ABDIJ VAN VLIERBEEK In welke boomgaard kan je oude appelsoorten plukken?

5 JAAR HAL 5

HANNE VAN HAVERBEKE

‘De ligging en het industriële karakter bepalen de beleving en het succes van Hal 5.’

Achter het station van Leuven ligt de site van de Centrale Werkplaatsen, waar vroeger treinen werden hersteld. Ondertussen is hier een woonwijk met tal van gemeenschapsfuncties verrezen. Het industriële verleden blijft er duidelijk voelbaar: in Hal 5, een van de oude spoorweghallen, bouwen gedreven buren, lokale ondernemers, kansenorganisaties en sportverenigingen samen aan een levendige buurt.

© Tim Buelens Hal 5 is in 5 jaar tijd uitgegroeid tot het kloppende hart van de buurt. Samen met Hanne Vanhaverbeke, projectcoördinator van de vzw Hal 5, kijken we even achterom - maar vooral vooruit.

‘Dat Hal 5 nu een bruisende plek is, hebben we te danken aan geëngageerde buurtbewoners en stad Leuven. Zij hadden enkele jaren geleden al een tijdelijk buurtpark met eenvoudige zit- en speelelementen op de Centrale Werkplaatsen ingericht. Tijdens buurtevenementen daar groeide het idee om iets met de oude spoorweghallen te doen, en ze dienden een idee in bij de stad. Die had in 2016 een open oproep gelanceerd om van Hal 5 en de tussenhallen 5 jaar lang een bruisende stedelijke ontmoetingsplek te maken. Uiteindelijk koos de stad voor het gezamenlijk voorstel van buurtbewoners en een aantal lokale ondernemingen en organisaties.’

‘Het idee was om te werken rond vier clusters: voeding, beweging, gemeenschapsopbouw en duurzaam ondernemen. De initiatiefnemers zijn op zoek gegaan naar partners, en er werd een vzw opgericht. Er zijn vijftien partners: een combinatie van profit- en non-profitinitiatieven. En die combinatie blijkt wonderwel te werken.’

Met welke partners werken jullie samen?

‘De meeste mensen kennen onze horecazaken en onze solidaire buurtwinkel Het Perron. Ook Cirkus in Beweging, Sporty en andere duurzame initiatieven hebben hier hun stek. Op de groene strook naast de hal vormt Velt de leerpluktuin om tot het eerste kleinschalige voedselbos in Leuven, met een tiental bomen. Een klein stukje daarvan is een buurttuin.’

‘Alle partners werken afzonderlijk, maar er is een natuurlijke kruisbestuiving. Zo organiseert Sporty zomerkampjes in de leerpluktuin van Velt, kopen onze horecazaken groenten in Het Perron … Er zijn ook geregeld nieuwe ondernemers die met ons willen samenwerken. We hebben niet voldoende ruimte om iedereen een plek te bieden, maar als het kan, gaan we graag nieuwe partnerschappen aan.’

‘Een leuke aanwinst is het ecologische bloemenplukveld Fleur Locale, op een braakliggend terrein langs de Diestsesteenweg. Stad Leuven heeft die grond ter beschikking gesteld aan Hal 5.’ ‘Nog een tof voorbeeld is de voedselautomaat. Die staat naast de hal, met een vers aanbod van seizoensgebonden fruit en groenten en andere producten, zoals soep en lunchboxen.’

Hoe ervaren jullie het om in een beschermd monument te werken?

‘Het decor is natuurlijk fantastisch. De ligging en het industriële karakter bepalen de beleving en dus het succes van Hal 5. Maar het gebouw is in slechte staat, en dat maakt het soms moeilijk werken.’

‘Voor wij hier introkken, heeft stad Leuven instandhoudingswerken uitgevoerd. Het blijft natuurlijk een oud gebouw, af en toe regent binnen. Daarom werken we in containers, die in de hal staan. Stad Leuven zal nu het dak aan de bewegingshal renoveren, een afgesloten ruimte die is ingericht als parkourhal voor lessen van Cirkus in Beweging. Tijdens de werken zal Cirkus in Beweging een tweetal maanden uitwijken naar de grote evenementenhal.’

Omdat het gebouw niet geïsoleerd is, investeerden we in warmtestralers zodat het ook op koudere dagen binnen best aangenaam is.

© Sien Verstraeten

© Philippe Swiggers © Diederik Craps

Daarom blijven we zoeken naar activiteiten om de werking in alle seizoenen rendabel te houden. Vorig jaar hebben we geëxperimenteerd met een ecologische schaatspiste. Dat zorgde voor een fijne winterbeleving. Deze winter gaan we voor een rolschaatspiste!

DIVERS PUBLIEK

Jullie ambitie was om hier in 5 jaar tijd een warme, toegankelijke en laagdrempelige plek te creëren. Is dat gelukt?

‘Wat ik het mooiste vind, is dat we een heel divers publiek bereiken: hippe stadsmensen, studenten, ouderen, mensen in armoede, gezinnen … ’t Is een beetje te vergelijken met het publiek van de Kringwinkel. Oké, iedereen komt hier om een andere reden, maar ze komen hier wél.’

‘De sociale kant is uiterst belangrijk voor ons. We bereiken niet iedereen die we willen bereiken, maar we schrijven wel een mooi verhaal. Neem nu de bar: die is er niet zozeer om winst te maken, maar om mensen elkaar te laten ontmoeten. Eten en drinken verbindt, en de bar is een aantrekkingspool van de hal. Dat is belangrijk voor onze partners en voor het sociale weefsel.’

‘Toch is het voor mensen in armoede niet evident om in de bar iets te drinken. Daarom kan je bij ons ook een uitgestelde koffie bestellen. Dan betaal je op voorhand de consumptie van iemand die het financieel moeilijk heeft. Dat hoeft trouwens geen koffie te zijn, het kan evengoed een ander drankje of een kom soep zijn. Dit concept van het onafhankelijke burgerinitiatief Enchanté! is overgewaaid vanuit Gent en is ook in Hal 5 succesvol. Voor ons is het een belangrijke manier om mensen in armoede te bereiken, en voor hen is het een mooie kans om sociale contacten te leggen.’

‘Elke donderdag organiseren we een buurtbar. Doordat vrijwilligers dan de bar uitbaten, kunnen we onze prijzen verlagen. Zo kunnen ook mensen die het minder breed hebben langskomen. We zetten ook gratis activiteiten op, bekostigd door de vzw. In de solidaire buurtwinkel hanteren we een tweeprijzensysteem: mensen met een laag inkomen betalen minder voor hetzelfde product.’

‘Een simpele maar efficiënte manier om mensen te verbinden is onze geefkast, daar kan je spullen die je niet meer nodig hebt achterlaten, of gratis iets meenemen dat je kan gebruiken.’

‘De verhuur van de evenementenhal is onze belangrijkste inkomstenbron. Het industriële cachet en het erfgoedkarakter maken de ruimte enorm populair. Dankzij een subsidie van de stad kunnen erkende Leuvense organisaties de zaal huren tegen een lager tarief. En dat doen ze ook massaal: slechts 20% van onze huurinkomsten zijn puur commercieel – denk aan een wijnbeurs of een plantenverkoop.’

DENK OM DE BUREN

Hebben jullie in die 5 jaar ook een goede verstandhouding opgebouwd met de buren?

‘Ik zei het al: aan de basis van Hal 5 liggen enthousiaste buurtbewoners. De buren hebben het project dus zeker omarmd. Logisch ook: we hebben hier, op een lege plek zonder duidelijke toekomst, een unieke beleving gecreëerd die ook voor de omwonenden een meerwaarde is.’

‘Dat succes is rechtstreeks gelinkt aan de locatie. Hal 5 werkt alleen vanwege het diverse en progressieve publiek dat in de omgeving woont, en vanwege de uitgebalanceerde mix van gemeenschapsfuncties. Die sociale inslag is dus niet iets van Hal 5 alléén - het zit hier echt verweven in de buurt.’

‘Maar op het vlak van invulling blijft het project fragiel. We zitten in een woonbuurt, en daar willen we rekening mee houden. Daarom sluiten we onze bar en het terras relatief vroeg, zeker in vergelijking met commerciële horecazaken. We hanteren ook een geluidsbeperking van 85 decibel, en events eindigen om 10 uur ’s avonds.’

De stad heeft zonet jullie opdracht verlengd: jullie mogen nog een jaartje verder werken. Hoe ziet de toekomst eruit?

‘Hoe Hal 5 er op lange termijn zal uitzien, is onzeker. De stad heeft nog geen definitieve toekomstplannen voor de hallen. Het gebouw is ook in slechte staat, dus er is een grondige restauratie nodig en dat zal geld kosten. Nu betalen wij een lage huurprijs, maar grondige werken vragen een zware financiële investering. Als die wordt doorgerekend aan de toekomstige gebruikers, dan kunnen wij onze werking als laagdrempelige, solidaire en levendige buurtplek niet meer verzekeren.’

‘Maar op dit moment zijn we heel blij dat we nog even kunnen blijven werken. En al onze partners zijn mee enthousiast. We zijn klaar om nog een extra hoofdstuk te schrijven aan dit boeiende verhaal.’

© Diederik Craps

STRAATHISTORIES

erfgoedpublicaties voor en door de buurt

Al verschillende jaren ondersteunt de stad Leuvenaars die samen de geschiedenis en het erfgoed van hun buurt willen ontdekken. Hun speurwerk mondt uit in een publicatie in de reeks ‘Straathistories, Leuvense buurten in woord en beeld’. Intussen zijn er al elf edities, die je stuk voor stuk langs bijzondere plekken en verhalen voeren.

Koester je buurt

De buurtpublicaties maken erfgoed toegankelijker en houden de herinneringen en verhalen van huidige en vroegere buurtbewoners levend. De buurtbewoners nemen zelf het initiatief om samen met een Straathistories te starten. De erfgoedcel begeleidt hen stap voor stap, van het vooronderzoek tot de publicatie.

Het hele proces zorgt ervoor dat bewoners hun buurt nog meer gaan waarderen. Bovendien brengt het hen op een mooie manier samen. Vaak zijn de Straathistories de aanleiding om ook met andere buurtinitiatieven te starten.

Vaartkom, de eerste Straathistories

Naar aanleiding van de stadsvernieuwing in de Vaartkom ging de stad in 2008 op zoek naar buurtbewoners om lokale erfgoedverhalen op te tekenen. Ze deden onderzoek, verzamelden beeldmateriaal en namen interviews af. Dat leidde tot een boek dat in woord en beeld terugblikt op de Vaartkom van vroeger en haar bewoners. Op die manier blijft een belangrijk deel van het verleden van deze voormalige industriële site bewaard.

Lezen, luisteren en op stap

Intussen zijn er al elf Straathistories. Op www.erfgoedcelleuven.be lees je waar je ze kan kopen. Sommige edities kan je gratis online raadplegen. Van de drie laatste Straathistories bestaat er een luisterversie. Die kan je online beluisteren, of via een DAISY-cd-rom die je kan ontlenen bij Bib Leuven. Rond diezelfde drie edities is er ook een digitale wandeling ontwikkeld, die je gratis via de erfgoedapp op je smartphone kan downloaden in de Play of App Store.

Elf edities

In de reeks verschenen elf nummers. 1. Vaartkom 2. Opvoedingsstraat en omgeving 3. Groot Redingenhof 4. De Wijgmalenhoek 5. Het Nieuw Kwartier 6. Frederik Lintsstraat 7. Martelarenlaan 8. De Mussenbuurt 9. Vlierbeek 10. Ziekelingenstraat en omgeving 11. Matadi

En de reeks blijft aangroeien. Nog vier andere buurten werken aan een Straathistories.

Meer info

www.erfgoedcelleuven.be

ERFGOED VERBINDT DE STAD

Sommige erfgoedplekken zijn weinig of niet bekend bij bezoekers, maar worden veel gebruikt door Leuvenaars zelf. Dat verrijkt hun geschiedenis met nieuwe, persoonlijke verhalen van inwoners.

MAAKLEERPLEK

stedelijk laboratorium in industrieel erfgoed

© Stijn Bollaert © Serge Bierset © Serge Bierset

© Serge Bierset

De Silo’s en de Molens Van Orshoven, twee industriële erfgoediconen aan de Vaartkom, bieden tijdelijk onderdak aan een bijzonder experiment: maakleerplek. Een tijdelijke, open werkplaats waar scholieren, kunstenaars, werknemers van verschillende organisaties en alle andere Leuvenaars ruimte en materiaal delen, dingen maken en vooral veel leren van elkaar.

Experiment

Voor dit bijzondere initiatief kocht stad Leuven de Molens aan en sloot ze een samenwerkingsovereenkomst af met ontwikkelaar Ertzberg, de eigenaar van de betonnen silo’s, om de benedenverdieping tijdelijk te gebruiken. Op die manier kon de stad mee sturen om een bruisende plek te maken waar geëxperimenteerd wordt met duurzaam en circulair (ver)bouwen en waar verschillende partners elkaar inspireren en van elkaar leren.

Kruisbestuiving

Maakleerplek opende in volle coronaperiode. Ondertussen draait de werking volop. Terwijl de kantine Filipijns eten serveert, werken kunstenaars in hun atelier, volgen jongeren digitale cursussen en printen wetenschappers 3D-constructies uit. Mensen die doorgaans binnen de muren van hun eigen school, bedrijf of atelier blijven, lopen elkaar hier tegen het lijf. Op die manier ontstaan creatieve oplossingen en samenwerkingen die de stad én ons leven moeten verbeteren. De site is verdeeld over acht aparte deelplekken, elk met hun eigen karakter – zelfs de klimaatregeling is aangepast. In het Low Tech-lab is het bijvoorbeeld frisser dan op de co-workingplaatsen: van werkgerief herstellen of experimenteren met nieuwe materiaalsoorten ga je makkelijker zweten dan van bureauwerk. De ontwerpers maakten daarvoor gebruik van tijdelijke structuren zoals een prefabserre. Ze zetten ook zoveel mogelijk gerecycleerde en recycleerbare bouwmaterialen in: goed voor het milieu én bijzonder flexibel.

Circulair bouwen

Vandaag zet de bouwsector nog te vaak grondstoffen in die op het einde van hun levenscyclus gedumpt worden als afval. Gelukkig wordt de sector steeds meer circulair: afval wordt hergebruikt als nieuwe grondstof. Dat klinkt eenvoudig, maar het vraagt heel wat creativiteit en kennis. En die kennis wordt onder meer in maakleerplek opgebouwd en verspreid.

Soms kan je gebruikte materialen een andere vorm geven, maar soms kan je ze ook simpelweg opnieuw of anders gaan inzetten. Zo zijn sommige tussenmuren in maakleerplek opgebouwd met fruitkratten. Een grondstof uit een heel andere