Flimkien Settembru 2013

Settembru 2013 Numru 106

Editorjal 3 • Il-kelma tal-Arçisqof 4 • Tintemm il-persekuzzjoni 5 Nemmen fil-qawma mill-imwiet 6 • Kollok kemm int 7 Stejjer ta’ fidi 9 • Receiving gifts 10 • Kaxxa tal-kartun 13 Erbatax-il differenza 18 • Ittra ming˙and Alla 20 Parroççi Maltin: San Ìiljan 23 • L-Epatite B 25 • Log˙ob 27 Tfal 29 • Barra mir-Re©istru 30

BSL

Britannia Tours … il-vjaææ tiegœek jibda hawn!

Bavaria tal-Lvant, Repubblika Çeka Inÿuru Regensburg, Nuremberg, Ingolstadt, Munich & Passau 14-19 ta’ Settembru

MINN

¢369

Normandija Inÿuru Caen, Mont Saint Michel, Deauville, Honfleur, Lisieux, Baÿilika ta’ Sta. Tereÿa u Pariæi 26-29 ta’ Settembru

MINN

¢369

Disneyland, Pariæi Inÿuru Pariæi, Versailles, Montmartre, Defense, Parc Asterix u Disneyland Resort 4 t’ijiem 5-8 ta’ Settembru

MINN

¢399

Il-prezzijiet kollha huma bbaÿati fuq tqassim Tripla u jinkludu Titjiriet, Lukanda bil-Kolazzjon, Trasferimenti, Servizzi ta’ Tour Leader u t-Taxxi (Kundizzjonijiet japplikaw).

Valletta - Head Office - Tel: 2123 8039, 2124 5418, 2124 1904 Paola Branch - Tel: 2180 9930 Mosta Branch - Tel: 2141 3030 Gozo Branch - Rabat Tel: 2156 5620

editorjal dun anton portelli

Rajt lil missieri jibki

I

rċevejt din l-esperjenza qawwija li, bilpermess, qed inwassalha lilkom.

“Kont rajtu jibki meta mietet ommi, imbagħad meta mietet in-neputija. Millbqija, rari rajtu jibki.

Dan l-aħħar missieri beda jħoss aktar minn qabel in-nuqqas ta’ saħħa u kontroll fuq ġismu u moħħu. Beda jifhem li dan qed ikun piż akbar fuq il-familja u dawk li jieħdu ħsiebu.

Bdew jiġuh mumenti meta jħossu ma jiswa għal xejn, li hu tajjeb biss biex joqgħod f’kamartu, li l-ħruġ spiċċa għalih, li m’għadux tajjeb għal quddiem in-nies. Kien KOMPETIZZJONI

IrbaÓ €100

gÓall-aÓjar ritratt gÓall-faççata tal-Flimkien

f’mument bħal dan li jien rajtu jibki.

U hekk ix-xbieha ta’ missieri qawwi, b’saħħtu u intelliġenti, bi spirtu għoli u li jirbaħ dejjem, issa żdied magħha dan l-element ta’ dgħufija, dipendenza kbira fuq l-oħrajn, għarfien ta’ limiti li jrażżnuh u jorbtuh.

Għalija missieri sar persuna iżjed ta’ vera u sħiħa. Għaraft li jiena wkoll dgħajjef u limitat f’bosta oqsma.”

Ftakart fi kliem San Pawl: Meta jiena dgħajjef, dak il-ħin jiena qawwi, bil-qawwa li jagħtini l-Mulej Ġesù. ■

Catherine Spiteri Kors tal-Purtieri

Tema: Mhux bilfors reliġjuża, imma nissuġġerixxu tema pożittiva b˙all-fer˙, il-˙ajja, l-g˙aqda, il-familja, is-solidarjetà, il-paçi, eçç.

Ibg˙at ir-ritratt b˙ala attachment ma’ email: flimkien@maltadiocese.org. Ir-ritratt irid ikun diġitali (mhux print) u oriġinali (mhux ikkupjat mill-internet).

Resolution: Mhux inqas minn 300dpi.

Size: 165mm (width) x 235mm (height); portrait.

Data tal-g˙eluq: 15 ta’ Settembru 2013.

Fl-email uri ismek u kunjomok u fejn nikkuntattjawk.

G˙al skopijiet ta’ protezzjoni tad-data, kull fejn jidhru persuni g˙andu jintbag˙at ukoll il-permess bil-miktub tal-persuni li jkunu qed jidhru. Jing˙ata premju wie˙ed ta’ €100 g˙ar-ritratt li fil-ġudizzju tal-Bord ikun l-a˙jar. Il-Bord iżomm id-dritt li juża anki r-ritratti li ma jirb˙ux, u li jużahom ukoll fil-paġni ta’ ġewwa tal-magażin, skont kif ikun jidhirlu. Iddeçiżjoni tal-Bord tkun finali.

Trid t˙it purtieri sbie˙ mhux tas-soltu, b’sistema moderna ta’ kif g˙andek t˙affef ix-xog˙ol?

Nitg˙allmu bedspreads, soft furnishings, u ’l fuq minn 100 pavaljun differenti.

Mela ejja g˙al dan il-kors li hu tajjeb g˙al min jaf i˙it kif ukoll g˙al min ma jafx i˙it.

Il-lezzjonijiet jing˙ataw minn g˙alliema b’il fuq minn 20 sena esperjenza u kkwalifikata barra.

Il-kors isir il-Blata l-Bajda Tel: 2157 8951 / 7957 8951

Flimkien Settembru 2013 | 3

il-kelma tal-arÇisqof Mons. paul cremona

Il-Pellegrina©©i ta’ Marija

F

tit ilu kont pellegrinaġġ Lourdes.

Stagħġibt b’ħafna affarijiet. Stagħġibt bilfidi tal-morda għax minkejja l-inkonvenjent, għamlu l-pellegrinaġġ b’ħeġġa kbira.

Stagħġibt bil-fidi ta’ dawk li akkumpanjaw lill-morda (tobba, nurses, helpers.) li kollha taw sehemhom b’kuraġġ, paċenzja u tbissima. Stagħġibt bil-ħidma li saret biex wara l-għargħar kbir li seħħ, Lourdes seta’ jerġa’ jilqa’ lill-pellegrini.

Kemm-il darba, anki Marija, għamlet ‘pellegrinaġġ’, imxiet lejn xi ħaġa, iltaqgħet ma’ xi ħadd. Dawn huma xi ftit mill‘pellegrinaġġi’ li għamlet: 1. Iż-żjara lil ELIŻABETTA: fejn iltaqgħet ma’ sinjal (Eliżabetta minkejja li mdaħħla fiż-żmien, ħarġet tqila) u messaġġ (‘Mnejn ġieni dan li omm Sidi tiġi għandi?’)

2. Il-vjaġġ lejn BETLEHEM: madwarha seħħew diversi sinjali li wrew li dik ittarbija kienet speċjali.

3. Ma’ Ġużeppi ppreżentat lil Ġesù fitTEMPJU: iltaqgħet ma’ Xmun li ħabbar li sejf se jinfdilha qalbha – sejħa biex tbati ma’ Binha.

4. Meta marret Ġerusalemm, fuq ilGOLGOTA taħt is-Salib: fejn semgħet lil Ġesù jgħid: ‘Dan hu ibnek ... Din hija Ommok’. ■

Ħajjitna għandha tkun imnebbħa minn dawn il-‘pellegrinaġġi’. Jistgħu jsiru anki filkwiet, ġewwa qalbna.

storja tal-knisja fil-qosor (5)

Tintemm il-persekuzzjoni c.242 Tfaqqa’ l-ereżija tal-Manikej. Kienu jg˙allmu li fil-˙ajja jeżistu żewġ prinçipji supremi: it-tajjeb u l-˙ażin; jiç˙du li Kristu kien bniedem, is-sagramenti u l-awtorità tal-Knisja. Aktar tard, fis-sekli 12 u 13, il-Manikej inbidlu fl-Albiġeżi u l-Katari. c.249-251 Persekuzzjoni ta˙t Decius. Wara l-persekuzzjoni, ˙afna minn dawk li ça˙du l-fidi talbu li jerġg˙u lura fil-Knisja. Papa Kornelju jaqbel ma’ San Ċiprijanu li kellhom jit˙allew jerġg˙u jid˙lu fil-Knisja wara li jag˙mlu penitenza. Martirju ta’ San Lawrenz (c.258) ta˙t l-Imperatur Valerjanu. c.260 Papa Dijonisju jikkundanna s-Sabelljaniżmu (ereżija li kienet tg˙id li l-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu mhumiex persuni divini u distinti minn xulxin imma biss tliet modi ta’ ˙ajja differenti ta’ Alla). c.261 L-Imperatur Galljenu jordna li l-Insara jit˙allew jg˙ixu l-fidi tag˙hom imma fil-292 tfaqqa’ persekuzzjoni ˙arxa ta˙t Dijokleżjanu.

HEARING TES T S A R E

AS S IM PLE AS E Y E T E S TS & C A N H E L P TO IMP ROV E T HE QUALITY OF YOUR LIFE J US T AS EAS I LY Cleartone Hearing is the official Malta distributor of Unitron hearing instruments and is pleased to offer FREE hearing tests and evaluations to all clients across Malta.

Join us at one of our clinics running from Saturday 14th September Friday 20th September. Our Hearing Aid Audiologist will be available to advise you on the latest hearing aid technology.

CLEARTONE HEARING MALTA LTD 11 Shalom, Frans Dingli Street, Attard, Malta Atd

Call: 21430571

CA NO LL W

A standard clinic fee will apply.

is-sena tal-fidi fr hector scerri

Erfa’ dawn l-artikli dwar l-aktar veritajiet çentrali tal-fidi Nisranija (il-Kredu) biex fi tmiem is-Sena tal-Fidi jkollok f’idejk ©abra fil-qosor tal-fidi tag˙na.

Nemmen fil-qawma mill-imwiet A˙na nemmnu li kif Kristu qam tassew mill-imwiet, u jg˙ix g˙al dejjem, hekk il-ġusti wara mewthom jg˙ixu g˙al dejjem ma’ Kristu Rxoxt. G˙ax Kristu qam u g˙andu ġisem glorjuż, a˙na wkoll g˙ad ng˙ixu mieg˙u b’ġisem glorjuż.

X’jiġifieri meta ng˙idu ‘qawma millimwiet’? Fil-mewt, meta r-ru˙ tinfired mill-ġisem, il-ġisem tal-bniedem jit˙assar u jsir trab, waqt li r-ru˙ tmur tiltaqa’ ma’ Alla.

Ir-ru˙ tal-bniedem ġust tibqa’ tistenna li ting˙aqad mal-ġisem glorifikat tag˙ha.

Fil-qabar ‘jinƒera’ ©isem li jit˙assar, u jqum ©isem li ma jit˙assarx’ (1 Kor 15:42).

‘Dawk li jkunu g˙amlu t-tajjeb iqumu g˙all-˙ajja, imma dawk li jkunu g˙amlu l-˙ażin iqumu g˙all-kundanna’ (Ġw 5:29) Dwar din il-verità kbira tal-fidi tag˙na, il-Katekiżmu tal-Knisja jg˙idilna li ‘ma nistg˙ux nimmaġinaw u lanqas nifhmu kif dan isir. Nafuh biss bil-fidi’.

6 | Flimkien Settembru 2013

Meta se jse˙˙ il-qawmien mill-imwiet? Se jse˙˙ fl-a˙˙ar jum, jiġifieri fl-a˙˙ar taddinja, fit-tieni miġja ta’ Kristu.

‘GÓax il-Mulej innifsu, mal-kmand, mal-leÓen talarkanġlu u t-tromba ta’ Alla, jinżel mis-sema, u dawk li jkunu mietu fi Kristu jqumu l-ewwel’ (1 Tessalonkin 4:16).

‘Kif il-˙obƒ, li hu frott tal-art, wara li ting˙ad fuqu l-barka ta’ Alla, ma jibqax ˙obƒ komuni, imma hu Ewkaristija, mag˙mula minn ƒew© realtajiet, dik tal-art u dik tas-sema, hekk ukoll il-©isem tag˙na li jirçievi l-Ewkaristija ma jibqax aktar ta˙t il-li©i tat-ta˙sir, g˙ax i©orr fih iƒ-ƒerrieg˙a tal-qawmien mill-imwiet’ (San Irinew ta’ Lyons).

F’innu liturġiku li nkantaw partikolarment waqt il-funerali, a˙na nużaw il-kliem ta’ San Pawl: ‘B˙alma l-bnedmin kollha jmutu f’Adam, hekk ilkoll jiksbu l-˙ajja fi Kristu’.

‘Jiena ma mmutx, imma nid˙ol fil-˙ajja’ (Santa Tereża tal-Bambin Ġesù).

LITURÌIJA

Kollok kemm int!

A˙na tad-demm u l-la˙am, g˙alhekk it-talb tag˙na ma nesprimuhx biss b’qalbna u b’mo˙˙na imma b’©isimna kollu. Fil-Quddiesa nesprimuh b’POÛIZZJONIJIET differenti (bilwieqfa, g˙arkopptejna, bilqieg˙da) kif ukoll b’ÌESTI differenti (sinjal tas-Salib, nag˙tu l-paçi lil xulxin). Dawn il-poƒizzjonijiet u ©esti mhumiex sempliçi çerimonja.

Kollha g˙andhom tifsira profonda.

BIL-WIEQFA

SINJAL TAS-SALIB

Li tqum bilwieqfa juri sinjal ta’ rispett.

G˙alhekk inqumu bilwieqfa meta ç-çelebrant, li jirrappreżenta lil Kristu, filbidu tal-Quddiesa jersaq fi proçessjoni lejn l-altar. Din il-pożizzjoni, sa mill-bidunett tal-Knisja, tfisser il-pożizzjoni li jie˙du ‘dawk li qamu ma’ Kristu u li mo˙˙hom fl-affarijiet tas-sema’. Bil-mag˙mudija a˙na ng˙atajna sehem mill-˙ajja ta’ Alla, g˙alhekk meta noqog˙du bilwieqfa nkunu qed nirrikonoxxu dan ir-rigal kbir.

Noqog˙du bilwieqfa wkoll g˙all-Vanġelu, fejn nisimg˙u x’qal u x’g˙amel Ġesù.

Noqog˙du bilwieqfa anki biex nirçievu t-Tqarbin – is-sagrament li jg˙aqqadna blaktar mod profond ma’ Kristu.

Bis-sinjal tas-Salib tibda l-Quddiesa u bih, ta˙t forma ta’ barka, tispiçça. Min˙abba li kien bil-mewt tieg˙u fuq is-Salib li Ġesù feda l-bnedmin kollha, a˙na nag˙mlu wkoll is-sinjal tas-Salib fuq mo˙˙na, fommna u qalbna qabel il-qari tal-Vanġelu. Is-saçerdot jag˙mel is-sinjal tas-Salib diversi drabi o˙ra matul il-Quddiesa. Fl-a˙˙ar tal-quddiesa, meta s-saçerdot jg˙id il-kliem tal-barka, il-ġemg˙a m’g˙andhiex tg˙id mal-qassis imma twieġeb biss ‘Ammen’ g˙ax il-barka ting˙ata mis-saçerdot. Ħasra li anki nhar ta’ Ħadd issib min jitlaq ’il barra qabel ma ting˙ata l-barka. Mhux a˙jar nie˙du l-barka mag˙na d-dar u fil-familji tag˙na? ■

GÓARKOPPTEJNA G˙all-ewwel insara, li tinżel g˙arkopptejk kien ifisser penitenza. Tant kienu jassoçjaw din il-pożizzjoni mal-penitenza li kienu pprojbiti jinżlu g˙arkopptejhom nhar ta’ Ħadd jew matul iż-żmien kollu tal-G˙id, meta l-atmosfera dominanti fil-Liturġija hi wa˙da ta’ fer˙. Illum din il-pożizzjoni tesprimi riverenza u adorazzjoni. Fil-fatt noqog˙du g˙arkopptejna waqt il-Konsagrazzjoni u, jekk irridu, wara li nitqarbnu.

Flimkien Settembru 2013 | 7

trid tinvesti f’enerġija alternattiva? il-prodotti finanzjarji tagħna huma reali Qed taħseb biex tinstalla pannelli fotovoltajċi u tiffranka fuq il-konsum tal-elettriku? Għandna l-pakkett finanzjarju idejali għalik. Kellimna illum.

Impenn lejn is-suċċess tiegħek.

BOV ecO persOnal lOan 2131 2020 I bov.com

Is-self kollu huwa suġġett għall-kriterji normali ta’ self u għall-approvazzjoni finali mill-fergħa tiegħek tal-BOV. Termini u kundizzjonijiet japplikaw.

Maħruġ mill-Bank of Valletta p.l.c. 58, Triq Żakkarija, Valletta VLT 1130 - Malta

stejjer ta’ fidi

Il-voucher ta’ €20 (jissarraf f’ikla g˙and Pollino’s, Malta International Airport) jittella’ bix-xorti fost l-istejjer li jidhru f’dak ix-xahar u mhux g˙ax l-istorja jew l-esperjenza rebbie˙a tkun tqieset a˙jar mill-o˙rajn.

Ibg˙at l-istorja ta’ fidi tieg˙ek hekk: Flimkien, Stejjer ta’ Fidi, Kurja, Floriana jew flimkien@maltadiocese.org STORJA REBBIEÓA

Tiqafx fl-istazzjon!

Missirijietna ˙allewlna wirt reliġjuż kbir. Malli nitwieldu nsibu ru˙na membri fil-Knisja.

Kif nitilqu nimxu, jg˙allmuna dwar Ġesù u nlissnu xi talba. Wara ftit nirçievu l-Ewwel Tqarbina u mbag˙ad il-Konfirmazzjoni. Fid-djar issib il-Bibbja, xbihat ta’ Ġesù u Marija, fit-toroq g˙andna bosta statwi. Kurçifissi kullimkien: djar, sptarijiet, uffiççji, skejjel, ˙wienet. Kullimkien ġiżirani u tattoos bil-qaddisin. Anki l-kuruna tar-rużarju popolari; issibha mdendla mal-mera tal-windskrin fil-karozza u fuq is-sodod. Imma fil-verità fejn hi s-Saltna ta’ Alla f’Malta? X’jiswa li niġru bl-Irxoxt jekk ma ng˙ixux l-Irxoxt? Ma nistg˙ux nibqg˙u nistennew fl-istazzjon tal-ferrovija, sieq wa˙da ’il hemm u o˙ra ’l hawn. Irridu nag˙żlu ’l Alla u r-rieda tieg˙u fil-ġrajjiet konkreti tal-˙ajja, bnazzi jew maltemp.

Hekk, Alla jiġi jg˙ammar fina, u ru˙na ssib il-mistrie˙. ■ Manwel Aquilina, L-Iklin

Naf mara kura©©uΩa Naf b’raġel u martu li mietu traġikament. Ħallew warajhom tliet subien, ta’ 15, 12 u 9 snin. Nannithom, ta’ 70 sena u diġà rikoverata f’Dar tal-Anzjani, b’kuraġġ u fidi kbira ddeçidiet li to˙roġ mid-Dar u ddedikat ru˙ha biex trabbi lin-neputijiet wa˙edha. Donnha ġietha sa˙˙a barranija biex tag˙milha ta’ omm u fl-istess ˙in ta’ missier g˙an-neputijiet. Maż-żmien, il-kbir da˙al is-seminarju u t-tnejn l-o˙ra żżewġu.

Wara li l-missjoni tag˙ha kienet ‘kompluta’ reġg˙et da˙let id-Dar fejn kompliet tg˙ix.

M’g˙andniex xi ng˙idu li fl-ordinazzjoni tal-‘kbir’ u fiż-żwiġijiet tat-tnejn l-o˙ra rriżervawlha post speçjali! Xi drabi nippretendu li l-˙ajja tkun bla problemi u bla mard, imma nafu li fil-fażijiet differenti

tal-˙ajja jkollna żmien ta’ fer˙ u żmien ta’ tbatija, żmien ta’ fidi u żmien ta’ dubji. Nafu li mhemmx ward bla xewk u li ma nistg˙ux ingergru, nilmentaw u ninsew il-mumenti sbie˙ li kellna. Ma nistg˙ux tant ning˙alqu fil-bżonnijiet tag˙na biss u nit˙assru lilna nfusna li nispiççaw ma n˙ennux g˙al min qed ibati. ■ P. Sebastian Camilleri OFM, Tas-Sliema Ìesù Óabib

Fuljett elettroniku ta’ kull ġimgħa bit-tifsira tal-Vanġelu tal-Ħadd għat-tfal, l-adoloxxenti u l-ġenituri. Maħruġ mill-Parroċċa tal-QawraBuġibba. Biex tirċevih b’xejn, ibgħat email lil: gesuhabib@gmail.com.

Flimkien Settembru 2013 | 9

RELAZZJONIJIET

Words of Affirmation

Quality Time

Receiving Gifts

Acts of Service

Physical Touch

Receiving gifts A

gift is something you can hold in your hand and say, ‘Look, he was thinking of me,’ or ‘She remembered me’. You must be thinking of someone to give him a gift. The gift itself is a symbol of that thought. It doesn’t matter whether it costs money. What is important is that you thought of him or her. And it is not the thought implanted only in the mind that counts, but the thought expressed in actually securing the gift and giving it as the expression of love.

Gifts come in all sizes, colours and shapes.

Some are expensive, others are free. To the individual whose primary love language is receiving gifts, the cost of the gift will matter little, unless it is greatly out of line with what you can afford. If a millionaire gives only oneeuro gifts regularly, the spouse may question whether that is an expression of love, but when family finances are limited, a one-euro gift may speak a million-euros worth of love.

10 | Flimkien Settembru 2013

Gifts and Money If you are to become an effective giftgiver, you may have to change your attitude about money. Each of us has an individualized perception of the purposes of money, and we have various emotions associated with spending it. Some of us have a spending orientation. We feel good about ourselves when we are spending money. Others have a saving and investing perspective. We feel good about ourselves when we are saving money and investing it wisely.

If you are a spender, you will have little difficulty purchasing gifts for your spouse; but if you are a saver, you will experience emotional resistance to the idea of spending money as an expression of love. If you discover that your spouse’s primary love language is receiving gifts, then perhaps you will understand that purchasing gift for him or her is the best investment you can make. You are investing in your relationship and filling your spouse’s emotional love tank; and with a full love tank, he or she will likely reciprocate emotional love to you in a language you will understand.

The gift of self There is an intangible gift that sometimes speaks more loudly than a gift that can be held in one’s hand. I call it the gift of self or the gift of presence. Being there when your spouse needs you speaks loudly to the one whose primary love language is receiving gifts.

There are husbands who fail to understand the tremendous power of

presence. Being there for their wife is more important than anything else in her mind.

Physical presence in the time of crisis is the most powerful gift you can give if your spouse’s primary love language is receiving gifts.

If the physical presence of your spouse is important to you, I urge you to verbalize that to your spouse. Don’t expect him to read your mind.

If, on the other hand, your spouse tells you, ‘I really want you to be there with me tonight, tomorrow, this afternoon,’ take his request seriously.

Almost everything ever written on the subject of love indicates that at the heart of love is the spirit of giving. All five love languages challenge us to give to our spouse, but for some, receiving gifts, visible symbols of love, speaks the loudest. ■ F’Ottubru: Acts of Service Addattat minn The Heart of the Five Love Languages, Gary Chapman, Northfield Publishing, Chicago Stedina gÓall-koppji miÛÛewÌa

Kif ittejjeb ir-relazzjoni ta’ bejn il-koppja?

Kif ikollok ÛwieÌ hieni u dejjiemi?

Skopri fil-kors prattiku The Marriage Enrichment Course Jibda l-Ġimgħa, 11 ta’ Ottubru fis-7:30pm Organizzat minn Genesis2, Institute for Marriage and Family, 1, Oratory Street, Naxxar 9942 9907; 7920 2477; info@genesis2.org.mt Flimkien Settembru 2013 | 11

Marsascala

Magaƒin ta’ kull xahar ma˙ru© mill-Kulle©© tal-Kappillani u titqassam b’xejn lill-familji Maltin.

Biex tirriklama fuq Flimkien çempel fuq 2590 6400 jew 2137 4942 Email: flimkien@maltadiocese.org jew bil-posta

Classes in ballet ages 3 years and up

Indirizz Editorjali Flimkien, Kulle©© tal-Kappillani, Kurja, il-Furjana Email: flimkien@maltadiocese.org

Jazz classes ages 6 years and up

Il-kitba li tidher fuq Flimkien apparti l-Editorjal mhux neçessarjament tirrifletti l-opinjoni tal-Bord Editorjali

British Ballet Organization classes examinations taken annually

Editur Carmel Conti

Grafika Outlook Coop

Stampar Velprint Ltd

Ritratt fil-faççata: Re-enactment ta’ tie© Malti fil-Birgu, mit-tfal tal-Iskola Theresa Nuzzo, il-Marsa.

Please phone on 9922 6842 or 7920 7632 Email mandyc@onvol.net

www.mandydanceacademy.com

Ritratt me˙ud minn Raymond Zammit.

IBQA’ GHIX KUNTENT GEWWA DAREK BIL-LIFT TAT-TARAG Ghall-Aqwa Kwalita’, Kumdita’, Sigurta’, Konvenjenza u Liberta’.

Electric Scooter

Platform Lift

Curved Stairlift

CEMPEL LIL COMFORT STAIRS GHAL KWOTAZZJONI B’XEJN

Straight Stairlift

Showroom, 15, Triq Tumas Dingli, Mosta | Tel: 2157 4846, 2141 2687 Mob: 9987 5336 / 9949 9540 | Email: info@comfortstairs.com | www.comfortstairs.com

BIBBJA

Il-kaxxa tal-kartun G

ħalina l-Insara l-Bibbja hija l-ktieb fejn issib il-Kelma ta’ Alla. Għalhekk nistennew li tkun miktuba bl-aktar mod ċar, kollox ordnat, kollox eżatt. Imma mbagħad tiftaħha, u ssib stejjer xi drabi mhux interessanti, imġiba morali laxka, numri li ma jagħmlux sens, żbalji storiċi u ġeografiċi, poeżiji li diffiċli titlob bihom.

Fil-verità l-Bibbja mhijiex ktieb wieħed.

Aktar qisha librerija ta’ 73 ktieb. U aktar milli librerija, il-Bibbja hija ‘univers’ jew ‘avventura’ li fiha mistednin nidħlu b’ċerta attenzjoni. Din il-parabbola li ġejja tgħinna nifhmu aħjar.

Meta wasalt għand Anne u Gerald, kienu waħedhom. Qattajna lejla sabiħa flimkien.

Kienu għalqu ħamsin sena flimkien, fir-risq it-tajjeb u l-ħażin. Kont naħseb li kont nafhom tajjeb, imma dik il-lejla sirt nafhom b’għajnejn ġodda. Dakinhar fetħuli t-teżor tagħhom: kaxxa żgħira tal-kartun fejn kien hemm minn kollox. Dik il-kaxxa bit-teżor ġo fiha tixbah lill-Bibbja.

Fil-kaxxa kien hemm ħafna ritratti: ta’ jum it-tieġ, tan-neputijiet, il-postijiet fejn marru vaganza. Kien hemm kartolini bil-kulur, xi wħud milwijin, imċappsin, bil-kuluri mitfija, imqattgħin b’partijiet minnhom neqsin. Huma u jispjegawli u jikkummentaw, kull waħda minn dawk l-istampi kienet saret tifkira ta’ xi mument ta’ ferħ jew niket f’ħamsin sena ta’ ħajja flimkien. Il-Bibbja wkoll ma nkitbitx f’daqqa; ħadet aktar minn elf sena biex inkitbet. Ma nkitbitx minn xi ħadd waħdu, imma minn ħafna persuni, il-parti l-kbira

tagħhom ma nafux min kienu. Xi wħud kitbu dwar ġrajjiet li seħħew ħafna snin qabel żmienhom u li waslu għandhom bil-fomm, imbagħad kitbuhom u għaqqduhom flimkien. F’ċerti każijiet l-istess ktieb inkiteb minn kittieba differenti u f’postijiet differenti. Fost il-kittieba nsibu rejiet, sajjieda, bdiewa, rgħajja u tobba.

F’dik il-kaxxa tal-kartun kien hemm ukoll l-arblu tar-razza - lista monotona ta’ ismijiet antiki imma li dak il-ħin għenithom iħossuhom kburin li jappartjenu għal dik il-familja, lista li tathom l-għeruq. Anki fil-Bibbja nsibu diversi arbli tar-razza, kollha juru l-għeruq tal-persuni li jissemmew ma’ missirijiethom u arthom. Tiftakar meta smajt xi waħda minnhom tinqara (forsi viċin ilMilied)?

Sibna wkoll kuntratt tal-kera. Dan ukoll għalihom ma kienx baqa’ sempliċi dokument uffiċjali u legalistiku. Filkuntest ta’ dik il-lejla kien jesprimi l-ħolma tagħhom li jaħdmu u jġemmgħu biex fl-aħħar jakkwistaw id-dar tagħhom. Tara xi xebh hawn mal-istorja tal-poplu Lhudi li dejjem xtaq l-art tiegħu?

Kien hemm ukoll xi talb li kienu kitbu fil-mumenti importanti ta’ ħajjithom. Rajt Flimkien Settembru 2013 | 13

l-inviti tat-tieġ, poeżija li kitbilhom wieħed min-neputijiet, ittri li kienu bagħtu lil xulxin waqt l-għerusija. ‘Din hi l-ewwel love letter tagħna,’ qalli Gerald bi tbissima. Ħallieni naqraha, u stagħġibt mhux ftit meta ndunajt li kienet miktuba fuq wara ta’ problema tal-Alġebra! Anna u Gerald kienu jattendu l-istess skola u meta darba kienet ma tiflaħx, Gerald offra li jwasslilha l-homework. Ħassejtni onorat li nsir naf bit-tenerezza tal-imħabba tagħhom! Waħedha, dik l-ittra ma kienet tinteressa lil ħadd, imma miżmuma f’dik il-kaxxa u moqrija wara tant snin ta’ żwieġ, kellha sinifikat kbir. Il-Bibbja wkoll fiha kitba ta’ kull tip: rakkonti, talb, listi, arbli tar-razza, parabboli, ittri, poeżiji … u anki love letters!

Il-lejla għaddiet bħal ħolma. Flimkien ma’ dawk iż-żewġt iħbieb antiki, f’daqqa waħda skoprejt is-sens tal-ħajja tagħhom.

Dawk ir-ritratti u ittri ma kinux baqgħu jinteressawhom fihom infushom, imma għax fihom kien hemm ikkondensata ħajjithom kollha. Ma kinux baqgħu sempliċi ‘oġġetti’. Kienu saru ħajja sħiħa, interpretata. Kull wieħed minn dawk l-oġġetti kellu postu fi ġrajja, li minnha ħadu s-sens kollu tagħhom. Permezz tagħhom jien stajt nidħol xi ftit fl-‘univers’ tagħhom, fl-istorja ta’ mħabba tagħhom.

Anki biex tifhem is-sinifikat ta’ xi silta millBibbja, trid taraha fil-kuntest kollu tal-Bibbja u mhux waħedha. Silta waħedha xi drabi tista’ tidher bla sens, imma meta taraha filkuntest sħiħ, is-silta takkwista sinifikat ġdid.

Is-siltiet kollha flimkien jagħmlu storja ta’ mħabba.

Dik il-lejla irrealizzajt kemm kull ġrajja jista’ jkollha tifsiriet jew sensi differenti 14 | Flimkien Settembru 2013

li fil-mument li tiġri ma jkunux jidhru.

U meta l-ġrajja tkun importanti ħafna, inħossu l-ħtieġa li nerġgħu lura għaliha, naħsbu fuqha, u niskopru r-rikkezza ta’ xi tifsira ġdida għalina llum. U aktar ma jgħaddi ż-żmien, aktar dik il-ġrajja ssir importanti. Mhux hekk ukoll il-Bibbja?

Xi drabi taqra silta u tkun tfisser mod, imbagħad jgħaddi ż-żmien u terġa’ taqraha, u tiskopri sinifikat ġdid għalik.

Meta tirrakkonta ħajja u esperjenza, bħal fil-każ tal-Bibbja, l-iskop tal-kittieb ma jkunx li jippubblika xi manwal tal-Istorja, Xjenza jew Ġografija imma li juri kemm Alla jħobb il-poplu tiegħu, lili u lilek. Issa fhimt xi ftit aħjar kif għandek tidħol flunivers tal-Bibbja? ■

Mother & Baby Club

Jorganizza playgroups għal tfal ta’ bejn it-18-il xahar u t-3 snin, fil-preżenza tal-ġenituri jew in-nanniet. Ilplaygroup jiltaqa’ sagħtejn filgħodu darba fil-ġimgħa għal 10 ġimgħat: il-Għargħur, Ħal Lija, Il-Mosta, Paola, San Ġiljan, Sta Venera, Ħaż Żebbuġ, IżŻejtun u ż-Żurrieq. Ikun hemm ħarġiet edukattivi b’taħditiet fit-trobbija tat-tfal. Ċempel: Tania Cortis 2143 3673.

ESPERJENZA

Erbatax-il differenza Q

ed nikteb g˙al min qatt ma g˙adda mid-dipressjoni; g˙al min qed isofri b’din il-marda; u g˙al min ma jafx biddifferenzi bejn dwejjaq kbar u dipressjoni.

Jien sibt 14-il differenza. Anzi g˙exthom kollha. Ħa ng˙idilkom l-esperjenza tieg˙i.

1. Meta nkun imdejqa ˙afna … indur lejn Alla u nfittex faraġ fil-Bibbja. Meta kont marida bid-dipressjoni … ˙adtha kontrieh g˙ax deherli li ma missux ġeg˙ilni nbati daqshekk.

2. Meta nkun imdejqa … u ninzerta f’xi post sabi˙ jew jg˙iduli li g˙andi g˙al min ng˙ix, nag˙mel kuraġġ u nirringrazzja lil Alla g˙as-sabi˙ li tani. Meta kont biddipressjoni … in˙ossni piż fuq ta’ madwari, mo˙˙ni biss kif ne˙les minn ˙ajti bl-inqas uġieg˙ g˙al uliedi.

3. Meta nkun imdejqa … nag˙mel sforz

18 | Flimkien Settembru 2013

biex naljena rasi u n˙ossni a˙jar. Meta kont bid-dipressjoni … ma kellix sa˙˙a mentali u fiżika. Imqar na˙seb li rrid inqum, kont ninfaqa’ nibki, jaqbduni dwejjaq u ng˙as kbar; jekk nisforza, jaqbadni uġieg˙ ta’ ras u g˙ejja kbira.

4. Meta nkun imdejqa … imurli l-aptit.

Meta kont bid-dipressjoni … fil-każ tieg˙i kont nisfoga fl-ikel.

5. Meta nkun imdejqa … ˙add ma jinduna. Meta kont bid-dipressjoni … ˙afna kienu jindunaw; kien hemm min qalli li kont nidher il-˙in kollu se ninfaqa’ nibki.

6. Meta nkun imdejqa … in-nies li niltaqa’ mag˙hom jg˙inuni ninsa u nderri.

Meta kont bid-dipressjoni … nevita li niltaqa’ man-nies.

7. Meta nkun imdejqa … raqda tajba tg˙inni, u wara nqum a˙jar. Meta kont biddipressjoni … nixtieq norqod u ma nqum qatt.

8. Meta nkun imdejqa … id-dmirijiet jg˙inuni ninsa d-dwejjaq. Meta kont biddipressjoni … id-dmirijiet kienu jtaqqluni.

9. Meta nkun imdejqa … anki bla kura, naqleb g˙all-a˙jar fi ftit sig˙at jew ġranet.

Meta kont bid-dipressjoni … bla kura dejjem kont immur g˙all-ag˙ar; bil-pilloli u l-psikoterapija, wara sentejn bdejt nitla’ fil-wiçç; wara 5 snin stajt niffunzjona fil-˙ajja ta’ kuljum; wara 7 snin ˙assejtni fiqt g˙alkollox. Issa li g˙addew 8 snin, bilgrazzja ta’ Alla ma ndumx ma nwaqqafhom kollha (ma tistax twaqqafhom f’daqqa).

10. Meta nkun imdejqa … in˙ossni çerta li hemm id-dawl fit-tarf l-ie˙or tal-mina.

Meta kont bid-dipressjoni … kont na˙seb li ma kont se nfieq qatt.

11. Meta nkun imdejqa … kont inkun naf x’qed jiġri minni u g˙aliex g˙andi d-dwejjaq. Meta kont bid-dipressjoni … ma stajtx nifhem kif jien, bniedma ottimista, stajt inbati bid-dipressjoni – sakemm xi ˙add feta˙li g˙ajnejja li kelli s-sintomi tal-marda.

12. Meta nkun imdejqa … ta’ madwari jikkumpatuni u jifhmuni. Meta kont biddipressjoni … lanqas jien stess ma kont nifhem lili nnifsi, a˙seb u ara l-o˙rajn.

Imma fil-fatt sibt min jifhimni: saçerdot li kien jaf x’g˙andu jg˙idli, il-psikjatra u l-psikoterapista.

13. Meta nkun imdejqa … bis-sa˙˙a ġewwinija tieg˙i nifla˙ nikkumbatti d-dwejjaq. Meta kont bid-dipressjoni … ma kelli ebda sa˙˙a ġewwinija. Illum nifhem li d-dipressjoni tattakkalek propju s-sa˙˙a ġewwinija tieg˙ek; is-self-discipline u r-rieda jisparixxu.

14. Meta nkun imdejqa … fiżikament tista’ tg˙id li kollox jibqa’ l-istess. Meta kont bid-dipressjoni … il-muskoli ta’ saqajja ma kinux jobduni; ma stajtx nimxi, ng˙aġġel jew niççaqlaq; naqta’ nifsi anki wara ftit taraġ; ma nikkonçentrax; ninsa x’qed ng˙id, in˙awwad u ma nifhimx lil min ikellimni; ng˙as insapportabbli, anki sieg˙a wara li nkun qomt; ˙ruq ta’ stonku; xag˙ri ˙fiefli ˙afna.

Sfortunatament f’Malta ma taffordjax turi li g˙andek dipressjoni, g˙ax g˙adha tabù kbir; qisek g˙andek il-pesta, xi ˙aġa li m’g˙andekx titkellem dwarha.

Kelma lil min qed jg˙in lil nies b’dipressjoni: • Tg˙idx lil min qed ibati biddipressjoni biex iqum fuq tieg˙u u ja˙seb fl-o˙rajn – g˙ax aktar tniżżlu ’l isfel milli ttellg˙u.

• Jekk tg˙idlu a˙jar ifieq bla pilloli tag˙millu ˙afna ˙sara.

• Tg˙allem kif iġġib ru˙ek ming˙and professjonista – b˙alma kieku kienet id-dijabete kont titg˙allem meta, kif u kemm g˙andek tag˙tih ikel, eçç.

Fl-a˙˙ar, kelma lil min qed ibati bid-dipressjoni: • Tg˙idx m’hemmx x’tag˙mel. Hemm x’tista’ tag˙mel ˙abib! Int u tie˙u n-nifs ’il ġewwa, ipprova ˙udu konxjament, b’˙afna m˙abba lejk innifsek. B’dak in-nifs ’il ġewwa li qed tie˙u qed iżżomm lilek innifsek ˙aj jew ˙ajja, bit-tama li g˙ad jiġi żmien a˙jar. U g˙ax tkun żammejt lilek innifsek ˙aj jew ˙ajja, tkun tista’ tgawdih.

• Int u to˙roġ in-nifs ’il barra, ag˙mel hekk b’˙afna m˙abba lejn min jixtieqek tibqa’ ˙aj jew ˙ajja, lejn min forsi g˙andu bżonnok, żewġek, martek, uliedek.

• Irrepeti g˙all-inqas g˙al tliet nifsijiet.

• Issa tista’ tifra˙ lilek innifsek li g˙amilt l-aqwa u l-og˙la ˙aġa li jista’ jag˙mel il-bniedem: ˙abbejt … u b’hekk kabbart is-Saltna ta’ Alla.

Prosit! ■ HSM

Flimkien Settembru 2013 | 19

riflessjoni

Dalgħodu rajtek tqum. Kont qalbi qawwija li se tkellimni, imqar biex tirringrazzjani ta’ xi ħaġa tajba li ġratlek ilbieraħ, imma int kont mehdi wisq bi ħsibijiet dwar x’se tilbes għax-xogħol.

Erġajt stennejtek int u ddur mad-dar qabel titlaq. Xtaqtek waqaft ftit sekondi biex tgħidli ‘Bonġu’ - imma ma kellekx moħħ. F’ħin minnhom rajtek bilqiegħda għal xi kwarta. Ma kellek x’tagħmel xejn ħlief tistenna. F’ħin minnhom qomt bilwieqfa f’salt. Ħsibtek ridt tkellimni, imma int qbadt it-telefon u qgħadt titkellem mal-ħbieb.

Rajtek fuq ix-xogħol, u stennejtek bil-paċenzja l-ġurnata kollha. B’dak kollu li kellek x’tagħmel, l-inqas ħaġa li kellek f’moħħok kienet li toqgħod tkellimni. Ma jimpurtax, il-ġurnata twila, u għad baqa’ ċans u ħin biex tkellimni ftit.

Qabel bdejt tiekol, rajtek tħares madwarek ’il hemm u ’l hawn - forsi stħajt tkellimni quddiem l-oħrajn? Forsi għalhekk ma raddejtx salib?

Wara x-xogħol, int mort lura d-dar.

Hemm ukoll kont tidher li għandek ħafna x’tagħmel. Meta lestejt, rajtek tixgħel ittelevixin. Ma nafx jogħġbokx it-televixin, imma ninnota li kuljum tixegħlu u tqatta’

Ittra ming˙and Alla ftit ħin mhux ħażin quddiemu, avolja xi drabi ma tantx ikun fih x’tara. Madankollu, int tibqa’ quddiemu, tistenna, tisma’, tara, u ma taħseb f’xejn.

Jien komplejt nistenna, sakemm int erġajt kilt u bqajt tara l-programmi, imma lili bqajt ma kellimtnix, lanqas kelma waħda.

Imbagħad, rajtek tagħti l-lejl it-tajjeb lil tal-familja. Kien sar il-ħin biex tintefa’ fissodda. Hemm ukoll naħseb li kont għajjien wisq għax malajr marru għajnejk bik.

Nifhimha. Ma ġara xejn. Int ma tirrealizzax li jien dejjem hemm, għalik. Għandi paċenzja kbira u kapaċi nistenna ħafna aktar milli qatt tista’ timmaġina.

Jien tant inħobbok li nibqa’ nistenna mingħandek imqar ħsieb jew talba jew kelma żgħira. Mhux faċli naqbad diskursata ma’ xi ħadd li ma jgħidlix kelma waħda lura.

Issa sarlek il-ħin biex terġa’ tqum, u jien se nibqa’ nistenniek bil-paċenzja kollha, fiduċjuż li llum se ssib ftit ħin għalija. Ilġurnata t-tajba! Ħabibek, Alla.

P.S. Għandek ċans tgħaddi din l-ittra lil ħaddieħor? ■

Nota: Grazzi ħafna lill-qarrej li xi żmien ilu kien bagħtilna din il-kitba imma li sfortunatament ma żammejniex ismu.

20 | Flimkien Settembru 2013

D.SPIRAL STATIONERY

Your one stop shop for back to school Tel: 2149 1419, 2756 5003.

Email: dspiralst@gmail.com Find us on Facebook for day to day offers

PARROÇÇI MALTIN Fr Claude Portelli Kappillan ta’ San Ìiljan

G˙ajn ta’

˙ajja nisranija Ħ

afna g˙andhom l-idea żbaljata li l-parroçça hi responsabbiltà talkappillan biss; li l-˙ajja tal-parroçça ddur mieg˙u. Imma fil-fatt il-parroçça hija ffurmata minn membri differenti, ta’ etajiiet u esperjenzi differenti, u bil-bżonnijiet partikolari tag˙hom. Il-parroçça hija a˙na lkoll – mhux biss a˙na li ng˙ixu fitterritorju parrokkjali ta’ San Ġiljan imma wkoll dawk li, g˙alkemm mhumiex minn hawn, jing˙aqdu mag˙na fil-mumenti ta’ talb fil-knisja u attivitajiet o˙rajn.

Is-sens ta’ komunità jg˙in biex jin˙oloq dan l-ispirtu ta’ familja – familja miexja flimkien f’pellegrinaġġ. Il-fatt li m’inix miexi wa˙di jg˙inni nifhem li nista’ nistrie˙ fuq l-o˙rajn speçjalment meta nkun g˙ajjien jew naqta’ qalbi. Xi drabi forsi ˙addie˙or jista’ jkollu bżonn l-imbuttatura tieg˙i.

Sabiex inkunu nistg˙u ng˙ixu dan kollu fil-parroçça tag˙na, li twaqqfet fl-1891 b’popolazzjoni li llum taqbeż l-10,000 ru˙, din is-sena bdejna nlaqqg˙u grupp ta’ nies biex jie˙du sehem fil-Lectio Divina. Kull tielet Ġimg˙a tax-xahar, madwar g˙oxrin

ru˙ jiltaqg˙u biex jid˙lu aktar fil-fond filmessaġġ tal-Kelma ta’ Alla. Dan bi ˙siebna nkompluh.

L-esperjenza tal-Kummissjoni Tfal ukoll qed t˙alli ˙afna frott fil-parroçça. Ittfal da˙lu g˙al dan l-impenn b’entużjażmu kbir u b’ideat ġodda li huma stess qed jimplimentaw. Kull xahar, il-Quddiesa talĦadd qed tkun animata mit-tfal: kant, qari u sketches. Il-laqg˙at li jsiru matul is-sena g˙at-tfal huma f’idejhom. It-tfal jag˙tu sehem ukoll attiv fl-Assemblea Parrokkjali.

Fost ix-xog˙ol siewi li tag˙mel ilKummissjoni Djakonija nsemmu l-g˙ajnuna li ting˙ata lil 62 familja kull xahar, mhux biss permezz tal-ikel tal-Unjoni Ewropea iżda wkoll billi ting˙atalhom g˙amara, ˙wejjeġ u g˙ajnuna professjonali.

Fil-parroçça g˙andna l-grazzja li g˙andna social worker li tattendi fl-uffiççju parrokkjali tliet darbiet fil-ġimg˙a u tie˙u ˙sieb dawn ilkażijiet kollha u o˙rajn simili. L-g˙ajnuna tassocial worker hija indispensabbli biex il-˙idma tal-Kummissjoni tibqa’g˙addejja b’risq dawk fil-komunità tag˙na li huma vulnerabbli. ■ Flimkien Settembru 2013 | 23

Quality fruits and vegetables lTD Suppliers to local leading hotels, restaurants and vegetable shops

N: 25, Stall No. 4, Pitkali Market, Ta’ Qali Tel: 2164 2368, 2143 7583

No. 4, Triq it-TiÄĄrija, il-Marsa Tel: 9949 5047, 2142 1857

SAÓÓITNA Dr Peter Ferry M.D., M.Sc., F.R.C.P. Speçjalista fil-Mediçina u l-Anzjani

L-Epatite B Virus tal-Epatite B Fwied

H

emm ˙afna forom ta’ din l-infjammazzjoni fil-fwied, fosthom dawk ikkawżati mill-ako˙ol, il-mediçini u l-mikrobi li jikkawżawha. Jeżistu l-epatite A, B, jew Ċ imma llum nitkellmu dwar l-epatite B. Din tittie˙ed jew mill-omm fil-proçess tat-twelid jew permezz tas-sess ma’ persuna infettata jew mid-demm ta’ xi ˙add infettat.

Infezzjoni mid-demm tista’ tittie˙ed minn siringi infettati jew minn trasfużjoni tad-demm – g˙alkemm tajjeb ng˙idu li d-demm li jing˙ata jiġi eżaminat g˙al dan il-virus – jew minn inçidenti bil-labar tas-siringi. Il-virus jista’ jg˙addi anki jekk tissellef xkupilja tas-snien ta’ xi ˙add infettat, xi mus tal-le˙ja jew tag˙mir li jintuża mid-dentist jew fl-isptarijiet – g˙alkemm anki hawn tajjeb ng˙idu li jittie˙du l-prekawzjonijiet kollha possibbli.

Jista’ jittie˙ed ukoll minn tpinġija (tatù), imsielet jew gidma minn xi ˙add infettat.

Irridu niftakru li dan il-virus ma jg˙addix minn persuna g˙al o˙ra permezz ta’ kuntatt soçjali ta’ kuljum, b˙al tg˙anniq, bews jew xorb mill-istess tazza.

Is-sintomi tal-epatite B jidhru bejn xahar sa sitt xhur wara li jkun da˙al il-virus. T˙ossok imdardar, tirremetti, żaqqek tuġg˙ek, jitlag˙lek id-deni, t˙ossok ma tifla˙x jew to˙roġlok is-suffejra. Madankollu, nofs dawk li taqbadhom l-epatite B ftit li xejn ikollhom sintomi.

9 minn kull 10 ta’ dawk li jsofru mill-epatite B akuta je˙ilsu mill-virus wara xi 6 xhur. Wie˙ed minn kull g˙axra jkollhom l-infezzjoni kronika tal-epatite B. Id-dijanjosi tal-epatite B issir b’test tad-demm, li minnu nsiru nafu wkoll kemm hi qawwija u jekk g˙amlitx diġà ˙sara lill-fwied.

Ilum nistg˙u nipproteġu ru˙na kontra l-virus tal-epatite B permezz ta’ tilqima. Il-kura kontra l-virus isservi biex innaqqsu l-˙sara li tista’ ssir fil-fwied. F’xi każijiet, pazjenti li jkollhom l-epatite B kronika jitpoġġew fuq lista ta’ stennija g˙al trapjant tal-fwied. Min hu diġà marid bl-epatite kronika g˙andu jiekol ikel sustanzjuż u jevita l-alko˙ol. ■ Flimkien Settembru 2013 | 25

LOGÓOB Claudia Cini

Mimdudin 1. Suldat tal-ba˙ar (5) 3. Xrara ta’ suffarell (5) 7. Missier putattiv ta’ Ġesù (7) 9. Nuqqas ta’ dawl (4) 10. Katina ta’ muntanji f’nofs l-Ewropa (4) 11. Ħtif bejn xedaq u ie˙or (4) 12. Kurrent ta’ ilma bejn żewġ g˙oljiet (4) 16. Taqsima, distrett (4) 18. Vulkan Sqalli (4) 19. Annimal jg˙ix fuq l-art u ta˙t l-ilma (7) 20. Jaqbdek qabel l-irqad (5) 21. L-aktar annimal li jixbah lillbniedem (5) Weqfin 1. Tbidha xi tiġieġa jew papra (5) 2. Ta’ Ħad-Dingli l-og˙la f’Malta (4) 4. San Pietru kien l-ewwel wie˙ed (4) 5. Ġewwa ta’ tap jaqbel ma’ g˙onq flixkun (5) 6. Paçi, sliem (4) 7. Ġnien żg˙ir (7) 8. Immorali, mhux sewwa (7) 13. Neçessità, ˙tieġa (5) 14. Mag˙lub, niexef (4) 15. Titfa’ ż-żejt fih biex taqli (5) 17. Omm il-Madonna (4) 18. Ersaq ’il hawn (4)

Tisliba 1

2

3

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

14

16

15

17

18

19

20

21

Soluzzjoni Tisliba Awwissu: Mimdudin: 1. TOQBA, 3. GÓERF, 7.

TOQTOLX, 9. BLAT, 10. INNU, 11. LBIÇ, 12. QIES, 16. ZIJU, 18. SÓIÓ, 19. AMERIKA, 20. RAÌUN, 21. SPTAR. Weqfin: 1. TALBA, 2. BDOT, 4. ÓALI, 5. FERUT, 6. STAT, 7. TARBIJA, 8. XNIEGÓA, 13. AZZAR, 14.

SORU, 15. AÓMAR, 17. UMDU, 18. SKOP. Rebbie˙: C. Apap, Tal-Pietà

Irba˙ voucher ta’ €25 ming˙and V&F Portelli and Sons Ltd, l-Imrie˙el. Ibg˙at it-twe©iba sal-15 taxxahar. Ikteb ismek, in-numru tat-telefown u l-indirizz. Ibg˙atha hekk: Flimkien, Tisliba, Kurja, il-Furjana.

A B C D E F G H I J K L M

ÇAJTA

DxV W÷H J-D P+K M+F Q-I HxR N÷T A-P B+G C-O E-K L-T

23

4

N O P Q R S T U V W X Y Z

VxK X+T Z÷Z S-P P+B U+D N÷H Y -H G÷T KxK P+F XxH C÷V

Pazjent: Dott, xorta wa˙da bqajt nara t-tikek quddiem g˙ajnejja.

Tabib: In-nuççali l-ġdid ma g˙enekx?

Pazjent: Dażgur, issa qed nara t-tikek aktar çari!

Alfakodo 1 9 6

Irba˙ ƒew© kotba offruti minn Merlin Publishers Ltd billi tuƒa l-g˙ajnuna fil-kolonni tan-nofs biex issib il-valuri neqsin.

Ibg˙atha sal-15 tax-xahar: Flimkien, Alfakodo, Kurja, il-Furjana Soluzzjoni ta’ Awwissu A 19 N 21

B 4 O 2

C 22 P 25

D 13 Q 15

E 5 R 8

F 26 S 3

G 17 T 23

H 11 U 16

I 1 V 12

J 20 W 6

K 14 X 24

L 10 Y 18

Rebbie˙: M. Casha, Ra˙al Ìdid

KONT TAF? ID-DI U D-DO

Meta naraw żewġ persuni dejjem flimkien, ng˙idu ‘donnhom id-di u d-do’. L-oriġini storika ta’ din l-espressjoni ġejja minn żewġ vapuri, HMS Dee u HMS Daw li g˙al żmien twil kienu jkunu sorġuti ˙dejn xulxin fil-port ta’ Marsamxett. L-istess espressjoni tintuża wkoll fis-sens oppost biex tirreferi g˙al persuni li l-˙in kollu jiġġieldu bejniethom.

Flimkien Settembru 2013 | 27

M 7 Z 9

TENA enables you to mantain your lifestyle

Dry fast core™

TENA LADY TENA Lady pads are specifically designed for loss of drops or small leakages.

All TENA Lady pads are body-shaped for a comfortable fit and contain Odour Control™ to prevent the development of odours.

TENA pads are so small and discreet, you sometimes wonder how they can provide enough security. But they do!

Time after time, under all circumstances.

For more information kindly e-mail tena@pharma-cos.com or call 2144 1870 Monday to Friday between 8am and 5pm

www.tena.com.mt TENA IS AVAILABLE FROM ALL PHARMACIES AND SUPERMARKETS

The TENA Lady Mini range are particularly well suited to those women who are used to using sanitary towels or panty-liners.

The TENA Lady Medium range pads also offer greater absorption for added confidence.

TENA Normal, Extra, Extra Plus and Mini Super are breathable, which means they give extra comfort and are kinder on the skin.

Droplets on the package indicate the level of incontinence to help users choose the right product.

disA Il-Qad har tax-xa

PAÌNA GÓAT-TFAL Claudia Cini

Anjeże Gonxhe Bojaxhiu twieldet l-Albanija, fis-26 ta’ Awwissu 1910

Beata Madre Tereża Bdiet skola u ħadet kors dwar l-assistenza medika

Ta’ tmintax ingħaqdet mas-Sorijiet ta’ Loreto, l-Irlanda

Ingħaqdu magħha tfajliet oħra li bdew jissejħu Missjunarji tal-Karità

Marret l-Indja, ħadet l-aħħar voti biex issir soru, fejn għamlet 15-il sena tgħallem fi skola ta’ tfajliet għonja f’Kalkutta

Ħadu l-voti tal-kastità, faqar, ubbidjenza u servizz b’xejn mill-qalb lill-ifqar fost il-fqar

Ħasset is-sejħa li tgħin lill-ifqar fost il-fqar

Waqqfu sptar għal min qed imut u ma jridu ħadd; kienu jiġbruhom mit-toroq

Bidlet ilbiesha ma’ sari komuni, bajda b’bordura kaħla

Log˙ob bi premju

Jigsaw Puzzle

Irba˙ voucher ta’ €10 ming˙and Alfsons Enterprises Ltd, il-Óamrun billi dda˙˙al il-biççiet tal-jigsaw puzzle fil-kaxxa ta’ hawn ta˙t biex tifforma sitt o©©etti li nuƒaw l-iskola.

Ibg˙atha hekk: Flimkien, Jigsaw Puzzle, Kurja, il-Furjana.

B

IE

M

Mietet fl-1997

M

E

I

S

A

A

IE

Q

A

P

T

Q

A

O

K

G

O

M

K

T

P

L

S

S

R

I

G

Soluzzjoni tal-Jigsaw Puzzle ta’ Awwissu A

P

R

I

F

R

A

R

L

Ì

U

N

J

U

L

U

L

J

U

M

A

R

Z

U

M

E

J

J

U

Rebbie˙: I. Debono, in-Naxxar Flimkien Settembru 2013 | 29

RIFLESSJONI

Barra mir-Re©istru Kont miexi fil-kampanja, u lma˙t ktieb o˙xon fl-art, jismu: REÌISTRU TAL-MINORANZI. Fta˙tu u bdejt inqalleb … u ˙adt il-qatg˙a u t-tag˙lima ta’ ˙ajti. Óa ng˙idilkom g˙aliex….

S

ibt li m’iniex fost is-17 fil-mija talpopolazzjoni tad-dinja li huma xellugin.

Komplejt inqalleb u qrajt li bejn wie˙ed u ie˙or 10 fil-mija tan-nies tad-dinja ma jkollhomx tfal – u jien m’iniex fost dawk l-10 fil-mija!

Lanqas ma jien fost it-8 fil-mija tan-nies fid-dinja li huma gay.

Sibt li m’iniex fost is-17 fil-mija li huma Kattoliçi.

Skoprejt li lanqas ma jien fost il-25 filmija li ma jafux jg˙umu.

Komplejt naqra. Sirt naf li m’iniex fost it-13 fil-mija li llejla se jorqdu bla ikel.

Lanqas m’jien fost l-20 fil-mija li m’g˙andhomx aççess g˙all-ilma.

Sirt naf li m’iniex fost minoranzi o˙ra, b˙all-persuni b’diżabbiltà, il-koppji separati, ir-refuġjati.

U ġaladarba stajt naqra – m’iniex fost l-20 fil-mija li ma jafux jaqraw.

Lanqas m’jien fost il-minoranza ta’ nies li huma bla xog˙ol. Ċempilt lil tad-dar u g˙edtilhom li kont se ndum – u rrealizzajt li m’iniex fost il-ftit li m’g˙andhomx mowbajl.

Sirt naf li m’iniex fost l-20 fil-mija li jaqilg˙u biss dollaru kuljum.

Lanqas ma jien fost dawk li m’g˙andhomx aççess g˙all-edukazzjoni.

Wasalt fl-a˙˙ar tar-Reġistru, u bqajt ma sibt l-ebda minoranza li tinkludi lili.

Irrealizzajt li jien qieg˙ed f’minoranza rari ˙afna: minoranza ta’ nies li m’huma flebda minoranza!

Hawn bdejt ninkwieta. G˙ax hu biss min hu f’minoranza li jaf x’jiġifieri t˙enn u tittollera; x’jiġifieri ççedi jew tie˙u paçenzja; jaqsam li g˙andu mal-o˙rajn; jag˙der u jissapportja.

G˙alhekk ˙adt nifs twil ’il ġewwa meta fla˙˙ar tar-Reġistru sibt paġna vojta. Qbadt lapes u ktibt malajr b’tipi kbar: DAWK LI JAĦSBU LI M’HUMA FL-EBDA MINORANZA. U dak il-˙in stenba˙t mill-˙olma. Ħadt ir-ru˙, g˙ax tg˙allimt li kull persuna fid-dinja tinsab f’xi forma ta’ minoranza.

Kull min hu f’xi minoranza biss … kapaçi jipproteġi d-drittijiet ta’ ˙addie˙or.

Kull min hu f’xi minoranza biss … g˙andu l-forza jg˙in lil min jinsab f’minoranzi o˙ra.

F’liema minoranza tinsab int?

F’kemm-il minoranza tinsab int? ■