In welk stationsgebouw serveren buren binnenkort koffie?

ERFGOED VERBINDT DE BUURT

Erfgoed heeft een grote betekenis voor de directe omgeving. Het maakt de levens van de mensen die hier vóór ons woonden en werkten opeens heel erg tastbaar. Maar het brengt ook buren samen. Buurten en organisaties verzamelen zich spontaan rond zulke erfgoedplekken, die vaak een publiek karakter hebben.

ABDIJ VAN VLIERBEEK

klaar voor de toekomst

In 2025 wordt de abdij van Vlierbeek 900 jaar. Om dat te vieren geven we de abdij en haar omgeving een flinke opknapbeurt. De komende jaren vinden er restauratiewerken plaats en werken we verder aan een hechte buurtplek met aandacht voor rust en ontmoeting.

© Wim Sauwens

© Buur - Studio Roma - Ars Horti

Een masterplan met ruimte voor ontmoeting

De ambities voor de volgende 30 jaar staan beschreven in het masterplan uit 2017. Het is de bedoeling om de site te herwaarderen met restauratie- en natuurwerken. De abdij moet opnieuw beter zichtbaar worden in de omgeving en uitgroeien tot een plek waar je de rust en stilte kan opzoeken en elkaar kan ontmoeten. De parochiewerking blijft behouden.

Open uitzicht op de abdij

Vroeger was de abdij al van ver zichtbaar dankzij de grote en open kouter rondom. Die bestond uit moeraszones, dreven en beken. Dat open uitzicht willen we herstellen. Net zoals de vroegere dreven: daar planten we opnieuw bomen, bijvoorbeeld langs de Molenbeek en het Vlukken, en aan de Oosterpoort richting Linden. De werken buiten de abdijmuren zijn vooral gericht op natuurbeheer.

Tuinen binnen de muren

De abdijtuinen waren vroeger mooi afgelijnd: zo werden het neerhof, de parterretuin en de abtstuin begrensd door muren, bebouwing en

1 2

4 5

1. Neerhof 2. Parterretuin 3. Abtstuin 4 Voorplein 5. Engelsche Hof 6. Pandtuin 7. Boomgaard 8. Oude kerkhof

© Jan Crab

hofgrachten. In de loop van de tijd zijn die grenzen vervaagd, maar het masterplan wil de strakke ordening herstellen door de tuinen of kamers af te bakenen met hoge en lage muren of hagen.

Om de geschiedenis van de abdijsite in kaart te brengen, zoeken archeologen naar oude structuren, zoals funderingen, kleine muurtjes of oude wandelpaden. Daarvoor gebruiken ze elektromagnetische golven, die in de bodem dringen. Die bevindingen worden aangevuld met klassieke opgravingswerken, getuigenissen en oud beeldmateriaal. Zo is er meer dan voldoende inspiratie om de tuinen op te waarderen. Op dit moment wordt er al gewerkt aan de ontwerpen.

6

8 3

7 Erfgoed en natuur

In Vlierbeek vinden we twee types tuinen: grote aaneengesloten zones en kleine ingesloten tuinen. Zo zijn de contouren van de Engelsche Hof - de landschappelijke tuin voor het Gastenkwartier en het Nieuw Abtskwartier – nog duidelijk te zien. Deze en andere tuinen willen we beter zichtbaar maken en opwaarderen. Op het oude kerkhof komt er meer plaats voor erfgoed en natuur. De meest recente kerkhofuitbreiding dooft uit en die richten we in als een groene plek binnen de abdijmuren.

In de pandtuin integreren we herkenningselementen van weleer, zoals het idee van de pandgang. Onderzoekers vonden er een waterput die vermoedelijk uit de 17de eeuw dateert. Een mooie vondst die kan gevisualiseerd worden in het nieuwe ontwerp.

Op zoek naar een permanente speelplek

We zoeken nog volop naar een plaats om in te richten als permanente speelplek. En dat blijkt niet evident. Veel bomen op de site zijn waardevol, vanwege hun respectabele leeftijd of omdat het een bijzondere soort is. Intensief gebruik– bijvoorbeeld als speelplek - maakt de ondergrond compact, wat een negatieve invloed heeft op de boomwortels. Nog even puzzelen dus.

Nieuw leven voor de wijkboomgaard

Bijna zeven eeuwen lang maakte fruit uit de eigen boomgaard deel uit van het monnikendieet. Na de opheffing van de abdij in 1796 verhuurde de kerkfabriek van Vlierbeek de boomgaard aan de bewoners van de abdijsite, maar vanaf 1980 lag die er verlaten bij.

Op vraag van de Heemkundige Kring Vlierbeek plantten de stad en de leerlingen van de Abdijschool Vlierbeek de boomgaard in 2012 opnieuw aan met historische fruitrassen. De open plekken in de hoogstamboomgaard werden verder aangevuld en er werden twee kleinfruitperken toegevoegd.

Niet veel later startte het project Wijkboomgaard Vlierbeek. Dat wil vooral de erfgoedwaarde van deze bijzondere plek beschermen. Bijvoorbeeld door authentieke en zeldzame fruitbomen en bessen te behouden, en door kennis over biologisch onderhoud en historische fruitverwerkingstechnieken over te dragen aan de volgende generaties. Momenteel staan er meer dan vijftig verschillende fruitrassen.

Een groep van zowat zeventig vrijwilligers komt geregeld samen om de boomgaard te onderhouden en de vruchten te plukken. Elk jaar organiseren ze een grote picknick. Een lokale imker heeft verschillende bijenkasten in de boomgaard.

Traditioneel grasbeheer

Het gras wordt gemaaid met moderne machines, maar zeisen zou beter zijn voor de ecologische waarde van het grasland. Daarom organiseert Natuurpunt jaarlijks een zeiskampioenschap en -initiatie. De stad onderzoekt of het grasbeheer ook op een structurele manier anders kan. Zo zijn er al enige tijd schapen die in de boomgaard grazen.

© Layla Aerts

Restauratie en herbestemming

In de loop der jaren is de abdijsite uitgegroeid tot een plek voor ontmoeting en activiteiten. Er is een sterke parochiale werking, en de site is ook de uitvalsbasis voor de lokale chirogroep en enkele sociale organisaties. Er zijn twee klaslokalen van de nabijgelegen abdijschool en enkele kantoren. Evenementen en horeca brengen leven in de brouwerij. En tot slot kan je hier ook wonen. De kerkfabriek verhuurt vijf woningen, waarvan de eigenaars elk op hun eigen manier bijdragen aan de unieke dynamiek van de abdijsite zoals bijvoorbeeld de moestuin onderhouden en kunstworkshops geven. In de nabije toekomst krijgen verschillende gebouwen op de site een grondige restauratie en herbestemming tot woon-, werk- en ontmoetingsruimte.

Het oude abtskwartier

De restauratiewerken aan het oude abtskwartier zullen klaar zijn in 2023. De gebouwen krijgen na een jarenlange leegstand opnieuw een zinvolle invulling.

De waardevolle elementen van de pandgang uit de 17de eeuw worden bewaard. De noordelijke pandgang vormen we om tot een polyvalente ruimte voor bijvoorbeeld tentoonstellingen en recepties. In de paardenstal blijven de originele paardenboxen van architect Joris Helleputte bewaard. De andere delen worden kantoorruimte. Het aanpalende koetshuis krijgt een nieuw dak en extra ramen. De varkensstal wordt opbergruimte.

Naast het oude abtskwartier worden poorten en muren gerestaureerd. Een open hek tussen het nieuwe en het oude abtskwartier vrijwaart het uitzicht op de pandgang. Ook de poort naar de boomgaard krijgt nieuw hekwerk.

Het nieuwe abtskwartier

In het nieuwe abtskwartier komen verschillende zalen voor de parochie en verenigingen. Die werken zullen klaar zijn in 2024.

De kerkfabriek en de stad ondersteunen initiatieven rond dak- en thuisloosheid van Leuvense jongeren en laten elf studio’s inrichten voor jongvolwassenen in een kwetsbare situatie. Het project biedt zowel rust als ruimte voor verbinding, en wil de jongeren helpen hun plekje in de samenleving te vinden.

© Danny Cannaerts Toekomstbeeld van de gerestaureerde pandgang

© Marco Mertens Het koetshuis

Ontwerpteam masterplan

Buur - Studio Roma - Ars Horti

In opdracht van

stad Leuven i.s.m. kerkfabriek O.L.V. Vlierbeek

Ontdek de buurt

Blader door de digitale editie van de brochure ‘Straathistories van Vlierbeek’ en ontdek de geschiedenis van de wijk, vanaf de oprichting van de abdij in de 12de eeuw. Of ga op stap en kom meer te weten over Vlierbeek dankzij de wandelzoektocht in de Erfgoedapp. Op pagina 17 lees je meer over Straathistories.

i www.erfgoedcelleuven.be

SINT-JACOBSKERK

een nieuw hart voor een oude buurt

De Sint-Jacobskerk, aan het gelijknamige plein, is wegens bouwtechnische problemen jarenlang ontoegankelijk geweest. Nu de stabiliteitswerken afgerond zijn, wil stad Leuven van de kerk een overdekte ontmoetingsplek maken, een hart voor de buurt.

De kerk ligt centraal in de Benedenstad: op een groen perceel vlak bij het Sint-Jacobsplein, de Kruidtuin en de Hertogensite – de voormalige ziekenhuissite aan de Brusselsestraat. In de Benedenstad is een golf van private en publieke stadsvernieuwingsprojecten bezig. Er komen nieuwe woningen, een podiumkunstenzaal, een groen park, op veel plaatsen wordt de Dijle opengelegd, … De SintJacobskerk krijgt in al die ontwikkelingen een plaats als ontmoetingsruimte voor de buurt en het verenigingsleven.

Een verleden van gemeenschapsleven

De kerk ligt midden in een historische stadswijk en vormt het hart van een parochie die al jaren een sterk verenigingsleven heeft. Die sociale rol willen we nog beter uitspelen door de kerk een nieuwe bestemming te geven als een soort overdekt plein. Samen met de buurt en verschillende verenigingen gaan we uitzoeken welke functies het best geschikt zijn en welke rol de buurt daar zelf in kan opnemen. Met dit plan geven we niet alleen een nieuwe functie aan de kerk. We herstellen ook de historische sociale betekenis van dit monument, een halte op de beroemde pelgrimsroute naar Compostella.

Samen met de publieke buitenruimte kan de kerk uitgroeien tot een verbindend wijkhart met doorsteken naar andere groene plekken in de buurt, zoals het nieuwe park op de Hertogensite.

Wat gaat er nu gebeuren?

Na de zomer starten we de studie op. In de loop van 2023 betrekken we de buurt erbij. We gaan ook ideeën uittesten en tijdelijke opstellingen uitproberen. De kerk wordt de komende jaren dus een levend lab.

De stad krijgt een subsidie van de Vlaamse overheid om dit idee verder uit te werken.

Een Leuvens wonder

De Sint-Jacobskerk is een van de zogeheten zeven wonderen van Leuven. Ze heeft namelijk een klok die buiten de toren hangt. Dat is geen foutje: op die manier hoorden de parochianen de klok beter luiden en konden ze volgen hoe laat het was. Verder bezit de kerk ook nog een van de tien laatste sacramentstorens van Vlaanderen – een vrijstaande, metershoge stenen constructie waarin de hosties werden bewaard.

De kerk is al sinds 1963 gesloten vanwege stabiliteitsproblemen door de moerassige ondergrond. In 2021 zijn er micropalen onder de zuilen geplaatst. Metalen ankers zorgen voor nog meer stevigheid. Daardoor konden we de imposante maar historisch onaangepaste betonnen en metalen steunen uit de jaren ‘60 verwijderen. De gewelven van de zijbeuken en de luchtbogen van het middenschip zijn teruggeplaatst.

Nu de stabiliteitswerken achter de rug zijn, is er tussen de zuilen een mooie open ruimte ontstaan. Ideaal voor de nieuwe invulling.

© Tim Buelens © Existenz2022 © Existenz2022

EEUWENOUDE TUINPAVILJOENTJES

koesterplekken voor de buurt

Onlangs werd het meer dan 150 jaar oude tuinpaviljoen in de nieuwe woonwijk Refugehof in al zijn glorie gerestaureerd (bovenste foto). Het achthoekige buitenhuisje was ooit het pronkstuk in de tuin van het klooster van de Zusters van de Goede Herder. Toen de zusterorde verhuisde, raakte het paviljoen in verval. Vanwege zijn historische waarde – het is een van de laatste exemplaren in zijn soort – is het nu volledig aangepakt, zowel vanbinnen als vanbuiten.

In het voorjaar van 2022 nam de Japanse kunstenaar Nakajima het paviljoen onder handen in het kader van Hear here, een expo rond geluidskunst van kunstencentrum STUK. Vanaf het najaar kunnen buurtbewoners er kleine initiatieven en activiteiten organiseren.

Dat gebeurt nu al in het voormalige tuinpaviljoen in het Dijlepark, even verderop (onderste foto). In het kader van Kom op voor je wijk kleden buurtbewoners het paviljoen regelmatig in volgens een passend thema: Sinterklaas, Kerstmis, Pasen, … Er vinden ook fijne buurtactiviteiten plaats.

© Tim Buelens

© Tim Buelens