KATTEN ecial sp
We noemen een kat een kat: een stoet organiseren brengt te veel mensen op de been. Daarom is er in 2021 geen Kattenstoet. Toch klinkt er ook dit jaar weer luid gemiauw door onze stad! Het Yper Museum lanceert de grote tentoonstelling 'POES. Hoe de kat de mens vangt', in het najaar is er het filmfestival Catfest. Het jong museumgeweld van het ‘Voorlopig Bewind’ brengt de reizende expo ‘De geknipte kat’ en het Stadsarchief zet de geschiedenis van de Snoezepoezen in de kijker. Aan het begin van de zomer zijn er Kattenkronkels: 3 verrassende fietstochten afgewisseld met kattenacts uit de Kattenstoet.
Miauwkes!
POES, hoe de kat de mens vangt
DIT JAAR PAKT HET YPER MUSEUM UIT MET ‘POES, HOE DE KAT DE MENS VANGT’, EEN TENTOONSTELLING OVER DE DE COMPLEXE RELATIE TUSSEN DE KAT EN MENS. Aanbeden, verketterd, genegeerd, geliefd: poes maakt het allemaal mee. Kunstenaars proberen die ingewikkelde band al eeuwen te vatten. Pas recent ontdekt ook de wetenschap de kat als studieobject. Oude clichés over katten zijn verfijnd of genuanceerd. In negen thema’s verkent deze tentoonstelling de weg die mens en poes samen afleggen. De kat als Dier. De kat vereerd als God en verketterd als Duivel. De kat als Muze, Vrouw, Vriend, Collega en VIP – met de P van Puss. En natuurlijk de kat als Reus in de Ieperse Kattenstoet.
In de Ieperse fotostudio Antony-Permeke in de Boterstraat moest de huiskat regelmatig opdraven om kinderen gerust te stellen. Dat leverde mooie plaatjes op (Yper Museum).
Deze internationale tentoonstelling, is een mijlpaal voor het Yper Museum. Meer dan 200 objecten en kunstwerken uit binnen-en buitenland zijn deze zomer te zien in de Koninklijke Zaal van onze Lakenhallen. Voor het eerst zijn zoveel kunstwerken over dit onderwerp
De zwarte kat van Louise De Hem (Yper Museum)
Deze zittende kat beeldt de godin Bastet uit die in het oude Egypte aanbeden werd (Stadsmuseum Lokeren)
bijéén gebracht in Ieper, de kattenstad. Je krijgt er niet alleen kunstwerken over katten te zien maar ook archeologisch, historisch, archivalisch, natuurhistorisch, geneeskundig en immaterieel erfgoed. Het Yper Museum werkt hiervoor samen met heel wat andere musea, bruikleengevers en wetenschappelijke instellingen. Na een bezoek aan POES, kijk je nooit meer op dezelfde manier naar je kat.
Praktisch - ‘POES. Hoe de kat de mens vangt’ opent op 1 mei 2021 en loopt tot en met 16 januari 2022. - De tentoonstelling is gratis voor alle Ieperlingen. - Elke dag open van 10 tot 18 uur, vanaf 16 november gesloten op maandag en open van 10 tot 17 uur. - Een bezoek aan POES verloopt coronaproof door een aangepast tentoonstellingsontwerp. - Reserveren is nodig! Dat kan via www. ypermuseum.be of door te mailen naar reservaties.musea@ieper.be. - Het Yper Museum beperkt het aantal aanrakingen met schermen en handson toepassingen. Zo kan de audiogids via de eigen smartphone beluisterd worden. Alle info: www.ypermuseum/poes
POES voor families Poezenloeren (6-9 jaar) Wandel met je kind(eren) door Poes en kijk samen kunst. Verwonder, bewonder en dompel je onder in de mysterieuze relatie tussen kat en mens. Poezenloeren triggert klein MET groot. De Kunstkijker (10-14 jaar) Met de Kunstkijker kijk je kunst zoals jij dat graag doet. Zap je katterap van dit naar dat, of droom je liever poeslief weg? Hou je van kitsch, of vind je een andere catch? Ontdek welke kunstkijker in jou schuilt. Wie denkt dat katten geen kunstjes kunnen aanleren, heeft nog nooit van circuskatten gehoord. Hier zie je dresseur Marino met kat. (Huis van Alijn, Gent)
De Machinson’s Sisters verborgen in hun gedurfde act in 1901 echte katjes onder hun rokken die ze op gepaste tijd toonde aan het publiek. (verzameling R.L.)
Audiogids Kies voor de gratis audiogids op je eigen smartphone of tablet en ontdek de highlights van POES. De audiogids is ingesproken door beestenkenner Chris Dusauchoit en met muziek van Jan Hautekiet. Meer info? www.ypermuseum/poes
Een tipje van de sluier van POES
Onder meer deze topstukken zijn er te zien Francisco de Goya, Ensayos, uit de reeks Los Caprichos, 1799 (Museum De Reede, Antwerpen)
Henriëtte Ronner-Knip, Spelende katjes, 1897 (Zeeuws Museum, Middelburg. Fotograaf: Ivo Wennekes)
Henriëtte Ronner-Knip is misschien wel de bekendste kattenkunstenaar ter wereld. Deze schilderes, van Nederlandse afkomst, maakte in het Brussel van de 19de eeuw furore. De Romantiek floreert volop en schilderijen van de natuur en het platteland zijn ongelooflijk populair. Aanvankelijk schildert Henriëtte dan ook vee en honden in een boerderijsetting. Maar vanaf 1870 focust ze zich op katten. Zij schildert lieve, speelse katjes die in chique interieurs nieuwsgierig op onderzoek uitgaan onder het toekijkende oog van de moederkat. Haar stijl is vooral realistisch. Doordat de kat aan populariteit wint bij de burgerij, zijn haar schilderijen enorm gewild. Hoewel ze zelf ook enkele katten heeft, schildert ze vooral kattenmodellen van vrienden en kennissen. Om de katten zo levensecht mogelijk te schilderen, moet Henriëtte ze goed kunnen observeren. Henriëtte stak enkele poesjes in de kast en kon zo hun gedrag en bewegingen bekijken. Deze kast zal voor het eerst in België te zien zijn in het Yper Museum.
4 | UiT in Ieper
Sinds de middeleeuwen zijn katten gelinkt aan hekserij en de duivel. Wanneer Europa in de greep is van de heksenvervolgingen, lijden ook de katten hieronder. Er bestaat trouwens een makkelijk trucje om te weten te komen of een kat al dan niet een heks in vermomming is. Je ranselt het dier eens goed af of je breekt bij voorkeur een pootje. Als er de volgende dag een vrouw met een gebroken been opstaat, ben je zeker dat het een heks betreft. Ook toen de heksenvervolgingen stilaan verdwenen, bleef de connectie tussen heks en kat bestaan, zoals in deze satirische prent. De bekende Spaanse kunstenaar Goya verwijst hiermee onder andere naar heksenvervolgingen in Spanje, begin 17de eeuw. Vooraan op de scène kijkt een kat de bezoeker aan.
Ieper Kattenstad?
Het Yper Museum legt je uit waarom! IEPER STAAT BEKEND ALS KATTENSTAD. DAT WEET IEDEREEN IN IEPER! MAAR HOE KOMT DE STAD AAN DEZE NAAM? HET ANTWOORD VINDEN WE IN HET MIDDELEEUWSE VERLEDEN VAN DE STAD. In de middeleeuwen is Ieper het centrum voor de lakenindustrie. Op de Grote Markt organiseert de stad een grote jaarmarkt. Van over heel Europa zakken handelaars in het voorjaar af naar Ieper om laken, een wollen stof, te verhandelen. Dit gaat met heel wat randanimatie gepaard. Zo tuimelen sinds de 15de eeuw - en waarschijnlijk al vroeger- katten van de belforttoren naar beneden op aswoensdag. Dit is de oude traditie van het kattenwerpen! Waarschijnlijk is het een ritueel om het kwade af te drijven. Waarom net katten? Dat komt wellicht door de associatie tussen het dier en de duivel. Tijdens de middeleeuwen geloven ze dat zowel de duivel als de heksen in de huid van een
kat kruipen. Bovendien lopen er gewoon veel katten rond op straat. Je had dus snel een slachtoffer vast. Katten zijn hierdoor wel vaker het mikpunt van geweld. Niet alleen in Ieper, maar ook elders in Europa. In Gent gooien ze trouwens ook wel eens katten van de belforttoren. Maar in Ieper blijft de traditie veel langer bestaan. In 1817 storten voor de laatste keer echte katten van de toren naar beneden. Dat meldt de eerste stadsarchivaris van Ieper, Jean-Jacques Lambin. Op 13 maart 1938 hervat het ritueel, gelukkig met fluwelen katjes! Een kleine stoet gaat het kattenwerpen vooraf. Na de Tweede Wereldoorlog wil de stad deze kleine kattenfeesten omvormen tot een groots evenement dat het oorlogstrauma doet vergeten en opnieuw bezoekers naar Ieper lokt. Op 6 maart 1955 is het zover: de eerste grote Kattenstoet trekt door de straten van Ieper en eindigt op de Grote Markt waar de stadsnar pluche katten van de belforttoren gooit. Een eerbetoon aan een uitgestorven gebruik.
Frans van Immerseel, affiche Kattenstoet, 1956 (Stadsarchief Ieper)
Aan elk katje hangt een lintje met een prijs. De beestjes zijn dus zeer gewild. Sindsdien is de Kattenstoet een vaste waarde voor de stad Ieper. Het driejaarlijkse event lokte in 2018 nog zo’n 50.000 bezoekers naar de stad.
Postkaart Ieperse nar, 1960 (Yper Museum) UiT in Ieper | 5
Historische kattenweetjes
POES, het boek
Wist je dat ...
... mens en kat al zeker 9500 jaar samenleven? Dat klinkt lang, maar is eigenlijk heel recent in vergelijking met andere dieren. ... oudst gekende kattenfilmpje uit 1894 stamt? Het toont een vallende kat. Een Franse wetenschapper maakt het filmpje om te achterhalen hoe de dieren steeds weer op hun pootjes belanden. ... katten geuren kunnen ‘proeven’ dankzij het orgaan van Jacobson in hun gehemelte. ... de islam de kat als rein aanziet? Poezen zijn dus welkom in de moskee. ... de oudste kattenrasboeken uit Thailand dateren? Het genre zou al in de 14de eeuw bestaan! ... aanvankelijk alle katten dezelfde vacht hadden? Een bruingrijze tekening van strepen en stippen. De meeste rassen ontstaan pas in de 19de eeuw? ... katten niet enkel uitstekende muizenvangers zijn, maar ook jobs als fotomodel, circusartiest, astronaut en afluisterapparaat hebben? ... de Franse overheid in 1963 de kat, Félicette, de ruimte instuurt? ... Sint-Geertrui van Nijvel de officieuze beschermheilige van poezen is? ... de domesticatie van de kat nog niet helemaal is afgerond? Het dier vertoont weinig DNAverschil met haar wilde soortgenoten.
Samen met de tentoonstelling publiceert het Yper Museum, i.s.m. uitgeverij Hannibal Books, het kunstboek 'POES. Hoe de kat de mens vangt'. Negen hoofdstukken en meer dan 200 foto’s en reproducties uit tal van internationale collecties bieden een blik op de kat in al haar gedaanten. Met onder meer tekstbijdragen van Onno Blom en Delphine Lecompte. Vanaf 1 mei voor € 29,95 te koop aan de balie in het Yper Museum, in de museumshop van het Yper Museum, bij de dienst toerisme in de Lakenhallen en in de boekhandel.
... de Egyptische cultuur de kat als eerste afbeeldt, maar niet verantwoordelijk is voor de domesticatie? ... in 1959 de eerste Kattenkoningin werd verkozen? De verkiezingstechniek was simpel: het meisje dat het pluchen katje ving dat door de stadsnar door het raam van het stadhuis werd geworpen, werd tot Kattenkoningin gekroond. Vanaf 1960 moesten de kandidaten voor een jury komen en een examen afleggen.
6 | UiT in Ieper
Activiteiten onder voorbehoud van (extra) coronamaatregelen. Via ieper.be/coronavirus vind je steeds alle updates!
De Geknipte Kat VANAF MEI KAN JE IN HET YPER MUSEUM OOK 'DE GEKNIPTE KAT' BEZOEKEN. Dat is een gratis tentoonstelling, gemaakt door de museumjongeren van het Voorlopig Bewind in samenwerking met de dienst Dierenwelzijn van de Vlaamse Overheid. 'De Geknipte Kat' gaat over het zwerfkattenprobleem en het belang van sterilisatie van de dieren. Op een toegankelijke manier krijg je in ‘De Geknipte Kat’ ook tips en tricks over de beste opvoeding van je huisdier. Het is een tentoonstelling van en voor jongeren. Naast de tentoonstelling in Ieper, is er ook een reizende versie gemaakt van de expo. Deze zet de dienst Dierenwelzijn in heel Vlaanderen in voor de sensibilisering rond het zwerfkattenbeleid! Gratis in de Goliathzaal van het Yper Museum.
Tentoonstelling van het Voorlopig Bewind i.s.m. dienst Dierenwelzijn van de Vlaamse overheid
1 MEI 2021 TOT 16 JANUARI 2022
Yper Museum • Lakenhallen Grote Markt 34 • 8900 Ieper • +32 57 239 220 Volg ons op
ypermuseum.be
Vlaanderen is diervriendelijk
Meer info? www.ypermuseum.be/degekniptekat
‘De Geknipte Kat’ geeft opvoedingstips voor je poes. Do
Katten krabben in de eerste plaats om hun territorium af te bakenen. Voorzie daarom krabgelegenheid in de vorm van een krabmat of krabpaal bij ramen, deuren of doorgangen Zo blijven de meubels gespaard! Elke kat heeft graag een schuilplekje, liefst op hoogte. Daar voelen ze zich veilig. Voorzie dus zeker een overdekt mandje of kartonnen doos voor je kat. Speel meerdere keren per dag enkele minuten met je kat. Imiteer de jacht tijdens het spel: snelle bewegingen en je kat iets laten achtervolgen zijn zeker voltreffers.
Don’t Plaats het voer en het drinken niet in de buurt van de kattenbak. Dat hebben katten niet graag en kan er toe leiden dat de kat zijn behoefte op ongewenste plaatsen in huis doet. Als je kat voor je voeten rolt, mag je vooral niet de buik van het dier strelen. Dit is namelijk hoe je kat hallo zegt of je uitnodigt om te spelen. Het is dus geen knuffelmoment! Doe je het toch? Dan is de kans groot dat je een krab krijgt.
UiT in Ieper | 7
8 | UiT in Ieper
Snoezepoezen op het Beeldenplein Wie Kattenstoet zegt, zegt Snoezepoezen. Met hun kattenoortjes en elegante danspasjes zijn de Snoezepoezen al zestig jaar de dansende ambassadrices van onze stad. Ook in de collectie van het stadsarchief is de dansgroep vertegenwoordigd. Onlangs schonk Cecilia Dael, de zus van Denise Dael die jarenlang aan het roer stond van de Snoezepoezen, mooie foto’s en programmaboekjes aan het archief. De Snoezepoezen zijn ontstaan op vraag van toenmalig burgemeester Albert Dehem. In 1960 schonk de Nederlandse stad ’s Hertogenbosch het kattenorgel aan de stad Ieper. Daar hoorden dansende katten bij. Albert Dehem opperde het idee om een Ieperse dansgroep ‘Snoezepoezen’ op te richten. Hij deed hiervoor beroep op Denise Dael, toen leidster van de zang- en dansgroep ‘Winde’. Een jaar later was het zo ver: twaalf Ieperse Snoezepoezen doorstonden met brio hun eerste Kattenstoet. De schenking van de familie Dael en het diamanten jubileum zijn de perfecte gelegenheid om de Erfgoedhalte op het Beeldenplein in een poezenkleedje te steken. Met deze openluchttentoonstelling wil het stadsarchief de rijke geschiedenis van de Snoezepoezen aan het grote publiek tonen. De nieuwe Erfgoedhalte is vanaf 14 mei 2021, exact zestig jaar na hun eerste publieke optreden, te zien aan de ingang van de bibliotheek en het archief. Heb je zelf oude foto’s of documenten die gelinkt zijn aan Ieper of een deelgemeente? En wil je die aan het stadsarchief schenken of laten inscannen voor www.westhoekverbeeldt.be? Neem contact op via modern.archief@ieper.be of 057 239 440.
UiT in Ieper | 9
n e tt a Knkels Kro
ssende 3 verraochten fietst het door se Ieper ap h landsc
Triing triing! Bind je bel aan, en fiets mee.
Spits je oortjes en geniet van kattenacts.
ZA 3 & ZO 4 JULI 2021 INFO & TICKETS
WWW.KATTENSTOET.BE
10 | UiT in Ieper
Graag tot volgend jaar op de 46ste editie van de Kattenstoet!
UiT in Ieper | 11
Hoe de kat * de mens vangt
*
als duivel | vrouw | muze | dier | vriend | god | collega | VIP | reus
Lakenhallen • Grote Markt 34 • Ieper • ypermuseum@ieper.be • ypermuseum.be