11 minute read
Al zes jaar een warm gastgezin
Vlaams minister van Cultuur stelt Geelse Gezinsverpleging en Sint-Dimpnaverering kandidaat voor UNESCO-erkenning
Op 15 mei 2021 maakte minister van Cultuur Jan Jambon bekend dat Vlaanderen de Geelse gezinsverpleging voordraagt voor het UNESCO Register. De voordracht komt er na een stevige selectieprocedure. De minister is onder de indruk van de manier waarop de traditie omarmd wordt door de lokale gemeenschap, de stad en het Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum.
Minister Jan Jambon: “Als Vlaams minister van Cultuur ben ik trots om het borgen van de Geelse psychiatrische gezinsverpleging en Sint-Dimpnaverering te mogen voordragen voor UNESCO. Vlaanderen heeft momenteel twee praktijken op dit Register: het borgen van de Beiaardcultuur en het borgen van volkssporten en -spelen (Ludodiversiteit). De praktijk uit Geel zal een mooie aanvulling zijn. Het Geelse zorgmodel draagt immers bij tot de diversiteit van het immaterieel cultureel erfgoed. Mede daarom ontving de Geelse gezinsverpleging in 2016 de Ultima, of cultuurprijs van de Vlaamse Gemeenschap, voor immaterieel-cultureel erfgoed. Uiteraard is het nog wachten tot december 2023 voor er bekend gemaakt wordt of de gezinsverpleging en Sint-Dimpnaverering op het UNESCO Register komt. Zelf heb ik er alvast alle vertrouwen in!
In Geel worden de patiënten met respect, zorg en genegenheid behandeld. Dat maakt van de gezinsverpleging een succesvolle behandelingsmethode. De UNESCO-voordracht is dan ook de uitgelezen kans om de praktijk internationaal uit te dragen. Als toonaangevende regio wil Vlaanderen zijn goede voorbeelden delen met de rest van de wereld. De Geelse gezinsverpleging is een prachtig toonbeeld van onze Vlaamse gastvrijheid en inclusiviteit.
Ik vind het mooi om te zien hoe de stad Geel, het OPZ, de gezinsverplegingsraad en verschillende andere organisaties al jarenlang samenwerken om de traditie van de gezinsverpleging en de bijhorende Sint-Dimpnalegende levend te houden. Met de UNESCO-voordracht van de Geelse gezinsverpleging en Sint-Dimpnaverering wil ik alle pleeggezinnen en iedereen die zich inzet voor de gezinsverpleging erkennen en bedanken. Ik hoop dat het Geelse voorbeeld kan bijdragen tot het meer bespreekbaar maken van mentale kwetsbaarheid en geestelijke gezondheidszorg.”
UNESCO?
UNESCO staat voor ‘United Nations Educational, Scientific & Cultural Organisation’.
Geel dient een dossier in om de Geelse gezinsverpleging en Sint-Dimpnaverering te laten opnemen in het Register van Goede Borgingspraktijken. Dit register behoort tot de categorie van immaterieel erfgoed (bijvoorbeeld tradities, feesten, dansen, ambachten, verhalen, geneeswijzen en rituelen) en niet tot die van werelderfgoed. De term ‘werelderfgoed’ slaat enkel op plaatsen. Hierin beloven landen natuurlijk en cultureel onroerend erfgoed te beschermen en te behouden.
TIMING
Sinds 2006 voert Vlaanderen een actief beleid rond immaterieel erfgoed, met een eigen Inventaris Vlaanderen.
In 2008 kwam Geel als één van de eerste erfgoedpraktijken op die Vlaamse lijst.
In 2016 ontving Geel de Ultima of cultuurprijs van de Vlaamse Gemeenschap voor immaterieel-cultureel erfgoed.
Op 15 mei 2021 koos Vlaanderen het Geelse dossier uit om voor te dragen.
In 2023 weten we of we in het UNESCO Register worden opgenomen!
SPECIALE VOORDRACHT
Het dossier benadrukt de warmhartige, inclusieve, tolerante zorgcultuur die zo kenmerkend is voor de Barmhartige Stede Geel. Een cultuur die heel veel Gelenaren mee in stand houden!
HOE KUN JIJ HELPEN?
Blijf je warmhartig inzetten en laat je steun voor het dossier horen.
© Michael Palma Mir
Amerikaanse Ellen Baxter over het belang van de Geelse gezinsverpleging
New York en Geel, wat hebben die met elkaar gemeen? Ellen Baxter, Amerikaanse, licht toe. Ze opende in 1983 ‘Broadway
Housing Communities’ in New York na een buitenlands studiejaar in Geel, waar ze inspiratie voor haar organisatie haalde.
Vandaag ondersteunt ze met veel warmte de kandidatuur van de Geelse gezinsverpleging voor het UNESCO Register van
Goede Borgingspraktijken.
Meer dan 40 jaar geleden kwam Ellen als jonge Amerikaanse naar Geel. Ze bleef een jaar en mocht 70 gastgezinnen interviewen en deel uitmaken van de gemeenschap. Een ervaring die haar vormde als persoon, zowel professioneel als persoonlijk.
Ellen: “Het Geelse model van de gezinsverpleging blinkt uit dankzij de steun van de lokale bevolking en het warme opvangnet. Voor de
Gelenaars is dit zo gewoon, genormaliseerd, en net dat is de sterkte. De Geelse gezinsverpleging verbaasde me in aanpak, maar ook in haar vermogen om vandaag relevant te zijn. En dat is ze nog steeds, meer dan ooit binnen de huidige uitdagingen in de welzijnszorg.”
UNIEK IN DE WERELD
Ellen: “Tal van vooraanstaande Amerikaanse psychiaters reisden midden 19de eeuw naar Geel om het model van de Geelse gezinsverpleging te bestuderen. Ze zagen geen heil, maar vooral gevaar in de inclusieve aanpak en bleven voorstander van een behandeling in instellingen, afgesloten van de maatschappij. Het Geelse model was op dat moment uniek. Begin 19de eeuw ontstaat in Amerika en West-Europa een nieuw ideaal voor de psychiatrische zorg. Dat gebeurt in aparte gestichten, landelijk gelegen, waar psychisch zieken geïsoleerd van hun omgeving behandeld worden onder toezicht van geschoolde artsen. In die jaren ontwikkelt de psychiatrie zich tot een afzonderlijk vakgebied. Het model van Geel staat in contrast tot deze gestichtspsychiatrie. Geel krijgt kritiek, maar ook de interesse groeit. In de medische en academische wereld stellen onderzoekers en wetenschappers zich op dat moment al de ‘Gheel question’: is gezinsverpleging een alternatief model naast de gestichtspsychiatrie?”
GEELSE GEZINSVERPLEGING IN NEW YORK
Ellen: “Na mijn bezoek aan Geel, besloot ik om zelf een traject op te zetten in New York, met het Geelse model als inspiratiebron. Vandaag kent de geestelijke gezondheidszorg in Amerika een dieptepunt, daartegenover staat een piek van personen met mentale problemen. De behandelingen boeten in aan kwaliteit – als er al een behandeling is. Duizenden burgers met zware mentale problemen krijgen geen stabiliteit, noch een behandeling aangeboden. Integendeel, ze worden opgesloten.
In Broadway Housing Communities (BHC) dragen we de Geelse waarden uit. Onze slagzin is ‘Housing + Education + Art’. BHC voorziet in de eerste plaats een stabiele en kwalitatieve woongelegenheid waarbij psychiatrische patiënten geïntegreerd wonen samen met ouderen en jongeren, met actieve en werkloze mensen, met gezinnen en alleenstaanden. Ook voorzien we in een sociaal netwerk en zetten we in op educatieve programma's en kunstprogramma’s.”
AMERIKAANSE STEUN VOOR GEELSE UNESCO-DOSSIER
Ellen: “Ik schreef een warme steunbrief voor Geel aan UNESCO omdat mijn organisatie Broadway Housing Communities niet zou bestaan zonder de stad. Ik leerde in Geel dat we naast een medisch kader ook sociale oplossingen moeten aanbieden. We vertaalden het Geelse model naar een model dat werkt in een grootstedelijke context, terwijl de waarden overeind blijven. Net zoals in Geel staat gelijkheid centraal in de onderlinge relaties, mentaal kwetsbaar of niet. Tolerantie, integratie en gemeenschapsvorming, dat zijn onze kernwaarden, net zoals in Geel. Die zijn overal toepasbaar. Geel opende mijn ogen. Mentale gezondheid is meer dan ooit een werkpunt, de oplossing ligt voor het grijpen. UNESCO heeft de mogelijkheid om het Geelse inclusieve model en de geschiedenis en de lessen ervan verder te verspreiden.”
Meer info over de projecten van Ellen:
Broadway Housing Communities: www.broadwayhousing.org Corporation for Supportive Housing: www.csh.org
© Michael Palma Mir
Dimpna in de wereld
Verenigde Staten, Ohio, Canton
In 1937 richt ‘The league of Sint-Dymphna’ de ‘National Shrine of Saint-Dymphna’ op. Er is een winkel waar ze een waaier aan Dimpnamemorabilia verkopen. De staat Ohio heeft in totaal drie kapellen gewijd aan Dimpna in drie van haar psychiatrische ziekenhuizen.
Ierland, county Monaghan, Caldavnet
In het noordwesten van Tydavnet ligt de site van ‘St. Dympna’s Holy well’, in Caldavnet. Nabij de heilige bron ligt ook een Sint-Dimpna-altaar.
In Marumba in Tanzania
is er een 'Saint Dymphna Psychiatric Centre'.
Wist je dat ...
... het verhaal van Sint-Dimpna en haar cultus wereldwijd verspreid raakte? De Ierse Franciscanen duwen de Dimpnacultus in de 17de eeuw in een onverwachte richting. Ze maken van twee verschillende heiligen, Sint-Damhnat en Sint-Dimpna, één heilige. In die periode stichtten de Ierse Franciscanen in verschillende Europese universiteitssteden ‘Irish Colleges’, ze nemen Sint-Dimpna mee in hun missie. In de 18de en 19de eeuw wijken miljoenen Ieren uit naar Australië en de Verenigde Staten, vluchtend voor de honger, hopend op een betere toekomst. Sint-Dimpna surft mee op deze migratiegolven en breidt zo haar werkingsgebied uit.
België, Antwerpen, Onze-Lieve-Vrouwekathedraal
In Antwerpen zijn in verschillende kerken sporen van Dimpna terug te vinden. In de kathedraal wordt ze afgebeeld in het koorgestoelte en in het middenportaal aan de westgevel.
België, Geel, Gasthuismuseum
In Geel zijn tal van Dimpnasporen, ook in het Oude Gasthuis. Het museum toont in een tijdelijke expo mooie devotieprenten over Dimpna en heeft een supertof kinderparcours. Speurneuzen gezocht, nog tot eind augustus!
Tip
Het fresco is gebaseerd op een gravure van Maerten de Vos. Je ontdekt de originele 16de-eeuwse prent in de expo Dimpna Verbeeldt in het Gasthuismuseum. Meer info op p26.
Italië, Trevi, Villa Fabbri
In de ‘Sala delle quattro Sante Particolare’ in Villa Fabbri in Trevi vind je een 16de-eeuwse fresco terug van de Heilige Dimpna.
Op Guam is er de ‘Biba San Dymphna’, met op 15 mei een Sint-Dimpnafeest
In Sri Lanka is er een nationaal Sint-Dimpnaschrijn.
In Goa in India is er een Sint-Dimpnaverering. In Flores in Indonesië is
er een 'St. Dymphna Orphanage'. Op Borneo,
Maleisië, is er via een missiepost van de Franciscanen een Dimpaverering ontstaan.
Dorien en Marie
Dorien en Marie, fi ere fi guranten bij Gheelamania
Niemand blijft onberoerd bij Gheelamania. Het spektakel zorgt steeds weer voor kippenvel, niet alleen bij de vele duizenden toeschouwers, maar evenzeer bij de honderden acteurs op het podium en de medewerkers achter de schermen. Dorien en Marie hebben er als fi guranten al enkele edities van Gheelamania op zitten. Ze vertellen vol enthousiasme over het warme gevoel dat ze krijgen als ze met de groep als uit één borst een lied aanheffen, over het overweldigende applaus, maar ook over de haast eindeloze repetities.
Een beetje podiumervaring hadden Dorien en Marie wel toen ze voor de eerste keer aan Gheelamania deelnamen. Met andere bewoners en patiënten van OPZ Geel stonden ze eerder op de planken met voorstellingen voor Hobbelkind en de Kleine Parade. Maar Gheelamania was wel een heel andere beleving, vinden ze.
Dorien: “Ze zochten fi guranten en het leek mij wel iets om Gheelamania te proberen. Dat repeteren in de legerhallen is iets speciaal; met een wel heel grote groep mensen. Maar eens dat het begint, rol je er helemaal in. Gezellige drukte, teksten en liedjes inoefenen. We repeteerden ook in kleinere groepjes van vier tot zes mensen, zodat we meer onze tijd konden nemen. Wij zijn geen professionele acteurs, hé. En er komt toch veel bij kijken. Naast de liedjesteksten zijn er dansjes die je moet kennen en je moet goed in het oog houden dat je op het juiste moment opkomt natuurlijk. Onze kledingmaten moesten ze opmeten en dan moesten we kostuums passen. Zo zijn er nog veel mensen achter de schermen bezig, zelfs tijdens de optredens om onmiddellijk een scheur te herstellen of een ander kledingstuk te zoeken.”
Marie: “Ik was de eerste keer bang om ernaartoe te gaan. Als je van het OPZ komt, denk je toch altijd dat je een stempel hebt. Maar ik had me geen zorgen moeten maken, want van zodra je daar komt, ben je gewoon zoals iedereen een acteur in het geheel. Er was ook iemand die me begeleidde en iedereen zorgde er mee voor dat we ons meteen op ons gemak voelden.”
VEEL REPETEREN
Dorien: “Regisseur Luc Stevens legt de lat altijd heel hoog, maar dat moet natuurlijk als je iets wilt bereiken, en zeker als er dan een groep van 50 of 60 mensen tegelijk op het podium staat. We hebben soms tien keer hetzelfde lied moeten herhalen tijdens de repetitie, omdat er elke keer wel iets niet goed genoeg was.”
Marie: “Wanneer de repetitie dan al een uur bezig is, word je toch al moe en dan tien keer hetzelfde lied moeten doen, dan word je nukkig en verdraag je al wat minder. Maar ja, zonder zo grondig te repeteren zouden we ook geen mooie show kunnen brengen!”
HET GROTE MOMENT
Dorien: “En dan komt het eigenlijke spektakel. Iets wat je je niet kunt voorstellen, als je er zelf geen deel van hebt uitgemaakt.
Uiteindelijk beleef je er ongeloofl ijk veel plezier aan. Als je op het podium staat tussen alle acteurs en fi guranten ben je deel van het spektakel. Bij elke voorstelling word je door de groep mee gedragen. Dat heeft heel veel voor mij betekend.”
Marie: “Het kan koud zijn in de tent, maar al die genegenheid en vriendschap van de groep waarmee je op het podium staat, geeft heel veel warmte. En op het einde is er die staande ovatie en het publiek dat zo enthousiast is over die mooie voorstelling, dan denk je ‘Wauw, wat is dat? Die staan recht voor ons!’ Dan ben je heel gelukkig.”
Gheelamania IV
Meer dan 400 acteurs, fi guranten en dansers brengen het ontroerende, hedendaagse verhaal van de invloed van Dimpna op Geel.
Diverse voorstellingen van 20 mei tot en met 5 juni
Regisseur: Luc Stevens Choreografi e van An Cuyvers en muziek van Sam Gevers.
