Το δίκαιο στην Καππαδοκία by STAVROS ANTHOPOULOS

Κωνσταντίνος Νίγδελης Καππαδοκία…

Ψήγματα δικαίου. ********************************************** *******************

Στο άμεσο ερώτημα του κάθε καλόπιστου αναγνώστη, περί του απαραίτητου της παρούσης μελέτης, ειλικρινά αδυνατούμε να απαντήσουμε. Οι λόγοι προφανείς. Το νομικό καθεστώς στην περιοχή της Καππαδοκίας είναι θέμα μάλλον όχι τόσο εύπεπτο και μόνο, ίσως, να απασχολούσε τους φοιτητές ή τους ερευνητές του αντίστοιχου γνωστικού πεδίου. Παρόλα αυτά εμείς επιχειρούμε μια πρώτη προσέγγιση από αγάπη για τον τόπο καταγωγής μας, αλλά και από τη βασική πεποίθηση πως εκεί που μεγαλούργησε ο Ελληνισμός και ο χριστιανισμός υπάρχουν πολλά ακόμα μη γνωστά, και μάλιστα αρκετοί θησαυροί της γνώσης. Βεβαίως ευθύς εξ αρχής να τονίσουμε ότι θα στηριχθούμε κύρια στην υπάρχουσα, αλλά διάσπαρτη βιβλιογραφία του χώρου, τις όποιες αναφορές των ερευνητών, αλλά κυρίως στις προφορικές μαρτυρίες που υπάρχουν και διατηρούνται, ευτυχώς, οι οποίες συλλέχθηκαν τότε από φωτισμένους ερευνητές, λάτρεις της ιστορίας του χώρου της Μικρασίας. Σπεύδουμε μάλιστα να δηλώσουμε πως τα κενά είναι πολλά. Απλά θα προσπαθήσουμε να καλύψουμε όλο το φάσμα της υπό έρευνας περιοχής καταθέτοντας μια πρώτη προσπάθεια.

Γενικές παρατηρήσεις Ευθύς να εξηγήσουμε πως όταν μιλάμε για το νομικό καθεστώς στην περιοχή της Καππαδοκίας, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ορισμένες παραμέτρους ικανές να μας οδηγήσουν αποτελεσματικότερα στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ή ορισμένα χαρακτηριστικά του χώρου, για να γίνουν πιο κατανοητά αυτά που θα παρουσιασθούν. Που άλλα μεν είναι ισχυρότατα και άλλα λιγότερα δυναμικά αλλά πάντως και σε κάθε περίπτωση δρούσαν καταλυτικά ως διαμορφωτές και του νομικού συστήματος. Και λέμε και του νομικού συστήματος γιατί οι επιδράσεις τούτων των παραγόντων ήτανε αποφασιστικές σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας. Έτσι, για παράδειγμα, ο γεωγραφικός χώρος είναι ένας από τους πλέον βασικούς διαμορφωτές του εθιμικού δικαίου, που στις περισσότερες των κοινοτήτων είχε την ίδια ή μεγαλύτερη ισχύ ακόμα και του υπάρχοντος γραπτού δικαίου. Όπως επίσης ο χρόνος, δηλαδή, για ποια περίοδο θα παρουσιάσουμε τα στοιχεία μας. Οι πηγές πάλι, ένας άλλος σημαντικότατος παράγοντας. Διότι άλλο τα στοιχεία να παρατίθενται από τον τάδε ερευνητή που ήταν από εκεί και είχε κάποιο επίπεδο μόρφωσης και άλλο το τι ίσχυε εκεί και τότε…και μάλιστα μέσα από τις όποιες μνήμες και τις σχετικές ανθρώπινες ωραιοποιήσεις ή στρογγυλοποιήσεις. Βεβαίως υπήρχαν και άλλοι παράγοντες, μικρότερης είναι αλήθειας εμβέλειας και αποτελεσματικότητας, αλλά σε κάθε περίπτωση μαζί με τους υπολοίπους συνέβαλαν στην όποια διαμόρφωση του δικαιϊκού συστήματος. Έτσι λοιπόν έχουμε: Α-Ο χώρος… Δηλαδή πού βρίσκεται η περιοχή για την οποία κάνουμε τη σχετική μας έρευνα. Άμεσα μάλιστα παραθέτουμε τις πρώτες μας αιτιάσεις ή καλύτερα διευκρινίσεις, αφού προηγούμενα προσδιορίσουμε πως η Καππαδοκία βρίσκεται στην κεντρική Ανατολία της Μικρασίας, σ’ ένα οροπέδιο μακριά από μεγαλουπόλεις και τα κέντρα αποφάσεων… Για να γίνει μάλιστα περισσότερο κατανοητό βρίσκεται, σε γενικές γραμμές, λίγο πιο κάτω από την Άγκυρα, λίγο πιο πάνω από τη Μερσίνα,1 ανάμεσα σε πανύψηλα βουνά που εμπόδιζαν, εκείνη την εποχή τουλάχιστον, κάθε επικοινωνία. Άρα; Προτού δώσουμε την απάντησή μας να διευκρινίσουμε πως κάθε μετάβαση, ή καλύτερα κάθε μετακίνηση, εκεί και τότε, ήταν περίπου ένα ταξίδι ζωής. Μιας και το δύσβατο του χώρου, το άξυλο της περιοχής, οι τρομακτικές κλιματολογικές συνθήκες παρουσίαζαν όλες μαζί ένα παράξενο και εκρηκτικό μείγμα για την αποφυγή οποιασδήποτε μετακίνησης -επικοινωνίας. Και εξηγούμαστε άμεσα μέσα από σχετικά παραδείγματα. Το Σκούταρι, για παράδειγμα, και παίρνουμε τυχαία μια κοινότητα, ήταν κοντά στην Πόλη. Δηλαδή είχε μια άμεση επικοινωνία και μια συνεχή ροή πληροφοριών…γνώση κάθε νέας εξέλιξης σε κάθε θέμα- έκφανση της καθημερινότητας. Εξάλλου κάθε απορία, περί οποιουδήποτε προβλήματος, 1

Μέλπω Μερλιέ, «Οι Ελληνικές Κοινότητες στη σύγχρονη Καππαδοκίας», Δελτίο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος 1ος [ 1977] σ. 31, «…η σύγχρονη Καππαδοκία ορίζεται από τον Άλυ ποταμό…Δυτικά από τη Γαλατία, την αλμυρή λίμνη Τάττα (Τούζγκολ), τη Λυκαονία και τον Ταύρο, Νότια από τον Ταύρο και την Κιλικία, Ανατολικά ορίζεται από το Σάρο ποταμό κι από τον κεντρικό Αντίταυρο, Β.Α από το βόρειο τμήμα της οροσειράς του Αντίταυρου… Σχεδόν όλα της τα σύνορα είναι μεγάλα της ποτάμια και βουνά: ο Άλυς, ο Σάρος, ο Αντίταυρος και ο Ταύρος»

μπορούσε να επιλυθεί άμεσα, διακριτικά και αποφασιστικά. Συνεπώς με μια διαμορφωμένη κουλτούρα, κυρίως των αστικών περιοχών, με ό,τι αυτό σήμαινε στην καθημερινότητα και τον τρόπο ζωής. Αντιλήψεις πλέον φιλελεύθερες, αντιμετώπιση των θεμάτων περισσότερο αποφασιστικά και πιο πρακτικά, πίστεις, πεποιθήσεις, ρεαλιστικότερες και στηριζόμενες σε εμφανή στοιχεία… Η Νεβ –σεχίρ, επίσης, και παίρνουμε επί τούτου μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της περιοχής, βρίσκεται κάπου στα βάθη της Ανατολίας, αποκλεισμένη από τα κέντρα αποφάσεων μιας και το οδικό δίκτυο ήταν ανύπαρκτο και επειδή, όπως έχουμε τονίσει, ήταν η οποιαδήποτε μετακίνηση περίπου κάποιος άθλος. Άρα; Άρα αφενός μακριά από τα κέντρα πληροφόρησης, αλλά αφετέρου αποτελεσματικότερου ελέγχου. Κυρίως αυτού. Για οτιδήποτε. Από τη συλλογή των φόρων, τα θέματα παιδείας, μέχρι και της εφαρμογής των νέων νόμων…ή της απονομής δικαιοσύνης επί τη βάσει συγκεκριμένων νόμων. Μιας και οι «τοπικοί» άρχοντες όχι μόνο λόγω έλλειψης γνώσης, αλλά πολλές φορές λόγω ιδιοσυγκρασίας και ετσιθελισμού εφάρμοζαν «πολλά και δικά τους». Με τους πολίτες να αποδέχονται τέτοιες αποφάσεις, «γιατί έτσι έπρεπε και έτσι είχαν μάθει». Αλλά και μη μπορώντας να αντιδράσουν μιας και η «μεγάλη εξουσία»βρισκότανε μακριά, πολύ μακριά. Άρα με μια διαμορφωμένη κουλτούρα στηριγμένη στη μοίρα-κισμέτ ή γιατί τούτο ή το άλλο «έτσι το ’θελε ο θεός». Το γεγονός φυσικά πως υπήρχε ενδεχόμενα διαφορετικό νομικό καθεστώς για μεγάλο χρονικό διάστημα, ή η επίλυση διαφόρων προβλημάτων γινότανε επί τη βάσει διαφορετικών κανόνων, ήταν θέματα που αφενός μεν δεν κατανοούσαν, αλλά αφετέρου δεν τους επηρέαζαν…Γιατί έτσι «είχαν μάθει από προπάππου και παππού και έτσι θα έπρεπε να πάνε και τα παιδιά τους». Β- Ο χρόνος… Δεύτερος σημαντικότατος παράγων για την κατανόηση της έρευνάς μας είναι και αυτός του χρόνου. Δηλαδή το πότε και για ποια χρονική περίοδο μιλάμε. Κατανοητό, πιστεύουμε, μιας και η αναφορά μας θα πρέπει να οριοθετείται και χρονικά. Έτσι σπεύδουμε να τονίσουμε πως θα μιλήσουμε για το διάστημα που περιλαμβάνεται από τη συνθήκη του Χάττι Χουμαγιούμ, 1839, μέχρι και την «έξοδο» του Ελληνικού στοιχείου στα 1924. Την πλέον, κατά την άποψή μας, δημιουργική περίοδο της παρουσίας του ελληνικού στοιχείου. Βάσιμα μάλιστα πιστεύουμε πως εκεί και τότε το ελληνικό στοιχείο είχε να επιδείξει τον καλύτερό του εαυτό και πάντως και σε κάθε περίπτωση η περίοδος αυτή είναι από τις πλέον σημαντικές με αρκετές πηγές για τον κάθε ερευνητή. Γ-Η συνύπαρξη Ένας τρίτος, σημαντικότατος επίσης παράγοντας, είναι αυτός της εφαρμογής των νόμων σε σχέση και συνδυασμό με τη συνύπαρξη των δυο θρησκευτικών κοινοτήτων. Που ζούσαν μεν αρμονικά σε μεγάλες χρονικές περιόδους αλλά…αλλά πολλάκις και με έντονο το στοιχείο της πίεσης σε δύσκολες περιπτώσεις. Σπεύδουμε μάλιστα, σε μια πρώτη μας αναφορά, η οποία βεβαίως όπως όλα τα ανωτέρω θα αναλυθούν καλύτερα, να πούμε πως η δικαστική μαρτυρία, για παράδειγμα, χριστιανού σε δίκη με αντίδικο μουσουλμάνο δεν ίσχυε… Ή πως σε ορισμένες κοινότητες το μουσουλμανικό στοιχείο προσέφευγε για την εκδίκαση υποθέσεών του στο ελληνικό στοιχείο για το οποίο ήταν βέβαιο πως δεν χρηματιζότανε…

Δ-Η εκκλησία Για τον ρόλο της έχουν ειπωθεί πολλά και γράφτηκαν ακόμα περισσότερα. Αναλύσεις επί αναλύσεων για τις δραστηριότητές της σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Με δίκαιες κρίσεις, τις περισσότερες φορές, υπερβολικές θετικά ή αρνητικά κάποιες άλλες αλλά σε κάθε περίπτωση η παρουσία της ήταν σημαντική έως και καταλυτική. Να τονίσουμε όμως, σε κάθε καλόπιστο αναγνώστη, πως ανεξάρτητα από τις όποιες δίκαιες ή άδικες αιτιάσεις, ήταν ο φορέας- το όχημα, που μετέφερε στο διάβα του χρόνου σχεδόν αλώβητα τις υποταγμένες μάζες. Με εργαλεία τη γλώσσα, την πίστη, τις παραδόσεις σε όλους τους τομείς…έστω και με τις πλέον απίθανες υπερβολές. Ε-Το υπάρχον νομικό καθεστώς Ή αν θέλετε το κυρίαρχο νομικό- κρατικό καθεστώς που μπορεί μεν να ήταν δαιδαλώδες και πολλάκις αυτοαναιρούμενο, αλλά σε κάθε περίπτωση κάποιος οδηγός για την επίλυση των διαφορών, έστω και με προνομιακούς όρους για τους ομόδοξους. Οι προνομίες, επίσης, που απολάμβανε η εκκλησία και η δυνατότητα εκδίκασης υποθέσεων αστικού κυρίως περιεχομένου που αφορούσαν αποκλειστικά το χριστιανικό στοιχείο

.**********************

Το νομικό πλαίσιο Στην αρχή της παρούσης μελέτης τονίσαμε πως θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε το νομικό καθεστώς στην περιοχή της Καππαδοκίας, οριοθετώντας το χρονικά από το 1839. Ίσως γιατί βάσιμα θεωρούμε πως τούτη η χρονολογία, μαζί με κάποιες άλλες κατοπινές, σηματοδότησαν μια περίοδο «άνοιξης» και ελευθεριών στην απέραντη οθωμανική αυτοκρατορία της οποίας η σήψη ήταν πλέον εμφανής σε κάθε τομέα και πτυχή της καθημερινότητας. Σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που απετέλεσε το σημείο αιχμής για πιέσεις στους ιθύνοντες της αυτοκρατορίας από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής και κυρίως από τη χριστιανική Ρωσία που, αποβλέποντας στον διαμελισμό της, αξίωνε να αναγνωρισθεί προστάτης όλων των ορθοδόξων κατοίκων της. Το σύνολο των ερευνητών επίσης καταγράφει πως τούτες οι μεταρρυθμίσεις αποτελούν ένα σοβαρό, ιστορικό, νομικό μα και κοινωνικό σταθμό, ανάσα πνοής για την οθωμανική διοίκηση, μιας και είχε περιπέσει σε ένα διαρκές τέλμα από τα μέσα περίπου του 17ου αιώνα. Ίσως γιατί:  Οι σουλτάνοι παραμελούσαν τις κρατικές υποθέσεις δεχόμενοι σοβαρότατες επεμβάσεις τόσο στο διοικητικό όσο και στο νομοθετικό τους έργο από τους ουλεμάδες2 και από ανυπόληπτα πρόσωπα με αποτέλεσμα η ισχύς του κράτους να παραμένει αναποτελεσματική.3  Η τοποθέτηση των αξιωματούχων, στις περισσότερες των περιπτώσεων, γινότανε αναξιοκρατικά, με δωροδοκίες ανάλογα της θέσεως και της περιοχής με αποτέλεσμα η κρατική διοίκηση να γεμίσει με ανθρώπους τα μάλα διεφθαρμένους και άπληστους.  Οι καταχρήσεις και οι μεγάλες υπερχρεώσεις ήταν φαινόμενο πια συνηθισμένο… Επιπλέον με την καθιέρωση της βαριάς φορολογίας και την ανάθεση είσπραξης των φόρων δια της εκμισθώσεως4 υπήρξαν συνέπειες καταλυτικές τόσο σε επίπεδο κερδοσκοπίας όσο και σε αυτό της γενικότερης διαφθοράς και καταπίεσης των μαζών.5 Βεβαίως οι λόγοι ήταν περισσότεροι όμως δεν αποτελούν αντικείμενο της παρούσης μελέτης. Αρκούμεθα σε αυτούς τονίζοντας πως απετέλεσαν τα όποια επιχειρήματα των μεγάλων δυνάμεων αλλά και των φωτισμένων Οθωμανών αξιωματούχων προς την Υψηλή Πύλη για κάποιες αλλαγές. Πράγμα που επετεύχθη μιας και με τα προτεινόμενα οριοθετήθηκαν οι σχέσεις αλλά και γίνηκε μια κάποια προσπάθεια εξάλειψης των διακρίσεων εξαιτίας της θρησκείας, δημιουργήθηκε ένα νέο σύστημα απονομής δικαιοσύνης… Έτσι έχουμε:

Θεολόγοι-νομοδιδάσκαλοι Σέμπη Ζωή, Το Βιλαέτι Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων(Τανζιμάν) 1839-1876, Θεσσαλονίκη, Α.Π.Θ. 1998 σ.4, σχετ. και Ευαγγελίδης Τρ. Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από της ιδρύσεως αυτής μέχρι και σήμερον, (1281-1894). Αθήνα 1894, Δημήτριος Νικολαϊδης, Παράρτημα των Οθωμανικών Κωδίκων, Κωνσταντινούπολη 1873 4 iltizam αλλά και mukataa επί των πλουτοπαραγωγικών πηγών 5 ο.π. σ. 6 3

α-Το διάταγμα του Χάττι Σερίφ του Γκιούλχανέ6 που δημοσιεύθηκε το 1839 επί βασιλείας Abdul Mecid που περιελάμβανε πρωτοπόρες διατάξεις για την εποχή του. Μεταξύ των άλλων μάλιστα προβλεπότανε:  η εγγύηση για την ασφάλεια της ζωής και της τιμής των υπηκόων της αυτοκρατορίας…  η καταβολή φόρων ανάλογα με τη φοροδοτική ικανότητα του κάθε πολίτη…  η απόκτηση από όλους αλλά και η διάθεση κάθε είδους ιδιοκτησίας…  η σύνταξη μελλοντικά Ποινικού Κώδικα…  η διεξαγωγή των δικών δημόσια…  η δημιουργία Συμβουλίου Δικαιοσύνης… β- Το διάταγμα του Χάττι Χουμαγιούμ του 18567 είναι η δεύτερη ουσιαστικότερη προσπάθεια προς αυτή τη θετική κατεύθυνση. Παρόλο που αποτελεί εν πολλοίς μια επανάληψη όλων των εγγυήσεων του 1839, εν τούτοις περιελάμβανε νέες διατάξεις αλλά και περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά για όλες τις προτεινόμενες αλλαγές. Έτσι εκτός των άλλων:  διατηρούνταν όλες οι προνομίες των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων…  προβλεπότανε ο σχηματισμός των επαρχιακών και κοινοτικών συμβουλίων…  προβλεπότανε η διατήρηση των Πατριαρχικών και Επισκοπικών προνομίων…  προβλεπότανε η συμπλήρωση και η κωδικοποίηση των νόμων και της δικονομίας…  προβλεπότανε πως οι διαφορές μεταξύ των υπηκόων που είχαν την ίδια ή διαφορετική θρησκεία θα εκδικαζότανε από τα μεικτά δικαστήρια δημοσίως.  προβλεπότανε πως οι κληρονομικές υποθέσεις του χριστιανικού στοιχείου μπορούσαν να εκδικασθούν από τα πατριαρχικά ή τα κοινοτικά συμβούλια…  προβλεπότανε πως οι καταθέσεις όλων των μαρτύρων θα γινότανε δεκτές και οι μάρτυρες θα ορκιζότανε ανάλογα με τη θρησκεία τους…  προβλεπότανε η κατάργηση των σωματικών ποινών… γ- Ποινικός Κώδικας του 1858 Ένα από τα σπουδαιότερα νομοθετήματα της περιόδου των μεταρρυθμίσεων είναι και ο Ποινικός Κώδικας, συντεταγμένος μεν κατά τα γαλλικά πρότυπα, αλλά και προσαρμοσμένος κατά το δυνατόν για την Οθωμανική διοίκηση. Η σημαντικότερη ίσως διάταξη ήταν αυτή βάση της οποίας τα αδικήματα χωριζότανε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:  Τα κακουργήματα, τα οποία επέσυραν ποινές που τιμωρούνταν με θάνατο, καταναγκαστικά έργα, εξορία, στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων…

Εισηγητής του ανωτέρω διατάγματος ήταν ο Ρεσίντ πασάς, μια φωτισμένη προσωπικότητα. Έξι φορές πρωθυπουργός, πίστευε πως για να σωθεί η πατρίδα του θα έπρεπε άμεσα και αποτελεσματικά να υπάρξουν νόμοι που θα προσπαθήσουν να εξαλείψουν τη ληστεία, αλλά κυρίως τις καταχρήσεις…πως ήταν ζήτημα ουσίας η ειρηνική συνύπαρξη των θρησκευτικών ομάδων, η ισονομία κλπ. 7 Εισηγητές του διατάγματος θεωρούνται οι μαθητές-προστατευόμενοι του Ρεσίντ δηλαδή ο Ααλή, ο Φουάντ και ο Αχμέτ Τζεβντέτ που κατά καιρούς ανήλθαν στα ύπατα αξιώματα διοίκησης.



Τα πλημμελήματα, που επέσυραν τις ποινές τις φυλάκισης, της εξορίας αλλά και του χρηματικού προστίμου  Τα πταίσματα, που επέσυραν φυλάκιση 24 ωρών έως και μιας εβδομάδος αλλά και μικρά χρηματικά πρόστιμα. Προβλεπότανε επίσης:  Σε περίπτωση ενοχής ανηλίκου η ποινή θα επιβαλλόταν στους γονείς…  Εάν ο κατηγορούμενος βρισκόταν σε κατάσταση παραφροσύνης όταν διέπραττε το αδίκημα τότε δεν θα επιβαλλόταν ποινή.  Η ηθική αυτουργία επέσυρε τις ίδιες ποινές  Με φυλάκιση θα τιμωρούνταν όποιος θα εμπόδιζε τους υπηκόους της αυτοκρατορίας να εκτελέσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα8 δ- Το Διάταγμα της 22/2/1867.9 Συμπληρωματικό των δυο προαναφερθέντων, αλλά σημαντικότατο, μιας και με τούτο προβλεπότανε:  η ίδρυση πανεπιστημίου με τμήματα μεταξύ των οποίων και το Νομικό στο οποίο θα μπορούσαν να φοιτήσουν και χριστιανοί υπήκοοι της αυτοκρατορίας.  η ίδρυση μεικτών πολιτικών δικαστηρίων με μωαμεθανούς και μη για υποθέσεις ανάμεσα σε ετερόδοξους.  η μεταρρύθμιση στον τρόπο εκλογής των μελών του δικαστηρίου  η σύνταξη Εμπορικού Κώδικα… ε -Νόμος των βιλαετίων του 1867 Συμπληρωματικός, επίσης, της υπάρχουσας νομοθεσίας, προέβλεπε τη διαίρεση της οθωμανικής αυτοκρατορίας σε βιλαέτια, σε αντίστοιχες δηλαδή νομαρχίες υπό τη διοίκηση του Βαλή-Γενικού Διοικητού- και αγαστή συνεργασία10 με το Γενικό Συμβούλιο, το Διοικητικό Συμβούλιο και το Δημοτικό Συμβούλιο. Απλά να επισημάνουμε πως μεταξύ των άλλων προβλεπότανε:  δικαστική υπηρεσία, της οποίας βασικό καθήκον ήταν η επιθεώρηση όλων των δικαστηρίων, αστικών μα και θρησκευτικών, του βιλαετίου  η ύπαρξη Ανώτερου Δικαστηρίου στο οποίο τα Εφετεία θα έστελναν για τελεσιδικία όλες τις αστικές και ποινικές υποθέσεις. Η σύνθεσή του θα ήταν εξαμελής, πλην του προέδρου, με τρεις μουσουλμάνους και τρεις μη μουσουλμάνους δικαστές.  η ύπαρξη Εμποροδικείου  η ίδρυση στην πρωτεύουσα κάθε σαντζακίου ενός ποινικού και ενός αστικού δικαστηρίου. Για αμφότερα τα προαναφερόμενα η σύνθεσή τους ήταν επταμελής αποτελούμενη από τον πρόεδρο και έξι μέλη, τρεις μουσουλμάνους και τρεις μη μουσουλμάνους.

Δεν εφαρμόσθηκε σχεδόν ποτέ υπέρ του χριστιανικού πληθυσμού… Σέμπη Ζωή, ο.π., σ. 21 10 Σύμφωνα με τον νόμο των βιλαετίων κάθε βιλαέτι χωριζότανε σε σαντζάκια, κάθε σαντζάκι σε καζάδες και κάθε καζάς σε ναχιέδες (δήμους). 9



η ίδρυση στην πρωτεύουσα κάθε καζά ενός δικαστηρίου η σύνθεση του οποίου ήταν τετραμελής και οι αρμοδιότητες οι σημερινές του ειρηνοδικείου… Παρατήρηση Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου ΟΔΒ ιλ/1876 α 25 του σχετικού νόμου υπήρχε σαφέστατη απαγόρευση «επέμβασης του βαλή στη λειτουργία των δικαστηρίων καθώς και στην έκδοση των δικαστικών αποφάσεων», άρα πλήρης καθιέρωση της ανεξαρτησίας των δικαστηρίων κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους. ζ-Το Σύνταγμα του 187611 που δημοσιεύθηκε επίσημα στις 23 Δεκεμβρίου. Φυσικά δεν πρόκειται να καταγράψουμε όλες του τις διατάξεις. Απλά θα αναφερθούμε στις προτεινόμενες αλλαγές, που αφορούσαν στο περιεχόμενο της έρευνάς μας και όντως υπήρξαν σημαντικότατες, σε τέτοιο μάλιστα σημείο που ικανοποίησαν τις μεγάλες δυνάμεις. Έτσι μεταξύ των άλλων προβλεπότανε πως:  όλοι οι υπήκοοι της αυτοκρατορίας, ανεξάρτητα από τη θρησκεία την οποία πίστευαν θα είχαν απαραβίαστη την προσωπική τους ελευθερία και θα ήταν ίσοι ενώπιον του νόμου.  τη νομοθετική πρωτοβουλία θα την είχε το Συμβούλιο του κράτους που θα ετοίμαζε τα νομοσχέδια και θα τα υπέβαλε προς έγκριση- ψήφιση στη βουλή και τη Γερουσία.  οι δικαστές θα ήταν ισόβιοι και θα διοριζότανε με βάση ειδικό νόμο.  οι συνεδριάσεις των δικαστηρίων θα διεξαγότανε δημόσια.  προβλεπότανε, επίσης, Ανώτατο τριακονταμελές Δικαστήριο το οποίο θα επέβλεπε επί των λοιπών, αλλά και θα εκδίκαζε υποθέσεις σχετικές με την ασφάλεια του κράτους. η- Το αυτοκρατορικό Βεράτι της 16ης Μουχαρέμ 1302, δηλαδή της 28 Οκτωβρίου 188412…καθιέρωσης εκκλησιαστικής έννομης τάξης. Ίσως ένα από τα σημαντικότερα νομοθετήματα διότι κατοχύρωνε έτι περαιτέρω τα δικαιώματα του Οικουμενικού Θρόνου διατηρώντας και προσθέτοντας προνομίες σε τομείς απονομής της δικαιοσύνης οικογενειακού και κληρονομικού. Έτσι μεταξύ των άλλων ανάφερε:  Μηδείς άλλος εκτός του Πατριάρχου ή των νομίμων αυτού Επιτρόπων αναμιγνυέσθω εις τας συμφώνως τοις θρησκευτικοίς αυτών εθίμοις συζεύξεις και διαζεύξεις των ρωμαίων…  τας μεταξύ χριστιανών περί συζεύξεως και διαζεύξεως και άλλης θρησκευτικής υποθέσεως διαφοράς θεωρείτω ο Πατριάρχης ή οι υπ’ αυτού δι’ Υψηλού Μου βερατίου διοριζόμενοι Μητροπολίται, Αρχιεπίσκοποι και επίτροποι αυτών. Μηδείς δε των καδήδων, των ναϊπήδων ή άλλοι παρά το 11

Το σύνταγμα ήταν έργο του Μιντχάτ πασά ο οποίος πίστευε πως για να διατηρηθεί η συνοχή της αυτοκρατορίας θα έπρεπε να γίνουν ριζικές μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς της διοίκησης. Παρόλα αυτά να σημειώσουμε πως τούτο ήταν κυρίως προϊόν εξωτερικών πιέσεων παρά εσωτερικής ανάγκης αν και την εποχή εκείνη υπήρχαν και αρκετές τάσεις του μουσουλμανικού φιλελευθερισμού 12

Φ. Αποστολόπουλος, «Τρία έγγραφα του Κώδικα Ταβλουσούν της Καππαδοκίας: 1.Αυτοκρατορικό Βεράτι και 2 Επιστολές του Παϊσίου, Μητροπολίτου Καισαρείας», Δελτίο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος 1ος [ 1977] σ. 217-239



αρχαίον έθος επεμβαινέτω και παρενοχλείτω και υποβαλλέτω εις πρόστιμον, όταν προς εξακρίβωσιν του πράγματος επιβάλλωσιν όρκον εν τη εκκλησία και παιδεύωσι δι’ αφορισμού… Επειδή αντιβαίνει τη θρησκεία αυτών το εκκλησιάζεσθαι τους παραβάτας των θρησκευτικών αυτών κανόνων, εν περιπτώσει θανάτου ενός των τοιούτων μηδείς των πολιτικών υπαλλήλων, καδήδων, ναϊπήδων και λοιπών υπαλλήλων ή ισχυρός παραβιαζέτω τους ιερείς λέγων: εναταφιάσατε αυτόν. Παν ό,τι Μητροπολίται, Αρχιεπίσκοποι ….και λοιποί αποθνήσκοντες, ήθελον διαθέσει κατά το θρήσκευμα αυτών εις εκκλησίας, πτωχούς …η διαθήκη αυτών έσται εκτελεστή και έγκυρος. Λαμβανέσθω δε υπόψη δια του σερή μαρτυρία των ομοεθνών αυτών μαρτύρων συνωδά τη θρησκευτική αυτών τάξει… Εάν τις ζων διαθέση τι υπέρ….πτωχών, εκκλησίας, σχολής νοσοκομείου αυτών και ακολούθως αποθάνη, το διατεθέν λαμβανέσθω παρά των κληρονόμων αυτού τη αδεία του σερή… Όταν πασάδες, καδήδες, και ναϊπήδες καταγγείλωσι τινά των υπό την δικαιοδοσίαν του Πατριάρχου….και ζητήσωσι την παύσιν και εξορίαν αυτών, η καταμήνυσις αυτών μη λαμβανέσθω υπόψη, ενόσω ο Πατριάρχης και η Σύνοδος δεν βεβαιώσωσι το πράγμα.

Θ- Οι κανονισμοί κοινοτήτων Σημαντικότατα νομοθετήματα τα οποία ρύθμιζαν τα της κοινότητας σε κάθε της έκφανση. Από τη γέννηση έως και το θάνατο, από τη διοίκηση έως και τη λειτουργία των σχολικών μονάδων, από τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων έως και της σχετικής προνοίας των απόρων. Τονίζουμε μάλιστα πως τούτοι οι κανονισμοί ήταν υποχρεωτικοί και όχι προαιρετικοί ή κανονιστικοί. Δηλαδή οι διατάξεις τους δημιουργούσαν υποχρέωση είτε με την επέμβαση των αρχών δια την τήρησή τους ή με την επίκληση θείων δυνάμεων και σχετικών απειλών οι οποίες επέφεραν πάντοτε το αυτό αποτέλεσμα… Την υποταγή προς τα επιβαλλόμενα. Είναι χαρακτηριστικότατοι μάλιστα ορισμένοι εξ αυτών δια την αυστηρότητά τους και τις επιβαλλόμενες ποινές. Για παράδειγμα αυτός της Κοινότητας Μαλακοπής που το αρχικό της κείμενο συντάχθηκε- δημοσιεύθηκε την 1 Μαΐου του 1870 και αναθεωρήθηκε στις 8 Ιανουαρίου του 1914. Στο κεφάλαιο των Γενικών Διατάξεων περιέχει το άρθρο 178 όπου μεταξύ των άλλων καταγράφει: «Πας πολίτης προσκαλούμενος δια των οικείων υπαλλήλων υπό της κοινοτικής αρχής, οφείλει να παρουσιασθή και ακροάσηται την εφ’ η εκλήθη αιτία. Οι αντιφερόμενοι προς τας κοινοτικάς αρχάς και οι πολιτευόμενοι εν γένει παρά τας διατάξεις του παρόντος κανονισμού, θεωρούνται ως αντικείμενοι προς τα γενικά συμφέροντα της κοινότητος και από των τοιούτων αφαιρούνται μεν τα πολιτικά δικαιώματα δια του πρακτικού της εφοροδημογεροντίας, επιβάλλεται δε αυτοίς η προσήκουσα ποινή δια του Μητροπολίτου».13

Ελένη Τζιούτζια, Μαλακοπή Καππαδοκίας, μέσα από πηγές και έγγραφα και μαρτυρίες, Θεσσαλονίκη, Ναύς 2007, σελ. 227

Επίσης, και ίσως από τα πλέον σημαντικά και επιβαλλόμενα. Προβλεπότανε η δυνατότητα εκδίκασης, σε πρώτο βαθμό, μικροϋποθέσεων, από την τοπική δημογεροντία. Δηλαδή, ανετέθησαν σε αυτήν δικαστικές εξουσίες. Αντλούμε, λοιπόν, από τον προαναφερόμενο κανονισμό της κοινότητας της Μαλακοπής τα σχετικά. «Δικαιώματα καθήκοντα Δημογεροντίας Άρθρο 15, παράγραφος ε. “…διεξάγει πάσαν υπόθεσιν των επί διαφωνίαις ή διαφοραίς αποτεινομένων εις αυτήν πολιτών, ή τας ανατεθειμένας αυτή υπό της Σεβαστής Α. Κυβερνήσεως, τας οποίας συμβιβάζει ή των οποίων εκφέρει ετυμηγορίαν της…” Παραθέτουμε επίσης και μια σημαντικότατη δικαστική απόφαση κτηματικής διαφοράς της ιδίας δημογεροντίας του έτους 1911, καταγεγραμμένης στον οικείο Κώδικα της Κοινότητας. «Εφοροδημογεροντιακής συνεδρίας γενομένης δια το διαφιλονεικούμενον οικόπεδον έμπροσθεν της νεοκτίστου οικίας του κ. Χρ. Λεμονδζόγλου ευρισκόμενον, ανήκον δε εις την Εκκλησίαν των Αγίων Θεοδώρων απεφασίσθη όπως η Εφοροροδημογεροντία εν σώματι μεταβάσα εις το ειρημένον οικόπεδον ορίση το παραχωρηθησόμενον μέρος προς περιτείχησιν αυλογύρου του εν λόγω κ. Χρ. Λεμονδζόγλου, όπερ συνίσταται μόνον από το μέρος της καθολικής θύρας της νεοκτίστου προς τα έξω εκ τριών πήχεων (δουβαρδζή αρσηνή) χωρίς να ληφθή υπ’ όψιν το περιτειχισμένον μέρος της αυλής, απέναντι δε τούτου εμέτρησεν ο ρηθείς κύριος εις το ταμείον της σχολής γρ. επτακόσια τρία. Τούτου τεθέντος ο ρηθείς κύριος δεν χαίρει το δικαίωμα εις τα εμπρός να απαιτήση παρά της ενορίας των Αγίων Θεοδώρων σπιθαμήν μέρους γης, ούτε το λεγόμενον σερεφιέν των δυο προς το μέρος του οικοπέδου των αγίων Θεοδώρων θυρών της νεοκτίστου οικίας τε και αυλής ως ιδιαιτέρως αποξενούται του δικαιώματος να εμποδίζη την αμαξωτήν οδόν την προς το μέρος του αλωνίου του μακαρίτου Κωνσταντίνου Μακρή, ήτις είναι αμέσως και παραπλεύρως της ρηθείσης οικίας τε και αυλής του κ. Χρ. Λεμονδζόγλου Επί τούτου εγένετο η παρούσα καταγραφή υπογεγραμμένη παρ’ αυτού του Χρ. Λεμονδζόγλου και υπό των μελών της Εφοροδημογεροντίας ίνα πλείονα ισχύν έχη δια τα περαιτέρω. Μαλακοπή τη 29η Σεπτεμβρόυ 1911 Η εφοροδημογεροντία Χαράλαμπος Τ. Αράπογλ. Π.Μ.Δζαμπάζογλους Δ.Α Βαλασιάδης Δ.Σ. Στανίς Χα Δημητρ. Βαθ. Π.Γ.Χατζημητροφάνους Λ.Ε. Ευθυμιάδης Ν. Παπακωνσταντίνους Κ.Α. Ποργιαζόγλους

Ο ενδιαφερόμενος Χρήστος Νικιφόρου

Αντλήσαμε επίσης και παραθέτουμε από τη σχετική βιβλιογραφία του χώρου τμήμα δικαστικής απόφασης της κοινότητας Σινασού, ενδεικτικής του τρόπου συνεδριάσεως προκειμένου να αποφανθεί για μια υπόθεσή της του έτους 1894. «Δια του παρόντος πιστοποιητικού εγγράφου δηλούμεν οι υποφαινόμενοι δημογέροντες της Συνασού ότι εν τη γενική της Δημογεροντίας Συνεδρία γινομένη διαδικασία του Ιορδάνου Λαϊού Αβαράσταυρη μετά του Προδρόμου Μαράσογλου δια ένα αμπέλι Γονιασμώλο κείμενον εις Ποτάμι εμπεριέχων καβάκια και ιτένια ΑΠΕΔΕΙΧΘΗ από τας μαρτυρίας της Τσακούς Σαπουτσή και των γειτόνων ότι το αμπέλι του προδρόμου Μαράσογλου το οποίον συνορεύεται με του Ιορδάνου Λαϊου με τον…ανήκει…»14

Σεραφείμ Ρίζος, Η Σινασός Αθήνα, Κ.Μ.Σ 2007, σελ 110

Το δικαιοδοτικό υποσύστημα… Η εφαρμογή του δικαίου είναι σπουδαία υπόθεση, όταν μάλιστα υπάρχουν τα σχετικά εργαλεία για την απονομή της, καθίσταται μάλλον και εύκολη υπόθεση. Φυσικά όταν μιλάμε για εργαλεία μιλάμε για εκείνο το νομικό καθεστώς που προβλέπει και καλύπτει όλα τα κενά, τόσο σε επίπεδο νόμων, όσο και σε αυτό της εφαρμογής. Και εξηγούμαστε άμεσα. Ναι μεν το Ανώτατο Συμβούλιο Δικαιοσύνης όριζε πως «τα δικαστήρια έπρεπε να παρέχουν δικαιοσύνη και προστασία σε όλους τους υπηκόους και ότι έπρεπε να τιμωρούνται αυστηρά όποιοι αδικούσαν κάποιον και όποιοι δωροδοκούνται και ότι οι δίκες έπρεπε να γίνονται σύμφωνα με το νόμο», αλλά γινότανε; Υπήρχαν, για παράδειγμα, εκείνες οι ασφαλιστικές δικλείδες που θα μπορούσαν ανά πάσα στιγμή και σε κάθε παρέκκλιση να σπεύδουν καταλυτικά προς αποτροπή της ανομικής συμπεριφοράς; Υπήρχαν δικαστές που προσπαθούσαν όχι να τα βάλουν με το κατεστημένο, αλλά να εφαρμόσουν έστω και στοιχειωδώς τις υπάρχουσες διατάξεις; Ή, καλύτερα, η πολιτική βούληση ήταν υπέρ της εφαρμογής όλων των μεταρρυθμίσεων; Φυσικά δεν επιθυμούμε να απαντήσουμε μονολεκτικά μ’ ένα ναι ή όχι. Θα προσπαθήσουμε να το κάνουμε διεξοδικά και μέσα από παραδείγματα. Πάντως σε αυτό το σημείο θα αναφερθούμε στα εργαλεία εφαρμογής του δικαίου, δηλαδή τα δικαστήρια και τους δικαστές… Αυτά δηλαδή που παρατηρήθηκαν και καταγράφηκαν στο διάβα του χρόνου και κυρίως από της υπογραφής του Χάττι Χουμαγιούμ και μέχρι της «εξόδου»: 1-Τα Δικαστήρια Α περίοδος  -ΙΕΡΟΔΙΚΕΙΑ-Νόμος 1855 Σύμφωνα με το Νόμο 1855, α 1, οι ιεροδίκες ήταν πέντε κατηγοριών, κατατασσόμενοι ανάλογα με τα προσόντα τους και με δικαιοδοσίες αντίστοιχες αυτών. Ο σχετικός νόμος προέβλεπε τις τακτικές τους μεταθέσεις το καθηκοντολόγιο και τις ποινές σε περίπτωση δωροδοκίας.15  -ΤΑ ΕΜΠΟΡΟΔΙΚΕΙΑ - Νόμος 1865 Προβλεπότανε να ιδρυθούν στις μεγάλες πόλεις16 και είχαν σύμφωνα με τα γαλλικά πρότυπα δυο τομείς. Ο πρώτος αφορούσε το εμπόριο ξηράς και ο δεύτερος της θαλάσσης. Τα Εμποροδικεία θα είχαν για κάθε τομέα δικαιοδοσίας ένα Πρόεδρο, έναν αντιπρόεδρο, δυο μονίμους δικαστές και τέσσερις εκτάκτους οι οποίοι θα διοριζότανε με αυτοκρατορικό διάταγμα.17  -ΤΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ-Νόμος 1869 Ήταν δυο ειδών. Α-Τα Πρωτοδικεία, δικαστήρια με έδρα στις μεγάλες πόλεις και κυρίως σε αυτές που υπήρχε καϊμακάμης, στην αρμοδιότητα των οποίων μεταξύ των άλλων υπαγότανε και η εκδίκαση ποινικών αδικημάτων.18 15

Σύμφωνα με το άρθρο α 7,8, του Ν. 1855 σε περίπτωση δωροδοκίας προβλεπότανε άμεση απόλυση. Υπήρχε αρχική πρόβλεψη για την Καισάρεια, αλλά τελικά επεκράτησε η δημιουργία του στο Ικόνιο. 17 Σέμπη Ζωή, ο.π. σελ 87 16

Β-Εφετεία, δικαστήρια με έδρα αυτή της Κεντρικής Διοίκησης, δηλαδή αυτής του Βαλή, στην αρμοδιότητα των οποίων εκτός των άλλων υπαγότανε και η εκδίκαση των υποθέσεων κακουργημάτων… Παρατήρηση Μέλη των δικαστηρίων σύμφωνα με την υπάρχουσα νομοθεσία « θα μπορούσαν να εκλεγούν όσοι από τους κατοίκους ήταν άνω των είκοσι ετών, είχαν λευκό ποινικό μητρώο και πλήρωναν κανονικά τους φόρους τους. Τα μισά μέλη θα ήταν μουσουλμάνοι και τα άλλα μισά μη μουσουλμάνοι. Ο αριθμός των μελών θα ήταν ίσος»19 Β περίοδος Μετά τη δημοσίευση του συντάγματος του 1876 αλλά και των συμπληρωματικών νομοθετημάτων παρατηρήθηκαν και καταγράφηκαν οι εξής τύποι δικαστηρίων:  Τα ιεροδικεία, τα οποία θα εκδίκαζαν υποθέσεις σχετικές με θρησκευτικά ζητήματα…  Τα Αστικά δικαστήρια  Τα Ποινικά Δικαστήρια  Τα Εμπορικά δικαστήρια  Τα τοπικά των εφοροδημογερόντων, προβλεπόμενα και επιβαλλόμενα από τους οικείους κανονισμούς για την εκδίκαση μικροδιαφορών.  Εκκλησιαστικά δικαστήρια ή Επαρχιακά δικαστήρια, τα οποία θα εκδίκαζαν αποκλειστικά υποθέσεις χριστιανών…οικογενειακού, κληρονομικού δικαίου, αλλά και αστικών διαφορών.20 Τα οποία στις περισσότερες των περιπτώσεων ταυτιζότανε με αυτά των εφοροδημογερόντων. Χαρακτηριστικότατα είναι τα παρακάτω κείμενα που αντλήσαμε από τη σχετική βιβλιογραφία21 τόσο για τον τρόπο σύνθεσής τους, όσο και για τις αρμοδιότητές τους, από τα οποία μάλιστα προκύπτει πως δημιουργήθηκαν δυο δικαστικά σώματα με διαφορετικές αρμοδιότητες. Το πρώτο αποτελείτο αποκλειστικά από κληρικούς και «δίκαζε» το πνευματικό μέρος κυρίως σε υποθέσεις μνηστείας, γάμου, κ.λ.π., ενώ το δεύτερο συγκροτείτο αποκλειστικά από έντιμους πολίτες, για τα λοιπά. Ο τρόπος σύνθεσής τους ήταν απλούστατος και δημοκρατικός. Ο οικείος επίσκοπος, λοιπόν, δια εγκυκλίου καλούσε τους εκπροσώπους των κοινοτήτων στο Επαρχιακό Συμβούλιο, οι οποίοι με τη σειρά τους δια μυστικής ψηφοφορίας εξέλεγαν τα μέλη του δικαστηρίου για την επομένη διετία…22 18

ο.π. σελ 87 Σέμπη Ζωή, ο.π. σελ 88 20 Παρόλο που υπήρχαν οι σχετικές προνομίες από της αλώσεως για τούτο τον τύπο δικαστηρίων, στο διάβα του χρόνου πολλάκις παρατηρήθηκε επέμβαση των οθωμανικών αρχών που παραβίαζαν τούτο το καθεστώς. Σε τέτοιο μάλιστα σημείο που σύμφωνα με τη Ζέμπη Ζωή ο.π. σελ 102 «η κατάσταση αυτή ανάγκασε τον Οικουμενικό Πατριάρχη Διονύσιο Ε΄ να κηρύξει την Εκκλησία εν διωγμώ διαμαρτυρόμενος γι’ αυτές τις παραβιάσεις». 21 Εμμανουήλ Τσαλίκογλου, Ελληνικά Εκπαιδευτήρια κα ελληνορθόδοξοι κοινότητες της περιφερείας Καισαρείας, Αθήναι Κ.Μ.Σ. 1976 σελ. 57 22 ο.π. σελ 57 «Εις την συνεδρίασιν προσέρχονται εκπρόσωποι των κοινοτήτων: Καισαρείας 4, Κερμίρ 4, Ταβλουσούν 1, Ταλάς 1, Ζιντζίντερε 2, Εντιρλίκ 4, Ερκιλέτ 1, Σκόπης 1, Ιντζεσού 4…εκλέγονται ως πρώτα μέλη του υπό συγκρότησιν δικαστηρίου : 19

Επίσης από τα σωζόμενα πρακτικά του Μικτού Δικαστηρίου της Καισάρειας με ημερομηνία 15-7-1891, προκύπτουν ενδιαφέρουσες αποφάσεις σχετικά με τον κανονισμό λειτουργίας του, αλλά και για τις αρμοδιότητες- υποχρεώσεις των μελών του. Έτσι: «1-Το Συμβούλιο θα συνέρχεται άπαξ της εβδομάδος…και θα ασχολείται με την εκδίκασιν των προσφυγών περί διατροφής, προικός, τραχώματος, αρραβώνων διαθηκών και κληρονομιών… 3-Οι αιτήσεις των προσφυγών θα υποβληθώσιν εις τον Πρόεδρον του Δικαστηρίου και θα χαρτοσημανθώσι συμφώνως τω νόμω… 5-Αι αιτήσεις δέον να φέρουν ημερομηνίαν και αριθμόν καταχωρήσεως εις ειδικόν βιβλίον… 6-Δια τα δικαστικά έξοδα πάσης φύσεως με τα οποία θα επιβαρυνθώσιν οι διάδικοι, θα ισχύσουν οι πίνακες δικαστικών εξόδων των επισήμων δικαστηρίων και του ιεροδικείου… 7-Αι αποφάσεις του δικαστηρίου μέχρι του ποσού 50 λιρών θα θεωρηθούν αμετάκλητοι και θα εκτελεσθούν παρά των εκτελεστικών τμημάτων του δημοσίου. Δια τας αποφάσεις άνω των πεντήκοντα λιρών οι διάδικοι θα έχωσι δικαίωμα εφέσεως. Αρμόδιον δια την κατ’ έφεσιν εκδίκασιν των εφεσιβαλλομένων αποφάσεων θα είναι το εν Κωνσταντινουπόλει Μικτόν Συμβούλιον του Πατριαρχείου. 8-Εις την αρμοδιότητα του δικαστηρίου θα ανήκη και η εκδίκασις των κληρονομικών υποθέσεων… 9-Έγκυροι θα θεωρηθώσιν αι διαθήκαι αι οποίαι θα έχουν επικυρωθή παρά του Μητροπολίτου ή του Επισκόπου αυτού.» Από το παρακάτω κείμενο και για λόγους τους οποίους δεν γνωρίζουμε, προκύπτει πως μάλλον τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν όπως θα έπρεπε. Γεγονός που άμεσα προκάλεσε την έκδοση πατριαρχικής εγκυκλίου για πιστή εφαρμογή των σχετικών αποφάσεων κλπ. «Άνθιμος Ζ Ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης. Ιερώτατε Μητροπολίτα Καισαρείας, υπέρτιμε των υπερτίμων και έξαρχε πάσης Ανατολής, εν αγίω Πνεύματι αγαπητέ αδελφέ και συλλειτουργέ της ημών Μετριότητος κ. Ιωάννη…. Εν τη εκκλησιαστική εκείνη εγκυκλίω ρητώς διεκανονίζοντο τα καθήκοντα των Αγίων Αρχιερέων επί τε των άλλων σημείων και δη επί του δικαστικού μέρους, δια της επομένης παραγράφου: Και επί μεν των δικαστικών, τας μεν εκ μνηστείας και γάμου απορρεούσας πνευματικάς διαφοράς οφείλει η αυτής Ιερότης διεξάγειν εν Δικαστηρίω συγκροτουμένω κατά την εν ενεργεία δικονομίαν εξ ιερέων καταλλήλων, υπό την προεδρείαν αυτής ή του ιδίου επιτρόπου, τας δε εκ διαλύσεως μνηστείας και τας Θεολόγος Παπάζογλου, Αναστάσιος Λεβίδης, Γεώργιος Ουραήλογλους, Μιχαλάκης Γεωργαντζόγλους, Ιωάννης Γεωργιάδης, Κωνσταντίνος Κιουλουποτόσογλους, Αβραάμ Νεφτιτζόγλους και Γαβριήλ Χατζηπάλογλους»

περί προικός, τραχώματος, διατροφής και διαθηκών διαφοράς εν Δικαστηρίω καταρτιζομένω ως ανωτέρω εκ πολιτών τιμίων, ευυπολήπτων και διακεκριμένων επί ακεραιότητι χαρακτήρος, φροντίζουσα εγκαίρως την καθ’ άπασαν την επαρχίαν αυτής έκδοσιν ομοιομόρφου τύπου προσυμφώνου και διαθήκης νομίμου και συνάδοντος τοις εν τη εγκλείστω υψηλή αποφάσει καθωρισμένοις μετά των απαιτουμένων οδηγιών…. Η δε του Θεού χάρις και το άπειρον έλεος είη μετά της αυτής Ιερότητος. 6 Μαρτίου 1896» Παρατήρηση  Είναι γνωστό πως με βάση τις προνομίες και την υπάρχουσα νομοθεσία η εκδίκαση ορισμένων υποθέσεων ήταν υπόθεση των Εκκλησιαστικών Επαρχιακών Δικαστηρίων, ιδιαίτερα μάλιστα μεταξύ του χριστιανικού πληθυσμού… Εάν και εφόσον υπήρχε διαφορετική άποψη εκ μέρους ενός των διαδίκων για την απόφαση, τότε προσέφευγαν στο Ανώτερο Εκκλησιαστικό Δικαστήριο, δηλαδή, στο Εφετείο της Πόλης. Τα δικαστήρια αυτά έχαιραν καλής εκτίμησης και από τις δυο κοινότητες σε τέτοιο σημείο που και το μουσουλμανικό στοιχείο προσέφευγε πολλές φορές σε αυτά, μιας και η εμπιστοσύνη στα δικά του είχε λαβωθεί εξαιτίας των χρηματισμών, μεροληπτικών αποφάσεων, κλπ.  Υπάρχουν όμως απόψεις σύμφωνα με τις οποίες αυτός που δεν αποδεχότανε τις αποφάσεις του εκκλησιαστικού δικαστηρίου μπορούσε να προσφύγει στα μουσουλμανικά δικαστήρια. Τα οποία «παρά την συμφώνως τω εγγράφω υφισταμένην απαγόρευσιν, όχι μόνον δεν απεποιούντο να δικάσουν τας διαφοράς των υποδούλων, αλλά τουναντίον, λόγω του εισπραττομένου ποσοστού, είχον κάθε συμφέρον να τας εκδικάσουν, επί πλέον όμως και διότι μόνον αι αποφάσεις των επέφερον οριστικόν, ούτως ειπείν, τέρμα του δικαστικού αγώνος.»23 2-Τα προβλεπόμενα... Βασικό εργαλείο για την άσκηση οποιασδήποτε πολιτικής ή εφαρμογής του δικαίου είναι τα προβλεπόμενα μέτρα και οι επιπτώσεις τους. Αυτά δηλαδή που αφενός θα είναι αποτρεπτικά για τις σκοπούμενες παραβατικές συμπεριφορές, αλλά αφετέρου κατά την απονομή της δικαιοσύνης…Τα μέτρα εκείνα με τα οποία ξεκάθαρα η ηγεσία μπορούσε να επιβάλλει τις πολιτικές της για την τάξη στην καθημερινότητα του πολίτη. Βεβαίως μέσα στα πλαίσια μιας υπαρκτής κατάστασης, η οποία συνίσταται στη συνοίκηση με το μουσουλμανικό στοιχείο, στο υπάρχον νομοθετικό καθεστώς, τις τοπικές δυνατότητες, αλλά κυρίως στο περιβάλλον, μιας και ο υπό έρευνα χώρος βρίσκεται βαθιά στην Ανατολία, άρα μακριά από τον κεντρικό έλεγχο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, με τους τοπικούς δυνάστες κλπ. Έτσι, μεταξύ των άλλων, καταγράφηκαν τα παρακάτω μέτρα, για μια σειρά ανομικών συμπεριφορών, από τα τοπικά Εκκλησιαστικά Δικαστήρια- Δημογεροντίες όπως:24 23

ο.π. σελ 52 . Κ. Λαμέρα, «Περί του θεσμού των επί τουρκοκρατίας δημογεροντιών», Μικρασιατικά Χρονικά, σύγγραμμα περιοδικόν εκδιδόμενον υπό του τμήματος Μικρασιατικών Μελετών της Ενώσεως Σμυρναίων, τόμος 3ος [ 1940] σ. 69 24

 Ο αποκλεισμός του παραβάτη από την εκκλησιαστική ζωή, με απόφαση της δημογεροντίας, για χρονικό διάστημα προσδιοριζόμενο ανάλογα με την παράβαση. Φυσικά με όλες τις σχετικές συνέπειες: ακοινωνησία, αποφυγή οποιασδήποτε ιεροπραξίας, κλπ  Ο αφορισμός. Προφανώς για τις βαριές περιπτώσεις και πάντοτε με τη συνδρομή του τοπικού Επισκόπου.  Η μαστίγωση, η εξορία, η φυλάκιση… Με τη δημόσια διοίκηση να είναι υποχρεωμένη σε εκτέλεση των σχετικών δικαστικών αποφάσεων. Βεβαίως οι εκτελέσεις των ποινών γινότανε από χριστιανούς σε χριστιανικά ιδρύματα, δηλαδή σε μητροπόλεις, μοναστήρια…με τους δημογέροντες- δικαστές να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για τη μη εμπλοκή του μουσουλμανικού στοιχείου ή την επιβολή διαφορετικών ποινών που δεν θα προκαλούσαν…  Το πρόστιμο. Η πλέον συνηθισμένη ποινή και πάντοτε ανάλογη με την οικονομική δυνατότητα του παραβάτη.

3-Το δικαστικό σώμα Όσον αφορά το δικαστικό σώμα παρατηρούμε τα εξής:  δεν υπήρχε ειδική προς τούτο υπηρεσία σκοπός της οποίας θα ήταν η ενημέρωση- εξειδίκευση των ανθρώπων που θα απένειμαν δικαιοσύνη.  οι δικαστές μέχρι της εφαρμογής των σχετικών νομοθετημάτων δεν διοριζότανε αξιοκρατικά, αλλά δι’ επιλογής με ό,τι αυτό σήμαινε.  αρχικά δεν είχαν μισθό ή απολαβές από το κρατικό ταμείο, αλλά πληρωνόταν από τους αντιδίκους μετά από ειδική συμφωνία. Ευνόητο και κατανοητό πως η πλάστιγγα πάντοτε έγερνε υπέρ αυτού που θα πλειοδοτούσε…Ιδιαίτερα μάλιστα υπέρ των εχόντων και κατεχόντων.  οι αποφάσεις ακόμα και στα μεικτά δικαστήρια μετά τις δημοσιεύσεις του Χάττι Σερίφ και Χάττι Χουμαγιούμ ήταν μεροληπτικές και στην πλειοψηφία τους πάντοτε ήταν υπέρ του μουσουλμανικού στοιχείου Παρατήρηση Η κατάσταση βελτιώθηκε ουσιαστικά και σε μεγάλο βαθμό, χωρίς φυσικά να παραβλέπουμε τις ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες, μετά την καθιέρωση του συντάγματος, της όποιας μονιμότητας των δικαστών, και της δημιουργίας επαγγελματικού σώματος που θα ασκούσε το λειτούργημα τούτο. Τώρα, για το γενικό πλαίσιο εφαρμογής αναφερθήκαμε διεξοδικά παραπάνω. Υπήρχαν επίσης διάφορες υποθέσεις που δεν έφταναν ποτέ στις αίθουσες των δικαστηρίων ή στους δικαστικούς λειτουργούς, μιας και η επίλυσή τους γινότανε σε πρώτο και ενδεχόμενα τελεσίδικο βαθμό άμεσα από τους τοπικούς παράγοντες που είχαν τούτο το δικαίωμα. Δηλαδή από τους δημογέροντας των κοινοτήτων και ιδιαίτερα μάλιστα από τον οικείο μουχτάρη του οποίου ένα από τα σοβαρότερα δικαιώματα-καθήκοντα ήταν ο συμβιβασμός των μερών ή η εκδίκαση

μικροϋποθέσων, κυρίως αστικού περιεχομένου και η επιβολή προστίμων, για μικροκαταστροφές, καταπατήσεις αγρών από τα ζώα μετά και τη σχετική καταγγελία του αγροφύλακα, διενέξεις τοπικού ενδιαφέροντος… Άκουγε, έβλεπε, σκεφτότανε και … «πατούσε το μουχούρι= σφραγίδα-απόφαση»25 την οποία ήσαν υποχρεωμένα αμφότερα τα μέρη να υπακούσουν. Ή επέβαλε τα όποια πρόστιμα. Δικαστικές εξουσίες είχανε επίσης και οι: α-Μουφτής Πρόκειται για τον νομοδιδάσκαλο με την χαρακτηριστική ενδυμασία του «τσουπέ»26 και του πράσινου «σαρήχ», όπως των «σοφτάδων»,27 που εξέδιδε «φετβάδες»28 επί διαφόρων παρουσιαζομένων προβλημάτων που είχανε σχέσεις με τον Ιερό νόμο…και τα κληρονομικά, τις αγοραπωλησίες, τους γάμους κλπ. β-Ο χακίμης ή ο χακίμ ή ο γατής Πρόκειται για τον Προϊστάμενο του ιεροδικαστηρίου όπου διεκπεραιώνονταν ζητήματα αγοραπωλησιών, κληρονομικών υποθέσεων, κηδεμονιών, διαζυγίων κλπ. Παρατήρηση Η απόφαση του Ιεροδικείου δινόταν πάντοτε εγγράφως, ήταν τελεσίδικη και λεγότανε «χοτσέτ» ή «ιπρά» ή «χόκμ», ανάλογα με το αντικείμενο της διένεξης. 3- Οι δικηγόροι Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των δικηγόρων προσδιορίζονται επαρκώς από τους σχετικούς νόμους, αλλά ταυτόχρονα και από τις εσωτερικές διατάξεις των σωματειακών τους ενώσεων. Για το χθες της υπό έρευνα περιοχής, απλά ακούσαμε περισσότερα και λιγότερα διαβάσαμε. Οι λόγοι πολλοί και σε κάθε περίπτωση κατανοητοί, μιας και το σύνολο των διαφορών επιλυότανε αυθωρί και παραχρήμα εν τη γενέσει τους… Εξάλλου τα έξοδα πολλά, οι μετακινήσεις από το ένα μέρος στο άλλο δυσκολότατες, και οι αποφάσεις των δικαστηρίων αβέβαιες. Έτσι, με βάση όλα μας τα στοιχεία και περισσότερο αυτά που αντλήσαμε από τις παρακάτω αναφερόμενες μελέτες –μαρτυρίες, προκύπτει πως:  το σύνολο του νομικού δικηγορικού σώματος,29 κατά την απογραφήκαταγραφή στην ανταλλαγή των πληθυσμών του ’24 ήταν της τάξεως των εννέα (9) ατόμων…δηλαδή μόλις το 0,01% του συνολικού πληθυσμού.30  δυστυχώς δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες σχετικά με το ποιόν της εργασίας τους, τα μεγέθη των αμοιβών, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους…  δεν γνωρίζουμε επίσης τις έδρες όλων αυτών αλλά σύμφωνα με μαρτυρίες ένας τους ζούσε και διατηρούσε γραφείο στο Ερεγλί της Νίγδης, ένας άλλος

Κ.Ι.Δ. Συκεών, Φ. 12, α.α. 44, μαρτυρία Σταματιάδη Ιωάννη κοντομάνικου ράσου 27 σοφών ιερωμένων 28 γνωματεύσεις-αποφάσεις 29 Σημ: Στην επίσημη τουρκική γλώσσα λέγονταν «νταβά βεκιλί» δηλαδή αντιπρόσωπος της δίκης. Στη δημώδη μουσουλμάνοι και χριστιανοί τους λέγανε αβουκάτ ή αβουκάτος. 30 Μαρία Ασβέστη, Επαγγελματικές Ασχολίες των Ελλήνων της Καππαδοκίας, Αθήνα, Επικαιρότητα, 1980, σελ. 202 26



στο Σαρμουσακλί της Καισάρειας,31και ένας τρίτος στο Κάστρο.32 Βάσιμα πιστεύουμε πως και οι υπόλοιποι θα είχαν ως έδρα του γραφείου τους τις έδρες των δικαστηρίων όπως, της Νεβ-Σεχίρ, της Καισαρείας, της Νίγδης, του Ικονίου, του Προκοπίου. Τα μοναδικά ονόματα δικηγόρων που διαθέτουμε είναι: -του Ιωσήφ Ρωμανίδη από την Αραβησσό που όμως έμενε και δραστηριοποιούταν στο Ουργκιούπ. -του Θανασάκη Ιγνατιάδη που καταγότανε από τη Νεβσεχίρ και αντικατέστησε τον πρώτο.33

Έλλειψη επαρκών πληροφοριών υπάρχει επίσης και για τις σωφρονιστικές φυλακές στις οποίες εκτελούνταν οι επιβληθείσες από τα δικαστήρια ποινές. Τα μόνα που διαθέτουμε είναι:  μαρτυρία, σύμφωνα με την οποία «ο γιος του Λευτέρη Τζορμπατζόγλου όταν άκουσε πως γένηκε επανάσταση και σηκώθηκαν τα πράγματα διαφορετικά –(εννοεί την επανάσταση των Νεότουρκων)- ύψωσε τη φωνή του παραπάνω από το μπόι του…αλλά του έκοψε τη φόρα ο Μουχτάρης βάζοντάς τον, σε συνεργασία με τους καρακόλους, για μερικές μέρες φυλακή, στην Καισάρεια…».34 Δυστυχώς η πληροφορία είναι ελλιπέστατη μιας και δεν γνωρίζουμε το είδος της φυλακίσεως, αν για παράδειγμα επιβλήθηκε από αυτόφωρο δικαστήριο ή ως σύλληψη- προφυλάκιση-σωφρονισμός, αν επρόκειτο για πραγματικές φυλακές ή κάποιος ιδιαίτερος θάλαμος αστυνομικού τμήματος κλπ…  βιβλιογραφική καταγραφή, ίσως και η μόνη αξιόπιστη πληροφορία, σύμφωνα με την οποία «ο χαπίτ είχε γιο, που για βάρβαρες κι ανήθικες πράξεις του είχε εκτίσει κατ’ επανάληψη ποινές φυλακίσεως στις φυλακές της Κόνια, όπου για την αγριότητά του του ’χαν δώσει τον τιμητικό τίτλο τζαναβάρ, δηλαδή λύκος…»35

Κ.Ι.Δ. Συκεών, Φ. 12, α.α. 48, μαρτυρία Σαρμουκασίδη Στάθη Σεραφείμ Ρίζος, ο.π. σελ 163 33 ο.π. σελ 163 34 34 Κ.Ι.Δ. Συκεών, Φ. 12, α.α. 39, μαρτυρία Βασιλείου Τσιτσόπουλου 35 Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π. σελ 101 32

Γενικές παρατηρήσεις- ερωτήματα Άμεσα θα μπορούσαν να τεθούν από κάθε καλόπιστο αναγνώστη –ερευνητή διάφορα απλά ερωτήματα… Αν, για παράδειγμα, όλα τα προαναφερόμενα αποτελούσαν κενό γράμμα του νόμου ή, τύχαιναν της πλήρους αποδοχής- εφαρμογής από την οθωμανική διοίκηση. Αν δηλαδή όλα ετούτα νομοθετήθηκαν απλά για τον φόβο των Ιουδαίων ή για λόγους περισσότερο εξωτερικής πολιτικής και ουδέν περαιτέρω ή όντως υπήρξαν καλές προθέσεις από πλευράς των ιθυνόντων του κράτους που θέλανε και πέτυχαν κάτι το σημαντικό. Προσωπική μας άποψη είναι πως λειτούργησαν επωφελώς και οι δυο προαναφερόμενοι λόγοι. Λίγο, αν θέλετε, η προσοχή των μεγάλων δυνάμεων και ιδιαίτερα αυτή της κραταιάς Ρωσίας, περισσότερο οι νουνεχείς της άρχουσας τάξεις που έβλεπαν την επερχόμενη κατάρρευση της αυτοκρατορίας, επέβαλαν τούτα τα νομοθετήματα, όμως… Όμως αμφιβάλλουμε για την έκταση εφαρμογής τους και ιδιαίτερα στις άνυδρες ηφαιστειογενείς εκτάσεις της Καππαδοκικής χώρας, που ζούσε, αιώνες τώρα, σχεδόν απομονωμένη από τα κέντρα εξουσίας… Διότι ναι μεν όμορφα, ωραία και χρήσιμα όλα ετούτα στην περιοχή της Πόλης ή της Σμύρνης ή της Μαγνησίας, αλλά εκεί; Με δεδομένα μάλιστα τον μεγάλο αριθμό των νομοθετημάτων, πιστές αντιγραφές αυτών των μεγάλων δυνάμεων και κυρίως της Γαλλίας στα περισσότερα εξ αυτών, την τεράστια έκταση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, την έλλειψη κατάλληλων μέσων επικοινωνίας που καθιστούσαν αδύνατη την ενημέρωση των κρατικών λειτουργών, την ύπαρξη σοβινιστικών τάσεων αλλά και ακραίων θρησκευτικών πεποιθήσεων περί κατωτερότητας του μη μουσουλμανικού πληθυσμού, τα διάφορα εμπόδια σε τοπικό επίπεδο διοίκησης,36 ο γενικότερος εκμαυλισμός, ο συνεχής χρηματισμός, αλλά και η αδυναμία αντίδρασης, μάλλον τα κατέστησαν περίπου ανενεργά. … Επίσης και το σπουδαιότερο. Διατάξεις του συντάγματος, για παράδειγμα, ανεστάλησαν την επόμενη χρονιά της ισχύος τους από την ίδια την κεντρική διοίκηση…ή το ίδιο το σύνταγμα καταργήθηκε στην πράξη με αποτέλεσμα οι όποιες επωφελείς του διατάξεις να μην εφαρμόζονται37…συνεχίζοντας έτσι την καταβαράθρωση της οθωμανικής κοινωνίας. Και όπως θα δούμε στα οικεία κεφάλαια πολλές φορές από την ανυποληψία των τουρκικών δικαστηρίων οι ίδιοι οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί προσέτρεχαν σε χριστιανούς δικαστές, διότι τα κάθε μορφής μπαξίσια- λαδώματα για την έκδοση φιλικών αποφάσεων ίσχυαν μέχρι και την «έξοδο».

Η ισότητα αλλά και η ανεξιθρησκία δεν αναγνωρίσθηκαν σχεδόν ποτέ από τους κρατούντες που είχαν μια περίεργη αντίληψη και συνέχιζαν να αντιδρούν αρνητικά σε κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού της χώρας. Αυτή η αντίληψη δεν αφορούσε τον πληθυσμό, δηλαδή τις δυο κυρίως μεγαλύτερες θρησκευτικές κοινότητες, που ζούσαν στο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα αρμονικά. 37 Σέμπη Ζωή, ο.π. σελ 249 «συστήθηκαν πρωτοδικείο, κακουργιοδικείο, εμποροδικείο… αλλά οι χριστιανοί σπανίως δικαιωνότανε στα οθωμανικά δικαστήρια διότι η διαδικασία εξακολούθησε να διεξάγεται σύμφωνα με τα παλιότερα πρότυπα και όχι σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία»

Φυσικά για την καλύτερη παρουσίαση του θέματος θα προσπαθήσουμε απλά να παραθέσουμε τις όποιες μας πληροφορίες για το νομικό καθεστώς της περιοχής στηριγμένοι σε αυτό που όλοι μας έχουμε υπόψη. Σε αυτό που λέμε και εννοούμε ως Αστικό Δίκαιο, με τις δικές του σημερινές εκφάνσεις. Δηλαδή, το Ενοχικό, το Εμπράγματο, το Οικογενειακό, το Κληρονομικό, αλλά και στο Εμπορικό δίκαιο και, το Φορολογικό… Πιστεύοντας πως έτσι θα δώσουμε μια πληρέστερη εικόνα για εκεί και τότε. Φυσικά με μια μοναδική παράκληση- επισήμανση. Επιθυμούμε πραγματικά την όποια ανοχή του αναγνώστη για τυχόν ανθρώπινα λάθη και παραλείψεις, για τους λόγους που προαναφέραμε.

ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΟ ΔΙΚΑΙΟ Το σύνολο δηλαδή των κανόνων που ρυθμίζουν τα εμπράγματα δικαιώματα, με μια σημαντικότατη διάκριση. Πως τα πράγματα38 διακρίνονται, κατά το άρθρο 948 του Α.Κ. σε:  ακίνητα, το έδαφος και τα συστατικά αυτού…  κινητά, δηλαδή όσα δεν είναι ακίνητα…39 Αυτά, σε γενικές γραμμές, με τα ισχύοντα σήμερα, αλλά εκεί και τότε; Ποιες, για παράδειγμα, ήταν οι απόψεις, τα ισχύοντα περί την ιδιοκτησία, τη νομή και κατοχή, τη διάθεση μα και την προστασία της; Έχουμε λοιπόν. 1-Ιδιοκτησία Το δικαίωμα συνίστατο στο να έχει κάποιος κάτι το οποίο χρησιμοποιεί και το διαθέτει κατά το δοκούν, μέσα φυσικά στα πλαίσια που ορίζουν οι ισχύοντες πάντοτε νόμοι... Αυτό το κάτι λοιπόν διακρινόταν κυρίως σε: Α-Ακίνητη -«moussacafate» ιδιοκτησία η οποία περιλάμβανε τις παρακάτω κατηγορίες- διακρίσεις.  Τα καθαρά μούλκια- σήρφ μουλκ -sirf mulke. Δηλαδή όλα τα ακίνητα κατά πλήρη νομή και κατοχή χωρίς καμία επιβάρυνση. Και με απλές κουβέντες «ό,τι ήθελες τώκαμνες: το ’χτιζες, το χαλνούσες, το πουλούσες, το χάριζες, το κομμάτιαζες...» 40  Τα αιτιολογημένα,-ή μούλκι μουσπέπ-mylk-i- mussebebe. Δηλαδή αιτιολογημένη ιδιοκτησία. Περιελάμβανε όλα τα ακίνητα που προερχότανε από κληρονομιά, δωρεά και οποιαδήποτε άλλη νόμιμη αιτία, αποδεικνυόμενη όμως με βεβαιώσεις από τη οικεία δημογεροντία…  Τα βακούφια. Τα ακίνητα δηλαδή τα προερχόμενα από τις δημοπρασίες των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων.41  Τα κετίκια-κετίκ-ghedike. Κυρίως μαγαζιών ή προνομιούχων κτημάτων.42  Τα μιρί-ή αραζί-ι-μι -arsa-i-mir-ι. Οι κρατικές γαίες που παραχωρούνταν με επίσημους τίτλους στους Οθωμανούς υπηκόους για εκμετάλλευση έναντι ενός ευτελούς αντιτίμου...και επιστρεφόταν μόνο εάν εκείνος που έπαιρνε το κτήμα πέθαινε χωρίς κληρονόμους.  Τα μαχλούλια-μαχλούλ-majloule.

Κωνσταντίνος Βαβούσκος, Εγχειρίδιον Αστικού Δικαίου, Θεσσαλονίκη, Αφοί Σάκουλα 1974, σελ 197, «Πράγμα εν τη εννοία του νόμου είναι παν αντικείμενον ενσώματον, αυθύπαρκτον, απρόσωπον και δεκτικόν ανθρώπινης εξουσιάσεως…» 39 Πηνελόπη Αγαλλοπούλου-Χρυσάνθη Θέμελη, Αστικός Κώδικας και εισαγωγικός νόμος, Θεσσαλονίκη, Αφοί Σάκκουλα, 1999, σελ 200. 40 Σ. Ρίζος, ο.π. σελ 215 41 Πρόκειται για τα αφιερώματα 42 ο.π., σελ 218, «Το κτήμα κετίκ είχε το προνόμιο να μην μπορέση άλλος νάρθη κοντά σου, στο κτήμα σου και να ανοίξη ή να κτίση μαγαζί του ιδίου προορισμού με το δικό σου: χαβιαράδικο, καπηλειό, μαγερειό, ή να μην εξασκήση στην ίδια με εσένα περιοχή του γουναρά, του ράφτη, του βαρελά κλπ.»

Πρόκειται για τα «αδιάθετα» ακίνητα, δηλαδή αυτά για τα οποία δεν υπήρχε νόμιμος κληρονόμος και τα οποία στο τέλος βγαίνανε από τα οικεία γραφεία σε δημοπρασία. Β-Κινητή, μουφρεντάτ- moufredate ιδιοκτησία, ή και ντουζένια43, η οποία περιλάμβανε τις παρακάτω κατηγορίες.  τα μόμπιλα, δηλαδή όλα τα ξύλινα αντικείμενα  τα στρωσίδια  τα σκεύη ή παχήρια, γενικά  τα γυάλινα  τα χρειώδη ενός σπιτιού ή μαγαζιού

2-Απόδειξη περί της ιδιοκτησίας Η απόδειξη, έναντι των πάντων, για την ιδιοκτησία κάθε ακινήτου, γινότανε με το Σενέτ- sened-i hakan-ι ή κοτσάν44 ή ταπού που θεωρείτο τίτλος κρατικός τον οποίο δεν μπορούσε να αμφισβητήσει κανένας. Επρόκειτο περί εγγράφου που έφερε τον Τορά,45 και που περιείχε τα παρακάτω : τα πλήρη στοιχεία του ιδιοκτήτη, τον τρόπο απόκτησης, το τίμημα αν επρόκειτο περί αγοραπωλησίας, περιγραφή ακινήτου, τοπογεωγραφική περιγραφή του ακινήτου… Με την πάροδο του χρόνου και τη βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών από Υπουργείο του Τεφτερχανά (Τεφτέρ-Χανέ-ι-Χακκανί-Νεζαρετή), οι τίτλοι ιδιοκτησίας απέκτησαν ενιαία μορφή… Στο σημείο αυτό να επισημάνουμε μερικές «ιδιαιτερότητες» του χώρου, αλλά και του επικρατούντος εθιμικού δικαίου. 1-Μετά την ίδρυση του Τεφτερχανά η αγοραπωλησία των περισσοτέρων ιδιοκτησιών πέρασε στην προκαταρκτική δικαιοδοσία του ιεροδικείου =μαχκεμεϊ σεριέ- ιεροδίκη (κατή) ο οποίος:  διαβεβαίωνε για την ύπαρξη ελεύθερης βούλησης και των δυο μερών για την πράξη  διαβεβαίωνε ότι αμφότεροι ομολόγησαν πως «κάνουν ιμπρά»-εκχωρούν τα δικαιώματα  διαβεβαίωνε για το πέρασμα των χρημάτων από το αγοραστή στον πωλητή 46  διαβεβαίωνε για την παρουσία μαρτύρων  επιμελείτο την έκδοση χοτσετίου (έγγραφο ιεροδικείου για την πράξη)

Κάθε είδους έπιπλα Πρόκειται για νεώτερη ορολογία που καθιερώθηκε από το στέλεχος του γενικού βιβλίου από το οποίο αποσπούσαν το έγγραφο. 45 Ο αντίστοιχος αυτοκρατορικός τίτλος κάθε σουλτάνου ή αν θέλετε η επίσημη βούλα. Βλ, Σ. Ρίζος ο.π. σελ 232, «το τορά του Σουλτάνου Χαμίτ έγγραφε με τη μυστηριώδη εκείνη πλοκή των γραμμάτων Απτούλ Χαμίτ, υιός του Μετσίτ νικηφόρος πάντοτε...». 46 Σ. Ρίζος, ο.π. σελ 208 44

2-Στην καθημερινή πρακτική τα πράγματα, για την αγροτική κυρίως ιδιοκτησία και όχι μόνο, είχαν διαφορετική χροιά. Έτσι τα σημάδια της κυριότητας:  για τα χωράφια47 γινότανε με τα τορμώνια, ή τα χαντάκ, δηλαδή, βαθιά αυλάκια καμωμένα με το αλέτρι και πέτρες μπηγμένες ή φαρδιές ακαλλιέργητες λωρίδες.48  για τα οικόπεδα με τα σημάδια, δηλαδή στις τέσσερις γωνίες τους καρφωμένα παλούκια ή σωρό από πέτρες…  για τα ζωντανά με τα σφραγίσματα, δηλαδή το βάψιμο του ζώου δι’ ενός χρώματος σε συγκεκριμένο σημείο. Παρατήρηση Τα Σενέτια, ως τίτλοι ιδιοκτησίας, καθιερώθηκαν κυρίως κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα με τη δημιουργία αντιστοίχων γραφείων αλλά και την τεχνογνωσίατεχνολογία των Γάλλων κυρίως συμβούλων. Οφείλουμε όμως να επισημάνουμε και να καταθέσουμε και τους γνωστούς τρόπους μεταβίβασης - απόκτησης της ιδιοκτησίας προ του επιβληθέντος καθεστώτος του σενέτ. Έτσι οι διάφορες αγοραπωλησίες γινότανε με τα ομόλογα ή τα τεμεσούκια, δηλαδή μια απλή ομολογία του αγοραστή –πωλητή σε απλό χαρτί περί της επιγενόμενης αγοραπωλησίας κλπ. Φυσικά με τις σχετικές υπογραφές, εάν και εφόσον ήξεραν να γράφουν ή το σημείο του σταυρού για τους χριστιανούς σε αντίθετη περίπτωση, καθώς και της βούλας του δακτύλου…Εννοείται με τις σχετικές βεβαιώσειςυπογραφές, κατά τον ίδιο τρόπο, του ιερέα της κοινότητας και των παρισταμένων μαρτύρων που τις περισσότερες φορές ήταν μέλη της τοπικής δημογεροντίας… Επίσης και το σημαντικότερο. Όλες μα όλες οι πράξεις καταγράφονταν επακριβώς στον οικείο Κώδικα της κοινότητας. 3-Υποθήκη… Δουλεία…Ενέχυρο…Χρησικτησία Νομικές έννοιες γνωστές σήμερα και τα μάλα εφαρμοζόμενες, αλλά εκεί και τότε; Ίσχυαν και αν ναι, ποια ήταν η έκτασή τους; α-Σύμφωνα, λοιπόν, με τους εξαιρετικότατους ερευνητές του χώρου49 η υποθήκη ως πρακτική ήταν σπανιότατη μεν, αλλά όχι και παντελώς άγνωστη.50 Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και όταν το δανειζόμενο ποσό ήταν τεράστιο λαμβανότανε αυτό το είδος προστασίας με τη σύνταξη ενός χαρτιού-συμφωνητικού που έγγραφε ο δάσκαλος του χωριού ή ο ιερέας και το οποίο περιελάμβανε:  τα συμβαλλόμενα μέρη, δηλαδή τον δανειστή και τον δανειζόμενο 47

Υπήρχαν τα παρακάτω είδη χωραφιών: -τα κόμματα ή χαρούμια= μικρά χωράφια δίπλα στις κατοικίες -τα ταρλάδια= τα μεγάλα χωράφια που χρησιμοποιούνταν για τα δημητριακά -τα αγασλούχια = τα χωράφια με δένδρα 48 Γεώργιος Μαυροχαλυβίδης, Η Αξός της Καππαδοκίας, τ. 1ος , Αθήνα, Κ.Μ.Σ. 1990 σελ 335, βλ Θανάση Κωστάκη, Το Μισθί της Καππαδοκίας, Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών 1977, Σεραφείμ Ρίζος, Η Σινασός Αθήνα, Κ.Μ.Σ 2007. 49 Γ. Μαυροχαλυβίδη, ο.π., Θανάση Κωστάκη, ο.π., Σ. Ρίζο, ο.π. 50 Κωνσταντίνος Βαβούσκος, ο.π. σελ 254 « Υποθήκη είναι το εμπράγματο δικαίωμα επί αλλότριου ακινήτου προς εξασφάλισιν της απαιτήσεως του δανειστού δια προνομιακής ικανοποιήσεως αυτού εκ του πράγματος» βλ Πηνελόπη Αγαλλοπούλου-Χρ. Θεμελή, ο.π. σελ 259, «άρθρο 1257 Α.Κ.= Σε ξένο ακίνητο μπορεί να συσταθεί εμπράγματο δικαίωμα υποθήκης για την εξασφάλιση απαίτησης με την προνομιακή ικανοποίηση του δανειστή από το πράγμα»

  

το ποσό δανεισμού τον χρόνο του δανείου τον σχετικό τόκο που τις περισσότερες φορές ήταν «ένα μετζίτι στη λίρα δηλαδή περίπου 20%…δηλαδή αρκετά υψηλός.»51  τις συνέπειες από τη μη επιστροφή του οφειλόμενου ποσού εντός της τακτής ημερομηνίας, δηλαδή τη μεταγραφή του ακινήτου, συνήθως χωραφιού, στο όνομα του δανειστή. Βεβαίως σε περίπτωση που «το ακίνητο ήταν μεγαλύτερης αξίας από το δανειζόμενο ποσό τότε ήταν υποχρεωμένος ο δανειστής να δώσει πίσω τη διαφορά, δηλαδή να υπολογίσει κεφάλαιο, τόκους έξοδα και να επιστρέψει το υπόλοιπο».52  Τις υπογραφές των παρισταμένων μαρτύρων, αν και τις περισσότερες φορές για πολλούς και διαφόρους λόγους δεν λάβαινε και μεγάλη δημοσιότητα. Συνεπώς ήταν από τις λίγες πράξεις οι οποίες δεν καταχωρούνταν στον σχετικό κώδικα της Κοινότητας. Παρατήρηση -Μετά τη δημιουργία του κτηματολογικού γραφείου- Τεφτερχανά, υπήρχε οικεία στήλη στην οποία καταγραφότανε τα δημιουργούμενα βάρη του ακινήτου. -Στο άμεσο βεβαίως ερώτημα ποιοι μπορούσαν να προβούν σε τέτοιες ενέργειες οι οποίες μπορεί μεν να ήταν νόμιμες αλλά μη «ηθικές», σπεύδουμε να δηλώσουμε πως υπήρχαν οι γνωστοί σαράφηδες53 τόσο στο Ικόνιο όσο και στη Νίγδη που μετά περισσής ευχαριστήσεως «βοηθούσαν» τους έχοντες σχετική ανάγκη. Ιδιαίτερα μάλιστα με το εμπράγματο δικαίωμα του ενεχύρου. β- Το ενέχυρο ή ντουτού,54 ως πρακτική ήταν γνωστό αλλά όχι και αρκετά διαδεδομένο στα χωριά του χώρου που εξετάζουμε. Μιας και θεωρείτο «μάλλον ντροπή και προσπαθούσαν να αποφύγουν τα στόματα του κόσμου για την κατάσταση στην όποία περιήλθε ο δανειζόμενος».55 Και σε αυτές τις περιπτώσεις ο ιερέας ή ο δάσκαλος συνέτασσε το σχετικό έγγραφο του δανείου, αν και πολλές φορές ίσχυε ο λόγος. Σε κάθε πάντως περίπτωση σύνταξης του σχετικού εγγράφου τούτο περιελάμβανε:  τα στοιχεία του δανειστή και του δανειζόμενου  το ποσό του δανείου  τον χρόνο επιστροφής του ποσού  τον τόκο  το ενέχυρο που θα μπορούσε να είναι από χρυσαφικό, ασημικό έως και κάποιο ζωντανό… Βεβαίως σε περίπτωση αδυναμίας αποπληρωμής του ποσού και εάν και εφόσον το «πράγμα έφτανε στο απροχώρητο, τότε η εξόφληση γινότανε με τη παρακράτηση

Θανάσης Κωστάκης, ο.π. σελ 418 Μαρτυρία Γιάννη Σταματιάδη, ο.π. 53 αργυραμοιβοί 54 Κ. Βαβούσκος, ο.π. σελ 248 «Ενέχυρον είναι το εμπράγματον δικαίωμα επί αλλότριου κινητού πράγματος προς εξασφάλισιν της απαιτήσεως του δανειστού δια προνομιακής ικανοποιήσεως αυτού εκ του πράγματος» βλ Πηνελόπη Αγαλλοπούλου –Χρ. Θεμελή, ο.π. σελ. 250 « άρθρο 1209 Α.Κ. Σε ξένο κινητό πράγμα μπορεί να συσταθεί εμπράγματο δικαίωμα ενεχύρου για την εξασφάλιση απαίτησης με την προνομιακή ικανοποίηση του δανειστή από το πράγμα» 55 μαρτυρία Γιάννη Σταματιάδη ο.π. 52

με πλήρη δικαιώματα του ενεχυριαζόμενου αντικειμένου, αφού προηγούμενα υπήρχε η εκ νέου συγκατάθεση του οφειλέτη…».56 Κατά τον Γ. Μαυροχαλυβίδη μάλιστα το ενεχυριαζόμενο αντικείμενο μπορούσε να πουληθεί «μετά την εξάντληση της σχετικής προθεσμίας και τις επανειλημμένες ειδοποιήσεις του δανειστή προς τον οφειλέτη…Το επί πλέον τυχόν τίμημα επιστρεφότανε…»57 Η επιστροφή του επιπλέον ποσού ήταν βασική υποχρέωση στηριζόμενη όχι μόνο στους επικρατούντες κανόνες των συναλλαγών αλλά και στη δημιουργούμενη εκ του γεγονότος γενικότερη ηθική υποχρέωση… γ- Για τις παρακάτω πληροφορίες χρησιμοποιούμε τον όρο χρησικτησία, δηλαδή τη δια της χρήσεως απόκτηση κάποιου αντικειμένου, όχι φυσικά με το περιεχόμενο της σημερινής νομικής έκφρασης, αλλά σε κάθε περίπτωση εν πολλοίς όμοιας.58 Και εξηγούμαστε. Προηγούμενα έχουμε μιλήσει για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των χωραφιών και τα είδη που υπήρχαν, σημειώσαμε μάλιστα και τον τρόπο απόδειξης της ιδιοκτησίας… Για ορισμένα όμως και κυρίως για όσα από αυτά έμεναν ακαλλιέργητα για περισσότερα από επτά ή κατ’ άλλους δέκα χρόνια, φαίνεται πως «έπαυαν ν’ ανήκουν στον ιδιοκτήτη και ανήκαν σ’ αυτόν που τα ’βρισκε χέρσα και τα καλλιεργούσε».59 Χωράφια τα οποία οι χριστιανοί τα ονόμαζαν αδέσποτα ή μάλλον κοινά ή μαλάκια 60 …ενώ ο μουσουλμανικός κόσμος είχε το παρακάτω επιμύθιο για τούτες τις ιδιαίτερες περιπτώσεις: «saban tarlayi zapt eder= σαμπαν ταρλαϊ ζάπτ εντέρ, δηλαδή το αλέτρι κερδίζει το χωράφι». Έτσι ο νέος καλλιεργητής προκαλούσε την έκδοση του σχετικού χοτζετίου σε πρώτο στάδιο από τον κατή, αφού προηγούμενα αποδείκνυε το δίκαιό του με τις σχετικές μαρτυρίες των ομοχώριων του ή της τοπικής εξουσίας και στη συνέχεια του επίσημου σενέτ…61

μαρτυρία ο.π.. Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π. σελ 334 58 Κ Βαβούσκου, ο.π. σελ 218 «Χρησικτησία είναι η κτήσις κυριότητος επί πράγματος, κινητού ή ακινήτου, δι’ ασκήσεως υπ’ αυτού κυρίως της νομής εφ’ ωρισμένου χρόνου…απαιτούνται η ύπαρξις: νομής...καλής πίστεως… νόμιμου τίτλου… παρέλευσις ωρισμένου χρόνου» βλ Πηνελόπη Αγαλλοπούλου –Χρ. Θεμελή, ο.π. σελ 218 « άρθρο 1041 Εκείνος που έχει στη νομή του με καλή πίστη και με νόμιμο τίτλο πράγμα κινητό για μια τριετία και ακίνητο για μια δεκαετία γίνεται κύριος του πράγματος» 59 Θανάσης Κωστάκης ο.π. σελ 417 60 Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π. σελ 335 61 Μαρτυρία Σαρμουκασίδη Στάθη, ο.π. «Ο κατής ζητούσε επιβεβαίωση των μαρτύρων περί του σχετικού γεγονότος και απεφάσιζε αμέσως…Μιλάμε κυρίως για χωράφια τα οποία τις περισσότερες φορές ήταν χέρσα και δεν δίδανε τίποτε γι’ αυτό και εγκαταλείφθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους…» Σημ: Να σημειώσουμε επίσης πως καταβαλλότανε μεγάλη προσπάθεια από πλευράς δημογεροντίας να μην υπάρξουν ακαλλιέργητα χωράφια, έστω και χέρσα, για πολλούς λόγους. Ο κυριότερος είχε να κάμει με το «συγκράτημα» των νέων, έστω και με αυτά τα πενιχρότατα μέσα, στον δικό τους τόπο…να μην πάρουν των ομματιών τους προς της ξενητιάς τα μέρη με ό,τι αυτό σήμαινε σε ή και για κάθε περίπτωση. Γάμους με «ξένες» γυναίκες, ήθη και έθιμα «απαράδεκτα» προς τα κρατούντα στην κοινότητα κλπ. Συνεπώς οι σχετικές αναγνωρίσεις ήταν μάλλον εύκολες. 57

δ- Η δουλεία, πάλι, ακόμα και σήμερα είναι για μη έχοντας νομικές γνώσεις όρος άγνωστος και εν πολλοίς δυσνόητος, αν και στην πράξη, εκεί και τότε, η εφαρμογή της ήταν συνηθισμένη. Ιδιαίτερα μάλιστα στη γεωργία. Πρόκειται περί εμπραγμάτου δικαιώματος επί αλλότριου πράγματος, το οποίο και φυσικά δεν πρόκειται να αναλύσουμε, απλά όμως να καταθέσουμε πού και πώς τύχαινε της όποιας εφαρμογής εκεί και τότε. Να δηλώσουμε βεβαίως άμεσα πως δεν τύχαινε της όποιας του εφαρμογής με όλες τις σημερινές προϋποθέσεις.62 Απλά πιστεύουμε πως λειτουργούσε η καλή πίστη, τα συναλλακτικά ήθη μα και η κοινή αντίληψη. Χωρίς πρόσθετους όρους, ρήτρες και αποζημιώσεις του σήμερα… Έχουμε ήδη τονίσει πως η διάκριση χωραφιού από χωράφι, ιδιοκτησίας από ιδιοκτησία, γινότανε με τα τορμώνια ή με φαρδιές ακαλλιέργητες λουρίδες γης μεταξύ των δυο ιδιοκτησιών. Λωρίδες γης που επέτρεπαν:  την όποια διάκριση- δικαιούχους-ιδιοκτήτες αλλά και…  το αναφαίρετο δικαίωμα στους έχοντες «τυφλές ιδιοκτησίες να πάνε στα δικά τους χωράφια μέσω των λωρίδων αυτών με τα ζωντανά τους, τα κάρα τους κλπ».63 ε- Εύρεση χαμένων κινητών πραγμάτων…64 Σήμερα με την πολυπλοκότητα της νομοθεσίας, αλλά και την κάλυψη όλων των πιθανών περιπτώσεων, δεν υφίσταται σχεδόν κανένα κενό. Ιδιαίτερα μάλιστα που η εμπορευματοποίηση και ο εκχρηματισμός είναι το παν για τη διατήρηση του ευ ζην. Όμως εκεί και τότε; Και το ρωτούμε αυτό γιατί έχουν καταγραφεί αρκετές περιπτώσεις και τυχόν παρεξηγήσεις για τούτη την πλευρά της καθημερινότητας. Φυσικά όταν μιλάμε για την εύρεση χαμένων κινητών πραγμάτων μιλάμε... για τα ζωντανά για τα οποία σχεδόν όλες οι κοινότητες είχαν κοινά κοπάδια προσλαμβάνοντας κυρίως μουσουλμάνους για τη βοσκή τους. Έτσι σε εκείνες τις περιπτώσεις ή για εκείνες τις περιπτώσεις που δηλωνότανε απώλεια κάποιου μικρού ζωντανού, έσπευδε «ο ανδρικός πληθυσμός αλλά και τα μικρά παιδιά, αγόρια –κορίτσια, για να βρουν το ζωντανό…Και σε κάθε ευτυχή κατάληξη δεχότανε τα συχαρίκια του κόσμου αλλά και τα φιλέματα του νοικοκύρη.»65 Βεβαίως ποτέ η κοινωνία δεν ήταν ιδανική και ο ανθρώπινος παράγοντας ήταν και είναι αστάθμητος. Με ελάχιστους, μα πάντως υπαρκτούς, να θέλουν να οικειοποιηθούν τις εξαιρετικότατες συγκυρίες εύρεσης κάποιου ζωντανού και να μην το δηλώνουν. Σ’ αυτές λοιπόν τις περιπτώσεις μετά από τη σχετική δημοσιοποίηση του γεγονότος επενέβαινε η δημογεροντία για να δώσει λύσεις. Είτε «διαβάζοντας» τα σημάδια των ζωντανών, χρώματα κλπ είτε με τις μαρτυρίες. Έργο 62

Για μια από τις μορφές της δουλείας βλ. σχετικά και Πηνελόπη Αγαλλοπούλου-Χρυσάνθη Θέμελη, ο.π. σελ 212 «άρθρο 1012 Α.Κ. Αν το ακίνητο στερείται την αναγκαία δίοδο προς το δρόμο, έχει το δικαίωμα ο κύριός του να απαιτήσει δίοδο από τους γείτονες έναντι ανάλογης αποζημίωσης» 63 Κ.Ι.Δ. Συκεών, Φ. 12, α.α. 47, Μαρτυρία Τσουτζόγλου Κοσμά, «Το καλό, για το καλό...Ο πατέρας μου ανταπέδιδε πάντοτε με το να βοηθά τον Τοργούτ Σωτήρη που περνούσαμε από αμπέλι του μέσα» βλ Θανάσης Κωστάκης ο.π. σελ 416 64 Πηνελόπη Αγαλλοπούλου-Χρυσάνθη Θέμελη, ο.π. σελ 225 «άρθρο 1081 Α.Κ. Όποιος βρήκε χαμένο πράγμα έχει υποχρέωση να ειδοποιήσει χωρις υπαίτια καθυστέρηση εκείνον που το έχασε ή τον κύριο ή κάθε άλλο δικαιούχο…» 65 Κ.Ι.Δ. Συκεών, Φ. 12 α.α. 1, μαρτυρία Ελευθερίας Μαυροπούλου

δύσκολο γιατί αφενός δεν υπήρχε η σχετική καταγραφή τους, η τήρηση αρχείου, καρτέλας για καθένα από αυτά, όπως σήμερα και αφετέρου γιατί τα χρωματικά σημάδια καθιερώθηκαν λίγο αργά.66 Τέλος ιδιαίτερες τιμές επιδαψίλευε εκείνος που εύρισκε κάποιο αντικείμενο αξίας και το παρέδιδε στους Δημογέροντες, τη Σχολική Εφορεία αν ήταν μαθητής ή τον ιερέα της κοινότητος. Θεωρείτο άξιος θαυμασμού και παράδειγμα προς μίμηση. 67 στ-Το δίκαιο των εν τοις ναοίς στασιδίων Μια ιδιαίτερη και τα μάλα αξιόλογη περίπτωση είναι αυτή της πωλήσεως των στασιδιών στους χώρους των εκκλησιών. Οι λόγοι προφανείς. Η εύρεση των απαραιτήτων χρημάτων για το έργο της εκκλησίας ή καλύτερα ήταν ένας από τους προσοδοφόρους τρόπους συλλογής χρημάτων από τις εκκλησιαστικές εφορείες οι οποίες εκεί και τότε είχαν επωμισθεί σε μεγάλο βαθμό και το έργο συντήρησης των σχολικών μονάδων… Έτσι οι έχοντες και κατέχοντες, επιφανείς χωρικοί, διέθεταν τις χορηγίες τους προς την εκκλησία και «σε ανταπόδοση και μόνο»68 τους τοποθετούσαν σε ξεχωριστά στασίδια, δίπλα σε αυτά των δημογερόντων…Αν και τις περισσότερες φορές τα πρόσωπα ήταν τα ίδια. Συνήθεια, λοιπόν, η οποία τους επέτρεπε τη διαρκή προβολή, προσέδιδε κύρος, αίγλη και προκαλούσε τον σεβασμό στους νεωτέρους. Με τη συμμετοχή και προτροπή φυσικά των εκκλησιαστικών αρχών, που με αυτόν τον τρόπο έβλεπαν τα ενισχύεται το εκκλησιαστικό ταμείο. Παρόλα αυτά, μερικές εκκλησιαστικές εφορείες πωλούσαν πραγματικά τα σε εξαιρετική θέση στασίδια για τους προαναφερόμενους λόγους τα οποία στο διάβα του χρόνου κληρονομήθηκαν από τους απογόνους, που στις περισσότερες των περιπτώσεων, ακολούθησαν αυτό το τιμητικό καθεστώς.69 4-Προστασία του εμπράγματος δικαιώματος Έχουμε τονίσει πως η κυριότητα ενός πράγματος περιλαμβάνει την εντός του πλαισίου του νόμου ασκούμενη άμεσο, απόλυτη και καθολική εξουσία. Που με απλά λόγια σημαίνει πως υπάρχει ή πρέπει να υπάρχει πλήρης προστασία του κυρίου. Έναντι των πάντων… 66

Κ.Ι.Δ. Συκεών, Φ. 12 α.α. 38,μαρτυρία Αλτίογλου Γεσθημανής, «Στο χωριό, ξέρεις, είχαμε τα πλατύουρα πρόβατα…χάθηκε κάποια φορά ένα μικρό, του Ραφτόγλου του Φίλιππα, που το βρήκε ο Γιωργάνης…αλλά δεν το παρέδωσε παρόλο που το φώναξαν και τρέξανε όλοι. Το είδε ο Φίλιππας, τον παρακάλεσε αλλά τίποτε. Μια και δυο πάει στον κυρ Σταύρο που’ ταν μέλος της Εφορείας…το και το του λέει…εκείνος τον φωνάζει, τον κατσαδιάζει αλλά πού μυαλό, όλο έλεγε πως ήτανε δικό του, πως άδικα τον κατηγορεί. Και ξέρεις πώς βρέθηκε η αλήθεια; Άφησαν το μικρό στο κέντρο του χωριού και κείνο βρήκε το δρόμο μόνο του…οδηγημένο και από τα βελάσματα της μάνας του». 67 Μαρτυρία ο.π. «ο Αποστόλης του Ιάκωβου ο γιος βρήκε κάποιον μαλαματένιο σταυρό και τον παρέδωσε στον παπά. Εκείνος ανακάλυψε την ιδιοκτήτρια από τ’ όνομα που είχε πίσω γραμμένο, Σταυρούλα τη λέγανε, της το παρέδωσε και το ανέφερε την Κυριακή στην εκκλησιά με το δι’ ευχών…» 68 Συμφωνούν σε αυτό Μαυροχαλυβίδης Γ, ο.π., σελ 335, και Κωστάκης Θανάσης, ο.π. σελ 417 69 Μαρτυρία Γ Σταματιάδη, ο.π. «Ο προπάππους μου στους Δώδεκα Αποστόλους είχε το δικό του στασίδι που ποτέ και κανένας δεν καθόταν…μέχρι που το κληρονόμησε ο παππούς μου. Αλλά πάντοτε στην αρχή κάθε χρονιάς αλλά και σε κάθε ανάγκη έδιδε το κατιτίς του.»

Άρα στις περιπτώσεις εκείνες που υπάρχει τυχόν παραβίαση, να λαμβάνονται όλα εκείνα τα απαραίτητα μέτρα για τη αποφυγή της επανάληψης της παραβίασης, της αποκατάστασης της βλάβης, αλλά και της καταβολής τυχόν αποζημιώσεων. Τώρα, παραβιάσεις της ιδιοκτησίας έχουν καταγραφεί εκεί και τότε. Για παράδειγμα αναφέρεται πως, «…το πέρασμα από ξένο καλλιεργημένο χωράφι δε επιτρεπόταν μα και ποτέ δεν δημιουργήθηκαν σοβαρά ζητήματα, εκτός αν με το πέρασμα, με τα πόδια, μ’ άλογο ή αμάξι προξενιόταν ζημιά, οπότε γινότανε κατακύρωση από επιτροπή γειτόνων, ως εμπειρογνωμόνων ορισμένης αποζημίωσης συνήθως σε είδος, ένα σεμσέκ κοκκί, γένν’μα, πιλιάρ’, κ’σαρ κλπ. Κάποια ευθύνη ή γνώμη στην περίπτωση αυτή είχε κι ο αγροφύλακας…»70 Ιδιαίτερος τύπος ζημιών μα και ο πλέον συνηθισμένος, ήταν ο προκαλούμενος από τα ζωντανά του χωριού, τα οποία ο ζημιωθείς, «φυλάκιζε» μέχρι της καταβολής της σχετικής αποζημιώσεως κατά τα ειωθότα από τον ιδιοκτήτη ή, της διαβεβαιώσεώς του, πως δεν θα υπάρξει επανάληψη του συμβάντος. Παρατήρηση Καταπάτηση- κατάληψη ακινήτου περιουσίας δεν έχει καταγραφεί. Σε μια μόνο περίπτωση «που προχώρησε και όργωσε και λίγο από το διπλανό χωράφι» αναγκάσθηκε σε σχετική αποζημίωση «δίκην ενοικίου»… 71

70 71

Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π, σελ 335 ο.π. σελ 336 βλ Μαρτυρία Βασιλείου Τσιτσόπουλου, ο.π.

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ «Πρόκειται για το σύνολον των κανόνων Δικαίου οι οποίοι ρυθμίζουν τας σχέσεις αι οποίαι προκύπτουν εκ του γάμου, της συγγενείας και γενικώτερον επ’ ευκαιρία της οικογένειας…Το οικογενειακόν δίκαιον διαυλακώνεται υπό των ηθικών αρχών καθ’ όλην αυτού την έκτασιν. Τούτο ήτο αναπόφευκτον αλλά και δεόντως επιβεβλημένον, λόγω της φύσεως των σχέσεων, τας οποίας ρυθμίζει…».72 Στην παρούσα μελέτη, λοιπόν, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε με τον κατά το δυνατόν καλύτερο τρόπο το καθεστώς που επικρατούσε, τα ήθη και έθιμα σε όλους τους τομείς –δραστηριότητες αυτού του δικαίου. Σπεύδουμε μάλιστα να τονίσουμε πως κατείχαν εξέχουσα θέση, μιας και αναγνωριζόταν η ζωτική τους σημασία όχι μόνο ως θεμελίου της οικογένειας, της διαιώνισης του ανθρώπινου είδους, αλλά και αυτής της κοινωνικής διάρθρωσης…73 «Με μια αξιοθαύμαστη μοναδικότητα, αυτήν της ράτσας, μιας παράδοσης αρχέγονης που ξεκινά από το “τότε”, μη προσδιορισμένης μεν ακριβώς, ούτε καταγεγραμμένης βιβλιογραφικώς αλλά… αλλά τηρουμένης με θρησκευτική ευλάβεια, με αρχές, κανόνες και τύπους αναλλοίωτους στο διάβα του χρόνου από όλους, συστηματικά και αδιάλειπτα.»74. Βασικός σκοπός και επιδίωξη: Μα η διατήρηση των πολύτιμων, η ενεργή συμμετοχή της κληροδοτημένης παράδοσης στο εκάστοτε σήμερα, η αποφυγή αλλοτρίωσης της εθνικής ταυτότητας, η αφομοίωση γνώσεων και αξιών πολλών γενεών… Και το σημαντικότερο. Θεωρούσαν τον γάμο ως ένα από τα κορυφαία γεγονότα της ζωής τους, σημαντικότατο σταθμό από τον οποίο εκπορεύονταν η χαρά και η ευτυχία, η δημιουργικότητα, η ζωντάνια της ζωής… Γι’ αυτό και τον ονόμαζαν και «χαρά»… 1-Μνηστεία Για να γίνουν κατανοητές οι αντιλήψεις και η επικρατούσα πρακτική, εκεί και τότε, οφείλουμε σε αυτό το σημείο να επισημάνουμε δυο τρία πράγματα σε σύγκριση με το σήμερα και τις σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις. Έτσι: Σύμφωνα με το άρθρο 1346 του Α.Κ. πρόκειται περί μιας συμβάσεως η οποία όμως δεν γεννά αγωγή για εξαναγκασμό του…Άρα; Άρα:  απαιτείται συναίνεση των δυο μερών προς τούτο για τη σύναψη σύμβασης του αρραβώνα  απαιτείται ικανότητα προς δικαιοπραξία  μπορεί κάποιος εκ των δυο μερών να υπαναχωρήσει δια μονομερούς δηλώσεως… Αυτά σε γενικές γραμμές τα πολύ απλά. 72

Κωνσταντίνος Βαβούσκος, ο.π. σελ 269 Σημ: Η τελετουργία του παραδοσιακού γάμου ήταν φορτισμένη πέρα από το γενικότερο επικοινωνιακό χαρακτήρα και με τις ηθικές - κοινωνικές αξίες της κοινωνίας στην οποία πραγματοποιείται. Να αναφέρουμε, για παράδειγμα, την ευγονία, την αρρενογονία, την ευζωία, την κοινωνικοποίηση- εσωτερίκευση των νέων ρόλων, την τελετουργική ενσωμάτωση της νύφης στην οικογένεια του γαμπρού... 74 Κωνσταντίνος Νίγδελης, Καππαδοκία Δρώμενα Γάμου, Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ιστορίας Δήμου Συκεών, 2009, σελ. 13 73

Τώρα, στον υπό εξέταση χώρο τα πράγματα ήταν κραυγαλέα διαφορετικά και ίσως ίσως αποτρόπαια, με το μάτι του σημερινού ερευνητή. -Συναίνεση λοιπόν… Μάλλον επρόκειτο περί μιας άγνωστης λέξεως … Η μνηστεία και κατά συνέπεια ο γάμος ήταν υπόθεση της οικογένειας και όχι των νέων οι οποίοι αδιαμαρτύρητα θα έπρεπε να «συναινέσουν» εις τα υποδείξεις του πατρός, της μητρός και ολάκερης της οικογένειας… Σε τέτοιο μάλιστα σημείο που όλα ετούτα λάμβαναν χώρα χωρίς ούτε καν της απλής γνώσης από πλευράς της νέας η οποία ήταν υποχρεωμένη να δεχθεί τα πάντα αδιαμαρτύρητα. Αλλά και του νέου, επίσης, που πολλές φορές μάλιστα την έβλεπε μετά τον αρραβώνα και μάλιστα μετά την ιεροτελεστία του «μεγάλου αρραβώνα»,75 αφού βεβαίως προηγούμενα του φούσκωναν το μυαλό με επαινετικά και κολακευτικά λόγια που περιέγραφαν εν εκτάσει το κάλλος, τα προτερήματα αλλά και την περιουσία της κοπελιάς.76 Παρατήρηση Σπεύδουμε να σημειώσουμε πως τούτες οι αντιλήψεις άρχισαν να ατονούν από τα μέσα του 19ου αιώνα, εξαιτίας του μεταναστευτικού ρεύματος των νέων προς τις μεγαλουπόλεις και κατά συνέπεια της γνώσης των ευρωπαϊκών δεδομένων. -Ικανότητα προς δικαιοπραξία… Η οποία φυσικά είχε και εξακολουθεί ίσαμε τα σήμερα να έχει σχέση με την ηλικία των δικαιοπρακτούντων. Έτσι το πότε ακριβώς έπρεπε να μνηστευθούν οι νέοι είναι λίγο πολύ κοινό σε όλες τις κοινότητες των ρωμιών της Καππαδοκίας, εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων, οι οποίες βεβαίως υπήρχαν παντού και πάντοτε. Που φυσικά, οι εξαιρέσεις δηλαδή, αποτελούσαν μια σημαντικότατη τροφή στο παιχνίδι της κοινωνικής ενημέρωσης, που εκεί και τότε ήταν το άλφα και το ωμέγα για τους διψασμένους για νέα κατοίκους. Ο νέος, λοιπόν, έπρεπε να είναι, τουλάχιστον, δέκα οκτώ χρόνων και άνω, ενώ η γυναίκα «ώριμη»,77 δηλαδή πάνω από τα δεκατέσσερα της χρόνια, γιατί σύμφωνα με τον Φαρασόπουλο “τοιούτοι γάμοι είναι και ώριμοι και καλά τέκνα προοιωνίζονται”78. Βεβαίως αποκλίνουσες συμπεριφορές υπήρχαν πάντοτε… 75

Σάββας Χωλόπουλος, ο.π. σελ 285 «Επανελθόντος δε του νέου εις την πατρίδα αυτού πρώτιστον αυτού μέλημα εστίν ίνα δύο ημέρας μετά την άφιξιν αυτού επισκεφθή την μέλλουσαν αυτού σύζυγον, για την λεγομένην σημαδεμένην. Τότε δε αίρει ο μνηστήρ το κάλυμμα και αποκαλύπτεται, αν έτυχεν άγγελον ή διαβόλου, ως είπεν ευφυής τις σατυριστής», βλ Θανάσης Κωστάκης, Ανακού, Αθήνα Κ.Μ.Σ. 1963 σελ 158 «Διάλεγαν πρώτα αυτοί τη νύφη κι ύστερα το ’λεγαν στον ενδιαφερόμενο. Όσο για τη νύφη αυτή όχι μόνο δε ρωτιόταν αλλά κάποτε ούτε είχε ιδεί το γαμπρό ως τις μέρες που άρχιζαν οι συζητήσεις» και Γ. Μαυροχαλυβίδη ο.π. σελ 210, «Εννοείται πως ο γιος δεν ήτο σε θέση μα ούτε κ’ επιτρεπόταν να φέρει αντίρρηση στην εκλογή των γονιών του, πολύ δε περισσότερο δεν χωρούσε αντιλογία από μέρος της κοπέλας στους γονιούς που τη σημάδεψαν. Ο σεβασμός και η πειθαρχία ήταν απόλυτα» 76 Στα «εξελιγμένα» χωριά σύμφωνα με τις σχετικές μαρτυρίες τα κορίτσια κυρίως «μπορούσαν να διαφωνήσουν με την επιλογή του πατέρα τους αλλά …με τη γνώμη του να επικρατεί πάντοτε.» 77 Δηλαδή η παρουσίαση του βιολογικού κύκλου της γυναίκας 78 Συμεών Φαρασόπουλος, ο.π. σελ 29, σημ: Σύμφωνα με την σχετική καταγραφή «περί ηθών και εθίμων εις χωρία της Καππαδοκίας» στο περιοδικό «Ξενοφάνης» του 1896 «όταν νέος τις συμπληρώση το 15 ή 16 έτος της ηλικίας αυτού άρχονται οι γονείς να σχεδιάζωσι περί της μελλούσης νύμφης….»

Έτσι για παράδειγμα στο Μισθί ή και στα Φλογητά ακόμα, ο νέος ήταν ικανός και έτοιμος για το γάμο από της ηλικίας των 14 ή 15 χρόνων και ιδιαίτερα η γυναίκα από τα δώδεκά της χρόνια. Το πού οφείλεται αυτή η διαφορά αντιλήψεως εξαρτάται και είναι σε συνάρτηση με τον περιβάλλοντα χώρο και τις επιρροές που δέχεται η κοινωνία από τους «άλλους». Από το εάν η κοινότητα είναι αμιγώς χριστιανική ή και μικτή, ακόμα και από την αντίληψη πως έτσι προστατεύεται η κόρη, μιας και σκοπός της ύπαρξης της γυναίκας είναι να γίνει καλή νοικοκυρά και να κάμει καλά και γερά παιδιά. -Επίσης και ενδεχόμενα το πλέον αξιοπερίεργο. Στα παλιά βεβαίως χρόνια και για λόγους εν πολλοίς αδιευκρίνιστους έως και σήμερα, γίνονταν παιδικά αρραβωνιάσματα- Μπεσίκ κερτμεσί,79 δηλαδή το σημάδεμα σε νηπιακή ηλικία και μάλιστα από την κούνια. Σπάνια μεν, αλλά έχουν καταγραφεί. Φυσικά με την παρουσία του ιερέα, τις σχετικές του ευχές, αλλά και την αφαίρεση ολίγων τριχών από την κεφαλή της κόρης…τις οποίες τυλιγμένες ως φυλακτό κρατούσε η μέλλουσα πεθερά μέχρι την ενηλικίωση και επισημοποίηση του «πρόχειρου» αρραβώνα. Από πλευράς της κόρης, πάλι, υπήρχε πάντοτε η υποχρέωση να βρίσκεται τοποθετημένος ψηλά στην κούνια της μεταξύ των άλλων ο χρυσός σταυρός του πενθερού της. Στο Ζιντζί- Ντερέ, μάλιστα, αλλά και Φλαβιανά της Καππαδοκίας, ήταν πρέπουσα συνήθεια, «…όταν οι γονείς συνεδέοντο φιλικώς ηρραβώνιζον τα παιδιά των, ενώ ακόμη ήσαν βρέφη, εγκόπτοντες οι μεν γονείς του άρρενος νηπίου την κούνιαν του θήλεος, οι δε του θήλεος την κούνια του άρρενος…»80 Κατά την άποψή μας τέλος τούτος ο θεσμός, δηλαδή των παιδικών αρραβωνιασμάτων και όλων των παραλλαγών του, είχε να κάμει εκτός των άλλων και με την ενίσχυση της φιλίας μεταξύ των οικογενειών της τοπικής κοινωνίας… Λοιπά απαραίτητα στοιχεία του αρραβώνα  η υποχρεωτική παρουσία του ιερέα της κοινότητας σε όλες τις εκδηλώσεις της μικρής «χαράς»…81 αλλά και ο σχετικός έλεγχος της νομιμότητας τον οποίο εξετάσουμε παρακάτω.82  η καταγραφή του γεγονότος στον οικείο Κώδικα και κατά συνέπεια η έμμεση παρουσία της κοινότητας. Καταγραφή η οποία περιελάμβανε τα συμβαλλόμενα μέρη, την ημερομηνία τελέσεως του αρραβώνα, τις χρηματικές ρήτρες ακύρωσης, τον χρόνο τέλεσης του μυστηρίου του γάμου…  η ύπαρξη τελεσίδικου χρόνου διάρκειας της μνηστείας. Που απλά υπηρετούσε την επιθυμία όλων για επίσπευση των διαδικασιών οι οποίες θα οδηγούσαν προς το επιθυμητό αποτέλεσμα, τη δημιουργία δηλαδή οικογένειας, παιδιών κλπ. Ο οποίος χρόνος σε ορισμένες κοινότητες επιβαλλόταν- προσδιοριζότανε και γραπτά υπό τη Δαμόκλειο σπάθη κάποιων απαράβατων προθεσμιών… 79

Μπεσίκ ή Πεσίκ κερτμεσί, δηλαδή εγκοπή ή χάραγμα της κούνιας Εμμ. Τσαλίκογλου, «Λαογραφικά των Φλαβιανών της Καππαδοκίας» Μικρασιατικά Χρονικά, τ. 13ος, (1967), σελ 290 81 Κ.Ι.Δ. Συκεών, Φ. 12 α.α. 34, μαρτυρία Χατζημπαλή Μάγδας «Έκαμαν θρησκευτική αρραβώνα… την Κυριακή διαβάζανε τη Δόξα…» 82 να μην είναι συγγενείς, να γίνεται με τη θέληση και χωρίς βία, η τήρηση των σχετικών διαδικασιών κλπ 80

Είναι σαφέστατη, για παράδειγμα, η διάταξη του άρθρου 163 του Κώδικα της κοινότητος της Μαλακοπής σύμφωνα με την οποία: «Εν τη καταγραφή του συνοικεσίου ορίζεται συγχρόνως ότι αμφότερα τα μέρη αναλαμβάνουσι την υποχρέωσιν όπως τελέσωσι τον γάμον μετά παρέλευσιν κατ’ ανώτατον όριον ενός έτους συνωδά τοις ιερείς κανόσι της εκκλησίας ημών και ότι υποχρεούται εν περιπτώσει ακυρώσεως του προικοσυμφώνου εξ υπαιτιότητος του ενός μέρους ν’ αποζημιώσωσιν την Σχολήν και το έτερον μέρος δια ποσού όπερ καθορίζεται κατά τας περιστάσεις υπό της Εφορείας…83 Είναι γνωστές επίσης οι σχετικές επιστολές του πατρός Παϊσίου, επισκόπου της περιοχής, προς τους υφισταμένους του ιερείς. Δι’ αυτών επισημαίνονται και καυτηριάζονται οι σχετικές παραβιάσεις των κανόνων της εκκλησίας, ιδιαίτερα μάλιστα αυτών που είχαν σχέση με τους βαθμούς συγγένειας, αλλά και της τυπικήςνόμιμης διαδικασίας του αρραβώνα.84 Για καλύτερη κατανόηση του θέματος παραθέτουμε σχετικά αποσπάσματα...με την υπόδειξη πως πρόκειται για μια άλλη εποχή και άλλους τόπους. «Προς όλους τους ευσεβείς Ιερείς, Πνευματικούς και Εξάρχους της Επαρχίας μας και φιλόπονους Επιτρόπους των Αγίων Εκκλησιών Μολονότι σας έχουμε παραγγείλει επανειλημμένα και στη γλώσσα μας σχετικά με τον κανονισμό τέλεσης του αρραβώνα …πληροφορηθήκαμε τις ημέρες αυτές ότι σε κάποια μέρη οι ιερείς και οι πνευματικοί, είτε από έλλειψη νοημοσύνης είτε, ας πούμε, από έλλειψη ευλάβειας είτε ακόμα από ραθυμία δεν έδωσαν την απαιτούμενη προσοχή…έδειξαν μεγάλη αδιαφορία με συνέπεια να προκαλούνται ζημιές… Κάθε ιερέας οφείλει να προσέχει, να επαγρυπνεί και να ελέγχει από καιρό σε καιρό τα ανύπαντρα αγόρια και κορίτσια κάθε σπιτιού της ενορίας του. Σε περίπτωση που το αγόρι ή το κορίτσι ενός ενορίτη πρόκειται να αρραβωνιαστεί, πρέπει να ενημερωθεί πρώτα ο ίδιος και να εξακριβώσει την ηλικία του νέου ή της νέας…έπειτα να εξετάσει την τυχόν συγγένεια τόσο από την πλευρά του βαπτίσματος όσο από τη πλευρά αίματος και αγχιστείας. Αν βρεθεί περίπλοκη οφείλει είτε με γράμμα του σε μας είτε σε άμεση συνεννόηση μαζί μας ή με τους αντιπροσώπους μας να ζητήσει τι ακριβώς ορίζει ο νόμος… Αν η νέα είναι δώδεκα ετών και ο νέος δεκαπέντε και θέλουν με ευχαρίστησή τους τον αρραβώνα, τότε καταχωρείται στον Κώδικα ότι την τάδε ημερομηνία ο γιος του τάδε αρραβωνιάστηκε την κόρη του δείνα… Όσοι αρραβώνες πραγματοποιήθηκαν χωρίς να τηρηθούν οι διατάξεις που αναφέραμε, έγιναν πρόξενοι πολλών αμαρτιών, φιλονικιών ανάμεσα στους χριστιανούς μας και κομματισμού. Τα πράγματα σας είναι γνωστά…

Σημ: Αν και σπανιότατα εν τούτοις συνέβαινε και τούτο το γεγονός. Ιδιαίτερα μάλιστα από τους ξενιτεμένους νέους των οποίων την καρδιά έκλεβαν καθημερινά οι σειρήνες των μεγαλουπόλεων αλλά και η αποκτηθείσα ελευθερία Σε κάθε περίπτωση, άγραφος νόμος, τηρούνταν όλα τα καθώς πρέπει και αρμόζει προσχήματα, όπως η επιστροφή των δωρηθέντων, φιλικά, χωρίς φωνές, απειλές και κατάρες. 84 Φ. Αποστολόπουλος, ο.π. σελ 221

Μερικοί που πήραν και έδωσαν την υπόσχεση του αρραβώνα χωρίς να εξετάσουν την νομιμότητά του, αποδείχτηκαν κατόπιν ότι ήταν παράνομοι με αποτέλεσμα να γεννηθούν διχόνοιες. Άλλοι πάλι που αρραβωνιάστηκαν χωρίς μάρτυρες, αλλά μόνο με τη μεσολάβηση γυναικών, βρέθηκαν μπροστά στο φαινόμενο να ισχυρίζεται η μια πλευρά πως ο αρραβώνας έγινε δίχως την συγκατάθεσή της για να ζητήσουν τη διάλυσή του. Συνέπεια η αμαρτία…» Λύση του αρραβώνα85 Βεβαίως σήμερα τα πράγματα είναι απλά…«Δεν επιθυμώ να συνεχίσουμε…» και τέλος. Όμως εκεί και τότε τούτο το γεγονός αφενός μεν θεωρείτο απαράδεκτο ως πράξη, αντιβαίνουσα σε όλους τους κανόνες της ηθικής, αλλά αφετέρου προκαλούσε και σκανδάλιζε τον κοινωνικό περίγυρο. Που η κατακραυγή του, η πίεση του «σωστού», επενεργούσαν καταλυτικά και αποτρεπτικά… Αλλά και το σεβαστό χρηματικό ποσό της αποζημίωσης86 που επιβαλλότανε, για παράδειγμα, σύμφωνα με τα άρθρα 163 και 164 του Κανονισμού της Κοινότητας της Μαλακοπής. Πρακτική την οποία εφάρμοζαν σχεδόν όλες οι κοινότητες της περιοχής περιλαμβάνοντας στα σχετικά συνυποσχετικά χρηματικές ρήτρες. Αντιγράφουμε, λοιπόν, ένα τέτοιο συνυποσχετικό.87 «Επειδή ο εξ Ανακού Πολύκαρπος Ελευθερίου πρόκειται να συζευχθή μετά της εξ ιδίας κώμης Αικατερίνης Ελευθερίου, δια τούτο οι γονείς των ειρημένων μελλόνυμφων εξαιτούσι παρά της εφοροδημογεροντίας τον περί της τελετής επισήμου αρραβώνος και μετέπειτα του ιερού Στεφανώματος. Η σεβαστή εφοροδημογεροντία παρατηρήσασα ότι ουδέν κώλυμα θρησκευτικόν και αντιβαίνον προς τους ιερούς κανόνας της εκκλησίας υπάρχει προς σύζευξιν των άνωθι μελλονύμφων και κατά το υπό ημερομηνία 15 Ιουνίου 1903 πρακτικόν ορίσασα ποινήν χρηματική (10) δέκα οθωμανικών λιρών πληρωθησομένην εις το ταμείον της Ιεράς εκκλησίας Ανακού εκ μέρους εκείνου όπερ εν τω μέλλοντι προ της τελέσεως του ιερού Στεφανώματος θέλει τολμήση να διαλύση τον ιερόν δεσμόν του Αρραβώνος και λαβούσα εγγυητάς περί της πληρωμής της άνωθι χρηματικής ποινής δέκα οθωμανικών λιρών εκ μέρους μεν του μελλονύμφου ο πατήρ αυτού κ Ελευθέριος Μιχαήλ εκ μέρους δε της μελλόνυμφης ο εξ Ανακού κ. Κωνσταντίνος Στεφάνου, παρέδωκε την ζητηθείσαν άδειαν τοις ιερεύσι περί της τελέσεως του ιερού αρραβώνος. Οι ειρημένοι εγγυηταί υπογράφουσιν, ομολογούσιν ότι αναδέχονται την πληρωμήν της εκ δέκα λιρών χρηματικής ποινής εάν αθετήση το έτερον των αρραβωνιζομένων μερών τον ιερόν δεσμόν του αρραβώνος. Όθεν και εις ένδειξιν τη 18η Οκτωβρίου 1903 Οι μάρτυρες οι ιερείς οι εγγυηταί Βεβαίως και σχεδόν πάντοτε ο αρραβώνας κατέληγε στον γάμο.

Περί λύσεως της μνηστείας σήμερα σχετικά τα άρθρα 1347, 1348 του Α.Κ. Σύμφωνα επίσης με την πατριαρχική εγκύκλιο του Ανθίμου Ζ της 6-3-1896 τα Εκκλησιαστικά Δικαστήρια έπρεπε να επιλαμβάνονται των σχετικών διαφορών τελεσίδικα. 86 Κ.Ι.Δ. Συκεών, Φ.12, α.α. 7, μαρτυρία Ξηροστυλλίδου Ελισάβετ, «Στην περίπτωση της Λεφτέρνας… (μιλούμε για την Μαλακοπή) ο Μουχτάρης τους το φόρεσε και μάλιστα καλά. Πέντε Ναπολεόντια….χρυσά….στον πασά Γιακώβ γιατί την πήρε από το φτωχό Γιώργο, καλό φσαχ, για να την δώσει στον Γιάννη…έμπορο από την Πόλη..» 87 Θανάσης Κωστάκης, ο. π. σελ 163

Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις, σπάνιες μεν αλλά υπαρκτές, κατά τις οποίες για λόγους διαφόρους δεν πραγματοποιούνταν. Παρά τις όποιες προτροπές των γερόντων, τις πιέσεις του περιβάλλοντος αλλά και των προβλεπομένων χρηματικών ποινών. Τότε επερχότανε η λύση. Επισύροντας πολλά και διάφορα. Από την «κοινωνική ενημέρωση»- κουτσομπολιό των πάντων για τις πιθανές αιτίες του χωρισμού, την κατάπτωση υπέρ της εκκλησίας των σχετικών χρηματικών εγγυήσεων, έως και της επιστροφής των δώρων. Τα ισχύοντα με βάση το γραπτό δίκαιοκανονισμούς Κοινοτήτων Πολύτιμα μα και χαρακτηριστικότατα γραπτά κείμενα που διασώθηκαν από τη λαίλαπα του ’22, ίσως γιατί είναι από τα μόνα που με βάση μια κάποια λογική, κωδικοποιούν, επιτάσσουν και επιβάλλουν δημόσια, δεσμευτικά και με την απειλή φοβερών συνεπειών, μια ή συγκεκριμένες πρακτικές συμπεριφορές για θέματα καθαρά προσωπικά. Απειλών, Δαμόκλειος σπάθη, όπως του αφορισμού, της κατάρας, των χρηματικών ποινών και της διαπόμπευσης. Κανονισμών που δεν επιβάλλουν μόνον το τι δέον γενέσθαι, αλλά και το τι δέον αποφεύγειν σε θέματα όπως, του αρραβώνος, του γάμου, της βάπτισης. Η λογική του είναι η γνωστή, η επικρατούσα σε όλη την Καππαδοκία, ένα παράξενο μείγμα ανάμεσα στον θρησκευτικό πουριτανισμό των δυο μεγάλων θρησκειών, αλλά ταυτόχρονα του εκσυγχρονισμού, που δειλά δειλά έκαμε την εμφάνισή του… Της αστικής νοοτροπίας, επίσης, την οποία ασπάζονταν οι ενήλικες άνδρες που για λόγους οικονομικούς πορεύονταν στις μεγαλουπόλεις. Παραθέτουμε λοιπόν αυτούσια τα δια κανόνων επιβαλλόμενα -πρακτικές στα ζητήματα του αρραβώνος και φυσικά του γάμου της ιδιαίτερής μας πατρίδος, της Μαλακοπής, αλλά και της κοινότητος των Συλλάτων. Κανονισμών που αφενός μεν κάλυπταν όλα τα υπάρχοντα κενά αλλά κυρίως επεξεργασμένων σ’ ένα διαφορετικό πνεύμα, περισσότερο φιλελεύθερο, εξαιτίας των νέων τάσεων-προσδοκιών της επανάστασης των Νεότουρκων.88 Περί συνοικεσίων και αρραβώνος… α-κοινότητας Μαλακοπής Άρθρον 160 Όταν ο νέος αρραβωνίζεται, είνε απαραίτητον να καταχωρή το συνοικέσιον εν τω ωρισμένω παρά τη Εφορεία Κώδικι των συνοικεσίων. Άρθρον 161 Η καταγραφή του συνοικεσίου εν τω Κώδικι δέον να γίνηται άμα τω αρραβωνισμώ και ουχί κατά τον γάμον, παρόντων των γονέων ή ελλείψει τούτων των πλησιεστέρων συγγενών, των μελών της Εφορείας και των ενοριτών ιερέων. Άρθρον 162 Όταν το συνοικέσιον γίνηται υπό όρους, εν τη καταγαφή αυτού καταχωρίζεται και το σχετικόν προικοσύμφωνον μετά των ρητών όρων, εφ’ οις συνεβλήθησαν αμφότερα τα μέρη, μνείας γενομένης περί προικός και λοιπών υπεσχημένων. Την δε πράξιν ταύτην υπογράφουσι πάντες οι κατά το άρθρον 161 παρόντες 88

Ελένη Τζιούτζια, ο.π. 226

Άρθρον 163 «Εν τη καταγραφή του συνοικεσίου ορίζεται συγχρόνως ότι αμφότερα τα μέρη αναλαμβάνουσι την υποχρέωσιν όπως τελέσωσι τον γάμον μετά παρέλευσιν κατ’ ανώτατον όριον ενός έτους συνωδά τοις ιερείς κανόσι της εκκλησίας ημών και ότι υποχρεούται εν περιπτώσει ακυρώσεως του προικοσυμφώνου εξ υπαιτιότητος του ενός μέρους ν’ αποζημιώσωσιν την Σχολήν και το έτερον μέρος δια ποσού όπερ καθορίζεται κατά τας περιστάσεις υπό της Εφορείας… Άρθρον 164 Την εκτέλεσιν του ούτω καταχωριθέντος εν τω Κώδικι προικοσυμφώνου, εν περιπτώσει παλινωδίας του ετέρου των μερών, υποχρεούται να προασπίση και να πραγματώση η Εφοροδημογεροντία δι ων διαθέτει νομίμων μέσων, χωρίς να ενδιαφέρηται δια τυχόν παραλειφθέντα και μυστικόν τηρηθέντα, εν τω προικοσυμφώνω μεταξύ των συμβληθέντων μερών όρον. Άρθρον 165 Ως δικαιώματα καταγραφής το συνοικεσίου εν τω Κώδικι καταβάλλονται εις την Εφορείαν εκ μέρους του νέου γρόσια 40, από δε του μέρους της νέας γρόσια. 20. β-κοινότητας Συλλάτων Στο αυτό μήκος κύματος βρισκόταν και ο κανονισμός της παρακείμενης κοινότητας των Συλλάτων από τον οποίο παραθέτουμε τα σχετικά άρθρα.89 «Κανονισμός συνταχθείς παρά της αυτόθι Σχολικής Εφορίας, περί των ηθών και εθίμων της εν επαρχία Ικονίου χώρας ημών Ζήλλης τω 1897 τη 10η Σεπτεμβρίου. Επειδή παλαιόθεν ευλογία Χριστού επικρατούν τε και γίνονται απρεπή και πολυδάπανα τινα ήθη εν τη χώρα ημών, εν διαφόροις περιστάσεσιν, ήτοι εν γάμοις και ονομασία και άλλοις τοιούτοις καιροίς ους θέλομεν αναφέρει κατωτέρω υμάς ουν οι Σ. Έφοροι ψηφισθέντες και συστηθέντες κατά τον κανονισμόν της χώρας μας, με μιαν και την αυτήν γνώμην και απόφασιν όλων Των ενθάδε90 ευρισκομένων πατριωτών και δια μέσου αυτού του Αρχιερέως ημών ούτος παρών ως επιστάτης και διοικητής της πατρίδος μας και βλέποντας την εποχήν και τον δυσχερή τούτον καιρόν, καθ’ ον ευρισκόμεθα, και λυπηθέντες τους συγκατοίκους μας και μάλλον τους πτωχούς μας αδελφούς χριστιανούς, εσπεύσαμεν όπως μετά φιλοπατριωτικής μερίμνης, σε όφελος και το συμφέρον και προς καλλωπισμόν και ευπρέπεια της πατρίδος μας απαλλάξωμεν και ελαφρώσωμεν αυτήν τε και αυτούς τους ιδίους συμπατριώτας μας από τον ζυγόν και το βάρος των τοιούτων απρεπών και πολυδαπάνων θυσιών, ΕΠΕΚΥΡΩΣΑΜΕΝ Δια μέσου κατάρας και αφορισμού παρά της Σεβασμιότητας ημών και εθέσαμεν μεγίστην τιμωρίαν τε και παιδείαν εις τους μη φυλάξαντας τα παρά της Εφορίας κατωτέρω απαγορευθέντα ενάρθρως ήθη τε και έθιμα, διότι όστις παραβεί εκ των απαγορευθέντων τούτων άρθρων αφ’ ενός μεν θέλει μείνει υπό κατάρας και αφορισμού, αφ’ ετέρου δε θέλει υποστεί μεγάλην χρηματικήν ποινήν εν τη ιερά 89

Κ. Νίγδελης- Γ. Σταματιάδης, Τα Σύλλατα της Καππαδοκίας, Θεσσαλονίκη, Σύλλογος Γυναικών Ν. Συλλάτων, 2008, σελ 200 90 Οι κατάρες και ο αφορισμός ήταν τα πλέον αποτελεσματικά όπλα για την καθυποταγή των μαζών.

ημών σχολή οιοσδήποτε, έστω είτε πλούσιος, είτε πένης είτε μικρός, είτε μέγας και εν γένει άπαντες κοινώς. Ιδού λοιπόν τα απαγορευθέντα άρθρα91. Περί αρραβώνος Άρθρόν α Εις τον αρραβώνα της Μελλονύμφης «Κελίνκιζας» να υπάγη μόνον ο ιερεύς της ενορίας με δυο άτομα οιονδήποτε θέλει το μέρος του Μελλονύμφιου «Γαμβρού». Μετά τον αρραβώνα να ευχαριστήσωσι αυτούς με μιαν μαστίχα ή καφέν άνευ φαγητού και ούτως να απέλθωσιν. Άρθρον β Την ακόλουθον ημέρα είναι υπόχρεοι να καταγράψωσι εν τω ιερώ κώδικι με υπογραφάς του μελλονύμφου και της Μελλονύμφης δια μεγίστην ασφάλειαν και των δυο μερών. Άρθρον γ Ουδείς εχέτο το δικαίωμα εις τον βαθμόν ούτε εις το θάρρος του, να προσκαλέσει την Μελλονύμφην εις τη οικίαν του, είτε τον αγρόν του, ούτε τα λεγόμενα φιλήματα να υπάρξωσι, ούτε δώρα «παχσίσια» εις λαμπράς ημέρας, ούτε κεριά, ούτε αυγά, ούτε αγιοβασιλιάτικα να υπάρξωσι και εκ των δυο μερών μέχρι προ 15 ημερών της ενάρξεως του γάμου. Άρθρον δ Προ 15 ημερών της Χαράς, τότε πρέπει να τελούνται τα λεγόμενα φιλήματα της Μελλονύμφης από το μέρος του μελλονύμφου, να υπάγωσι ο πενθερός μετά της συνοδίας του, παρόντος και αύθις του ιερέως της ενορίας ίνα εκτελεσθεί ο Μέγας Αρραβών εκκλησιαστικώς, μετά αι ευρισκόμεναι γυναίκες να κάμνωσι την Μελλονύμφην δώρα, οι δε άνδρες δεν θα κάμνωσι ουδέν τι, και διέρχονται ούτως, αφού τους ευχαριστήσωσι μεθ’ ενός ποτηρίου οίνου ή μεθ’ ενός καφέ άνευ φαγητού. Άρθρον ε Ουδείς εκ των συγγενών και γειτόνων έχει δικαίωμα προ 15 ημερών του Γάμου να προσκαλέσει την Μελλονύμφην εις την οικίαν του και να την συμποσιάσει, ούτε να την στείλει σπίτι «πογτζάδες» και άλλα παρόμοια. Παρατήρηση Για πληρέστερη κατανόηση του ζητήματος παραθέτουμε σχετικά δείγματα καταχώρησης αρραβώνος στον οικείο Κώδικα της ιδιαίτερής μας πατρίδος… Καταχώρηση αρραβώνα92 Κώδιξ 347 σελίς 350 Αριθμός 1 Ενταύθα σημειούμεν τους αρραβωνιζομένους και αρραβωνιζομένας εντός της πατρίδος και εν Κωνσταντινουπόλει πατριώτας Τη 25 Ιουλίου 1874 εν Μαλακοπή Ο κ. Παναγιώτης Λαζάρου αρραβωνίζεται την κ. Παρασκευήν Κλιμάντου θελήσει μεν εαυτών, συγκαταθέσει δε και των γονέων οίτινες παρουσιασθέντες ενώπιον της εφορίας της Σχολής διεβεβαίωσαν την ιερολογίαν ταύτην ήτις καταχωρηθείσα εις 91 92

Διατηρείται η ορθογραφία κλπ Κ. Νίγδελης- Σ. Κοιμίσογλου οπ. σελ 116

τον κώδικα της Σχολής κατά τον κανονισμόν, υπογράφεται μεν υπό τα δυο μέρη, επικυρούται δε και υπό της εφορίας δια να έχη πληρεστάτην ισχύν εν εναντία περιπτώσει. Εγώ ο Ιορδάνης Β. Στανίδης εκ μέρους της ανηψιάς μου Παρασκευής υπογράφω… Κώδιξ Μαλακοπής93 Σελ. 69 Η Κα Σεβαστή Ε. Τόντογλου αφ’ ενός και ο κος Ιωάννης Κ. ΧατζηΙωάννου απεφάσισαν και συνήψαν αρραβώνας αυτού μετά της θυγατρός Ευανθίας ως εν τω βιβλίω της Σχολής αυθημερόν κατεγράφη υπό τους ακόλουθους όρους. Η μεν πενθερά κ. Σεβαστή παραχωρεί εις τον γαμβρόν της Ιωάννην από το όλο σπίτι της 6 κάμαρες, 3 δια τον γαμβρόν και τρεις δια την κόρην της, ως προίκα. Από τα πρόβατα της τρία ζώντα και από τα εν Δήλη γιολού αμπέλια της τριών εργατών αμπέλι ευρισκόμενον μεταξύ των αμπελιών των Κιουπελλή Σεραφείμ Μισιλγί Φώτη και Κεσίμ Ογλού. Ο δε γαμβρός υπόσχεται και οφείλει έναντι αυτών να διατηρήση δια βίου την πενθεράν του. Εφ ω και εγένετο το παρόν επικυρωθέν και υπογραφέν τη της Σχολής σφραγίδι. Μαλακοπή τη 27 9/βρίου 1913…Έπονται υπογραφές σφραγίδες κλπ

Οι σχέσεις Μιλώντας βεβαίως περί σχέσεων, κατά τη διάρκεια του αρραβώνα μεταξύ των νέων, μάλλον θα πρέπει να είμαστε υπερβολικοί έως και φαντασιόπληκτοι, μιας και οι μοναδικές επαφές που μπορούσαν να έχουν τότε, ήταν αυτές των…ματιών τους. Και πάντοτε φυσικά υπό την υψηλή επιστασία των πάντων…πατρός τε και μητρός τε…και αδελφών και συγγενών μέχρι και δεκάτης τετάρτης γενεάς. Αλλά…αλλά πολλές φορές και ενδεχόμενα στηριγμένο στην καπατσοσύνη του νέου ή της νέας και στο στραβοκοίταγμα, μπορεί να υπήρχε και κανένα κρυφό χάδι και εκείνο στιγμιαίο, στην παλάμη…94 Βεβαίως ο νέος ή και η νέα κατά μόνας απολάμβαναν πολλών καλών. Ο γαμπρός θεωρούνταν το «παιδί», η νέα «θυγατέρα μ’», το σπίτι των πεθερικών ήταν και δικό του, ο ίδιος αποκαλούσε «μαμά» και «βαβά» τα πεθερικά του κλπ… Παρατήρηση Ενδεικτική και πάντως αρκούντως περιγραφική των «ιδιαιτέρων επαφών» είναι η σχετική αναφορά που βρίσκουμε στο περιοδικό «Ξενοφάνης» του 1896 την οποία φυσικά παραθέτουμε αυτούσια. «Ο νέος μέχρι της στέψεως επισκέπτεται πολλάκις τον οίκον της νέας, είπον δε τον οίκον, διότι η νέα ποτέ δεν τολμά ελευθέρως να ομιλή τω μνηστήρι, ουδέ καν να ίδη αυτόν, αλλά φεύγει και κρύπτεται και ο νέος φοβούμενος ένθεν μεν τον πενθερόν, όστις δύναται να επιτιμήση αυτώ ελευθέρως δια την τόλμην αυτού, ένθεν δε τους γείτονας, οίτινες και αυτοί ουκ ολίγον βασανίζουσι αυτόν χαριεντιζόμενοι και απειλούντες ότι ή θα ανακοινώσωσιν εις τον κόσμον την θρασύτητα ταύτην, αν μη τάξη τι εις αυτούς, ή επί το αστειότερον, θα δέσωσιν όπισθεν μέγα σανίδιον, όπερ 93 94

Ελένη Τζιούτζια, ο.π. σελ 317 Μαρτυρία Ελευθερίας Μαυροπούλου, ο.π.

συρόμενον και κροτούν θα δηλώση τη γειτονία την τόλμην αυτού ταύτην, φοβούμενος λοιπόν ταύτα αρκείται να προβάλη την κεφαλήν αυτού άνωθεν της στέγης παραθύρου ίνα ίδη την μνηστήν, ει δύναται, ή να υπεισέλθη δια ημιανοιχτής θύρας, ει εισχωρεί έως εκεί, ομιλήσας δε ολίγον εις την πενθερά υπεξέρχεται ακροποδίζων πάλιν, ώστε σπανίως βλέπονται οι νέοι και τούτο μακρόθεν και τυχαίως».

Γάμος Συνέπειες-Δικαιώματα-Υποχρεώσεις Nuptiae sunt conjunctio maris et feminae et consortium omnis vitae divini et humani juris communicatio, δηλαδή, «γάμος εστίν ανδρός και γυναικός συνάφεια και συγκλήρωσις του βίου παντός, θείου τε και ανθρωπίνου δικαίου κοινωνία». Ο γάμος ως ιερή και ίσως μια από τις πλέον σημαντικές στιγμές του ανθρώπου αποτελούσε τότε και ενδεχόμενα και σήμερα, το αντικείμενο ενός μαζικού ενδιαφέροντος ολάκερης της κοινωνίας. Ιδιαίτερα μάλιστα στις απομονωμένες κοινότητες της Καππαδοκίας, που ως σταθμός χαράς και μεγάλου γεγονότος, ζητιόταν η συμμετοχή όλων. Μικρών και μεγάλων, συγγενών και φίλων, γειτόνων και μη…Αποτελούσε κατά το «βίος ανεόρταστος μακρά οδός απανδόκευτος» μια μέρα που περίμεναν, την προετοίμαζαν, τη ζούσαν, τη συζητούσαν, βρισκόταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους. Φυσικά όλα αυτά με βάση τους ιερούς κανόνες, τις προϋποθέσεις, τις απαγορεύσεις, τα πρέπει… Έτσι θα έπρεπε να υπάρχει:  Συναίνεση95 Τον ορισμό και το περιεχόμενο της λέξεως συναίνεση τον δώσαμε και τον περιγράψαμε διεξοδικά στο οικείο περί αρραβώνος κεφάλαιο. Οι γονείς αποφάσιζαν και οι νέοι…απλά συμφωνούσαν. Σε εξαιρετικότατες περιπτώσεις υπήρξαν διαφωνίες οι οποίες οδήγησαν στο «κλέψιμο» της κόρης και στον γάμο μετά του νέου που ήθελε…γάμος ο οποίος στο τέλος, λόγω της ευτυχούς κατάληξης, γινότανε αποδεκτός από όλους…  η νόμιμη ηλικία των ερχόμενων εις γάμου κοινωνία…96 Αναφέρεται η ηλικία των 14-16 και 18-20 ετών για την κόρη και το γιο αντίστοιχα, αν και τούτες καθιερώθηκαν ως εθιμική πρακτική και όχι ως βασική προϋπόθεση του νόμιμου χαρακτήρα του γάμου… Εξάλλου σε διάφορες κοινότητες καταγράφηκαν γάμοι των οποίων η γυναίκα είχε την ηλικία των δώδεκα ετών και ο άνδρας των 16 ετών ή και το αντίστροφο ακόμη. Η γυναίκα μεγαλύτερη από τον άνδρα.97  ανυπαρξία κωλυμάτων και απαγορεύσεων. -επιτρεπότανε ο γάμος μόνο μεταξύ των ομόδοξων… δηλαδή απαγορευότανε γάμος χριστιανού μετά αλλοθρήσκου ή ακόμα και ετεροδόξου. Τέτοιοι γάμοι ήταν αδιανόητοι, εγκληματικοί και αξιοκατάρατοι, ιδιαίτερα μάλιστα μετά των αιρετικών Παπικών, των Προτεσταντών και των Διαμαρτυρομένων, που δρούσαν στην περιοχή προσπαθώντας να προσηλυτίσουν τις μάζες.98

Άρθρο 1350 Α.Κ. «Για τη σύναψη γάμου απαιτείται συμφωνία των μελλονύμφων. Οι σχετικές δηλώσεις γίνονται αυτοπροσώπως και χωρίς αίρεση ή προθεσμία» 96 Άρθρο 1350 Α.Κ. «Οι μελλόνυμφοι πρέπει να έχουν συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους. Το δικαστήριο, μπορεί, αφού ακούσει του μελλονύμφους και τα πρόσωπα που ασκούν την επιμέλεια του ανηλίκου να επιτρέψει το γάμο και πριν από τη συμπλήρωση αυτής της ηλικίας, αν η τέλεσή του επιβάλλεται από σπουδαίο λόγο» 97 Συνηθισμένη πρακτική στην περιοχή του Μιστίου, βλ. Θανάση Κωστάκη ο.π. σελ 202 98 Σύμφωνα με το άρθρο 1353 Α.Κ. το οποίο καταργήθηκε με την αναθεώρηση του Α.Κ. το 1982, απαγορευότανε μόνο ο γάμος μεταξύ των αλλοθρήσκων και επιτρεπότανε μεταξύ των χριστιανών ετεροδόξων.

-επικρατούσε η θεμελιώδης αρχή της μονογαμίας… και ως εκ τούτου ο υφιστάμενος γάμος, προ οποιασδήποτε τελεσίδικης λύσεώς του αποτελούσε κώλυμα για κάποιο νέο.99 -εμποδιζότανε ο γάμος μεταξύ συγγενών τόσο εξ αίματος όσο και εξ αγχιστείας χωρίς όμως να έχουμε καταγεγραμμένους τους βαθμούς συγγένειας.100 Η μοναδική αναφορά που υπάρχει κατά την οποία, «για να χαθεί το σόι, -η συγγένεια- για να επιτραπεί δηλαδή ο γάμος, έπρεπε να περάσουν τέσσερα πρόσωπα: προπάππος, παππούς, πατέρας, παιδί, να φτάσουν δηλαδή στον όγδοο βαθμό συγγένειας»101 κρίνεται μάλλον υπερβολική ως πρακτική για πολλούς λόγους όπως:  ο όγδοος βαθμός συγγένειας είναι αυτός μεταξύ των τρίτων ξαδέλφων…  εφαρμοζόμενης της κοινής τακτικής «παπούτσι από τον τόπο σου…» μάλλον σε συντομότατο χρονικό διάστημα θα ήταν απαγορευτική οποιαδήποτε σχέση μεταξύ των νέων στην αυτή κοινότητα.  η εκκλησία για λόγους συνοχής και διατήρησης της κοινότητας «επέτρεπε» γάμους μεταξύ και μακρινών συγγενών…  η εκ της βαπτίσεως δημιουργούμενη πνευματική συγγένεια ήταν λόγος απαγόρευσης γάμου. Δηλαδή απαγορευόταν ο γάμος μεταξύ ατόμων που είχανε κοινό νουνό διότι ήταν «πνευματοπαίδια» του. Ως εκ τούτου υπήρχε πάντοτε η πρόνοια να βαπτίζει κανείς βρέφη του αυτού φύλου…  η συγκατάθεση των εκκλησιαστικών αρχών - οι οποίες ήταν υποχρεωμένες για τον σχετικό έλεγχο και την τήρηση των κρατούντων και των επιβαλλομένων κανόνων της εκκλησίας. Υπήρχαν όμως και οι ανθρώπινοι κανόνες. Αυτοί που τοποθετήθηκαν από την κοινωνία των οποίων η τήρηση δεν επέσυρε τιμωρίες και ποινές, απαγορεύσεις και κωλύματα, αλλά τη γενική κατακραυγή. Ήθη και έθιμα μιας υπολανθάνουσας αντίληψης περί ηθικής, ενός διαστρεβλωμένου θρησκευτικού πουριτανισμού, μιας κοινωνίας απομονωμένης στα βάθη της Ανατολίας, που θεώρησε σκόπιμο να δημιουργήσει ορισμένες υποχρεώσεις και να προσδιορίσει τα δικαιώματα στο πλέον, κατά την άποψή της, αδύναμο πλάσμα της δημιουργίας. Το θηλυκό. Που ήταν η γεννητική μηχανή, χωρίς κανένα δικαίωμα ελέγχου επί των γεννήσεων, χωρίς το δικαίωμα θεληματικής αρνήσεως να γίνει μητέρα… Η κυρίαρχη ιδεολογία, επηρεασμένη φυσικά και από τις αντιλήψεις των ετεροδόξων δογμάτων, ήταν διαποτισμένη με την αντίληψη πως οι γυναίκες αφενός μεν ήταν κατώτερες και αφετέρου πως τούτος ο διαχωρισμός ήταν περίπου

Άρθρο 1354 Α.Κ. «Εμποδίζεται η σύναψη γάμου πριν λυθεί ή ακυρωθεί αμετάκλητα ο γάμος που υπάρχει.» 100 άρθρο 1356 Α.Κ «Εμποδίζεται ο γάμος με συγγενείς εξ αίματος σε ευθεία γραμμή απεριόριστα και σε πλάγια γραμμή ως και τον τέταρτο βαθμό» άρθρο 1357 Α.Κ. «Εμποδίζεται ο γάμος με συγγενείς εξ αγχιστείας σε ευθεία γραμμή απεριόριστα και σε πλάγια ως και τον τρίτο βαθμό» 101 Θανάσης Κωστάκης, ο.π., σελ 204

δοσμένος από τη θεία βούληση και ευλογία, και συνεπώς πλήρως αποδεκτός. 102 Ταυτόχρονα οι γυναίκες ζούσαν στο δικό τους κλειστό χώρο που ήταν απλά γεμάτος από άλλες γυναίκες, με την αυτή νοοτροπία και αντίληψη. Συγγενείς, γειτόνισσες στον χελεσέ, φίλες, που ζούσαν, ανέπνεαν, καλλιεργούσαν την κοινωνική τους απομόνωση, απλά όργανα στην καλύτερη των περιπτώσεων παραγωγής παιδιών, φτηνά εργατικά χέρια.103 Τμήμα της κυρίαρχης ιδεολογίας, για τη γυναίκα φυσικά, αποτελούσε το τρίπτυχο: αρετή, σεμνότητα, υπακοή. Παραδοσιακές αξίες, που μεταφέρονταν στο διάβα του χρόνου, φυλάσσονταν ως κόρη οφθαλμού, διδάσκονταν ως το πλέον απαραίτητο στοιχείο της γυναικείας υπάρξεως Παραθέτουμε λοιπόν ορισμένα από τα πάμπολλα «όμορφα» και «αγγελικά» του τότε, με την επισήμανση πως υπήρχανε φωτεινότατες εξαιρέσεις αρσενικών που αρνούνταν την εφαρμογή τους, που απάλυναν τον πόνο και τον καταναγκασμό των γυναικών τους… Έτσι:  η οικογένεια στην Καππαδοκία ήταν πολυπληθέστατη και πάντοτε πατριαρχικού τύπου, με ό,τι αυτό σήμαινε στην καθημερινότητα από πρακτικής απόψεως. Κυρίαρχες προσωπικότητες, κατά τάξη οι: πατέρας παππούς104, μητέρα γιαγιά,105 σύζυγος, αδελφοί, αδελφές, παλαιότερες νύφες. Φυσικά οι λέξεις «κατάχρηση δικαιώματος», αλλά και οι συνέπειες από τέτοιες πρακτικές, ήταν άγνωστες και αδιανόητες.  στις πατριαρχικές οικογένειες του Καππαδοκικού χώρου υπήρχε και η τάξη των συννυφάδων. Που απλά σήμαινε περισσότερη εξουσία, κόπο, δικαιώματα κλπ. Έτσι είχαμε: την μπογιούκ κελήν (μεγάλη νύφη), την ορτανζή κελήν (μεσαία νύφη), και την κουτσούκ κελλήν (μικρή νύφη). Βεβαίως η αρχηγός ήταν και το γενικό πρόσταγμα είχε η…πεθερά.  Οι νύφες ξέχωρα από τα δικά τους ονόματα αποκτούσαν και ένα καινούργιο, δηλωτικό της αντιμετώπισής τους ως «αντικειμένου» περίπου από την κοινωνία Έτσι δεν τη φώναζαν με το όνομά της, αλλά λέγανε «Γαβάς ογλού κελινή, Ισάκ ογλού κελινή», δηλαδή η νύφη του Γιαβάσογλου ή η νύφη του Ισάκογλου κλπ  Για μεγάλο χρονικό διάστημα, επίσης, έπρεπε να κρατά το στόμα της κλειστό, «να κρυψ’ νυφχότ»…και κανείς να μην ακούει τη λαλιά της. Η συνεννόηση γίνονταν μόνο με νεύματα.  Επί μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν υποχρεωμένη να σκεπάζει το πρόσωπό της με την καλύπτρα …Με την παρέλευση του χρόνου αντικαταστάθηκε με

102

Κ.Ι.Δ. Συκεών, Φ.12, α.α. 45, μαρτυρία Μιχαηλίδου Δέσποινας, « Από την παιδική τους ηλικία τα κορίτσια μάθαιναν μαζί με τις δουλειές του σπιτιού ότι ήταν και βάρη για την οικογένεια τους…μεγάλωναν σε ένα περιβάλλον όπου οι γιαγιάδες μπορούσαν να εύχονται υψηλόφωνα το θάνατο των νεογέννητων θηλυκών εγγονών τους…» 103 «…Η γυνή είναι εκλεκτόν του πολιτισμού σκεύος»… 104 Σύμφωνα με το άρθρο 1387 Α.Κ. το οποίο αναθεωρήθηκε, μέχρι και πρότινος ο «ανήρ θεωρείτο ο αρχηγός της οικογένειας»… 105 Σύμφωνα με το άρθρο 1389 το οποίο αναθεωρήθηκε και ίσχυε μέχρι πρότινος, έστω και αν δεν ίσχυσε ποτέ στην πράξη, «η γυναίκα διηύθυνε τα του οίκου της»…

   

το ποσί ή γεμενί, δηλαδή μαντίλα διασταυρούμενη γύρω από το κεφάλι έτσι που να καλύπτει μαλλιά, λαιμό, αυτιά, στόμα… Παρακαθήμενη στο κοινό τραπέζι γύρω από το σουφρά δεν επιτρεπότανε να κάθεται αντιμέτωπα με τους άλλους αλλά πάντοτε λοξά, έτσι που όταν έτρωγε να μην είναι ορατό στους υπόλοιπους. Ήταν ως υπηρετικό προσωπικό άνευ ουδεμιάς αξίας. Απαγορεύονταν να μουρμουρά, να απευθύνεται προς τα πεθερικά της χωρίς να προσκληθεί προς τούτο από τους ιδίους. Απαγορεύονταν να αρραβωνιαστεί κάποιος και πολύ περισσότερο να παντρευτεί εάν και εφόσον είχε αδελφή για γάμο…Το ίδιο και για τα θηλυκά τα οποία έπρεπε να αρραβωνιαστούν και να παντρευτούν κατά τάξη ηλικίας. Τα ομογάλακτα αδέλφια, δηλαδή τα χωρίς συγγένεια παιδιά που είχαν την τύχη ή ατυχία να βυζάξουν γάλα από την ίδια γυναίκα δεν μπορούσαν να παντρευτούν μεταξύ τους…106 Θέματα πρακτικά σε σχέση με το δίκαιο και το πρέπον

Τα έξοδα του γάμου… Είναι γνωστό πως δια τον κλήρο της Καππαδοκίας και όχι μόνο, δεν υπήρχαν τακτικές αποδοχές, δηλαδή καταβολή μισθού από πλευράς της κοινότητος. Απλά μια πρόβλεψη δια το «κανονικόν» του ιερέως, δηλαδή κάποιος φόρος- ετήσιο χαράτσι, που επιβαλλότανε ανάλογα φυσικά με την φοροδοτική ικανότητα της κάθε χριστιανικής οικογένειας ή κατά περίπτωση... Σημαντικότατα έσοδα, επίσης, δια όλους τους εκκλησιαστικούς υπηρέτες υπήρξαν πάντοτε τα τυχερά και τα εισπραττόμενα από τις διάφορες θρησκευτικές τελετέςμυστήρια, όπως οι γάμοι για παράδειγμα. Με μια ή σε μια διαβάθμιση που θύμιζε έντονα τάξεις, πλούτο, επίδειξη… Με φωταψίες ενός πολυελαίου, δύο ή περισσοτέρων, με τη συνοδεία του αριστερού ή δεξιού αναγνώστη ή και των δύο… Εμείς με τη σειρά μας παραθέτουμε τους κωδικοποιημένους κανόνες συμπεριφοράς και στο ζήτημα αυτό, δηλαδή των εξόδων του γάμου, αμοιβών ιερέων, ψαλτάδων, δικαιωμάτων εκκλησίας, κλπ, όπως τους βρήκαμε καταγεγραμμένους στον σχετικό Κώδικα της κοινότητος της Μαλακοπής.107 «Άρθρον 146 Επί γάμων εισπράττονται απέναντι δαπανών και δικαιωμάτων των ναών κατά τα εξής τρεις κατηγορίας: Α περίπτωσις, εν μονοεκκλησία: Δια την Α γρ. 130, δια την Β γρ. 100 και δια την Γ γρ 80 Β περίπτωσις, άνευ μονοεκκλησίας: Δια τη Α γρ. 100, δια την Β γρ. 80 κα δια την Γ γρ. 60 Άρθρον 147 106 107

Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π. σελ 332 Ελένη Τζιουτζια, ο.π. σελ. 225

Αι κατηγορίαι αύται εν αμφοτέραις ταις περιπτώσεσιν έχουσιν ως εξής: Δια την Α άμφια και σκεύη τα καλλίτερα, ψάλται, φωταψία όλων των πολυελαίων Δια την Β τα αυτά άμφια και σκεύη, ψάλται, φωταψία δύο πολυελαίων, εκτός ενός τακτικού. Δια την Γ φωταψία ενός πολυελαίου, εκτός του ενός τακτικού. Άρθρον 148 Οι ψάλται κατά τας δύο πρώτας κατηγορίας των γάμων αμείβονται εκ μέρους του γαμβρού δια γροσίων δέκα (10) και πέντε (5). Οι δε κανδηλανάπται κατά τας τρεις κατηγορίας δια γροσίων τριών, δύο και ήμισυ και δύο. Άρθρον 149 Πάντα τα ανωτέρω δικαιώματα των ναών μετά των δικαιωμάτων Σχολής , ιερέων, ψαλτών, κανδηλαναπτών, Έξαρχου και της ληξιαρχικής του γάμου εγγραφής προπληρώνονται εις την Εφορείαν την προτεραίαν της στέψεως. Άρθρον 150 Εν εκάστω γάμω πλην των ανωτέρω δικαιωμάτων λαμβάνονται και πέντε (5) γρόσια δικαίωμα του Ταμείου των πτωχών, δύο (2) δε προσέτι γρόσια δια τον επιστάτην και καθαριστήν της Σχολής εξ ημισείας.»108 Τέλος να σημειώσουμε πως πάντοτε ο γάμος γινόταν στην ενορία της νύφης, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων που μπορούσε να τελεστεί το μυστήριο στο σπίτι της και αφορούσαν βαρύ πένθος… Και πως η τέλεση του Μυστηρίου λάβαινε χώρα τη μέρα της Κυριακής, τις περισσότερες μάλιστα φορές μετά τη θεία λειτουργία, εκτός απειροελάχιστων περιπτώσεων που για σοβαρούς λόγους μπορούσε να γίνει το Σάββατο ή άλλη ημέρα. Προίκα109 Παρόλο που ο θεσμός της προίκας, τουλάχιστον μέχρι και της αναθεωρήσεως του Α.Κ. το 1982, ήταν νομικά κατοχυρωμένος, επιβεβλημένος και ανάλογος με την οικονομική κατάσταση και φοροδοτική ικανότητα του γονέα, στη μακρινή Καππαδοκία, μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα ήταν περίπου άγνωστος. Ή για να είμαστε δικαιότεροι και πλέον ακριβείς, δεν υπήρχε η υποχρεωτικότητά του... Οι λόγοι προφανείς. Φανερά, τουλάχιστον, μιας και ήταν δικαίωμα- τιμή ο νέος να μπορεί να «θρέφει την γυναίκ’τ…».110 Δηλαδή είχαν να κάμουν με λόγους υπερηφάνειας και του εγώ,111 της ικανότητας του αρσενικού να συντηρεί την οικογένειά του.112 108

Ελένη Τζιούτζια, ο.π., σελ 225 Άρθρο 1406 Α.Κ. (καταργήθηκε). «Προίξ είναι η υπό της γυναικός ή άλλου χάριν αυτής παρεχομένη εις τον άνδρα περιουσία προς ανακούφισιν εκ των βαρών του γάμου» 110 μαρτυρία 111 Κ.Ι.Δ.Συκεών, Φ 12, α.α.30, μαρτυρία Γεωργίου Καλλινικίδη, «Διότι πώς να το κάνουμε. Άνδρες είμαστε και μπορούμε να θρέψουμε την κυρά και τα κουτσούβελα που θα μας προσφέρει ο Θεός…» 109

Εξάλλου ήταν κανόνας, εκτός των απειροελάχιστων εξαιρέσεων. Η γυναίκα πάντοτε πήγαινε με τα πεθερικά της, με ό,τι αυτό σήμαινε σε κάθε τομέα της ζωής της. Πουθενά, λοιπόν, εξ όσων τουλάχιστον γνωρίζουμε, δεν υπάρχουν σαφείς αναφορές για την υποχρεωτικότητα στο δόσιμο της προίκας, εκτός, και μετά τον νεωτεριστικό άνεμο που προέκυψε από τις εσωτερικές μετακινήσεις των ανθρώπων που επέστρεφαν από τις μεγαλουπόλεις φέρνοντας χρήματα μα και ιδέες. Ο οποίος εν πολλοίς καταγράφεται και καυτηριάζεται από τους ντόπιους συγγραφείς εκείνης της περιόδου. Κάτι με το οποίο συμφωνούν όλοι οι ερευνητές113 που αποδίδουν την έναρξη τούτης της διαδικασίας στο γεγονός της πλήρους αστικοποίησης των νέων ή καλύτερα τα μαθήματα που πήραν από την επαφή τους με τις μεγαλουπόλεις στα πλαίσια της οικονομικής τους αποκατάστασης. Είδαν, κατανόησαν τη χρησιμότητα, τους άρεσε και πράξανε το ίδιο.114 Υπήρχαν μάλιστα περίοδοι που οι ίδιοι οι εκκλησιαστικοί ηγέτες καυτηρίαζαν «την επάρατη» συνήθεια η οποία σήμαινε οικονομική καταστροφή.115 Εννοείται πως μιλάμε για την προίκα ως απαίτηση και προϋπόθεση του γάμου, αυτή δηλαδή που περιελάμβανε «φακούδια», ακίνητα και όχι τα χρειώδη της κάθε καλής κοπελούδας, που τα ετοίμαζε από την κούνια η μάνα της μέχρι και τη μέρα του γάμου της, δείγματα, αν θέλετε, της τέχνης και ικανότητάς της.116 Επίσης, το καταθέτουμε και αυτό, πάντοτε οι συγγενείς και κυρίως οι γονείς προσέφεραν τα πολυτιμότερα περιουσιακά τους στοιχεία για την ευτυχία των παιδιών τους όπως φλουριά, λίρες εγγλέζικες, ναπολεόντεια, ελβετικά κοκοράκια και γενικά χρυσό…Κάτι που είχε να κάμει με την ευρύτερη φιλοσοφία του Καππαδοκικού χώρου μιας και πάντοτε βρίσκονταν όλοι τους στο μάτι του κυκλώνα και άρα θα έπρεπε να έχουν άμεσα ρευστοποιήσιμα στοιχεία… Έτσι, λοιπόν, τα πράγματα άλλαξαν, ο νέος έπρεπε να κατοχυρωθεί, τα υπεσχημένα να καταγραφούν, για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις.

112

Τσαλίκογλου Εμμανουήλ, ο.π., σελ. 143, «Πρέπει να σημειωθή και τούτο προς τιμήν των, ότι ουκ ολίγοι εσύναπτον γάμον με ορφανά εκ πατρός κορίτσια ή με κοπέλες φτωχών οικογενειών. Τας εφόρτωναν με χρυσαφικά αξίας…». 113 Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π. σελ 211 «και τούτο γιατί δεν υπήρχε έθιμο χορήγησης προίκας…ήταν αρκετά ό,τι θα ’φερνε η κοπέλα στο σεντούκι της». Βλ και Αρχελάου Ι. Σ., Η Σινασός, ήτοι θέσις, ιστορία, και διανοητική κατάστασις, ήθη, έθιμα και γλώσσα της εν Καππαδοκία κωμοπόλεως Σινασού και σύντομος περιγραφή των εν επαρχίαις Καισαρείας και Ικονίου Ελληνικών κοινοτήτων, Εν Αθήναις 1899 , Ελευθεριάδης Ρίζος, Συνασσός, ήτοι μελέτη επί των ηθών και εθίμων αυτής, Εν Αθήναις 1879 Ευπραξιάδης Λάζαρος, Το Προκόπι της Καππαδοκίας, Θεσσαλονίκη, εκδ . Αδελφότητος Προκοπιέων Μακεδονίας Θράκης 1988 114 Η λαϊκή μούσα δεν άργησε να σατιρίζει και να επικρίνει τις σχετικές απαιτήσεις. Γνωστότατο είναι το σχετικό άσμα που λέγονταν στους γάμους και αναφέρονταν σε κάποιον Δημήτρη που εγκατέλειψε τη νύφη διότι κατά την άποψή του δεν τηρήθηκαν τα συμφωνηθέντα… Κελίν κιλίσετε μπαγιλντή, Η νύφη ελιποθύμησε στην εκκλησιά σατσιντά αλτίν σαϊλντή, μετρήθηκαν των μαλλιών της τα φλουριά, Δηρμήτ κιουρκιουνού σογιουντού. Απηλλάγη ο Δημητράκης από τη γούνινη φορεσιά Πεν κιουβεγί ολμάμ, τετί, και είπε, εγώ δεν γίνομαι και με κοπέλα αλτινσίζ κιζ αλμάμ τετί. Χωρίς χρυσάφι δεν παντρεύομαι 115 Θανάσης Κωστάκης, ο.π. σελ 162 116 Τσαλίκογλου Εμμανουήλ, ο.π.. σελ 145, «Τα κορίτσια δεν επροικίζοντο ούτε με χρήμα, ούτε με ακίνητα. Το προικοσύμφωνο ήτο άγνωστον εις τα μέρη μας. Δεν έφευγαν όμως ούτε των πτωχών τα κορίτσια χωρίς μερικά φλουριά εις χρυσόν, μερικά χαλιά. Με αρκετά εσώρουχα, κάλτσες, παπούτσια, με κάμποσα φουστάνια κα με γούνινο πανωφόρι..».

Και ιδού τα προικοσύμφωνα, τα οποία, ειρήσθω εν παρόδω, δεν είχαν κοινό τύπο, αλλά πάντως και σε κάθε περίπτωση ήταν γραπτά κείμενα τα οποία συνέτασσε ο δάσκαλος ή ο ιερέας παρουσία μαρτύρων και μελών της δημογεροντίας…για να καταχωρηθούν στη συνέχεια επίσημα στον οικείο Κώδικα της κοινότητας. Παραθέτουμε δυο εξ αυτών διατηρώντας ορθογραφία κλπ του κειμένου: Προικοσύμφωνον117 Ο κ. Παρασ. Παρασκευάς εκ Τροχού αφ’ ενός και η κ. Αναστασία αφ’ ετέρου απεφάσισαν και συνήψαν αρραβώνας της θυγατρός της δευτέρας (Θεοδώρας) μετά του πρώτου (Παρασκευά Παρασκευά) με την πλήρη συγκατάθεσιν αυτών και των γονέων των υπό τους εξής όρους. Η νέα υποχρεούται να πληρώση την παραμονήν του γάμου των λίρας χάρτινας οθωμανικάς (35) τριάκοντας πέντε εις μετρητά, καθώς και μια φορεσιάν εις τον νέον. Η Χαρά θέλει γείνη Θεού θέλοντος το Μέγα Πάσχα του τρέχοντος έτους εν Μαλακοπή. Εν περιπτώσει καθ’ ην ήθελον αθετήση τους άνω όρους ή ήθελον διαλύση τους αρραβώνας οφείλει να πληρώση αποζημίωσιν εις την Σχολήν ποσόν όπερ ήθελεν εγκριθή υπό της Εφορείας Εν Μαλακοπή τη 1/14 Φεβρουαρίου 1923 Τα συμβαλλόμενα μέρη Η Εφορεία Παρασκευβάς Παρασκεάς Παπά Στέφανος Κύζικος Εκ μέρους της νέας υπογράφω Κ. Ανανιάδης Γ. Γερμανίδης Γρ. Γρηγοριάδης Προικοσύμφωνον118 Ο κ. Βασίλειος Βασιλειάδης εκ Ναξού ηλικίας 18 ετών διδάσκαλος το επάγγελμα αφ’ ενός και η Μαριά Π. Ποργιάζογλου εκ Μαλακοπής αφ’ ετέρου, απεφάσισαν και συνήψαν αρραβώνα της θυγατρός της δευτέρας Ελευθερίνης μετά του πρώτου τη συγκαταθέσει αυτών και των γονέων των υπό τους ακόλουθους όρους. Η κ. Μαριά Ποργιάζογλου προσφέρει δια την προίκα της κόρης της τα εξής. Αον Πέντε (5) λίρας οθωμανικάς χρυσάς μετρητά την παραμονήν του γάμου των. Βον. Δύο πρόβατα Γον Δυο εργατών αμπέλια ως και τα έξοδα μιας αμάξης ήτις θέλει μεταφέρει τον γαμπρόν μετά των οικείων του την παραμονήν του γάμου εκ Ναξού εις Μαλακοπήν και τανάπαλιν. Εν περιπτώσει καθ’ ην ήθελεν τις αθετήση τους άνω όρους ή ήθελον διαλύση τον αρραβώνα θέλει υποχρεωθή όπως πληρώση εις την Σχολήν της Μαλακοπής πεντακόσια γρόσια Εν Μαλακοπή τη 4 Απριλίου 1920 Τα συμβαλλόμενα μέρη Η Εφορεία Σχολών Μαλακοπής Βασίλειος Βασιλειάδης Παπά Στέφανος Κύζικος 117 118

Ελένη Τζιούτζια, ο.π. σελ 320 Ελένη Τζιούτζια, ο.π. σελ 315

Δια την μητέρα μου υπογράφω ο υιός Ιωάννης Π. Ποργιάζογλους

Αγαπητός Α. Κοσμίδης Πρ. Γρηγοριάδης

Παρατήρηση Σύμφωνα με την εγκύκλιο της 28-8-1893 του Οικουμενικού Πατριάρχου Νεοφύτου θα έπρεπε «άμα τη συντάξει επισήμου προικοσυμφώνου, δι’ ου προικοδοτείται κτήμα ακίνητον, είτε βακουφικόν, είτε μούλκιον, είτε δημοσία γη, αναγκαίον εστί όπως ο αρχιερεύς απευθύνη τακρίριον προς τους αρμοδίους κυβερνητικούς υπαλλήλους (μεχκεμέδες ή μουατζελάτ ταπού μεμουρί) και γνωστοποιή αυτοίς ότι το εν λόγω κτήμα παρεχωρήθη ως προιξ, ίνα ενεργήται και εν τοις κυβερνητικοίς αρμοδίοις γραφείοις η προσήκουσα σημείωσις».119

119

Εμμ. Τσαλίκογλου, ο.π σελ 54

Η εξαίρεση του κανόνα... Η προίκα του άνδρα ή η αγορά της νύφης. Τονίσαμε προηγούμενα ότι τουλάχιστον μέχρι και το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα δεν υπήρχε η υποχρεωτικότητα στην προίκα, όμως παρόλα αυτά οι γονείς πάντοτε συνεισέφεραν το κατά δύναμιν, αλλά και κατά το δοκούν. Συνήθεια-έθιμο- που επιβάρυνε τα μάλα τον οικογενειακό προϋπολογισμό και όχι μόνο, με τη θυγατέρα να καθίσταται σιγά σιγά δυσβάστακτο βάρος μιας και όλοι προσέτρεχαν για να βολέψουν μια καλή προίκα. Υπήρχε όμως και μια περιοχή στην οποία η θέση της όχι μόνο δεν επιβάρυνε τον οικογενειακό κορβανά, αλλά απεναντίας τον ενίσχυε, αποτελούσε εν δυνάμει λύση στην όποια οικονομική ανέχεια της πατρικής οικογένειας.. Παράξενο; Ίσως, μα πάντως πέρα για πέρα αληθινό. Διότι στην κοινότητα του Μιστί, αλλά και στο Τσαρεκλί, τη Δίλα, το Τσελτέκ, που ήταν αποικίες της, η θυγατέρα αποτελούσε πολυτιμότατο οικογενειακό κεφάλαιο το οποίο ο πατέρας διαπραγματευότανε σκληρότατα με τον επίδοξο γαμπρό… Με τον γάμο να εξαρτάται από το ποσό που θα κατέβαλε ο νέος ως προίκα… ή ως αγορά στον πατέρα της κόρης. Έτσι « οι γονείς της νύφης προσπαθούσαν με το γάμο της κόρης τους να λύσουν έστω και προσωρινά το οικονομικό τους πρόβλημα, ενώ ο πατέρας του γαμπρού προσπαθούσε να μειώσει όσο γινόταν περισσότερο το ποσό …που σήμαινε πως θα φορτωθεί λιγότερο χρέος. Περιττό να σημειώσουμε πως τα πολλά κορίτσια καταντούσαν περιουσία πραγματική για τους γονείς…». 120 Βεβαίως οφείλουμε να επισημάνουμε πως πρόκειται για το έθιμο που το βρίσκουμε στη βιβλιογραφία ως «γιολούχ», ή «γεμενί» ή «ατά χακί», με την υποσημείωση φυσικά, πως δεν γνωρίζουμε ούτε την έκτασή του μα ούτε και το χρονικό διάστημα ισχύος του. 121 Παρατηρήσεις  η εκτίμηση της κοινωνίας προς τη θυγατέρα-νύφη- κυρά εξαρτιότανε από το ποσό της προικοδότησης του άνδρα, με το ύψος να αποτελεί τίτλο τιμής.122  βασικά στοιχεία για το ύψος της προίκας του άνδρα ή της αγοράς της γυναίκας αποτελούσαν: η εμφάνιση του κοριτσιού (ύψος, πάχος, δύναμη), η προκοπή, και η καταγωγή…  στο διάβα του χρόνου καταγράφηκαν ανδρικές προίκες της τάξεως των 20 έως 100 μετζικίων…

120

Θανάση Κωστάκη, ο.π., σελ 206 Το βρίσκουμε επίσης και ως «σουτ χαχού= πληρωμή στην πεθερά», αλλά και ως «μπελ χαχού= πληρωμή στον πεθερό» 122 Θανάση Κωστάκη, ο.π., σελ 202 «Για μένα έδωσαν σαράντα μετζίτια, για σένα έδωσαν είκοσι, έλεγε περήφανα η “ακριβότερη ” νοικοκυρά στην “φθηνότερη”, όταν μάλωναν.» 121

Διαζύγιο123 Ο θεσμός του ήταν κάτι το άγνωστο ή καλύτερα κάτι το σχεδόν άγνωστο στην Καππαδοκία και όχι μόνο, τουλάχιστον εκείνα τα χρόνια.124 Οι λόγοι ελάχιστοι μεν, καταλυτικοί δε. Έτσι «ους ο Θεός συνέζευξεν άνθρωπος μη χωριζέτω», δηλαδή και σε ελεύθερη μετάφραση ό,τι και να γίνει από τη στιγμή που πήρε μέρος η εκκλησία τίποτε δεν μπορεί να χωρίσει το ζευγάρι. Έστω και αν η γυναίκα υπέφερε τα πάνδεινα από τους οικείους του ανδρός της, αλλά και τον ίδιο ακόμα. Ξύλο, βρισιές, κατάρες, πείνα και πάλι ξύλο, προσβολές και…ό,τι μπορεί να φανταστεί ανθρώπου νους. Τα μαρτύρια του Ιώβ. Με μοναδική, ίσως, περίπτωση, αυτή της μοιχείας, από πλευράς της γυναίκας εννοείται…γιατί τα του άνδρα τα πάντα συγχωρούνται και επί πλέον δεν επιτρέπεται σε κανένα να του φορτώνουν το παραμικρό… Φυσικά στις απειροελάχιστες περιπτώσεις που κάποια «δυναμική» γυναίκα μπορούσε να εκμυστηρευτεί τον καημό της στους δικούς της, δηλαδή την απάνθρωπη συμπεριφορά του άνδρα, και αποτολμούσε ο πατέρας να μιλήσει, επενέβαινε- μεσολαβούσε η δημογεροντία, αλλά πάντοτε φυσικά υπέρ του άνδρα. Αλλά και η εκκλησία που μιλούσε «για το πρέπον της γυναίκας να υπομένει τα καλά και τα κακά του άνδρα».125 Βεβαίως σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις η λύση ήταν αναγκαία. Σ’ αυτές επενέβαινε δραστικότατα η εκκλησία με τα Μητροπολιτικά Δικαστήρια τα οποία αποφάσισαν για το ποσό της διατροφής, την τύχη της προίκας, των παιδιών κλπ. Με τις αποφάσεις τους να είναι υποχρεωτικές και εκτελεστές από όργανα της διοίκησης. Σε περίπτωση προσφυγής στο Ανώτερο Δικαστήριο του Πατριαρχείου υπήρχε σχετική αναστολή της απόφασης του πρωτοβαθμίου δικαστηρίου μέχρι της τελεσιδικίας …126 Παρατήρηση Στη υπάρχουσα βιβλιογραφία δεν υπάρχουν καταγραφές για χορήγηση διαζυγίου ή περιπτώσεων- λόγων για τη λύση του γάμου, εκτός απειροελάχιστων περιπτώσεων. Έτσι:

123

Άρθρο 1438 Α.Κ. «Ο γάμος μπορεί να λυθεί με διαζύγιο. Το διαζύγιο απαγγέλλεται με αμετάκλητη δικαστική απόφαση, όταν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που ορίζονται στα επόμενα άρθρα» 124 Θανάση Κωστάκη, ο.π. σελ 414, «και στο Μιστί το διαζύγιο ήταν άγνωστο» 125 Κ.Ι.Δ. Συκεών, Φ.12, α.α. 46, μαρτυρία Μαρίας Σωτηρίου 126 Εμμ. Τσαλίκογλου, ο.π. σελ 59 « Αι δίκαι της διατροφής, του τραχώματος και της προικός απορρέουσαι μετά την σύναψιν και ακύρωσιν των γάμων… Εις δε τας επαρχίας εις τας Μητροπόλεις, αι δε εκδοθείσαι δικαστικαί αποφάσεις εξετελούντο παρά των αρμοδίων υπηρεσιών του κράτους. Αι αποφάσεις των δικαστηρίων εν σχέσει με την διατροφήν θα εκτελεσθώσιν εάν ο καταδικασθείς δεχθή τη καταβολήν του καθορισθέντος ποσού. Εάν ούτος θεωρήση ότι το καθορισθέν ποσόν είναι δυσανάλογον με τας οικονομικάς δυνατότητας αυτού, θα έχη το δικαίωμα να ζητήση την αναστολήν της εκτελέσεως και προσφεύγων εις το Οικουμενικόν Πατριαρχείον απαιτήση την εκ νέου έρευναν της οικονομικής αντοχής αυτού. Το Πατριαρχείον κατόπιν ερεύνης θα έχη το δικαίωμα να απορρίψη την μείωσιν ή να προβή εις ελάττωσιν του ποσού της διατροφής. Εν τοιαύτη περιπτώσει η απόφασις του Πατριαρχείου θα εκτελεσθή παρά των αρμοδίων κρατικών αρχών και εναντίον των μη καταβαλλόντων την διατροφήν θα εφαρμοσθή ο νόμος περί μη εξοφλούντων τα χρέη των».

-«Κάποτε ένας Μιστιώτης που έλειπε χρόνια στην ξενιτιά γυρίζοντας στο χωριό βρήκε τη γυναίκα του ξαναπαντρεμένη. Πήρε λοιπόν κι αυτός άλλη γυναίκα χωρίς να ενοχλήσει την πρώτη. Και όλοι το βρήκαν σωστό».127 -Ακόμα και στις περιπτώσεις της μοιχείας που, φυσικά και εννοείται, πάντοτε έφταιγε η γυναίκα για τούτη την κατάντια, γιατί του άνδρα τα πάντα πρέπει να συγχωρούνται και επί πλέον δεν επιτρέπεται σε κανένα να του φορτώσουν το παραμικρό. Έτσι απλά λοιπόν τα πάντα τού ήταν θεμιτά και σύμφωνα με τα ειωθότα, ενώ για την κυρά, αλίμονο, καμιά απολύτως παρασπονδία. Διότι ήξερε αυτή ή μάλλον ξέρανε όλοι τις συνέπειες και πως τούτες οι αποκλίνουσες συμπεριφορές δεν συγχωρούνταν με τίποτε. Διότι διαφορετικά η επαπειλούμενη ποινή ήταν στη χειρότερη των περιπτώσεων ο θάνατος και στην καλύτερη η δημόσια διαπόμπευση. Και ο μεν θάνατος ήταν μια κάποια λύση, που εναγωνίως προ της γενικής καταδίκης επιζητούσε η γυναίκα, η δε διαπόμπευση περιελάμβανε μια σειρά μέτρων που την καθιστούσαν κυρίως το αντικείμενο του περίγελου και του πανδήμου αφορισμού. Από το δέσιμό της γυμνής στο γάιδαρο και την περιφορά της στα σοκάκια του χωριού, το δημόσιο κούρεμά της, έως και το άφθονο ξύλο από όλους, με πρώτο πρώτο τον απατηθέντα σύζυγο.128 Χάρη παραδείγματος, λοιπόν, παραθέτουμε αυτούσιο ένα σπάνιο κείμενο που αναφέρεται σε περιστατικό μοιχείας, των συνεπειών που είχε μόνο, το τονίζουμε, μόνο η γυναίκα, σημειώνει τους δράστες, αλλά και τους λοιπούς πρωταγωνιστές του επεισοδίου.129 Ενδεικτικό πάντως της αντίληψης μα και νοοτροπίας του ανδρικού πληθυσμού για τη γυναίκα, που είχε μόνο υποχρεώσεις και απειροελάχιστα δικαιώματα, η δε ηθική και οι περί αυτήν συνέπειες ήταν μόνο αποκλειστική της ευθύνη, του ανδρός απαλλασσόμενου παντελώς. «Ο εκ του χωρίου Χατζηλέρ δημογέρων παρουσιασθείς ενώπιον του μητροπολίτου Αγαθαγγέλου κατήγγειλε προς αυτόν επί μοιχεία την σύζυγον του συγγενούς του. Το αμάρτημα εις το οποίο περιέπεσε η καταγγελθείσα, γνωσθέν εξήγειρε την κατ’ αυτής οργήν των χωρικών, και τούτο διότι πρώτην φοράν ελάμβανεν χώραν εν τω χωρίω των τοιούτον ανοσιούργημα. Ο προσβληθείς σύζυγος, όστις απουσίαζεν, όταν επέστρεψεν εις τα ίδια επληροφορήθη την προδοσίαν της τιμής του και της ανδρικής του αξιοπρεπείας, ηθέλησεν μεν όπως τιμωρήση την άπιστον δια χειροδικίας, αλλά πεισθείς ότι το συμφέρον του απήτει να ζητήση την απ’ αυτής διάζευξίν του δια της νομίμου οδού, εδέχθη τούτο και μετά δυο δημογερόντων μετέβη εις την Μητρόπολιν, δια να καταγγείλη τη σύζυγόν του και να ζητήση διαζύγιον. Ο Μητροπολίτης Αγαθάγγελος, δια να προλάβη ενδεχομένας συγκρούσεις και χειροδικίας μεταξύ των συγγενών, καλεί αμέσως τον κλητήρα της μητροπόλεως και τον διατάσσει όπως μεταβή εις το χωρίον και μεταφέρη εκείθεν μετά του εφημερίου την μοιχευθείσαν. 127

Θανάση Κωστάκη, ο.π. σελ 414 Μαρτυρία Βασιλείου Τσιτσόπουλου, ο.π. 129 Κ. Νίγδελης, Χαμιδιέ (Μουραντιέ), Διαβατά, Ιερά Μητρόπολη Νεαπόλεως-Σταυρουπόλεως 2007, σελ 249, πβλ Μικρασιατικά Χρονικά, Σύγγραμμα Περιοδικόν, Αθήνα, εκδ. Ενώσεως Μικρασιατών 1939 τ. Α σελ. 363 128

Μετά τινάς ώρας αύτη ωδηγήθη ενώπιον του μητροπολίτου, όστις, αφού την επέπληξε και την κατέκρινε δια την κολάσιμον πράξιν της, διέταξε να εγκλείσουν εις την υπόγειο καρβουναποθήκη της Μητροπόλεως, η οποία εχρησιμοποιείτο και ως φυλακή. Δεν είχον παρέλθη είκοσι λεπτά οπότε οι εν τη Μητροπόλει ευρισκόμενοι ηκούσαμεν τοιαύτας σπαρακτικάς φωνάς και θρηνωδίας ώστε να καταληφθώμεν φόβω και τρόμω…. “ Ήμαρτον, δεν το ξανακάμω πια! Ήμαρτον εις τον ουρανόν και ενώπιόν σας, βγάλτε με απ’ αυτήν την κόλασιν!” Προς τι και διατί αι σπαρακτικαί αύται φωναί και θρηνώδεις επικλήσεις; Διότι η τσατσά Παρασκευούλα, η εκ Χαμηντιέ (Γκιαούρ-κιοϊ) ορμωμένη και από 50ετίας εν τη υπηρεσία της Μητροπόλεως διατελούσα, όταν η μοιχευθείσα ενεκλείσθη εις την καρβουναποθήκη, κατήλθεν εντός αυτής και βοηθουμένη υπό του βρακοφόρου γέροντος νεωκόρου Χατζή Βαγγέλη, του και Ζακχαίου επικαλουμένου, ότι “τη ηλικία μικρός ην” αφού πρώτον έβαλεν ένα γατάκι εις το βρακί της χωρικής κατά τοιούτον τρόπον ώστε να μη γίνη αντιληπτή κατόπιν ήρχισε με το ραβδί της να κτυπά την γάταν η οποία μη ευρίσκουσα διέξοδον, ενιαούριζεν και αυτή θρηνούσα. Μετά την ως άνω τιμωρία εις την οποίαν υπεβλήθη η μοιχαλίς προς παραδειγματισμόν μετεφέρθη, αφού ενύκτωσε εις το νοσοκομείον δια να “σπηταλιωθή”, περιωρισθή δηλαδή εκεί, έως ότου κατευνασθούν τα εν εξάψει διατελούντα πνεύματα των χωρικών. Εκεί επέπρωτο να δοκιμάση η παραβιάσασα τους μεγάλους και ακαταλύτους νόμους του ηθικού βίου το φρικτότερον δια την τότε εποχήν μαρτύριον, την αποκοπήν δηλαδή των βοστρύχων της (πλεξίδων) οι οποίοι τω καιρώ εκείνω ήσαν δια την γυναίκα τιμή και δόξα, ως διαπιστούται τούτο και παρά του Αποστόλου Παύλου γράφοντος προς τους Κορινθίους : “ Γυνή δε εάν κομά, δόξαν αυτή έστιν”.130 Την εποχήν εκείνην και την προ αυτής, το σπητάλιωμα, ήτοι ο περιορισμός των παρεκτρεπομένων γυναικών εις το νοσοκομείον ήτο σύνηθες, εξ ου και οι ακόλουθοι φράσεις: “Θα σε σπηταλιώσω, μωρή, για να βάλης γνώσιν», «είσαι για σπητάλιωμα», «κάθισε φρόνημα για να μη σε σπηταλιώσω και βγης απ’ εκεί κουρεμένη», «την είδατε την κουρεμένη πως εγνώστεψε στα σπητάλια”. Όταν μια κόρη ηπειλείτο από τους γονείς της ότι θα «σπηταλιωθή», εάν εξηκολούθει να παρακούη εις τας συμβουλάς των, κατελαμβάνετο υπό φόβου και τρόμου, όχι τόσον διότι θα εσπηταλιώνετο, όσον διότι μετά το σπητάλιωμα θα επηκολούθει το κούρεμα της κεφαλής της. Ο φόβος δε αυτός ήτο μεγαλύτερος συντελεστής δια την σύμφωνον προς τας υποδείξεις και συμβουλάς των γονέων διαγωγήν των ζωηροτέρων, κοριτσιών περί των οποίων ελέγοντο υπό των σεμνοτύφων συν τοις άλλοις και τα εξής λιανοτράγουσα: Αύτη είν’ για τα σπητάλια ύστερ’ απ’ αυτά τα χάλια. Πρέπει να τη σπηταλιώσουν, Ίσως τότε και τη σώσουν… Υπό το όνομα “Σπητάλια” νοητέον όχι το τμήμα εκείνο του ιδρύματος όπου ενοσηλεύοντο οι ασθενείς και πάσχοντες, αλλά το συνεχόμενον αυτώ ιδιαίτερον 130

Κορινθίους Α ια 15

τμήμα , όπου περιωρίζοντο αι προς τιμωρίαν και σωφρονισμόν εισαγόμεναι και το οποίον επείχε θέσιν σωφρονιστηρίου. Εξ όσων αναφέρομεν ανωτέρω περί του “κουρέματος” της γυναικείας κόμης αποδεικνύεται ότι το κομάν, ευτρεπίζειν και αναπτύσσειν τας γυναίκας και παρθένους τους πλοκάμους των τριχών της κεφαλής των ήτο η μεγαλυτέρα φροντίς και προσπάθειά των, όχι μόνο διότι προετιμώντο εις τινα μέρη αι μακράν και ηυτρεπισμένην κόμην έχουσαι ως σύζυγοι, αλλά διότι ελογίζετο αναθεματισμένη η γυνή αποκείρασα την κόμην της…».

Η υιοθεσία131…μια πράξη θεάρεστη Δι’ αυτής δεν ικανοποιείται αποκλειστικά και μόνο ο συναισθηματικός κόσμος των ατέκνων, αλλά κυρίως δημιουργείται μια νέα κατάσταση δια τον υιοθετούμενο, δηλαδή, σχέσεως γονέως και τέκνου… Είναι επίσης και μια πράξη θεάρεστη σύμφωνα με την οποία «έσωζε κανείς μια ψυχή παίρνοντάς την υπό την ευθύνη του».132 Αλλά βεβαίως και μια λύση σε περίπτωση ατεκνίας προς αποφυγή της κατακραυγής ή του όποιου στιγματισμού… Έτσι το ζευγάρι συνήθως έπαιρνε – υιοθετούσε κάποιο παιδί από το δικό του αίμαδηλαδή κάποιο παιδί συνήθως συγγενικό και όχι ξένο…«μπαστάρδι».133 Τώρα, έχουν παρατηρηθεί δυο μορφές υιοθεσίας, ισχυρότατες αμφότερες. Η πρώτη λεγότανε εβλατλέκ-εβλιατλίκι δηλαδή και ήτανε ο θεσμός του ψυχοπαιδιού. Χωρίς τυπικές διαδικασίες, χαρτιά και όλα τα παρεπόμενα, απλά και μόνο με τον λόγο και την τιμή της οικογένειας… Με το παιδί να διατηρεί αναλλοίωτα αρκετά δικαιώματα από τη φυσική του οικογένεια … Η δεύτερη είχε τυπικές διατυπώσεις μιας και γινότανε μεταξύ ξένων οικογενειών. Αλλά και σε αυτές τις περιπτώσεις, αρχικά τουλάχιστον, υπήρχε σχετική ευκολία με μόνη απαραίτητη αυτή της παρουσίας του ιερέα και της σχετικής του ευχής, δηλαδή το «γιακαντάν γκετζιρντί» αλλά και της μεταβίβασης ορισμένων περιουσιακών στοιχείων στο φσάχ, για ασφάλειά του. Αλλά και η τήρηση, αργότερα, και κυρίως προς το τέλος του 19ου αιώνα των απαραίτητων τύπων που κατοχύρωναν ουσιαστικά το υιοθετημένο παιδί, με την εγγραφή του στους οικείους καταλόγους της κοινότητος με τα νέα στοιχεία της οικογένειας, με την επίσημη «προίκισή» του με σημαντικά οικονομικά στοιχεία, φυσικά ανάλογα με την οικονομική κατάσταση του θετού πατέρα κλπ… Βεβαίως υπήρχαν και οι περιπτώσεις των «εκθέτων» παιδιών:  -αυτών που προέρχονταν από φτωχιές οικογένειες και υπήρχε αδυναμία να τα ζήσουν…  -των «πίτσκων», μπαστάρδων, δηλαδή, που σε αμφότερες τις περιπτώσεις άφηναν κρυφά κάποιες ή κάποιοι στις πόρτες των σπιτιών ευπόρων οικογενειών ή στα σκαλοπάτια των εκκλησιών. Να σημειώσουμε, επίσης, πως ξεχωριστά από τη νόμιμη διαδικασία υπήρχε η δοξασία πως το παιδί μπορούσε να γίνει «δικό» της, της στέρφας κυράς δηλαδή, «αφού το περάσει μέσα από το πουκάμισό της από το κεφάλι μέχρι τα πόδια…σα να το γεννούσε η ίδια»134 131

οι σχετικές διατάξεις του Α.Κ. τροποποιήθηκαν με την αναθεώρηση του Κώδικα στα 1982 μαρτυρία 133 Μαρτυρία Γεωργίου Καλλινικίδη, ο.π. «Αυτό ήταν σχετικά εύκολο και πρέπον μάλιστα. Όλοι είχαν πολλά παιδιά και εξάλλου το παιδί θα ’ταν δίπλα σου, κοντά σου, στην ίδια γειτονιά, μόνο που θα το κοίταζε ο αδελφός σου ή η αδελφή σου…Φυσικά ο λόγος ήταν ισχυρός και δεν χρειαζόταν χαρτιά και τέτοια. Μόνο το ’ξερε ο παπάς και η γειτονιά με το φσαχ μάλιστα να το’ χει δίπορτο. Δυο μάνες, δυο πατεράδες, κληρονομικά δικαιώματα …καλά είναι τα παιδιά, αλλά το αίμα σου είναι αίμα σου…» 134 Μαρτυρία Δέσποινας Μιχαηλίδου ο.π. Κατά τη μαρτυρία του Γιάννη Σταματιάδη τούτη η εθιμική τακτική λάβαινε χώρα τρεις φορές για τα τελειώσει με την αντίστοιχη εγγραφή στο βιβλίο της δημογεροντίας και τις δημόσιες αναφορές του θετού πατέρα «από αυτή τη στιγμή αυτό είναι το δικό μου παιδί»… 132

Μερικές πληροφορίες θέλουν την πράξη υιοθεσίας να γίνεται, για τα μη έκθετα παιδιά, σε ηλικία 4 ή 5 ετών και μάλιστα με ιδιαίτερους εκκλησιαστικούς τύπους. «Το υιοθετούμενο παιδίον, το ηλικίας 4 ή 5 ετών, προσήρχετο εις την εκκλησίαν μετά των γονέων ή οικείων αυτού, συγχρόνως δε προσήρχετο και ο υιοθετών μετά των οικείων αυτού, πάντες κρατούντες λαμπάδας ανημμένας, καθώς και οι απαραιτήτως παριστάμενοι κατά την τελετήν δημογέροντες. Το παιδίον εισήρχετο εις το ιερόν, ενώ ο υιοθετών έμενεν εκτός Ιερού. Ο ιερεύς περιβεβλημένος τα ιερά άμφια μετά την καθιερωμένην ιερουργίαν ευλογεί αμφοτέρους, μεθ’ ο το παιδίον εξέρχεται του ιερού και γονυπετεί προ του υιοθετούντος, ούτος δε φέρει τον δεξιόν αυτού πόδα επί του ώμου του παιδίου και λέγει: “Από σήμερον είσαι τέκνον μου, διότι σήμερα σε εγέννησα”, είτα δε ανεγείρει το παιδίον και ασπάζεται αυτό. Το παιδίον φιλεί την δεξιάν χείρα του υιοθετούντος και λέγει: “Από σήμερον είσαι ο πατήρ μου.” Μετά την τελετήν ταύτην μετέβαινον εις το γραφείον της Δημογεροντίας, όπου συνετάσσετο το σχετικόν έγγραφον. Εν τω εγγράφω τούτω εδηλούτο: α-Ότι ο υιοθετούμενος μέχρις ηλικίας δεκαπέντε ετών θα φέρη το όνομα του θετού πατρός, μετά δε ταύτα θα είναι ελεύθερος να συνεχίση το όνομα τούτου ή να αναλάβη το της οικογενείας του. β-ότι ο υιοθετούμενος κληρονομεί τον θετόν πατέρα και αποξενούται από της κληρονομίας του φυσικού πατρός.»135 Απλά, καθημερινά, απαραίτητα… περί τη γέννηση και βάπτιση Σήμερα, με την πολυπλοκότητα των εκφάνσεων της δημόσιας διοίκησης, επιτεύχθηκε αφενός μεν η κάλυψη όλων των περιπτώσεων, για τα οποία ζητάται η συνδρομή της πολιτείας, αλλά αφετέρου η ταλαιπωρία από μια απίστευτη γραφειοκρατία. Εκεί όμως και τότε; Φυσικά και είναι αδύνατη η εύρεση όλων των στοιχείων, λόγω ελλείψεως των σχετικών πληροφοριών, όμως σε κάθε περίπτωση υπάρχουν αρκετές οι οποίες είναι διαφωτιστικές για το καθεστώς εκείνης της εποχής. Για τα απλά μα και καθημερινά. Έτσι υπήρχε κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα: 1- Το Σιτσίλ Νουφούς Καλεμί, δηλαδή το Ληξιαρχικό Γραφείο με προϊστάμενο τον Νουφούς Μεμουρούς και αρμοδιότητες:  την καταχώρηση στα οικεία βιβλία των γεννήσεων αρσενικών τα θηλυκών παιδιών με πλήρη στοιχεία χρονολογίας γέννησης, γονέων, των βαπτίσεων για τους χριστιανούς, των θανάτων, των γάμων… Φυσικά μετά την ενημέρωση του με επίσημο έγγραφο, μαζμπατά, της δημογεροντίας και της καταβολής των σχετικών εξόδων εγγραφής με πούλπαρασί, δηλαδή τα χαρτόσημα…  την έκδοση του τεζκερέ ή του οσμανιέ, ή νουφούς, δηλαδή κάποιου είδους ταυτότητος έναντι των πάντων… 135

Κ. Λαμέρα,, ο.π,. σ. 30.

2-Το πιστοποιητικό γεννήσεως και βαπτίσεως που εκδιδόταν από τον ιερέα της κοινότητας στην οποία γεννήθηκε και βαπτίσθηκε το παιδί … Χαρτί που περιελάμβανε τη μέρα της γέννας και της «φώτισης», το φύλλο του παιδιού, τους γονείς αλλά και το όνομα του τατάκα, δηλαδή του αναδόχου. Πιστοποιητικό απαραίτητο για σχολική χρήση και την εγγραφή των μικρών παιδιών, για τους γάμους αλλά και ως σχετικής απόδειξης έναντι των πάντων… Βεβαίως και πριν της επισήμου καθιερώσεως αυτών των διαδικασιών λαμβανότανε η σχετική πρόνοια για όλες τις προαναφερθείσες περιπτώσεις. Έτσι το χριστιανικό στοιχείο, τουλάχιστον, λάβαινε τα μέτρα του κάνοντας «γαγίτη», εγγραφή δηλαδή των γεννήσεων και των βαπτίσεων καταχωρώντας τα σχετικά με την εγγραφή τους πίσω από τα εικονίσματα του σπιτιού ή σε υπάρχοντα βιβλία. Είναι χαρακτηριστικότατος και τα μάλα κατατοπιστικός ο προαναφερόμενος τρόπος των σχετικών εγγραφών. Γράφει, για παράδειγμα, κάποιος Σινασίτης και για την ακρίβεια ο Σάββας Τσαντάς: «α-Ο Νικόλαος ο υιός μου εγεννήθη Μαΐου 24 έτος 1860 ημέρα Παρασκευή ώρα 8 β-Η κόρη μου Βαρβάρα εγεννήθη Απριλίου 1867 ξημερώματα Δευτέρα ώρα 11 γ-Η κόρη μου Βασιλική εγγενήθη τω 1880 Ιανουαρίου 18 ξημερώματα Αγίου Αθανασίου ημέρα Παρασκευή»136 Χαρακτηριστικές περί του θέματος είναι και οι επιστολές του πατρός Παϊσίου, επισκόπου Καισαρείας, προς τους ιερείς της επαρχίας του δια των οποίων τους καυτηριάζει λέγοντας πως:137 «…οι καταχωρήσεις στον Κώδικα γεννήσεων- βαπτίσεων και θανάτων εξακολουθούν να παραμένουν στην ίδια ανυποληψία με συνέπεια να προκαλούνται ζημιές οικονομικές και να δυσαρεστούνται μεταξύ τους οι χριστιανοί… Η πρώτη μας λοιπόν εντολή: Οι επίτροποι κάθε εκκλησίας ν’ αγοράσουν δυο Κώδικες των εκατό φύλλων για να καταχωρούν στον ένα τις γεννήσεις και στον άλλον τους θανάτους.138 Οι κώδικες θα βρίσκονται στην κατοχή των ιερέων… Αμέσως (μετά το όποιο γεγονός) ας βγάλει από τον κόρφο του ένα σημειωματάριο, που πάντα πρέπει να έχει κι ας καταχωρήσει σ’ αυτό την ημέρα γέννησης του παιδιού, το όνομά του, το όνομα του πατέρα του, το όνομα του αναδόχου…και κατά τον εσπερινό ας καταχωρήσει όλα αυτά τα στοιχεία στον Κώδικα που βρίσκεται στην κατοχή του… Όταν κανείς πεθάνει κι αν ακόμα πρόκειται για παιδί ενός έτους, ας καταχωρήσει ο ιερέας το θάνατο στο σημειωματάριο που φέρει μαζί του αμέσως με κάθε λεπτομέρεια, (ημερομηνία θανάτου, φύλλο, ηλικία) κι έπειτα να τον καταχωρήσει με τον ίδιο τρόπο στον δεύτερο Κώδικα που επίσης βρίσκεται στην κατοχή του… Ο ιερέας κάθε ενορίας οφείλει την1ην Σεπτεμβρίου κάθε χρόνου ν’ αντιγράφει σε καθαρό κατάστιχο, είτε από το προσωπικό του σημειωματάριο είτε από τον Κώδικα της εκκλησίας, όλους όσοι γεννήθηκαν εκείνο το έτος κι όλους όσοι πέθαναν και να

136

Σ. Ρίζος, ο. π. σελ 235 Φ. Αποστολόπουλου, ο.π. σελ 231-234 138 στην πράξη εφαρμόσθηκε ο ένας κώδικας με τις οικείες στήλες καταχωρήσεων… 137

το στείλει σε Μας, προκειμένου να καταχωρηθούν και στο δικό μας τον Αρχιερατικό Κώδικα που θα σταλεί στην Ιερά Σύνοδο, στην Πόλη. Η εντολή μας αυτή, σύμφωνη με τις διαταγές του Υψηλού Δοβλετίου και της Ιεράς Συνόδου, είναι σύμφωνη και με τους Ιερούς Νόμους μας… 1839 Ιανουαρίου 27 Ο Καισαρείας Παϊσιος, θερμός εν Θεώ Ευχέτης σας» 3-Δημοτολόγια-Κώδικες Φυσικά με τη δημιουργία των σχετικών Κωδίκων- Δημοτολογίων τα πράγματα απλοποιήθηκαν και άρχισε πια επίσημα η εγγραφή όλων των στοιχείων με υπεύθυνο τρόπο και από εξειδικευμένους υπαλλήλους. Αρχικά με τη συμμετοχή των ιερέων, αλλά μετά απλά με τη συνεργασία τους, μιας και τη διοργάνωση, κόστος συντήρησης, κλπ, ανέλαβαν αποκλειστικά οι κοινοτικές αρχές. Υπεύθυνες απέναντι στην κεντρική διοίκηση για κάθε τι ήταν υποχρεωμένες εκτός της έκδοσης των σχετικών χαρτιών- πιστοποιητικών να καταγράφουν κάθε αρσενικό παιδί μιας και χρεωνότανε με το ποσό των 20 γροσίων, να τηρούν στατιστικά στοιχεία κλπ.139

139

σχετικά στο οικείο περί φορολογίας κεφάλαιο

Κληρονομικό δίκαιο Πρόκειται για το σύνολο των κανόνων δικαίου που ρυθμίζουν την κληρονομική διαδοχή. Έτσι, σύμφωνα με το άρθρο 1710 του αναθεωρηθέντος Α.Κ., «κατά το θάνατο του προσώπου η περιουσία του ως σύνολο(κληρονομιά) περιέρχεται από το νόμο ή από διαθήκη σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα (κληρονόμοι)….» Αρχίζουμε με δυο τρεις αρχικές επισημάνσεις που έχουν να κάνουν με το εθιμικό δίκαιο για εκεί και τότε.  Τουλάχιστον και μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα η ύπαρξη γραπτών κειμένων ήταν σχεδόν άγνωστη ή καλύτερα η «ύπαρξη κανονικής γραπτής διαθήκης δεν γινότανε, δεν ήτανε κάτι το συνηθισμένο».140  Σε περίπτωση που υπήρχε ιδιαίτερη επιθυμία κάποιου, απλά το έλεγε στον δάσκαλο, ή στον ιερέα ή σε κάποιον δημογέροντα ο οποίος το δήλωνε κατά τη διανομή των κληρονομικών στοιχείων.141  Σχεδόν πάντοτε οι γονείς κρατούσαν τα περιουσιακά τους στοιχεία μέχρι και του θανάτου τους.142 Απλά σε στιγμές γαλήνης ή ανάγκης ή εσωτερικής πίεσης υποσχότανε τη διάθεση του τάδε περιουσιακού στοιχείου στον δείνα, υπόσχεση η οποία πάντοτε έπρεπε να τηρηθεί.143 Ή εξέφραζαν, σπάνια βέβαια, την επιθυμία τους για το πώς θα έπρεπε να διατεθεί η περιουσία τους.  Ιδιαίτερη μέριμνα λαμβανότανε για τη «μοίρα» της χήρας του θανόντος, αν και πάντοτε, εθιμικώ δικαίω, παρέμενε στο σπίτι υπό την προστασία του μεγάλου γιου…  Η μοιρασιά των αδιαθέτων περιουσιακών στοιχείων γινότανε πάντοτε τρεις μέρες μετά την ταφή, κατ’ άλλους στα σαράντα, με επίσημο τρόπο, παρουσία των μελών της οικογένειας, γειτόνων ή και του ιερέα .  Η γενική πεποίθηση πως είναι πρέπον και ιερό καθήκον να ληφθεί πρόνοια για τα αδύνατα μέλη της οικογένειας κατά τη διανομή, δηλαδή τις ανύπανδρες θυγατέρες, τη μάνα, τα ορφανά…αλλά και πως είναι θεάρεστο έργο να μην υπάρξουν φασαρίες. Με βάση λοιπόν τα παραπάνω η διανομή της αδιάθετης κληρονομιάς γινότανε, καλή τη πίστη βεβαίως, με βάση τους ακόλουθους κανόνες που ίσχυαν από τα χρόνια τα παλιά.144  πρώτη ενέργεια του έχοντος το λόγο πρωτότοκου υιού ήταν η αναφορά σε μια γενική αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων του κληρονομούμενου…  η λήψη πρόνοιας για αποπληρωμή τυχόν χρεών…  ο διαχωρισμός της ακίνητης και κινητής περιουσίας… 140

Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π. σελ 332, βλ Θανάσης Κωστάκης, ο.π. σελ. 415 Σημ: Παρόλο που υπήρχε η μπέσα και τα προαναφερόμενα πρόσωπα ήταν σχεδόν πάντοτε απόλυτα σεβαστά και με το λόγο τους να ισχύει, πολλοί εξ αυτών καταχωρούσαν με τις σχετικές ημερομηνίες τις δηλώσεις των διαθετών στον οικείο κώδικα του χωριού… 142 Μαρτυρία Γιάννη Σταματιάδη, ο.π. «Σπάνια, πολύ σπάνια έδιδε κάποιος και αυτό χωρίς σενέτι κάποιο χωράφι στο γιο του ή σε άλλο του παιδί. Μόνο φακούδια και αυτά μετρημένα ένα κι ένα» 143 Μαρτυρία Γεωργίου Καλλινικίδη, ο.π. «Ε, ετούτο το φσαχ μού μοιάζει, έχει και τ’ όνομά μου…θα του αφήσω του μαχλέ τ’ αμπέλι» 144 Σημ: Αντλούμε τις πληροφορίες από τα προαναφερόμενα κείμενα των Γ. Μαυροχαλυβίδη, του Θανάση Κωστάκη, του Λάζαρου Ευπραξιάδη, αλλά και από τις προφορικές μαρτυρίες τις οποίες διαθέτουμε…. 141



 



η αφαίρεση, συνήθως υπέρ της τοπικής εκκλησίας, των υπεσχημένων από τον κληρονομούμενο…φυσικά εάν και εφόσον είχαν δοθεί οι σχετικές υποσχέσεις. ο διαχωρισμός των στοιχείων σε τέσσερα μερίδια, από τα οποία το ¼ το έπαιρνε η σύζυγος του κληρονομούμενου…2/4 τα έπαιρναν τα αρσενικά παιδιά και το ¼ οι θυγατέρες. Να σημειώσουμε, στο σημείο αυτό, πως υπάρχει μια διαφωνία για τη συμμετοχή των θυγατέρων στο μοίρασμα της πατρικής περιουσίας. Ο Θανάσης Κωστάκης είναι κατηγορηματικός: «Μετά το θάνατο του πατέρα η περιουσία συνήθως μοιραζότανε σε όλα τα αγόρια».145 Προφανώς πρόκειται περί παρεξηγήσεως. Πεποίθησή μας είναι πως ο σοφός ερευνητής του χώρου μάλλον εννοεί τις θυγατέρες οι οποίες παντρεύτηκαν και δημιούργησαν δικές τους οικογένειες, παίρνοντας μαζί τους και τις σχετικές προίκες…άρα αυτά που δικαιούνταν και όχι τις ανύπανδρες, που εθιμικώ δικαίω, ήταν όλοι οι αρσενικοί υποχρεωμένοι να τις προικοδοτήσουν για μια καλή παντρειά… Σημειώνουμε επίσης πως τις περισσότερες φορές τα «βρίσκανε μεταξύ τους χωρίς πολλά πολλά».146 Δηλαδή η διανομή γινότανε χωρίς αποτιμήσεις και έπαιρνε καθένας το τμήμα της κληρονομιάς που ήθελε ή διέθεταν μεταξύ τους. Σε περίπτωση θανάτου, δίχως αρσενικά παιδιά, η διανομή της περιουσίας γίνεται και πάλι κατά τον ίδιο τρόπο, δηλαδή η σύζυγος παίρνει το ¼, τα θηλυκά τα 2/4 και το ¼ η μάνα του «ως δικαίωμα γάλακτος»147 εάν ζει ή μόνο τα αδέρφια του (αρσενικά)… παρατήρηση Σε ορισμένες κοινότητες συμμετοχή στη διανομή είχε ο σώγαμπρος «για να μην κλείσει το σπίτι…» Σε περίπτωση θανάτου του αρχηγού τη οικογένειας, με προϋπάρχοντα τον θάνατο του μοναδικού αρσενικού, η οικογένεια του -χήρα και τα ορφανά αγόρια και κορίτσια- παίρνουν το μερίδιό του... Σε περίπτωση θανάτου δίχως παιδιά και λοιπούς στενούς συγγενείς το σύνολο της περιουσίας το έπαιρνε η χήρα αλλά με μια προϋπόθεση. Την παροχή στην τοπική εκκλησία του δικαιώματός της δηλαδή το «δικαίωμα του στεφανώματος».148 Σε περίπτωση κατά την οποία αρσενικός που κληρονόμησε τον πατέρα του (μερίδιο) πέθανε χωρίς απογόνους τότε το 1/7 του μεριδίου το έπαιρνε η γυναίκα του και το υπόλοιπο τα αδέλφια του… παρατήρηση Σε ορισμένες κοινότητες «αν κάποιος πέθαινε άκληρος η περιουσία του γύριζε στ’ αδέλφια του κι αν δεν είχε αδέλφια στα ανίψια του ή σε άλλους συγγενείς»

145

Θανάσης Κωστάκης, ο.π. σελ 415 Κ.Ι.Δ. Συκεών, Φ.12, α.α. 33, μαρτυρία Τελλόγλου Δέσποινας και Σωτηρίου Μαρίας, ο.π. 147 Το δικαίωμα γάλακτος = σουτ χακ-κέι 148 Το δικαίωμα του στεφανώματος= νικιάχ χακ- κέι 146



 

Σε περίπτωση θανάτου της γυναίκας τυχόν περιουσία της διανεμόταν ως εξής: το 1/7 το έπαιρνε ο άνδρας της, και το υπόλοιπο τα δυσανάλογα φυσικά, δηλαδή δυο μερίδια τα αγόρια και ένα τα κορίτσια… Ο γιος που ήτανε σώγαμπρος συνήθως δεν έπαιρνε τίποτε από την πατρική περιουσία, εκτός ελαχίστων και πάντοτε στηριγμένο στην καλή πίστη των υπολοίπων…149 την κινητή περιουσία, συνήθως, τη μοιράζονταν μόνο τα αγόρια του θανόντος…αλλά σε ορισμένες κοινότητες υπήρχε συμμετοχή και των θυγατέρων.

Βεβαίως δεν ήταν πάντοτε όλα όμορφα, ωραία, μα ούτε ρόδινα, ευτυχισμένα και χωρίς προβλήματα. Ο ανθρώπινος παράγοντας ήταν, είναι και πιστεύουμε και στο μέλλον απρόβλεπτος. Έτσι δημιουργούνταν σε διάφορες περιπτώσεις αρκετά προβλήματα, για την ποσότητα και το είδος του μεριδίου, ή γιατί μερικοί θεωρούσαν πως έτσι ρίχνονταν κλπ. Σε αυτές τις περιπτώσεις προσέτρεχαν αρχικά μεν οι καλοί γείτονες, αποδεκτοί από όλα τα μέρη και σε περίπτωση διαφωνίας, η δημογεροντία με τους ιερείς, ο λόγος – απόφαση των οποίων επενεργούσε πια καταλυτικά. Θεωρητικά υπήρχε το δικαίωμα της προσφυγής στα τοπικά Εκκλησιαστικά Δικαστήρια ή τα πολιτικά και συγκεκριμένα αυτά του Ικονίου, της Νίγδης και της Καισαρείας. Δικαίωμα μεν υπαρκτό, αλλά από όσο ξέρουμε ποτέ χρησιμοποιούμενο για δυο σημαντικότατους λόγους:  τα χρήματα που απαιτούνταν για μια τέτοια προσφυγή ήταν δυσανάλογα με αυτά που τυχόν θα εισπράττονταν από τη ρευστοποίηση των περιουσιακών στοιχείων μετά το τέλος των δικαστηρίων.  η κοινή γνώμη, η πλέον σημαντική που θα τους στιγμάτιζε στον «αιώνα τον άπαντα»150 Το πώς τα μοίραζαν οι ενδιάμεσοι σε περίπτωση διαφωνίας ήταν εύκολο και κατανοητό. Βοηθός τους η τύχη. Χώριζαν την περιουσία σε μερίδια, όσο το δυνατόν της αυτής αξίας και τα κλήρωναν…Ενδεικτικότατες είναι οι σχετικές αναφορές που βρίσκουμε καταγεγραμμένες. «Για την κινητή περιουσία χρησιμοποιούσαν τα κουτσία ή κουτσούια. Έπαιρνε κάθε αδελφός από ένα μικρό αντικείμενο- ξυλάκι, μια πετρίτσα-κ’ έλεγαν σ’ ένα ξένο: κάμπου, κλείσε δηλαδή τα μάτια σου. Αυτός τα έκλεινε και τους γύριζε τη ράχη. Έπαιρνε τότε ένας όλα τα μικροαντικείμενα και φώναζε: Έλα. Γύριζε αυτός που κάμπουνεν, έπαιρνε τα μικροαντικείμενα και τα τοποθετούσε ένα σε κάθε αντικείμενο απ’ αυτά που επρόκειτο να μοιραστούν. Κάθε δικαιούχος έπαιρνε αυτό που πάνω του είχε βρεθή το μικροαντικείμενο που είχε διαλέξει.» 151 Βεβαίως από της καθιερώσεως της γραπτής διαθήκης τα πράγματα άλλαξαν ριζικά μιας και η καταγεγραμμένη τελευταία θέληση του διαθέτη ήταν απαραβίαστη έστω

149

Μαρτυρία Σαρμουκασίδη Στάθη, ο.π. «δίνανε κάτι και σ’ αυτόν έτσι για να θυμάται τον πατέρα του και να τον μνημονεύει πότε, πότε…» 150 Μαρτυρία Τσουτζόγλου Κοσμά, ο.π. 151 Θανάσης Κωστάκης, ο.π. σελ 416

και αν με τον τρόπο του αποκλήρωνε τους νόμιμους κληρονόμους. Η θέληση του πάντοτε σεβαστή, ο λόγος του, νόμος… Μάλιστα δε και εξ όσων γνωρίζουμε, ποτέ δεν είχε προσβληθεί διαθήκη. Να σημειώσουμε επίσης πως οι γραπτές διαθήκες είχαν ένα συγκεκριμένο τύπο σύνταξης και περιελάμβαναν τα εξής στοιχεία:  δήλωση για την ελεύθερη και αβίαστη βούλησή του διαθέτη στη σύνταξη της διαθήκης του…  δήλωση πως είχε σώας τας φρένας…  την επίκληση βοήθειας του Θεού  τα προσωπικά του στοιχεία…  την επιθυμία του και το μοίρασμα της περιουσίας του, κινητής και ακίνητης, κατά το δοκούν, αλλά επακριβώς προσδιορισμένης κατά κληρονόμο…  ακριβή ημερομηνία σύνταξης του εγγράφου…  ορίζεται εκτελεστής της διαθήκης…  υπογραφή δική του ή το σημάδι του σταυρού σε περίπτωση αδυναμίας ανάγνωσης και γραφής…  τις υπογραφές των μαρτύρων, ιερέων,152 κλπ  η σχετική καταγραφή της διαθήκης στον Κώδικα της κοινότητας. Παρατήρηση Η σύνταξη του σχετικού εγγράφου γινότανε πάντοτε από τον δάσκαλο, τον εγγράμματο ιερέα ή κάποιον δημογέροντα… Εξαιρετικότατο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο τρόπος «δεσίματος» της κάθε διαθήκης και ιδία αυτών που αφορούσαν τα υπέρ της εκκλησίας ή σε άλλα κοινωφελή ιδρύματα δωρηθέντα. Πρόνοια φτιαγμένη με αριστοτεχνικό τρόπο με σκοπό την εξάλειψη κάθε προσβολής τής διαθήκης, τόσο από πλευράς των οικείων του θανόντος, όσο και από πλευράς των αρχών που εποφθαλμιούσαν για κάποιο δικό τους μερίδιο. Οι λέξεις και οι κατάρες που παρατίθενται στο τέλος του κειμένου, η σχετική επίκληση των αγίων, φαίνεται πως έπιανε τόπο τόσο στον χριστιανικό, όσο και στο μουσουλμανικό κόσμο. Και είναι μάλιστα και πολλών τύπων. Κατεγράφησαν λοιπόν οι παρακάτω τύποι:  Ήπιες εκφράσεις που είχαν να κάνουν με τις παρακλήσεις- ευχές του διαθέτη να ακολουθηθεί κατά γράμμα η τελευταία του θέληση, επικαλούμενος τη μαρτυρία της συνόδου, μαρτύρων κλπ., για να μη γίνει παράβαση των οριζομένων.  Η δεύτερη μορφή εκφράσεων- προτροπών για τον σεβασμό της τελευταίας θελήσεώς του ήταν αυτές που είχαν να κάνουν με την επίκληση και τη βοήθεια των αγίων πατέρων της εκκλησίας. «…και σε περίπτωση μη

152

Η ύπαρξη υπογραφής του τοπικού θρησκευτικού λειτουργού στη σύνταξη των διαθηκών ήταν σημαντικότατο στοιχείο της νομιμότητάς της ενώπιον των δικαστικών αρχών. Διότι σύμφωνα με τη Βεζιρική εγκύκλιο με ημερομηνία 22 Δζεμαζί ουλ αχιρέ 1308 (1891) προς τις Νομαρχίες της Επικράτειας «…όσον αφορά εις το ζήτημα των διαθηκών, καίτοι τούτο είναι αστικής τάξεως…η διαθήκη η παρουσιασθησομένη εν τη περιουσία χριστιανού, έχοντος κληρονόμους ανηλίκους ή ενηλίκους, θέλει είναι έγκυρος δικαστικώς, όταν η επικυρωμένη υπό Πατριάρχου ή Μητροπολίτου ή Επισκόπου…» βλ Εμμ. Τσαλίκογλου ο.π. σελ 48



συμμορφώσεως κανενός η κατάρα των 318 θεοφόρων πατέρων της εκκλησίας ας είνε απάνω τους»153 Για κάποιες άλλες διαθήκες τα πιο πάνω συμπληρώνονταν με πλέον δραστικότερες εκφράσεις που είχαν να κάμουν και με κατάρες, πράγμα ιδιαίτερα επιβαρυντικό και υπολογιζόμενο, τουλάχιστον για εκείνη την εποχή. Για παράδειγμα «…η κατάρα των 318 θεοφόρων πατέρων ας είνε επάνω τους και χαΐρι και προκοπή να μην διουν και όλη τους τη ζωή να την περάσουν με πόνο και θλίψη»154. Τέλος υπήρχε και η φοβερότερη απειλή, την οποία μάλιστα έτρεμαν ιδιαίτερα οι μουσουλμάνοι και που σύμφωνα με αυτήν ο ίδιος ο διαθέτης «αχρετίε γιακαγγά σαριλίριμ» δηλαδή και σε ελεύθερη μετάφραση, «θα πιάσει από τον γιακά στον άλλο κόσμο εκείνον που ήθελε τυχόν εναντιωθεί στη θέλησή του και θα τον έσερνε μπροστά στον Υψηλό Κριτή»155. Απειλή την οποία μάλιστα χρησιμοποιούσαν κατά κόρον ιδιαίτερα οι χριστιανοί έμποροι στις συναλλαγές τους με το οθωμανικό στοιχείο.156

Παρακάτω παραθέτουμε δυο από τις πολλές διαθήκες που βρήκαμε στους σωζόμενους Κώδικες των Κοινοτήτων οι οποίες, κατά την άποψή μας, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για τον τρόπο σύνταξή τους, αλλά και το «δέσιμο» των ενδιαφερομένων μερών για την ακριβή τήρησή τους.157 1- Διαθήκη της Παρασκευιάς σύζ. Δημητρίου Καράκιζ της 23ης Σεπτεμβρίου 1879, καταγεγραμμένης εις την σελίδα 25 του Κώδικα της κοινότητος των Συλλάτων. «Εν έτει Σωτηρίω 1879, Σεπτεμβρίου 23, η υποφαινομένη Παρασκευιά, σύζυγος του ποτε Δημητρίου Καράκιζ, γινόσκουσα το άδηλον του θανάτου και φοβούμενη μήπως τύχη ανέτοιμον, άνευ δηλαδή να διατάξω τα περί εμαυτήν, σπεύδω εν όσο έχω υγιή τον νου μου και σώας τας φρένας μου, να διατάξω τα περί εμαυτόν και επιτελέσω τα τελευταία μου χριστιανικά καθήκοντα, προς αποφυγήν διενέξεων και φιλονικιών των μεταγενεστέρων, δηλαδή τέκνων μου. Δι’ όλα ταύτα διορίζω επίτροπον πληρεξούσιον τον υιόν μου Γεώργιον όπως εκπληρώσει τα γεγραμμένα κατά γράμμα εις τα ανήκοντα μέρη. Από τα 3.000 γρόσια τα οποία έχω εις τον ως άνω ειρημένον υιόν μου Γεώργιον, εκ των οποίων, τα μεν 2.000 γρόσια διαθέτω εις διάφορα μέρη, από τα δε έτερα 1.000

153

Ο αριθμός 318 αφορά τους πατέρες της εκκλησίας που πήραν μέρος στην πρώτη οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας 154 σημ: στα σωζόμενα αρχεία- κώδικες υπάρχει μια ποικιλία περιπτώσεων… 155 Σημ: Τούτη η απειλή ήταν η φοβερότερη όλων και τα μάλα υπολογίσιμη 156 Μαρτυρία Γιάννη Σταματιάδη, ο.π.«…τούτη η απειλή είχε πέραση και στις διάφορες συναλλαγές, ιδιαίτερα μάλιστα με το μουσουλμανικό στοιχείο που ήταν αρκετά επιρρεπές…Έτσι εισέπρατταν με ευκολία το λαβείν τους από όλους ιδιαίτερα όμως από αυτούς που γίνονταν περισσότερο μαλακοί και προσέθεταν, για να κερδίσουν κάτι, “τσορμπατζή χακκινή χελάλ εϊλέ”, δηλαδή και σε ελεύθερη μετάφραση, άντε μωρέ χαλάλισε το κάτι τις…» 157 διατηρείται αναλλοίωτο το κείμενο και παρουσιάζεται όπως το βρήκαμε.

γρόσια, τα μεν 200 γρόσια να δοθούν εις την κόρην μου Συγγενείαν, τα δε έτερα 800 γρόσια να εξοδεύονται εις τα διάφορα χριστιανικά μου καθήκοντα. Ιδού δε τα μέρη εις τα οποία διαθέτω τα ως άνω ειρημένα 2.000 γρόσια. Τα άνω ειρημένα 3.000 γρόσια μένουν άνευ ομολόγου, αλλά είναι καταχωρημένα εις τον κώδικα του εν Κωνσταντινουπόλει εργαστηρίου μας, επάνω στον Γεώργιον. Α- Εις την εκκλησίαν της χώρας μας των ΙΒ Αποστόλων 250 γρ. Β- Εις το σχολείον της χώρας μας 250 γρ. Γ- Εις την εκκλησίαν του Αγίου Γεωργίου 100 γρ. Δ- Ει τον Προφήτην Ηλίαν 50 γρ. Ε- Εις την Αγίαν Παρασκευιάν 50 γρ. Στ- Εις τον Άγιον Γεώργιον Ανακού 50 γρ. Ζ- Εις την εκκλησίαν του Αγ. Βασιλείου Δήλας 100 γρ. Η- Εις τους διαφόρους πτωχούς 250 γρ. Θ- Εις το εν Κωνσταντινουπόλει ορφανοτροφείον 250 γρ. Ι- Εις όλα τα εγγόνια μου από ένα εικοσάρικο φλουρί 300 γρ. ΙΑ- Εις τους χριστιανούς επάνω εις το λείψανό μου 100 γρ ΙΒ- Εις την εκκλησίαν πάλιν, δια το μνήμα μου 250 γρ. άθροισμα 2.000 γρ Επειδή δε ο υιός μου Γεώργιος λείπει εις Κωνσταντινούπολιν, διορίζω τον Μιχαήλ Γρηγοριάδην Κοσμόπουλον επίτροπον, ίνα αναλάβη το καθήκον, να λάβη τα ως άνω ειρημένα χρήματα και να τα διαμοιράσει εις τα μέρη των. Όθεν και προς ένδειξιν και ασφάλειαν, υπογράψει εκ μέρους μου ο ιερεύς της χώρας μας και εγώ βάλλω το σημείον του σταυρού. Δια την αγράμματην Παρασκευιάν Βασίλειος Δημητρίου στρέχω σίζιγον του ποτέ Διμιτρίου, Φωσγγαρινια Διμιτρίου στρεχτή + υπογράφω εγώ ο πνευματικός πατήρ Ευγενία Διμητρίου στρεχτή + π.π. Διονύσιος Σημευτή Διμιτρίου στρεχτή + και εκίνι βάλι το σημείον του Τιμίου Σταυρού.»158

2- Διαθήκη Δανιήλ γυιού του Ηλία της 12/12/1855, καταγεγραμμένης στις σελίδες 23-25 του Κώδικα της Κοινότητος… Με την επισήμανση πως σώζεται μέρος του αρχικού κειμένου από το οποίο παραθέτουμε δυο τμήματά του. Ένα όπως σώζεται και ένα ερμηνευμένο. α-«Επειδή ο αδελφός μου πέθανε πρωτύτερα από τον μπαμπά μου η κληρονομιά του περιήλθε ολόκληρη σε με. Εγώ όμως το μισό της περιουσίας αυτής το διέθεσα για τον ανιψιό μου τον οποίο πήρα κοντά μου σαν παιδί μου, επειδή είμαι άκληρος. 158

Διατηρείται η υπάρχουσα ορθογραφία. Αξιοσημείωτο επίσης πως και οι μάρτυρες υπογράφουν με το σημείο του σταυρού.

Και τώρα με την παρούσα διαθήκη μου δηλώνω πως και το άλλο μισό το δικό μου το πούλησα στον ίδιο τον ανιψιό μου έναντι 8.000 γροσίων άτινα παρέλαβα και ξόδευσα ως αναφέρω στο τέλος της παρούσης…» β- «εγο δανιγιλις γιος του μακαριτη ελιγια ότι γιχαμε αναμεσου μας τα εδοσα τον γεγενι (ανεψιό) μου τον Χριστο τα εδοσα από βελονι εγος κ κλοςτι οσο ζισομε να μας θρεψι οπιος το χαλασι αφτο το διαθικι μου να μιν δι πρεκοπι ναχι καταρα του Χριστου και του αγιγου αποστολου. Εγο δανιγιλις γιδου κε το λαχτιλο μου». Ακολουθεί δακτυλικό αποτύπωμα του διαθέτη και δεκατέσσερις υπογραφές ως μάρτυρες της ομολογίας, ανορθόγραφες κι αυτές, δίχως τόνους και πνεύματα και με την στρογγυλή τετραμερή σφραγίδα που έφερε τον Άγιο Γεώργιο, τον καβαλάρη, να λογχίζει τον δράκο. Σύμφωνα με τους κανόνες της νομικής επιστήμης για να επέλθουν τα κληρονομικά δικαιώματα στους κληρονόμους θα πρέπει να υπάρξει η έγγραφη δήλωση αποδοχής τους. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις κατά τις οποίες ο κληρονόμος δεν αποδέχεται τη δήλωση βουλήσεως του διαθέτη ή αρνείται το εξ αδιαθέτου κληρονομιάς τμήμα της περιουσίας του θανόντος…Και δια γραπτής δηλώσεώς του αποποιείται τα σχετικά δικαιώματα του.159 Παρουσιάζουμε, λοιπόν, ένα χαρακτηριστικό δείγμα αποποιήσεως δοθείσης κληρονομιάς, υπέρ ενός συγκεκριμένου προσώπου, από το ιεροδικαστήριο του Προκοπίου (Ουργκούπ). ΧΟΤΣΕΤΙ Σεραφείμ Ρίζου «Ο γυιός του Ρίζου Σεραφείμ, που υπόβαλε την αίτηση κι οι δυο αδελφές του Βασίλισσα και Μαρία, καταγόμενοι από τον Καριέ Συνασού που υπάγεται στον Καζά του Αραπουσούν, παρουσιάστηκαν στο Ιεροδικαστήριο (Ιεροδικείο) και μολονότι οι αδελφές του Σεραφείμ Βασίλισσα και Μαρία εδήλωσαν οι καθεμιά χωριστά: Επειδή η περιουσία του δια του θανάτου χαμένου πατέρα μας Ρίζου δεν ανταποκρίνεται εις τα χρέη του, που εδημιούργησε ζώντας και επειδή τα χρέη του αυτά όλα τα κατάβαλεν ο αδελφός μας Σεραφείμ, δηλοποιούμεν ότι ΠΑΡΑΙΤΟΥΜΕΘΑ από τα δικαιώματά μας κληρονομίας επί της κινητής και ακίνητης περιουσίας του πατέρα μας και ότι η περιουσία αυτή κινητή και ακίνητη, ανήκει ολότελα στον αδελφό μας Σεραφείμ, το ιεροδικείο εθεώρησε δίκαιον να ερωτηθούν κι οι Τσορμπατζήδες του Καριέ, των οποίων ο καθένας χωριστά εμαρτύρησεν προ του Ιεροδικείου μας ότι πραγματικά δε μπορούσε να ισοφαρίση η κινητή και ακίνητη περιουσία του Ρίζου τα χρέη του και επειδή οι ειρημένες αδελφές του Σεραφείμ Βασίλισσα και Μαρία εδήλωσαν πάλιν ότι παραιτούνταν κάθε δικαιώματος κληρονομίας επί των πραγμάτων και κτημάτων του πατέρα των και δωρούν στον αδελφόν τους Σεραφείμ, η κάθε μια χωριστά, τα μερίδιά τους κι επειδή ο Σεραφείμ εδήλωσεν ότι δέχεται και αποδέχεται την δωρεά των κληρονομικών μεριδίων των δυο αδελφών του Βασίλισσας και Μαρίας επί της περιουσίας του πατέρα των εις κινητά και ακίνητα και ότι τα παρέλαβε και αφού το 159

Άρθρο 1847 Α.Κ. «Αποποίηση. Ο κληρονόμος μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και το λόγο της….»

Ιεροδικείο και προφορικώς εβεβαιώθη πλέον για το αληθές και το βέβαιον της υπόθεσης εξέδωκε, τη αιτήσει των, το παρόν και το παρέδωσεν εις τον Σεραφείμ σήμερον…του μήνα…του έτους… Οι μάρτυρες Μουχτάρ Μουσταφά αγά Απτουλλάχ

Ο αθανασις του ανδρια μαρτις Λάζαρης του νικόλα μαρτηρο Χατςη ιοβανις»160

Αναστάς Ταντηρτσήογλου

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επίσης, για την εθιμική κληρονομική διαδοχή παρουσιάζει και το παρακάτω έγγραφο του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Συκεών. Πρόκειται περί μιας εγγράφου ομολογίας-παραδοχής των δικαιούχων κληρονομικής περιουσίας ότι «καλώς» διενεμήθησαν τα περιουσιακά στοιχεία του πατέρα τους… ο οποίος πέθανε χωρίς διαθήκη… «Οι υποφαινόμενοι αδελφοί δια του παρόντος εγγράφου δηλοποιούμε ότι, τα πατρικά μας σπήτια, άτινα διενεμήθησαν προσωρινώς προ τεσσάρων ετών και ήδη κατέχομεν συνεφωνήσαμεν και παρεδέχθημεν όπως αυτό από τούδε τα διανεμηθέντα μέρη ανήκουν ενί εκάστω ως πατρικόν μας ανάλογον και δεν έχομεν καμμίαν απαίτησιν αναμεταξύ μας και εις ένδειξιν Μαλακοπή τη 20 Ιανουαρίου 1900 Μάρτυρες Παπά Στέφανος Κυζ. Γ. Σωτηρόπουλος Β. Κασλίιδης

Εφορεία Σ.Τρελλόπουλος (Υπογραφή δυσανάγνωστος) Κ. Πογιαζόγλου

Υπογραφές κληρονόμων Γριγόρις (δυσανάγνωστος) Αρχιελις (δυσανάγνωστος)»161 Τέλος παραθέτουμε τμήμα των σωζόμενων πρακτικών της συνεδρίασης του Εκκλησιαστικού-Επαρχιακού Δικαστηρίου Καισάρειας με ημερομηνία 15-7-1891 και τις ενδιαφέρουσες αποφάσεις του στα θέματα κυρίως σύνταξης και εγκυρότητας των διαθηκών.162 Πρόκειται μάλλον περί προσπάθειας συντάξεως-δημιουργίας κώδικος- νομικού πλαισίου, σύμφωνα με τα ισχύοντα και τις εγκυκλίους του Πατριαρχείου, πάνω στη βάση του οποίου το δικαστήριο θα εκδίκαζε τις όποιες διαφορές… «α- Δεν ακυρούται η διαθήκη εάν ο διαθέτων είχε σώας τας φρένας του κατά την σύνταξιν αυτής… 160

Σ. Ρίζος, ο.π. σελ 168 Κέντρο Ιστορίας Δήμου Συκεών Φ. Α1 έγγραφο με αριθμό 32 162 Εμμ. Τσαλίκογλου, ο.π. σελ 58 161

β- Τα μη νόμιμα τέκνα, ως και οι διαπράξαντες εγκλήματα εις βαθμόν κακουργήματος, εις βάρος των γονέων των, δεν δικαιούνται να τους κληρονομήσουν και στερούνται του δικαιώματος απαιτήσεως εκτελέσεως της διαθήκης αυτών. γ-Επίσκοποι και μοναχοί δύνανται να διαθέσουν όπως θέλουν την περιουσίαν, ην είχον προ της χειροτονίας των. δ- Ο διαθέτης επιβάλλεται ν’ αναφέρη εις την διαθήκην του όλα τα τέκνα και τους γονείς του. Εάν τυχόν επιθυμή ν’ αποκληρώση έναν εκ των κληρονόμων του, οφείλει ν’ αναφέρη τους λόγους της αποκληρώσεως. ε-Οι άτεκνοι δικαιούνται να διαθέσουν τα υπάρχοντά των όπως θέλουν. στ-Οι κληρονόμοι αναλαμβάνουν και τα χρέη του διαθέτου. Εάν όμως τούτο δεν συμφέρη, δύνανται να μην δεχθώσιν την κληρονομίαν. ζ-Αι επικυρούμεναι παρά του Μητροπολίτου διαθήκαι θα θεωρηθούν έγκυροι εάν όλοι οι κληρονόμοι είναι Ορθόδοξοι και Οθωμανοί υπήκοοι. Εις περίπτωσιν δε καθ ην εις εκ των κληρονόμων δεν είναι Ορθόδοξος ή Οθωμανός υπήκοος και δια της διαθήκης του ο διαθέτης είχε κληροδοτήσει παρανόμως χωράφιον δημοσίου και βακουφικά κτήματα, τότε η προσφυγή επιβάλλεται να γίνη εις τα αρμόδια τουρκικά δικαστήρια.» ΕΝΟΧΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Πρόκειται «για το σύνολον των κανόνων δικαίου οι οποίοι ρυθμίζουν τα ζητήματα τα οποία προκύπτουν εκ της υπάρξεως ενοχής, ήτοι εκ της υπάρξεως εννόμου σχέσεως δυνάμει της οποίας ωρισμένο πρόσωπον (ήτοι ο οφειλέτης) υποχρεούται προς έτερον (δανειστήν) εις παροχήν, η οποία δύναται να συνίσταται εις ενέργειαν ή παράλειψιν».163 Φυσικά και δεν πρόκειται στην παρούσα μελέτη να αναπτύξουμε τις διατάξεις του Ενοχικού Δικαίου, όμως θα προσπαθήσουμε να αναφερθούμε στις όποιες του εφαρμογές στην ιδιαίτερή μας πατρίδα, την Καππαδοκία, εκεί και τότε. Δεσπόζουσες λοιπόν αρχές σε όλες ανεξαιρέτως τις συμβάσεις, τις σχέσεις από τις οποίες απορρέανε δικαιώματα και υποχρεώσεις ήταν:  η καλή πίστη  τα συναλλακτικά ήθη… Τα οποία αμφότερα κάλυπταν την ανυπαρξία έγγραφου τύπου, την οποιονδήποτε ατέλεια ή προκύπτουσες καταστάσεις…Επίσης όλα τα θέματα τα οποία καλύπτει το Ενοχικό Δίκαιο, τύχαιναν εφαρμογής με βάση τις δυο προαναφερόμενες αρχές. Έχουμε λοιπόν. 1-Πώληση… Πρόκειται φυσικά περί συμβάσεως αμφοτεροβαρούς δια της οποίας ο μεν πωλητής υποχρεούται να μεταβιβάσει την κυριότητα του πωληθέντος πράγματος, ο δε αγοραστής να πληρώσει το τίμημα που συμφωνήθηκε. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να σημειώσουμε είναι πως στις περισσότερες των περιπτώσεων:  η επικύρωση μιας συμφωνίας γινότανε με μια απλή χειραψία και με τη φράση- καταλύτη «σάνου ντου χαϊρ», δηλαδή και σε ελεύθερη μετάφραση στο κάνω χαλάλι… ή βε ες σελάμ, δηλαδή «ο Θεός ας τα φέρει βολικά». 164 163 164

Κων/νος Βαβούσκος, ο.π. σελ 109 μαρτυρία



 

για τις αγοραπωλησίες μικρής αξίας αντικειμένων υπήρχε,165 τις περισσότερες φορές, η τράμπα, για τα ζωντανά, ή ο αντιπραγματισμός και για τα υπόλοιπα, ο οποίος επιτυγχανότανε μετά από τις σχετικές διαπραγματεύσεως, πολλές φορές μάλιστα με τη βοήθεια κάποιου ενδιάμεσου προσώπου…166 στα πωλητήρια έγγραφα167 για όσες περιπτώσεις θέλανε μεγαλύτερη δέσμευση, υπογράφανε τα συμβαλλόμενα μέρη και δυο μάρτυρες. Εννοείται πως σε περίπτωση αδυναμίας με τη άκρη του δεξιού μικρού δακτύλου… τα πωλητήρια έγγραφα μεγάλης αξίας μετεγγραφότανε στον οικείο Κώδικα της κοινότητας, όπως τα δείγματα που παρουσιάζουμε παρακάτω:168

«Κώδιξ Μαλακοπής σελ 11 «Η αιτία σύνταξης του παρόντος πωλητηρίου είναι ότι η (αναφερομένη πιο κάτω Μαρίνα Λάζ. Νικολαϊδου) πούλησα οικειοθελώς και απαραβιάστως το δικαίωμά μου (που έχω) από κληρονομιά στο αλώνι Πιρόγλου Μηνά, το οποίο βρίσκεται στο χωριό Μελεκοπή (Μαλακοπή) στη συνοικία Κεσήμ και μέσα στο χωριό, οριζόμενο από τη μια πλευρά με τον Δαμιανό Χρήστο Ογλού και από τη μια πλευρά με τα αλώνια του Σααδζή ογλού Λιγόρ (Γρηγόρη) και από τις δυο πλευρές με δημόσιο δρόμο, (πούλησα) στον αγοραστή Σταύρο γιο του Σαλτηνδζή ογλού Στεφανή, ο οποίος είναι και το αφεντικό μου έναντι πεντακοσίων (500) γροσίων, τα οποία έλαβα εξ ολοκλήρου. Για να μη παρεμβάλλονται εμπόδια και προσκόμματα τόσο από εμένα όσο και από άλλους χορηγήθηκε στα χέρια του αναφερομένου το παρόν ισχυρόν πιστοποιητικό και μάλιστα καταχωρήθηκε στον κώδικα του σχολείου μας (κοινοτικό). Να προσάγεται και να λαμβάνεται υπόψη εν ώρα ανάγκης. Προς τούτο… Μελεκοπή (Μαλακοπή) τη 26 Μαρτ (τίου) έτος 1903 Εφορεία Παπά Απόστολος Μακροάζογλου Κυριάκος Νικηφορίδης Ιωάννης… Παντελής… Δημοσθένης Τρελλίδης

Δια Μαρίναν λαζ. Νικολαϊδου κατά θέλησίν της υπογράφω Π (…) Στέφανος Κύζικος και η ίδια βάζει το σημείον του + Σφραγίδα

165

Μαρτυρία Τελλόγλου Δέσποινας, ο.π. «Οι γυρολόγοι έμποροι ερχότανε με το χουτ-τι, το κινητό τους μαγαζί, συγκεκριμένες μέρες και ώρες. Αγοράζαμε ό,τι είχαμε ανάγκη και πληρώναμε κυρίως με φακές, μιας και το χωριό μας είχε την καλύτερη. Φακούδια πού να τα βρούμε… Μας έλεγε τόσα γρόσια κάνει αυτό, στο Κάστρο η φακή κάνει τόσο, έξυνε το κεφάλι του, έγραφε κάτι και τελείωνε. Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούσε για τα βερεσέδια μπλοκάκι, αλλά μας ξεγέλαγε μιας και ήμασταν αγράμματες». 166 Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π. σελ 336 «κατά τις συμφωνίες επέμβαινε συνήθως ένας τρίτος μεσάζων, συνέπλεκε σε χειραψία τα χέρια των συμβαλλομένων ή συμφωνούντων ή αυτών που κάνανε τράμπα ζώων με ίσους όρους ή πανωτιμή, ουστέ, κλπ ανεβοκατέβαζε επιδιώκοντας στο μεταξύ την άρση της τυχόν διαφοράς και προκαλώντας την αμοιβαία συγκατάθεση ή την τέτοια του δυστροπούντος και φώναζε σε ύφος έντονο, χαϊρ γκιορούν. Αν έλεγε κι ο πωλητής ή ο δυστροπών έλεγε χαϊρινί γκιουρ, δηλαδή να το χαίρεσαι καλορίζικο, έλυνε το σύμπλεγμα…» 167 Ομόλογα, ή τεμεσούκ ή σενέτια. Τίτλοι που αναγνωριζότανε από τις κρατικές αρχές… 168 Ελένη Τζιούτζια, ο. π,. σελ. 281

Κώδιξ Μαλακοπής Σελ 8 Ο υποφαινόμενος Ηλίας Ιωακείμ Δαζκμάκ ογλού κάτοικος Μαλακοπής εις συνοικίαν Χασεκί μαχλεσή κάτοχος εκ πατρικής κληρονομίας και δυνάμει πωλητηρίου καταχωρημένου εις τον κώδικα της Σχολής και του ανά χείρας εγγράφου μου αλωνίου συντροφικώς μετά του ατικνά Κιλόγλου ευρισκομένου εις ιδίαν συνοικίαν και συνορευομένου ένθεν μεν υπό των αλωνίων Χρήστου Δζαμπάζογλου και Ιωακείμ Δζουλτουτμάς ογλού ένθεν δε υπό δρόμων, δηλοποιώ ότι εξ αυτού του ειρημένου αλωνίου το αναλογούν μου ήμισυ αλώνιον επώλησα εις την αδελφήν μου Σοφίαν Ιωακείμ σύζυγο του Νικοδήμου Κελ. ογλού Στεφάν αντί λιρών οθωμανικών πέντε (5) τας οποίας έλαβον σώας διο προς ένδειξιν δίδω αντίγραφον του παρόντος πωλητηρίου εις κατοχήν της αδελφής μου Σοφίας. Μαλακοπή 5 Μαρτίου 1903 Η Εφορεία Παπά Απόστολος Π. Μακροζόγ. Ηλίας Ιωακείμ Ζακμαγλού Κυριάκος Νικηφορίδης Παντελής Χατζηπαρθενίου 2- Δάνειο –τόκος Το δάνειο είναι μια σύμβαση κατά την οποία το ένα από τα συμβαλλόμενα μέρη μεταβιβάζει κατά κυριότητα στο άλλο χρήματα, το άλλο δε υποχρεούται να αποδώσει τα δανειζόμενα σε χρονικό διάστημα που προσδιορίσθηκε με την προσθήκη κάποιου τιμήματος που συμφωνήθηκε, είτε και χωρίς αυτήν. Ο τόκος, επίσης, το ποσό εκείνο που υποχρεούται να δώσει ο οφειλέτης στον δανειστή ως αντάλλαγμα της απόλαυσης- χρησιμοποίησης του κεφαλαίου που του έδωσε για ορισμένο χρονικό διάστημα… Που σχεδόν πάντοτε ήτανε ανάλογος με την όποια ανάγκη ή τον δανειστή, «από ένα μετζίτι στη λίρα, ή και κάτι λιγότερο, δηλαδή από 13% -20% τον μήνα …που σημαίνει αρκετά υψηλός από τους κατ’ επάγγελμα σαράφηδες169 ή περίπου 5-8% τον χρόνο από λοιπούς.»170 Συνήθως, όπως και στο σύνολο των συναλλαγών, η σύμβαση του χρέους ήταν άτυπη και μόνο με το λόγο, που πάντως και σε κάθε περίπτωση ήταν ιερός και δεν παραβιαζότανε σχεδόν ποτέ, εκτός φυσικά απειροελάχιστων εξαιρέσεων.171 Βεβαίως με την πάροδο του χρόνου και την ανάπτυξη της οικονομίας, για τα μεγάλα ιδιαίτερα κεφάλαια καθιερώθηκε ο γραπτός τύπος. Που απλά σήμαινε γραπτή δέσμευση των μερών ιδιαίτερα του οφειλέτη, για το ποσό, τον χρόνο επιστροφής των οφειλομένων, μα και των σχετικών τόκων. Φυσικά με την παρουσία και επιβεβαίωση μαρτύρων ή και την έτι περαιτέρω δέσμευση με την παροχή ενεχύρου.172 Το σύνολο των χωρικών ήταν αθεράπευτα συνεπείς, ιδιαίτερα μάλιστα το μουσουλμανικό στοιχείο, όπου σύμφωνα με τα ειωθότα «αν πέθαιναν χωρίς την 169

Σύμφωνα με την Μαρία Ασβέστη, ο.π. σελ 202, σε όλη την περιοχή της Καππαδοκίας διατηρούσαν τέτοια γραφεία 15 αργυραμοιβοί… 170 Θανάσης Κωστάκης, ο.π. σελ. 418 171 Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π , σελ. 99 «Εθεωρείτο κάτι το απρεπές κι ανάγωγο, όσο μεγάλο κι αν ήτανε το ποσό να σου πουν, σου δίδω 100, 200, 500 λίρες, δόμου μια υπογραφή» 172 μιλήσαμε στο οικείο κεφάλαιο

επιστροφή του χρέους θα το ’βρισκαν στην άλλη ζωή αφού οι πιστωτές τους θα τους έπιαναν από τον γιακά και θα τους έφερναν μπροστά στον αδέκαστο Κριτή…δηλαδή αχρέτ-τέ γιακανά σαρελέρεμ»173 Εθιμική πρακτική που κατά τον Μαυροχαλυβίδη174 είχε συνολικά ευεργετικές συνέπειες για το ελληνικό στοιχείο στις συναλλαγές του με το μουσουλμανικό,175 σε τέτοιο μάλιστα σημείο, που σε αρκετές περιπτώσεις υπήρξε εκμετάλλευσή του… Βεβαίως σε περίπτωση θανάτου ενός εκ των δυο συμβαλλομένων μερών τα δικαιώματα ή οι υποχρεώσεις μεταβιβαζότανε στους κληρονόμους.  Από πλευράς δανειστή, για παράδειγμα, τα σχετικά δικαιώματα πηγαίνανε στους δικούς του κληρονόμους...  Από πλευράς δανειζομένου, πάλι, θεωρείτο υποχρέωση ιερά η αποπληρωμή του σχετικού χρέους από τους δικούς του κληρονόμους. Ιδιαίτερα για την τελευταία περίπτωση υπήρχε μια κάποια μέριμνα, για λόγους ηθικής τάξης, σύμφωνα με την οποία ο δανειστής άφηνε ένα χρονικό διάστημα περαιτέρω μέχρι να αποκατασταθούν τα πράγματα από τον θάνατο του οφειλέτη. Το πόσο σημαντική υποχρέωση ήταν η αποπληρωμή του χρέους φαίνεται επίσης από την παρακάτω δήλωση την οποία αντλήσαμε από την υπάρχουσα βιβλιογραφία και καταδεικνύει του λόγου το αληθές. Το φόβο δηλαδή κάποιου να πεθάνει χωρίς να ξεπληρώσει το όποιο χρέος του. 176 «Κώδιξ Μαλακοπής σελ 304 σελ 55 Δήλωση Ο υπογραφόμενος πιο κάτω (Λάζαρος) κάτοικος του χωρίου Μελεκιοπή (Μαλακοπής) επειδή δεν μπόρεσα να επιστρέψω τις πενήντα οθωμανικές λίρες που πριν τέσσερα χρόνια δανείστηκα τμηματικά και άτοκα από τη σύζυγό μου Μαρία, και επειδή δεν θέλω να είμαι χρεώστης μετά τον θάνατό μου, για να μπορέσουν οι κληρονόμοι μου να πληρώσουν το χρέος των ως άνω πενήντα λιρών στη σύζυγό μου, κάλεσα στο σπίτι τον ιερέα της ενορίας μας παπά Αναστάσιο και την εφορία και ενώπιόν τους εκτός του ότι δήλωσα και ανέφερα το χρέος των πενήντα οθωμανικών λιρών που είχα προς τη σύζυγό μου Μαρία, είπα ότι μετά το θάνατό μου οι κληρονόμοι μου πριν μοιράσουν μεταξύ τους την περιουσία μου υποχρεούνται να πληρώσουν το χρέος μου προς την αναφερομένη, διαφορετικά δηλαδή αν δεν το πληρώσουν, πρώτα θα πουληθούν από την περιουσία μου τα αναλογούντα σε πενήντα λίρες και έπειτα οι κληρονόμοι μου θα μπορέσουν να μοιραστούν και να κατέχουν κληρονομικά το υπόλοιπο της περιουσίας μου, προς τούτο χορηγήθηκε η παρούσα απόδειξη ενώπιον του αναφερομένου ιερέα και της εφορίας για να ισχύει και μετά τον θάνατό μου. Μαλακοπή 24 9/βριος 1910

173

Μαρτυρία Γιάννη Σταματιάδη, ο.π σημ: η ακριβής μετάφραση είναι στον άλλο κόσμο θα σε αδράξω από τον γιακά…» 174 Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π. σελ 98 175 Μαρτυρία Γ. Σταματιάδη ο.π. «Τόσο πολύ φοβόταν να αφήσουν χρέος οι μουσουλμάνοι που αν πέθαινε κάποιος στη διαθήκη του έκαμε σαφείς αναφορές για την εξόφληση του χρέους και να μην τον αφήσουν στο μνήμα χρεωμένο» 176 Ελένη Τζιούτζια, ο.π. σελ 304

Λάζαρος…

Βεβαιώνω ότι η ανωτέρω υπογραφή είναι του ιδίου Εφημέριος ιερεύς παπά Αναστάσιος Πρ. Ξυνόπουλος»

3-Δωρεά…177 Πρόκειται περί μιας ετεροβαρούς χαριστικής συμβάσεως δια της οποίας ένας εκ των συμβαλλομένων μεταβιβάζει στο άλλον, άνευ ανταλλάγματος, αντικείμενο περιουσίας. Εννοείται ότι σήμερα, τουλάχιστον, απαιτούνται και άλλα πολλά, μεταξύ των οποίων και ο έγγραφος τύπος, δηλαδή σχετική συμβολαιογραφική πράξη. Όπως φυσικά και στον υπό έρευνα χώρο, με τούτες τις δικαιοπραξίες να είναι αρκούντως γνωστές. Ιδιαίτερα μάλιστα μεταξύ αυτών που πορεύτηκαν στης ξενιτιάς τα μέρη, πλούτισαν και θέλησαν να βοηθήσουν την ιδιαίτερή τους πατρίδα με χορηγίες. Για την ανέγερση των ιερών ναών, του σχολείου, τη συντήρηση απορούντων κλπ. Παρακάτω παραθέτουμε δυο τύπους δωρεάς τους οποίους αντλήσαμε από τον Κώδικα της ιδιαίτερής μας πατρίδος και πρόκειται για Δωρεά αιτία θανάτου και Δωρεά εν ζωή. Αμφότεροι συντάχθηκαν δημόσια, βεβαιώθηκαν για του λόγου το αληθές από μάρτυρες, ισχυροποιήθηκαν με διαβεβαίωση δια της υπογραφής από τον παριστάμενο ιερέα της ενορίας και κατεγράφησαν στον οικείο κώδικα… Μετά περισσής μάλιστα προσοχής και λήψεως των ενδεδειγμένων μέτρων ιδιαίτερα για την εν ζωή παροχή… Δωρεά αιτία Θανάτου Κώδιξ Μαλακοπής Σελ 54 Η υπογραφόμενη πιο κάτω (Σωτηρία Γεωργίου Πιρόγλου) κάτοικος του χωρίου Μελεκοπή δωρίζω μετά από το θάνατό μου, τα μερίδια που κληρονόμησα από τον αείμνηστο πατέρα μου Πιρόγλου Γεώργιο, τα μερίδιά μου τόσο από την οικία όσο και από το οικόπεδο, τον αγρό και τα αμπέλια και τη γούρνα και την κινητή και ακίνητη περιουσία που υπάρχει μέσα στην οικία, τα δωρίζω έχοντας σώας τας φρένας στη μητέρα μου Αναστασία και στην αδελφή μου Μαρία εξίσου, για να είναι κτήμα των ιδίων και να μη παρεμβάλλονται εμπόδια και προσκόμματα στο μέλλον, δηλαδή μετά από το θάνατό μου από κανένα επειδή δώρισα τα μερίδιά μου στη μητέρα μου και στην αδελφή μου, έκανα τη δήλωση αυτή για δωρεά τακρίρ ενώπιον της εφορίας του χωρίου μας και ενώπιον του ιερέα της ενορίας μας παπάΚωνσταντί(νου), καταχωρήθηκε ακόμη και στον κώδικα του σχολείου και μάλιστα έβαλα και την υπογραφή μου Μελεκοπή (Μαλακοπή) στοις 20 9/βρίου 1910 Σφραγίδα Δια την Σωτηρίαν Γεωργίου Πιρόγλου Επιτροπικώς Παπά Κωνσταντίνος

177

Άρθρο 496 Α.Κ. «Η παροχή σε κάποιον ενός περιουσιακού αντικειμένου αποτελεί δωρεά, αν γίνεται κατά τη συμφωνία των μερών χωρίς αντάλλαγμα»

Δωρεά εν ζωή Κώδιξ Μαλακοπής Σελ 76 Η υποφαινόμενη Αικατερίνη Β. Τρελλοπούλου οικειοθελώς και απαραβιάστως δια την ψυχήν του αειμνήστου κα πολύκλαυστου υιού μου Πέτρου αποθανόντος εν Αγίω Φραγκίσκω τω Ηνωμένων Πολιτειών την 25ην Δεκεμβρίου 1918 παραχωρώ εις τα εκπαιδευτήρια της πατρίδος μου Μαλακοπής τα 5% ήτοι εκ του ποσού των 1500 δολλαρίων άτινα εκληρονόμησα παρά του μακαρίτου υιού μου 75 δολλάρια τα οποία παρακαλώ να πληρωθούν παρά του υιού μου Βασιλείου Τρελλοπούλου εις το υπό της Εφορείας των Σχολών Μαλακοπής υποδεικνυόμενον πρόσωπον λαμβάνοντες παρ’ αυτού την σχετικήν απόδειξιν. Εν Μαλακοπή τη 16 8/βρίου 1919 Δια την Αικατερίνην Β.Τρελλοπούλου Παπα Στέφανος Κύζικος Δια την ακριβή και τελείαν εκπλήρωσιν της ως άνω υποχρεώσεως της μητρός μας Αικατερίνης αλληλεγγυητής και αδιακρίτως εγγυόμεθα και εν περιπτώσει θανάτου αυτής θα εξωφληθή παρ’ ημών . Εν Μαλακοπή τη 16 8/βρίου 1919 Δια την αγράμματον Κυριακήν Τρελλοπούλου υπογράφω κατά διαταγήν της Χαράλαμπος Αγγέλου Η εφοροδημογεροντία Μαλακοπής επικυρεί το γνήσιο των ως άνω υπογραφών. Εν Μαλακοπή τη 16 Οκτωβρίου 1919 Η Εφορεία

Η Δημογεροντία

Παπά Στέφανος Κύζικος Χαράλαμπος Αγγέλου Δημήτριος Αργυρόπουλος Αγάπιος Κοσμίδης Πρ. Α. Γρηγοριάδης

Α.Καρφόπουλος Λ. Κανάκης Ευγ. Παπακωνσταντίνου Σ. Μετρητίδης

4-Μίσθωση πράγματος178 Πρόκειται περί μιας αμφοτεροβαρούς συμβάσεως σύμφωνα με την οποία ο ένας υποχρεούται να παραχωρήσει στο άλλον τη χρήση πράγματος, για ορισμένο χρόνο, και ο άλλος να καταβάλλει το συμφωνηθέν μίσθωμα 178

Άρθρο 574 Α.Κ. «Με τη σύμβαση της μίσθωσης πράγματος ο εκμισθωτής έχει υποχρέωση να παραχωρήσει στο μισθωτή τη χρήση πράγματος για όσο χρόνο διαρκεί η σύμβαση και ο μισθωτής να καταβάλει το συμφωνημένο μίσθωμα»

Σύμβαση γνωστότατη και με ευρύτατη χρήση και στον χώρο της Καππαδοκίας. Τόσο για τα αστικά ακίνητα των κωμοπόλεων όσο και για τα αγροτικά ακίνητα παντού. Και για τις δυο προαναφερόμενες περιπτώσεις ίσχυε, όπως σχεδόν σε όλες τις συμβάσεις, ο λόγος, μιας και ο γραπτός έντυπος τύπος δεν έχει καταγραφεί πουθενά εξ όσων γνωρίζουμε, η καλή πίστη και τα συναλλακτικά ήθη και έθιμα. Τα οποία δια τις αγρομισθώσεις είχαν εξαιρετικό ενδιαφέρον και εξετάζονται παρακάτω. Συμφωνηθέντα τα οποία τηρούνταν και από τα δυο μέρη απαρέγκλιτα. Τώρα, η αγρομίσθωση εξετάζεται διαφορετικά διότι τα σχετικά συναλλακτικά ήθη ήταν και ιδιαίτερα αλλά σημειώνουμε και διαφορετικά από περιοχή σε περιοχή. Φυσικά όταν μιλάμε για αγρομίσθωση εννοούμε τη σύμβαση εκείνη κατά την οποία ο εκμισθωτής υποχρεούται να παραχωρήσει στον μισθωτή την χρήση και την κάρπωση του μισθίου, ο δε εκμισθωτής να καταβάλει το τίμημα που συμφωνήθηκε…179 Αλλά τι μπορεί να συμφωνήθηκε; Ή καλύτερα ποια ήταν τα συναλλακτικά ήθη εκεί και τότε στις καλλιέργειες; Αρχίζουμε με δυο- τρεις βασικές παραμέτρους τις οποίες θα πρέπει να έχει υπόψη του ο αναγνώστης.  Η γη της Καππαδοκίας είναι ηφαιστειογενής και σε υψόμετρο από 900 έως και 1400 μέτρα με ό,τι αυτό συνεπάγεται…  Ήταν άνυδρη στο μεγαλύτερό της τμήμα …  Γενικά οι κλήροι ήταν μικροί και κατά συνέπεια η οικογένεια έπρεπε να πορεύεται τα προς το ζην και από άλλες πηγές. Κάτι που οδήγησε σε μια μεγάλη αφαίμαξη του πληθυσμού με τις μετακινήσεις του ενεργού δυναμικού της προς τις μεγαλουπόλεις, και κατά συνέπεια στη σχετική ερήμωση των κοινοτήτων. Έτσι και με βάση τα παραπάνω:  το πρώτο πράγμα που τονίζουμε ήταν πως οι όποιες συμφωνίες γίνονταν ήταν προφορικές…Οι όροι, τα χρονικά διαστήματα, το μίσθιο, η πληρωμή κλπ ήταν προσδιορισμένα, σχεδόν πάντοτε, με βάση τα συνηθισμένα…Εξαρτώμενα και αυτά από το είδος του χωραφιού. Δηλαδή πού βρισκότανε, αν ήταν ξερικό, κοντά στο χωριό, τι θα μπορούσε να καλλιεργήσει κλπ. Διότι διαφορετικά παζάρευε κάποιος το χωράφι που η χρήση του ήτανε μόνο για στάρι και διαφορετικά για φακές…180  το «ντίνισκαν ντα μι του ιτζά», δηλαδή δώσαμε το χωράφι με το νοίκι, αρχικά τουλάχιστον, δεν περιποιούσε τιμή στον εκμισθωτή, θεωρούμενη ως πράξη υποτιμητική και μάλλον ανικανότητας …181 Κατά συνέπεια οι ενοικιάσεις των αγροτικών κτημάτων ήταν σχετικά ελάχιστες.

179

Άρθρο 619 Α.Κ. «Με τη σύμβαση της μίσθωσης αγροτικού κτήματος ο εκμισθωτής έχει υποχρέωση, με αντάλλαγμα την καταβολή μισθώματος, να παραχωρήσει στο μισθωτή τη χρήση του μισθίου και την κάρπωσή του με τους όρους της τακτικής εκμετάλλευσης» 180 Στο οικείο κεφάλαιο για τα ακίνητα περιγράψαμε εκτενώς τον τύπο των χωραφιών… 181 Μαρτυρία Χατζημπαλλή Μάγδας, ο.π. «Ιδιαίτερα σε μια οικογένεια που είχε πλάρια (αγόρια)…Εκεί ποτέ. Έπρεπε πάντοτε αυτά να τα καλλιεργούν έστω και με ζημιά. Το κακό ξεκίνησε όταν τα πλάρια φύγανε στην Πόλη…Αφήκαν έρημα τα χωριά…και πού να πρωτοπάνε οι γέροι;»



Το τίμημα ήταν πάντοτε σε είδος και ανάλογο με το είδος της παραγωγής και τα τοπικά συνηθισμένα… Πρόκειται για τη σημερινή αμφοτεροβαρή σύμβαση που ονομάζεται «Επίμορτος αγροληψία» σύμφωνα με την οποία ο μεν εκμισθωτής παραχωρεί την χρήση του μισθίου- χωραφιού, ο δε μισθωτής καταβάλλει το μίσθωμα, το οποίο συμφωνείται πάντοτε σε ποσοστό επί των παραγόμενων καρπών κατά την επικρατούσα επιτόπιο συνήθεια.182

Από βιβλιογραφία και πληροφορητές183 αντλήσαμε τις παρακάτω ενδεικτικές συμφωνίες για αστικά μα και αγροτικά ακίνητα. Χωράφια α-Στο Μισθί, για παράδειγμα, το ενοίκιο ήτανε 6 οκάδες το στρέμμα. Πληροφορία η οποία από μόνη της δεν μας διαφωτίζει αρκούντως μιας και δεν αναφέρεται σε ποια παραγωγή… β- Στην κοινότητα του Ντερίνκουγιου, επίσης, το ενοίκιο ενός στρέμματος για την καλλιέργεια της φακής ήτανε της τάξεως του 5% επί της παραγωγής. γ-Στο Ανταβάλ, πάλι, στα ξερικά χωράφια που χρησιμοποιούνταν μόνο για σιτάρια το ενοίκιο πήγαινε σχεδόν μισά –μισά… δ-το ίδιο και για τη σίκαλη… Κτήρια -Από το ταμείο εσόδων της εκκλησίας των Αγίων Θεοδώρων της Μαλακοπής αντλούμε ορισμένες εγγραφές ενδεικτικές περίπου των ενοικίων αστικών ακινήτων το 1924. α-Στις 3 Σεπτεμβρίου του ’24 εγγράφονται ως έσοδα 1400 γρόσια από ενοίκιο ξενοδοχείου.184 β-Στις 8 Σεπτεμβρίου του ’24 εγγράφονται ως έσοδα 100 γρόσια από ενοίκιο μαγαζιού Κυρ. Σκουλαροπούλου γ-Στις 8 Σεπτεμβρίου του ’24 εγγράφονται ως έσοδα 460 γρόσια από ενοίκιο καταστήματος Κυρ. Νικηφορίδου δ-Στις 10 Σεπτεμβρίου του ’24 εγγράφονται ως έσοδα 700 γρόσια από ενοίκιο καταστήματος Αλή Οσμάν -Στο ταμείο πάλι της Σχολικής Εφορείας της Σινασού εισέρεαν τα παρακάτω έσοδα από την εκμετάλλευση αστικών ακινήτων δικής της ιδιοκτησίας: α-Το διώροφο γιαπί (κτίσμα) με 7 μαγαζιά στο κέντρο του χωριού που νοικιαζότανε για κρεοπωλείο, μπακάλικο, μανάβικο, αποθήκη…απέδιδε 4300 γρόσια…ετησίως β-Το δωμάτιο του φαρμακείου 2700 γρόσια…ετησίως.

182

Άρθρο 641 Α.Κ. «Στη μίσθωση αγροτικού κτήματος το μίσθωμα μπορεί να συμφωνηθεί σε ποσοστό των καρπών (επίμορτη αγροληψία), που προσδιορίζεται από την επιτόπια συνήθεια , αν δεν έχει οριστεί κάτι άλλο» 183 Γ. Μαυροχαλυβίδη ο.π., Θανάση Κωστάκη ο.π., Σεραφείμ Ρίζο ο.π., Τζιούτζια Ελένη ο.π., αλλά και Μαρτυρίες των: Γ. Σταματιάδη ο.π., Γ. Τσιτσοπούλου ο.π., Ελευθερίας Μαυροπούλου, ο.π. 184 Σημ: Η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων είχε αρκετά ακίνητα τόσο στην Μαλακοπή, όσο και στην Κωνσταντινούπολη, τα οποία απέκτησε στο διάβα του χρόνου από σχετικές δωρεές. Μεταξύ όλων των ακινήτων είχε και το χάνι…

γ-Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1914 εισπράχθηκαν από τον Μουχαρέμ 324 γρόσια ενοίκια… δ-Στις 5 Ιανουαρίου 1915 εισπράχθηκαν από Κούλελη 25 γρόσια δια ενοίκιο… Μερικά από τα πλέον σημαντικά συναλλακτικά ήθη -έθιμα στην καλλιέργεια των χωραφιών ήταν τα παρακάτω: α-Το ορτάχ ή ορταχιά ή ορταλούχ ή μισιακά.185 Σύμφωνα με τον θεσμό αυτό ο ιδιοκτήτης του χωραφιού έδιδε το χωράφι και τον σπόρο και ο τρίτος αναλάμβανε όλες τις υπόλοιπες εργασίες, πολλές φορές και με τη βοήθεια του πρώτου όταν υπήρχε ανάγκη. Δηλαδή το όργωμα, τη σπορά, το βοτάνισμα, τον θερισμό κλπ. Στο τέλος ο καρπός και το άχυρο πηγαίνανε μισά- μισά. β-Η αλληλοβοήθεια ή αντιλόι ή αντιλόγι. Ιδιαίτερα ανεπτυγμένος θεσμός στις κοινότητες της Καππαδοκίας εξαιτίας της μεγάλης αφαίμαξης του ενεργού πληθυσμού από τις εσωτερικές μεταναστευτικές κινήσεις. Για να μην μείνουν τα χωράφια «αδέσποτα»186 και εξαιτίας τις ανυπαρξίας πολλών χεριών ο ένας βοηθούσε τον άλλον. Υποχρέωση ιερή όχι μονάχα μεταξύ των ομόδοξων αλλά και μεταξύ των ετεροδόξων. Έτσι ο χριστιανός βοηθούσε τον μουσουλμάνο γείτονα στο όργωμα, το θερισμό, ή όπου αλλού υπήρχε ανάγκη, με την υποχρέωση του μουσουλμάνου να βοηθήσει τον χριστιανό γείτονα στις ίδιες εργασίες. Σε πολλές κοινότητες παρατηρήθηκε, ιδίως στον τρύγο, όλο το χωριό να προστρέχει με τη σειρά στα χωράφια, ούτως ώστε να τελειώσουν άμεσα και «χωρίς το αμπέλι να σκάσει…».187 γ-Στη βιβλιογραφία καταγράφεται επίσης και κάποιος μάλλον περίπλοκος τρόπος συνεταιρισμού- εκμετάλλευσης χωραφιού για εκείνους που δεν είχανε πολλά στρέμματα, με εκείνους που διαθέτανε μόνο ζωντανά (βόδια). Δίνανε λοιπόν τα «κόμματά τους ντάμα, γιαρεγιά, μισακά» με ορισμένη συμφωνία που περιελάμβανε τα εξής:  Ο σπόρος από κοινού μισός μισός.  Όργωμα, περιποίηση, λάσιμο, εμέκια (εργασίες), βοτάνισμα από αυτόν που διέθετε τα βόδια.  Θέρισμα, μάδημα, από κοινού.  Το φαγητό των εργατών που θα χρησιμοποιούσαν από κοινού.  Μεταφορές και αλώνισμα από τον ζευγά  Βοηθητικές δουλειές στο αλώνισμα (ράντισμα, αναποδογύρισμα, μάζεμα μαλάγματος, βόρισμα, κοσκίνισμα, σωροί για τους δεκατιστές) από κοινού.  Μοίρασμα καρπού και άχυρου μισό- μισό… παρατήρηση Να τονίσουμε πως το αίσθημα της αλληλεγγύης ήτανε ανεπτυγμένο στον χώρο της Καππαδοκίας για πολλούς και διαφόρους λόγους σε όλα τα επίπεδα. 185

μορφή συνεταιρισμού Μαρτυρία Σαρμουκασίδη Στάθη, ο.π. 187 ο.π. «να παραωριμάσει» 186

Νησίδες του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού στο μεγάλο πέλαγος του μουσουλμανικού κόσμου, είχαν να αντιμετωπίσουν την πίεση των «απέναντι», έστω και αν στο διάβα του χρόνου οι σχέσεις τους ήταν ανθρώπινες…έως και την καταπίεση της εξουσίας. Ντόπιας μα και ξένης. Μέσα σε ένα φτωχό φυσικό περιβάλλον που μόλις και μετά βίας τους προσέφερε τα προς το ζην. Συνεπώς η αλληλοβοήθεια σε κάθε τομέα και έκφανση της καθημερινότητας ήταν κοινός τόπος. . 5-Αντιπροσώπευση- πληρεξουσιότητα α-Αντιπροσώπευση. Γενικά πρόκειται περί ενός νομικού θεσμού με βάση τον οποίο ένα πρόσωπο (αντιπροσωπευόμενος) μπορεί να ενεργεί νομικές πράξεις με άλλο πρόσωπο(αντιπρόσωπο), όταν για σαφώς καθοριζόμενους λόγους δεν μπορεί να το πράξει ο ίδιος… Ο ισχύων Α.Κ. στο σχετικό άρθρο είναι σαφέστατος περί της εννοίας του. Όπως επίσης οι όροι, οι προϋποθέσεις, καθώς και ο σχετικός τύπος που πρέπει να την περιβάλει προβλέπονται σαφέστατα από τα άρθρα 211 έως και 235.188 β-Πληρεξουσιότητα Πρόκειται για την εξουσία που παρέχεται με μονομερή δικαιοπραξία από τον αντιπροσωπευόμενο στον αντιπρόσωπο. Μπορεί μάλιστα να δοθεί, σύμφωνα με το άρθρο 217 του ισχύοντος Α.Κ., «με δήλωση προς τον εξουσιοδοτούμενο ή προς τον τρίτο με τον οποίο επιχειρείται η δικαιοπραξία. Εφόσον δεν συνάγεται κάτι άλλο η δήλωση υποβάλλεται στον τύπο που απαιτείται για τη δικαιοπραξία την οποία αφορά η πληρεξουσιότητα». Φυσικά και οι δυο νομικές έννοιες είναι γνωστές από αρχαιοτάτων χρόνων και μάλιστα πάντοτε περιβάλλονταν με σχετικούς τύπους. Τύπους απαραίτητους που κατοχύρωναν τα συμβαλλόμενα μέρη για την εγκυρότητα της οποιασδήποτε συναλλαγής… Το ίδιο φυσικά συνέβαινε και στην υπό έρευνα περιοχή. Σε περίπτωση οποιασδήποτε αδυναμίας κάποιου, για πολλούς και διαφόρους λόγους, όριζε κάποιον ως αντιπρόσωπό του δηλώνοντάς το αυτό δημόσια και παρουσία μαρτύρων, ζητώντας μάλιστα την επιβεβαίωση της βουλήσεώς του με την εγγραφή της στον Κώδικα της κοινότητας. Παρουσιάζουμε, λοιπόν, δύο από τους θησαυρούς της μνήμης της ιδιαίτερής μας πατρίδας. «Κώδιξ Μαλακοπής Σελ 44 Επιτροπικόν πληρεξούσιο Δια του παρόντος επιτροπικού αι υποφαινόμεναι Λαμπρή και Σωτηρία θυγατέρες Γεωργίου Τσινόγλου δηλούμεν ότι καθιστώμεν τον κ. Ηλίαν Φ. Βασλαμαδζή επίτροπον ημών πληρεξούσιον δια την είσπραξιν των ενοικίων και την εξέλεγξιν των 188

Άρθρο 211 Α.Κ. «Άμεση αντιπροσώπευση. Δήλωση βουλήσεως από κάποιον (αντιπρόσωπο) στο όνομα άλλου (αντιπροσωπευομένου) μέσα στα όρια της εξουσίας αντιπροσώπευσης ενεργεί αμέσως υπέρ και κατά του αντιπροσωπευομένου. Το αποτέλεσμα αυτό επέρχεται είτε η δήλωση γίνει ρητά στο όνομα του αντιπροσωπευομένου είτε συνάγεται από τις περιστάσεις ότι έγινε στο όνομά του»

λογαριασμών των εξ επτά και ημίσεως άσπρων μεριδίων μας εν τω εν Σκούταρι εν τη αγορά εν συνοικία Βουλγουρλού Δζαδδεσή και οδώ Βογιαδζή Σοκάκ υπ’ αριθ… ιδιοκτήτω ημών παντοπωλείω. Διο εδόθη των ειρημένω κυρίω το παρόν υπ’ αυτών υπογεγραμμένον και της Εφορίας των Σχολών Μαλακοπής και επικεκυρωμένον της επισήμω αυτής σφραγίδι. Εγένετο εν Μαλακοπή τη 7 Οκτωβρίου 1908 Δια Λαμπρήν Γεωργίου Δζινόγλου Ο ιερεύς ΧατζηΠέτρος Π. Μαυρόπουλος Δια την Σωτηρίαν Ηλ. Βαζλαμαδζής επιτροπικώς Παπά Κωνσταντίνος»

Κώδιξ Μαλακοπής Σελ 68 Επιτροπικόν (αντιπρόσωπον) Δια του παρόντος εγγράφου δήλον γίνεται ότι οι υποφαινόμενοι Βασίλειος Γερμανίδης και Τατιανή Β. Γερμανίδου κάτοικοι της κωμοπόλεως Μαλακοπής της υποδ. Νεβσεχίρ διορίζομεν ομοθύμως τον εν Κωνσταντινουπόλει διαμένοντα και εκ Μαλακοπής καταγόμενον κον Γρηγόριον Π. Τρελλίδην πληρεξούσιον ημών αντιπρόσωπον όπως επιβλέπη και εισπράττει τα εκείσε εισοδήματα ημών ως ακολούθως προσδιοριζόμενα δια λογαριασμόν πάντοτε ημών. Α-Τα μεν του πρώτου κείμενα εν Μεγάλω Ρεύματι του Βοσπόρου οδός Δουπαραδζή π. Αγίαζμα δζαδδεσή υπ’ αρ. 29 κατάστημα (μανάβικον) και υπ’ αρ. 31 μούλκ και εν τη ιδία οδώ ζερζαβαδζή δζαδδεσή υπ’ αρ. 1 κατάστημα καπηλείον. Β-Τα δε της δευτέρας κείμενα εν Κωνσταντινουπόλει Αγίαζμα καπουσού εις το υπ’ αρ. 500 κατάστημα Χαβιαράδικον 231/2 μόνο άσπρων και εις το παραπλεύρως τούτου πακάλ και ζεϊτινδζή κεδιγί 34ων μόνον επίσης άσπρων. Ίνα δε πλείον κύρος έχη το έγγραφον ημών τούτο καταθέτομεν τα άνω τη κεντρ. Εφορεία της κοινότητος μας και εγγράφηται εις το επί τούτο Αυτής βιβλίον προσεπικυρούμενον και τη σφραγίδι αυτής. Μαλακοπή τη 14 9/βρίου 1913 Η Εφορεία Λ. Κανάκης ΚΣ Χα’ Στεφανίδης ΠΓ Δελιθεοδωρίδης Σ.Α. Περένδις Συμεών Κων/νου Π. Λεβεντίδης

οι διορίζοντες Βασίλειος Γερμανίδης Τατιανή Γερμανίδου

6- Τυχερά παιχνίδια… Πρόκειται για την υποχρέωση προς παροχή που εξαρτάται από την τύχη ή σε κάθε περίπτωση σε συνδυασμό τύχης και τέχνης. Λίγο παράξενη περίπτωση, για εκεί και τότε εννοείται, μα πάντως υπαρκτή.

Σε τέτοιο μάλιστα σημείο που προκάλεσε το ενδιαφέρον αρχικά και τη μήνιν του Οικουμενικού Πατριαρχείου αργότερα, με την έκδοση ειδικής εγκυκλίου. Που αφενός μεν απαγόρευε το κουμάρι και τα λοιπά τυχερά παιχνίδια, αφετέρου δε εξαπέλυε τις σχετικές αρές σε βάρος των μη πειθαρχούντων. Με εκφράσεις πρωτόφαντες και τα μάλα υπερβολικές... Για τα καταστροφικά αποτελέσματα τούτης της συνήθειας που φαίνεται πως είχε πάρει επιδημικές διαστάσεις... Τα έγγραφο το οποίο φυλάσσεται στα Γ.Α.Κ., τμήμα Φιρμανίων-Βερατίων και Εκκλησιαστικών εγγράφων με αριθμό 12, εκδόθηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο ΣΤ στην Καραμανλίδικη γραφή και φέρει ημερομηνία 1 η Απριλίου 1837... απευθύνεται δε στον Μητροπολίτη Ικονίου Σαμουήλ, τους Ιερείς, τους γέροντες, τους κοτζαμπάσηδες και τους λοιπούς χριστιανούς του Φερτεκίου189... Παρουσιάζουμε ευθύς αμέσως τη μετάφρασή του.190 «Εν μηνί Απριλίω Ινδικτιώνος 1ης Γρηγόριος ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οκουμενικός Πατριάρχης Σεβασμιώτατε και εξοχώτατε Μητροπολίτα Ικονίου υπέρτιμε και έξαρχε πάσης Λυκαονίας, αγαπητέ και πνευματικέ αδελφέ και συλλειτουργέ, ενδοξώτατοι κληρικοί του Φερτέκι, αξιότιμοι ιερείς και σεβάσμιοι γέροντες, κοτζαμπάσηδες και λοιποί ευλογημένοι χριστιανοί, έλεος και χάρη από τον ύψιστο Θεό σε σας. Ορισμένοι Φερτεκλήδες στην Κωνσταντινούπολη, απευθύνθηκαν σε μας με αναφορά σφραγισμένη και υπογεγραμμένη και γνωστοποίησαν την απαρχή μιας κακής συνήθειας στο χωριό τους. Δήλωσαν συγκεκριμένα ότι, μερικοί από τους κατοίκους έπαιξαν τράπουλα, ντάμα, μάγκαλα κι άλλα παιχνίδια με σκοπό την διασκέδαση. Μετά όμως από μικρό χρονικό διάστημα, συνέχισαν να παίζουν τα παραπάνω παιχνίδια με δυο τρεις παράδες και αργότερα σε μεγάλα ποσά, με κίνητρο την κερδοσκοπία. Έτσι καταστράφηκαν περιουσίες, έσβησαν και ερήμωσαν πολλές εστίες και πολλοί κατάντησαν άποροι. Μετά λοιπόν τη γνωστοποίηση της κατάστασης που επικρατούσε στο Φερτέκι, μας ζήτησαν την κατάργηση των τυχερών παιχνιδίων με πατριαρχική και συνοδική εγκύκλιο, εφόσον αυτά δεν αποσκοπούσαν σε κανένα όφελος. Προς τούτο συνιστούμε πατρικώς, με την ψήφο των σεβασμιωτάτων και εξοχωτάτων Μητροπολιτών, των αγαπητών και πνευματικών αδελφών και συλλειτουργών, σε όλους σας μικρούς και μεγάλους, νέους και γέροντες την κατάργηση στο εξής των τυχερών παιχνιδίων. Να μη πάρετε λοιπόν στα χέρια σας την τράπουλα, τη ντάμα, την μάγκαλα και τα λοιπά παιχνίδια.

189

Πλούσιο προάστιο της Νίγδης με 1200 περίπου οικογένειες. Αναστάσιος Ιορδάνογλου, «Το Φερτέκι Ικονίου-Κόνυα, και ένα ανέκδοτο Καραμανλήδικο Έγγραφο (1837) για τα τυχερά παιχνίδια», Δελτίο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος 2ος [ 1980] σ. 211-220 190

Να μην τολμήσετε να παίξετε σε χρήματα και αμέσως να παρατήσετε το κουμάρι, γιατί εξαιτίας του αναστατώθηκαν οικογένειες και καταστράφηκαν πολλοί. Το κουμάρι εξάλλου, επειδή είναι μεγάλη αμαρτία, βλάπτει την ψυχή και το σώμα σας. Γι αυτό το λόγο να απέχετε από τα τυχερά παιχνίδια. Τελικά αποφασίζουμε ότι, οποιοσδήποτε από τους χριστιανούς, μικρός και μεγάλος, νέος, γέρος δεν υπακούσει στις συμβουλές μας και τολμήσει να ξαναπαίξει στα κρυφά ή στα φανερά τράπουλα, ντάμα, μάγκαλα και τα λοιπά τυχερά παιχνίδια με χρήματα, οποιοσδήποτε κι αν είναι αυτός ας είναι αφορισμένος, καταραμένος και ασυγχώρητος από το Θεό. Η πέτρα και ο σίδηρος να λιώσει, εκείνος να μη λιώσει. Να καταληφθεί από την ψώρα του Γιεζί191 και να απαγχονιστεί όπως ο Ιούδας. Να στενάζει και να τρέμει όπως ο Κάιν και να μη γνωρίζει προκοπή ποτέ. Να είναι επάνω του η οργή του Θεού και η κατάρα των 318 πατέρων... Κυζίκου Άνθιμος Ικονίου Σαμουήλ Νικομηδείας Πανάρετος Δέρκων Γερμανός κ.α.»

191

Δ. Βασ., Κεφ. Ε στ. 27 «...και η λέπρα Ναιμάν κολληθήσεται εν σοι και εν τω σπέρματί σου εις τον αιώνα. Και εξήλθεν εκ προσώπου αυτού λελεπρωμένος ωσεί χιών»... Πρόκειται για τον υπηρέτη του προφήτου Ελισσαέ που τιμωρήθηκε για τον ύπουλο και δύστροπο χαρακτήρα του...

ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Πρόκειται για το σύνολο των κανόνων δικαίου που διέπουν τις εμπορικές συναλλαγές. Στο οικείο κεφάλαιο περί πωλήσεως τονίσαμε τις δυο βασικές αρχές πάνω στις οποίες στηριζότανε το εμπόριο στην Κεντρική Ανατολία…Την καλή πίστη και τα συναλλακτικά ήθη, τα οποία εν πολλοίς κάλυπταν την όποια ανυπαρξία έγγραφου τύπου κλπ. Τονίσαμε, επίσης, πως η επικύρωση οποιασδήποτε συμφωνίας γινότανε με μια απλή χειραψία μεταξύ των δυο συμβαλλομένων μερών και τη φράση «βε ες σελάμ», δηλαδή ο Θεός να τα φέρει βολικά, τον αντιπραγματισμό και την τράμπα, καθώς και την ύπαρξη αρχικά ομολόγων, δηλαδή πωλητηρίων εγγράφων και στο τέλος τις σχετικές μεταγραφές για ιδιαιτέρως μεγάλης αξίας αντικείμενα στους κώδικες του χωριού… Επίσης, σύμφωνα με τα απογραφικά στοιχεία της ανταλλαγής, στην Καππαδοκία υπήρχαν 562 ασχολούμενοι με κάθε είδους εμπόριο, δηλαδή το 1,3% του γενικού πληθυσμού.192 Βεβαίως θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί για τούτα τα στατιστικά στοιχεία διότι δεν γνωρίζουμε τι μπορεί να περιλαμβάνουν οι πίνακες. Για παράδειγμα οι αργυραμοιβοί, ή οι παντοπώλες, που θα μπορούσαν να ανήκουν στις καταστάσεις των εμπόρων κατεγράφησαν αυτοτελώς. Σε κάθε πάντως περίπτωση είναι τα μάλα χρήσιμοι και αρκούντως κατατοπιστικοί. Τώρα, δυο - τρεις γενικού τύπου παρατηρήσεις.  η έννοια και το περιεχόμενο της λέξεως «έμπορος» διέφερε από τα σημερινά διότι αφενός μεν δεν υπήρχαν διακρίσεις μεταξύ γενικού και λιανικού εμπορίου και αφετέρου γιατί ήταν σχεδόν όλοι τους παντοπώλες, δηλαδή πουλούσαν τα πάντα. Από είδη τροφίμων μέχρι και είδη ρουχισμού.  Υπήρχε μια βασική διάκριση. Με τους εμπόρους γενικά, τους ακτάρηδες, δηλαδή ψιλικατζήδες, αλλά και τους τσαρτσήδες ή τσερτζιτζήδες, δηλαδή τους γυρολόγους. Για τους οποίους κάναμε ιδιαίτερη μνεία στο κεφάλαιο του Ενοχικού Δικαίου…  το κυρίαρχο στοιχείο του εμπορίου στην Κεντρική Ανατολία ήταν το ελληνορθόδοξο χριστιανικό, με τους Έλληνες εμπόρους «να έχουν το πάνω χέρι σχεδόν στα πάντα»193 και με μόνους ανταγωνιστές, σε ένα κάποιο επίπεδο, τους Αρμενίους.194  επόμενο και φυσικό τα καλύτερα μαγαζιά να βρίσκονται στα χέρια των ιδίων…195  μεγάλο κομμάτι των εμπορικών συναλλαγών διεξαγότανε στους χώρους του παζαριού- λαϊκών αγορών. Έτσι: -Στο Ακσεράϊ γινότανε κάθε Τετάρτη, Πέμπτη και Παρασκευή, με εξαίρεση το «παναϋρ παζάρ» που κρατούσε από τον Μάιο έως και τον Ιούλιο (15/515/7).196 -Στην Καισάρεια γινότανε δυο φορές τη βδομάδα… 192

Μαρία Ασβέστη, ο.π. σελ 202 Μαρτυρία Γεωργίου Καλλινικίδη, ο.π. 194 Μαρία Ασβέστη ο.π. σελ 183 195 Μαρτυρία Γεωργίου Καλλινικίδη, ο.π. «Όλα σχεδόν τα μαγαζιά και το σύνολο των συναλλαγών πέρναγε από τα χέρια των δικών μας ανθρώπων με τους Τούρκους να ασχολούνται μόνο με τις γεωργικές εργασίες» 196 Πρόκειται περί ετησίας εμποροπανηγύρεως με τη συμμετοχή πολλών εκθετών κλπ. Βλ Μαρία Ασβέστη, ο.π. σελ 184 193



-Στην Μαλακοπή κάθε Τετάρτη έξω από τον αυλόγυρο των Αγίων Θεοδώρων… -Στη Νεβ σεχίρ κάθε Τετάρτη και Παρασκευή… -Στο Κάστρο (Ουρκούπ) κάθε Σάββατο.197 -από τους σωζόμενους Κώδικες προέκυψαν οι παρακάτω εξειδικευμένοι τύποι εμπόρων.198 -αλατέμποροι… -Οι βουτυρέμποροι… -Οι έμποροι μαλλιών… -Οι ζωέμποροι… -Οι δερματέμποροι… -Οι καπνέμποροι… -Οι σιτέμποροι… -Οι έμποροι ρακιού… -Οι έμποροι χαλιών και κιλιμιών… -Οι κιτρέμποροι…με το εμπορευόμενο αγαθό να προέρχεται από τον τραγάκανθο και μετά από επεξεργασία να χρησιμοποιείται στο κολλάρισμα των υφασμάτων. -Οι αλευρέμποροι… -έμποροι μελιού… -Οι διαμετακομιστές… δηλαδή αυτοί που αναλάμβαναν τις μεταφορές προϊόντων -Οι μεταπράτες… Αλλά φυσικά και οι έμποροι ειδών ένδυσης και υπόδησης, ειδών πάσης φύσεως τροφίμων, ειδών υάλων, ειδών λαδιού και ελαίων, χρωμάτων, οινοπνεύματος, κλπ το εμπόριο και εκεί διακρινότανε σε εισαγωγικό και εξαγωγικό,199 με κύριο κέντρο –πύλη εισόδου και εξόδου, την Καισάρεια. Η οποία δεχότανε τα εισαγόμενα προϊόντα μέσω του λιμανιού της Μερσίνας, διατηρώντας εμπορική επικοινωνία με τη Σμύρνη, την πλέον ισχυρή οικονομικά πόλη της Τουρκίας. Τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της Καππαδοκίας ήταν: Η Καισάρεια, η Νίγδη, το Ακσεράϊ, η Σινασσός…

Το χρησιμοποιούμενο νόμισμα σε όλες τις συναλλαγές ήταν η χρυσή τουρκική λίρα προ του Α παγκοσμίου πολέμου και η χάρτινη μετά… Επίσης… 1 λίρα ισοδυναμούσε με: 5 μετζίτια, 100 γρόσια, 4.000 παράδες 1 γρόσι ισοδυναμούσε με :40 παράδες 1 μεταλλίκι ισοδυναμούσε με:10 παράδες 197

Μαρτυρία Αλτίογλου Γεσθημανής, ο.π.. «Το παζάρι του Κάστρου ήταν από τα μεγαλύτερα. Σ’ αυτό πήγαιναν όλοι από τα διπλανά χωριά. Βρισκότανε στο κοντά στα ετέκια-κράσπεδα του μεγάλου βράχου και απλωνότανε σε μια έκταση 3-4 στρεμμάτων…Είχε μια βρύση για να ξαποστάσουν ζωντανά και άνθρωποι, γύρω-γύρω μαγαζιά, καφενείο και κοντά ήτανε και οι υπεύθυνοι για την τάξη όταν φκιάνησκαν παζαρλήχια». 198 Μαρία Ασβέστη, ο.π. σελ 184-187 199 τα κυριότερα εξαγώγιμα προϊόντα ήταν :το τιφλίκ,(μαλλί αρίστης ποιότητας), το τζεχρί, (που χρησίμευε για την κατασκευή χρωμάτων και πουλιότανε πανάκριβα) το κιτρέ, οι παστουρμάδες.

1 μπεσλίκ ισοδυναμούσε με: 5 παράδες Αξιοσημείωτο ήταν το γεγονός πως για τις θρησκευτικές συναλλαγές200 χρησιμοποιούσαν τα λεγόμενα πρόχειρα νομίσματα τα οποία κατά τόπους είχαν διάφορες ονομασίες. Για παράδειγμα στο Μισθί τα λέγανε Γιοκτούρ παρασί από το όνομα αυτού που πρώτος εφάρμοσε τούτο το σύστημα, και επρόκειτο για κέρματα φτιαγμένα από κόκκινο τενεκέ σαν φλουριά που η αξία τους ήταν δέκα δεκάρες…201 Αλλού τα λέγανε μπουλέτα και ήταν χάρτινα κέρματα των 5,10,20 παράδων. Τα νομίσματα αυτά είχαν το σχήμα των επισήμων μεταλλικών και φέρανε τα παρακάτω στοιχεία:  την αξία του νομίσματος  τη χρονολογία κοπής  και τα γράμματα Α στο πάνω μέρος και Π και Ν στη μέση…που σαφέστατα σήμαινε ΠΑΝ(ΑΓΙΑ)  Τον εκδότη

200

Μαρτυρίες Γεωργίου Καλλινικίδη, Βασιλείου Τσιτσόπουλου, ο.π. «Τα έκανε η εκκλησιά για να διευκολυνθούν οι συναλλαγές μιας και τα επίσημα μικρά κέρματα είχανε εξαφανισθεί. Ρίχναμε λοιπόν τέτοια στον δίσκο, για την αγορά κεριών, για διάφορες αμοιβές. Αυτά τα νομίσματα τα παίρνανε και οι έμποροι και όταν συγκέντρωναν ένα μεγάλο ποσό το εξαργύρωναν στις εκκλησιές». 201 Θανάσης Κωστάκης, ο.π. σελ 280

ΑΠΛΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ… Μερικές πληροφορίες λοιπόν για το μετρικό σύστημα της περιοχής, αλλά και μερικές ενδεικτικές τιμές, όπως τις βρήκαμε από καταγραφές στην προαναφερομένη βιβλιογραφία του χώρου… Α-Μετρικό σύστημα… Να σημειώσουμε πως για το ίδιο πράγμα υπάρχει μια ποικιλία ονομάτων, κάτι που είναι αρκούντως γνωστό, μιας και στην περιοχή υπήρχαν τέσσερα γλωσσικά συστήματα με αρκετές παραλλαγές. Έτσι είχαμε: Μέτρα βάρους.  Για τις μικρές ποσότητες έλεγαν «ένα χούφτα λερό»  Για τις λίγο μεγαλύτερες «ένα γότσα λερό» που ισοδυναμούσε με δυο χούφτες ενωμένες…  Το τουχ το 1/8 της οκάς, δηλαδή 50 δράμια  Το μουσούν ήταν το ¼ της οκάς, δηλαδή 100 δράμια  Το «μικρό ντου νουντζά», δηλαδή η μικρή ουγγιά , ισοδυναμούσε με μισή οκά δηλαδή 200 δράμια  Ένα μέγα ντουντζά, δηλαδή η μεγάλη ουγγιά, που ισοδυναμούσε με μια οκά, δηλαδή 400 δράμια.  Το χουτί ή γουβλέτς ήταν 1 ½ οκά, δηλαδή 600 δράμια  Ένα τάσι=1 μπάτμαν= 1ρους=1 λίτρα= 6 οκάδες  Δυο τάσια= ένας γκαζοτενεκές=1 σινίκι ή ψηλαγού =12 οκάδες  Ένας στύλος αλεσμένης ρόκας για το λάδι ήταν περίπου 150 οκάδες  Το μισόρ’πο ή τσερίκ, για τα δημητριακά, αντιστοιχούσε σε 20 οκάδες  Το «κιλό ή κιλέ» που αντιστοιχούσε σε 84 οκάδες

           

Β-Ενδεικτικές τιμές Προϊόντα Τα φασόλια του Ανταβάλ, για παράδειγμα, τα καλύτερα της περιοχής, πουλιότανε το μισορ’πο 24 γρόσια…(οι 20 οκάδες) Η σίκαλη μόνο 10-12 γρόσια (20 οκάδες) Το σιτάρι 15-20 γρόσια.(20 οκάδες) Οι φακές της Μαλακοπής 15 γρόσια (20 οκάδες) Τα καρπούζια 25-30 παράδες (1 τάσι, δηλαδή 6 οκάδες) Οι πατάτες 80 παράδες (1 τασί) Τα σταφύλια 60-80 παράδες (1 τάσι) Μια οκά κρέας στοίχιζε 2-3 γρόσια Ένα αβγό 5 παράδες, τα 4 ένα μεταλλίκι και τα 16 ένα γρόσι 1 οκά ανάλατο τυρί 20 παράδες Ένα πρόβατο στοίχιζε 2 μετζίτια Μια οκά βερίκοκα πουλιότανε 20 παράδες

 

Ακίνητα Τα κοινά χωράφια πουλιότανε περίπου μια λίρα το στρέμμα, ενώ τα προνομιούχα είχαν από 2 λίρες έως και κατά περίπτωση…202 Οι αγοραπωλησίες των σπιτιών ήταν ανάλογες με την κατασκευή, τα δωμάτια και τους βοηθητικούς χώρους. Έτσι παρατηρήθηκαν πωλήσεις σπιτιών έναντι 25 λιρών, για κάτι το συνηθισμένο που περιελάμβανε αυλή, στάβλο και πηγάδι και 40 λιρών γι’ αυτά που ήταν πέραν των τριών δωματίων…

202

Καταγράφονται αγοραπωλησίες ποτιστικών χωραφιών 10-12 λιρών το στρέμμα στην περίοδο 192024. βλ Γ. Μαυροχαλυβίδη ο.π. σελ 72. Επίσης, και είναι κατανοητό αυτό, διαφορετικές τιμές είχαν τα κτήματα της εκκλησίας που βγαίνανε σε πλειστηριασμό από τα λοιπά.

Εργατικό Δίκαιο Απλά και σε γενικές γραμμές πρόκειται για ένα σύνολο κανόνων δικαίου που διέπουν τις σχέσεις που παράγονται μεταξύ συμβαλλομένων κατά τις οποίες, η μια πλευρά προσφέρει την εργασία της για ορισμένο ή αόριστο χρόνο και η άλλη παρέχει έναντι αυτής το συμφωνημένο τίμημα. Φυσικά σήμερα είναι πολυσύνθετο, στο δε διάβα του χρόνου κάλυψε και συνεχίζει ακόμα, τα τυχόν κενά που προκύπτουν από τις προαναφερθείσες σχέσεις. Όταν όμως μιλάμε για το Εργατικό Δίκαιο, για εκεί και τότε, μάλλον επιεικώς υπερβάλλουμε, μιας και ουδεμία σχέση, ούτε καν ομοιότητα υπάρχει, όπως τα λοιπά τμήματα του δικαίου. Και ευθύς εξηγούμεθα:  εξετάζουμε περιοχή που βρίσκεται στα βάθη της Ανατολίας…  ενδιαφερόμαστε για μερικές νησίδες του ελληνισμού, μέσα στο απέραντο πέλαγος του μουσουλμανικού κόσμου το οποίο ήταν κυρίαρχο…  μιλάμε για την περίοδο μετά το Χάττι Σερίφ δηλαδή μετά το 1839 και μέχρι το 1924. Που απλά σημαίνει πως για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα τα όποια εργατικά ζητήματα, δικαιώματα, προϋποθέσεις, ασφαλιστικά δικαιώματα ήταν ανύπαρκτα και στον ευρωπαϊκό χώρο… Θα προσπαθήσουμε, λοιπόν, με το διάσπαρτο υλικό που διαθέτουμε, μια κάποια ματιά να ρίξουμε σε αυτόν τον ευαίσθητο τομέα των ανθρώπινων σχέσεων και του δικαίου. Αρχίζουμε με δυο τρεις προβληματισμούς και ερωτήματα, από την απάντηση των οποίων μπορούν να εξαχθούν χρησιμότατα συμπεράσματα:  Αν, για παράδειγμα, στον υπό έρευνα χώρο υπήρχε αυτή η μορφή εξαρτημένης εργασίας…  Αν υπήρχε, σε ποιους τομείς της ανθρώπινης ενέργειας είχαν απορροφηθεί…  Αν αυτό συνέβαινε, ποιες ήταν οι σχέσεις μεταξύ των εργοδοτών και των εργαζομένων…  Ποιες ήταν οι συνθήκες εργασίας και οι σχετικές αμοιβές…  Και τέλος αν το γυναικείο φύλο αποτελούσε κομμάτι του εργατικού δυναμικού και σε ποιους τομείς μπορούσε να απασχοληθεί… α-Τώρα, λαμβανομένων υπόψη μας όλων των γνωστών παραμέτρων, για το πρώτο ερώτημα δηλώνουμε πως, στην αρχή τουλάχιστον, ήταν κάτι το ξένο προς τα ειωθότα της περιοχής. Όποιοι είχαν τη σχετική ανάγκη για εργατικά χέρια προσέφευγαν στη γνωστότατη και τα μάλα διαδεδομένη αλληλοβοήθεια και με αυτόν τον τρόπο έλυναν το πρόβλημα. Εξάλλου το να πάει κάποιος «χαμάλης σε ξένο άνθρωπο»203 δεν ήταν και ό,τι το καλύτερο. Στο διάβα του χρόνου όμως και με την εξέλιξη της οικονομίας άρχισαν οι εσωτερικές μεταναστεύσεις, που σήμαινε αφαίμαξη του πιο ενεργού κομματιού της ντόπιας κοινωνίας, δηλαδή έλλειψη βασικών πια εργατικών χεριών που δεν μπορούσαν να καλυφθούν επαρκώς με το θεσμό της αλληλοβοήθειας. Κατά συνέπεια προσέφευγαν στην εύρεση εργατικών χεριών… 203

Μαρτυρία Γιάννη Σταματιάδη, ο.π.

Δημιουργήθηκαν λοιπόν δυο κατηγορίες:  η πρώτη, που είχε ως αποκλειστικό της έσοδο ή για να είμαστε περισσότερο ακριβείς βασικό της έσοδο το μεροκάματο…  και μιας δεύτερης κατηγορίας εργατών που εργαζότανε ως εποχικοί και με αυτόν τον τρόπο συμπλήρωναν το οικογενειακό τους εισόδημα204. β- Εργατικά χέρια απαραίτητα για μια τεράστια ποικιλία εργασιών, με την πλέον καταλυτική αυτή του γεωργικού τομέα. Στον οποίο η απορρόφηση του σχετικού δυναμικού είχε τη μερίδα του λέοντα… Βεβαίως το υπάρχον δυναμικό απασχολούταν και σε άλλες εργασίες όπως, για παράδειγμα, στους πολλαπλούς μαγγάνους της περιοχής, στις ταπητουργικές βιοτεχνίες, σε αυτές της αγγειοπλαστικής, στα μεταλλεία, σε χαλβατζίδικα, σε ταχινοποιεία, σε εκκοκκιστήρια βαμβακιού, στις αλυκές, στην οικοδομή, αλλά και στον σιδηρόδρομο όταν χρειάστηκε. γ-Φυσικά όταν μιλάμε για σχέσεις εργοδοτών και εργαζομένων μιλάμε για λεόντειες σχέσεις, δηλαδή υποταγής ή μεγάλου σεβασμού προς το «αφεντικό»- κάτι το ιερόπου διέθετε φακούδια πολλά, είχε σχέσεις με την εξουσία… Εξάλλου οι ανάγκες πολλές, τα μεροκάματα λίγα, τα στόματα της οικογένειας μπόλικα, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα επικίνδυνη και… δε σήκωνε και τίποτε άλλο. δ-Το ίδιο ίσχυε και για τις όποιες συνθήκες εργασίας… Από τον γεωργικό τομέα έως και αυτόν των μικρών βιομηχανιών-βιοτεχνών. Δουλειά, δουλειά και μόνο δουλειά, από ηλικίας 14 ετών205 μέχρι τα βαθιά γεράματα. Και από πρωίας έως και νυκτός επελθούσης με απειροελάχιστα διαλείμματα «για νερό και κανά δυο τρεις μπουκιές.».206 Φυσικά ασφαλιστική κάλυψη και λοιπές παροχές ήταν λέξεις που δεν τις γνώριζαν ακόμα… Ήταν μάλιστα τόσο άθλιες οι συνθήκες εργασίας σε αρκετές περιπτώσεις, που προκαλούσαν και το δημόσιο αίσθημα…κάτι που καυτηρίαζαν αρκούντως οι λόγιοι και οι πεφωτισμένοι ιεράρχες της περιοχής. Όπως ο άγιος Ικονίου Αθανάσιος στις 7 Σεπτέμβρη του 1894 που παράγγειλε μεταξύ των άλλων: «…Και οι εργάτες που προσλαμβάνονται για τ’ αμπέλια και τα χωράφια δε θα είναι λιγότεροι από όσο πρέπει, από τσιγκουνιά (του ιδιοκτήτη). Αλλά πρέπει να είναι σωστοί και μέσα στις γυναίκες Τούρκος άνδρας δε θα βρεθεί. Η παύση της εργασίας δεν πρέπει να περνάει στις 11 (αλά τούρκα) ώστε στις 12 οι εργάτες θα βρεθούν στα σπίτια τους. Εκείνος που ενεργεί αντίθετα, είναι άξιος τιμωρίας». 207 Και από αμοιβές; Απελπιστικές … Απλά κάλυπταν ένα κομμάτι των αναγκών τους και σχεδόν πάντοτε σε είδος, το οποίο μεταπουλούσαν για να το μετατρέψουν σε πολύτιμα «φακούδια». 208

204

Μαρία Ασβέστη ο.π. σελ 188 Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π. σελ 327 206 Μαρτυρία Βασιλείου Τσιτσόπουλου ο.π. 207 Θανάσης Κωστάκης, ο.π. σελ 398 208 ο.π. σελ 436 «Ο εργάτης που έπαιρναν μερικοί για να τους βοηθήσει στη συγκομιδή των δημητριακών έπαιρνε την αμοιβή του σε είδος του παραγόμενου προϊόντος…», επίσης ο.π. σελ 396 «Τούρκοι και Χριστιανοί αμείβονταν σε είδος με αντάλλαγμα την εργασία τους» 205

Και με πρόσθετη αμοιβή το φαγητό της ημέρας. Δηλαδή το καϊφαλτού (κολατσιό) σπάνια και στα σίγουρα οϊλέ γεμεϊ (μεσημεριανό)…209 Παρατήρηση Παρουσιάζουμε ένα ενδεικτικό πίνακα με τις αμοιβές του υπαλληλικού και εργατικού προσωπικού την εποχή του πρώτου μεγάλου πολέμου στην περιοχή…με την υποσημείωση πως υπάρχουν σημαντικές διαφορές από ερευνητή σε ερευνητή. -Δάσκαλος…………………………………2.000-2300 γρόσια το χρόνο -Ιερέας……………………………………………………1200-1500 γρόσια το χρόνο -Κλητήρας…………………………………………………50 γρόσια το μήνα -υπάλληλος σε μαγαζί……………………………………..100 το μήνα -Μαραγκοί και χτίστες…. ……………………………………..15 γρόσια τη μέρα -οι πετράδες (πετροπελεκητές)…………………………………10 γρόσια τη μέρα210 -εργάτες οικοδομής…………………………………... ………..5 γρόσια τη μέρα -εργάτες χωραφιών…………………………………… ………..3 γρόσια τη μέρα -εργάτες χωραφιών, όσπρια……………………………………..4-5 γρόσια τη μέρα -εργάτες χωραφιών, παραγωγή σίκαλης, ένα κιλέ -160 οκάδες την περίοδο -εργάτες χωραφιών, συγκομιδή βαμβακιού, ένα στα επτά -εργάτης ταπητουργίας, για κάθε οκά μαλλιών που επεξεργαζότανε 2 γρόσια και για κάθε κετσέ συνηθισμένων διαστάσεων 30 γρόσια -εργάτες μαγγάνου…………………….2 οκάδες λάδι και 2 γρόσια τη μέρα -τεχνίτης ορυχείου, ένα γρόσι για κάθε καμαρόπετρα που έβγαζε από τη γη για το κτίσιμο των σπιτιών… -εργάτες μεταλλείων………………………………………20 γρόσια τη μέρα παρατήρηση 1-Οι εργάτες γενικά αναφέρονται ως ημεροδουλευτάδες ή και χειρώνακτες… 2-Στα μεταλλεία είχαμε: τον πρωτομάστορα γαλαρίας-μπασίρη, τον επόπτη-ουσταμπασί, τους εργάτες ειδικοτήτων-ισδζηδες και τεκδζήδες, στους φούρνους-παράστατους… ε-Για το γυναικείο φύλο τα πράγματα ήταν αρχικά απελπιστικά και στη συνέχεια δύσκολα. Διότι θεωρείτο ντροπή η γυναίκα να δουλεύει σε ξένα χέρια…και όταν το επέβαλε η ανάγκη γινότανε με ορισμένες ή κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Διότι «η γυνή είναι μάλλον αισθητικόν ον, ο ανήρ μάλλον νοήμον…η γυνή ζωηράν μεν την φαντασίαν κέκτηται αλλά το προσόν ταύτης αμοιρεί τόλμης, της ενεργείας ήττονος ούσης….»211. Αλλά και διότι « η μεν γυνή τον έσω της οικίας βίον θεμελιοί, ο δε ανήρ τον έξω της κοινωνίας ανεγείρει…»212…Και επιπλέον, «οι φρόνιμοι άνδρες αγαπώσι και τιμώσι εκείνας τας γυναίκας, αίτινες περιορίζονται και ενεργούσι εντός της τροχιάς, ην διέγραψεν η φύσις αυτών…».213

209

Μαρτυρία Τσουτζόγλου Κοσμά, ο.π. «Συνήθως φακές και φασόλια με ψωμί και λίγο τυρί…» Σημ: Πρόκειται μια μια άκρως εξειδικευμένη μα και επίπονη εργασία. Ένας καλός τεχνίτης μπορουσε να «κόψει» 20-25 μαλακές πέτρες και 10-12 σκληρές 211 Ιστικοπούλου Λήδα, Η Ελληνική ταπητουργία και η ταπητουργός στη Μικρά Ασία 1860-1922, Εστία 2000 σελ 133 212 ο.π. σελ 134 213 ο.π. σελ 137 210

Φυσικά και ένα σωρό τέτοιες πομφόλυγες οι οποίες ικανοποιούσαν το συντηρητικό στρώμα της κοινωνίας, αλλά δεν μπορούσαν να δώσουν απαντήσεις και λύσεις στα καυτά ζητήματα της καθημερινότητας. Οι άνδρες πάλι έπαιρναν των ομματίων τους και πορεύονταν σε μέρη μακρινά, στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου υπήρχε αρκετή εργασία, και άρα; Ετέθη, λοιπόν, το ζήτημα, ποιος θα σπείρει, θα θερίσει, θα πουλήσει και σε τελική ανάλυση ποιος θα αντικαταστήσει τον άνδρα σε όλες αυτές τις εργασίες του χωραφιού. Η λύση μια και καταλυτική. Η γυναίκα κυρά. Της οποίας η συμβολή στην ανάπτυξη της γεωργίας στο χώρο της Καππαδοκίας έχει αναγνωριστεί από όλους γενικά τους μελετητές του χώρου. Ιδιαίτερα μάλιστα στις κοινότητες που παρατηρήθηκε λειψανδρία, λόγω εσωτερικής μετανάστευσης του ανδρικού πληθυσμού,214 αλλά και στα χωριά που υπήρχε μόνιμα ο ανδρικός πληθυσμός. Εκεί μπορεί ο ρόλος της να ήταν βοηθητικός, αλλά και πάλι σημαντικός.215 Χάρη παραδείγματος, λοιπόν, έτσι απλά, μια κάποια εικόνα του τότε:  «οι γυναίκες του Ανταβάλ και του Τσελτέκ που δουλεύανε στα χωράφια χαρακτηρίζονταν ως ελαφρών ηθών…Δηλαδή ήταν απαγορευμένες ακόμα και οι αγροτικές εργασίες…».216  στο Γούρδουνος θα μπορούσαν μεν να δουλέψουν, αλλά πάντοτε με την παρουσία των γεροντότερων του χωριού ή συνοδευόμενες από κάποιον αξιοσέβαστο άνδρα.. «Τα κορίτσια δεν παίνισκαν σα δουλειές…Τα κορίτσια δε δούλευαν…έτσι έπρεπ’…».217 Εξάλλου σύμφωνα και με την εντολή του Αγίου Ικονίου Αθανασίου της 7 Σεπτέμβρη του 1894, όπως ήδη προαναφέραμε, «πρέπει να είναι σωστοί και μέσα στις γυναίκες Τούρκος άνδρας δεν θα βρεθεί.»218 Πάντως και σε κάθε περίπτωση αξιοσημείωτες είναι αναφορές που καταγράφουν τη γυναικεία απασχόληση και επεξηγούν τις αμοιβές για τις αγροτικές ασχολίες. Έτσι:  «η Μαγδαληνή Χατζήμπαλη δούλεψε τρία μεροκάματα θέρισμα στου ζευγά Πολύχρονα για να πάρει αμοιβή ένα ζευγάρι τσαρούχια…»219  κατ’ αποκοπή η εργασία, λάσιμο, χέρισμα, αλώνισμα, σήκωμα ήταν μια λίρα το χρόνο ή ανάλογης ποσότητας σε είδος….

214

Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π., σελ 179, «… Εκατοντάδες γυναίκες (σπάνια άνδρες) εξασκημένες από πολυχρόνια πείρα θα ’βλεπε ο διαβάτης οδοιπόρος να δουλεύουν ολημερίς μια δυο εβδομάδες ακατάπαυστα σαν εργατικές μέλισσες στη νεροαπαιτούμενη γύρω από τη Αξό περιοχή ανοίγοντας χιλιάδες αυλάκια…Πολλές φτωχούλες δεν παίρνανε λεφτά. Προτιμούσαν μάλιστα αν δε συμπλήρωναν μεροκάματο ολόκληρο 2-3 σακούλες καψίματα από σταυλίσιες κοπριές των ρεσπέρηδων» 215 Μαρία Ασβέστη, ο.π. σελ. 177 216 Κ.Ι.Δ.Συκεών, Φ. 12, α.α. 28, μαρτυρία Νικηφορίδη Προδρόμου (Δήλα), πρβ και Λήδα Ιστικοπούλου, ο.π., σελ 179. 217 Μαρτυρία Νικηφορίδη Προδρόμου, ο.π. 218 Θανάσης Κωστάκης, ο.π. σελ 398 219 Στον Κώδικα της Αξού υπάρχουν πολλές σχετικές καταγραφές, πρβ Γ. Μαυροχαλυβίδης ο.π. σελ 179-190.

 

εργάτρια χωραφιών, γενικές εργασίες……………………2 γρόσια τη μέρα εργάτρια χωραφιών, (όσπρια) …………………………… 3-4 γρόσια τη μέρα

Τώρα, με βάση τα προαναφερθέντα μπορούμε μετά βεβαιότητας να κατασταλάξουμε σε ορισμένα συμπεράσματα για το είδος της γυναικείας εργασίας σε όλους τους τομείς της παραγωγικής διαδικασίας. Έχουμε λοιπόν και λέμε: α-Το σύνολο σχεδόν του γυναικείου πληθυσμού, που εργάσθηκε εκτός οικίας και σε μισθωτές εργασίες, απασχολήθηκε κυρίως στον πρωτογενή τομέα της παραγωγικής διαδικασίας, δηλαδή, στη γεωργία και την κτηνοτροφία.220 Καλύπτοντας τις οικογενειακές ανάγκες είτε συμπληρώνοντας το εισόδημα είτε αναλαμβάνοντας πλήρως το σπίτι σε περίπτωση απουσίας του συζύγου, αλλά και ένδειας.221 Η εργασία σκληρή και κακώς αμειβόμενη, αλλά τα δυο έως και τρία γρόσια την ημέρα ήταν το μάνα εξ ουρανού, βασική κινητήριος δύναμη και ανασταλτικός παράγων για τις όποιες προκαταλήψεις μα και αντιρρήσεις.222 β-Είναι γνωστό πως οι ασχολούμενοι στον δευτερογενή τομέα της οικονομίας εργάζονται στη μεταποίηση, δηλαδή, στην παραγωγή νέων προϊόντων με βάση αυτά της πρωτογενούς παραγωγής. Σημειώνουμε, επίσης, πως ο τομέας αυτός έχει πολλές κατευθύνσεις και φυσικά, τουλάχιστον για εκείνη την εποχή, ο κύριος όγκος των εργαζομένων ήταν άνδρες. Όμως προσωπικά πιστεύουμε, αυτό αποδεικνύεται εξάλλου, πως οι εργαζόμενες και σε αυτή την παραγωγική διαδικασία ήταν κατά πολύ περισσότερες από τις υπάρχουσες καταγραφές. Δηλαδή, ενώ οι αναφορές των μελετητών είναι αποσπασματικές και ελάχιστες, εν τούτοις ορισμένες ενδείξεις αλλά και μαρτυρίες, μας λένε άλλα. Εξάλλου υπάρχει σαφέστατη διαφορά μεταξύ της μισθωτής εργασίας του τότε με το σήμερα. Όχι μόνο στις αμοιβές, αλλά και στον τρόπο παροχής των υπηρεσιών. Ας δούμε λοιπόν μερικές από τις γυναικείες ασχολίες και στον δευτερογενή τομέα της οικονομίας και κυρίως γι’ αυτές που έχουμε τις σχετικές πληροφορίες. Τομέας μεταποίησης γεωργικών προϊόντων: 220

Σαραντίδου Αρχελάου, Η Σινασσός, ήτοι θέσις,ιστορία,ηθική και διανοητική κατάστασις, ήθη, έθιμα και γλώσσα της εν Καππαδοκία κωμοπόλεως Σινασού, εν επιμέτρω δε και σύντομος περιγραφή και των εν επαρχίαις Καισαρείας και Ικονίου ελληνικών κονοτήτων ως και των εν αυταίς σωζομένων ελληνικων διαλέκτων εν σχέσει προς την εν Σινασώ λαλουμένην, εν Αθήναις 1899, σελ 31. «…διότι το εν Σινασώ γυναικείον φύλον διασώζον πολλάς της αρχαιότητος έξεις μετά καρτερίας και ευχαριστήσεως αναδέχεται την περιποίησιν και καλλιέργιαν των φυτών του πατρίου εδάφους…». 221 Μαρία Ασβέστη, ο.π., σελ 177, « Στα διάφορα πληροφοριακά δελτία συχνά διαβάζουμε τις παρακάτω φράσεις , ενδεικτικές για την προσφορά της γυναίκας στη γεωργία. Ενεχίλ: Οι γυναίκες το καλοκαίρι δούλευαν στα χωράφια…πήγαιναν και στα γειτονικά χωριά για το θέρος… Γκιολτζούκ: Οι γυναίκες δούλευαν στη σπορά και στο θέρος όταν οι άνδρες ξενιτεύονταν Τσελτέκ: Τα κτήματα κυρίως οι γυναίκες τα δούλευαν» Ιντζεσου: …Η αμπελουργία δεν υπέστη μείωση γιατί τη φρόντιζαν οι γυναίκες…Οι χριστιανές επιστατούσαν πηγαίνοντας στα αμπέλια πάντα με τη συνοδεία κάποιου σεβαστού Τούρκου…» 222 Μαρία Ασβέστη, ο.π., σελ 188, «Γυναίκες δούλευαν εργάτριες στη συγκομιδή των γεωργικών προϊόντων. Έπαιρναν 2-3 γρόσια την ημέρα». Σημ: Βεβαίως οι αμοιβές δεν ήταν οι ίδιες παντού και εξαρτώνταν από πολλούς παράγοντες. Πάντως και σε κάθε περίπτωση σύμφωνα με τους πληροφορητές μας εκτός των παροχών σε είδος «και μερικά φακούδια, δηλαδή 2-3 γρόσια τη μέρα, ήτανε καλά.»

-Η σηροτροφία σήμερα είναι ένας κλάδος που μάλλον έχει ατονήσει. Οι λόγοι γνωστοί. Νέα προϊόντα έχουν καλύψει τις ανάγκες του καταναλωτικού κοινού ευκολότερα, φθηνότερα και πλέον αποτελεσματικά. Εκεί και τότε, όμως, και τούτος ο κλάδος είχε την ανάπτυξή του, τόσο στο αρχικό στάδιο της παραγωγής, όσο και της μεταποίησης.223 Μας αφηγείται η πληροφορήτρια Ευδοξία Ανδρεάδου. «Ο πατέρας μου είχε συνεταιρικά με τους Αράπογλου και Κασάπογλου μεταξοσκωληκοτροφείο. Για το σκοπό αυτό είχε νοικιάσει ένα μεγάλο οίκημα, το άλλοτε ταπητουργείο, το οποίο είχε παύσει να λειτουργεί. Την ανάπτυξη των μεταξοσκωλήκων επέβλεπαν δυο γυναίκες ειδικές από τα Κιουπλιά της Προύσας. Κοντά τους δούλευαν και κορίτσια της Νεάπολης που ο πατέρας είχε προσλάβει με το μεροκάματο…».224 -Βεβαίως υπήρχαν και ορισμένες ειδικότητες με τις γυναίκες να έχουν σοβαρά την πρωτοπορία. Που χωρίς αυτές δεν θα υπήρξε καμιά ανάπτυξη του κλάδου αυτού, ατομικά, μα και συλλογικά. Ολάκερα χωριά, κυρίως στην περιοχή της Ιωνίας, αλλά και στην περιοχή της Καππαδοκίας, ασχολούνταν με την παραγωγή των υφαντουργικών προϊόντων με αμοιβές ικανοποιητικές, σε σχέση πάντοτε με τις λοιπές. Ιδιαίτερα τώρα: «Στην περιοχή της Καππαδοκίας η υφαντουργία σαν βιοτεχνία ήταν πολύ ανεπτυγμένη και εκατοντάδες γυναίκες ασχολούνταν μ’ αυτή για να κάνουν ό,τι αναγκαιούσε σε μια οικογένεια. Στους κώδικες του Προκοπίου αναφέρονται επαγγελματίες γυναίκες υφάντριες. Στον κώδικα του Καγιάμπαση ομιλούν για γυναίκες ταπητουργούς. Στο Προκόπι αναφέρεται και επαγγελματίας γυναίκα σχεδιογράφος για τα σχέδια των χαλιών. Οι υφάντρες ήταν Ελληνίδες και πολύ ελάχιστες Τουρκάλες».225 Ήταν μάλιστα τόση μεγάλη η συμμετοχή του γυναικείου φύλου στην παραγωγή, που, όταν το 1880 στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού και της ανάπτυξης της βιομηχανοποιημένης νηματουργίας υπήρξε προσπάθεια εισαγωγής των μηχανών, βρήκε τη σθεναρή αντίσταση όλου του πληθυσμού. Καταγράφονται μάλιστα γεγονότα που προκαλούν την κατάπληξη, μιας και αναφέρονται αφενός στο γυναικείο πληθυσμό, αλλά και αφετέρου σε κοινότητες στην καρδιά της ανατολής… «Είναι χαρακτηριστικό ότι το πλήθος που επιτέθηκε στα τρία νηματουργεία του Ουσάκ, έκλεψε το μαλλί και κατέστρεψε τις μηχανές… αλλά και τα πλήθη που τις επόμενες ημέρες διαδήλωναν στους δρόμους της πόλης ζητώντας ικανοποίηση των αιτημάτων τους αποτελούνταν από γυναίκες και παιδιά που θίγονταν οικονομικά από τη λειτουργία των νηματουργείων…».226 Σια Αναγνωστοπούλου, Μικρά Ασία, 19ος αιώνας –1919 Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα 1997, σελ 345, «Η παραγωγή κουκουλιών μεταξιού γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη προς το τέλος του 19ου αιώνα. Μόνο στην περιοχή της Προύσας είχε 100 περίπου βιοτεχνίες. Σύμφωνα πάντως με την απογραφή του 1907 υπήρχαν πάνω από 165 βιοτεχνίες που απασχολούσαν περίπου 20000 κλώστριες. Επίσης λόγω της μεγάλης ζήτησης του προϊόντος δημιουργήθηκε και ειδικό Ινστιτούτο για την εκμάθηση και προώθησή του με βάση επιστημονικές μεθόδους…» 224 Μαρία Ασβέστη, ο.π., σελ. 87 225 ο.π., σελ. 197 226 Λήδα Ιστικοπούλου, ο.π., σελ 183 223

Και μια -δυο πρακτικές παντελώς πρωτοποριακές, τουλάχιστον για εκεί και τότε.  Στον Πόρο, που ήταν μεγάλο ταπητουργικό κέντρο και υπήρχαν εργοστάσια της κοινότητας, αλλά και ιδιωτικά, όταν μια γυναίκα είχε μικρά παιδιά, έπαιρνε από τη διεύθυνση τον αργαλειό στο σπίτι…227  Στο Σαρμουσακλί, όταν συστήθηκε ταπητουργική εταιρία, οι έμποροι δίνανε τα υλικά και τον αργαλειό και οι εργάτριες έβαζαν μόνο τον κόπο τους.  Υπήρχε κι ένα είδος «Ταμείου Αρωγής» σε ορισμένα εργοστάσια παραγωγής. Κρατούσαν λοιπόν από τις εργάτριες ένα ποσοστό για μια πενταετία, το οποίο απέδιδαν έντοκα…Με το ποσό να ανέρχεται στις 5-8 λίρες, ποσό σημαντικότατο για τότε τουλάχιστον.228  Στην κοινότητα Κήρσεχηρ Μουτσούρ (Μωκισσός), δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία των κατοίκων το 1870 «Γεωργική Εταιρεία» αντικείμενο της οποίας ήταν η παραγωγή γεωργοκτηνοτροφικών προϊόντων και χαλιών. Η εταιρεία μάλιστα δίδαξε στα κορίτσια της Σινασσού τον τρόπο παραγωγής του.229 Το 1915 και μετά την αποτυχία της πρώτης προσπάθειας, γίνηκε η δεύτερη με υφάντριες πολλές γυναίκες από όλα τα χωριά. Με τούτη την προσπάθεια να κρατά μέχρι και την ανταλλαγή.230 Φυσικά, στο άμεσο ερώτημα περί των σχετικών αμοιβών δηλώνουμε πως ίσχυαν τα ίδια και όμοια, όπως παντού δηλαδή. Παρόλο τον όγκο των συμμετεχόντων γυναικών, την αξία, μα και τις ικανότητές τους, η αμοιβή ήταν κατώτερη των ανδρών. Το πώς αμείβονταν, επίσης, ήταν και αυτό ένα ζήτημα, στηριζόμενο εν πολλοίς στις ιδιαίτερες συμφωνίες, αλλά και στην επικρατούσα πρακτική. Σε συνάρτηση πάντοτε με την ικανότητα της ταπητουργού231, την παραγωγικότητα, την ποιότητα, το μέγεθος της παραγωγής, τις τυχόν άλλες διεξόδους… Έτσι έχουμε: - αμοιβές σε είδος…των παραγομένων προϊόντων τα οποία μεταπουλούσαν ενδεχόμενα σε καλύτερες τιμές… - αμοιβές με τους κόμβους - αμοιβές με τη σειρά (στη Νεάπολη) - αμοιβές με τη σειρά, για κάθε γραμμή μια δεκάρα (Σκόπη) - αμοιβές κατ’ αποκοπή (σε όλα τα μέρη) - αμοιβές ανά δεκαπενθήμερο (ένα μετζίτι) - αμοιβές ανάλογες με τη παραγωγή (Κίρκαγατς) Τώρα μια από τις πλέον παράξενες επαγγελματικές εργασίες του γυναικείου φύλου είναι αυτή που παρατηρήθηκε στην κοινότητα της Αξού και είχε να κάμει με την παραγωγή αγγείων. Η βιοτεχνία των καρχινιών για την οποία ήταν υπερήφανος ο Γ. Μαυροχαλυβίδης, λόγιος από την Αξό, στο διάβα του χρόνου πέρασε αποκλειστικά 227

ο.π. σελ. 184 ο.π. σελ. 254 229 Το Σινασσίτικο χαλί ήταν εξειδικευμένο και λεγότανε Σετσετές. Μικρών διαστάσεων 2χ1.20 περίπου, χρησίμευε κυρίως για τους μουσουλμάνους ως χαλί προσευχής (ναμάζ χαλασή). 230 Σεραφείμ Ρίζος, ο.π., σελ 197 231 ο.π. σελ 198, «Οι καλές ταπητουργοί του Ουσάκ μπορούσαν να δέσουν έως και 12.000 κόμβους την ημέρα…» πρβ Μαρτυρία: «…οι εργάτριες έδεναν 15.000 κόμβους την ημέρα…» 228

στα χέρια των γυναικών. Οι οποίες «…τα δούλευαν με το χέρι δίχως να μεταχειρίζονται ειδικό εργαλείο, δίδοντας σχήμα στρογγυλό και κατασκευάζοντας επίπεδα καπάκια, ένα χερούλι σα θηλιά…»232 Επίσης, ήταν θαυμάσιες κατασκευάστριες ψηλών σταμνών, αλλά και του «σουντού»,233 που τοποθετούσαν στο πάνω μέρος του ταντουριού. Έχοντας, μάλιστα, κρατήσει επτασφράγιστο μυστικό τις διαδικασίες παραγωγής των προϊόντων τους… Παίρνοντας χώμα από την περιοχή του Μύστατα, κατασκευάζοντας τα αγγεία και ψήνοντάς τα όχι σε καμίνια, αλλά σε «ανοιχτή φωτιά μισοχωμένα σε σωρό κοπριάς και άχυρου».234 -Ένα από τα πλέον διαδεδομένα γυναικεία επαγγέλματα στις αστικές περιοχές ήταν και αυτό της υπηρέτριας. Ασχολούμαστε όμως και με αυτό στην υπό έρευνα μελέτη, διότι και στον χώρο της Καππαδοκίας παρατηρούμε την ύπαρξη, έστω και σπάνια, αυτών των υπηρεσιών. Σπάνια μεν, αλλά υπήρχαν. Κυρίως οι φτωχές πολυπληθείς οικογένειες στέλνανε τα κορίτσια τους να «μάθουν και να εργαστούν», σε σπίτια γνωστών ευπόρων οικογενειών. Ήταν σχέση εργασίας περίεργη, μιας και πολλές φορές το αφεντικό όχι μόνο πλήρωνε το κατιτίς στην «ψυχοκόρη», αλλά και την προίκιζε ανάλογα, φυσικά, με τα οικονομικά του και τα «ιδιαίτερα» με την οικογένεια της «υπαλλήλου» του. Από τις απειροελάχιστες αναφορές για την εργασία της υπηρέτριας σαφέστατη είναι αυτή του Γ. Μαυροχαλυβίδη, όπου ο σοφότατος λόγιος της εποχής γράφει πως: «σπάνια φτωχό κορίτσι έβγαινε όξω από το χωριό να πάει υπηρέτρια σε κανένα γειτονικό όπως το Κάστρο, τη Νίγδη, το Καγιάμβασι, τη Νεάπολη, το Προκόπι, την Κόνια…σε κάποιο χριστιανικό πλουσιόσπιτο…».235



 

Γενικές παρατηρήσεις Από τη σχετική καταγραφή την περίοδο της ανταλλαγής προκύπτει πως, το σύνολο του αποκλειστικά εξαρτώμενου από το ημερομίσθιο εργατικού δυναμικού, ήταν της τάξεως των 164 ατόμων, δηλαδή το 1,1% του πληθυσμού. Χωρίς περαιτέρω διευκρινήσεις ή άλλες πληροφορίες. Το σύνολο των υπαλλήλων πάσης φύσεως, ήταν 93 ατόμων, δηλαδή το 0,2% του πληθυσμού. Το σύνολο των τεχνιτών 850 ατόμων, δηλαδή το 2% του πληθυσμού. Ιδιαίτερα για την τελευταία πληροφορία δε υπάρχουν διευκρινιστικά στοιχεία για το εάν πρόκειται για αυτοτελώς εργαζομένους ή τεχνίτεςεργάτες.

232

Μαρία Ασβέστη, ο.π., σελ 110 Είδος σχάρας. 234 Μαρτυρία Χατζημπαλή Μαγδαληνής, ο.π. 235 Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π., σελ 328 233

Φορολογικό Δίκαιο Σε γενικές γραμμές πρόκειται για το πλέγμα των νόμων, με τους οποίους έχοντας σαν βάση τη φοροδοτική ικανότητα των πολιτών, το κράτος εισπράττει τα απαραίτητα για την ορθή λειτουργία των παρεχομένων υπηρεσιών του. Τώρα, για την καλύτερη κατανόηση του θέματος αρχίζουμε με δυο τρεις βασικές ορολογίες της φορολογικής νομοθεσίας- πρακτικής που υπήρχαν στην υπό εξέταση περιοχή εκεί και τότε. 1-Μαλμουτούρης,236ο Οικονομικός Έφορος δηλαδή, ο οποίος είχε σε γενικές γραμμές τα παρακάτω καθήκοντα:  την έκδοση ενταλμάτων πληρωμής των μισθών των υπαλλήλων  την έκδοση ενταλμάτων πληρωμής των τακαβίτιδων συνταξιούχων  τη δημιουργία- ενημέρωση μητρώου φορολογουμένων.  τη συνεργασία με τους δεκατιστές «οσυρτζήδες» και την επίλυση των σχετικών διαφορών. 2- Βεργκί νταϊρεσί λέγανε την Οικονομική Εφορία 3-Υπήρχαν τα δοσίματα ή βεργκιά ή βεργκού ή χεζίρια, δηλαδή η κάθε παροχή σε χρήμα προς το κράτος 4- Ο Γενικός Εισπράκτορας των φόρων λεγότανε σαλγουντζής ή ταχιλτάρης ή σαλιανατσής 5- Υπήρχαν δυο μεγάλες κατηγορίες φόρων.  τα Γιαρεμέτια…γενικά οι φόροι  τα Σαλγούνια…φόροι237 6-Οι σχετικές κοινοποιήσεις των φόρων γίνονταν με τους τεζκερέδες, δηλαδή τα επίσημα έγγραφα με τα οποία γνωστοποιούσαν στον φορολογούμενο το ποσό του οφειλόμενου φόρου, την αιτία κλπ…. 7-Σε ετήσια βάση σύμφωνα με τον Νόμο 1861 α 1, 11 το Συμβούλιο Δημογερόντων κάθε κοινότητος, σε συνεργασία με τις αντίστοιχες αρχές, συνέτασσε κατάλογο φορολογουμένων ορίζοντας μάλιστα και το ποσό που τους αντιστοιχούσε και ήταν φυσικά ανάλογο των περιουσιακών του στοιχείων. Μετά την είσπραξη του σχετικού ποσού χορηγούνταν σχετική βεβαίωση. Οι σπουδαιότεροι φόροι οι οποίοι καταγράφηκαν και βρέθηκαν διάσπαρτοι στη σχετική βιβλιογραφία του χώρου και μάλιστα εν πολλοίς με ασάφειες238 και αλληλοεπικαλύψεις ήταν: 236

Σημαίνει σκευοφύλακας αλλά και λογιστής. Η ρίζα της λέξεως προέρχεται κατά τον Σεραφείμ Ρίζο, η Σινασός, τόμος Β, Αθήνα Κ.Μ.Μ. 2007 σελ 171 «από τη λέξη χεσάπ» που σημαίνει λογαριασμός 237 Η γενική αυτή ορολογία περιλάμβανε τα μεγάλα και τα μικρά σαλγούνια. Σύμφωνα επίσης με τον Σ. Ρίζο, ο.π. σελ 18, « η δημογεροντία επέβαλε στους χριστιανούς μόνο μικρά σαλγούνια, δηλαδή φόρο συντηρήσεως του υδρευτικού δικτύου, φόρο πληρωμής των βοσκών του χωριού, φόρο νυκτοφυλάκων και αγροφυλάκων κλπ» 238 Στο διάβα του χρόνου παρατηρήθηκαν διάφοροι φόροι και δοσίματα, εν πολλοίς δημιουργήματα των τοπικών δυναστών. Έτσι σύμφωνα με τον Θανάση Κωστάκη, Το Μισθί της Καππαδοκίας, τ. 2ος Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών 1977, σελ 439, επί τουρκοκρατίας καταγράφηκαν οι: η δεκάτη, ο φόρος καπνού, τα σακιά (γάμου), των καταλυμάτων, ο οικογενειακός, των καφτανιών, των καρφοπετάλων … Εισέπρατταν διάφορα καλωσορίσματα όπως:



 

  

Γενικοί Φόροι. της ιδιοκτησίας ή οικοδομών= εμλάκ βεργκισή ή μουλκιού. Επρόκειτο περί ενός ετήσιου φόρου239 με την υποσημείωση πως υπήρχαν πολλά είδη ακινήτου ιδιοκτησίας, τα οποία καταγράφονται παρακάτω και για τα οποία υπήρχε διαφορετική πρόβλεψη, ανάλογη δηλαδή με την αξία του Παρατήρηση Παρατηρήθηκαν επίσης κυρίως στο δεύτερο μισό του 19 που αιώνα και οι φόροι: -για το κτίσιμο καινούργιας κατοικίας ή επιδιορθώσεως της παλαιάς -φόροι πρόσοψης του κτηρίου, σύμφωνα με το Νόμο 1862 α 1 των γαιών = ερασί βεργκισί. Ετήσιος φόρος από 3-10 γρόσια για κάθε καλλιεργούμενο στρέμμα το ύψος του οποίου κανονιζότανε από το κτηματολογικό γραφείο (εμλάκ νταϊρεσί) της περιοχής240 ο φόρος των αιγοπροβάτων. Δηλαδή το αγνάμ241 ή αγνάμ ρουσουμού ή αγνάμ βερκισί ή σαγή παρασί (παράδες μετρήματος) ή φόρος επί των προβάτων. Κατά την άποψη του Σ. Ρίζου ήταν κατά κεφάλι 2-3 δεκάρες242 και στα παλιά τα χρόνια ίσχυε γενικά για όλα τα ζωντανά.243 Ο φόρος αυτός επιβλήθηκε εκτάκτως για την κάλυψη του Δημοσίου Οθωμανικού Χρέους (Ντιγιούνου Ουμουμιέ) προς την Ευρώπη το μερίδιο παιδείας= μααρίφ χησεσή244 το αντισήκωμα του δρόμου= γιολ παρασή Πρόκειται για την υποχρεωτική καταβολή των λεγομένων οδικοδεκαλέπτων ή, αντί αυτών, τη συμμετοχή του ενεργού ανδρικού πληθυσμού με προσωπική εργασία στην κατασκευή έργων υποδομής η οποία, τις περισσότερες φορές, ήταν χρονικής διάρκειας τριών ημερών.245 ο φόρος επιτηδεύματος = βεργκισή τεμεττού ή νταϊρεσί ο φόρος παραγωγής =αχσάρ246 ο φόρος οινοπνευματωδών =Ρακή ρουσουμού Αρχικά τούτος ο φόρος είχε προσωρινό χαρακτήρα γρήγορα όμως απέκτησε μόνιμο καλύπτοντας όχι μόνο το ρακί αλλά όλα τα είδη των οινοπνευματούχων ποτών.247 Έτσι ο κάθε παραγωγός χρεωνότανε 10-15

Κλητηριακά-μουμπασιριγέ, ποδαρικά-κουδουμιγέ, ταγιστικά-αξία τροφής, για το στρώσιμο του τζαμιού, το τσοράχ …» 239 Από 12 έως 60 γρόσια, δηλαδή και σε κάθε περίπτωση, ποσού μάλλον ευτελούς. 240 Γ. Μαυροχαλυβίδη, ο.π., σελ 270 241 Γάνεμ =πρόβατο, αγνάμ = πρόβατα 242 Σύμφωνα με τον Θανάση Κωστάκη, ο.π., σελ. 438, «οι Μιστιώτες πλήρωναν τρία γρόσια ετήσιο φόρο για κάθε πρόβατο…» 243 Υπάρχει διαφωνία των ερευνητών για τη φορολογία των μεγάλων ζωντανών 244 Καθιερώθηκε μετά τη επανάσταση των Νεότουρκων 245 Μάλλον και γι’ αυτό πρόκειται, ότι βρίσκανε δωρεάν εργατικά χέρια... 246 Τόσο ο φόρος επιτηδεύματος όσο και αυτός της παραγωγής είναι οι μετεξελιγμένες μορφές αυτού της δεκάτης... 247 Ο ειδικός για τούτο τον φόρο λεγότανε καζαντζής που «επόπτευε» τα σπίτια πο βγάζανε τη σχετική παραγωγή καταγράφοντας τα πιθάρια παραγωγής και «βουλώνοντας =σφραγίζοντας» το καζάνι

 



γρόσια για 20 περίπου οκάδες ρακί και 10-12 γρόσια για εκατό οκάδες κρασί φόρος καπνού= βεργκί μπεγιέ Ειδικός φόρος τον οποίον πλήρωναν σύμφωνα με το Νόμο 1862 α 8 τα καταστήματα πώλησης του καπνού. ο φόρος πρασινάδας, λαχανικών= γκουβερί Αποτελούσε ξεχωριστό φόρο που επιβλήθηκε μετά το 1900 ιδιαίτερα στην παραγωγή οπωροκηπευτικών αγαθών. Έτσι, χρεώνανε 5-6 γρόσια για ένα φορτίο κρεμμύδια, 5-6 γρόσια για ένα αμάξι σταφύλια, το ίδιο για τα βερίκοκα, 5-10 γρόσια κατά φορτίο στα κηπευτικά…248 της στρατιωτικής αρωγής ή κεφαλικός φόρος249 Δηλαδή το στρατιωτικό μπεντέλ ή μπεντελί ή αντισήκωμα250 Πρόκειται για την εξαγορά της στρατιωτικής θητείας με την καταβολή είκοσι γροσίων, που ονομάσθηκε μπεντελί ασκεριέ= αντισήκωμα, και ίσχυε κυρίως για τον μη μουσουλμανικό πληθυσμό.251 Βεβαίως τούτο το νομικό καθεστώς άλλαξε μετά την επανάσταση των Νεότουρκων με την καθιέρωση, σε όλο τον πληθυσμό και ανεξάρτητα θρησκευτικών πεποιθήσεων, της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας. Παρατήρηση Τούτος ο φόρος προκάλεσε σε αρκετές περιπτώσεις προστριβές λόγω των πολλών ασαφειών του.252 Με την πατριαρχική εγκύκλιο της 24 Τζεμαζιουλαχίρ 1293 (12-7-1876) γίνηκε μια τελική προσπάθεια ενιαίας αντιμετώπισής του με: -τον αποκλεισμό των ηλικιών κάτω των 15 και άνω των 75 ετών, δηλαδή των σιπιάν (παιδιά) και των αμελί μαντά (αχρήστων) -τον υποχρεωτικό καταρτισμό καταστάσεων αρρένων -τον χωρισμό τους σε τρεις κλάσεις σε κάθε κοινότητα: α-τους αλά= ανωτέρα β-τους εβσάτ= μεσαία γ-τους ετνά= κατώτερη -την απαλλαγή ορισμένων κατηγοριών πολιτών από την καταβολή του όπως ιερέων, καθηγητών ιατρικών σχολών, φοιτητών… ο φόρος της δεκάτης επί της παραγωγής σπαρτών253 Η είσπραξη του σχετικού φόρου τίθετο ετησίως σε πλειοδοτικό διαγωνισμόδημοπρασία254 μετά τις εκθέσεις των μαζπατάδων= αγροφυλάκων, για την πορεία της παραγωγής.

248

Θανάσης Κωστάκης, Ανακού, Αθήνα Κ.Μ.Σ, 1963, σελ 402. Εμμ. Τσαλίκογλου ο.π. σελ 66 250 Αναφερόμαστε στα ισχύοντα κυρίως στο δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα και επέκεινα και όχι στις πρότερες καταστάσεις στις οποίες ίσχυαν διάφορα όπως: το ντεβσιρμέ (παιδομάζωμα), το χαράτς κλπ Σύμφωνα με τον Γ. Μαυροχαλυβίδη, ο.π. σελ 270. « επί σουλτάνου Αζίζ ωρίσθη να τον πληρώνουν οι άρρενες από 20-40 χρόνων» 251 Οι Τούρκοι ήταν υποχρεωμένοι να υπηρετούν την στρατιωτική τους θητεία 252 Ήταν υποχρεωτικός και εισπραττόμενος με βάση τους νόμους περί μη καταβολής των φόρων του δημοσίου επισύροντας ποινές φυλακίσεως στους παραβάτες. 253 Κατά καιρούς υπήρχε σχετική πρόβλεψη για ποια προϊόντα φορολογούνταν με τον προαναφερόμενο φόρο. Κάλυπταν κυρίως τα μη ευπαθή προϊόντα, δηλαδή ελιές, δημητριακά, βαμβάκι, άχυρο 249

Βεβαίως οι συμμετέχοντες του διαγωνισμού πάντοτε ήταν άτομα με οικονομική επιφάνεια255 ή έχοντες εγγύηση από σημαντικά πρόσωπα, κυρίως ανθρώπους με σημαντικά περιουσιακά στοιχεία. Με τους ανθρώπους τους κατά τη διαδικασία του θερισμού παίρνανε τα σχετικά, τα οποία εναποθήκευαν σε κεντρικές καλά φυλασσόμενες αποθήκες. Μονάδες μέτρησης: -ήταν το «κιλό ή κιλέ» που αντιστοιχούσε σε 84 οκάδες -το σινίκ ή ψηλαγού, που αντιστοιχούσε σε 12 οκάδες -το ρους, που αντιστοιχούσε σε 6 οκάδες Παρατήρηση α 1-Συχνές ήταν οι προστριβές του πληθυσμού με τους δεκατιστές οι οποίοι σε διαφόρους περιπτώσεις μεταβληθήκαν σε δυνάστες μιας και εκμεταλλεύονταν κατά το δοκούν και δια ίδιον όφελος τους παραγωγούς ο οποίοι τις περισσότερες φορές αδυνατούσαν να αντιδράσουν...ιδιαίτερα στις απομονωμένες περιοχές. Κύρια αιτία τούτων των προστριβών ήταν η χρησιμοποίηση τμήματος της παραγωγής –ποσότητας από τον παραγωγό για ίδιον όφελος, δηλαδή για την προσωπική του χρήση…δηλαδή ποσότητα πέρα και πάνω από τη φορολογούμενη. Για παράδειγμα μπορούσε να κρατήσει, χωρίς να φορολογηθούν, έξι οκάδες σταφυλιών, 5 οκάδες ρεβιθιών, το ίδιο φασολιών, κλπ. Μετέρχονταν λοιπόν διάφορα τεχνάσματα για να μπορέσουν να ξεγελάσουν τους ελεγκτές- κολτζήδες όπως, το φασκιωμένο παιδί…παχουλούτσικο και τελείως σκεπασμένο, τοποθετημένα σε ειδικές κρύπτες των ρούχων κλπ. Θεωρήθηκε σημαντική κατάκτηση η τοποθέτηση ανεξαρτήτων παρατηρητών ή ανθρώπων κοινής εμπιστοσύνης... 2-Χαρακτηριστικός είναι ο Θανάσης Κωστάκης για τον τρόπο είσπραξης αυτού το φόρου στην ιδιαίτερή του πατρίδα, το Μισθί. Γράφει μεταξύ των άλλων ο εξαιρετικότατος ερευνητής πως, «…τις ημέρες του αλωνίσματος ο αγοραστής ή ενοικιαστής του φόρου είχε κιόλας εγκατασταθή σ’ έναν οντά και είχε βρει τους δώδεκα μουχουρτζήδες, αυτούς που κρατούσαν τις σφραγίδες για το σφράγισμα του καρπού στ’ αλώνια. Γύριζαν το χωριό και καλούσαν τους παραγωγούς να πάνε στον αγά να πάρουν τον πούσουλα, την άδεια δηλαδή για το λίχνισμα. Σε κάθε περιοχή σε κάθε ομάδα αλωνιών έπρεπε να λιχνίζουν όλοι μαζί…Έπειτα από το λίχνισμα και το κοσκίνισμα του καρπού ο παραγωγός χώριζε τη σοδειά του σε σωρούς και από αυτούς ο αγάς έπαιρνε αυτό που είχε καθωρισθεί…»256 Παρατήρηση β Στο υπάρχον φορολογικό καθεστώς υπήρχαν, όπως ήταν φυσικό και διάφορες ατέλειες οι οποίες παραχωρούνταν κυρίως σε ιδρύματα. Έτσι απολάμβαναν των σχετικών ατελειών: -Τα εκκλησιαστικά ιδρύματα για τις δωρεές και τις χορηγίες… -τα εκκλησιαστικά σχολεία… -τα ορφανοτροφεία…

254

Σο μεζάτ Δίδανε ρουχίν= ενέχυρο ή κεφαλέτ = εγγύηση 256 Θανάσης Κωστάκης, ο.π , σελ. 488 255

Ιδιαίτεροι Φόροι Καταγράφονται, επίσης, εκτός των ανωτέρω φόρων ή αυτών που επιβάλλονταν από τις τοπικές αρχές και κάποιοι ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος όπως: 1-κοινοτικός φόρος ή koy mesarifi-έξοδα του χωριού. Πρόκειται περί ενός γενικού φόρου τον οποίο πληρώνανε οι κάτοικοι των κοινοτήτων ανάλογα με τη φοροδοτική τους ικανότητα και αποσκοπούσε στην κάλυψη των γενικών εξόδων διοίκησης όπως:  -το su parasi-του νερού χρήμα= έξοδα συντήρησης αγωγών του νερού κλπ  -ο μισθός των νυκτοφυλάκων  -misafir parasi-έξοδα φιλοξενίας των κρατικών υπαλλήλων- μπαξίσια  -ο μισθός του κλητήρα  -τα λοιπά έξοδα 2-των μελισσών Προφανώς αφορούσε τους επιτηδευματίες που παρήγαγαν τούτο το προϊόν...και η ετήσια επιβάρυνση για κάθε κυψέλη ήταν της τάξεως των πέντε γροσίων. 257 3-τον εμλάκι μιριγέ, ενός πολύ μικρού φόρου που αφορούσε τα κτίσματα σε οικόπεδα του δημοσίου, σαν κάποιο ενοίκιο στο τοπικό βακούφι 4-τα τεκιαλιφί χοσρμπιγέ258, τα οποία ίσχυαν σε περιόδους πολέμου και ήταν σε χρήμα ή σε είδος. 5-οι επιτάξεις, που άλλοτε εξοφλούνταν κανονικά και άλλοτε παραγράφονταν. 6-η επιχορήγηση ή το κανονικόν του ιερέα και το «εμβατίκιον του Δεσπότη». Πρόκειται περί ενός ιδιαιτέρου φόρου που αφορούσε τις χριστιανικές κοινότητες και σκοπό είχε την κάλυψη των εξόδων-αμοιβή του ιερέα της κάθε κοινότητος, αλλά και του μητροπολίτη της οικείας επαρχίας. Να σημειώσουμε επίσης πως το καθεστώς για τούτη την υποχρεωτική είσπραξη δεν ήταν ενιαίο, αλλά πάντως και σε κάθε περίπτωση όλες οι κοινότητες είχαν τη σχετική πρόνοια για τον χωρισμό των οικογενειών ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση. Έτσι για παράδειγμα με βάση τα σωζόμενα πρακτικά της κοινότητος Σινασού έχουμε τέσσερις μαχαλάδες που κάθε ένας περιελάμβανε τις παρακάτω κατά τάξη οικογένειες:259 -Μαχαλάς Γενή : Α τάξη 12 οικογένειες…Β τάξη 14 οικογένειες…Γ τάξη 9 οικογένειες…Δ τάξη 16 οικογένειες…Ε τάξη 19 οικογένειες -Μαχαλάς Γαβράς Α τάξη 9 οικογένειες…Β τάξη 9 οικογένειες…Γ τάξη 6 οικογένειες…Δ τάξη 21 οικογένειες…Ε τάξη 17 οικογένειες -Μαχαλάς Λουλάς Α τάξη 13 οικογένειες…Β τάξη 5 οικογένειες…Γ τάξη 7 οικογένειες…Δ τάξη 14 οικογένειες…Ε τάξη 22 οικογένειες -Μαχαλάς Κήπος Α τάξη 11 οικογένειες…Β τάξη 8 οικογένειες…Γ τάξη 6 οικογένειες…Δ τάξη 22 οικογένειες…Ε τάξη 29 οικογένειες. 257

ο.π. σελ 438 Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π. σελ 271 259 Κωνσταντίνος Νίγδελης, Καππαδοκία Ιατρικής δρώμενα, Θεσσαλονίκη 2009 σελ 28 258

Αλλά και στην κοινότητα των Συλλάτων, όπως και στην προαναφερομένη, υπήρχε σαφέστατος διαχωρισμός των κατοίκων ανάλογος πάντοτε με τη φοροδοτική τους ικανότητα, βάση του οποίου πλήρωναν τα οφειλόμενα κάθε μορφής προς την κοινότητα…Από το κανονικό του ιερέως έως και τα λοιπά, περιλαμβανομένων και των αμοιβών των ιατρών. Με μια διαφορά. Εκεί ο διαχωρισμός των κατοίκων ήταν σε τέσσερις τάξεις. Τρεις που πλήρωναν κανονικά και μια οι παντελώς άποροι. Στο σωζόμενο μάλιστα αρχειακό υλικό του Κ.Μ.Σ. υπάρχει σχετικός πίνακας με τις οικογένειες, την τάξη στην οποία ανήκαν, και τα οφειλόμενα… Σύμφωνα με αυτόν μάλιστα 43 αναφέρονται στην πρώτη κατηγορία με υποχρέωση καταβολής 15 γροσίων, 50 στην δεύτερη με υποχρέωση 10 γροσίων και 39 στην τρίτη με υποχρέωση 8 γροσίων260. Βεβαίως τούτος ο διαχωρισμός των κατοίκων δεν ήταν σταθερός μιας και στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχε νεότερος261 με βάση τον οποίο όχι μόνο πλήρωναν τα “κανονικά” του ιερέως, αλλά και για τα διάφορα μυστήρια της εκκλησίας. Διαβάζουμε λοιπόν στον προαναφερόμενο Κώδικα της Κοινότητος. «Ενταύθα δήλον γίνεται το ετήσιον κανονικόν του ιερέως (δυσανάγνωστος λέξη) αρχή Ινδικτιώνος την 7ην Σεπτεμβρίου 1884 έτους, ούτως ώστε τα μεν πρώτιστα οσπίτια ίνα πληρώσωσι προς 15 γρόσια. Τα δε μεσαία προς 10 γρόσια. Τα δε ελάχιστα προς 8 γρόσια».

260

Κ.Μ.Σ. ο.π. «Πρωτίστως οικίαι ανά 15 γρόσια 43 τον αριθμόν: Λαυρέντιος Σταματίου, Τρύφων Τιμοθέου, Χατζησυμεών Παχωμίου, Χρήστος Παχωμίου, Σταύρος Παχωμίου, Αντώνιος Κουλόγλου, Αναστάσιος Θωμά, Χατζηγεωργίου Έξαρχος, Λάζαρος Χατζηφιλίππου, Αθανασίου Ηλίας, Γεώργιος Καστρενός, Ευστάθιος Ζουμπουλίου, Δημήτριος Λεοντίου, Πρόδρομος Σταμάτογλου, Σωτήριος Στεφάνου, Αντώνιος Αβραάμ, Πέτρος Ζαφειρίου, Γεώργιος Καράκις, Βασίλειος Καράκις, Βασίλειος Χατζηαγαπίου, Χατζηαγάπιος Χανέσης, Μεντζές ογλού Μιχαήλ, Γεώργιος Χατζηαγαπίου, Χατζηπαρασκευάς Χατζηφιλίππου, Νικόλας Χατζηφιλίππου, Παρασκευάς Γρηγορίου, Ιωάννης Πρ. Σταματόγλου, Διονύσιος Μερκουρίου, Σωτήριος Χατζηνεοφύτου, Μιχαήλ Μενεψόγλου, Αλέξης Μαϊου, Χατζηγεώργιος Χατζηνεοφύτου, Χατζηαπόστολος Κωνσταντίνου, Ατζέμ Γιάννης Τρυφώνου, Χαρατζιαραμές Αναστάς, Ιγνάτιος Γεωργίου, Ζαμπάς Λαζαρ, Ανέστης Χρήστου, Μάρτα Γεωργίου, Γρηγόριος Ιωακειμηζιντάρ, Δημοσθένης Παναγιώτης. Μεσαίαι οικίαι ανά 10 γρόσια, 50 τον αριθμόν.: Σταύρος Σταματίου, Μιχαήλ Σταματίου, Θεοφάνης Σταύρου, Χατζηιωάννης Χατζηφιλίππου, Δημήτριος Χατζησυμεών, Συμεών Πέτρου, Απόστολος Γακομής, Μάϊος Ιωακείμ Έξαρχος, Γαβριήλ Θωμάς, Νικόλαος Ναχνάς, Δημήτριος Τοπούζ, Ζαχαρίας Ζαμπάζ, Ιορδάνης Χατζησταύρος, Ιωάννης Χατζησταύρου, Γιάννης Ισμύρης, Δημήτριος Γρηγορίου, Αλέξης Μουράτ, Ζαχαρίας Ζουγιούλ, Αντώνιος Χατζηκυριάκος, Θεοδός Παστατζή, Νικόλαος Θέμελης, Σάββας Ζαμπάς, Παύλος Χατζηπαρασκευάς, Αναστάς Φαράσαλης, Κωνσταντίνος Αμερικάν, Απόστολος Παλτζής, Βασίλειος Λελεπητζής, Στάυρος Ανθίμου, Αλέξης Θωμάς, Μακρίνα Πυρόγλου, Μεμέτ Ιωάννης Τρυφώνου, Χαράλαμπος Θωμάς, Σάββας Σαρασλής, Βασίλειος Σουβερμέζης, Παναγιωτ Αβέρκιος, Σάββας Δάσκαλος, Ιωάννης Ρουσόγλου. Έσχαται οικίαι ανά 8 γρόσια 39 τον αριθμό. Ιορδάνης Νικηφόρου, Καλάνα κόρη, Λάζαρος Ηλίας, Βασίλειος Τοπούζ, Λάζαρος Ηλίας, Λαζ Παναγιωτ, χάρισμα, Λάζαρη Ισμυρλή, Μελέτιος Μαϊου, Αβραάμ Μουράτ Ταμάση, Ποτός Άνθιμου, Αγάπιος Ταρίτζαλη, Δέσποινα Αβιζόγλου, Θεοδόζ Κοτζά, Χρήστος Τζήλης, Μήτηρ Παρασκευά, Αβραάμ Μάιος, Μιχαήλ Τιλή, Θωμάς Καραλής, Θωμάς Βλάσιος, Ανέστης Χαραζαραμάς, Κοσμάς Καϊσαρλής, Αθανάσιος Δανιήλ, Τοπάλ Λευτέρ, Συμεών Χατζηδιονυσίου» 261 Σύμφωνα με μαρτυρίες λοιπόν το χωριό είχε διαιρεθεί σε πέντε τάξεις. Αυτής των 20, των 40, των60, των 80 και των 100 γροσίων αναλόγως.

Στον ίδιο Κώδικα, επίσης, βρίσκουμε τη σημαντικότατη καταγραφή της 1ης Οκτωβρίου του έτους 1919 για το συμβόλαιο των «Ιερέων της κοινότητος Ζήλης» χρονικού έτους 1919-20». Έτσι σύμφωνα με το προαναφερόμενο συμβόλαιο: «Η Εφορία της κοινότητος Ζήλης αφ’ ενός και αφ’ ετέρου δε οι ιερείς, ο Παπαιωάννου και ο Παπακωνσταντίνος συμφώνησαν υπό τους εξής όρους. Α-Οι ως άνω ειρημένοι ιερείς θα ιερατεύσουν εις την εκκλησίαν των Αγίων Αποστόλων επί εν έτος αρχόμενου από 1ης Οκτωβρίου του 1919 σωτηρίου έτους και λήγοντος την 30ην Σεπτεμβρίου του 1920. Β- Η ετήσια ιερατική επιχορήγηση ενός εκάστου εξ χιλ. γρόσια (6.000) πληρωτέα εκ της ενορίας εκάστου κατά πάσαν τριμηνίαν ενί εκάστω τους όρους (λέξεις δυσανάγνωστοι) των ενοριακών τάξεων. Γ- Ο εκ των ιερέων Αιδ. Παπαϊωάννης έχει δικαιώματα τεσσάρων μηνών από του Ιουνίου μέχρι Σεπτεμβρίου του 1919 ως εργασθείς μόνος του… Δ- Τα τυχηρά αμφοτέρων των ιερέων οποιασδήποτε φύσεως τα εντός της εκκλησίας έσονται εξ ημισείας… Το παρόν συνταχθεί με ευχαρίστησιν αμφοτέρων των μερών και υπογραφέν εκατέρωθεν σφραγισθέν τη σφραγίδι της εκκλησίας κατεχωρήθη εν τω ιερώ μητρώω. Εγένετο εν Ζήλη Ικονίου 1919 τη 1η Οκτωβρίου» Στη κοινότητα του Μιστί το καθεστώς επιβολής και είσπραξης αυτού του φόρου, το χρονιάτικο των ιερέων δηλαδή, « ήταν το ίδιο για όλους, 8-10 γρόσια από κάθε σπίτι της συνοικίας τους στα παλαιότερα χρόνια και 20 στα τελευταία. Τη συνδρομή αυτή τη λέγανε γιλλούχ ή ανορία παρασί, χρήματα της ενορίας, και μπορούσαν οι ενορίτες αντί για χρήματα να δώσουν είδος, προ πάντων σίκαλη».262 Τέλος, η σχετική πρόβλεψη για την αμοιβή-έξοδα του Δεσπότη ανερχότανε σε όλη την επαρχία του στο ποσό των 5 γροσίων, για κάθε οικογένεια. Δαπάνη την οποία πολλές φορές αρνούνταν να πληρώσουν οι κάτοικοι μιας και «ο δεσπότης δεν εμφανιζότανε στο χωριό τους»263 ή δεν μπορούσαν να καταβάλουν. Γι αυτό παρατηρήθηκε και η εις είδος καταβολή, αντί χρημάτων. Επιχορήγηση η οποία «…κάλυπτε τα έξοδα παράστασης γιατί ο Δεσπότης κατείχε θέση θρησκευτικού Νομάρχη, διατηρούσε άλογο ιππασίας, συντηρούσε διάκο, κεχαγιά και καβάση που τον συνόδευε κατά τις επιδειχτικές περιοδείες του στα χωριά της επαρχίας του, έξω από τα οποία γινότανε παλλαϊκή υποδοχή με τους μαθητές των σχολείων που ’ψελναν σχετικά θούρια. Τη δεσποτική επιχορήγηση την εισέπραττε ένας παπάς του χωριού, ο πιο ικανός, ως Αρχιερατικός Επίτροπος ή ένας λαϊκός ως αντιπρόσωπός του, που λεγότανε Έξαρχος».264 Βεβαίως και πάλι λόγω της οικονομικής ανέχειας παρατηρήθηκε αδυναμία είσπραξης του σχετικού φόρου ή καλύτερα δεν απέδωσε τα αναμενόμενα. Γι’ αυτό ανατέθηκε η είσπραξή του:

262

Θανάσης Κωστάκης, ο.π. σελ 268 Μαρτυρία Ελευθερίας Μαυροπούλου, ο.π. 264 Γ. Μαυροχαλυβίδης, ο.π. σελ 144 263

-από τον ταχσιλντάρη μαζί με τους δημόσιους φόρους, πράξη που προκάλεσε το δημόσιο αίσθημα και καταργήθηκε σχεδόν αμέσως - τα εκκλησιαστικά ταμεία των Ιερών ναών… 7-Ιδιαίτερη, επίσης, για την λειτουργία της εκκλησίας, ήταν η επιβολή και μάλιστα με φοβερό τρόπο, ενός παράξενου φόρου που ονομάζονταν φόρος «Κανισκίου» τον οποίο βλέπουμε στη σελίδα 22 του Κώδικα με ημερομηνία 26 Οκτωβρίου 1855. Να σημειώσουμε πως τόσο το «κανίσκι», δηλαδή η προσφορά-άρτος, όσο και το «νάμα», δηλαδή το κρασί για την τέλεση του μυστηρίου της Θείας ευχαριστίας, είναι απαραίτητα για τη Θεία λειτουργία. Έτσι λοιπόν λόγω της μη προσφοράς των κατά καιρούς από το εκκλησίασμα και επειδή η προμήθειά τους γινότανε από τα παραδιπλανά χωριά, αλλά παρασκευασμένα με αμφίβολης ποιότητας υλικά και πολλές φορές ακάθαρτα, γι’ αυτό «η Σύνοδος αποφασίζει ομόφωνα όπως από δω και πέρα κανένας χριστιανός να μη φέρνει στην εκκλησία ούτε κανίσκι, ούτε νάμα, αλλά μόνο τα κόλλυβα, την αρτοκλασία και το κρασί του. Για το δε κανίσκι και το νάμα ο επίτροπος της εκκλησίας να εισπράττει από κάθε χριστιανικό σπίτι από ένα γρόσι και από ένα “σαχάνι” (βαθουλό μπακιρένιο πιάτο) καθαρό σιτάρι, ώστε μ’ αυτά ο επίτροπος να φροντίζει (αλέθοντας το στάρι και προμηθεύοντας το νάμα) να έχει πάντοτε έτοιμα τα χρειαζούμενα για την τέλεση του μυστηρίου. Όποιος τολμήσει να εναντιωθεί θα τιμωρηθεί “συνοδικώς” και τα δώρα του δεν θα είνε δεκτά στην εκκλησία, θα πεταχτούν όξω. Οι υπογράφοντες (διατηρείται η ορθογραφία), Χαζή νεόφητος του νοταρά, Μαγίς του γιανι παρόν, γεωργής του μηχα, εγοχαζικιργακος , γηορκάκης του πασκαλ, μάρκος του πασχάλι, δοιμίτρις του ηοσιφ, σεραφιμις του νικολα, θομας του ηγνατιου, Χαπαρασκευας Χατζηστεφάνου παρον»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγαλλοπούλου Πηνελόπη - Θέμελη Χρυσάνθη, Αστικός Κώδικας και εισαγωγικός νόμος, Θεσσαλονίκη, Αφοί Σάκκουλα, 1999 Αναγνωστοπούλου Σια, Μικρά Ασία, 19ος αιώνας –1919 Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα 1997 Αποστολόπουλος Φ., «Τρία έγγραφα του Κώδικα Ταβλουσούν της Καππαδοκίας: 1.Αυτοκρατορικό Βεράτι και 2 Επιστολές του Παϊσίου, Μητροπολίτου Καισαρείας», Δελτίο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος 1ος [ 1977] σ. 217-239 Αρχελάου Ι. Σ., Η Σινασός, ήτοι θέσις, ιστορία, και διανοητική κατάστασις, ήθη, έθιμα και γλώσσα της εν Καππαδοκία κωμοπόλεως Σινασού και σύντομος περιγραφή των εν επαρχίαις Καισαρείας και Ικονίου Ελληνικών κοινοτήτων, Εν Αθήναις 1899 , Ασβέστη Μαρία, Επαγγελματικές Ασχολίες των Ελλήνων της Καππαδοκίας, Αθήνα, Επικαιρότητα, 1980, Βαβούσκος Κωνσταντίνος, Εγχειρίδιον Αστικού Δικαίου, Θεσσαλονίκη, Αφοί Σάκουλα 1974 Ελευθεριάδης Ρίζος, Συνασσός, ήτοι μελέτη επί των ηθών και εθίμων αυτής, Εν Αθήναις 1879 Ευαγγελίδης Τρ. Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από της ιδρύσεως αυτής μέχρι και σήμερον, (1281-1894). Αθήνα 1894, Ευπραξιάδης Λάζαρος, Το Προκόπι της Καππαδοκίας, Θεσσαλονίκη, εκδ . Αδελφότητος Προκοπιέων Μακεδονίας Θράκης 1988 Ιορδάνογλου Αναστάσιος, «Το Φερτέκι Ικονίου-Κόνυα, και ένα ανέκδοτο Καραμανλήδικο Έγγραφο (1837) για τα τυχερά παιχνίδια», Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος 2ος [ 1980] Ιστικοπούλου Λήδα, Η Ελληνική ταπητουργία και η ταπητουργός στη Μικρά Ασία 1860-1922, Εστία 2000 Ιωακειμίδης Χρίστος, Καππαδοκία, νοοτροπίες και στάσεις σχετικά με τη γυναίκα και το παιδί, Βόλος, Συλ. Καππαδοκών Ν. Μαγνησίας 2005 Καρατζά Ελένη, Καππαδοκία, ο τελευταίος ελληνισμός της περιφερείας Ακσεράι Γκέλβερι (Καρβάλης) Αθήνα, εκδ. Γνώση 1985 Κελεκίδης Λάζαρος, Τα Φάρασα της Καππαδοκίας, μνήμες Φαρασιωτών γερόντων», Θεσσαλονίκη 2005 Κωστάκη Θανάση, το Μισθί της Καππαδοκίας, Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών 1977 Κωστάκη Θανάση, Ανακού, Αθήνα Κ.Μ.Σ. 1963 Λαμέρα Κ. «Περί του θεσμού των επί τουρκοκρατίας δημογεροντιών», Μικρασιατικά Χρονικά, σύγγραμμα περιοδικόν εκδιδόμεον υπό του τμήματος Μικρασιατικών Μελετών της Ενώσεως Σμυρναίων, τόμος 3ος [ 1940] Μαυροχαλυβίδης Γεώγριος,Η Αξός της Καππαδοκίας, τ. 1ος , Αθήνα, Κ.Μ.Σ. 1990 Μαυροχαλυβίδης Γεώργιος, Η Αξός της Καππαδοκίας, τ. 2ος Αθήνα, Κ.Μ.Σ. 1990 Μερλιέ Μέλπω, «Οι Ελληνικές Κοινότητες στη σύγχρονη Καππαδοκίας», Δελτίο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος 1ος [ 1977] Νίγδελης Κ. - Γ. Σταματιάδης, Τα Σύλλατα της Καππαδοκίας, Θεσσαλονίκη, Σύλλογος Γυναικών Ν. Συλλάτων, 2008, Νίγδελης Κ. -Σ. Κοιμίσογλου, Η Μαλακοπή της Καππαδοκίας, Θεσσαλονίκη, εκδ. Δήμου Συκεών, 2003

Νίγδελης Κ.- Σ. Κοιμίσογλου, Το Ανταβάλ της Καππαδοκίας, Θεσσαλονίκη, εκδ. Δήμου Συκεών 2003 Νίγδελης Κων/νος, Τα Φλογητά της Καππαδοκίας, Θεσσαλονίκη, εκδ. Νομαρχίας Χαλκιδικής 2006 Νίγδελης Κωνσταντίνος, Καππαδοκία Δρώμενα Γάμου, Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ιστορίας Δήμου Συκεών, 2009 Νίγδελης Κωνσταντίνος, Χαμιδιέ (Μουραντιέ), Διαβατά, Ιερά Μητρόπολη Νεαπόλεως-Σταυρουπόλεως 2007 Νικολαϊδης Δημήτριος, Παράρτημα των Οθωμανικών Κωδίκων, Κωνσταντινούπολη 1873 Ρίζος Σεραφείμ, Η Σινασός Αθήνα, Κ.Μ.Σ 2007, σελ 110 Σέμπη Ζωή, Το Βιλαέτι Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων(Τανζιμάν) 1839-1876, Θεσσαλονίκη, Α.Π.Θ. 1998 Σταματόπουλος Κ., «Στοιχεία από την ιστορία των Ελληνικών χωριών στις εκβολές του Μαιάνδρου», Β Πανελλήνιο Συνέδριο για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας, Α.Π.Θ. 1994 Τζιούτζια Ελένη, Μαλακοπή Καππαδοκίας, μέσα από πηγές, έγγραφα και μαρτυρίες, Θεσσαλονίκη, Ναύς 2007 Τσαλίκογλου Εμμανουήλ, «Λαογραφικά Φλαβιανών Καισαρείας της Καππαδοκίας», Μικρασιατικά Χρονικά σύγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενώσεως Σμυρναίων τ.13ος [1967] Τσαλίκογλου Εμμανουήλ, Ελληνικά Εκπαιδευτήρια και ελληνορθόδοξοι κοινότητες της περιφερείας Καισαρείας, βάσει των εις τα Γενικά Αρχεία του κράτους Κωδίκων, Αθήνα, Κ.Μ.Σ. 1976 Φαρασόπουλος Συμεών, Τα Σύλλατα, Μελέτη του νομού Ικονίου υπό Γεωγραφικήν Φιλολογικήν και Εθνολογικήν έποψιν, Εν Αθήναις 1895 Χιτίρογλου Παύλος, Επίσημα Οθωμανικά έγγραφα αναφερόμενα εις την ιστορίαν της Κύπρου, Λευκωσία, Κ.Ε.Ε. 1971 Μικρασιατικά Χρονικά, σύγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενώσεως Σμυρναίων τ. 1ος 1939 Μικρασιατικά Χρονικά, σύγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενώσεως Σμυρναίων, τ. 3ος 1940 Μικρασιατικά Χρονικά, σύγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενώσεως Σμυρναίων, τ. 9ος 1961 Μικρασιατικά Χρονικά, σύγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενώσεως Σμυρναίων, τ.11ος 1964 Μικρασιατικά Χρονικά, σύγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενώσεως Σμυρναίων, τ.12ος 1965 Μικρασιατικά Χρονικά σύγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενώσεως Σμυρναίων τ.13ος 1967 Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος 1ος Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος 2ος Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος 4ος Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος 7ος Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τόμος 9ος

1977 1980 1983 1988 1992

Μαρτυρίες Αλτίογλου Γεσθημανή (Ανακού), Καλλινικίδης Γεώργιος (Ανταβάλ), Μαυροπούλου Ελευθερίας (Μαλακοπή) Μιχαηλίδου Δέσποινα (Μαλακοπή) Νίγδελη Ελευθερία (Μαλακοπή- Αξό), Νίγδελης Μελέτιος (Μαλακοπή), Νικηφορίδης Πρόδρομος (Δήλα) Ξηροστυλίδου Ελισάβετ (Σύλλατα), Σαρμουκασίδης Ευστάθιος (Νεβ Σεχίρ), Σταματιάδης Γιάννης (Σύλλατα), Σωτηρίου Μαρία (Σιβριχισάρ), Τελλόγλου Δέσποινα (Σεμένδερε), Τζουτζόγλου Κοσμάς (Αγιρνάς), Τσιτσόπουλος Βασίλειος (Φλογητά), Χατζημπαλή Μαγδαληνή (Αξός)

100

  



 



 



  

Περιεχόμενα Εισαγωγικά.......................................................................................................... . Γενικές παρατηρήσεις.......................................................................................... Οι μεταρρυθμίσεις, μέρες άνοιξης (διατάγματα Χάττι Σερίφ και Χάττι Χουμαγιούμ, Ποινικός Κώδικας του 1858, Νόμος βιλετίων, το Σύνταγμα του 1876, βεράτιο του 1884, Κανονισμοί κοινοτήτων) ..................................................................................... Ιδιαίτερες καταστάσεις (το δικαστικό σώμα, δικηγόροι, ποινές, φυλακές).............................................. Γενικές Παρατηρήσεις- ερωτήματα................................................................... Εμπράγματο δίκαιο (ιδιοκτησία, υποθήκη, ενέχυρο, δουλεία, χρησικτησία)..................................... Οικογενειακό δίκιο (μνηστεία, λύση, σχέσεις, γάμος, προίκα, προικοσύμφωνο, έθιμα περί την προίκα, διαζύγιο, υιοθεσία, απλά και καθημερινά).......................................................... Κληρονομικό δίκαιο (διαθήκη, αποδοχή, αποποίηση)...................................... Ενοχικό δίκαιο (Πώληση, δάνειο, τόκος, δωρεά, δωρεά αιτία θανάτου, δωρεά εν ζωή, μίσθωση πράγματος, αντιπροσώπευση, πληρεξουσιότητα, τυχερά παιγνίδια)...................................................... Εμπορικό δίκαιο (Εμπόριο, συναλλακτικά ήθη και έθιμα, απλά και πληροφοριακά, ενδεικτικές τιμές)............................................................................................... Εργατικό δίκαιο (Είδος εργασίας, αμοιβές, σχέσεις, η θέση της γυναίκας)................................ Φορολογικό δίκαιο (γενικοί φόροι, ιδιαίτεροι φόροι)....................................................................... Βιβλιογραφία......................................................................................................

101