in my turn, can make my brothers and sisters laugh. They really need to! ■ Flimkien Marzu 2013 | 19

dowNload THe iassisT app oN YoUR smaRT pHoNe

middlesea insurance ticks all the boxes

Middlesea is synonymous with sTReNGTH, TRUsT & ReliaBiliTY. Middlesea Insurance provides technical expertise and quality insurance solutions to suit the needs of each and every client.

if it matters to you, it matters to us.

T: 2124 6262 | middlesea.com Middlesea Insurance p.l.c. (C-5553) is authorised by the Malta Financial Services Authority to carry on both Long Term and General Business under the Insurance Business Act, 1998.

220g 220g

150g 350g

Colomba The oldest sweet tradition from Verona

150g

COM080213 729 JOB 35967 02/13

Trade Enquiries: Tuttofood Ltd ‘Demef’, Mdina Road, Ûebbu© ZBG 9018, Malta Tel: 2146 3758, + 2146 3759 • Fax: 2146 3802 • Email: info@tuttofoodltd.com, sales@tuttofoodltd.com

ITTRI MIll-qarrejja

Ittra Rebbie˙a

Ûew© skoperti

Kelli Ωewg skoperti f’dawn l-a˙˙ar snin, li sa˙˙ewli mhux ftit il-fidi tieg˙i. L-ewwel wa˙da meta permezz ta’ kwotazzjoni f’gazzetta lokali ©ietni l-kurΩità nfittex ftit min hu l-awtur IngliΩ G.K. Chesterton, li qatt ma kont smajt bih qabel. B’˙ila kbira letterarja u intellettwali, Chesterton iddefenda l-fqar, il-familja, il-KristjaneΩmu u l-fidi Kattolika. Dnub li ©gant b˙al dan ftit nisimg˙u bih illum. It-tieni skoperta li wkoll qed tg˙inni mhux ftit fil-mixja tieg˙i hija l-website www.wordonfire.org li fiha ˙afna video clips qosra fuq il-fidi nisranija fost affarijiet o˙ra. Joseph Grixti

Linji-gwida

Qed jintqal u jinkiteb ˙afna dwar x’g˙andna nag˙mlu u kif noqog˙du filquddiesa. Kul˙add jg˙id xi jfettillu u kif jaraha hu. Na˙seb kul˙add jaqbel li ftit ordni u dixxiplina qatt ma g˙amlu deni lil ˙add. G˙alhekk nissu©©erixxi li jintbag˙tu linji-gwida çari f’kull dar f’Malta malmagaΩin Flimkien biex kul˙add ikun jaf x’g˙andu jag˙mel fil-quddiesa u kif g˙andu joqg˙od. Germaine Bonett

PreΩenza, mhux ornament

Padre Arrupe, ex-Superjur Ġenerali tal-ĠiΩwiti, g˙allimni nag˙raf il-kobor tal-preΩenza Ewkaristika meta qrajt l-esperjenza tieg˙u f’Lourdes meta, waqt il-Barka Sagramentali tant famuΩa li ssir kuljum, inzerta ˙dejn persuna marida li kif resaq is-saçerdot bl-Ewkaristija quddiemha

din fieqet fil-pront. Qed niftakar ukoll fil-kappella tal-adorazzjoni tal-Vatikan, fejn f’kull ˙in tal-©urnata ssib soru fis-skiet quddiem Ġesù Ewkaristija. Nixtieq ˙afna li f’Malta u G˙awdex iqum moviment Ewkaristiku li jimpenja ru˙u li kull sieg˙a jkun hemm persuni fil-kumpanija ta’ Ġesù. Nittama ˙afna li ma sirniex li qisu ma jimpurtax li dawn il-kappelli – wirt tal-Papa Ġwanni Pawlu II – jibqg˙u vojta! Il-benefiççju tal-adorazzjoni perpetwa mhuwiex biss g˙all-©id ta’ min ikun hemm imma wkoll isservi ta’ deterrent g˙al min jid˙ol g˙al finijiet o˙ra. F’dawn il-kappelli m’g˙andux isir talb f’vuçi g˙olja g˙ax itellef lil min ikun qed jitlob f’qalbu. Ġesù flEwkaristija mhuwiex ornament fil-kappella imma preΩenza ˙ajja u ta’ vera. Bernadette Briffa ITTRI TAL-QARREJJA L-ittri g˙andhom juru l-isem s˙i˙ u l-lokalità. Kull ittra tista’ ti©i mqassra u editjata. L-ittra tax-xahar tirba˙ voucher ta’ 220 li jissarraf f’ikla g˙and Pollino’s, Malta International Airport. Ibg˙atha email: flimkien@maltadiocese.org jew bil-posta: Flimkien, Ittri tal-Qarrejja, Kurja, Floriana.

Weekend gÓall-miÛÛewÌin

Organizzat miç-Ċentru Injazjan tal-Ispiritwalità OkkaΩjoni g˙all-koppji miΩΩew©in biex i©eddu u jiççelebraw il-weg˙diet taΩ-Ωwie© tag˙hom. Il-koppji jkollhom ˙in bejniethom kif ukoll ˙in ta’ sharing fi grupp mag˙mul minn 8 koppji. Mill-Ġimg˙a 5 ta’ April fis-7pm, sal-Ħadd 7, wara l-pranzu Mount St Joseph, Tar©a Gap, Mosta. Ibbukkja: 2141 6916

EÛerçizzi tar-Randan gÓal persuni separati

11-15 Marzu, Knisja ta’ Sarrija, Floriana 7pm-8pm Imexxi Dun Anton Teuma G˙al aktar informazzjoni: Moviment ta’ Kana 2123 8068, 2123 8942 Flimkien Marzu 2013 | 21

Attraenti, Ekonomiċi u Komdi

ISSA A f’MAlT

YRS

WARRANTY

jibdew minn * €13,630 * jinkludi pjan ta’ servizz

għall-ewwel tlett snin

Dacia Sandero jibdew minn*

€10,780

* jinkludi pjan ta’ servizz

għall-ewwel tlett snin

100 000 km

Auto Sales Ltd - Kind’s, Mosta Road, Lija LJA 9011. Tel: 23311126/23311131. www.autosales.com.mt

Shockingly Affordable

SAÓÓITNA Dr Peter Ferry M.D., M.Sc., F.R.C.P.

Meta jieqfu l-kliewi Ix-xog˙ol ewlieni tal-kliewi hu li jnaddfu l-veleni mid-demm, u jibbilançjaw l-ilma, ilmel˙ u minerali o˙ra fid-demm. G˙alhekk meta l-kliewi jieqfu ja˙dmu f’daqqa, ikun hemm kumulu ta’ veleni, ilma u mlu˙a f’©isimna li jag˙mlu ˙sara. X’jikkawΩa dan? Jista’ jkun riΩultat ta’ riduzzjoni fil-pressjoni tad-demm lejn il-kliewi b’riΩultat ta’ tixrid ta’ demm, infezzjonijiet serji jew nuqqas ta’ ilma (dehydration). Anki çerti mediçini jew infezzjonijiet jag˙mlu ˙sara lill-kliewi. Xi drabi ji©ri min˙abba sadd fis-sistema tal˙ru© tal-awrina min˙abba xi ©ebla, tumur, inçident jew g˙ax il-prostata tkun kibret ˙afna. L-aktar li jkollhom ˙sara fil-kliewi huma l-anzjani, dawk li di©à jbatu minn xi

kundizzjoni tal-kliewi jew tal-fwied, dijabete, pressjoni g˙olja, mard tal-qalb jew obeΩità. Sintomi komuni meta l-kliewi jieqfu ja˙dmu f’daqqa huma: ma tibdiex tg˙addi awrina b˙as-soltu; nef˙a f’saqajk; nuqqas ta’ aptit; dardir jew rimettar; t˙ossok konfuΩ, im˙awwad, anzjuΩ jew g˙ajjien ˙afna; u©ieg˙ fil-vojt ta’ dahrek fil-©nub. Kif jara ˙jiel ta’ ˙sara fil-kliewi, ittabib jordna test tad-demm u l-awrina, u ultrasound tal-kliewi. Il-kura tinvolvi d-dijaliΩi biex te˙les mill-veleni. Jista’ jordnalek antibijotiçi u mediçini biex te˙les mill-ilma Ωejjed u tikkontrolla l-livelli talimlu˙a tal-©isem. Jista’ jg˙idlek tnaqqas ilminerali b˙all-mel˙, sodju, potassju u fosfru. F’˙afna kaΩijiet il-kawΩa prinçipali tal-˙sara fil-kliewi tista’ ti©i riversata. ■

L-AVUKAT

Dr Raymond Zammit

Sehem mill-wirt

(2)

Fil-bidu tat-twe©iba g˙al ‘Sehem mill-wirt’ (Jannar) g˙edt li ‘meta jmut wie˙ed minnhom dak li jibqa’ ˙aj jiret lil min imut’ imma aktar ’il isfel g˙edt li t-tfal ‘ikollhom dritt g˙al sehem mill-eredità tal-mejjet.’ Allura f’kaƒ li koppja tag˙mel testment unica carta, min jibqa’ ˙aj g˙andha dritt assolut g˙al dak li j˙alli Carmel Aquilina, Ó’Attard l-mejjet bla ebda pretensjoni mit-tfal?

It-tfal dejjem g˙andhom dritt g˙al dik li tissejja˙ il-legittima portio jew il-porzjoni riservata. Wild, li ma jkunx ©ie diΩereditat min˙abba wa˙da mir-ra©unijiet imsemmija fil-li©i, g˙andu dritt g˙allporzjoni mill-assi tal-©enituri tieg˙u, u jekk it-tifel i˙oss li l-©enitur tieg˙u jkun ˙allielu jew ˙allietlu anqas minn dak spettanti lilu fil-porzjoni riservata, allura hu jista’ jirrinunzja g˙all-wirt u jag˙Ωel li jie˙u l-porzjoni riservata tieg˙u. Din

g˙andu jitlobha lill-werrieta. Meta t-tfal tal-mejjet ikunu ˙amsa jew aktar, allura l-porzjoni riservata tkun ta’ nofs l-assi tal-mejjet, u l-wild li jitlob il-porzjoni jie˙u sehmu minn dan in-nofs. Jekk ikun hemm anqas minn ˙ames ulied, allura l-porzjoni riservata tkun ta’ terz, u l-wild li jitlobha jie˙u sehmu minn dak it-terz. Fejn hemm pereΩempju Ωew©t itfal, il-porzjoni riservata ta’ kull wie˙ed tkun nofs it-terz (one-sixth) tal-assi tal-mejjet. ■ Flimkien Marzu 2013 | 23

IPPROTEGI L-FAMILJA TIEGHEK KONTRA SERQ U VANDALIZMU – MINN €299 BISS

PREVENZJONI PROTEZZJONI

CEMPEL 2549 0466

SAN GWAKKIN ROAD, L-IMRIEHEL, BKR 3000 SALES@ALBERTA.COM.MT | WWW.ALBERTA.COM.MT

AMBJENT PAUL PORTELLI

L-Orkidej L-orkidej huma pjanti sbieħ u interessanti ħafna. Hawn min tant jogħġbuh li jivvjaġġa minn pajjiż għal ieħor biex ifittixhom. Qabel kien hawn bosta li jagħmlu kollezzjonijiet tagħhom. Fortunatament illum ħafna mid-dilettanti ta’ dawn ilpjanti qed jibnu kollezzjonijiet ta’ ritratti tagħhom. Għadu mhux magħruf eżattament kemm jeżistu speċi differenti ta’ orkidej fiddinja, imma jaħsbu li jeżistu bejn 22,000 u 25,000. F’Malta għandna ftit inqas min 40 speċi differenti. Xi wħud minnhom huma rari ħafna; oħrajn ilhom ħafna snin ma jidhru, u forsi m’għadhomx jikbru hawn. Fost l-ispeċi li jikbru f’Malta nsibu tnejn li huma endemiċi, jiġifieri ma jikbru mkien aktar ħlief hawn. Dawn huma l-orkidea piramidali ta’ Malta u l-brimba sewda. Aħna għandna responsabbiltà li naraw li dawn il-pjanti ma jinqerdux għax jekk jispiċċaw minn Malta jkunu spiċċaw għalkollox. Xi xjentisti jsostnu li l-orkidej ilhom jeżistu mal-100 miljun sena, jiġifieri minn żmien id-dinożawri. L-orkidej insibuhom madwar id-dinja kollha ħlief fid-deżert u postijiet miksijin silġ. L-akbar numru ta’ speċi jikbru fil-

pajjiżi tropikali. Fil-pajjiżi ta’ madwar il-Mediterran insibu ħafna speċi. F’Malta l-orkidej insibuhom jikbru l-aktar fix-xagħri. Dan hu ambjent importanti ħafna fil-gżejjer Maltin iżda li mhuwiex apprezzat biżżejjed. Fil-fatt ħafna mix-xagħri li kellna, illum inqered, jew għax inkesa bil-bini u t-toroq jew inkesa bilħamrija biex inħolqu għelieqi ġodda. Maxxagħri nqerdu wkoll ħafna pjanti li wħud minnhom, bħas-sagħtar, huma bżonnjużi għax jagħmlu ħafna ġid. L-orkidej għandhom bżonn l-insetti biex idakkruhom u jużaw strateġiji interessanti biex jiġbduhom lejn il-fjuri. Forsi l-aktar spettakolari huma dawk li għandhom fjuri forma ta’ naħla jew xi insett ieħor. L-orkidej jipproduċu wkoll kimika li tixbah il-‘feromoni’, li hu kimika li jipproduċu xi insetti nisa biex iħajru insetti rġiel jersqu lejhom. Meta insett itir minn fjura għal oħra faċilment iġorr it-trabb tad-dakkar minn fjura għal oħra. Fost l-orkidej ta’ Malta nsibu d-dubbiena, id-dubbiena kaħla u ż-żunżana. Il-parti l-kbira tal-orkidej li jikbru Malta jkunu bil-fjuri bejn Marzu u April - xagħrejn sbieħ ħafna għal dawk li japprezzaw ilpjanti selvaġġi Maltin. ■ Flimkien Marzu 2013 | 25

Calma: Innovative Feeding Solution designed for Breastmilk Switching from breast to bottle and back to breast has never been easier.

Our latest research proves: Conventional teats force baby to abandon his natural intuitive feeding beha viour. Calma enables him to feed with his own individual rhythm. www.medela.com/calma SOLE DISTRIBUTORS

Available from: EUROPHARMA MEDICAL CENTRE - Psaila Street, B'Kara / St. Martha Street, Victoria Gozo MAMAS & PAPAS - Iklin / The Plaza, Sliema / The Duke, Victoria Gozo OTHER LEADING PHARMACIES & BABY SHOPS For further information please call on 23859272 / 23859200

LOGÓOB Claudia Cini

Mimdudin 1. Apertura; da˙la (5) 3. Biççiet tal-˙obΩ imqattg˙a (5) 7. Mar minn na˙a g˙al o˙ra (7) 9. Meta dan ikun mismut kull ilma ja˙sbu mis˙un (4) 10. B’©urament jg˙id dak li ©ara (4) 11. G˙eneb imqadded (4) 12. Kubu tas-sugu tat-ti©ie© (4) 16. Kmandant; padrun (4) 18. Frar ifawwarhom (4) 19. Faxxa tintlibes madwar il-mo˙˙ (7) 20. Metall abjad ileqq u prezzjuΩ (5) 21. L-età li g˙andu (5) Weqfin 1. Omm iΩ-Ωrame© (5) 2. G˙adam ta’ xi frott (4) 4. TuΩΩana (4) 5. Kamp tal-kanvas (5) 6. Ħitan baxxi (4) 7. Diskors vojt (7) 8. IΩraeljana (7) 13. L-ikla tradizzjonali tal-G˙id (5) 14. L-ewwel jum tal-©img˙a (4) 15. Tlett ijiem qabel xi festa (5) 17. Weraq biex t˙awwar il-fenek (4) 18. Ta’ tog˙ma tajba (4)

Tisliba 1

6 7

Soluzzjoni Tisliba Frar: Mimdudin: 1. TOQBA, 3. BTALA, 7. TRUMBUN, 9. ĦSAD, 10. NANI, 11. SJUF, 12. TOND, 16. SOLL, 18. SERP, 19. ATTRATT, 20. DAMMA, 21. STIMA. Weqfin: 1. TIEÓU, 2. BARD, 4. TMUN, 5. AVVIÛ, 6. SMIN, 7. TALJOLA, 8. NANNIET, 13. ISWED, 14. TURU, 15. EPOKA, 17. LTIM, 18. STAT. Rebbie˙: J Fenech, Mosta

Irba˙ voucher ta’ €25 ming˙and V&F Portelli and Sons Ltd, Mrie˙el Ibg˙at it-twe©iba sal-15 tax-xahar. Ikteb ismek, in-numru tat-telefon u l-indirizz. Ibg˙atha hekk: Flimkien, Tisliba, Kurja, il-Furjana.

Alfakodo A

N-X

AxL

T+V

S+A

T+D

X+Q

T+L

O-Q

PxA

D+E

M+Y

R+D

N+C

H+S

R-O

T+F

A+E

E÷D

C+D

L+N

S+M

J+V

K÷L

X-S

S+L

S+C

F’din il-log˙ba, l-ittri mill-A saz-Z g˙andhom valur numeriku. Ta’ xi w˙ud di©à jidhru fil-kolonni tal-lemin. Imla l-kumplament tal-valuri ta’ kull ittra billi tag˙mel uƒu mill-˙jiel li hemm fil-kolonni tan-nofs. Irba˙ 2 kotba offruti minn Merlin Publishers Ltd. Ibg˙at it-twe©iba sal-15 tax-xahar hekk: Flimkien, Alfakodo, Kurja, il-Furjana. Soluzzjoni ta’ Frar

A 13 N 3

B 8 O 23

C 1 P 18

D 20 Q 5

E 26 R 24

F 14 S 12

G 7 T 10

H 22 U 17

I 11 V 21

J 16 W 9

K 2 X 6

L 19 Y 4

Rebbie˙: J Buhagiar, Dingli Flimkien Marzu 2013 | 27

M 25 Z 15

SockS for DiabeticS • Perfect fit • Fixed high heel for increased protection • Antibacterial and anti-odour • Hand-linked toe without pressure points • Absorbs shocks to help protect the foot • Soft cuff without binding elastic • Can be worn by people who suffer from arthritis

Available in white, beige and black Sizes 35-48 Available from all Scholl Foothealth Centres in Sliema, Valletta, Mosta and Fgura, Suffolk (Valletta), Lotto (The Point), and Abela’s Health & Beauty Centre in Gozo.

dis Il-Qad ar h tax-xa

PAÌNA GÓAT-TFAL Claudia Cini

Duminku Savio Twieled 2 ta’ April 1842; kien jgħin lil ommu fix-xogħol tad-dar Kien imur il-quddiesa kuljum; jekk jasal kmieni kien jistenna għarkubbtejh fuq l-għatba tal-knisja sakemm tiftaħ

Ta’ 5 snin kien diġà jgħin waqt il-quddiesa Irċieva l-Ewwel Tqarbina ta’ 7 snin minflok 12 Log˙ob bi premju

Jigsaw Puzzle

Da˙˙al il-biççiet tal-jigsaw puzzle fil-kaxxi ta’ hawn ta˙t biex tifforma sitt ismijiet tal-Appostli. Xi ittri huma lesti f’posthom biex jg˙inuk. G˙id liema huma s-sitt Appostli. L-ewwel twe©iba tajba tirba˙ voucher ta’ €10 li jissarraf g˙and Alfsons Enterprises Ltd, il-Óamrun.

Darba, tnejn minn sħabu kien se jwaddbu l-ġebel lil xulxin. Duminku mar f’nofshom u bil-kurċifiss f’idu talabhom jitfgħu l-ġebel lilu

Kien fost l-ewwel studenti ta’ San Ġwann Bosco Kien qed jistudja biex isir qassis imma marad serjament. Miet ta’ 14-il sena fid-9 ta’ Marzu 1857 Xi sentenzi tiegħu: ‘Ħbiebi huma Ġesù u Marija’ u ‘Aħjar il-mewt milli d-dnub’

Il-festa tiegħu ssir fid-9 ta’ Marzu

Soluzzjoni tal-Jigsaw Puzzle ta’ Frar

Ibg˙at flimkien ma’ ismek u l-indirizz hekk: Flimkien, Jigsaw Puzzle, Kurja, il-Furjana.

IE S

Ç I P R S S

I N I E A U

N I Û A D J A N R A T A Ì I N A Ó Ó A R L D A T

Rebbie˙: A Rizzo, Attard Flimkien Marzu 2013 | 29

l-aÓÓar paÌna

liet si©riet kienu fuq g˙olja, jit˙addtu dwar il-futur u l-˙olm tag˙hom. L-ewwel si©ra qalet: ‘Nixtieq insir senduq sabi˙, mimli deheb u ˙a©ar prezzjuΩ, u kul˙add jammira sbu˙iti.’ QabΩet it-tieni si©ra: ‘Jien irrid insir vapur kbir u b’sa˙˙tu, in©orr nies importanti, insalpa sa truf l-art.’ Tkellmet it-tielet: ‘U jien irrid inkun l-aktar si©ra twila u dritta fid-dinja; in-nies i˙arsu lejn il-frieg˙i tieg˙i g˙oljin kwaΩi sassema. Hekk kul˙add jibqa’ jiftakarni.’ G˙addew snin jistennew il-˙olm tag˙hom ise˙˙. Jum fost l-o˙rajn waslu xi ˙addiema biex jaqtg˙uhom. Meta ©ew g˙allewwel si©ra, qalu: ‘Din tidher b’sa˙˙itha; inbig˙uha Ωgur lil xi mastrudaxxa.’ Hi u tinqata’ s-si©ra ˙assitha sodisfatta li fl-a˙˙ar se taqta’ xewqitha li ssir senduq, imma meta n©iebet fil-˙anut tal-mastrudaxxa, g˙amluha kaxxa li minnha jieklu l-annimali, po©©ewha fi stalla u mlewha bit-tiben. Mhux hekk ˙olmot! Meta waslu g˙at-tieni, il-˙addiema qalu: ‘Din ukoll b’sa˙˙itha. Inbig˙uha lit-tarzna li tag˙mel vapuri kbar.’ Is-si©ra tbissmet, g˙ax il-˙olma tag˙ha wkoll kienet se sse˙˙: kienet se ssir vapur kbir. Imma ©ara li g˙amluha dg˙ajsa Ωg˙ira. Addio l-˙olma tag˙ha li ssir vapur kbir li j©orr nies importanti! It-tielet si©ra bdiet tibΩa’ ˙afna g˙ax jekk tinqata’ ma kinetx se ssir si©ra twila u dritta. Imma f’kemm ilna ng˙idu l-˙addiema

30 | Flimkien Marzu 2013

qatg˙uha u medduha ˙dejn l-o˙rajn flart. Wara ftit tqattg˙et fi twavel u t˙alliet barra fix-xita u x-xemx. It-tliet si©riet bkew xortihom ˙aΩina. G˙addew ˙afna snin sakemm darba, f’dik l-istalla da˙lu mara u ra©el. Il-mara kienet waslet biex twelled. Il-mara welldet u qieg˙det it-tarbija fil-maxtura, mag˙mula mill-injam tal-ewwel si©ra. Dak il-˙in issi©ra ˙asset li g˙andha fiha l-akbar teΩor li qatt setg˙et i©©orr! G˙addew aktar snin u grupp ta’ r©iel telg˙u fuq dg˙ajsa mag˙mula bl-injam tat-tieni si©ra. Il-mexxej tag˙hom ˙assu g˙ajjien u raqad fuq wara. F’nofs ta’ ba˙ar qamet maltempata kbira. Is-si©ra bdiet tinkwieta, imma dak li kien rieqed qam u ordna lill-ba˙ar, ‘Iskot!’ u l-maltempata waqfet u r-ri˙ siket. It-tieni si©ra ndunat li kienet qed i©©orr l-aktar persuna importanti li qatt setg˙et i©©orr. Fl-a˙˙arnett xi ˙add qabad it-tielet si©ra. Tkaxkret matul it-toroq dojoq ta’ belt qadima minn ra©el li kien ©ie ffla©ellat, u ççappset b’demmu. Lil dan ir-ra©el sallbuh mal-injam tas-si©ra, u g˙ollewh fl-g˙oli sakemm miet. U minn dakinhar kul˙add baqa’ j˙ares lejn dak ir-ra©el li kien imsammar mas-si©ra. Il-˙olm tat-tliet si©riet kien se˙˙ ˙afna aktar milli qatt kienu imma©inaw. Alla kien qabad il-˙olm tag˙hom u nisi©hom fl-aktar ˙olma sabi˙a: il-fer˙ tag˙hom stess! ■