Flimkien Marzu 2017 by Archdiocese of Malta

Newspaper Post

Marzu 2017 | Numru 148

xcvw

Kriterji għaqlin mill-Isqfijiet 18 X’jgħidu u x’ma jgħidux il-linji gwida maħruġin mill-Isqfijiet Maltin dwar l-akkumpanjament ta’ koppji f’sitwazzjonijiet kumplessi.

Batejt għalxejn? 09 Mara kostretta tħalli lil żewġha li kien isawwatha. Rabbiet tlett itfal weħidha. Ħaddieħor daħal f’relazzjoni oħra u issa l-Knisja trid tilqagħhom lura. Allura din batiet għalxejn?

Meta r-rabja kważi fgatni 14 Kif il-gangster John Pridmore iltaqa’ mal-ħniena t’Alla u kkonverta.

BSL

Britannia Tours … il-vjaææ tiegœek jibda hawn!

L-Għid ġewwa

Lourdes

12-17 ta’ April (14 ta’ April - Festa Pubblika)

Northern Spain - Bilbao 12-17 ta’ April (14 ta’ April - Festa Pubblika)

minn

¢577

¢469

Fatima, Portugall

L-Għid ġewwa

11-18 ta’ April (14 ta’ April - Festa Pubblika)

Lisbon

minn

¢569

minn

¢539

Il-prezzijiet huma kollha bbaÿati fuq akkomodazzjoni trippla u jinkludu t-titjiriet, lukanda, trasferimenti, servizzi ta’ tour leader u t-taxxi kollha (Kundizzjonijiet japplikaw). Valletta Branch - Tel: 2123 8039 Paola Branch - Tel: 2180 9930 Mosta Branch - Tel: 2141 3030 Gozo Branch - Rabat Tel: 2156 5620 bsl.com.mt

E d i to rja l • D u n A n to n P o r t e l l i

In-nifs tiegħu fina

r-rebbiegħa hija festa tal-ħajja li donnha titwieled mill-ġdid, tan-natura li tqum mill-irqad, tax-xhur li matulhom issaltan u tagħti l-ħajja, tal-jum li jitwal, tal-kuluri li jidhru isbaħ u aktar qawwija. Aħna wkoll inħossu l-arja tajba, naraw irraba mimli frott, inxommu ż-żahar tas-siġar tal-frott. Aħna wkoll nieħdu ħajja ġdida, l-aktar din is-sena li bdiet b’xitwa ta’ veru. Din il-ħajja li tieħu r-ruħ tfakkarna filħajja tagħna, fin-nifs tagħna. U nġeddu l-fidi tagħna li n-nifs ta’ Alla li nefaħ fil-bniedem biex tah il-ħajja huwa nifs li ma jintemmx. Huwa nifs li jibqa’ fina anki wara l-mewt tal-ġisem. Dan in-nifs narawh fl-aqwa tiegħu f’Ġesù li jqum mill-mewt. Iż-żmien tar-Randan iħejjina biex nibżgħu għal dan in-nifs ta’ Alla li għandna fina, biex inkabbruh, u biex ngħixuh fil-prattika talħajja tagħna ta’ kuljum. Tajjeb naraw x’qiegħed ifixkel jew itellef lil dan in-nifs milli jkompli jikber fina u nippruvaw naħdmu iżjed biex ikun verament in-nifs ta’ Alla li mingħajru ma ngħaddux.

Irtir għall-familji Mill-Ġimgħa 3 sal-Ħadd 5 ta’ Marzu f’Mount St Joseph, il-Mosta. Imexxu Fr Pierre Grech Marguerat sj u Ms Cristina Spiteri. Opportunità għal ġenituri bit-tfal għax ikun hemm child minders li jorganizzaw attivitajiet u riflessjonijiet għat-tfal. L-irtir jinkludi talb personali, bħala familja u fil-grupp. 2276 000 jew email info@mtsjoseph.org

Marzu 2017 • Numru 148

Magażin ta’ kull xahar maħruġ mill-Kulleġġ tal-Kappillani u jitqassam b’xejn lill-familji Maltin. Biex tirriklama fuq Flimkien ċempel fuq 2137 4942 jew 7959 3727 Email: flimkien@maltadiocese.org jew bil-posta Indirizz Editorjali Flimkien, Kulleġġ tal-Kappillani, Kurja, il-Furjana Email: flimkien@maltadiocese.org Il-kitba li tidher fuq Flimkien apparti l-Editorjal mhux neċessarjament tirrifletti l-opinjoni tal-Bord Editorjali. Editur Carmel Conti

Grafika Outlook Coop

Stampar Velprint Ltd

Flimkien fuq RTK Analiżi tar-rivista Flimkien issir filprogramm ‘Merżuq’ imtella’ mill-Kulleġġ tal-Kappillani fuq radju RTK 103FM kull l-aħħar Ħamis tax-xahar fid-9pm, b’ripetizzjoni l-Ħadd ta’ wara fis-2pm.

K e l ma ta’ F ra n ġ isk u

Issibu diġà qed iħares lejk Jekk inżommu għajnejna fit-tul fuq Ġesù, fl-aħħar se nindunaw b’xi ħaġa li ma konniex qed nistennew: se nsibu lilu diġà qed iħares lejna, b’ħarsa kollha mħabba. Ġesù kien iħobb joqgħod man-nies. L-għaxqa tiegħu li jkun qalb in-nies. Huma b’ħarsithom fuqu, u hu b’ħarstu fuqhom, fuq kull wieħed minnhom. Dak li hemm speċjali fil-ħarsa ta’ Ġesù. Ħarstu taqa’ fuq kull wieħed minna, għax Ġesù huwa qrib tagħna. U meta nħarsu lejn Ġesù u narawh iħares lejna, dan mhu se jnissel fina l-ebda biża’. Fl-aħħar, meta xi darba se naslu ħdejh huwa se jgħidilna, ‘Tibżax!’ Il-Papa Franġisku, 31 ta’ Jannar, 2017

Maratona fuq it-TV

b’risq il-Missjoni

IS‑SIBT 18 TA’ MARZU 2017

minn nofsinhar sa nofsillejl

Xandira LIVE fuq it‑televiżjoni mill‑Valletta Waterfront

51602062 - €10 51702063 - €15 51802064 - €25 SMS

50617374 - €2.33 50618820 - €6.99

Etjopja 2016

Tixtieq tkun voluntier ta’ Missio għal waqt il-Maratona u attivitajiet oħra? Tista’ iċċempel lil Missio fuq 21236962.

M essaġ ġ ta l-A rċ is q o f

Marzu 2017 | 5

Biex il-gidba ma ssirx in-norma

l-biċċa l-kbira tar-relazzjonijiet ta’ bejnietna huma mibnija fuq il-fiduċja. Nemmnu lil xulxin għax nafdaw lil xulxin. Huwa għalhekk li Ġesù jwissina biex ma naħilfu fuq xejn. L-‘iva’ tagħna għandha tkun iva, u l-‘le’ tagħna tkun le. Ġesù jkompli li kulma hu iktar minn hekk ġej mill-Ħażin. Fil-bidu tar-Randan nirriflettu dwar kif dak l-istess ħażin jissogra jigdeb lil Dak li hu l-Verità. Iżda ma jirnexxilux, għax il-gidba quddiem il-Verità ddub fix-xejn. Iżda x’jiġri meta l-gidba ssir in-norma, meta kulħadd jiġġustifika l-gidba tiegħu b’gideb ieħor jew bl-iskuża li ‘ħaddieħor jigdeb ukoll’? X’jiġri meta l-gidba ma tibqax biss riżultat taddgħufija tagħna, bħal meta nibżgħu, imma ssir il-mod kif aħna nitkellmu, kif inġibu ruħna u kif ngħixu? Il-ħsara hija kbira. Meta l-gideb isir ir-regola, ħadd ma jibqa’ jafda lil ħadd, u nitilfu l-fiduċja f’xulxin, anki fl-iktar nies għeżież għalina, f’min għandu r-responsabbiltà li jmexxina, f’dawk li jixtiqulna l-ġid, f’dawk li nħobbu. Dejjem jitrawwem fina d-dubju li dak li qed nisimgħu jista’ jkun mhux veru. Meta l-gideb isir il-liġi li tmexxina, nitilfu s-sens tal-verità, jiġina dubju anki dwar il-

veritajiet li dejjem tgħallimna u emminna għax konna ċerti li ġejjin minn min jixtiqilna l-ġid. Jibda jiġina d-dubju anki minn Alla. Xejn ma jibqa’ veru, xejn ma jibqa’ żgur biżżejjed li fuqu nistgħu nibnu ħajjitna. Ilgideb jirrendina bla saqajn u bla triq. Meta l-gideb isir liġi, ħadd ma jibqa’ jagħti kas tal-ħsara li jista’ jikkawża fil-ħajja tagħna u fil-ħajja ta’ bnedmin oħrajn. Ftit li xejn jibqa’ jimpurtana mill-effett li l-kliem tagħna jista’ jkollu fuq ħajjet ħaddieħor bħal, ngħidu aħna, l-inġustizzji, il-qtil tal-fama jew l-inġurja. Ir-Randan huwa żmien ta’ grazzja li Alla jagħtina biex inħarsu lejna nfusna quddiem il-mera tal-Verità. Din il-mera hija Ġesù nnifsu. Quddiem din il-mera naraw il-Verità mqanqla mhux minn interessi personali iżda mill-imħabba infinita u abbundanti ta’ Alla nnifsu. It-talb ilaqqagħna mal-Verità. Ilpenitenza tgħinna nrażżnu ħsiebna, biex naħsbu qabel nitkellmu. Il-karità tgħinna ngħixu mill-ġdid il-fiduċja li nkunu tlifna f’xulxin. Nagħtukom il-Barka tagħna. + Charles J. Scicluna Arċisqof ta’ Malta

Intenzjoni tal-Papa għal Marzu: Biex l-Insara ppersegwitati jsibu għajnuna fit-talb u l-ħtiġijiet materjali mill-Knisja kollha

6 | Flimkien

S i lva n a C ar d o n a Żgħażagħ

Kun int innifsek! Imma kif? U dak li semgħet fuq ir-radju x’kellu x’jaqsam?

oel kien ta’ spiss jgħidilha: Be yourself! Kun int innifsek! Tibżax tkun dak li int. Toqgħodx tinbidel biex tingħoġob mill-ħbieb tiegħek. Kun int innifsek, u min verament irid ikun ħabib tiegħek iħobbok għal dak li int. Imma x’ried ifisser eżattament? Kif tkun ‘int innifsek’? Darba kienet qed tistenna tal-linja u mit-tieqa ta’ dar instema’ programm tarradju. Kellha bilfors toqgħod tisimgħu għax il-volum kien għoli. Il-preżentatur kien qed jitkellem dwar il-Beatitudnijiet. Dil-kelma ma kenitx taf xi tfisser imma dak li bdiet tisma’ tant ħassitu kliem sabiħ li ħassitu jmissilha qalbha. Kif rikbet tal-linja, xegħlet l-internet fuq it-tablet u ttajpjat il-kelma ‘Beatitudnijiet’. Sabet li dawn huma tmien sentenzi sbieħ u li kollha jibdew bil-kelma ‘Henjin’ u tahomlna Ġesù: • Henjin il-foqra fl-ispirtu, għax tagħhom hija s-Saltna tas-Smewwiet. • Henjin l-imnikkta, għax huma jkunu mfarrġa. • Henjin ta’ qalbhom ħelwa, għax huma jkollhom b’wirthom l-art. • Henjin dawk li huma bil-ġuħ u l-għatx talġustizzja, għax huma jkunu mxebbgħin. • Henjin dawk li jħennu, għax huma jsibu ħniena. • Henjin dawk li huma safja f’qalbhom, għax huma jaraw ’l Alla.

• Henjin dawk li jġibu l-paċi, għax huma jissejħu wlied Alla. • Henjin dawk li huma ppersegwitati minħabba s-sewwa, għax tagħhom hija s-Saltna tas-Smewwiet. Hi u taqra bdiet tħossha tidentifika ruħha sew magħhom għax hi ġieli ħassitha mnikkta u mtaqqla. Kemm xtaqet li tkun tfajla hienja u tipprova tgħix dan l-istil ta’ ħajja! Staqsiet kif setgħet tiżviluppa dawn ilbeatitudnijiet f’ħajjitha. Sabet li bħal kull ħaġa oħra li tkun trid tikber fiha, irid ikollok qalb miftuħa għaliha, titgħallem dwarha u titħarreġ fiha. Riedet ukoll toqgħod attenta għall-persuni li jistgħu jkunu mudelli għaliha. Fehmet li l-Beatitudnijiet huma għejun biex jgħinuha tgħix ħajja aħjar. Tgħallmet tkun sinċiera magħha nnifisha u tipprova twettaq dak li hu tajjeb u ta’ ġid. Ta’ kuljum bdiet tiltaqa’ ma’ okkażjonijiet fejn setgħet tħobb, tfarraġ, tisma’, taqdi u ġġib il-paċi. Kemm kienet ferħana li għarfet tibda tgħix din it-triq! Issa kienet tħossha tassew ‘hienja’! Jien ukoll nista’ ngħix hieni. Nitkellem ma’ Alla u nitolbu jgħinni niżviluppa l-Beatitudnijiet f’dak li naħseb, f’dak li nħoss, f’dak li nagħmel. Niftakar li jien m’jien kopja ta’ ħadd. Alla ħalaqni uniku jew unika għal xi skop. Dak li kapaċi nagħmel jien irrid nikber fih ħalli nkun ta’ dawl u mudell għal ħaddieħor.

Life’s smallest moments are often the sweetest Are you hearing all that you could be? We can help you get the most out of all life’s little moments. Even though Moxi™ Now is the world’s smallest hearing aid in its class, it has big impact. It’s so discreet, you’ll hardly notice it on your ear. But you will absolutely notice how it automatically makes listening so comfortable and natural.

Start experiencing better hearing today! Contact us for an appointment, running from Monday 13th March - Friday 24th March where Mr Wall will be available to advise you on the latest hearing aid technology.

Book your FREE hearing assessment, call today: 27040839 / 77771659 (Mob)

It’s actually this small!

CLEAR TONE HEARING 360 St Joseph High Road, Santa Venera Tel. 27040839 Mob. 77771659

THE NISSAN

FROM

MICRA €11,700*

NOTE €13,299 *

D AV EPO AIL SIT AB LE

*Prices incl. Scrappage Scheme Both models include Alloy wheels, Bluetooth, Radio CD & much more! Malta: Nissan Motor Sales Ltd, National Road, Blata L-Bajda HMR9010 | T: 25969999| M: 99407554 / 99463750 | E: info-nissan@nissan.com.mt | Gozo: Mizzi Motors Ltd, Mgarr Road, Ghajnsielem GSM9016 T:21556942 | M: 99782000 | E: jcassar@mizzimotors .com.mt | Leasing Dept: T: 23264524

www.nissan.com.mt

M is to q sija F r J o e G a l ea C u rmi

Marzu 2017 | 9

Jien batejt għalxejn? Qarrej wasslilna din il-mistoqsija ta’ waħda mara: “Ninsab imweġġgħa ħafna u ma rridx naf aktar bil-Knisja. Kont kostretta nħalli lil żewġi għax kien isawwatni saħansitra meta kont tqila. Biex nobdi lill-Knisja ma dħaltx f’relazzjoni oħra, avolja kelli ċ-ċans. Tgħidx kemm batejt biex inrabbi lit-tliet uliedi waħdi. Illum il-Knisja lil dawk li ma tawx kas tagħha u daħlu f’relazzjoni oħra qed toffrilhom iċ-ċans li jerġgħu jiġu milqugħa. Jiġifieri dawn marru tajjeb ħafna u jien spiċċajt batejt għalxejn.”

ifhem it-tbatija li int għaddejt minnha minħabba l-esperjenza ta’ vjolenza d-dar bi swat minn żewġek. U nifhem is-sagrifiċċji li int għamilt biex timxi mat-tagħlim tal-Knisja meta ma dħaltx f’relazzjoni oħra wara li kont kostretta tħalli lil żewġek, u rabbejt ukoll lit-tliet uliedek waħdek. Bilfors li tħoss meta tara min mexa differenti minnek u daħal f’relazzjoni oħra. Tħoss ukoll meta ssib lil min jgħid li ż-żewġ għażliet, kemm li tidħol f’relazzjoni oħra u kemm jekk le, donnhom xorta. Il-weġgħa ta’ nies bħalek hi kbira, u bi ftit kliem ħadd ma jista’ jtaffi l-weġgħa tiegħek. Għalhekk, f’kazijiet bħal dawn, ikun aħjar jekk int titkellem ma’ saċerdot jew persuna oħra li lesta tisimgħek u tista’ tgħinek. Imma sadattant se ngħidlek kelmtejn ta’ kuraġġ. Int għandek għaliex tifraħ illum bl-għażliet li għamilt f’ħajtek, għażliet ta’ fedeltà u ta’ mħabba ġeneruża lejn il-familja. Lil uliedek tajthom l-isbaħ eżempji b’dawn l-għażliet tiegħek. Ħajtek hi diġà dawl għalihom. Int taf li fil-kuxjenza quddiem Alla int għamilt fil-fatt l-għażliet tajbin, u għamilthom bl-għajnuna li tak Alla u bilgrazzja tiegħu. Ma batejtx għalxejn. Għext mhux għalik innifsek imma għall-oħrajn, u f’dan imxejt wara Ġesù Kristu li ġie biex jagħti ħajtu b’fidwa għalina.

Jekk tisma’ jew taqra xi mkien li l-Knisja tqis iż-żewġ għażliet (kemm li tidħol f’relazzjoni oħra u kemm jekk le) donnhom xorta, ftakar li dak li qed taqra jkun żbaljat. Mhux hekk jgħid Papa Franġisku f’Amoris Laetitia. Mhux hekk tgħid il-Knisja. Tgħid xi ħaġa differenti. Int taf mill-esperjenza stess kemm ittbatija fil-familja tista’ tkun kumplessa, kemm hawn min għotor taħt it-tbatija u l-weġgħat li ġarrab. Hemm ukoll min żbalja u wara s-snin għaraf iż-żball tiegħu. Lejn l-oħrajn ma nistgħux inħarsu b’ġudizzju jew b’kundanna, għax Alla waħdu jaf il-verità sħiħa. Il-Knisja, fuq l-eżempju ta’ Ġesù nnifsu, ma tistax tinjora jew twarrab lil dawn il-persuni. Kif spjega Papa Franġisku, il-Knisja hi bħal “sptar f’kamp ta’ battalja”, fejn wieħed jipprova jdewwi l-feriti. Għalhekk il-Papa jitlob mixja ta’ akkumpanjament u dixxerniment, fejn ikun ittrattat każ każ. Mixja mhux faċli, imma mixja fit-triq talfejqan. Ħares dejjem lejn Ġesù fuq is-salib. Taħtu kellu ftit min-nies – waħdiet – li baqgħu fidili lejh, qalb tbatija kbira. Maġenbu kellu xi ħadd differenti ħafna minn dawk ta’ taħtu, li lil Ġesù talbu jilqgħu fis-saltna tiegħu. Naħseb li dawk li kienu taħt is-salib fil-fond ta’ qalbhom ferħu meta raw lil Ġesù hekk għani fil-ħniena ma’ dak li kien maġenbu.

10 | Flimkien

P. M arce l lo G h ir l a n d o O F M S a l mi għa l k u l j u m

Ara, kif ikun imbierek il-bniedem! Is-Salm spiss użat fit-tiġijiet u kkummentat mill-Papa nnifsu fl-‘Amoris Laetitia’ (Il-Ferħ tal-Imħabba)

Salm 128 Hieni kull min jibża’ mill-Mulej, kull min jimxi fit-triqat tiegħu! Mix-xogħol ta’ jdejk inti tiekol; hieni int, u riżqek tajjeb! Martek tkun bħal dielja għammiela fl-irkejjen ta’ darek; uliedek bħal xitel taż-żebbuġ madwar il-mejda tiegħek. Ara, kif ikun imbierek il-bniedem li jibża’ mill-Mulej! Ibierkek il-Mulej minn Sijon! Jalla tara l-ġid ta’ Ġerusalemm tul ħajtek kollha! Jalla tara wlied uliedek! Sliem għal Iżrael!

Marzu 2017 | 11

majna ħafna dan l-aħħar fuq l-Amoris Laetitia, l-Eżortazzjoni Appostolika miktuba mill-Papa Franġisku, frott l-aħħar żewġ Sinodi fuq il-Familja. Min jiftaħ l-Amoris Laetitia (Il-Ferħ tal-Imħabba) fl-ewwel kapitlu tagħha malajr jinduna li l-Papa nnifsu jagħmel meditazzjoni fuq dan is-Salm 128, spiss użat fit-tiġijiet fost il-Lhud u anki fost l-Insara. Il-Papa jaqra dan is-Salm u minnu jislet il-ġmiel tal-għaqda tal-imħabba ta’ bejn ir-raġel u l-mara, għaqda li tagħmilhom ġisem wieħed u li ssir ikona vera ta’ ħajja li tnissel l-ulied u l-familja. Mis-Salm il-Papa jiċċelebra l-ġenituri bħala l-pedament sod tad-dar, dar li fiha l-ulied isiru bħal ġebel ħaj fil-familja, ġebel li jintaġar bis-sħiħ bil-ħidma għaqlija talġenituri li jindukraw il-familja b’xogħol idejhom u mlaqqmin fl-imħabba msensla bis-sagrifiċċju u anke t-tbatija. “Ara, kif ikun imbierek il-bniedem!” Jekk inħarsu lejn is-Salm nindunaw li s-Salmista jgħanni l-ferħ ta’ missier li jithenna b’xogħol idejh u b’martu għammiela bid-don tal-ħajja ta’ wliedu. L-ulied huma bħal xitel taż-żebbuġ, siġra li spiss tiġi ċċelebrata bħala s-simbolu tal-fedeltà u tal-ħajja. Familja, mela, li tithenna madwar il-mejda tal-imħabba li tgħaqqad u li tnissel l-isbaħ sentimenti li rawmuna sa minn ċkunitna fl-għożża talfamilji tagħna. “Ara, kif ikun imbierek il-bniedem!”

Imma rridu niftakru li dan isSalm huwa wieħed li kien jiġi kantat u mitlub mill-pellegrini li kienu jimxu lejn Ġerusalemm għall-festi l-kbar. Hu għalhekk li l-familja tas-Salm 128 hija familja pellegrina, għandha qalbha miftuħa lejn Ġerusalemm, tixxennaq li tesperjenza u tirċievi l-milja tal-barka ta’ Alla: “Ibierkek il-Mulej minn Sijon! Jalla tara l-ġid ta’ Ġerusalemm tul ħajtek kollha!” Il-familja ta’ Salm 128 hija wkoll il-familja tagħna: bil-ħajja tagħha ta’ kuljum, imlewna bil-ferħ u n-niket, bissaħħa u l-mard, bl-għaqda u l-firdiet, fil-bnazzi u l-maltemp, bis-suċċessi u l-fallimenti, b’ċirkustanzi ta’ hena u ta’ diqa, b’abilitajiet u diżabilitajiet, b’fedeltà u infedeltà. Hija l-familja tagħna, il-familja tal-lum li, minkejja kollox, xorta tibqa’ miexja lejn l-ideal li għalih sejħilha Alla, b’tama ċerta li Dak li ħalaqha jkompli jberikha bil-barka u l-ġid. “Ara, kif ikun imbierek ilbniedem!” Kellu mitt raġun il-Papa Franġisku meta għalaq l-Eżortazzjoni Appostolika hekk: “Ejjew nimxu, għeżież familji, nibqgħu mexjin! Il-wegħda tagħna dejjem hi ikbar milli qatt stħajjilna. Ejjew ma nitilfux it-tama li għandna minħabba fil-limiti tagħna, imma lanqas nibqgħu lura milli nfittxu l-milja tal-imħabba tal-komunjoni li ġiet imwiegħda lilna” (paragrafu 325).

12 | Flimkien

UL I E DN A

Tan-nanna ħelu manna?

Għaxar suġġerimenti kif għandkom iġġibu ruħkom bħala nanniet 1. Irrispetta d-deċiżjonijiet u l-għażliet tal-ġenituri. Jekk ma taqbilx mal-ġenituri (tan-neputijiet) pereżempju dwar x’ħin iraqqdu lil uliedhom jew mal-mod kif jitimgħuhom jew kif jiddixxiplinawhom, tista’ tgħidilhom imma bil-mod u bir-rispett. Ftakar li n-neputijiet mhumiex uliedek, anki jekk tħobbhom ‘qishom uliedek’! 2. Qatt turi li ma taqbilx mal-ġenituri quddiem in-neputijiet stess. L-aħħar kelma għandha dejjem tkun talomm u l-missier. Twaqqax il-kelma tagħhom quddiemhom. In-neputijiet, anki żgħar, jafu jużawk u jieħdu vantaġġ minnek. 3. Tiksirx ir-regoli tal-missier u l-omm, lanqas minn wara daharhom. Jekk mort baby-sitting u taf li ħin l-irqad hu fit-8pm, mela daħħal lin-neputijiet fissodda xħin idoqqu t-8pm, lanqas sekonda wara. Jekk taf li l-ġenituri jħalluhom jieħdu ċikkulata waħda, tagħtihomx tnejn. 4. Titkellem qatt kontra n-‘nanniet l-oħra’. Anki jekk int l-aqwa nanna jew nannu li qatt rat id-dinja, in-neputijiet tiegħek xorta jħobbuhom lin-nanniet tan-naħa l-oħra, avolja skont int mhumiex perfetti daqsek. Mhux lok li toqgħod tgħir jew timpika. M’għadkomx tifel jew tifla żgħar!

5. Tippruvax ‘tixtri’ l-imħabba tanneputijiet. It-tfal kollha jieħdu pjaċir bil-ġugarelli, il-logħob u l-ħelu. Imma dawn l-affarijiet m’għandhomx jieħdu post il-ħin u l-attenzjoni u l-ġesti ta’ affezzjoni li tagħtihom. It-tfal mhux se jibqgħu jħobbuk jew jiftakruk minħabba l-ġugarelli jew il-flus imma għall-attenzjoni li tagħtihom.

Marzu 2017 | 13

6. Tippruvax teħdilhom minn moħħhom xi ħaġa dwar ommhom jew missierhom. Forsi qed tissuspetta li bintek u żewġha għaddejjin minn żmien finanzjarjament diffiċli, jew tħoss li hemm xi problemi bejniethom? Attent li ma ddaħħalx imnieħrek fejn ma jmissekx. Tippruvax ‘tuża’ lin-neputijiet biex teħdilhom minn moħħhom, jew iġġegħilhom jagħmluha ta’ ‘spjuni bil-pulit’ u hekk issir taf x’inhu għaddej. F’sitwazzjoni bħal din jeżistu dawk li jissejħu limiti (boundaries). Taqbiżhomx! 7. Ftakar li t-tfal jinnutaw anki l-imġiba u d-drawwiet tiegħek. Kliem ħażin, ilbies bl-addoċċ, ħmieġ, dagħa, tipjip, xorb u ikel żejjed, tmaqdir tiegħek innifsek, għajjat, tgħajjir. It-tfal jinnutaw u jisimgħu kollox, jaraw kollox u jifhmu aktar milli nimmaġinaw. Ċerti affarijiet jibqgħu mmarkati f’qalbhom u f’moħħhom. Xi drabi jimmarkawhom anki għal għomorhom! Veru li kulħadd bniedem, ħadd mhu perfett, u għalhekk anki n-nanniet għandhom iddifetti tagħhom, imma għall-inqas oqgħod attent biex ma tgħaddix lin-neputijiet u lanqas tgħabbihom bid-difetti u d-drawwiet ħżiena tiegħek. Biżżejjed se jkollhom tagħhom! Minflok, ipprova ħallihom jarawk tagħmel affarijiet sbieħ u tajba. It-tfal jitgħallmu u jgħixu skont kif jaraw. 8. Tinsiex li int omm ukoll, mhux biss nanna. Int missier ukoll, mhux biss nannu. Ibqa’ faħħar, irringrazzja, ħobb, ifirħilhom u għannaq lill-ġenituri tan-neputijiet tiegħek. Kull meta jkollok l-opportunità. Ir-rabta ma’ wliedna għandna bżonn nieħdu ħsiebha anki meta jikbru huma u nikbru aħna. Meta n-neputijiet jarawk tgħannaq jew tfaħħar lil bintek u lil żewġha se jħossuhom kburin

bil-ġenituri tagħhom. Rigali bħal dawn ma jmorrux biż-żmien. 9. Jekk inti n-nanna jew in-nannu minnaħa tal-missier, jista’ jiġri li jkollok inqas kuntatt mat-tfal. Dan minħabba li ġeneralment hija l-omm li tieħu ħsieb it-tarbija, speċjalment fil-bidu. F’dan iż-żmien il-mara ġeneralment tkun tiddependi fuq ommha għas-sapport. Din m’għandhiex toħloq problema. Tibżax, in-neputijiet se jkollhom ċans iħobbuk ukoll u se jkollok ċans tkun magħhom. Din id-distanza bejn in-nanniet u n-neputijiet teżisti wkoll meta sseħħ xi separazzjoni bejn il-koppja u tidħol persuna oħra fl-istorja – din ukoll, naturalment, bil-ġenituri tagħha. Ma jibqgħux l-erba’ nanniet oriġinali biss fixxena imma jidħlu żewġ nanniet oħra. Wieħed irid ikun sensittiv ħafna u juża tattika u delikatezza kbira f’sitwazzjonijiet bħal dawn. Aktar minn ‘drittijiet tan-nanniet’ hawn irridu noqogħdu attenti għar-relazzjoni ta’ bejn il-ġenituri nfushom u l-ġid tat-tfal. 10. In-nanniet huma ġenerużi, u xi drabi ġenerużi żżejjed ukoll! Fl-isforz li jkunu disponibbli għal uliedhom u jissapportjawhom, speċjalment minħabba x-xogħol, ħafna nanniet jagħmlu sagrifiċċji kbar u jiġġebbdu kemm jistgħu biex jakkomodaw lil uliedhom. Imma dan m’għandux iħalli lin-nanniet bla nifs, bla saħħa, qishom m’għandhomx il-ħajja tagħhom x’jgħixu. Propjament dan għandu jiġi wkoll mill-ġenituri tan-neputijiet. Jekk tħoss li qed ‘jgħaffġu fuqek’ u ma jindunawx, tiddejjaqx tkellem lill-omm jew lill-missier. Hawn ukoll jidħlu ċerti limiti (boundaries) li semmejna. Uliedna jibqgħu fil-bżonn li jiġu edukati, anki meta jikbru u jsiru ġenituri huma stess!

14 | Flimkien

E sperje n z a C . B o r da

Ir-rabja kważi fgatni Kif il-gangster John Pridmore daq il-ħniena t’Alla u kkonverta

al-età ta’ 27 sena John kien il-persuna responsabbli għat-traffikar tad-droga fl-East End ta’ Londra. Kien kburi li kien b’saħħtu għax b’hekk seta’ jġiegħel lil ta’ madwaru jibżgħu minnu. Għamel flus kbar u kien jgħix ħajja ta’ lussu, b’numru ta’ karozzi sportivi, appartament lussuż u nisa kemm irid. Imma fil-fond ta’ qalbu kellu vojt kbir li kien jipprova jimla bid-drogi, ix-xorb u l-logħob tal-ażżard. Imma lejl wieħed mess propju l-qiegħ. “Iġġelidt ma’ xi ħadd u ħsibt li qtiltu, imma ma ħassejt l-ebda rimors, ma ħassejt xejn. Kont f’night club tiegħi stess u xi ħadd insultani u rreaġixxejt. Tant ballattlu bil-ponn li ħallejtu minxur mal-art. Kważi ħassejtni kburi li wrejt kemm kelli saħħa, kemm kont naf inkun vjolenti u kattiv. Hekk xtaqt: nuri li ħadd ma kien jista’ għalija, ħadd ma jgħaddini fil-ħażen u l-qalb iebsa.” X’kien wassal lil Pridmore li jinżel daqshekk fil-fond u jmiss il-qiegħ? Affettwah ħafna l-fatt li l-ġenituri tiegħu ddivorzjaw meta hu kellu għaxar snin. F’mument ta’ rabja, frustrazzjoni u taħwid, ħa deċiżjoni:

dik li ma jħobb lil ħadd iżjed. Iż-żewġ persuni li tant ħabb ħasshom li ttradewh. Din l-esperjenza kissritu minn ġewwa u ma ried jafda lil ħadd iżjed. Kien jaqla’ s-swat mit-tieni mara ta’ missieru u spiċċa fit-triq. U hemm bdiet il-karriera tiegħu fil-kriminalità – għal sbatax-il sena. Ta’ 13 beda jisraq, ta’ 15 spiċċa f’ċentru ta’ detenzjoni, ta’ 19 weħel il-ħabs, minn fejn ħareġ agħar milli daħal. L-uġigħ u l-vojt tal-qalb kien itaffih bil-ġlied, il-vjolenza, iddroga, ix-xorb. Dawn wassluh sal-punt li jħalli lil dak ir-raġel kważi mejjet. Dakinhar, imma, ġrat xi ħaġa li biddlitlu ħajtu. Ġralu bħal San Pawl meta kien fi triqtu lejn Damasku biex jaqbad lill-Insara. Dak il-lejl, fil-kwiet tal-appartament tiegħu, għall-ewwel darba wara sbatax-il sena, John ma ħassux kburi bih innifsu; ħassu mbeżża’ u mħawwad. Ma setax jifhem kif wasal biex kważi qatel u baqa’ ma ħass l-ebda sentiment uman. Kien f’dak il-mument ta’ riflessjoni li sab lil Alla. Fis-skiet tal-lejl dan il-boss tal-East End ta’ Londra sema’ l-leħen ta’ Alla jċanfru imma fl-istess ħin jistiednu jbiddel ir-rotta.

Marzu 2017 | 15

Bla ma jaf kif, sab lilu nnifsu jitlob mill-fond ta’ qalbu: “S’issa f’ħajti m’għamilt xejn ħlief nieħu mingħandek, Mulej, imma minn issa ’l quddiem irrid nibda nagħtik lura xi ħaġa.” Kif temm din it-talba, il-gangster Pridmore ħassu jimtela b’paċi li qatt ma ħass qabel. Stagħġeb għax ma setax jifhem kif Alla seta’ jkellmu b’dan il-mod. It-tweġiba u t-tifsira sabhom għand ommu li, għalkemm b’dipressjoni qawwija minn żmien id-divorzju tagħha, baqgħet titlob għalih kuljum ħalli l-Mulej jgħinu joħroġ mill-isqaq li kien daħal fih. Jgħid John, “Ftit wara sirt naf li fil-ġurnata li ħassejt il-vuċi ta’ Alla tkellimni ommi kienet għadha kemm temmet novena lil San Ġuda Taddew, il-qaddis patrun talkawżi mitlufa.” Ħajjet John inbidlet darba għal dejjem. Il-konverżjoni kienet saret. Il-ħniena ta’ Alla issa qed jaqsamha b’mod speċjali ma’ żgħażagħ f’riskju li jispiċċaw fin-

nassa li qabel kien daħal fiha hu. Illum iżur parroċċi, skejjel u ħabsijiet. Kien wieħed mill-kelliema li indirizzaw liż-żgħażagħ miġburin għall-Jum Dinji taż-Żgħażagħ li sar f’Sydney. Hemm talab għal Elsie, il-mara ta’ missieru, li tant kienet għamlitlu ħsara f’ħajtu, u ħafrilha. Illum anke hi kkonvertiet u tgħammdet. Tassew li għal Alla kollox possibbli. John radd lura kulma kien akkwista għax, kif qal hu, il-flus u l-ġid li kellu kienu kollha frott tad-dnub. “F’ħajti issa hemm biss paċi, serenità u mħabba kbira li permezz tagħhom irnexxieli neqred dik ir-rabja kollha li kienet kilitli qalbi u kważi fgatni. Il-ħniena ta’ Alla salvatni!” Tabilħaqq li, kif iħobb jgħid il-Papa Franġisku, “il-qaddisin huma midinbin maħfura.” Kull min jilqa’ l-ħniena u l-imħabba ta’ Alla se jsib id-dirgħajn miftuħa tal-Missier li hu dejjem lest biex jgħannqu miegħu.

Addattat minn artiklu li deher fir-rivista Credere Numru 45, tas-6 ta’ Novembru 2016. Jekk trid taqra aktar dwar John Pridmore tista’ taqra dawn, miktubin minnu stess: From Gangland to Promised Land; Journey to Freedom; A Gangster’s Guide to God.

Moħbi Flimkien ma’ Kristu f’Alla MIKTUB MINN

It-Tieni Edizzjoni b’daħla, noti, u kummenti minn

Lawrenz Sammut

Charlò Camilleri, O.Carm.

jekk tixtieq tirċievi l-ktieb id-dar bil-posta

Ibgħat din il-formola lil Horizons, triq l-iskultur, Ħal Qormi QRM 3580 Nixtieq nixtri

kopja/kopji tal-ktieb bil-prezz ta’ €14 kull ktieb.

Qed nibgħat ċekk ta’ €

pagabbli lil Horizons.

Isem u Kunjom Indirizz

Kodiċi Postali

T: 2144 1604 | E: info@horizons.com.mt www.horizons.com.mt |

Telefon

Horizons Malta

CUSTOM-MADE & STANDARD STAIRCASES

Whether you've got loads of space and would love a showpiece staircase, or you have little space and would like a custom-made or standardized staircase we got it for you!

CONTACT US TODAY FOR YOUR PERSONALIZED STAIRCASE Mdina Road, Zebbug T: 2146 1758 / 9 • E: info@cortisgroup.com Industrial Estate, Attard T: 21437 264 • E: furniture@cortisgroup.com

www.cortisgroup.com

18 | Flimkien

I L- L I N J I G W I DA TA L- I S Q F I J I E T F r J o e G a l ea C u rmi

Kriterji għaqlin mill-Isqfijiet Maltin X’ma jgħidux? X’jgħidu? X’inhuma akkumpanjament u dixxerniment? Il-kriterji għall-applikazzjoni ta’ Kapitlu 8 tal-Eżortazzjoni Appostolika tal-Papa Franġisku Amoris Laetitia huma pass għaqli ħalli s-saċerdoti f’Malta u Għawdex jistgħu jaqdu b’mod tajjeb il-ministeru tagħhom kif qed jitlob il-Papa. Huma linji gwida li jagħtu għajnuna meħtieġa fiċ-ċirkustanzi kumplessi tal-lum. Diversi reazzjonijiet li kien hemm f’websites, speċjalment barranin, kienu għar-rapporti fuq il-media u mhux għallkriterji nfushom. Diversi nies m’għandhomx paċenzja jaqraw id-dokument kollu. Fil-fatt, anke jekk il-kriterji qegħdin ippubblikati bil-Malti, bl-Ingliż u bit-Taljan, hemm min ipprefera jaqra biss rapporti fuqhom, jew forsi jaqra biss paragrafu 10 tal-kriterji, jew sentenza minn dan il-paragrafu, minflok jaqra wkoll il-paragrafi kollha ta’ qabel u ta’ wara. X’ma jgħidux il-kriterji Għalhekk, qabelxejn, wieħed irid jara x’ma jgħidux il-kriterji. Il-kriterji ma jgħidux li kull min hu divorzjat jew separat u qed jgħix ma’ xi ħaddieħor jista’ jitqarben. Il-kriterji ma jgħidux li issa t-tqarbin sar skont kif tħossok li qiegħed.

Il-kriterji ma jgħidux li dak li qabel kien ħażin issa sar tajjeb. Huwa biss min ma jsegwix pass pass ilkriterji kif żviluppati fid-dokument li jista’ jasal għal xi konklużjoni jew oħra żbaljata. Nafu x’jiġrilek fid-dinja meta ma timxix pass pass: iċ-ċans hu li titgerbeb! X’jgħidu l-kriterji Il-kriterji jagħmlu referenza kontinwa għallEżortazzjoni Appostolika tal-Papa Franġisku Amoris Laetitia biex jispjegaw kif għandu jsir l-akkumpanjament u d-dixxerniment. Jgħidu li llum is-sitwazzjonijiet huma kumplessi ħafna u għalhekk wieħed irid iqis każ każ. Altru każ u altru ieħor. Jgħidu li jrid isir proċess ta’ dixxerniment serju u onest. Mhux ta’ kafkaf jew fuq fuq. Dixxerniment ifisser li tgħarbel dak li Alla qed jgħidlek fiċ-ċirkustanzi partikulari ta’ ħajtek. Jgħidu li s-saċerdot qiegħed hemm biex jgħin fil-formazzjoni tal-kuxjenza mhux biex jieħu postha. Jiġifieri s-saċerdot m’għandux jgħid lil min jiġi, ‘Agħmel hekk’ jew ‘Tagħmilx hekk’ imma għandu jgħin lillpersuna partikulari biex tasal għal deċiżjoni u terfa’ hi r-responsabbiltà quddiem Alla taddeċiżjoni li tieħu.

Marzu 2017 | 19

Passi fl-akkumpanjament u fiddixxerniment Hemm diversi passi fl-akkumpanjament u d-dixxerniment. L-ewwel pass hu li persuna tfittex saċerdot li jakkumpanjaha biex iddawwal il-kuxjenza tagħha, kif stednuna nagħmlu l-Isqfijiet fl-Ittra li nqrat fil-knejjes f’Jannar. Insemmi xi punti li jsemmu l-kriterji talIsqfijiet: • il-bżonn ta’ djalogu tas-saċerdot malpersuni f’sitwazzjonijiet ‘irregolari’; • is-smigħ attent tal-istorja tagħhom, bilkumplessità kollha tagħha; • id-dover li wieħed idawwal il-kuxjenza biex tkun iffurmata mit-tagħlim talKnisja; • id-distinzjoni li trid issir bejn każ u ieħor; • l-għajnuna lill-persuni konċernati biex jagħmlu eżami tal-kuxjenza, b’mumenti ta’ riflessjoni u ta’ sogħba; • l-attenzjoni għar-responsabbiltà morali fiċ-ċirkustanzi partikulari u għall-fatturi li jikkundizzjonaw il-ħajja; • fid-dawl ta’ dan, il-modi differenti kif jistgħu jipparteċipaw fil-ħajja talkomunità. Is-saċerdot jakkumpanja lill-persuni konċernati u jgħinhom fid-dixxerniment biex huma jistgħu jaslu għall-għażliet tagħhom u jagħmluhom skont il-kuxjenza quddiem Alla.

Niftakru dak li l-Konċilju Vatikan II jgħid fuq il-kuxjenza: hi “ċ-ċentru l-aktar moħbi talbniedem u s-santwarju fejn hu jinsab waħdu ma’ Alla, u fejn il-leħen ta’ Alla jinstema’ ġo fina” (Gaudium et Spes, 16). Knisja Omm u Għalliema Il-kriterji huma espressjoni ta’ Knisja Omm u Għalliema. Omm li tibqa’ ċara fit-tagħlim tagħha u fil-messaġġi li jagħtu d-dawl meħtieġ u d-direzzjoni għall-ħajja. Imma hija wkoll Omm li tagħmel minn kollox biex tieqaf ma’ wliedha u takkumpanjahom fil-mixja tal-ħajja u tara kif jistgħu jibqgħu dejjem parti mill-familja, anke meta jgħaddu minn ċirkustanzi dolorużi jew meta jiżbaljaw u jħawdu. Naqrawhom kollha Li żgur hemm bżonn hu li naqraw il-kriterji kollha bil-mod, mingħajr għaġla żejda, u bi spirtu ta’ talb. Ma nagħżlux paragrafu wieħed u ninjoraw il-bqija. Inqisu kull pass li jissemma’ u xi jfisser. Meta nagħmlu hekk, nintebħu kemm huma kriterji għaqlin. Fr Joe Galea Curmi huwa l-Vigarju Ġenerali. Il-kriterji għall-applikazzjoni ta’ Kap 8 ta’ Amoris Laetitia jinsabu fuq il-website talKnisja f’Malta www.thechurchinmalta.org u fuq il-website tad-Djoċesi t’Għawdex www. gozodiocese.org.

Ħerqan biex inħobb! Il-Viżjoni ta’ Franġisku u Franġisku Sensiela ta’ 7 laqgħat b’differenza. L-ewwel laqgħa ta’ introduzzjoni ssir il-Ġimgħa 21 ta’ April fiċ-Ċentru Franġiskan OFM Konv. Birkirkara fis-7.15pm minn Fr Karm Depattista MSSP. Il-kelliema fil-ġimgħat ta’ wara: Fr Colin Sammut OFM Konv, is-Sur Joe Farrugia, is-Sorijiet Klarissi, Mons. Paul Carmel Vella u P. Noel Muscat OFM. Donazzjoni ta’ 15-il ewro għall-kors kollu. Applika billi ċċempel 21236315 jew 99450008 jew email: zammitjoyce.zammit@gmail.com

20 | Flimkien

Kont taf? Malti tajjeb • Il-ma tan-negattiv: Meta niktbu ‘ma’ qabel kelma biex nindikaw in-negattiv ma nżidux apostrofu. Jiġifieri ikteb ma u mhux ma’. Pereżempju: ma marx mhux ma’ marx; ma rridx mhux ma’ rridx. • Il-ma tan-negattiv qabel vokali, għ jew h: Il-‘ma’ tan-negattiv tista’ tinkiteb sħiħa (ma) jew imqassra (m’). Pereżempju: ma hemmx jew m’hemmx; ma hawnx jew m’hawnx; ma għandux jew m’għandux; ma afdax jew m’afdax. • Imma attent għax dan ma jgħoddx għallverbi ta’ nisel barrani li z-zokk tagħhom fil-Malti jibda bil-vokali ‘i’. Pereżempju: ma infurmax mhux m’infurmax; ma interrompiex mhux m’interrompiex. Dwal tat-traffiku Għaliex jissejħu Pelican lights? Fil-fatt m’għandhom x’jaqsmu xejn mal-pellikani u l-isem propju huwa Pelicon lights (PEdestrian LIght CONtrolled crossing). Fit-traffiku jintużaw ismijiet oħra ta’ għasafar jew annimali bħall-panda crossing, belisha beacon, puffin crossing, toucan crossing (iħallu jgħaddu nies u roti), Pegasus crossing (iħallu ż-żwiemel jgħaddu) u hawk beacon. Filwaqt li ż-zebra lights jużaw tliet kuluri u jaħdmu bit-timer u jinbidlu kemm jekk ikun hemm min jaqsam kif ukoll jekk m’hemmx, il-pelican lights fihom żewġ kuluri u jaħdmu biss meta tagħfsilhom il-buttuna. Denim u Nylon Il-kelma denim ġejja minn “de Nimes” jiġifieri “minn Nimes”. Nimes hi belt fi Franza. Ilkelma nylon ġejja minn NY (New York) u LON (London), il-bliet li fihom saru l-esperimenti biex ġie żviluppat il-materjal.

Knejjes f’għerien

L-użu ta’ għerien bħala knejjes huwa fenomenu ta’ żmien il-Medju Evu mhux biss f’Malta imma wkoll l-Italja t’isfel, Sqallija u l-Greċja. Eżempji ta’ dawn jinstabu fis-Santwarju tal-Madonna tal-Mellieħa, Sant’Agata u San Anard, it-tnejn fir-Rabat. Dawn l-għerien setgħu kienu naturali jew skavati fil-blat biex l-Insara jużawhom għallqima. Il-biċċa l-kbira ta’ dawn l-għerien kienu skavati f’forma rettangolari li tiġi għall-apside minn wara. Kienu wkoll jiskavaw bankina tul il-ħitan tal-ġnub, imsejħa ‘dukkien’. F’numru ta’ dawn ilknejjes-għerien wieħed isib minquxin fuq il-ħitan slaleb jew affreski b’xeni reliġjużi. (Informazzjoni miġbura millCompagnia San Michele-Facebook.com/ compagniasanmichele.malta)

Fidda mhux deheb Meta l-Logħob Olimpiku reġa’ beda jsir fl-1896, min ġie l-ewwel irċieva midalja tal-fidda mhux tad-deheb. Kien żmien meta l-fidda kienet meqjusa ta’ valur aktar mid-deheb. Imma tmien snin wara, fl-1904 fil-Logħob li sar f’St Louis, id-deheb ħa post il-fidda.

LivoNervis Dosage regimen: Once daily dose = 600mg alphalipoic acid, 100% RDA of Vitamins B1, B6 and B12

Controlled release of alphalipoic acid

LivoNervis is made up of controlled release alpha lipoic acid (ALA) at a dose of 600mg, and Vitamin B complex. ALA is a POTENT an�oxidant able to counteract free radical-mediated oxida�ve stress damages, whereas the Vitamin B complex protects the nerves from degenera�ve phenomena.

One of the advantages of LivoNervis is the controlled release of alphalipoic acid over a number of hours, thus allowing for once daily administra�on. Alphalipoic acid has a short halflife, and with the incorpora�on of both the MATRIS® (Retard Mul�form Administra�on Timed Release Ingredient System) and SURACTIVES components, this degrada�on can be reduced by releasing the alphalipoic acid over 9-10 hours.

This combina�on oﬀers synergis�c, las�ng and targe�ed treatment for neuropathic pain and hypersensi�ve nerves.

Indica�ons:

• Cervical brachial syndrome pain • Carpal Tunnel syndrome pain • Scia�ca pain • Diabe�c neuropathy • Fibromyalgia

Peak plasma concentra�ons are reached a�er 11 hours. *LivoNervis was previously known as LipoNerv.

LivoNervis is a registered food supplement, does not require a prescrip�on. Available from leading pharmacies and Europharma Medical Center, Psaila Street, B’Kara. Tel 23859211; 23859272 info@europharma.com.mt

Marzu 2017 | 23

M iriam E l l u l PAĠN A L E TT E R A R J A

Kurċifiss Niżel l-Infinit u deher fost il-bnedmin irġiel u nisa mifxulin – jew forsi staħba tant kemm bħalhom sar. Neża’ sebħ Alla tjassar f’ġisem bniedem u obda obda dejjem u f’kull waqt sal-mewt is-sejħa tal-imħabba. U tgħabba b’das-salib tal-ħajja tal-bnedmin, ta’ ħajja ta’ kuljum minsuġa niket, ferħ; u qeda – għalhekk ġie. Sakemm spiċċa maqtul imsammar m’għuda, imdendel mas-salib li ġarr.

POEŻIJA REBBIEĦA Anke dan ċeda, il-jedd li hu salibu jġorr. U ġarr, lilu, s-salib – u l-libertà dehret mirbuħa imwaħħla ma’ salib. Salibu refgħu, salibu rabtu miegħu sakemm il-mewt dehret rebbieħa. U aħna ma nafux x’nammiraw l-aktar fih – hix l-ubbidjenza jew il-fiducja fil-Missier jew it-tenaċja ta’ Imħabba li kollox tat. U meta sebħet il-għodwa tal-qawmien u deher rebbieħ fhimna xi ftit – u ’l min berikna, beriknieh. Anna Pace

Navżaw li l-poeżiji f’din il-paġna m’għandhomx għalfejn ikunu b’suġġett reliġjuż jew xi talba. Nippruvaw inkunu kreattivi, umoristiċi u leġġeri, mhux dejjem suġġetti serji. Suġġerimenti għal suġġetti: billejl, kulur partikolari, taħt il-baħar, il-fwieħa, meta nkun bin-ngħas, l-anzjan ta’ ħdejna, il-gost tal-qari, ħolma kerha, il-ħares, deċiżjoni importanti li ħadt, l-istaġuni, xi ħaġa li ħafna jarawha kerha imma għalija sabiħa, l-għira, post kif immaġinajtu u kif fil-fatt sibtu, kemm sirt ninsa, it-tieqa tiegħi, l-akbar biża’ tiegħi, għeluq żmieni, ir-radju fil-karozza, il-ħajja fl-akkwarju, il-lampa fil-kantuniera, meta naqta’ nifsi, superstizzjoni. Ibgħat novella jew poeżija qasira għal din il-paġna. Il-kitba li titla’ bil-polza tirbaħ żewġ kotba mingħand M erlin Publishers Ltd. Ibgħat preferibbilment bl-email hekk: flimkien@maltadiocese.org jew mirell60@gmail.com jew 29, Miramaki, Triq Biagio Galea, Tarxien.

Oqbra fil-Gudja Qed jinbnew oqbra ġodda fiċ-Ċimiterju tal-Gudja. Għal aktar tagħrif: Arċipriet Fr Martin Cardona, Uffiċċju Parrokkjali, 2169 6039 jew 9929 6042.

from Starting

€8,999 udes Price incl

e Scheme Scrappag

Industrial Motors Ltd. 1, Antonio Bosio Street, Msida MSD 1341 Tel: 20160000 Mob: 99991666 Email: info@suzuki.com.mt Mizzi Motors Ltd. Mgarr Road, Ghajnsielem, GSM 9016 Tel: 21556942 Mob: 99782000 Email: jcassar@mizzimotors.com.mt

DE AVA POSIT ILAB LE

www.suzuki.com.mt

Irtir għall-professjonisti miżżewġin Mill-Ħamis 30 sal-Ħadd 2 t’April f’Dar Manresa, Għawdex. Imexxi Fr Godwin Preca sj. Nieqfu ftit mill-ħajja mgħaġġla, u fis-skiet u t-talb nitolbu bl-Iskrittura. Ikun hemm ukoll passiġġata fil-kampanja, mumenti ta’ sharing u, għal min jixtieq, akkumpanjament spiritwali fuq livell individwali. 2276 000 jew email i nfo@mtsjoseph.org

D ot t G o d fre y Agi u s S aħħi t n a

Marzu 2017 | 25

The silent killer

l-pressjoni għolja hija ħaġa komuni ħafna, imma jekk wieħed ma jikkurahiex, il-forza tad-demm fuq l-arterji tista’ tikkawża ħafna problemi ta’ saħħa, speċjalment filqalb. Il-pressjoni tiddependi fuq l-ammont ta’ demm li trid tiċċirkola u r-reżistenza li ssib hija u għaddejja minn ġol-arterji. Jista’ jkollok pressjoni għolja mingħajr ma tkun taf u fl-istess ħin din tkun qed tagħmel il-ħsara u tista’ tikkaġunalek attakki talqalb u puplesija. Il-pressjoni tiżviluppa fuq ħafna snin, iżda fortunatament wieħed jista’ jinduna biha kmieni jekk jagħmel checkups regolari u jikkontrollaha bil-mediċini. Ħlief f’xi każ rari, meta tinstab il-kawża, il-pressjoni għolja hija permanenti; tista’ tikkontrollaha bil-mediċini imma ma titfejjaqx. M’hemmx sintomi partikolari meta jkun hemm pressjoni għolja ħlief li wieħed jista’ jinfaraġ, ikollu wġigħ ta’ ras jew qtugħ ta’ nifs. Imma dawn ma jidhrux kmieni, fil-fatt bl-Ingliż isejħulha ‘the silent killer’. Għandek tibda tiċċekkjaha meta tagħlaq it-18-il sena, kull sentejn. Meta tagħlaq l-40 għandek tiċċekkjaha kull sena, dejjem jekk ma jkunx hemm xi raġuni li jkollok tiċċekkjaha aktar spiss, skont kif imexxik it-tabib tiegħek. Illum issib ħafna spiżeriji li jagħtu s-servizz li jarawlek il-pressjoni. Ilmagni li jkejlu l-pressjoni jridu jintużaw tajjeb inkella ma jagħtux figuri korretti. Hemm żewġ tipi ta’ pressjoni għolja: (1) essential hypertension, li ma ssibx raġuni medika għaliha; din tiżviluppa bil-mod

il-mod aktar ma wieħed jikber fl-età; (2) secondary hypertension, fejn wieħed isib il-kawża, pereżempju xi mard tal-kliewi, tal-glandoli Adrenal, it-thyroid, xi mediċini bħall-pilloli kontraċettivi, pilloli li jintużaw għall-irjiħat u xi pilloli tal-uġigħ, abbuż tal-alkoħol u d-droga, u xi difetti fl-arterji li wieħed jista’ jitwieled bihom. L-aktar affarijiet li jippredisponu għallpressjoni għolja huma l-età, il-pressjoni filfamilja, il-piż żejjed, in-nuqqas ta’ eżerċizzju, it-tipjip, ħafna melħ fl-ikel, l-abbuż millalkoħol, l-istress, il-mard kroniku tal-kliewi u d-dijabete, xi kultant ukoll it-tqala u, fit-tfal, dieta ħażina, piż żejjed u nuqqas ta’ eżerċizzju. Il-kumplikazzjonijiet tal-pressjoni għolja huma attakki tal-qalb, puplesija, għeja talqalb (heart failure), ħsara fl-għajnejn u ħsara fil-kliewi. Il-pressjoni normali hija taħt il-120/80. Aktar minn hekk wieħed għandu jibda jieħu ħsiebha. Il-kura hija l-ewwel nett li tbiddel l-istil tal-ħajja tiegħek u tirranġa d-dieta b’inqas melħ, aktar ħaxix u frott, u żżid bil-mod l-eżerċizzju. Wara dan jiġu varjetà kbira ta’ mediċini li jekk ikun hemm bżonn it-tabib tiegħek jagħtik bil-mod il-mod sakemm din tiġi kkontrollata. Ibqa’ ċċekkjaha b’viżta regolari għand it-tabib, u ibqa’ ħu l-mediċini. Ma tistax twaqqaf dawn il-mediċini qabel jgħidlek hu. Għalkemm il-pressjoni ma titfejjaqx, madankollu mhux diffiċli żżommha kkontrollata.

26 | Flimkien

Lo għ o b • C l au d ia C i n i

Tisliba

Mimdudin 1. Għata tar-ras tal-Misilmin (6) 4. Tax-xemx jew tal-bozza (4) 6. Ħaġra minġura lesta għall-bini (6) 7. Orfni (4) 8. Hu tkellem, lissen (3) 10. Ċekċik, intietef (6) 12. Aħjar uff milli ---! (3) 14. Dan għasfur li ma jtirx (3) 15. Linja li ddur fuqha nfisha (6) 18. Ħaffef, iddumx (3) 20. Merħi, mhux issikkat (4) 21. Lsien ta’ nazzjon (6) 22. Din toħroġ mill-vulkan (4) 23. Maltempata ta’ qilla kbira (6)

2 3

1 4 4

7 9 1

4 5

3 1

Nota: GĦ u IE jieħdu kaxxa waħda

Weqfin 1. Pjazza fir-Rabat Għawdex (4) 2. Kritika; ----- u risposta! (5) 3. Ħerqa kbira għal xi ħaġa (5) 4. Ombra (4) 5. Ra, intebaħ, innota (5) 9. ---- tal-Appostli, wieħed mill-kotba tat-Testment il-Ġdid (4) 10. Spirtu magħmul mit-tagħsir tal-kannamiela (3) 11. Qata’ bi mqass (4) 13. Taqsira ta’ ‘raħal’ (3) 14. Aktar qalil (5) 16. Mrewħa tat-tibna użat l-aktar mill-irġiel (5) 17. Tħallasha meta tikri (5) 18. Ċena (4) 19. Trakk mgħotti (4)

Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor Mimduda: 1. AĊĊESS, 4. ĦOLM, 6. PUNTAL, 7. DEJN, 8. DUD, 10. BEŻLIN, 12. EKU, 14. ATT, 15. NTRASS, 18. ĊAR, 20. EDEN, 21. ORARJU, 22. AKUT, 23. TOTALI. Weqfin: 1. ARPA, 2. ESTIŻ, 3. SOLDI, 4. ĦADD, 5. MANKU, 9. UNUR, 10. BUT, 11. LUNA, 13. KOS, 14. ABELA, 16. TROTT, 17. ADATT, 18. ĊNUT, 19. ĠURI. Rebbieħ/a: A. Spiteri, Ħ’Attard Irbaħ voucher mingħand Alfsons Supermarket, il-Ħamrun. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Tisliba, P.O. Box 90, Il-Marsa

6 5 1

5 8 9

Sudoku

4 8 6

Imla l-vojt kollu b’mod li l-kolonni, il-linji u kull kaxxa ta’ disgħa jimtlew bin-numri 1 sa 9. Premju voucher ta’ 20 ewro mingħand Scotts Supermarket. Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar: Flimkien, Sudoku, P.O. Box 90, il-Marsa.

Soluzzjoni Frar 4

5 6

4 9

Rebbieħ/a: M. Gatt, Santa Venera

28 | Flimkien

Aktar dwar il-Fidi 156. X’inhu l-inqas twemmin li hu mistenni minna li nħaddnu biex nistqarru l-fidi li Alla offrielna? L-inqas twemmin li mistennija nħaddnu hu li Alla jeżisti u jieħu ħsiebna. “Kull min jixtieq jersaq lejn Alla għandu jemmen li Alla jeżisti u li jippremja lil dawk li jfittxuh” (Lhud 11:6).

161. X’għandna nagħmlu aktar biex ngħixu u nikbru fil-fidi? Għandna naħsbu fuq il-misteri li ġew lilna rrivelati u fuq kif jolqtu ħajjitna. Dan billi nisimgħu siltiet mill-Iskrittura (fil-Quddiesa, fi gruppi jew weħidna) u nippruvaw nifhmu dejjem aktar il-Vanġelu.

157. L-atei kollha jiċħdu d-don tal-fidi? Mhux kull min jissejjaħ ‘ateu’ bilfors jiċħad id-don tal-fidi. Jista’ jkun li jiċħad biss xi xbieha partikolari tal-misteru ta’ Alla jew xi mod ta’ kif wieħed jifhem ’l Alla. Niftakru li Alla biss jista’ jkun jaf fiż-żgur x’hemm f’qalbna.

162. Inkunu qed nagħmlu eżerċizzju tal-fidi tagħna meta nippruvaw nifhmu r-raġunamenti ta’ min ma jaċċettax ilVanġelu u l-Knisja? Jekk nisimgħuhom b’sinċerità dan jista’ jgħinna ngħixu l-fidi tagħna stess għax jista’ jgħinna nidħlu aktar fil-fond f’dak li nemmnu u hekk infissru aħjar it-twemmin tagħna.

158. Kif nafu li Alla jagħti d-don tal-fidi? Dan jidher fil-Knisja, speċjalment fisSagrament tal-Magħmudija. Iżda Alla jaħdem ukoll b’modi li aħna ma nafux għax Alla għandu triqat oħra li aħna ma nafux bihom. 159. Xi tfisser ‘fidi mejta’? Jiġifieri tkun temmen dak li Alla rrivela imma ma tfassalx ħajtek fuqu. Hi fidi mingħajr l-imħabba u għalhekk fidi nieqsa u li ma ssalvax. 160. X’jgħinna l-aktar biex ngħixu u nikbru fil-fidi? It-talb. Għandna nitolbu ’l Alla jagħtina l-fidi, iqawwina fiha u jkabbarha dejjem aktar. “Mulej, nemmen; għinni fin-nuqqas ta’ fidi tiegħi” (Mark 9:24).

163. Kif nistgħu nonqsu milli ngħixu l-fidi tagħna? Meta b’mod ċar u għax irridu ma naċċettawx dak li t-Tradizzjoni wrietna li Alla rrivelalna. Nonqsu wkoll jekk ma naħsbux spiss fuq x’għamel Alla għalina fi Kristu, jekk nittraskuraw okkażjonijiet biex insiru nafu aktar dwar il-Vanġelu, u jekk ma nfissrux it-twemmin tagħna lil dawk li bis-serjetà jistaqsuna dwaru.

164. Nonqsu mill-fidi jekk ma jirnexxilniex naraw kif xi ħaġa minn dak li nemmnu tista’ tkun vera? Le. F’dan il-każ għandna nduru lejn Alla u nitolbuh l-għajnuna tiegħu. Infittxu wkoll l-għajnuna tal-Knisja billi nistaqsu lil min jista’ jifhem u jħoll id-diffikultajiet tagħna.

Kitba: Herbert McCabe O.P. | Traduzzjoni: Arthur G. Vella S.J.

C l au d ia C i n i I l l u s t ra z z j o n i J a n e t Ve l l a

Marzu 2017 | 29

Għalina t-tfal Qaddis tax-Xahar San Ġużepp • Kien ġej mir-razza tas-Sultan David u kien jaħdem bħala mastrudaxxa. • Jissemma’ fil-vanġeli: meta l-anġlu deher lil Marija (fejn jissemma’ bħala l-għarus tagħha); deherlu anġlu meta kien se jitlaqha bil-moħbi; fil-vjaġġ lejn Betlehem u t-twelid ta’ Ġesù; fil-ħarba lejn l-Eġittu; meta ġew lura u marru joqogħdu Nazaret; meta Ġesù ntilef u wara tlett ijiem instab fit-tempju. • Patrun tal-mewta tajba għax skont itTradizzjoni miet b’Ġesù ħdejh.

Agħti kulur lill-istampa

• Hu maħsub li miet qabel Ġesù għax fuq is-salib Ġesù lil ommu fdaha f’idejn Ġwanni u l-ġisem mejjet ta’ Ġesù ħa ħsiebu Ġużeppi minn Arimatija. • Patrun ta’ pajjiżi bħall-Kanada, il-Filippini, il-Kroazja, il-Korea u l-Vjetnam. • Huwa l-qaddis patrun u protettur tal-Knisja Kattolika u tal-missirijiet. • Il-festa tiegħu niċċelebrawha fid-19 ta’ Marzu. • Niċċelebraw il-festa tiegħu bħala patrun talħaddiema fl-1 ta’ Mejju. 1.

Kompetizzjoni bi premju Wara li twieġeb, ifforma kelma bl-ittri li hemm fil-kaxxi s-sofor. 1. 2. 3. 4. 5.

San Ġużepp

Xbieha ta’ qaddis stampata. Bih taqsam il-fliegu għal Għawdex. Tużaha biex twaħħal jew issewwi. Timsaħ saqajk fih qabel tidħol id-dar. Tmur għandu biex ifejqek

Ibgħat it-tweġiba flimkien mad-dettalji tiegħek hekk: Flimkien, Kompetizzjoni Tfal, P.O. Box 90, Marsa. L-ewwel tweġiba tajba li tinfetaħ tirbaħ żewġ biljetti għall-In Guardia f’Forti Sant’Iermu. Tweġiba tax-xahar l-ieħor: PAWLU Rebbieħ/a: N. Micallef, Il-Mellieħa

30 | Flimkien

J M rif l essj o n i

Veru li 365 darba? Xi ħadd darba qal li l-kelma “Tibżax” tinstab 365 darba fil-Bibbja, waħda għal kull jum tas-sena. Kien hawn min qagħad ifittixhom, imma ma sabhomx.

ien hawn ukoll min ġietu f’moħħu li mhux bilfors kellu jfittex ilkelma preċiża “Tibżax” imma kliem li jixbhuha u bl-istess tifsira, bħal “Tinkwetawx” jew “Tħabblux raskom” u kliem simili ieħor dwar ansjetà żejda u nuqqas ta’ paċi. Meta xi ħadd ipprova jfittex kliem bħal dan sab ħafna aktar minn 365! Imma importanti dan in-numru? In-numru 365 huwa riferenza għallkalendarju (Gregorjan) tagħna li fuqu aħna mdorrijin naqsmu s-sena. Imma dan il-kalendarju ilu jeżisti biss mis-sena 1582, għalhekk mhuwiex il-kalendarju li kien jintuża fiż-żminijiet differenti li fihom inkitbu l-kotba tal-Bibbja. It-tagħlima li ried iwassal min ħareġ b’din l-idea kienet waħda: li din il-kelma li tesprimi l-viċinanza ta’ Alla lejna tant hi importanti anki għal Alla, li huwa ried jirripetiha ħafna drabi, kien lest jgħidha u jerġa’ jgħidha, tant li nebbaħ lill-kittieba tal-kotba tal-Bibbja biex jirripetuha u jgħiduha anki fi kliem differenti. Kienet tkun sabiħa kieku dawn id-drabi kollha kienu jiffittjaw eżattament fit-365

jum tal-kalendarju, imma Alla huwa ħafna akbar mill-kalendarju tagħna. Lil Alla ma tistax tpoġġih ġo kaxxa jew tillimitah bin-numri. L-imħabba u l-preżenza tiegħu huma akbar minn moħħna u mill-iskemi tagħna. Akbar, ukoll, mill-beżgħat tagħna. Fil-fatt, anki li kieku “Tibżax” kellha tinstab darba biss fil-Bibbja diġà kien ikun biżżejjed. L-importanti mhux kemm-il darba tinsab din il-kelma fil-Bibbja imma kemm-il darba tinsab fil-ġurnata tiegħi. “Tibżax” ma tfissirx li mhu se jiġrili xejn, li mhux se nimrad, li mhux se mmut, li Alla se jiffrankali l-problemi. “Tibżax” tfisser li hu se jkun hemm ibati miegħi, ma jħallinix waħdi, biex jagħtini l-qawwa, biex jaħbini fil-pjagi tiegħu, anki jekk il-wied ikun mudlam u l-mewġ qalil. Nistħajlu jgħidli: “Jien ma ninsiek qatt, għax ismek naqqaxtu fuq il-keffa ta’ jdejja.” Dan se nipprova niftakar matul dan ir-Randan. Dan ifisser ir-Randan għalija, li kuljum nistħajjilni qed nisma’ lil Alla jgħidli: “Tibżax, jien ma ninsiek qatt, għax ismek naqqaxtu fuq il-keffa ta’ jdejja.” Altru li r-Randan ma jiġix sempliċement biex noqgħod lura miċ-ċikkulati u s-sigaretti!

Irtir għall-familji Mill-Ġimgħa 10 sal-Ħadd 12 ta’ Marzu f’Dar Manresa, Għawdex Imexxi Fr Paul Chetcuti sj Deskrizzjoni: Kif inhi sejra l-ħajja familjari? X’ inhuma l-għajnuniet u d-diffikultajiet fil-familji ta’ llum? L-irtir jinkludi ħargiet fil-kampanja u mumenti ta’ talb personali u bħala familja. Ikun hemm ukoll servizz ta’ child minding. 2276 000 jew email i nfo@mtsjoseph.org

FEELING FREE AT HOME

invest in comfort and safety for yourself or your parents

Exclusive local distributors of Stair Lifts, Recliners & Scooters

Tel: +356 21 252206 Email: info@liftservices.com.mt Website: www.liftsservices.com.mt Lifts Services Ltd , Factory A25F Marsa Industrial Park, Marsa, Malta