Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi by Association of Citizen "Stakleno zvono"

Nepušacki edukativni centar – RP

Zaštita biodiverziteta i dobrobit zivotinja

u poljoprivredi

Projekat: „Zaštita životne sredine u poljoprivredi na lokalu“ realizuje Nepušački edukativni centar – RP uz finansijsku podršku Fonda za otvoreno društvo

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

Kragujevac 2011

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

BIODIVERZITET Istorijat shvatanja biodiverziteta

rekretnica u shvatanju biodiverziteta i pokušaja da se zaustavi njegov gubitak jeste Konferencija UN o životnoj sredini i razvoju, održana u Rio de Žaneiru 1992. godine. Tada su prvi put utvrđeni postulati održivog razvoja i usvojena je Konvencija o biološkoj raznovrsnosti (Convention on Biological Diversity – CBD), koju je Republika Srbija potvrdila 2001. godine.

Šta je to biodiverzitet?

iodiverzitet, ili biološka raznovrstnost, predstavlja raznovrsnost gena, vrsta i ekosistema na Zemlji u svim svojim pojavnim oblicima. Kada se tome dodaju procesi i interakcije živog i neživog sveta, kao i uticaj koji čovek ima na živi svet, dobije se sveukupnost života na našoj planeti čiji je čovek nerazdvojni deo. Najjednostavnije rečeno, biodiverzitet je raznolikost živog sveta na planeti.

Ta konvencija definiše biodiverzitet kao „varijabilnost među živim organizmima, uključujući između ostalog, kopnene, morske i druge vodene ekosisteme čiji su oni deo; to uključuje diverzitet unutar vrsta, između vrsta i između ekosistema”. Biodiverzitet uključuje tri međusobno uslovljena organizacijska nivoa diverziteta: • genetički diverzitet – raznovrsnost genetskog materijala jedinki i populacija iste vrste; • specijski diverzitet – sveukupnost vrsta na Zemlji od nastanka života do danas; • ekosistemski diverzitet – raznovrsnost staništa, ekosistema i ekoloških procesa. Biološka raznovrsnost je resurs od kojeg zavise pojedinci, zajednice, čitave nacije i buduće generacije. Svi organizmi na našoj planeti deo su jednog sistema u kome sve vrste imaju svoju ulogu. Drugim rečima, to je mreža života. Nepušački edukativni centar – RP

Prirodne resurse naše planete čine biljke, životinje, zemljište, voda, atmosfera i ljudi. Svi zajedno činimo deo ekosistema naše planete, što znači da ako postoji kriza biodiverziteta, naše zdravlje i sredstva za život će se takođe naći u opasnosti. Količina prirodnih resursa koje danas koristimo i brzina kojom ih trošimo premašuje održivost (količinu dostupnih resursa) za 25 %. Direktan efekat takvog odnosa prema prirodnim resursima je jak pritisak na vrste, staništa i lokalne zajednice (npr. nema pristupa čistoj i pitkoj vodi). Smanjenje biodiverziteta znači suočavanje miliona ljudi s budućnošću u kojoj su zalihe hrane podložnije bolestima i štetočinama, u kojoj čista i pitka voda neće biti česta pojava ili je uopšte neće biti dovoljno. Za ljudsku vrstu to je zaista zabrinjavajuća prognoza. Od brojnih faktora koji ugrožavaju biodiverzitet, kao najveći uzročnici smanjenja biodiverziteta izdvajaju se: • nestajanje, fragementacija i degradacija staništa; • smanjenje populacija divljih vrsta; • zagađenje / kontaminacija; • invazivne, alohtone vrste i genetski modifikovani organizmi (GMO); • klimatske promene.

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

Uticaji su veliki i iz brojnih sektora: poljoprivrede, šumarstva, upravljanja vodnim resursima, industrije, infrastrukture, rudarstva i energetike, lova, ribolova i turizma. Uništavanjem staništa smanjuje se njihova ukupna površina, a preostala staništa se razdvajaju na geografski izolovane delove i time postaju podložni nestajanju. Za to je dobar primer krčenje šuma u 19. i 20. veku radi dobijanja novih obradivih poljoprivrednih površina. Širom sveta ljudi koriste oko 60.000 različitih vrsta biljaka za proizvodnju tradicionalnih i savremenih lekova, a etnobotaničari i farmakolozi ističu da mnoge divlje vrste biljaka mogu da sadrže nepoznate lekovite sastojke koji se potencijalno mogu iskoristiti za spasavanje života. Npr. amazonsku biljku Chondrodendron tomentosa tradicionalno koriste domorodački narodi za premazivanje vrhova svojih strela, a danas se iz nje dobija tubokurarin, hemijska supstanca koja se koristi kao mišićni relaksant za anesteziranje u hirurgiji. Vrednost takvih prirodnih jedinjenja izražena u novcu može biti nekoliko milijardi dolara, a ako ne zaštitimo biodiverzitet, izgubićemo priliku da pronađemo neke vrlo važne lekove. Mnoge nekada brojne populacije biljaka su smanjene, a hiljade vrsta je ugroženo širom sveta. Najčešće opasnosti koje prete lekovitim biljkama su: prekomerno sakupljanje, neadekvatno korišćenje zemljišta, degradacija i uništavanje staništa.

Dok se određen broj biljaka uzgaja, većina vrsta su samonikle i sakupljaju se i dalje u prirodi. Zbog toga su zaštita prirodnih staništa i održivo sakupljanje medicinskih biljaka važni ne samo za očuvanje biološke raznovrsnosti već i da bi se obezbedile prirodne sirovine za proizvodnju lekova u budućnosti. Aktivna zaštita biodiverziteta doprineće spasavanju „biljaka koje spasavaju život”. Lokalno stanovništvo pretežno je odgovorno za pronalazak većine lekovitih biljaka koje su danas u upotrebi i ono je najčešće u vezi sa sakupljanjem lekovitih biljaka. Sakupljanje lekovitog bilja može pružiti važan izvor zarade lokalnom stanovništvu, privilegija koja zauzvrat može doprineti zaštiti tih vrsta i njihovih prirodnih staništa.

Zaštita in situ i ex situ

ilj mnogih pokušaja zaštite biodiverziteta je očuvanje određenih ugroženih vrsta u njihovom prirodnom okruženju. Taj pristup se označava kao in situ zaštita i ključan je za zaštitu biodiverziteta, jer je to najefikasniji način da se sačuva celovitost staništa, raznolikost vrsta, kao i genetska varijabilnost unutar vrste putem prirodnih evolutivnih procesa. Zaštita in situ ima više oblika, uključujući zakonsku zaštitu vrsta i njihovih staništa. U nekim slučajevima, nemoguće je obezbediti opstanak vrste u divljini, kada je suviše veliki deo staništa uništen ili kada je preostalo veoma malo populacije da bi se vrsta dalje održala. U takvim slučajevima, vrste se održavaju u botaničkim baštama i zoološkim vrtovima, tj. primenjuje se ex situ zaštita. U nekim slučajevima, ne čuva se sama odrasla biljka ili životinja, već njeni razvojni oblici. Mnoge botaničke bašte imaju banke sačuvanih semena ugroženih vrsta, dok se u životinjskim uslovima mogu sačuvati zamrznuta sperma, jajne ćelije i embrioni. Uprkos značaju ex situ zaštite, ona se ne može smatrati rešenjem za zaštitu biodiverziteta. Najopštije uzevši, na zaštitu ex situ treba gledati kao dopunsku metodu zaštite biodiverziteta.

Nepušački edukativni centar – RP

Međunarodni sporazumi i strateška dokumenta

epublika Srbija je potpisnica brojnih međunarodnih sporazuma vezanih za zaštitu biodiverziteta i prirode, među kojima su najvažniji: Konvencija o biološkoj raznovrsnosti (Rio de Žaneiro, 1992), Konvencija o zaštiti evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Bern,1979), Konvencije o očuvanju migratornih vrsta divljih životinja (Bon, 1979), Konvencije o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje flore i faune (Vašington, 1973) i Konvencija o vlažnim područjima od međunarodnog značaja, naročito za ptice močvarice (Ramsar, 1971). Pripremljeni su i nacrti Nacionale strategije za biodiverzitet i akcioni plan, Nacionalna strategija o održivom korišćenju prirodnih resursa i dobara, kao i Akcioni plan očuvanja vlažnih područja od međunarodnog značaja, Akcioni plan za kontrolu uvoza, praćenje i borbu protiv invazivnih stranih vrsta, Akcioni planovi zaštite i očuvanja mrkog medveda (Ursus arctos), vuka (Canis lupus) i risa (Lynx lynx). U zaštiti biodiverziteta u Republici Srbiji, prioritet jeusaglašavanje pravne regulative s međunarodnim standardima u procesu pridruživanja EU i uključivanje u globalne inicijative za zaštitu biološke raznovrsnosti. Očuvanje biodiverziteta mora biti uključeno u sve aktivnosti državnih organa i privrede, dok ekonomske vrednosti biodiverziteta treba pravilno proceniti pri donošenju odluka – tek tada ćemo moći da rešimo problem i obezbedimo budućnost za ljude i prirodu. Odgovornost za zaštitu biodiverziteta je zajednička, s posebnom usredsređenošću na dijalog između civilnog društva, državnih institucija i privatnog sektora.

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

U borbi za rešavanje problema planete Zemlje, treba povećati broj i površinu zaštićenih područja i zaustaviti neodrživo korišćenje prirodnih resursa. Za zaštitu biodiverziteta, takođe je važno sprovesti „ekosistemski pristup“ kao strategiju za jedinstveno upravljanje zemljom, vodom biljnim i životinjskim resursima, koja promoviše zaštitu i održivo korišćenje prirodnih resursa. Neophodno je da u svakodnevnom životu brinemo o životnoj sredini koja nas okružuje, da smanjimo ekološki otisak, odnosno ublažimo uticaj našeg načina života na prirodu. Ljudi su deo bogatstva prirode i jedini imaju moć da je zaštite ili uništite. Moramo zaštiti biodiverzitet, jer naše zdravlje i naši životi zavise od prirode.

Zaštita biološke raznovrsnosti

Republici Srbiji postoje 463 zaštićena područja, a površina koju obuhvataju iznosi 518.204 hektara, što čini 5,86 % teritorije naše zemlje. Sistem zaštite prirode, kao i osnovna kategorizacija zaštićenih dobara utvrđeni su Zakonom o zaštiti prirode. Zaštićena dobra su: 1) zaštićena područja (strogi rezervat prirode, specijalni rezervat prirode, nacionalni park, spomenik prirode, zaštićeno stanište, predeo izuzetnih odlika i park prirode); 2) zaštićene vrste (strogo zaštićena divlja vrsta, zaštićena divlja vrsta); 3) pokretna zaštićena prirodna dokumenta. Zaštićena područja su područja sa izraženom geološkom, biološkom, ekosistemskom i/ili predeonom raznovrsnošću i zbog toga se aktom o zaštiti proglašavaju zaštićenim područjima od opšteg interesa. Pojedina posebno vredna zaštićena područja Republike Srbije dobila su međunarodni status, a neka su predložena i pokrenute su procedure da i ona dobiju takav status. Na preliminarnoj listi predloga za UNESCO-ovu svetsku baštinu nalazi se pet zaštićenih područja : nacionalni parkovi Đerdap, Tara, Šar planina, spomenici prirode Đavolja varoš i rezervat prirode Deliblatska peščara. U UNESCO-vom programu „Čovek i biosfera” (Man and Biosphere – MAB), park prirode „Golija” postao je 2001. godine

deo mreže rezervata biosfere pod nazivom „Golija–Studenica”. Za rezervate biosfere predloženo je još devet područja prirode. Na osnovu Ramsarske konvencije o zaštiti vodenih staništa, devet prirodnih dobara dobilo je status Ramsarskih područja. To su specijalni rezervati prirode „Obedska bara”, „Carska bara”, „Ludaško jezero”, „Slano kopovo”, „Labudovo okno” (deo specijalnog rezervata prirode „Deliblatska peščara”), „Gornje Podunavlje” i „Zasavica”, predeo izuzetnih odlika „Vlasinsko jezero” i Karajukića bunari na Pešterskom polju. U Republici Srbiji su registrovana 42 međunarodno značajna područja za ptice (IBA) na ukupno 14,25 % teritorije naše zemlje, zatim 62 međunarodno značajna biljna područja – botanički značajna područja (IPA) ili 8,5 % teritorije Republike Srbije, 40 međunarodno značajnih staništa – odabranih područja za dnevne leptire (PBA), što čini 10,23 % teritorije naše zemlje. Divlje vrste koje su ugrožene ili koje mogu postati ugrožene, a koje imaju poseban značaj s genetičkog, ekološkog, ekosistemskog, naučnog, zdravstvenog, ekonomskog i drugog aspekta, štite se kao strogo zaštićene divlje vrste ili zaštićene divlje vrste. Koje su vrste zaštićene određuje se na osnovu nacionalnih i međunarodnih „crvenih lista”, kao i naučnih i stručnih nalaza. Lista zaštićenih vrsta u Republici Srbiji utvrđena je Pravilnikom o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta iz 2010. godine. Smanjenje brojnosti populacije i područja rasprostiranja biljne ili životinje vrste kriterij je prema kojemu se vrsta svrstava u neku međunarodno utvrđenu kategoriju ugroženosti. Republika Srbija je prvu „Crvenu knjigu” dobila 1999. godine i ona se odnosi na iščezle i krajnje ugrožene biljne vrste – Crvena knjiga flore Srbije 1 – iščezli i krajnje ugroženi taksoni. Druga „Crvena knjiga” objavljena je 2003. godine i odnosi se na leptirove Srbije – Lepidoptera: Hesperioidea i Papilionoidea. Nepušački edukativni centar – RP

Ekosistemska raznovrsnost u Srbiji

epublika Srbija je jedan od evropskih centara biodiverziteta. U našoj zemlji živi 43,3 % vrsta koje naseljavaju Evropu, što je veoma visok procenat, posebno kada se uporedi površina naše zemlje s površinom čitavog kontinenta. Na teritoriji Republike Srbije nailazimo na skoro sve karakteristične terestrične biome Evrope, i to na sledeća četiri od dvanaest terestričnih bioma sveta: • zonobiom listopadnih (širokolisnih) šuma, uglavnom u formi hrastovih i bukovih šuma; • stepski zonobiom – sa černozemom kao zonalnim zemljištem i stepskom vegetacijom, s pretežno šumsko-stepskom vegetacijom; • zonobiom (orobiom) četinarskih borealnih šuma – u uslovima planinske klime zapadnih, jugozapadnih i jugoistočnih delova zemlje; • zonobiom (orobiom) visokoplaninske „tundre” u uslovima alpske klime najviših planina u zemlji. Postoji niz prelaza i međusobnih uticaja između tih zonobioma nastalih usled geografskih, petrografskih i orografskih karakteristika teritorije Republike Srbije. Veći deo teritorije Srbije pripada brdsko-planinskom području, koje karakteriše nizak nivo ekonomskog razvoja, mala gustina naseljenosti i izražena depopulacija.

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

AGROBIODIVERZITET Određena starteška dokumenta iz ove oblasti (Convention on Biological Diversity) su dala višegodišnje smernice i dala podelu faktora koji utiču na poljoprivredni biodiverzitet: • • •

oljoprivredne aktivnosti utiču na skoro sve aspekte života ljudi, životinja i prirode. Pojam agrobiodiverziteta je veoma širok i uključuje sve delove biološkog diverziteta koji je od značaja za proizvodnju hrane kao i sprovođenje poljoprivrednih aktivnosti. Sve to predstavlja agroekosistem i čine ga različite vrste i podvrste životinja, biljaka, mikroorganizama.

Genetski resursi za proizvodnju hrane i primarnu poljoprivrednu proizvodnju, Abiotski faktori koji imaju presudan uticaj na ekološke aspekte poljoprivrednog biodiverziteta, Socijalno ekonomska i kulturološka dimenzija.

Ovo je samo pokušaj da se predoči interdisciplinarnost održive poljoprivrede koja zalazi u sve aspekte života. Najveći izazov koji se postavlja pred čovečanstvo je ispravan balans svih faktora kako bi prirodni resursi vezani za ovu proizvodnju ostali u dovoljnoj meri očuvani za generacije koje dolaze. Skoro da ne postoji lokalitet na planeti gde agrobiodiverzitet nije ugrožen kao posledica ekonomski aktivnosti ljudi. Negativni uticaji se mogu podeliti na sledeće:

• Intenzifikacija i specijalizacija proizvodnji

Ovi procesi podrazumevaju kontinuirano gajenje samo određenih vrsta biljaka i životinja na velikim površinama. Kao rezultat ovoga imamokontinuirani gubitak genetskih materijala tradicionalnih vrsta biljaka i životinja i na taj način gubitak genetskog kapitala koji se stvarao hiljadama godina. Nepušački edukativni centar – RP

• Gubitak tradicionalnog znanja u obradi zemljišta U mnogim ruralnim oblastima napušteni su tradicionalni načini obrade i upravljanja zemljištem koji su imali značajan uticaj na konstantnost biodiverziteta jedne sredine. Ovaj process nestanka tradicionalnog upravljanja resursima se odnosi i na tradicionalnu prerađivačku industriju biljnih i životinjskih proizvoda. •

Gubitak

nepoljoprivrednih

staništa

agroekosistema

kao posledica melioracija, raščišćavanja terena, drenaže i zagađenja. Zagađenje može biti rezultat aktivnosti u biljnoj i i životinjskoj proizvodnji. Prekomerna upotreba mineralnih đubriva predstavlja drugi faktor sa neželjenim uticajem na životnu sredinu. Đubriva doprinose prekomernom snabdevanju zemljišta i vode sa hranljivim materijama. Akumulacija hranljivih materija u poljoprivrednom zemljištu dovodi dozagađenja i promene karaktera poluprirodnih ili susednih prirodnih staništa. Ovakvim aktivnostima može se značajno uticati i na ribolovne aktivnosti, kao i na staništa koja su znatno udaljena od primarne poljoprivredne aktivnosti kao što su koralni grebeni i slično. • Nestanak strukturnih elemenata pejzaža i njihovo pretvaranje u poljoprivredni pejzaž. Povećanja veličina farme može dovesti do gubitka mešovitog modela privređivanje u okviru poljoprivrednih gazdinstava.

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

Jedan od efekata može biti da poljoprivredni pejzaž nije u stanju da funkcioniše kao koridor za razmenu životinja i biljaka između zaštićenih područja. Takođe, sve veći prostor se pretvara u urbane i industrijske oblasti. Ovo dovodi do pritiska na preostale delove nepoljoprivrednog zemljišta i divljih staništa. • Genetski uticaji Poremećaji u balansima životne sredine od strane genetički modifikovanih organizama (GMO). Svrha genetskih modifikacija na biljnim vrstama je pre svega povećanje poljoprivredne proizvodnje i trebalo bi da doprinese poboljšanju prihoda za farmere. Međutim, uvedeni geni kod GMO se mogu početi ukrštati sa divljim vrstama sa nepoznatim ishodom takvog procesa. Pored ovog uticaja takođe se odvija i proces povećanja jednoličnosti biljnih vrsta koje se koriste u setvi. Često se distribucija GMO materijala vrši u istom paketu sa herbicidima (npr. Roundup) za kontrolu rasta korova. To može dovesti do zavisnosti farmera od kompanija koje vrše distribuciju ovakvih paketa (monopolska pozicija) i pretvaranja poljoprivrednih pejzaža u predele koje postaju ekološke pustinje (kao posledica malog broja vrsta koje se seju). Takođe će se ugasiti veliki broj usluga koje se sada redovno obavljaju u sklopu sezonskih poslova što će doprineti pogoršanju ekonomskih uslova života u ruralnim oblastima.

• Posledice vanrednih situacija količina genetskog materijala može drastično opasti. Upotreba samo nekoliko sorti na vrlo intenzivan način sa nekoliko vrsta u određenoj oblasti može da umanji kapacitet agrobiosistema da reaguje na poremećaje i intenzivnije prirodne pojave, npr.štetočina, preterane suše ili prekomerne kiše. Tako „manje elastičan“ agroekosistem se pretvara u pasivan sistem koji čeka da se nesreće dogode umesto aktivnog prilagođavanja prirodnim okolonostima. Gubitak istorijskog agrobiodiverziteta takođe dovodi do opšteg osiromašenja i zagađenja okoline i zemljišta, a tako i do osiromašenja različitih poljoprivrednih proizvoda namenjenih potrošnju. Na ovaj način dolazimo do samo nekoliko proizvoda sa identičnim ukusom će postati dostupni u velikim količinama i u različitim oblicima. Ovakav vid proizvodnje je vođen savremenim načinom života sa jedne strane, a sa druge omogućavanjem povećanja prinosa po jedinici površine čime se omogućava bolje snabdevanje siromašnih krajeva planete . Siromašni ljudi ne mogu da priušte sebi da živi u balansiranoj prirodnoj sredini obzirom da je imperativ snabdevanje stanovništva dovoljnom količinom hrane. Ovaj trend će se inezivirati u ovom veku obzirom na ekonmski rast u najvećim državama sa najvećim brojem siromašnih stanovnika. To će direktno uticati na njihovo zdravlje i dobrobit, tako da je na državnim organima da vode računa o balansu između potreba stanovništva , razvoja ekonomije i osnovnih principa održivog razvoja. Poštovanje osnovnih načela u očuvanju agrobiodiverziteta, uz adekvatnu ruralnu politiku države može unaprediti uslove života siromašnijih poljoprivrednika. Za ispunjenje ekonomske isplativosti ovakve poljoprivredne proizvodnje neophodne je imati stalni nadzor nad strukturom i sastavom zemljišta,

kao i količinom i vrstama mikroorganizama i insekata u njemu. Za proizvodnju na takvom agrobiodivezitetu je neophodno genetski unaprediti lokalne sorte biljnih vrsta i koristiti ih za dobijanje visoko kvalitetnih lokalnih proizvoda. Ovakvi proizvodi imaju veću biološku vrednost i uz razvijanje adekvatne tržišne ponude kroz modele direktne prodaje , moguće je dostići u isto vreme ekonomsku ispaltivost, dovoljne količine hrane, uz istovremeno potpuno očuvanje agrobiodiverziteta. Na ovaj način može se preventivno delovati i pomoći farmerima da se pripreme i ponašaju u proizvodnji na način koji će im omogućiti da se izbore sa klimatskim promenama ili smanjenjem plodnosti zemljišta. Za ovakav način proizvodnje bitne su naučne i stručne poljoprivredne službe koje će raditi na prenosu znanja i osvajati nove tehnologije u oblastima participativnog oplemenjivanja, integrisane proizvodnje semena i sl. Agrobiodiverzitet je od izuzetnog značaja za čovečanstvo u celini, a posebno za siromašne države. Siromaštvo može da dovede do prekomerne eksploatacije obradivog zemljišta i degradacije prirodnih resursa. Kada posmatramo velike površine, vidimo da su ekološki prenaseljeni: broj stanovnika prevazilazi kapacitete ekosistema. U isto vreme ove oblasti su ekonomski potpuno nerazvijene : privreda je isuviše slaba za podršku razvoja infrastrukture i podsticanja razvoja. Ograničeni privredni rast u sub-saharskoj Africi u velikoj meri sprečava razvoj i implementaciju nacionalnih i lokalnih inicijativa za efikasne politike i programe za očuvanje i korišćenje agrobiodiverziteta i genetičkih resursa, a koji su od velikog značaja za region. Populacija se uvećava, ekonomija ne prati demografiju, prirodniresursi se ne tretiraju adekvatno i siromaštvo se povećava. Nepušački edukativni centar – RP

Uloga poljoprivrednika u lancu proizvodnje je često marginalna. Postoji kratkoročni fokus na „prinos“ i farmeri su proizvođači sirovina. Oni kontrolišu samo mali deo u prehrambenom lancu proizvodnje i njihova dodata vrednost je mala. Poljoprivrednici koji intezivnom proizvodnjom učestvuju u tržišnoj ekonomiji se nalaze u tzv. „poljoprivrednom žrvnju ” Cene njihovih proizvoda se sa povećanjem proizvodnje smanjuju. Dakle, oni moraju da ulažu u cilju daljeg povećanja njihove proizvodnje. Cilj je da proizvode veće količine po nižoj ceni po jedinici površine kako bi zadržali isti prihod. Posle nekog vremena cena se smanjuje još više i novi krug ulaganja počinje sa samo jednim ciljem - povećanje proizvodnje. Na ovaj način poljoprivrednici, čak i da žele, ne mogu da se samostalno posvete prilagođavanju svoje proizvodnje u funkciju očuvanja agrobiodiverziteta. Poljoprivredna proizvodnja se vidi kao jedina važna aktivnost u prirodi, ignorišući multifunkcionalnost lokalnog biodiverziteta. Usluge kao što su očuvanje pejzaža, upravljanje vodama, povećanjaplodnosti zemljišta i očuvanje biodiverziteta se ne sprovode u dovoljnoj meri. Negativni efekti moderne poljoprivrede na životnu sredinu nisu dovoljno uzeti u obzir u poslovno planiranje i nisu ugrađene u finalne cene proizvoda. U budućnosti će se u okviru kreiranja ruralne i agrarne politike sigurno morati posvetiti i pažnja i sredstva za sprovođenje ovih aktivnosti. U evropskoj politici se kroz razne fondove ovakav integrisan pristup lokalnom agroekosistemu pomaže. Takođe su i sve subvencije u poljoprivredi vezane za poštovanje određenih regulativa koje se odnose na zaštitu životne sredine. Slabo razvijena savest i pozornost javnosti . To takođe ima veze sa prirodom lanaca snabdevanja i tržišno motivisanim kampanjama.

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

U ovom delu najvažniju ulogu imaju udruženja potrošača koji često gledaju samo površno tj. Posmatraju finalni proizvod i ispravnost deklaracije. Kao posledica takvog delovanja dolazimo u situaciju da potrošači u Evropi mogu da jedu meso od svinja koje su hranjene genetski modifikovanom sojom, a nisu svesni te činjenice, a dok u isto vreme je poznato da većina potrošača u Evropi su protiv konzumiranja GMO. Mnogo je primera gde potrošači imaju čvrst stav po pitanju određenih proizvoda, a zbog nedovoljnog prezentovanja kompletnih ciklusa proizvodnje i sami postupaju suprotno svojim stavovima. Standardizacija savremene proizvodnja i prerada. Stalni naglasak na bezbednost hrane dovodi do jedinstvenog standarda proizvoda koji olakšava praćenje procesa proizvodnje radi ustanovljavanja određenih propusta koji mogu ugroziti krajnje potrošače. Za velike industrijske proizvodnje prerada različitih sorti jednog useva se često posmatra kao problem, a ne kao šansa. U poslednje vreme sve je izraženiji trend da se lokalni, tradicionalni i proizvodi sa zaštićenim geografskimporeklom tražena roba u maloprodajnim lancima. Ovakav trend otvara mogućnost postavnjanja sve većih površina pod proizvodne procese koji ispunjavaju sve elemente održive poljoprivredne proizvodnje. Ovo se odnosi na razvijena tržišta, dok u zemljama u razvoju zbog veće cene ovakvih proizvoda, još ne postoji značajnija tražnja. Ovaj pozitivni trend treba naročito stimulisati kroz tržišnu promociju vrednosti takvih proizvoda, a takođe i uvođenje novih tehnologija u ovakve vidove proizvodnje čime bi podstalka pristupačnost potrošačima.

Postojeći zakoni i institucionalne strukture ne idu u prilog agrobiodiverzitetu. Postojeći zakoni često su više orijentisani prema oplemenjivanju životinjskih i biljnih vrsta umesto na svrhu gajenja i načine uzgoja. Uglavnom ne postoji sveobuhvatna politika i institucije koje treba da je sprovode. Tu je takođe i problem intelektualne svojine tradicionalnih sorti. Poljoprivredne savetodavne službe se često fokusiraju na poljoprivrednu proizvodnju umesto da imaju širi pejzažni pristup. Razvoj genetski modifikovanih organizama (GMO) i druge savremene tehnologije ne vode dovoljno računa o uticaju na životnu sredinu. Takođe, njihova svrha nije poboljšanje života i uslova življenja malih farmera, već je GM materijal usmeren ka velikim farmerima i cilj je povećanje prinosa i smanjenje troškova proizvodnje. Studije uticaja na širu životnu sredinu su još uvek u najvećoj meri nepoznate- Nepostojanje genrtalnog stava i politke o agrobiodiverzitetu. Za određene stručne krugove gubitak agrobiodiverziteta ne predstavlja veliki problem. Za druge je problem samo kako očuvati korisne genetičke resurse. Ekolozi su fokusirani na očuvanje i podršku „divljim“ biodiverzitetima, kao i ekološkeusluge vezane za tu oblast. Naučnici društvenih oblasti se bave samo analizama stepena ekonomske razvijenosti i poljoprivrede u funkciji smanjenja siromaštva, kao i poređenjima razvijenih i nerazvijenih država u pogledu socijalnog položaja farmera u odnosu na urbane stanovnike. Na ovu temu ne postoji jedinstven pogled i u skladu sa tim jedinstvena politika. Ako ne postoji neka vrsta konsenzusa o tome šta je problem i koji su načini rešavanja, svaki pojedinačani napor je uglavnom bez efekta.

Mogući sledeći:

pravci delovanja za prevazilaženje tih prepreka su

• Doprineti razvoju integrisanih i multidisciplinarnih analiza problema (ekonomskih, socijalnih, poljoprivredne, ekološki i institucionalnih aspekata) gubitka agrobiodiverziteta u zemljama u razvoju i ekonomski razvijenom svetu. • Stimulisati promociju u bolje razumevanje veza između agrobiodiverziteta i smanjenje siromaštva: vin-vin situacijama, direktna trgovina, najbolje prakse, tradicionalni i proizvodi sa geografskim poreklom i slično. Kroz lokalne akcione grupe promovisati ekonomski razvoj lokalne zajednice koji ima jasne indikatore održivosti po pitanju agroekosistema. • Razvoj agrarnih i ruralnih politika koje uključuju mere za očuvanje agrobiodiverziteta i zaštitu i očuvanje autohtonog prostora i prirode Razvoj modela za podršku lokalnih zajednica na tržištu proizvodnje i prerade lokalnih i tradicionalnih proizvoda sa naglašenim pristupom na povećanoj biološkoj vrednosti usled specifičnosti lokalnih agobiodiverziteta. • Podraška lokalnim zajednicama za razvijanje sopstvenog modela ekonomske održivosti koji će biti u skladu sa pravilima vezanim za bezbednost hrane, socijlne ruralne politike, kao i očuvanja lokalnogagrobiodiverziteta kroz očuvanje i razvoj sopstrvenih autohtonih sorti biljaka. • Promocija kocepta razvoja biotehologija koje su u fukciji malih farmera i zadovoljenja potreba za hranom , kao i razvoj novih tehnologija koje će umanjiti dosadašnje negativne efekte koji su učinjeni. Nepušački edukativni centar – RP

EU je najdalje odmakla i u okviru svoje zakonske regulative imaju jasna pravila koja farmeri moraju da ispune po pitanju ekologije i uticaja na životnu sredinu kako bi ostvarili koristi predviđene agrarnim budžetom EU. Ruralna politika kao deo agrarne politike vodi računa o podizanju konkurentnosti lokalne zajednice kroz stimulisanje lokalnih proizvonji, starih zanata, očuvanja kulturnog nasleđa i slično, kako bi povećali svoje prihode i kompenzovali eventualne gubitke primenom mera za očuvanje okoline. Pojedine mere čak direktno stimulišu prestanak primarne proizvodnje u određenimoblastima koje su interesantne sa aspekta očuvanja biodiverziteta. Najveći deo javnih institucija i ministrastava je već objedinjen u ovoj oblasti i pokriva poljoprivredu, ruralni razvoj, prostorno planiranje, upravljanje vodama i šumama. Koncept multifunkcionalne i interdisciplinarne poljoprivrede je jedini ispravan put koje države treba da stave kao imperativ. Ovaj put će biti pun rasprava obzirom da tržišna utakmica koju vode velike korporacije je u potpunoj koliziji sa ovakvim načinom razmišljanja.

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

DOBROBIT ŽIVOTINJA

svajanjem Zakona o dobrobiti životinja („Službeni glasnik RS“ , broj 41/09) Srbija je načinila prvi korak ka uređenju ove oblasti u skladu sa propisima koji se primenjuju u Evropskoj uniji. Zakonom je uređena dobrobit životinja, prava, obaveze i odgovornosti pravnih i fizičkih lica, odnosno preduzetnika, za dobrobit životinja, postupanje sa životinjama i zaštita životinja od zlostavljanja, zaštita dobrobiti životinja pri lišavanju života, držanju, uzgoju, prometu, prevozu, klanju i sprovođenju ogleda na životinjama, kao i druga pitanja od značaja za zaštitu dobrobiti životinja.

Dobrobit životinja, koja je uređena ovim zakonom, odnosi se na životinje koje mogu da osete bol, patnju, strah i stres, i to naročito na: životinje koje se koriste u proizvodne svrhe; životinje koje se koriste u naučnoistraživačke, biomedicinske i obrazovne svrhe; životinje koje se koriste za izložbe, takmičenja, priredbe i druge oblike javnog prikazivanja; životinje za rad i službene životinje; kućne ljubimce; napuštene i izgubljene životinje; divlje životinje u zatočeništvu (ne odnosi se na divlje životinje u prirodnim staništima čija se zaštita, lov, korišćenje i raspolaganje uređuju posebnim propisima). Državni organi, naučnoistraživačke organizacije, ustanove u oblasti obrazovanja, veterine, poljoprivrede, zdravstva, informisanja, kulture, kao i druge ustanove i organizacije i pravna i fizička lica, odnosno preduzetnici, koji obavljaju delatnosti, odnosno poslove u vezi sa životinjama, dužni su da obezbeđuju, usmeravaju i podstiču jačanje svesti o značaju dobrobiti životinja. Organi jedinica lokalne samouprave, kao i građani i udruženja dužni su da brinu o životu i zaštiti zdravlja i dobrobiti životinja i međusobno sarađuju, koordiniraju i usklađuju donošenje i sprovođenje odluka u oblasti dobrobiti životinja. Dužnost svakog građanina Republike Srbije jeste da spreči i prijavi ministarstvu nadležnom za poslove veterinarstva ili ministarstvu nadležnom za unutrašnje poslove, sve oblike zlostavljanja životinja i ugrožavanja njihovog života, zdravlja i dobrobiti. Nepušački edukativni centar – RP

Šta je dobrobit životinja?

obrobit životinja jeste obezbeđivanje uslova u kojima životinja može da ostvaruje svoje fiziološke i druge potrebe svojstvene vrsti, kao što su ishrana i napajanje, prostor za smeštaj, fizička, psihička i termička udobnost, sigurnost, ispoljavanje osnovnih oblika ponašanja, socijalni kontakt sa životinjama iste vrste, odsustvo neprijatnih iskustava kao što su bol, patnja, strah, stres, bolesti i povrede.

Osnovna načela zaštite dobrobiti životinja Načelo univerzalnosti bola, koje podrazumeva da životinje mogu da osete bol, patnju, stres, strah i paniku, kao i obavezu čoveka da pored očuvanja vrste brine i o zaštiti života i dobrobiti svake jedinke. Načelo brige o životinjama, koje podrazumeva moralnu obavezu i dužnost čoveka da poštuje životinje i brine o životu i dobrobiti životinja čiji opstanak zavisi neposredno od njega.

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

Načelo integralnosti, koje podrazumeva da državni organi i organi jedinica lokalne samouprave, u okviru svog delokruga, obezbeđuju integralnu zaštitu dobrobiti životinja sprovođenjem međusobno usaglašenih planova i programa. Načelo posvećivanja pažnje dobrobiti životinja, koje podrazumeva da se u svim aktivnostima koje se preduzimaju u oblasti poljoprivrede, stočarstva, veterinarstva, prometa, istraživanja, kao i u drugim oblastima koje se na direktan ili indirektan način odnose na životinje mora posvetiti puna pažnja zaštiti dobrobiti životinja. Načelo prevencije i predostrožnosti, koje podrazumeva da svaka aktivnost koja je u direktnoj ili indirektnoj vezi sa životinjama mora biti planirana i sprovedena tako da predstavlja najmanji rizik po život i dobrobit životinja, ljudi i životne sredine i zasniva se na proceni uticaja različitih načina korišćenja životinja na njihov život i dobrobit, kao i na korišćenju najboljih raspoloživih tehnologija, sredstava i opreme. Načelo odgovornosti, koje podrazumeva da je vlasnik, odnosno držalac životinja odgovoran za njihov život i dobrobit i da je dužan da snosi troškove zbrinjavanja životinja čiji je vlasnik, odnosno držalac, ako više ne želi ili nije u mogućnosti da se stara o njima.

Opšta zaštita dobrobiti životinja

Zakonom o dobrobiti životinja („Službeni glasnik RS“ , broj 41/09) zabranjeno je:

akonom o dobrobiti životinja („Službeni glasnik RS“ , broj 41/09) pravo da drži i uzgaja životinje ima pravno i fizičko lice, odnosno preduzetnik, koji ispunjava uslove za držanje i uzgoj životinja u skladu sa tim zakonom.

1) zlostavljati životinju; 2) napustiti i odbaciti životinju čiji opstanak zavisi neposredno od čoveka; 3) lišavati životinju života, osim u slučajevima i na način propisan Zakonom o dobrobiti životinja; 4) držati i reprodukovati životinju na način kojim joj se nanosi bol, patnja, strah i stres; 5) prisiljavati životinju na uzimanje hrane, osim u zdravstvene ili naučnoistraživačke svrhe; 6) koristiti tehničke uređaje ili druga sredstva kojima se životinja kažnjava i kojima se utiče na njeno ponašanje, uključujući bodljikave ogrlice ili sredstva za obuku ili gonjenje upotrebom električne energije ili hemijskih materija, osim u obuci službenih pasa; 7) hvatati životinju zamkama kojima joj se nanosi bol ili povreda, osim u slučaju hvatanja štetnih glodara; 8) povećavati agresivnost životinje selekcijom ili mehaničkim metodama; 9) nahuškavati životinju na ljude ili druge životinje, osim u postupku obuke službenih životinja; 10) koristiti žive životinje za ishranu drugih životinja, osim ako je to jedini način za ishranu tih životinja; 11) koristiti žive životinje kao mamce za lov ili obuku životinja; 12) organizovati trke životinja na način kojim se prevazilaze fizičke mogućnosti životinja i životinjama nanosi povreda, bol, patnja, strah i stres;

Obaveza svakog lica je da brine o životinjama, a naročito o životinjama čiji opstanak zavisi neposredno od njega. Obaveza svakog lica koje povredi životinju je da joj pruži prvu pomoć, kao i da obezbedi pružanje pomoći od strane stručnog lica. Vlasnik, odnosno držalac životinje je dužan da: •

•

prema životinji postupa sa pažnjom dobrog domaćina i da obezbedi uslove za držanje i negu životinja koji odgovaraju vrsti, rasi, polu, starosti, kao i fizičkim, biološkim i proizvodnim specifičnostima i osobinama u ponašanju i zdravstvenom stanju životinje; blagovremeno obezbedi pomoć veterinara ako je životinja obolela, pri porođaju životinje, kao i zbrinjavanje bolesne, povređene i iznemogle životinje.

Vlasnik, odnosno držalac životinje odgovoran je za život, zdravlje i dobrobit životinje i mora da preduzima sve neophodne mere kako bi obezbedio da se životinji ne nanosi nepotreban bol, patnja, strah i stres, odnosno povreda.

Nepušački edukativni centar – RP

13) reprodukovati životinju koja nije dostigla telesnu zrelost, kao i životinju sa naslednim poremećajima, osim u slučaju mutacija kod oglednih životinja; 14) pustiti u divljinu reprodukovanu, othranjenu i pripitomljenu divlju životinju, ako prethodno nije pripremljena za preživljavanje u takvom životnom okruženju; 15) dodeljivati životinje kao nagrade u igrama na sreću; 16) koristiti doping, stimulanse i druge supstance koje se koriste radi bržeg razvoja životinje i poboljšanja proizvodnih i fizičkih osobina; 17) hraniti ili napajati životinju supstancama koje načinom upotrebe ili sadržajem mogu da izazovu nepotrebnu patnju ili bol životinje; 18) izlagati životinju direktnom uticaju nepovoljnih vremenskih prilika ili nedostatku kiseonika; 19) podvrgavati ili omogućavati podvrgavanje životinje intervenciji, koja se sprovodi bez stručne brige i humanosti i protivno pravilima dobre veterinarske prakse; 20) propagirati aktivnosti koje su Zakonom o dobrobiti životinja zabranjene, osim ako se tim aktivnostima ukazuje na negativne posledice takvih radnji; 21) omamljivati, klati, odnosno lišavati životinju života suprotno odredbama Zakonom o dobrobiti životinja; 22) održavati borbe između životinja ili između životinja i ljudi, organizovati klađenje, kladiti se, kao i prisustvovati borbama životinja; 23) držati, reprodukovati, obučavati i vršiti promet životinja, kao i stavljati na raspolaganje objekte, zemljište ili materijalna sredstva drugom licu radi borbe između životinja ili između životinja i ljudi;

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

24) ubijati, zlostavljati i podsticati životinju na agresivnost i protivprirodno ponašanje radi proizvodnje filmova, reklama i drugih dela na filmskoj traci, video traci i drugim nosačima slike i tona, kao i stavljati u promet, iznajmljivati i javno prikazivati takve filmove, reklame i druga dela; 25) davati lekove, medicinska sredstva i druga slična sredstva koja nemaju za cilj dijagnostiku, preventivu, lečenje životinje i poboljšanje njenog zdravstvenog stanja, a koja mogu dovesti do promena u ponašanju, fizičkim i psihičkim sposobnostima životinje; 26) posedovati, upotrebljavati i prodavati lekove i supstance u cilju dopingovanja životinja; 27) podsticati, podržavati, pomagati i prikrivati doping životinja; 28) obučavati životinju primenom sile ili drugim sredstvima koja su štetna za njen život i dobrobit, kao i primoravati je na ponašanje koje nije karakteristično za njenu vrstu i prevazilazi njene fizičke mogućnosti; 29) upotrebljavati otrove i druga hemijska sredstava koja izazivaju bol, patnju i smrt životinja, osim u cilju kontrole populacije glodara, odnosno deratizacije i izvođenja ogleda na životinjama u naučnoistraživačke svrhe; 30) prodavati ili poklanjati kućne ljubimce licima mlađim od 18 godina bez dozvole roditelja ili staratelja; 31) loviti izgubljene i napuštene kućne ljubimce; 32) zanemarivati životinju lišavanjem osnovnih životnih potreba, kao što su: hrana i voda, udoban prostor za smeštaj, odnosno sklonište, prostor za odmor i obavljanje fizioloških potreba, higijena, veterinarska nega, kao i ambijentalne prilike koje odgovaraju vrsti, rasi, polu i starosnoj kategoriji;

33) zloupotrebljavati lekove na životinjama; 34) navikavati životinju na aktivnosti koje su za nju neprirodne

i samouništavajuće; 35) držati, reprodukovati i koristiti divlje životinje u cilju izlaganja u cirkusima, na takmičenjima i priredbama i, osim u naučne svrhe, na izložbama; 36) uvoziti i prodavati životinje, odnosno sirovine i proizvode od životinja sa kojima se postupalo suprotno zahtevima dobrobiti životinja; 37) držanje, reprodukcija, uvoz, izvoz i lišavanje života životinje isključivo radi proizvodnje krzna i kože.

Korišćenje životinja za rad

orišćenje životinja za rad mora biti primereno vrsti, rasi, polu, starosti i zdravstvenom stanju životinja. Bolesne, povređene i iznemogle životinje, kao i bremenite životinje počev od trećine graviditeta, ne mogu se koristiti za rad.

Intervencije na životinjama

ntervencije na životinjama kojima se narušava fizička, psihička, odnosno genetička celovitost životinja može da obavlja samo veterinar, a izuzetno i vlasnik, odnosno držalac životinje. Za obavljanje bolne intervencije na životinjama obavezna je anestezija, a u postoperativnom toku analgezija. Intervencije na životinjama bez upotrebe anestezije mogu se obavljati: ako anestezija može izazvati smrt životinje; pri sprovođenju dijagnostičkih postupaka; ako anestezija prouzrokuje veći bol nego što ga izaziva intervencija. Sve intervencije koje obavlja veterinar moraju se obavljati u skladu sa dobrom veterinarskom praksom. Ministar bliže propisuje vrste intervencija koje može obavljati vlasnik, odnosno držalac životinje i vrste intervencija koje može obavljati samo veterinar, kao i vrste intervencija koje se mogu obavljati bez primene anestezije.

Nepušački edukativni centar – RP

Zabranjeno

je obavljati intervencije na životinjama radi

prikrivanja telesnih mana i starosti, kao i delimičnu ili potpunu amputaciju pojedinih delova životinjskog tela, a naročito:

promene njihovog identiteta,

1) seći i skraćivati rep; 2) odstranjivati glasne žice, odnosno vršiti devokalizaciju; 3) uklanjati kandže i otrovni zub; 4) bolno potkivati kopitare; 5) skraćivati kljun živini; 6) kastrirati ovnove elastičnim prstenom; 7) obavaljati intervencije na polnim organima mužjaka, osim

kastracije; 8) žigosati ovce i goveda; 9) seći jezik teladima; 10) onesposobljavati petlove da se oglašavaju kukurikanjem; 11) intervencije na živini koje ih onemogućavaju da koriste krila, osim skraćivanje krilnih pera; 12) obavljati radnje kojima se kod živine utiče na slabljenje vida; 13) seći ušne školjke; 14) seći rogove.

Lišavanje životinja života

Životinja se može lišiti života na human način, ako:

1) je povređena, neizlečivo bolesna, telesno deformisana ili na drugi način patološki onesposobljena tako da oporavak nije moguć, a život za nju predstavlja bol, patnju, strah i stres; 2) je dostigla starost pa joj otkazuju osnovne životne funkcije; 3) se koristi za ishranu ljudi; 4) se koristi u načunoistraživačke i biomedicinske svrhe, u skladu sa Zakonom o dobrobiti životinja; 5) se lišavanjem života sprečava širenje, odnosno ako se suzbijaju i iskorenjuju zarazne bolesti, u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo; 6) životinja ne može da se prilagodi uslovima smeštaja, a njeno puštanje na slobodu predstavlja opasnost za ljude, druge životinje i životnu sredinu; 7) je u pitanju uništavanje štetnih glodara; 8) je neophodno kontrolisati brojnost populacije određene vrste divljih životinja, u skladu sa posebnim propisima; 9) je lišavanje životinje života od veće koristi za njenu dobrobit nego što su patnje od daljeg života, u skladu sa mišljenjem veterinara. Životinja se ne može lišiti života na javnim mestima, osim:

1) u lovištima, u skladu sa zakonom kojim se uređuje lovstvo; 2) u slučaju kada je neophodno lišiti životinju nepotrebnog bola

i patnje, ako njen oporavak nije moguć, na osnovu mišljenja veterinara, u skladu sa procedurom eutanazije; 3) radi sprečavanja širenja, suzbijanja i iskorenjivanja zaraznih bolesti, u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo.

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

Lišavanje životinje života obavlja se na human način koji prouzrokuje trenutnu i sigurnu smrt. Lišavanje životinje života na human način mora se obavljati uz prethodno omamljivanje životinje, osim kod prinudnog lišavanja života radi prekida patnje i bola nastalog usled patološkog stanja, povrede ili zarazne bolesti. Životinju može lišiti života samo veterinar ili veterinarski tehničar pod nadzorom veterinara ili drugo obučeno lice pod nadzorom veterinara, osim u slučajevima kada je ugrožena bezbednost ljudi i životinja, ako Zakonom o dobrobiti životinja nije drukčije propisano. Lice koje sprovodi lišavanje životinje života dužno je da posle sprovedenog postupka lišavanja života proveri da li je nastupila smrt životinje.

Držanje, uzgajanje i promet životinja

ivotinje se mogu držati, uzgajati i stavljati u promet u proizvodne svrhe u objektima koji ispunjavaju uslove za dobrobit životinja u pogledu prostora za životinje, prostorija i opreme, u skladu sa Zakonom o dobrobiti životinja („Službeni glasnik RS“ , broj 41/09). Pravna i fizička lica, odnosno preduzetnici, koji se bave držanjem, uzgajanjem i prometom životinja u proizvodne svrhe obavezni su da vode evidenciju, koja se naročito odnosi na kretanje, ishranu i lečenje životinja. Na osnovu člana 18. stava 4. Zakona o dobrobiti životinja („Službeni glasnik RS“ , broj 41/09), Ministar poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, doneo je „Pravilnik o uslovima za dobrobit životinja, u pogledu prostora za životinje, prostorija i opreme u objektima u kojima se drže, uzgajaju i stavljaju u promet životinje u proizvodne svrhe, načinu držanja, uzgajanja i prometa pojedinih vrsta i kategorija životinja, kao i sadržini i načinu vođenja evidencije o životinjama“. Pravilnik je objavljen u „Službenom glasniku RS“ , broj 6/10.

Nepušački edukativni centar – RP

Držanje i uzgajanje životinja Vlasnik, odnosno držalac životinje ne može biti lice mlađe od 18 godina. Ako lice mlađe od 18 godina poseduje životinju vlasnikom, odnosno držaocem životinje smatra se njegov roditelj ili staratelj. Vlasnik, odnosno držalac životinje dužan je da obezbedi:

Vlasnik, odnosno držalac životinje dužan je da životinji koja se drži vezana obezbedi u toku dana period u kome neće biti vezana i u kome će moći slobodno da se kreće u skladu sa njenim fiziološkim potrebama i potrebama u ponašanju. Divlje životinje se ne smeju držati vezane, osim iz veterinarskozdravstvenih razloga, a iz sigurnosnih razloga se mogu držati samo privremeno vezane.

1) odgovarajući i siguran smeštaj životinje, kao i mikroklimatske

uslove, higijenu, dovoljno prostora, slobodu kretanja, hranu i vodu koja odgovara vrsti, rasi, polu, starosti i fizičkim, biološkim, proizvodnim potrebama i potrebama u ponašanju životinje; 2) zaštitu životinja od štetnog uticaja vremenskih prilika, kao i od prirodnih neprijatelja; 3) odvojeno držanje životinja koje uznemiravaju jedna drugu ili predstavljaju opasnost za druge životinje i ljude; 4) odvojeno držanje bolesnih, povređenih i iznemoglih životinja; 5) da o životinjama brine potreban broj obučenih lica. Vlasnik, odnosno držalac životinje mora životinji kojoj je uskraćena sloboda kretanja obezbediti prostor za smeštaj u kojem bez teškoće može da legne i ustane, ispruži prednje, odnosno zadnje noge, kao i da se na istoj površini i u istom prostoru bez savijanja trupa i glave slobodno okrene u stajaćem i u ležećem položaju. Vlasnik, odnosno držalac životinje dužan je da životinji koja se stalno drži u zatvorenim objektima obezbedi odgovarajuću površinu za kretanje.

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

Prevoz životinja

revoz životinja mogu obavljati pravna i fizička lica, odnosno preduzetnici, koji su upisani u Registar prevoznika životinja, koji vodi Ministarstvo i koja su od strane Ministarstva ovlašćena za prevoz životinja. Pravno i fizičko lice, odnosno preduzetnik, upisuju se u Registar prevoznika životinja ako ispunjavaju uslove u pogledu prevoznih sredstava za prevoz životinja i obučenosti za dobrobit životinja prilikom njihovog prevoza. Registar prevoznika životinja naročito sadrži:

1) redni broj upisa; 2) naziv pravnog lica, odnosno preduzetnika, odnosno ime i

prezime fizičkog lica koje obavlja prevoz životinja; 3) sedište pravnog lica, odnosno preduzetnika, odnosno adresu fizičkog lica koje obavlja prevoz životinja.

Prevoznik je dužan da pre početka prevoza popuni plan prevoza životinje koji se mora nalaziti u vozilu za vreme prevoza, a koji naročito sadrži: naziv, odnosno ime i prezime prevoznika; registarski broj pod kojim je upisan u Registar prevoznika životinja; mesto utovara, pretovara, odmora i istovara životinje; maršrutu; trajanje prevoza. Prevoznik je dužan da prevoz životinja obavlja na način kojim se obezbeđuje zaštita života i dobrobiti životinja. Životinje u toku prevoza mora pratiti lice koje je prevoznik zadužio za brigu o dobrobiti životinja (u daljem tekstu: pratilac) i koje je obučeno za dobrobit životinja prilikom njihovog prevoza. Pratilac priprema životinje za prevoz, nadgleda ih i brine o njima u toku prevoza. Životinji se prilikom gonjenja, utovara, pretovara, istovara, kao i u toku prevoza ne sme nanositi bol, patnja, povrede, odnosno ne sme se lišavati osnovnih fizioloških potreba, niti prouzrokovati njena smrt. Životinja se može prevoziti samo ako je sposobna da izdrži putovanje. Istovar životinje mora se obaviti bez odlaganja po prispeću u mesto odredišta. Mesta na kojima se vrši utovar, pretovar i istovar životinje mesta za odmor i kontrolne stanice moraju ispunjavati uslove za dobrobit životinja u pogledu prostora za životinje, prostorija i opreme.

Zakonom o dobrobiti životinja („Službeni glasnik RS“ , broj 41/09) zabranjeno je prevoziti:

1) visokobremenite ženke u periodu od poslednjih 10% vremena od ukupnog trajanja bremenitosti, ženke prvih sedam dana posle donošenja mladih na svet, novorođene životinje kod kojih pupčana vrpca nije sasvim zarasla, bolesne ili povređene životinje, osim ako je prevoz životinja neophodan radi lečenja, prinudnog klanja, odnosno prinudnog lišavanja života; 2) životinje u nepokrivenim prevoznim sredstvima, boksevima, kontejnerima i drugoj opremi u kojoj nisu zaštićene od štetnog uticaja vremenskih prilika i razlika u klimatskim uslovima; 3) životinje u toplim mesecima u zatvorenim prevoznim sredstvima, boksevima, kontejnerima i drugoj opremi, ako u toku prevoza nije obezbeđeno odgovarajuće provetravanje; 4) životinje koje su osetljive na razlike u temperaturi ako u toku prevoza nije obezbeđena stalna temperatura; 5) životinje ako prevozno sredstvo ne ispunjava propisane uslove; 6) životinje ako je smeštaj takav da su moguće povrede ili ispadanje životinje iz prevoznog sredstva; 7) životinje ako se u toku prevoza ne može obezbediti napajanje i hranjenje, prva pomoć i veterinarsko zbrinjavanje bolesnih i povređenih životinja; 8) vodene životinje ako nije obezbeđena dovoljna količina vode odgovarajuće temperature i koncentracije kiseonika; 9) životinje ako se sa njima zajedno prevoze materije koje su štetne po njihovo zdravlje, kao i zajedno sa leševima životinja; 10) životinje poštom; 11) životinje ako prevoznik ne poseduje prateću dokumentaciju u skladu sa ovim zakonom. Nepušački edukativni centar – RP

Klanje životinja

re klanja, sa životinjom se mora postupati na human način, a klanje životinje mora se obaviti što je moguće bliže mestu držanja.

Pre klanja životinja se mora omamiti na način kojim se prouzrokuje trenutni gubitak svesti životinje. Prilikom omamljivanja životinje se ne smeju obuzdavati sredstvima koja prouzrokuju bol i patnju, ne smeju se vezivati za zadnje noge, kačiti pre omamljivanja, odnosno pre iskrvarenja. Živina i kunići mogu se okačiti pre omamljivanja radi klanja, pod uslovom da se odmah posle toga omame.

Obrada zaklanih životinja ne sme se nastaviti, ako iskrvarenje životinje nije u potpunosti završeno. Životinje se mogu klati bez prethodnog omamljivanja u slučaju:

1) klanja živine i kunića u domaćinstvu za sopstvene potrebe na način i sredstvima koji dovode do trenutne smrti; 2) prinudnog klanja radi prekida patološkog stanja životinje koje može dovesti do uginuća zbog teških povreda nastalih usled nesreće ili iz drugih zdravstvenih razloga, ako nema uslova za omamljivanje; 3) religioznog klanja koje se obavlja prema propisima verske zajednice registrovane u Republici Srbiji.

Na osnovu člana 17. stav 5, člana 28. stav 5, člana 30. stav 3. i člana 31. stav 4. Zakona o dobrobiti životinja („Službeni glasnik RS”, broj 41/09), Ministar poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede doneo je „Pravilnik o uslovima i sredstvima za lišavanje životinja života, načinu postupanja sa životinjama neposredno pre klanja, načinu omamljivanja i iskrvarenja životinja, uslovima i načinu klanja životinja bez prethodnog omamljivanja, kao i programu obuke o dobrobiti životinja tokom klanja”. Pravilnik je objavljen u „Službenom glasniku RS“ , broj 14/10.

Obuzdavanje, omamljivanje i klanje životinja, osim živine i kunića koji se kolju u domaćinstvu i za sopstvene potrebe, može obavljati samo lice koje je obučeno za tu vrstu poslova.

Životinje se ne smeju klati bez stručnog i na propisan način izvedenog omamljivanja pre klanja.

Religiozno klanje životinja mogu obavljati lica koja su za tu vrstu klanja ovlašćena od strane verske zajednice registrovane u Republici Srbiji i to na način kojim se sprečava nepotreban bol, patnja, strah i stres.

U cilju omamljivanja životinja pre klanja ne sme se koristiti bodež, čekić, sekira ili druga sredstva koja nisu predviđena za te namene u skladu sa Zakonom o dobrobiti životinja.

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

Lice za obuzdavanje, omamljivanje i klanje životinja mora biti obučeno za dobrobit životinja tokom klanja. Veterinarski inspektor u klanici odgovoran je za dobrobit životinja pri obuzdavanju, omamljivanju i klanju.

Inspekcijski nadzor

Inspekcijski nadzor nad sprovođenjem ovog zakona obavlja se na osnovu analize rizika, slučajnim odabirom mesta kontrole i po saznanju o postupanju suprotno odredbama Zakona o dobrobiti životinja („Službeni glasnik RS”, broj 41/09).

7) sprovođenje ogleda, genetskih modifikacija i manipulacija na životinjama, kao i sprovođenje intervencija na životinjama; 8) prevozna sredstva; 9) mesta za odmor životinja i kontrolne stanice; 10) korišćenje životinja radi proizvodnje filmova, reklama i drugih dela na filmskoj traci, video traci i drugim nosačima slike i tona, kao i korišćenje životinja za rad; 11) primenu lekova ili drugih supstanci koje mogu da dovedu do promena u ponašanju, fizičkim i psihičkim sposobnostima životinja, a koji se ne primenjuju za lečenje životinja; 12) izvršavanje mera po Zakonu o dobrobiti životinja.

U obavljanju poslova inspekcijskog nadzora veterinarski inspektor mora imati službenu legitimaciju kojom dokazuje svojstvo veterinarskog inspektora.

Na zahtev veterinarskog inspektora, ministarstvo nadležno za unutrašnje poslove u granicama svojih ovlašćenja pruža pomoć pri sprovođenju inspekcijskog nadzora.

U vršenju poslova inspekcijskog nadzora nad sprovođenjem ovog zakona veterinarski inspektor ima pravo i dužnost da proverava:

U vršenju poslova iz člana 78. Zakona o dobrobiti životinja veterinarski inspektor je dužan i ovlašćen da:

nspekcijski nadzor nad sprovođenjem Zakona o dobrobiti životinja („Službeni glasnik RS”, broj 41/09) i propisa donetih na osnovu njega vrši Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede Republike Srbije preko veterinarskih inspektora.

1) način postupanja sa životinjama; 2) uslove držanja i uzgoja životinja; 3) objekte, prostor i prostorije u kojima se vrši držanje, uzgoj,

reprodukcija, prodaja, klanje, sprovođenje ogleda, obuka, smeštaj i zbrinjavanje životinja; 4) ispunjenost uslova u pogledu obučenosti za dobrobit životinja; 5) posedovanje potrebne dokumentacije, kao i vođenje evidencije u skladu sa Zakonom o dobrobiti životinja; 6) obavljanje prometa, prevoza, lišavanja života i klanja životinja, obuke životinja i javnog prikazivanja životinja;

1) naredi otklanjanje nepravilnosti pri držanju, uzgoju, reprodukciji, klanju, lišavanju života, utovaru, pretovaru, istovaru, prevozu, obuci i korišćenju životinja; 2) privremeno ili trajno oduzme životinje radi zaštite života i dobrobiti, ako vlasnik postupa suprotno odredbama ovog zakona; 3) naredi otklanjanje nepravilnosti pri održavanju javnog prikazivanja životinja; 4) naredi otklanjanje nepravilnosti prilikom sprovođenja intervencija na životinjama; 5) naredi lišavanje životinja života o trošku njihovog vlasnika, odnosno držaoca u slučajevima kada su životinje neizlečivo Nepušački edukativni centar – RP

bolesne, povređene ili telesno deformisane tako da njihov oporavak nije moguć; 6) naredi prekid sprovođenja ogleda, odnosno zabrani sprovođenje ogleda na životinjama, ako se sprovodi suprotno odredbama Zakonom o dobrobiti životinja, odnosno ako nedostaci u vezi sa sprovođenjem ogleda nisu otklonjeni u propisanom roku; 7) naredi prekid sprovođenja ogleda ili zabrani sprovođenje ogleda na životinjama ukoliko se sprovode bez rešenja o odobrenju sprovođenja ogleda na životinjama; 8) privremeno ili trajno zabrani sprovođenje ogleda na životinjama u slučaju da se ogledi na životinjama ne vrše u skladu sa Zakonom o dobrobiti životinja; 9) naredi otklanjanje nepravilnosti u radu pansiona i prihvatilišta u određenom roku, odnosno zabrani rad pansiona i prihvatilišta, ako nedostaci u vezi sa radom pansiona i prihvatilišta nisu otklonjeni u propisanom roku; 10) naredi otklanjanje nepravilnosti u radu zooloških vrtova, prihvatilišta i odgajališta za divlje životinje u određenom roku, odnosno zabrani njihov rad ako nedostaci u vezi sa radom zooloških vrtova, prihvatilišta i odgajališta za divlje životinje nisu otklonjeni u propisanom roku; 11) naredi otklanjanje nepravilnosti u radu prodavnica za životinje i odgajivačnica, odnosno zabrani njihov rad ako nedostaci u vezi sa radom prodavnica životinja i odgajivačnica nisu otklonjeni u propisanom roku; 12) naredi oduzimanje životinja čije držanje nije dozvoljeno; 13) zabrani korišćenje životinje za rad, ako se obavlja suprotno odredbama Zakona o dobrobiti životinja; 14) zabrani obavljanje obuke životinje, ako se obavlja suprotno odredbama Zakona o dobrobiti životinja; 15) zabrani javno prikazivanje životinja, ako se ono sprovodi

Zaštita biodiverziteta i dobrobit životinja u poljoprivredi

suprotno odredbama Zakona o dobrobiti životinja;

16) zabrani borbe između životinja ili između životinja i ljudi,

klađenje, kao i prisustvovanje borbama životinja; 17) zabrani sprovođenje intervencija na životinjama, ako se one sprovode suprotno odredbama Zakona o dobrobiti životinja; 18) zabrani lišavanje životinja života od strane nestručnog lica i na način koji nije u skladu sa odredbama Zakona o dobrobiti životinja; 19) privremeno ili trajno zabrani držanje i reprodukciju životinja, ako vlasnik, odnosno držalac postupa suprotno odredbama Zakona o dobrobiti životinja; 20) zabrani utovar, pretovar, prevoz i istovar životinja, ako nisu ispunjeni uslovi propisani Zakonom o dobrobiti životinja; 21) privremeno zabrani klanje životinja, koje se obavlja suprotno odredbama Zakona o dobrobiti životinja; 22) zabrani genetske modifikacije i manipulacije na životinjama, ako se obavljaju bez odobrenja; 23) zabrani rad objekata za higijenu i ulepšavanje životinja, ako nisu otklonjene nepravilnosti u radu; 24) privremeno oduzima dokumentaciju i predmete koji u prekršajnom ili kaznenom postupku mogu poslužiti kao dokaz i za to izdaje potvrdu; 25) naredi oduzimanje životinja ukoliko se nije postupilo po rešenju inspektora, koji je zabranio ili naredio meru otklanjanja nedostataka.

Obaveze lica nad kojima se obavlja inspekcijski nadzor

lasnici, odnosno držaoci životinja, vlasnici objekata, prostora, prostorija, opreme i prevoznih sredstava koji podležu inspekcijskom nadzoru, dužni su da isti omoguće, pruže podatke i obaveštenja, kao i dokumentaciju za nesmetan rad veterinarskog inspektora. Vlasnici, odnosno držaoci životinja, vlasnici objekata, prostora, prostorija, opreme i prevoznih sredstava koji podležu inspekcijskom nadzoru, su dužni da u odrećenom roku, na zahtev veterinarskog inspektora, pripreme ili dostave podatke iz evidencije i dokumentaciju koja je potrebna za obavljanje poslova inspekcijskog nadzora.

Literatura • „Putokaz ka održivom razvoju“, Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj Republike Srbije, Kabinet potpredsednika Vlade za evropske integracije, Darinka Radojević, Biodiverzitet – Duška Dimović, Održiva poljoprivreda – Dragan Mirković, Beograd, 2011. • „Zakon o dobrobiti životinja“, „Službeni glasnik RS“ , broj 41/09. • „Pravilnik o uslovima za dobrobit životinja, u pogledu prostora za životinje, prostorija i opreme u objektima u kojima se drže, uzgajaju i stavljaju u promet životinje u proizvodne svrhe, načinu držanja, uzgajanja i prometa pojedinih vrsta i kategorija životinja, kao i sadržini i načinu vođenja evidencije o životinjama“, „Službeni glasnik RS“ , broj 6/10. • „Pravilnik o uslovima i sredstvima za lišavanje životinja života, načinu postupanja sa životinjama neposredno pre klanja, načinu omamljivanja i iskrvarenja životinja, uslovima i načinu klanja životinja bez prethodnog omamljivanja, kao i programu obuke o dobrobiti životinja tokom klanja”, „Službeni glasnik RS“ , broj 14/10. • Ekološki bilten *Eko-NEC*, http://ekonec.wordpress.com , elektronski dvonedeljnik za čistiju prirodu Srbije, Poljoprivredne strane, Radmilo Kostić, broj 105, Kragujevac, 2011.

Izdavač Nepušački edukativni centar – RP

Nepušački edukativni centar – RP Igumana Pajsija 10, Kragujevac Za izdavača Milisav Pajević, Nepušački edukativni centar – RP Urednik Milisav Pajević Recezent Slavka Morača Tiraž 600 primeraka Dizajn i grafička izrada Bojan Ranković Štampa SEZAM Kragujevac Ova publikacija je realizovana uz finansijsku pomoć Fonda za otvoreno društvo iz Beograda. Sadržaj ove publikacije je isključiva odgovornost Nepušačkog edukativnog centra – RP i ne mora da odražava stavove Fonda za otvoreno društvo.