Περιοδικό ΑΩ Τεύχος 20 Δεκέμβριος 2002
Περιοδικό ΑΩ Τεύχος 20 Δεκέμβριος 2002
Περιεχόμενα Σημείωμα Ειδήσεις • •
AΠOTEΛEΣMATA 5ου EIΔIKOY ΠPOΓPAMMATOΣ XOPHΓIΩN & ENIΣXYΣEΩN 2002-2003 EΠIXOPHΓHΣH EPEYNHTIKOY ΠPOΓPAMMATOΣ...........................................................................................................................................2 Εκδηλώσεις του Συνδέσμου................................................................................................................................................................................3
Δραστηριότητες Υποτρόφων • • • •
Επιτυχίες ..................................................................................................................................................................................................................4 Θέατρο.......................................................................................................................................................................................................................6 Εικαστικά..................................................................................................................................................................................................................7 Μουσική ...................................................................................................................................................................................................................8
Ειδήσεις του Ιδρύματος • • •
Tο Ίδρυμα μεγάλος ευεργέτης του KE.Σ.O. .....................................................................................................................................................10 8ο Πρόγραμμα Ερευνητικών Χορηγιών & Εκπαιδευτικών Υποτροφιών προς Αλλοδαπούς ακαδημαϊκό έτος Oκτώβριος 2002-Σεπτέμβριος 2003................................................................................................................................11 Πρόσωπο της Xρονιάς ο κ. Στέλιος Παπαδημητρίου ....................................................................................................................................12
Συνέδριο •
H τέχνη του χορού σήμερα: Eκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση...............................................................................................................13
Συνέντευξη •
Tρεις σπουδαίοι θεωρητικοί του Xορού μιλούν στο AΩ...............................................................................................................................21
Ειδήσεις του Ιδρύματος •
Διεθνείς διαγωνισμοί χορογραφίας και μουσικής σύνθεσης για χορό 2005..........................................................................................25
Συνέντευξη •
Oι Έλληνες πέρα από το Aιγαίο: από τη Mασσαλία έως την Άπω Aνατολή .............................................................................................26
Εκδήλωση •
Iατρική και Mουσική.............................................................................................................................................................................................28
Βιβλιοπαρουσίαση •
Δημήτρης I. Kυρτάτας, Iερείς και προφήτες: H παραγωγή και η διαχείριση του δόγματος στον πρώιμο χριστιανισμό, Iνστιτούτο του Bιβλίου A. Kαρδαμίτσα, Aθήνα 2000, σελ. 235, Eυρετήριο..............................................................................................30
Βιβλιογραφικό Δελτίο • •
Νέλλη Κωστούλα-Μακράκη, Γλώσσα και Κοινωνία, Βασικές Έννοιες, επιμέλεια Ελένη Καραντζόλα, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2002, σελ. 232 ..................................................................................................................................................31 Νίκη Παπαηλιάκη, Μια αιχμάλωτη κοινότητα, επιστολές από τη Χίο πριν την καταστροφή, εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 274 με έγχρωμες εικόνες και ευρετήρια. .........................................................................................................31
Σημείωμα Mουσικός Xειμώνας Μελωδικά τελειώνει ο Σύνδεσμος Υποτρόφων το 2002 και ξεκινά τη νέα χρονιά διοργανώντας ρεσιτάλ και βραδιές μουσικής με δικούς του ανθρώπους, καταξιωμένους στον καλλιτεχνικό χώρο τους. Στις 5 Δεκεμβρίου είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε τον διακεκριμένο σολίστ πιάνου Βασίλη Τσαμπρόπουλο σε ένα απολαυστικό ρεσιτάλ, με έργα Σοπέν. Με σπουδές στο Ωδείο του Παρισιού, στη Διεθνή Μουσική Ακαδημία του Ζάλτσμπουργκ και στη Σχολή Τζούλιαρντ της Νέας Υόρκης, και με διεθνείς διακρίσεις, έχει συμπράξει με μεγάλες ορχήστρες και έχει δώσει συναυλίες σε όλη την Ευρώπη. Η μεγάλη Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση του Συνδέσμου πραγματοποιήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου στο νεοκλασικό κτήριο της λεωφόρου Αμαλίας μέσα σε μια θερμή γιορτινή ατμόσφαιρα. Ο Σπύρος Μουρίκης (κλαρινέτο), ο Βασίλης Λύκος (βιολοντσέλο) και η Μαρία Μοσχίδου (πιάνο) ερμήνευσαν έργα Bruch, Schumann, Debussy, Verdi, Sarasate και Brahms. Συνεχίζοντας τον κύκλο μουσικής δωματίου ο Σύνδεσμος έχει προγραμματίσει για τις 15 Ιανουαρίου 2003 ρεσιτάλ πιάνου της Βίνιας Τσόπελα, με έργα Μότσαρτ, Σοπέν και Χατζιδάκι. Με σημαντική διεθνή καριέρα η Βίνια Τσόπελα αναγνωρίζεται ως μία από τις εξοχότερες καλλιτέχνιδες της γενιάς της. Είναι επίσης Καθηγήτρια στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη. Μετά από την καθιερωμένη κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίττας του Συνδέσμου στα τέλη Ιανουαρίου θα ακολουθήσει τον Φεβρουάριο μουσική βραδιά με την πιανίστα Στέλλα Περράκη, απόφοιτο της Μουσικής Ακαδημίας του Ανόβερου με μεταπτυχιακές σπουδές στη Μουσική Ακαδημία του Φράιμπουργκ. Πρόθεση του Συνδέσμου Υποτρόφων είναι να διευρυνθεί ο θεσμός ώστε οι μουσικές βραδιές να περιλαμβάνουν και συναυλίες μουσικής δωματίου με μικρά σύνολα, αντλώντας συντελεστές από το πλουσιότατο δυναμικό νέων ανθρώπων της μουσικής που περιλαμβάνονται στις τάξεις των υποτρόφων του Ιδρύματος Ωνάση. Λήδα Mπουζάλη
Ειδήσεις
2
AΠOTEΛEΣMATA 5ου EIΔIKOY ΠPOΓPAMMATOΣ XOPHΓIΩN & ENIΣXYΣEΩN 2002-2003 EΠIXOPHΓHΣH EPEYNHTIKOY ΠPOΓPAMMATOΣ TOMEAΣ Ιατρική
ONOMATEΠΩNYMO Σοφία Kαλανταρίδου και Aντώνιος Mακρυγιαννάκης
ΘEMA EPEYNAΣ
ΦΟΡΕΑΣ
Συνδυασμένη μελέτη της έκφρασης της εκλυτικής ορμόνης της κορτικοτροπίνης στο ενδομήτριο και της επιλεκτικής αδρανοποίησης του Xρωμοσώματος X (skewd X inactivation) σε γυναίκες με καθ’ έξιν αποβολές «άγνωστης αιτιολογίας»
Tμήμα MαιευτικήςΓυναικολογίας και Eργαστήριο Γενικής Bιολογίας της Iατρικής Σχολής του Παν/μίου Iωαννίνων
EKΔOΣH MEΛETHΣ ΤΟΜΕΑΣ
ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ
ΘEMA EPEYNAΣ
Aρχιτεκτονική
Γαρυφαλλιά Kατσαβουνίδου
Mεταπτυχιακή Eργασία «Αόρατες παρενθέσεις: Σχεδιάζοντας την πόλη και τις ιστορίες της»
Νομική
Nικόλαος Φαραντούρης
Διδακτορική Διατριβή «Maritime Transport and European Integration»
H προθεσμία του 6ου Eιδικού Προγράμματος Xορηγιών και Eνισχύσεων 2003-2004 λήγει στις 31 Iανουραρίου 2003. Για περισσότερες πληροφορίες: τηλ. 210 3713050
Ειδήσεις
3
Εκδηλώσεις του Συνδέσμου -Ο καθηγητής Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου κ. Μίλαν Ρίστοβιτς έδωσε διάλεξη στις 10 Οκτωβρίου 2002 με θέμα «Ελληνόπουλα πρόσφυγες στη Γιουγκοσλαβία 1948-1960: Μεταξύ πολέμου, πολιτικής και ιδεολογίας». -«Η Τέχνη του Χορού σήμερα: εκπαίδευση-παραγωγή-παράσταση» ήταν το θέμα διήμερου συνεδρίου που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Υποτρόφων στις 9 και 10 Νοεμβρίου 2002 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Περιέλαβε συνολικά 16 διαλέξεις, 9 χορευτικές παραστάσεις καθώς και συζήτηση με το κοινό. -Ο πιανίστας Βασίλης Τσαμπρόπουλος έδωσε ρεσιτάλ στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ιδρύματος στις 5 Δεκεμβρίου 2002.
Δραστηριότητες Υποτρόφων
Επιτυχίες Νικόλαος Ζωγραφάκης Ευρωπαϊκή Επιτροπή τίμησε με το πρώτο βραβείο για την καλύτερη συμβολή στην προώθηση και υλοποίηση εγκαταστάσεων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας σε πανευρωπαϊκό περιφερειακό επίπεδο το Ενεργειακό Κέντρο της Περιφέρειας Κρήτης, διευθυντής του οποίου είναι ο Δρ Νικόλαος Ζωγραφάκης. Το ολοκληρωμένο πρόγραμμα που βραβεύθηκε τόσο για την επιτευχθείσα πρόοδο όσο και για το επίπεδο των αποτελεσμάτων του έχει τίτλο «Μεγάλης Κλίμακας Ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην Κρήτη». Η Περιφέρεια Κρήτης διαθέτει επεξεργασμένο σχέδιο δράσης και εφαρμογής όλων των μορφών ΑΠΕ με ορίζοντα το 2005 και 2010, ενώ ήδη λειτουργούν 10 αιολικά πάρκα, και σε φάση κατασκευής βρίσκονται άλλα 14. Γίνεται αξιοποίηση της γεωργικής βιομάζας και ηλιακής ενέργειας, υπάρχουν πιλοτικές εγκαταστάσεις ηλιακής ψύξης και φωτοβολταϊκών συστημάτων, λειτουργούν δύο μικρά υδροηλεκτρικά έργα, έχει εγκριθεί μελέτη για πιλοτικό σύστημα αντίστροφης άντλησης ταμίευσης παράλληλα με εντατικές δραστηριότητες στους τομείς πληροφόρησης και προώθησης των ΑΠΕ με ομιλίες, άρθρα, εκδόσεις και διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων κ.λπ. Ο Δρ Νικόλαος Ζωγραφάκης, διευθυντής του Ενεργειακού Κέντρου και διοργανωτής του φακέλου υποψηφιότητας, είναι διπλωματούχος χημικός μηχανικός του Ε.Μ.Π., με μετεκπαίδευση στην Ecole Centrale Paris και με ενιαίο διδακτορικό στην Περιβαλλοντική Μηχανική & Βιοτεχνολογία Περιβάλλοντος. Είναι στέλεχος στη Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Κρήτης και τμηματάρχης του Περιφερειακού Ταμείου Ανάπτυξης Κρήτης.
Χρήστος Μαντζώρος Η ερευνητική ομάδα του υποτρόφου του Ιδρύματος Δρ Χρήστου Μαντζώρου, ο οποίος έχει εκλεγεί αναπληρωτής καθηγητής Παθολογίας-Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, απέσπασε το βραβείο Eli Lilly Award κατά το πρόσφατο Διεθνές Ενδοκρινολογικό Συνέδριο στο Σαν Φρανσίσκο των Η.Π.Α. Το βραβείο αυτό, ύψους 50.000 δολλαρίων Η.Π.Α. κατ’ έτος επί δύο έτη, χορηγείται κάθε χρόνο για την εκπαίδευση στην κλινική έρευνα ενός ειδικευόμενου ιατρού στην Παθολογία-Ενδοκρινολογία υπό την επίβλεψη ενός διακεκριμένου καθηγητή. Αριστούχος διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής Αθηνών ο Χρήστος Μαντζώρος είναι κάτοχος Master Κλινικής Έρευνας (Πολυτεχνείο ΜΙΤ και Ιατρική Σχολή Χάρβαρντ) και με υποτροφία του Ιδρύματος σπούδασε στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Παν. Χάρβαρντ με Master στην Κλινική Επιδημιολογία-Δημόσια Υγεία. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από εκατό πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες και έχει βραβευτεί από την αμερικανική κυβέρνηση, τον Παναμερικανικό Ιατρικό Σύλλογο και άλλους οργανισμούς. Πρόσφατα εξελέγη αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Διαιτολογίας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου.
4
Δραστηριότητες Υποτρόφων
Επιτυχίες Μιχάλης Ανθρακόπουλος Ο Δρ Μιχάλης Ανθρακόπουλος παιδίατρος-παιδοπνευμονολόγος εξελέγη τον Ιούνιο 2002 επίκουρος καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών. Πτυχιούχος και διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Παν. Αθηνών, ειδικεύθηκε στην Παιδιατρική στο Παν. Τεμπλ στη Φιλαδέλφεια των Ηνωμένων Πολιτειών και με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση στην Παιδοπνευμονολογία στο Παν. Χάρβαρντ, όπου και δίδαξε. Με υποτροφία του Παν. Πατρών ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή του σε ειδικούς τομείς της Παιδοπνευμονολογίας στο Παν. North Carolina και St. Christopher’s Hospital for Children στη Φιλαδέλφεια. Από το 1992 είναι πτυχιούχος του Αμερικανικού Συμβουλίου Παιδιατρικής και τακτικό μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής (FAAP).
5
Δραστηριότητες Υποτρόφων
Θέατρο Πέτρος Σεβαστίκογλου O υπότροφος Πέτρος Σεβαστίκογλου σκηνοθέτησε το έργο «Ποιος ανακάλυψε την Αμερική» της Χρύσας Σπηλιώτη, το οποίο παρουσιάστηκε το καλοκαίρι σε περιοδεία σε όλη την Ελλάδα, με πρωταγωνίστριες τη Νένα Μεντή και την Αιμιλία Υψηλάντη. Επίσης, την άνοιξη στο θέατρο Τεχνοχώρος υπό Σκιάν παρουσιάστηκε το έργο «Όχι μόνο για παιχνίδι» σε σκηνοθεσία και κείμενα του Πέτρου Σεβαστίκογλου, με τη συνεργασία της Ομάδας Θέαμα, κείμενα τα οποία βασίστηκαν σε έργα Σαίξπηρ, Μολιέρου, Κορνέιγ και άλλων. Στα σχέδιά του για την επόμενη σεζόν περιλαμβάνεται η συγγραφή σεναρίου για ταινία μεγάλου μήκους. Είναι κάτοχος πτυχίου Κοινωνιολογίας του Παν. Nanterre ParisX και πτυχίου Κινηματογράφου από το Ithaca College των Η.Π.Α. Σκηνοθετεί διαφημιστικές ταινίες και ντοκιμαντέρ, έχει γυρίσει ταινίες μικρού μήκους, έχει βραβευθεί στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και διδάσκει Ιστορία του Κινηματογράφου στο ελληνικό παράρτημα του Παν. Nanterre ParisX.
6
Δραστηριότητες Υποτρόφων
Εικαστικά Αιμιλία Παπαφιλίππου Η Αιμιλία Παπαφιλίππου εκπροσώπησε την Ελλάδα στη διεθνή έκθεση OPEN 2002, έκθεση υπαίθριας Γλυπτικής και Εγκαταστάσεων, που εγκαινιάστηκε στις 29 Αυγούστου 2002 στο Λίντο της Βενετίας. Με τίτλο «Imaginaire Feminin», η διοργάνωση πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας, της Πόλης της Βενετίας, του ιταλικού υπουργείου Πολιτισμού και του υπουργείου Εξωτερικών και ήταν αφιερωμένη στη γυναικεία δημιουργικότητα. Το έργο με το οποίο έλαβε μέρος η Αιμιλία Παπαφιλίππου είχε τον τίτλο «Light Pins», μια εγκατάσταση από υπερμεγέθεις καρφίτσες -κατεξοχήν γυναικείο εργαλείο- στερεωμένες στο παρτέρι της παραλιακής λεωφόρου της λουτρόπολης του Λίντο. Στο OPEN 2002 συμμετείχαν γυναίκες καλλιτέχνες από 49 χώρες. Η ελληνική συμμετοχή πραγματοποιήθηκε με την αποκλειστική συνδρομή του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού και με την επιμέλεια της Λίνας Τσίκουτα-Δεϊμέζη. Το στοιχείο της θραύσης και της διάπλασης, μέσω του σκακιστικού συνεχούς, αποτελεί μια εξέλιξη στη δεκαετή έρευνα της Αιμιλίας Παπαφιλίππου, ενώ τα αιχμηρά στοιχεία των υπέρογκων καρφιτσών αποτελούν νεωτεριστικό στοιχείο στο έργο της. Ελένη Λακκιώτη Ατομική έκθεση ζωγραφικής πραγματοποίησε τον περασμένο Μάιο η Ελένη Λακκιώτη στην αίθουσα Λίλιαν Βουδούρη της Ακαδημίας Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης. Όπως σημείωσε ο επιμελητής της έκθεσης Χάρης Καμπουρίδης «η Λακκιώτη μάς μιλά για τον εσωτερικό κόσμο της με ωριμότητα και δύναμη. Όσο κι αν οι πίνακές της δείχνουν αμέσως την αξία τους, δεν είναι εύκολοι στο βλέμμα. Η αίσθηση των έργων είναι ποιητική και κάπως πικραμένη, ρεαλιστική». Απόφοιτη του τμήματος Μαθηματικών της Σχολής Θετικών Επιστημών, καθώς και του τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ., συμμετείχε στο πρόγραμμα Erasmus στη Σχολή Καλών Τεχνών της Ουτρέχτης. Με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές της στο University of East London και τώρα εκπονεί το διδακτορικό της στο ίδιο πανεπιστήμιο. Ζάφος Ξαγοράρης «Το βέλος και το μάτι» ήταν ο τίτλος της έκθεσης ζωγραφικής που παρουσίασε ο Ζάφος Ξαγοράρης στην αίθουσα a.antonopoulou.art, από τις 23 Οκτωβρίου έως τις 16 Νοεμβρίου 2002. Τα έργα που εξέθεσε είχαν ως σημείο αναφοράς την εμβέλεια: μηχανισμοί, σχέδια και προσωρινές δράσεις που περιγράφουν χώρους. Οι χώροι αυτοί οριοθετούνται από πηγές ήχου, φωτός, θερμότητας, εκπομπών σήματος ή ρίψεων. Ορίζοντας την εμβέλεια δίνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: ένας παρατηρητής αντικρίζει έναν τοξότη που περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του, εκτοξεύοντας τα βέλη του. Η εμβέλεια του τόξου θα καθορίσει και την ακτίνα ενός κλοιού που θα σχηματίσουν τα βέλη, καθώς καρφώνονται στο έδαφος. Με ανάλογο τρόπο προκύπτουν πεδία (εμβέλεια γύρω από τον παρατηρητή) από τη βαρύτητα, τη θερμότητα ή από εκπομπές ηλεκτρονικών σημάτων, αλλά και από την ικανότητα της μνήμης και της φαντασίας. Ο Ζάφος Ξαγοράρης είναι λέκτορας στη Σχολή Καλών Τεχνών. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και στο Μ.Ι.Τ. των Ηνωμένων Πολιτειών. Έχει κάνει πέντε ατομικές εκθέσεις.
7
Δραστηριότητες Υποτρόφων
Μουσική Δώρα Σατολιά Τον διαγωνισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Rising Stars» κέρδισε φέτος η υπότροφος πιανίστα Δώρα Σατολιά. Το πρόγραμμά της για το 2003-2004 περιλαμβάνει σειρά συναυλιών στο Λονδίνο, το Παρίσι, τη Βιέννη, το Άμστερνταμ, την Κολονία, τις Βρυξέλες, την Αθήνα, καθώς και στο Carnegie Hall της Νέας Υόρκης. Το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών υπέβαλε την υποψηφιότητά της στη Διεθνή Επιτροπή, ως την υποψηφιότητα της Ελλάδας. Τον Οκτώβριο συνέπραξε ως σολίστ με την ορχήστρα Concertante di Chicago στο Σικάγο, ερμηνεύοντας το κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Μίκη Θεοδωράκη. Επίσης, φιλοξενήθηκε στο στούντιο του αμερικανικού ραδιοφωνικού σταθμού WFMT σε ένα ρεσιτάλ που μεταδόθηκε ζωντανά με έργα Θεοδωράκη, Μότσαρτ, Μπραμς, Λιστ και Βάγκνερ. Ξεκίνησε τις σπουδές της στο Ωδείο του Πειραϊκού Συνδέσμου και στο Ωδείο Αθηνών και συνέχισε στην Ακαδημία Julliard της Νέας Υόρκης. Έχει κερδίσει σε διεθνείς διαγωνισμούς, έχει δώσει πολλές συναυλίες στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες και έχει συμπράξει ως σολίστ με μεγάλες ορχήστρες. Μαρία Ζήση Τον διαγωνισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Rising Stars» κέρδισε φέτος η υπόΜ ια σημαντική διεθνή διάκριση πέτυχε η 26χρονη πιανίστα Μαρία Ζήση. Στον 13ο διεθνή διαγωνισμό πιάνου «Jose Iturbi» που έγινε στη Βαλένθια της Ισπανίας στο διάστημα 7-20 Σεπτεμβρίου 2002 απέσπασε το πρώτο βραβείο και δύο ειδικά βραβεία: α) καλύτερης εκτέλεσης κονσέρτου Μπετόβεν και β) καλύτερης εκτέλεσης ισπανικής μουσικής. Τα βραβεία συνοδεύθηκαν από χρηματικά έπαθλα συνολικού ύψους 21.000 ευρώ, έκδοση CD, ρεσιτάλ και συναυλίες στην Ισπανία, τη Ρώμη καθώς και περιοδεία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στον διαγωνισμό, που ανήκει στον οργανισμό «World Federation of International Music Competitions», συμμετείχαν 56 πιανίστες έως 31 ετών από 25 χώρες. Οι τρεις φιναλίστ ερμήνευσαν τα έργα του τελικού συνοδευόμενοι από την ορχήστρα της Βαλένθια υπό τη διεύθυνση του Χόρχε Κοστίν. Γεννημένη στη Λάρισα, η Μαρία Ζήση αποφοίτησε από το Δημοτικό Ωδείο Κατερίνης και εισήχθη το 1990 στη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου κατ’ εξαίρεσιν λόγω της μικρής της ηλικίας, απ’ όπου πήρε το καλλιτεχνικό δίπλωμα με ειδική διάκριση και το Meisterklassediplom με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. Τώρα συνεχίζει τις καλλιτεχνικές της σπουδές στη Μαδρίτη με καθηγητή τον Χοακίν Σοριάνο. Έχει κερδίσει πρώτα βραβεία σε διεθνείς διαγωνισμούς, έχει δώσει ρεσιτάλ και κονσέρτα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και τον Ιούνιο 2002 εμφανίστηκε στη Φιλαρμονική του Βερολίνου συμπράττοντας ως σολίστ με την Deutsches Kammerorchester, υπό τη διεύθυνση του Φ. Γιόρνταν.
8
Δραστηριότητες Υποτρόφων
Μουσική Έντυ Καλογερόπουλος Το συγκρότημα μουσικής δωματίου Tal Quintet, ένα από τα ιδρυτικά μέλη του οποίου είναι ο υπότροφος Έντυ Καλογερόπουλος, εκπροσώπησε τη χώρα μας με χορηγία του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών στο 31ο Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου, που διοργανώθηκε τον Aύγουστο από την International Double Reed Society στο Μπανφ του Καναδά. Στο Φεστιβάλ συμμετείχαν περισσότεροι από 500 καλλιτέχνες από περίπου 20 χώρες. Το Tal Quintet έδωσε συναυλία με τα έργα: «Sinfonia di Genere Orientale» του Ν. Μάντζαρου, «10 Airs Populaires Grecs» του Γ. Κωνσταντινίδη, «Tρεις Eλληνικοί Xοροί» του Ν. Σκαλκώτα και «Sextuor» του Φ. Πουλένκ για πιάνο και κουιντέτο ξύλινων πνευστών, με σολίστ την πιανίστα Μαρία Μοσχίδου. Το κουιντέτο δημιουργήθηκε το 1997 από τους Νίκο Νικολόπουλο (φλάουτο), Χριστίνα Παντελίδου (όμποε), Σταμάτη Δελλαπόρτα (κλαρινέτο), Κώστα Σίσκο (κόρνο) και Έντυ Καλογερόπουλο (φαγκότο). Από το 1999 στο συγκρότημα κόρνο παίζει ο Κώστας Πατρίκιος και από το 2001 όμποε ο Κώστας Τηλιακός.
9
Ειδήσεις του Ιδρύματος
Tο Ίδρυμα μεγάλος ευεργέτης του KE.Σ.O.
O Πρόεδρος του Ιδρύματος κ. Στέλιος Παπαδημητρίου παραλαμβάνει τιμητικό δίπλωμα από τον Αρχιεπίσκοπο κ.κ. Χριστόδουλο.
Tο Κέντρο Στήριξης Οικογένειας (ΚΕ.Σ.Ο.) της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών ανεκήρυξε το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης Μεγάλο Ευεργέτη σε αναγνώριση της μεγάλης προσφοράς του στην ελληνική κοινωνία και ιδιαιτέρως για τους σκοπούς του ΚΕ.Σ.Ο. Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ.κ. Χριστόδουλος, Πρόεδρος του ΚΕ.Σ.Ο., απένειμε στον Πρόεδρο του Ιδρύματος κ. Στέλιο Παπαδημητρίου τιμητικό δίπλωμα, στο πλαίσιο συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών στις 19-20 Σεπτεμβρίου 2002 με θέμα «Η οικογένεια στην τρίτη χιλιετία». Το ΚΕ.Σ.Ο. ιδρύθηκε με σκοπό την προστασία της οικογένειας, της μητρότητας και του παιδιού, αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα την προστασία του θεσμού της οικογένειας και το πρόβλημα της υπογεννητικότητας στη χώρα μας. Με τη συμπαράσταση και χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση ίδρυσε και λειτουργεί τη Στέγη Μητέρας, 60 Σχολές Γονέων καθώς και Κέντρο Υποδοχής και Ενημέρωσης.
10
Ειδήσεις του Ιδρύματος
11
8ο Πρόγραμμα Ερευνητικών Χορηγιών & Εκπαιδευτικών Υποτροφιών προς Αλλοδαπούς ακαδημαϊκό έτος Oκτώβριος 2002-Σεπτέμβριος 2003 Το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης ενέκρινε τη χορήγηση 56 χορηγιών και υποτροφιών για το ακαδημαϊκό έτος 2002-2003, οι οποίες κατανέμονται ως εξής: • 12 χορηγίες σε μέλη εθνικών Ακαδημιών και σε τακτικούς καθηγητές • 19 χορηγίες σε καθηγητές όλων των βαθμίδων, ερευνητές, μεταφραστές της ελληνικής λογοτεχνίας και καλλιτέχνες • 7 υποτροφίες σε διδασκάλους της ελληνικής γλώσσας Δημοτικής και Μέσης Eκπαιδεύσεως • 18 υποτροφίες σε μεταπτυχιακούς φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες Οι επιχορηγούμενοι και οι υπότροφοι του ογδόου προγράμματος προέρχονται από τις παρακάτω χώρες: Αίγυπτο, Αυστραλία, Βουλγαρία, Βραζιλία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Η.Π.Α., Ιαπωνία, Ισπανία, Ισραήλ, Ιταλία, Καναδά, Κίνα, Ν. Κορέα, Μεγάλη Βρετανία, Μολδαβία, Ο.Δ. Γιουγκοσλαβίας, Ολλανδία, Ουζμπεκιστάν, Ουκρανία, Πολωνία, Ρωσία και Τουρκία. Από το 1995 έως σήμερα έχουν δοθεί συνολικά 388 χορηγίες και υποτροφίες, εκ των οποίων 211 ερευνητικές χορηγίες σε μέλη εθνικών Ακαδημιών, καθηγητές Πανεπιστημίων όλων των βαθμίδων, ερευνητές, μεταφραστές της ελληνικής λογοτεχνίας και καλλιτέχνες, 46 εκπαιδευτικές υποτροφίες σε διδασκάλους της ελληνικής γλώσσας Δημοτικής και Μέσης Eκπαιδεύσεως του εξωτερικού και 131 σε μεταπτυχιακούς φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες. Ήδη έχει προκυρηχθεί το 9ο Πρόγραμμα Yποτροφιών προς Aλλοδαπούς για το ακαδημαϊκό έτος 2003-2004. H προθεσμία υποβολής αιτήσεων λήγει στις 31 Iανουαρίου 2003. Πληροφορίες: www.onassis.gr και foreigners@onassis.gr
Ειδήσεις του Ιδρύματος
12
Πρόσωπο της Xρονιάς ο κ. Στέλιος Παπαδημητρίου
O Πρόεδρος του Iδρύματος κ. Στέλιος Παπαδημητρίου παραλαμβάνει την τιμητική πλακέτα από τον Πρόεδρο της κεντρικής διοίκησης του AIEΓΠ κ. Xρήστο Tσόκο, ενώ παρεβρίσκονται οι Aντιπρόεδροι του Iδρύματος κ. Παύλος Iωαννίδης και κ. Aπόστολος Zαμπέλας.
Σε «Πρόσωπο της Χρονιάς» ανέδειξε τον Πρόεδρο του Ιδρύματος Ωνάση κ. Στέλιο Παπαδημητρίου το Αμερικανικό Ίδρυμα για την Ελληνική Γλώσσα και τον Πολιτισμό (ΑΙΕΓΠ) σε μια λαμπρή τελετή που πραγματοποιήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2002 στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Ο κ. Παπαδημητρίου παρέλαβε τιμητική πλακέτα από τον Πρόεδρο της κεντρικής διοίκησης του ΑΙΕΓΠ Δρ Χρήστο Τσόκο για την εξαιρετική προσφορά του στην προώθηση του ελληνικού Πολιτισμού σε ολόκληρο τον κόσμο και, μεταξύ άλλων, για την υποστήριξη προγραμμάτων για την Εκπαίδευση, την Υγεία, την κοινωνική προσφορά και το Περιβάλλον. Όπως τόνισαν τα μέλη του ΑΙΕΓΠ, η προσφορά του Προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση στην ανθρωπότητα είναι ανεκτίμητης αξίας. Σε όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής του πορείας κατόρθωσε να ξεχωρίσει για το ήθος του, ενώ με τη φιλανθρωπική του δράση βελτίωσε τη διαβίωση χιλιάδων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Ενδεικτικά αναφέρθηκε ότι στη διάρκεια της δικής του προεδρίας, στο Ίδρυμα υπήρξε υποστήριξη πανεπιστημιακών προγραμμάτων σπουδών σε 15 χώρες, δημιουργία βιβλιοθήκης Ωνάση που σήμερα μετρά πάνω από 9.000 τίτλους, χορήγηση υποτροφιών σε άνω των 3.000 φοιτητών, καθώς και ίδρυση σχολείων, βρεφοκομείων και οικονομική ενίσχυση μουσείων, σεμιναρίων και πολιτιστικών εκθέσεων. «Καμία ηγεσία δεν μπορεί να είναι επιτυχής εάν δεν έχει την ολόπλευρη συμπαράσταση και τη στήριξη των ανθρώπων που εργάζονται μαζί της», τόνισε στην ομιλία του ο κ. Παπαδημητρίου. Και κατέληξε: «Εγώ ευτύχησα να έχω πολύτιμους συνεργάτες και φίλους». Η τελετή βράβευσης πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του πρώτου ετήσιου ακαδημαϊκού συνεδρίου της ΑΙΕΓΠ, με θέμα «Η σημασία της Ελληνικής Παιδείας και του Ελληνικού Πολιτισμού στην εποχή της Παγκοσμιοποίησης». Συμμετείχαν διαπρεπείς ακαδημαϊκοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό και διοργανώθηκαν συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης με θέματα σχετικά με τη σπουδαιότητα της εκπαιδευτικής αποστολής του Ελληνισμού σε ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο. Μεταξύ αυτών που τίμησαν με την παρουσία τους την εκδήλωση ήταν ο υπουργός Ανάπτυξης κ. Άκης Τσοχατζόπουλος, ο αντιπρέσβυς των Η.Π.Α. κ. Μάικλ Κλέβερλι, καθώς και πολλοί εκπρόσωποι από τον παγκόσμιο επιστημονικό χώρο.
Συνέδριο
13
H τέχνη του χορού σήμερα: Eκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΌΠΗΣ ΧΡΗΣΤΟΦΉ
Oι ομιλητές της πρώτης ημέρας του συνεδρίου. Aπό αριστερά: Iωάννα Kονδύλη (συντονίστρια), Roger Copeland, Mαρία Kουτσούμπα, Xριστίνα Πολυχρονιάδου, Kάτια Σαβράμη, Bαγγέλης Kουδιγκέλης, Nίνα Aλκαλάη, Παυλίνα Bερέμη, Aντώνης Λιοναράκης.
Ο Χορός, η τόσο εφήμερη αυτή μορφή Τέχνης, έχει κατορθώσει να διεκδικήσει με επιτυχία μια θέση στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης σε χώρες του εξωτερικού. Όχι όμως και στην Ελλάδα. Το ενδιαφέρον, ωστόσο, για τον Χορό είναι τεράστιο, η δίψα για ενημέρωση σχετικά με τις σύγχρονες τάσεις, για ανταλλαγή απόψεων και αναζήτηση λύσεων στα ποικίλα προβλήματα του χώρου αποδεικνύεται εντυπωσιακή. Tο διήμερο συνέδριο έντεχνου χορού που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Υποτρόφων του Ιδρύματος Ωνάση στις 9-10 Νοεμβρίου 2002 στο Μέγαρο Μουσικής, με θεωρητικές τοποθετήσεις Ελλήνων και ξένων ειδικών σε συνδυασμό με χορευτικές παραστάσεις, αποτέλεσε σταθμό για τον κόσμο του Χορού στον τόπο μας. Σύμφωνα με τη διοργανώτρια χορολόγο Δρ Κάτια Σαβράμη, στόχος του συνεδρίου ήταν μέσα από μια πολυπρισματική προσέγγιση, με τη μορφή θεωρητικών διαλέξεων και χορευτικών παραστάσεων, να αναδείξει την πολυμορφία των θεμάτων που απασχολούν τον χορό σήμερα, να συνδέσει τους προβληματισμούς που αφορούν τον χορό στην Ελλάδα με τους αντίστοιχους του εξωτερικού και να δώσει το στίγμα και την ταυτότητα Ελλήνων χορογράφων μέσα από τα έργα τους. Δίκαια θα λέγαμε ότι όλοι οι στόχοι επιτεύχθηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Δεκαέξι υπότροφοι έλαβαν μέρος στις εργασίες του συνεδρίου, οι οποίες κορυφώθηκαν με οκτώ επιλεγμένες παραστάσεις χορού, βασισμένες σε χορογραφίες που ετοίμασαν οι υπότροφοι-χορογράφοι. Τους τρόπους θέασης των παραστάσεων αυτών σχολίασε σε διάλογο με κάθε χορογράφο η Δρ Sarah Rubidge, ερευνήτρια στον τομέα των Δημιουργικών και Παραστατικών Τεχνών στο University College του Chichester, επίσημη προσκεκλημένη του Συνδέσμου. Με το προσωπικό ύφος-σφραγίδα κάθε χορογράφου, τα χορευτικά κομμάτια μάς μάγεψαν, μας ταξίδεψαν σε θεατρικούς κόσμους, μας κράτησαν ηλεκτρισμένους, άλλοτε μας συγκίνησαν, άλλοτε μας έκαναν να χαμογελάσουμε, κι άλλοτε μας καθήλωσαν με κομμένη την ανάσα. Όλες, όμως, οι χορογραφίες απέδειξαν τον ζήλο, την έμπνευση και το υψηλό επίπεδο δουλειάς των υποτρόφων-χορογράφων, σε παραστάσεις που δεν είχαν τίποτε να ζηλέψουν από τις αντίστοιχες που θα έβλεπε κανείς στο Λονδίνο ή τη Νέα Υόρκη. Στο διήμερο πριν από το συνέδριο η Δρ Sarah Rubidge είχε παρακολουθήσει τις πρόβες στο Μέγαρο Μουσικής και είχε συνομιλήσει διεξοδικά με κάθε χορογράφο. Η Μάρω Γρηγορίου παρουσίασε τη χορογραφία με τίτλο «Δύο ψαράκια και μια μύγα», απόσπασμα από έργο που θα ολοκληρωθεί το 2003, σε μουσική Γιώργου Κουμεντάκη και τραγούδι Άρη Xριστοφέλλη, με τη συμμετοχή του ζωγρά-
Συνέδριο
14
H τέχνη του χορού σήμερα: Eκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΌΠΗΣ ΧΡΗΣΤΟΦΉ
Oι ομιλητές της δεύτερης ημέρας του συνεδρίου. Aπό αριστερά: Άννα Πέτροβα, Mαρία Bύνερ, Kατερίνα Kαμπανέλη, Γιώργος Kουρουπός, Πηνελόπη Hλιάσκου, Xάρης Mανταφούνης, Kάτια Σαβράμη (συντονίστρια), Deborah Jowitt.
φου Νικόλα Κληρονόμου στη σκηνή. Χόρεψαν οι Κέλλυ Καραχάλιου, Μάρθα Κλουκίνα, Στεφανία Μυλωνά, Ζωή Πανερίτη, Ασπασία Πέτρα, Σίλια Ρούκα, Δάφνη Στεφάνου και Ειρήνη Τσότρα, ενώ τα κοστούμια ήταν της Κρίνας Βροντή. Η Αθηνά Βάχλα παρουσίασε το “Not I” σε μουσική Iza Suarez. Χόρεψε η Sonia Rafferty, ενώ το σκηνικό και το κοστούμι επιμελήθηκε η Freya Payne. “Party version: x-party” ήταν ο τίτλος της χορογραφίας της Μαρίας Ανθυμίδου σε μουσική των Σπύρου Φάρου και Νίκου Αρτέμη. Η σύλληψη-σκηνοθεσία ήταν του Μάκη Φάρου ο οποίος επιμελήθηκε και το video animation, μαζί με την Εύα Μιχαλάκη. Χόρεψαν οι Νίκη Βλάσση, Ράνια Παπαϊωάννου και Σίλβια Κατσαρού, τα κοστούμια ήταν του Kenny Maclellan, ο σχεδιασμός του φωτισμού της Κατερίνας Μαραγκουδάκη και η επιμέλεια φωτισμού του Svante Grogarn. Ο Κωνσταντίνος Μίχος μαζί με χορευτές της ομάδας Λάθος Κίνηση παρουσίασε τη χορογραφία “Γενέθλια, η Καλάμιτι καλπάζει δίπλα μου” σε μουσική Μαρίκας Κλαμπατσέα, Αλέξανδρου Μούζα και 16 Horse Power και με κοστούμια της Χριστίνας Παπούλια-Μπάρλου. Η Αποστολία Παπαδαμάκη παρουσίασε το «Paradise», απόσπασμα από έργο που θα ολοκληρωθεί τον Ιανουάριο του 2003, σε μουσική Μπέντζαμιν Μπρίτεν, την οποία ερμήνευσαν ο Ηλίας Σδούκος (βιόλα) και ο Νίκος Βασιλείου (πιάνο). Χόρεψαν οι Μπέτυ Δραμισιώτη, Νίκος Καλογεράκης, Ευαγγελία Ράντου, Σταυρούλα Σιάμου και Rowen Thorpe. Τα κοστούμια ήταν της Ιωάννας Τσάμη, το βίντεο του Μιχάλη Κλουκίνα, ο σχεδιασμός ήχου του Άγη Γυφτόπουλου και δραματολόγος ήταν η Ελένη Κούστα. «Luna Muerta» ήταν ο τίτλος της χορογραφίας της Νατάσσας Ζούκα, όπου συμμετείχαν στα φωνητικά η Αναστασία Κατσιναβάκη και η Πηνελόπη Καζανά και χόρεψε η Rachma Lachlali. Έπαιξαν οι μουσικοί Γιώργος Μακρής (γκάιντα-πνευστά), Γιώργος Καλούδης (βιολοντσέλο-κρουστά), Άγγελος Πολυχρόνου (κρουστά), Γιώργος Παλαμιώτης (κρουστά-έγχορδα-πνευστά) και Μιχάλης Χολέβας (γυαλί ταμπούρ), ενώ το σκηνικό και τα κοστούμια επιμελήθηκε ο Νίκος Αλεξίου. Στη χορογραφία της Ντορίνας Καλεθριανού «Τίνος είναι το δοξάρι;», σε μουσική J.S. Bach χόρεψε η ίδια μαζί με τον Κυριάκο Κοσμίδη και συμμετείχαν οι μουσικοί Κώστας Θέος (βιολοντσέλο) και Ήβη Παπαθανασίου (βιολοντσέλο). Τα
Συνέδριο
15
H τέχνη του χορού σήμερα: Eκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΌΠΗΣ ΧΡΗΣΤΟΦΉ
«Δυο ψαράκια και μια μύγα» της Mάρως Γρηγορίου.
Στιγμιότυπο από το «Luna Muerta» της Nατάσας Zούκα.
κοστούμια ήταν της Λέας Κούση. Η Μάχη Δημητριάδου-Lindahl παρουσίασε η ίδια το «Garden of Time» χωρίς μουσική, με κοστούμι που επιμελήθηκε η Christine Rosengren. «Μεγάλη εντύπωση μου προκάλεσε η έλλειψη ομοιογένειας στα έργα που παρουσίασαν οι χορογράφοι», σημείωσε η Δρ Rubidge. «Παρακολουθήσαμε μια αναζωογονητική ποικιλία στο ύφος των χορογραφιών, των κινήσεων και των θεμάτων, καθένα από τα οποία ήταν ενδιαφέρον με τον δικό του, ιδιαίτερο τρόπο, και καθένα από τα οποία απαιτούσε έναν διαφορετικό τρόπο θέασης. Όλες οι χορογραφίες φανέρωσαν τεράστιο όγκο πνευματικής εργασίας, μεγάλο μέρος της οποίας επεκτάθηκε πέρα από το επίπεδο της σύνθεσης Χορού. Παρόλο που όλοι οι καλλιτέχνες ασχολήθηκαν με τον δικό τους τρόπο με τη χορογραφία ως εκφραστικό μέσο, ασχολήθηκαν παράλληλα και με τη διερεύνηση ιδεών μέσω της τέχνης της χορογραφίας. Φανέρωσαν με τον τρόπο αυτό ότι συμμερίζονται τα ερωτήματα που συνιστούν τη σύγχρονη Τέχνη», κατέληξε η Δρ Rubidge. Όσον αφορά στο θεωρητικό κομμάτι του συνεδρίου, η πρώτη ομιλία ήταν της εθνοχορολόγου Δρ Μαρίας Κουτσούμπα, υποτρόφου του Ιδρύματος Ωνάση, η οποία παρουσίασε τις διιστάμενες απόψεις σχετικά με την πολιτισμική ταυτότητα και τον χορό. Όπως ανέφερε η ομιλήτρια, λέκτορας του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (ΤΕΦΑΑ) του Πανεπιστημίου Αθηνών, η πρώτη άποψη θέλει τις πολιτισμικές πρακτικές, μεταξύ των οποίων και τον χορό, να μπορούν να χρησιμεύσουν μόνο στην αντιπροσώπευση της πολιτισμικής ταυτότητας, λειτουργώντας δηλαδή σαν “καθρέφτης”. Η αντίθετη άποψη θεωρεί ότι όχι μόνον αναπαριστούν, αλλά και διαμορφώνουν την ταυτότητα. Ενσωματωμένες, δηλαδή, σε ένα κοινωνικό, οικονομικό, ιδεολογικό και πολιτικό πλαίσιο, συνιστούν τους μηχανισμούς μέσω των οποίων πραγματώνεται η πολύπλοκη διεργασία διαμόρφωσης και μετασχηματισμού της πολιτισμικής ταυτότητας. Μετά τον προσδιορισμό της ταυτότητας, το συνέδριο ασχολήθηκε με το ζήτημα της επικοινωνίας του χορού. Το θέμα “Κιναισθησία: η σύνδεση του θεατή με το φαινόμενο του χορού” παρουσίασε η αναλύτρια του Χορού και θεωρητικός της αισθητικής Χριστίνα Πολυχρονιάδου.
Συνέδριο
16
H τέχνη του χορού σήμερα: Eκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΌΠΗΣ ΧΡΗΣΤΟΦΉ
«Party version: x-party» της Mαρίας Aνθυμίδου.
«Γενέθλια, η Kαλάμιτυ καλπάζει δίπλα μου» του Kωνσταντίνου Mίχου.
Η κιναισθησία, η “έκτη αίσθηση” όπως την έχουν χαρακτηρίσει, σημείωσε η ομιλήτρια, ως κοινός κώδικας επικοινωνίας μεταξύ χορευτών και θεατών, δρα ως προ-γλωσσική και ενστικτώδης επικοινωνία, όπου οι διαθέσεις κάποιου γίνονται αντιληπτές από το σώμα του άλλου και αντίστροφα, αφού κάθε άνθρωπος, ακόμα κι αν δεν έχει υπάρξει χορευτής, κατανοεί τι σημαίνει τρέχω ή πηδάω. Οι χορευτές με χρόνια εκγύμνασης και συνείδησης του σώματος έχουν ενεργοποιήσει αυτή την αίσθηση, αποκτώντας την ικανότητα να ξεχωρίζουν τις ιδιαίτερες αξίες κάθε κίνησης, όπως ο δοκιμαστής κρασιού έχει μάθει να αναγνωρίζει τη γεύση και το άρωμα από τα διαφορετικά είδη. Ως θεατές, όταν παρακολουθούμε μια παράσταση χορού αυτόματα διαμορφώνουμε μια άποψη, μια κρίση γι’ αυτό που βλέπουμε. Η άποψή μας αυτή είναι υποκειμενική και ως μη ειδικοί του χορού δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε μια αντικειμενική αξιολόγηση και κριτική μιας χορευτικής παράστασης. Γιατί, όπως τόνισε με τη σειρά της η χορολόγος και υπότροφος του Ιδρύματος Δρ Κάτια Σαβράμη, στην ομιλία της με θέμα «Η αισθητική αξιολόγηση στην Τέχνη του Χορού», η πρόσληψη μιας χορευτικής παράστασης εξαρτάται από το γενικό πλαίσιο και από κάποιο είδος επάρκειας γνώσεων. Η ανάγκη για κρίση, ερμηνεία, αποτίμηση και αξιολόγηση έχει πρωταρχική σημασία στην εκπαίδευση του χορού. Επειδή οι καλλιτεχνικές κρίσεις, σημείωσε η ομιλήτρια, δεν μπορούν να μετρηθούν με επιστημονικά κριτήρια δεν σημαίνει ότι είναι υποκειμενικές. Η φύση της αντικειμενικής κρίσης εξαρτάται από την ερμηνεία μέσα από αυστηρά όρια προσδιορισμού και γνώση του πολιτισμικού πλαισίου του έργου τέχνης, κατέληξε η Κάτια Σαβράμη. Το σημαντικό αυτό συνέδριο δεν παρέλειψε να ασχοληθεί και με μια ξεχωριστή, ουσιαστική πτυχή της Τέχνης του Χορού, την “Ιατρική του Χορού και τη σημασία της συνεργασίας των υγειονομικών με τους δασκάλους του Χορού”, θέμα το οποίο ανέπτυξε ο Δρ Ευάγγελος Κουδιγκέλης ορθοπεδικός χειρουργός και πρόεδρος της “Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής και Επιστημών για τον Χορό και τις Παραστατικές Τέχνες”. Η Ιατρική του Χορού δεν είναι αθλητιατρική, τόνισε ο κ. Κουδιγκέλης. Ο χορός από την άποψη της ιατρικής προσέγγισης και της αντιμετώπισης των προβλημάτων -τραυματικών, παθολογικών και ψυχολογικών- των χορευτών έχει διφυή υπόσταση: αυτήν που σχετίζεται με την Τέχνη και αφορά την τεχνική, την έκφραση και τις συνθήκες της πρόβας και της παράστασης και αυτήν που σχετίζεται με την αθλητική δυναμική του χορού και αφορά στη φυσική κατάσταση και τις επίκτητες ή φυσικές σωματομετρικές δυνατότητες του χορευτή. Η ιατρική προσέγγιση πρέπει να διαφοροποιεί-
Συνέδριο
17
H τέχνη του χορού σήμερα: Eκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΌΠΗΣ ΧΡΗΣΤΟΦΉ
Στιγμιότυπο από το «Paradise» της Aποστολίας Παπαδαμάκη.
«Tίνος είναι το δοξάρι;» της Nτορίνας Kαλεθριανού.
ται στον άνδρα και τη γυναίκα, τον επαγγελματία, τον ερασιτέχνη και τον σπουδαστή, ακόμη και στα διαφορετικά είδη χορού. Το ζήτημα της «Χορευτικής εκπαίδευσης στον 21ο αιώνα» ανέπτυξε η κ. Νίνα Αλκαλάη θεωρητικός της εκπαίδευσης του χορού, με μεταπτυχιακές σπουδές στην εκπαίδευση, τη χορολογία και τη χορογραφία. Στόχος της εκπαίδευσης σήμερα, σημείωσε, είναι η προετοιμασία των νέων για προσαρμογή σε μια ρευστή, διαρκώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα, που απαιτεί αντίληψη, αυτοπεποίθηση, δημιουργικότητα και σκληρή δουλειά. Η χορευτική εκπαίδευση, επισήμανε η κ. Αλκαλάη, μέσα από το τρίπτυχο χορευτική δεξιοτεχνία-δημιουργικότητα-θεωρητική κατάρτιση συνδέει τη θεωρία με την πράξη, την Τέχνη με την Επιστήμη και προσφέρει μια πολύτιμη προετοιμασία για έναν κόσμο που απαιτεί ενέργεια, πειθαρχία, σκληρή δουλειά, επιμονή, πρωτοβουλία και δημιουργική φαντασία. Την κατάσταση της επαγγελματικής εκπαίδευσης χορού στην Ελλάδα και τους στόχους της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής Τέχνης ανέλυσε στην ομιλία της η διευθύντρια της Σχολής κ. Παυλίνα Βερέμη. Ξεκινώντας από τη βασική εκπαίδευση στα παιδικά χρόνια, τόνισε τη σημασία της έγκαιρης επιλογής μέσα από μια σοβαρή διαδικασία, της σωστής εκπαίδευσης που θα δώσει στα παιδιά αυτά την ευκαιρία να «ανθίσουν», αλλά και του συστηματικού και συνεχούς τρόπου αξιολόγησης. Στο επίπεδο της επαγγελματικής εκπαίδευσης, εξέφρασε την αισιοδοξία της για τη δουλειά των ιδιωτικών σχολών χορού, οι σπουδαστές των οποίων αξιολογούνται από επιτροπή του υπουργείου Πολιτισμού. Όσον αφορά στην Κρατική Σχολή Ορχηστικής Τέχνης, τόνισε το μέγεθος της ευθύνης όσων συμμετέχουν στη λειτουργία της, στην οποία οφείλουν να ανταποκριθούν, προσφέροντας ένα εξαιρετικό επίπεδο σπουδών που ξεκινά από το πρόγραμμα και τους καθηγητές, για να φτάσει στις κτηριακές εγκαταστάσεις. Στην κακοδαιμονία που εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να πλήττει την εκπαίδευση στις τέχνες στη χώρα μας αναφέρθηκε ο επίκουρος καθηγητής του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου κ. Αντώνης Λιοναράκης, ο οποίος σημείωσε ότι η κατακερματισμένη εκπαιδευτική δομή των τεχνών έχει ως αποτέλεσμα να παρουσιάζονται «εκρηκτικά αντιτιθέμενες πρακτικές της εκπαίδευσης στις τέχνες». Ενώ οι εικαστικές τέχνες βρίσκονται εδώ και πολλές δεκαετίες σε ικανοποιητικό ακαδημαϊκό επίπεδο, η μουσική και ο χορός «κοπιάζουν να πάρουν τη θέση που τους ανήκει στη χάρτα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης». Η εφαρμογή μιας πολυμορφικής εκπαίδευσης μπορεί να δώσει λύσεις, κατέληξε
Συνέδριο
18
H τέχνη του χορού σήμερα: Eκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΌΠΗΣ ΧΡΗΣΤΟΦΉ
Xορογραφία «Not I» της Aθηνάς Bάχλα.
H Mάχη Δημητριάδου-Lindahl στο «Garden of Time».
ο κ. Λιοναράκης. Με τη μακρά εμπειρία του στην ανώτατη εκπαίδευση ο Roger Copeland, καθηγητής Θεάτρου και Χορού στο Κολλέγιο Oberlin του Οχάιο των Η.Π.Α., μίλησε με θέμα «Αποδομώντας την αποδόμηση: Η Θέση του Χορού στην Ανώτερη Εκπαίδευση», με στόχο να καταδείξει τους ποικίλους παράγοντες που εμποδίζουν τον χορό να αποκτήσει πλήρη αποδοχή από τον ακαδημαϊκό κόσμο. «Δεν είμαι ουτοπιστής», τόνισε ο κ. Copeland. «Δεν περιμένω ότι κάποια μέρα οι καθηγητές Χορού θα είναι το ίδιο αξιοσέβαστοι ή θα αμείβονται εξίσου με τους καθηγητές Χημείας, Οικονομικών ή ακόμη και της Ιστορίας της Τέχνης. Γιατί πάντα θα υπάρχει μια επιθετική ακαδημαϊκή ιεραρχία». Ο Χορός δυσκολεύεται να πετύχει μια ακαδημαϊκή καταξίωση λόγω της αντίληψης ότι είναι κάτι που κάνεις παρά κάτι που παρακολουθείς ή αναλύεις και ότι για να είσαι δάσκαλος Χορού πρέπει απαραιτήτως να είσαι δάσκαλος της τεχνικής του Χορού. Ο ίδιος ο ακαδημαϊκός κόσμος του χορού θεωρεί ότι εάν δεν έχεις πρακτική εμπειρία ως χορευτής ή χορογράφος στερείσαι αυθεντικότητας. Το αποτέλεσμα αυτής της προκατάληψης στις Η.Π.Α. είναι ότι πολύ συχνά οι καθηγητές δεν έχουν σπουδάσει αυτό που τους ζητείται να διδάξουν. Όσον αφορά στη θεωρία, βρίσκουμε δυο εξίσου ανεπιθύμητες ακραίες απόψεις: από τη μεριά εκείνων που διδάσκουν τεχνική και χορογραφία συναντάμε συχνά μεγάλη αντίσταση σε θεωρητικούς τρόπους σκέψης. Αντίθετα, στη μεριά εκείνων που θεωρούν τους εαυτούς τους θεωρητικούς του χορού διαπιστώνουμε μια δουλική απομίμηση μεθοδολογιών που εφαρμόζονται σε άλλους τομείς, χωρίς καμιά προσπάθεια προσαρμογής τους στις ιδιομορφίες του χορού», κατέληξε ο Roger Copeland. Η δεύτερη ημέρα του Συνεδρίου ξεκίνησε με την ομιλία του χορογράφου Χάρη Μανταφούνη, με θέμα «Η εξέλιξη του σύγχρονου χορού στην Ελλάδα: εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές αναφορές». Παρουσιάζοντας συνοπτικά το ιστορικό της εξέλιξης του έντεχνου χορού στην Ελλάδα, υπενθύμισε όλα τα μεγάλα ονόματα του χώρου από τη δεκαετία του ‘20 και μετά, καθώς και τις ημερομηνίες σταθμούς στην πορεία της εκπαίδευσης του χορού στην Ελλάδα. «Η δεκαετία του ‘90 μπορεί να χαρακτηριστεί ως η χρυσή δεκαετία του σύγχρονου χορού στην Ελλάδα», τόνισε. «Τα τελευταία όμως χρόνια παρατηρείται μια στασιμότητα... και ξέρουμε ότι στην Τέχνη
Συνέδριο
19
H τέχνη του χορού σήμερα: Eκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΌΠΗΣ ΧΡΗΣΤΟΦΉ
η στασιμότητα ισοδυναμεί με οπισθοδρόμηση, γιατί απλώς οι άλλοι προχωρούν». Επισημαίνοντας ότι οι επιχειρήσεις-χορηγοί πολύ συχνά δίνουν τις χρηματοδοτήσεις τους με μόνο γνώμονα την εμπορικότητα, τόνισε τον επακόλουθο, σημαντικό ρόλο της Πολιτείας, για τη στήριξη μιας τέχνης πολύ ακριβής, όπως είναι ο χορός. Με τη διδασκαλία των νέων έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα η Πηνελόπη Ηλιάσκου, καθηγήτρια Ρυθμικής και υπότροφος του Ιδρύματος, η οποία ανέλυσε το φαινόμενο του ρυθμού μιλώντας με θέμα «Ρυθμός στον χορό: ένα ταξίδι στον ίλιγγο της βαρύτητας». Τα δύο στοιχεία που απαιτούνται στα σχολεία του χορού, είναι, αφενός μια πιο σύνθετη καλλιτεχνική παιδεία, όπου η μια τέχνη να εμπλουτίζει και να εμπλουτίζεται από τις άλλες, και αφετέρου η βιωματική κατανόηση του ρυθμού, ώστε μέσα από μια συστηματική εκπαιδευτική διαδικασία, να φθάσουν οι σπουδαστές του χορού στο σημείο να έχουν διαίσθηση για το ρυθμικά σωστό. Στην προϋπόθεση της στενής, δημιουργικής συνεργασίας ανάμεσα στον χορογράφο και τον συνθέτη και του αμοιβαίου σεβασμού της αναγκαίας στον καθέναν ισορροπίας ανάμεσα στην ελευθερία και την πειθαρχία, αναφέρθηκε ο διακεκριμένος συνθέτης Γιώργος Κουρουπός στην ομιλία του με θέμα «Μουσική για χορό ή για χορογράφο;» Ένας καλός χορογράφος, είπε, διαλέγει έναν συνθέτη για να γράψει τη μουσική του, όχι τη μουσική που ενδεχομένως είχε ο ίδιος ο χορογράφος στο νου του. Στον σύγχρονο χορό κάθε μουσική, οργανική, ορχηστρική, φωνητική, παλιά ή καινούργια, κλασική ή μοντέρνα, μπορεί να χορογραφηθεί κατά τα γούστα του χορογράφου. Ο χορογράφος είναι τυχερός, είναι ελεύθερος, κατέληξε ο κ. Κουρουπός. Ισχύει άραγε το ίδιο και για τον μουσικό; Τον παραδοσιακό ρόλο του σκηνικού και των κοστουμιών στο θέατρο και τον χορό και τις διαφορές τους παρουσίασε η σκηνογράφος Κατερίνα Καμπανέλλη, υπότροφος του Ιδρύματος. Σε αντίθεση με το κλασικό μπαλλέτο και τα μεγαλειώδη του σκηνικά, στον μοντέρνο χορό επικρατεί η αφαίρεση, η πλήρης κατάργηση του σκηνικού. Η κ. Καμπανέλλη υπενθύμισε ονόματα που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην σκηνογραφία και ενδυματολογία, αλλά και εικαστικούς καλλιτέχνες που δούλεψαν για το θέατρο. Ο μετασχηματισμός της μορφής του χορού και η εξέλιξή του, κατέληξε η ομιλήτρια, είναι ένα από τα πιο αξιόλογα καλλιτεχνικά φαινόμενα του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Η επικράτηση της δισδιάστατης εικόνας και των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας τον 20ό αιώνα δεν μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο το πεδίο του χορού. Στην αμοιβαία και συμπληρωματική λειτουργία των μέσων αυτών και του χορού αναφέρθηκε η σκηνοθέτης Μαρία Βύνερ, δημιουργός βίντεο και animation. Υπενθύμισε ότι η προβολή εικόνων σε ζωντανές παραστάσεις χορού ξεκινά από τις αρχές του 1900, ενώ από τη δεκαετία του ‘60 και μετά αρχίζει και αναπτύσσεται η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στις παραστάσεις χορού. Η ομιλήτρια αναφέρθηκε στους δικούς της πειραματισμούς με τη χρήση βίντεο και τη νέα τεχνική Motion Capture (Ψηφιακή Σύλληψη Κίνησης), η οποία επιτρέπει την τρισδιάστατη ψηφιακή αναπαράσταση της κίνησης των χορευτών μέσα στον υπολογιστή. Η σκηνοθέτης «βλέπει» στο μέλλον νέες τεχνολογίες που θα μπορούν να παράγουν εικονικούς παρτενέρ με τη μορφή των κινητών ολογραμμάτων. Μια ιστορική αναδρομή στην πορεία του μπαλλέτου στην Εθνική Λυρική Σκηνή έκανε η διευθύντριά του κ. Άννα Πέτροβα. Μια πορεία πού ξεκινά το 1930 με την Κούλα Πράτσικα και ακολουθώντας μια ταραχώδη και δύσκολη εξέλιξη φθάνει στο σήμερα με μια νέα βελτιωμένη εικόνα του Μπαλλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στην ένταξή του στα προγράμματα της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, περιοδείες και παραστάσεις στο εξωτερικό.
Συνέδριο
20
H τέχνη του χορού σήμερα: Eκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΌΠΗΣ ΧΡΗΣΤΟΦΉ
Η κ. Πέτροβα τόνισε ότι παρά την αλματώδη πρόοδο, οι σπουδές χορού στη χώρα μας εξακολουθούν να διέπονται από τον νόμο του 1981 που δεν επαρκεί. Συνόψισε δε τα κυριότερα από τα θέματα που έχουν τεθεί, μεταξύ των οποίων χάραξη μακροπρόθεσμης πολιτικής ανάπτυξης της τέχνης του χορού και του κλασικού μπαλλέτου γενικότερα, εκσυγχρονισμός των προγραμμάτων σπουδών για τις Ανώτερες Επαγγελματικές Σχολές, νομοθετική ρύθμιση για τις σχολές αυτές ανάλογη με την «ανωτατοποίηση» των Ι.Ε.Κ., ίδρυση Εθνικής Σχολής Μπαλλέτου στην Ε.Λ.Σ. κ.λπ. Στην εξέχουσα θέση που κατέχει ο χορός στον καταξιωμένο θεσμό του Φεστιβάλ Αθηνών αναφέρθηκε στο κείμενο της ομιλίας που έστειλε στο συνέδριο ο πρόεδρος του Δ.Σ. του Ελληνικού Φεστιβάλ και υπότροφος του Ιδρύματος κ. Περικλής Κούκος. Σπουδαίοι καλλιτέχνες έχουν παρουσιάσει τη δουλειά τους τα τελευταία 50 χρόνια στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, αλλά και στο Θέατρο Λυκαβηττού. Κύριο άξονα της πολιτικής του Φεστιβάλ σε θέματα χορού αποτελεί η παρουσίαση παραστάσεων από διεθνώς καταξιωμένα συγκροτήματα σύγχρονου και κλασικού χορού, από τα Μπαλέτα Κίροφ έως το Merce Cunnigham Dance Company και από το Μπαλλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής έως το ιαπωνικό χοροθέατρο Sankai. Σύμφωνα με ειδική έρευνα κοινού που διεξήχθη το 2001, οι θεατές του Ηρωδείου θέτουν τον χορό πρώτο στη λίστα των προτιμήσεών τους. Πρέπει να αγαπάς τον χορό για να γράψεις για αυτόν. Το απέδειξε έμπρακτα η τελευταία ομιλήτρια του διήμερου συνεδρίου, η διακεκριμένη καθηγήτρια Κριτικής Χορού στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και κριτικός χορού κ. Deborah Jowitt, μιλώντας με πάθος και πραγματική αγάπη για την Τέχνη και την Κριτική του Χορού. «O κριτικός δεν είναι ένας «διαιτητής γούστου», όπως θέλουν πολλοί να πιστεύουν», τόνισε η κ. ομιλήτρια. «Σκοπός της κριτικής του χορού δεν είναι το να μοιράσει επαίνους και κατηγορίες, αλλά να θέσει το έργο στο πλαίσιό του και να το φωτίσει μέσω στρατηγικών ανάλυσης και περιγραφής. Καμιά άλλη μορφή τέχνης δεν είναι τόσο ευάλωτη. Δεν μπορούμε να πάμε στο κατάστημα της γειτονιάς και να αγοράσουμε ένα βίντεο με τις δουλειές των πιο αναγνωρισμένων σύγχρονων χορογράφων. Έτσι η ευθύνη του κριτικού να ζωντανέψει την ατμόσφαιρα, το στυλ, τη δομή και τις εικόνες ενός χορού -και να το κάνει με πάθος- είναι τεράστια. «Αντικειμενική» κριτική βεβαίως δεν υπάρχει», σημείωσε η κ. Jowitt. «Αναπόφευκτα, ο κριτικός παρεμβάλλεται μεταξύ του αναγνώστη και του αντικειμένου για το οποίο γράφει «όπως το βλέπει». Στην κριτική δεν φέρνουμε μόνο την εμπειρία μας από τον χορό αλλά τη συνολική εμπειρία μας από τον κόσμο. Και, φυσικά, αυτός ο κόσμος αλλάζει». «Αυτές τις ημέρες», είπε η ομιλήτρια, «ο κριτικός πρέπει να παλεύει με το νόημα, το περιεχόμενο και την ιστορία. Νέα ερωτήματα για το φύλο και τη φυλή πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν. Όταν μιλάω για την κριτική του χορού σήμερα», κατέληξε, «μιλάω για τις ίδιες πιθανές διαφορές που χαρακτηρίζουν την πολυ-πολιτισμική κοινωνία μας. Μια και μόνη προσέγγιση σε οτιδήποτε είναι αδύνατη. Παλεύουμε να βρούμε τη γλώσσα και το ύφος παρουσίασης που ταιριάζει στην περίσταση, όποια νομίζουμε ότι είναι αυτή η περίσταση». Οι εργασίες της διήμερης συνάντησης έκλεισαν πανηγυρικά με τον χορό από τους «Όρνιθες» στην κλασική πλέον χορογραφία της Ζουζούς Νικολούδη, επίτιμης προσκεκλημένης χορογράφου, που παρακολούθησε μαζί με τους εκατοντάδες άλλους λάτρεις του χορού το συνέδριο του Συνδέσμου Υποτρόφων.
Συνέντευξη
21
Tρεις σπουδαίοι θεωρητικοί του Xορού μιλούν στο AΩ ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΜΠΟΥΖΑΛΗ
O καθηγητής Θεάτρου και Xορού Roger Copeland.
H ερευνήτρια Δρ Sarah Rubidge.
Το διήμερο Συνέδριο για τον Χορό που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Υποτρόφων έδωσε στους τρεις ξένους προσκεκλημένους ομιλητές, την ευκαιρία να γνωρίσουν τη δουλειά των Ελλήνων υποτρόφων χορογράφων, να αποκτήσουν προσωπική επαφή με τους ανθρώπους που υπηρετούν την Τέχνη του χορού στον τόπο μας, να ανταλλάξουν απόψεις με θεωρητικούς και καλλιτέχνες. Στη διάρκεια της παραμονής τους στην Αθήνα o Roger Copeland, καθηγητής Θεάτρου και Χορού στο Κολλέγιο Oberlin του Οχάιο των Η.Π.Α., η Deborah Jowitt, κριτικός χορού και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και η Δρ Sarah Rubidge, ερευνήτρια στον τομέα των Δημιουργικών και Παραστατικών Τεχνών στο University College του Chichester έδωσαν συνεντεύξεις σε δημοσιογράφους των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και μίλησαν στο «ΑΩ» για τις προσδοκίες και τις εντυπώσεις τους: ΑΩ: Η καθιέρωση θεωρητικών σπουδών χορού τις τελευταίες δεκαετίες έχει συμβάλει θετικά στην πορεία της τέχνης του Χορού; Και ποια είναι η θέση του Χορού: στο πανεπιστημιακό αμφιθέατρο ή στην αίθουσα εξάσκησης; Copeland: Δεν είμαι βέβαιος ότι η ανάπτυξη των θεωρητικών σπουδών αποτελεί κατ’ ανάγκη και θετική εξέλιξη. Πρέπει, όμως να αναγνωρίσω ότι η έμφαση που έχουν δώσει οι θεωρητικές σπουδές στα ζητήματα της φυλής, της κοινωνικοοικονομικής τάξης και του φύλου έχουν επηρεάσει τους χορογράφους -ιδιαίτερα όσους παρακολουθούν μεταπτυχιακά προγράμματα αμερικανικών και βρετανικών πανεπιστημίων- ώστε να δημιουργήσουν έργα επικεντρωμένα στα θέματα αυτά. Συχνά, όμως, αυτό που προκύπτει είναι ένα προφορικό κείμενο σχετικό με τη φυλή, την τάξη και το φύλο, ενώ το κινητικό στοιχείο πέφτει σε δεύτερη μοίρα. Λίγοι ενδιαφέρονται πραγματικά σήμερα γι’ αυτό που ο Χορός, ως μορφή Τέχνης, μπορεί να πετύχει με μοναδικό τρόπο. Ο «φορμαλιστικός» χορός που συνδέουμε με τον Κάνινγκχαμ και τον Μπαλανσίν αντιμετωπίζεται πλέον με εχθρότητα. Θα ήθελα να έβλεπα μια αληθινή αλληλεξάρτηση θεωρίας και πρακτικής, θα προτιμούσα, όμως, η σύγχρονη θεωρητική προσέγγιση να μην ήταν τόσο ριζωμένη στη μελέτη της φυλετικής και ταξικής θεωρίας, αλλά να ασχολείται περισσότερο με όσα μόνον ο Χορός ως Τέχνη μπορεί να πετύχει. Jowitt: Κάθε χορογράφος και κάθε χορευτής δεν έχει, βεβαίως, παρακολουθήσει σπουδές Κριτικής Θεωρίας πανεπιστημιακού επιπέδου και δεν γνωρίζουν όλοι τις τελευταίες ριζοσπαστικές μελέτες. Καθώς, όμως, διαπιστώνω κάποια σχέση μεταξύ των μεταμοντέρνων ιδεών και ορισμένων από τις σύγχρονες χορευτικές παραγωγές, ιδιαίτερα
Συνέντευξη
22
Tρεις σπουδαίοι θεωρητικοί του Xορού μιλούν στο AΩ ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΜΠΟΥΖΑΛΗ
H κριτικός Xορού Deborah Jowitt.
H πρόεδρος του Συνδέσμου Iωάννα Kονδύλη και η αντιπρόεδρος Kέλλυ Xριστοφή ανταλλάσσουν εντυπώσεις με την επίτημη προσκεκλημένη χορογράφο Zουζού Nικολούδη σε ένα από τα διαλείμματα του συνεδρίου, ενώ διακρίνεται και ο χορογράφος Xάρης Mανταφούνης.
όσον αφορά στοιχεία όπως ο εκλεκτικισμός, το παστίς, οι ιστορικές αναφορές κ.λπ., εκτιμώ ότι πολλοί από τους χορογράφους και χορευτές έχουν ασχοληθεί με τους θεωρητικούς αυτούς τομείς. Τα πανεπιστήμια έχουν αποδείξει ότι μπορούν αφενός να προετοιμάσουν εξαιρετικούς χορευτές και αφετέρου να τους διδάξουν ιστορία, κριτική και θεωρία του χορού, notation, χορογραφία κ.λπ. Rubidge: Πιστεύω ότι οι ιδέες και οι τρόποι σκέψης που πηγάζουν από τον ακαδημαϊκό χώρο δεν βρίσκονται αναγκαστικά σε αντίθεση με την τέχνη της χορογραφίας. Η άποψή μου αυτή ενισχύεται από πολλά από τα έργα που είδαμε στη διάρκεια του συνεδρίου. Πολλές από τις ιδέες που έχουν αναπτυχθεί στον ακαδημαϊκό χώρο τα τελευταία τριάντα χρόνια ήταν παρούσες -είτε από πρόθεση είτε ακούσια- σε ορισμένες χορογραφίες. Παρόλο που όλοι οι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν ο καθένας με τον τρόπο του τη χορογραφία ως εκφραστικό μέσο, ασχολήθηκαν και με τη διερεύνηση «ιδεών» μέσω της τέχνης τους. Έτσι απέδειξαν ότι συμμετέχουν στην αναζήτηση που συνιστά η σύγχρονη τέχνη σήμερα. ΑΩ: Έχουν αλλάξει τα κριτήρια στα οποία βασίζεται η κριτική του χορού τα τελευταία χρόνια; Copeland: Τα κριτήρια έχουν γίνει λιγότερο περιγραφικά και περισσότερο ερμηνευτικά. Επίσης, καθώς ο/η κριτικός έρχεται όλο και περισσότερο σε επαφή με τις διεθνείς εφαρμογές του χορού, καλείται να γράψει για μορφές χορού που πηγάζουν από τελετουργικές παραδόσεις και όχι αυστηρά από καλλιτεχνικές παραδόσεις. Μπορούμε να πούμε ότι ο/η κριτικός χορού πρέπει σήμερα να προσεγγίσει τον χορό τόσο από την πλευρά της αισθητικής όσο και από την πλευρά της ανθρωπολογίας. Πολλές μη δυτικές χορογραφίες δεν είναι αποτέλεσμα δουλειάς ενός ατόμου που δημιουργεί μέσα σε ένα ξέχωρο καλλιτεχνικό πλαίσιο. Δίνεται, επίσης, σήμερα μεγαλύτερη έμφαση στον χορό ως μορφή κοινωνικού ακτιβισμού, ως μέσο για την προαγωγή του “καλού” στον κόσμο. Η αποτίμηση τέτοιων χορών με βάση αυστηρά τα μορφολογικά κριτήρια είναι δύσκολη. Jowitt: Δεν νομίζω ότι τα βασικά κριτήρια έχουν αλλάξει σημαντικά. Στην καλύτερη περίπτωση, οι κριτικοί χορού ενημερώνονται σχετικά με τις εξελίξεις στην τέχνη του χορού, μαθαίνουν να την παρακολουθούν προσεκτικά και καταβάλλουν όλες τους τις προσπάθειες για να γράψουν σωστά. Ορισμένοι θεωρούν υποχρέωσή τους να εκφράζουν με θέρμη τις απόψεις τους, υπέρ ή κατά. Άλλοι γράφουν σαν να ήταν υπεύθυνοι γραφείων Τύπου ή οδηγοί καταναλω-
Συνέντευξη
23
Tρεις σπουδαίοι θεωρητικοί του Xορού μιλούν στο AΩ ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΜΠΟΥΖΑΛΗ
τικών προϊόντων. Κάποιοι είναι πιο αναλυτικοί.Ο τρόπος εξαρτάται από το πώς βλέπει ο/η κριτικός τον ρόλο του/της, καθώς και από την πολιτική του εντύπου όπου θα δημοσιευθεί το άρθρο. Η ίδια η τέχνη επιβάλλει αλλαγές στον τρόπο της θεώρησής μας. Έχουμε μάθει ότι δεν μπορούμε να αποτιμήσουμε τον σύγχρονο χορό βασιζόμενοι στα κριτήρια που προέρχονται από το κλασικό μπαλλέτο. Rubidge: Τα κριτήρια που αποτελούν τις κατευθυντήριες γραμμές της κριτικής του Χορού φαίνεται να έχουν πράγματι αλλάξει τα τελευταία τριάντα χρόνια περίπου. Κατά τη γνώμη μου, το γεγονός αυτό οφείλεται κατά ένα μέρος στις αλλαγές που έχουν γίνει στην προσέγγιση των σπουδών χορού σε ακαδημαϊκό επίπεδο, αλλαγές οι οποίες απηχούν το γενικότερο επιστημολογικό πλαίσιο που αναπτύχθηκε στον ακαδημαϊκό χώρο μετά τις δεκαετίες του 1960 και ‘70. Κατά ένα άλλο μέρος βασίζεται στην αλλαγή των σύγχρονων χορογραφικών πρακτικών, οι οποίες απαίτησαν από τους κριτικούς να δουν τις ποικίλες χορογραφικές δουλειές από οπτικές γωνίες κατάλληλες για το συγκεκριμένο καλλιτεχνικό πλαίσιο που χρησιμοποιείται στο εκάστοτε έργο που παρουσιάζεται. Για παράδειγμα, τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται στον μοντέρνο χορό δεν είναι κατ’ ανάγκην τα κατάλληλα για την κριτική του “μεταμοντέρνου” χορού. ΑΩ: Πώς θα περιγράφατε το σημείο στο οποίο βρίσκεται σήμερα η Τέχνη του Χορού στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, ιδιαίτερα όσον αφορά στην ποιότητα και την ποσότητα των παραγωγών; Copeland: Νομίζω πως η σύγχρονη τάση του χορού είναι να ξεφύγει από τον αυστηρό, αφαιρετικό φορμαλισμό (κίνηση για την κίνηση) και να στραφεί περισσότερο προς μια παραστατική μορφή στην οποία η κίνηση αποτελεί ένα ανάμεσα σε πολλά άλλα εκφραστικά στοιχεία (όπως τα κοστούμια, τα σκηνικά, συχνά ο προφορικός λόγος και άλλα ήδη μικτών μέσων). Αρκετοί νέοι χορογράφοι λένε συχνά ότι η κίνηση από μόνη της δεν μπορεί πλέον να αποδώσει όλα όσα θέλουν να εκφράσουν. Παρόλο που ο Μπαλανσίν και ο Κάνινγκαμ παραμένουν ηρωικές μορφές, ελάχιστοι νέοι χορογράφοι επιλέγουν να δουλέψουν με τέτοιο λιτό, “απογυμνωμένο” τρόπο. Η δουλειά τους επιδιώκουν να είναι περισσότερο “κοινωνικά τοποθετημένη”, στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν ρεαλιστικά κοστούμια και χειρονομίες, προκειμένου να εισαγάγουν στοιχεία χαρακτήρα και αφήγησης στο έργο τους, ενώ η προηγούμενη γενιά θα ήταν πιο αφαιρετική και λιτή. Jowitt: Δύσκολο να απαντήσω σε μια τέτοια ερώτηση, αφού δεν γνωρίζω όλες τις παραγωγές στις Η.Π.Α. και την Ευρώπη. Θα έλεγα, όμως, ότι στην ιστορία του Χορού πολλά έργα έχουν δημιουργηθεί και ελάχιστα μόνον από αυτά είναι πραγματικά αριστουργήματα. Το ίδιο ισχύει και σήμερα, αν και διαισθάνομαι ότι υπάρχει πολύ ταλέντο και πως ανεβαίνουν πολλές εξαιρετικές χορευτικές παραγωγές. ΑΩ: Πόσο σημαντικός πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος που παίζουν θεσμοί όπως οι υποτροφίες που χορηγεί το Ίδρυμα Ωνάση για σπουδές Χορού και τα Διεθνή Βραβεία για Χορογραφία και Μουσική για Χορογραφία; Copeland: Εξυπηρετούν τον πρωταρχικό σκοπό της ενθάρρυνσης νέων έργων σε μια κοινότητα χορευτών και χορογράφων που πιθανώς βλέπει τον εαυτό της ξεκομμένο από τις τελευταίες εξελίξεις στη διεθνή χορογραφική σκηνή. Πριν έρθω στην Αθήνα δεν μπορούσα να κατονομάσω οποιονδήποτε σύγχρονο Έλληνα χορογράφο. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει μια ανθηρή σύγχρονη χορευτική σκηνή στην Ελλάδα, που δεν είναι γνωστή στο εξωτερικό. Μπορώ όμως να πω ότι η ευρεία εντύπωση που επικρατεί για τον ελληνικό χορό είναι ότι εξακολουθεί να κυριαρχείται από φόρμες λαϊκών και παραδοσιακών χορών και πως οι μεμονωμένοι χορογράφοι που επιζητούν να καλλιεργήσουν το προσωπικό, ιδιαίτερο ύφος τους δεν έχουν κατορθώσει ακόμα να καθιερώσουν τη φήμη τους εκτός Ελλάδος. Ίσως τα διεθνή βραβεία να συμβάλουν σε μια αλλαγή προς την κατεύθυνση αυτή. Jowitt: Με έχει εντυπωσιάσει η εκτίμηση που τρέφει το Ίδρυμα Ωνάση για την Τέχνη του χορού: 53 υποτροφίες για
Συνέντευξη
24
Tρεις σπουδαίοι θεωρητικοί του Xορού μιλούν στο AΩ ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΜΠΟΥΖΑΛΗ
σπουδές χορού μόνο το 2001 είναι πράγματι εντυπωσιακός αριθμός. Αλλά και το γενναιόδωρο ύψος των βραβείων που χορηγεί σε χορογράφους και συνθέτες που γράφουν μουσική για χορό με χαροποιεί ιδιαίτερα. Rubidge: Από την εμπειρία μου από δουλειές υποτρόφων-χορογράφων και χορευτών εκτιμώ ότι οι υποτροφίες έχουν βοηθήσει τους ίδιους σημαντικά, ενώ έχουν συμβάλει και στην ανάπτυξη της Τέχνης του Χορού στην Ελλάδα. ΑΩ: Τι αποκομίσατε από το Συνέδριο που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Υποτρόφων του Ιδρύματος Ωνάση για πρώτη φορά στην Ελλάδα; Και κατά πόσον θα επηρεάσει τα πράγματα, δηλαδή την κατάσταση του σύγχρονου χορού στην Ελλάδα; Jowitt: Το Συνέδριο αυτό χωρίς αμφιβολία θα ασκήσει επιρροή από πολλές απόψεις σε κείνους που χορεύουν, διδάσκουν ή γράφουν για τον χορό. Εφόσον, βεβαίως, το παρακολούθησαν. Τέτοια συνέδρια τείνουν να εγείρουν πολλές συζητήσεις, να προκαλούν ανταλλαγή απόψεων και να δημιουργούν νέες απόψεις οι οποίες πιθανώς να φιλτραριστούν προς όσους δεν έχουν μπορέσει να τα παρακολουθήσουν. Όσον αφορά την Ελλάδα, γιατί να μην ευδοκιμήσουν νέες παραδόσεις και καινοτομίες εφόσον το έδαφος θα προετοιμαστεί κατάλληλα; Copeland: Με τη συμμετοχή μου στο Συνέδριο μπόρεσα να δημιουργήσω μια βασική εικόνα για τη σύγχρονη χορογραφία, καθώς και για την κατάσταση των σπουδών χορού στην Ελλάδα. Ελπίζω ότι θα αποτελέσει το έναυσμα για την ανάπτυξη ενός διαλόγου ανάμεσα στις ελληνικές και τις ευρωπαϊκές και αμερικανικές χορευτικές ομάδες. Μου έκανε εντύπωση το τεράστιο ενδιαφέρον και το πλήθος των νέων ανθρώπων που ενδιαφέρονται για τον χορό στην Ελλάδα. Rubidge: Το γεγονός ότι οι παραστάσεις στο πλαίσιο του Συνεδρίου έθεσαν τόσα ποικίλα ερωτήματα για τους χορογράφους, για το κοινό καθώς και για τους σχολιαστές του χορού αποτελεί επιτυχία των διοργανωτών του, καθώς και των χορογράφων που παρουσίασαν τη δουλειά τους. Κανένα από τα ερωτήματα που τέθηκαν δεν μπορεί να έχει μια κατηγορηματική απάντηση, ας ελπίσουμε, όμως, ότι καλλιτέχνες και θεατές θα εξακολουθήσουν να τα διερευνούν καθώς προχωρούμε στον 21ο αιώνα.
Ειδήσεις του Ιδρύματος
25
Διεθνείς διαγωνισμοί χορογραφίας και μουσικής σύνθεσης για χορό 2005 KANONIΣMOI ΔIAΓΩNIΣMΩN Χρόνος απονομής: τα Βραβεία θα απονεμηθούν στην Αθήνα το τελευταίο τρίμηνο του έτους 2005. Χρηματικά Βραβεία: 1ο βραβείο Μουσικής: 100.000 (εκατό χιλιάδες) Ευρώ. 1ο βραβείο Χορογραφίας: 100.000 (εκατό χιλιάδες) Ευρώ. 2ο βραβείο Μουσικής: 75.000 (εβδομήντα πέντε χιλιάδες) Ευρώ. 2ο βραβείο Χορογραφίας: 75.000 (εβδομήντα πέντε χιλιάδες) Ευρώ. 3ο βραβείο Μουσικής: 50.000 (πενήντα χιλιάδες) Ευρώ. 3ο βραβείο Χορογραφίας: 50.000 (πενήντα χιλιάδες) Ευρώ. Έως 10 διακρίσεις για μουσική σύνθεση για χορό και 10 διακρίσεις για χορογραφία με χρηματικό έπαθλο για τον κάθε έναν: 15.000 (δεκαπέντε χιλιάδες) Ευρώ. Χρόνος υποβολής των έργων: Έως την 30ή Ιουνίου 2004 το αργότερο. Διεύθυνση αποστολής των έργων: Γραμματεία Διεθνών Βραβείων Ωνάση, οδός Αισχίνου 7, 105 58 Αθήνα. Για πληροφορίες: pubrel@onassis.gr Τρόπος υποβολής των έργων: Τα έργα (χορογραφία με μουσική) πρέπει να υποβάλλονται σε τρεις έγχρωμες μαγνητοσκοπημένες ταινίες (video tapes) τύπου ΒΕΤΑ καλής ποιότητος. Τα αντίστοιχα έργα μουσικής συνθέσεως πρέπει να υποβάλλονται χωριστά και σε τρεις δίσκους ακτίνας (CD). Το ονοματεπώνυμο και τα πλήρη στοιχεία του συνθέτη και του χορογράφου θα πρέπει να αναφέρονται σε χωριστή επιστολή μέσα σε φάκελο και δεν θα αναγράφεται στις ταινίες. Συνοδευτικά δικαιολογητικά: Ο φάκελος που θα συνοδεύει τις ταινίες θα πρέπει να περιέχει ονοματεπώνυμο του συνθέτη και του χορογράφου, διεύθυνση και τίτλο του έργου, ονοματεπώνυμα των χορευτών και των εκτελεστών της μουσικής, περιληπτική πλοκή του έργου και ακριβή διάρκειά του, βιογραφικό του συνθέτη και του χορογράφου με έμφαση στην καλλιτεχνική τους δραστηριότητα, δήλωση του συνθέτη και του χορογράφου ότι οι δημιουργίες τους χωριστά και ως σύνολο είναι πρωτότυπες, βεβαιώσεις επαγγελματικής δημόσιας εκτελέσεως ενός τουλάχιστον έργου του συνθέτη και του χορογράφου, έγγραφο υπογεγραμμένο από τους καλλιτέχνες ερμηνευτές ότι δεν έχουν καμία απαίτηση από το Ίδρυμα για τη δημόσια παρουσίαση της μαγνητοσκοπημένης ταινίας ή του δίσκου μουσικής. Ελάχιστες προδιαγραφές: Η διάρκεια του έργου δεν πρέπει να είναι μικρότερη των 20 και μεγαλύτερη των 30 λεπτών της ώρας. Στο έργο πρέπει να χορεύουν συγχρόνως ή περιοδικώς τουλάχιστον τρεις χορευτές. Ανακήρυξη Βραβευομένων: Η απόφαση επιλογής των βραβευομένων έργων γίνεται χωρίς αιτιολογικό. Η αυτοπρόσωπη εμφάνιση των βραβευομένων στην Αθήνα την παραμονή και κατά την τελετή απονομής των βραβείων συνιστά απαραίτητο όρο για την απονομή και την καταβολή του χρηματικού επάθλου του βραβείου. Όλα τα έξοδα ταξιδίου, παραμονής στην Αθήνα και επιστροφής στην αφετηρία του βραβευομένου και ενός ακόμη μέλους, όχι νεότερου των 15 ετών, της επιλογής κάθε βραβευομένου καλύπτονται από το Ίδρυμα. Χωριστή βράβευση Μουσικής-Χορογραφίας: Το Ίδρυμα έχει την ευχέρεια να απονείμει βραβείο ή διάκριση μόνο για τη χορογραφία ή μόνο για τη μουσική. Θα προτιμηθούν έργα μουσικής και χορού που αποτελούν ενιαίο σύνολο. Θέμα του έργου: Έργα που προσβάλλουν τις ανθρώπινες αξίες ή είναι τοπικού ενδιαφέροντος χωρίς γενικότερη εμβέλεια αποκλείονται του διαγωνισμού. Για περισσότερες πληροφορίες και το πλήρες κείμενο της προκηρύξεως οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επισκέπτονται τον κόμβο του Ιδρύματος: www.onassis.gr
Συνέντευξη
26
Oι Έλληνες πέρα από το Aιγαίο: από τη Mασσαλία έως την Άπω Aνατολή
Αλεξάνδρεια, Ετρουρία, Βόσπορος, Μασσαλία, Βακτρία. Τοπωνύμια στενά συνυφασμένα με την Ιστορία του Ελληνισμού. Περιοχές όπου άκμασε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός και που το άκουσμά τους προκαλεί ακόμα και σήμερα ένα έντονο συναίσθημα οικειότητας και εγγύτητας. Διαπρεπείς μελετητές από σημαντικά ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Κύπρου, της Γαλλίας, της Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, συναντήθηκαν στον Ολυμπιακό Πύργο της Νέας Υόρκης, προσκεκλημένοι του Θυγατρικού Κοινωφελούς Ιδρύματος Ωνάση, για να παρουσιάσουν τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την ελληνική παρουσία σε όλο τον γνωστό κατά την αρχαιότητα κόσμο και τις επιρροές της. Το διεθνές αρχαιολογικό συμπόσιο με θέμα «Οι Έλληνες πέρα από το Αιγαίο: από τη Μασσαλία ως την Άπω Ανατολή» πραγματοποιήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2002 μπροστά σε ένα πολυπληθές ακροατήριο πανεπιστημιακών, σπουδαστών, εκπροσώπων την ελληνικής παροικίας της Νέας Υόρκης και φίλων του Θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση. Η εναρκτήρια ομιλία του Διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή καθηγητή Νικολάου Σταμπολίδη είχε θέμα «Οι Έλληνες στο Αιγαίο πριν από το αποικιστικό ρεύμα», αλλά λόγω απουσίας του διαβάστηκε από τον εκτελεστικό διευθυντή του Θυγατρικού Ιδρύματος Πρέσβη κ. Λουκά Τσίλα. Στο κείμενό του αναφέρθηκε στη διαμόρφωση του θεσμού της βασιλείας και του χαρακτήρα της πρώτης κοινωνικής ομάδας στους προϊστορικούς χρόνους και στο πώς η επιρροή της άρχισε να επεκτείνεται σε άλλα μέρη. Ο Διευθυντής του Ιδρύματος «Αναστάσιος Γ. Λεβέντης» καθηγητής Βάσος Καραγεώργης μίλησε για τους «Έλληνες στην Κύπρο», επιβεβαιώνοντας τη συνέχεια της ελληνικότητας του κυπριακού πολιτισμού και τονίζοντας παράλληλα τις πολλές ιδιαιτερότητές του. «Επανανακαλύπτοντας την Αλεξάνδρεια» ήταν ο τίτλος της ομιλίας του καθηγητή Jean-Yves Empereur του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου. Υπενθυμίζουμε ότι ο καθηγητής Jean-Yves Empereur είχε προσκληθεί από τον Σύνδεσμο Υποτρόφων το 1997 και είχε παρουσιάσει τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα πορίσματα των υποθαλάσσιων ερευνών του στην περιοχή του αρχαίου Φάρου. Όπως ανέφερε ο καθηγητής J.Υ. Empereur, οι ανασκαφές έφεραν στο φως ίχνη από τους πρώτους εποίκους, τους Έλληνες που συνόδευσαν τον Μέγα Αλέξανδρο στην Αλεξάνδρεια τον Ιανουάριο του 331 π.Χ. Αυτά περιλαμβάνουν μια οικία με ψηφιδωτό δάπεδο που κοσμείται από το κεφάλι της Μέδουσας, καθώς και μια αίθουσα συμποσίων με βοτσαλωτό μωσαϊκό του 3ου αιώνα π.Χ. Όπως είπε ο κ. Empereur, οι ανασκαφές σε τάφους έχουν αποκαλύψει υπολείμματα καύσης, πρακτική συνηθισμένη
Συνέντευξη
27
Oι Έλληνες πέρα από το Aιγαίο: από τη Mασσαλία έως την Άπω Aνατολή
στους Έλληνες, αλλά όχι στους Αιγυπτίους. Εξάλλου οι τοιχογραφίες της ρωμαϊκής περιόδου μαρτυρούν πώς οι θεοί του ελληνικού Πανθέου ενσωματώθηκαν στις φαραωνικές θεότητες. Ο κ. Empereur ολοκλήρωσε την ομιλία του με την παρουσίαση πορισμάτων των πρόσφατων ανασκαφών και των προσπαθειών για τον εντοπισμό του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην παρουσία των Ελλήνων στην Ετρουρία αναφέρθηκε η καθηγήτρια Larissa Bonfante του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα οι πρώτοι Έλληνες άποικοι έφθασαν τον 8ο αιώνα π.Χ. από την Εύβοια και ίδρυσαν τις Πιθηκούσες στην Ίσχια, σχηματίζοντας μια πολυεθνή κοινότητα, φέρνοντας μαζί τους τη γραφή, τη μνημειώδη αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τους θεούς και ήρωες της ελληνικής Μυθολογίας, την ιδέα της πόλης-κράτους. Οι Ετρούσκοι με τη σειρά τους πέρασαν τις ελληνικές καλλιτεχνικές και κοινωνικές καινοτομίες στην Ευρώπη. Ακολούθησαν οι καλλιτέχνες άποικοι από την Ιωνία και ο 4ος αιώνας π.Χ. βρίσκει τις πόλεις της Magna Graecia και της Ετρουρίας σε στενή σχέση, που συνεχίζεται ως τους Ελληνιστικούς χρόνους. Προχωρώντας δυτικότερα, στους «Έλληνες της Μασσαλίας και της δυτικής Μεσογείου» αναφέρθηκε ο καθηγητής Antoine Hermary του Παν. της Προβηγκίας. Νέα στοιχεία έχουν έρθει στο φως και πλήθος ερωτημάτων έχουν προκύψει από την πρόοδο των αρχαιολογικών ερευνών στην περιοχή της Μασσαλίας τα τελευταία 10 χρόνια, τόνισε ο ομιλητής. Οι ανασκαφές επιβεβαιώνουν ότι η πόλη ιδρύθηκε γύρω στο 600 π.Χ. Ο ιδρυτικός ρόλος των Φοινίκων δεν αμφισβητείται, αλλά φαίνεται πιθανή η συμμετοχή και των Ιώνων, όπως προκύπτει από τα στοιχεία για τη λατρεία της Αρτέμιδας της Εφέσσου. Ο κ. Hermary αναφέρθηκε επίσης στον ρόλο των ελληνικών αποικιών της Νότιας Ιταλίας και Σικελίας στο θαλάσσιο εμπόριο μεταξύ Ιταλίας, Νότιας Γαλλίας και Ισπανίας. Ο καθηγητής Pierre Leriche, διευθυντής ερευνών στο CNRS-E.N.S. στο Παρίσι, μίλησε για τους Έλληνες στη Συρία και τη Βακτρία και τις σχέσεις που ανέπτυξαν με τους λαούς των περιοχών αυτών. «Οι Έλληνες πέρα από το Βόσπορο» ήταν το θέμα της ομιλίας του καθηγητή Gocha Tsetskhladze του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, που αναφέρθηκε στην εγκατάσταση των Ιώνων αποίκων στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, τις δυσκολίες που συνάντησαν, τις σχέσεις τους με τους ντόπιους πληθυσμούς, τις συγκρούσεις τους, αλλά και τη διείσδυση του ελληνικού πολιτισμού στην περιοχή του Πόντου. Στη διάδοση του ελληνικού πνεύματος έως την Ινδία στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του αναφέρθηκε η Δρ Elizabeth Rosen Stone του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης, ενώ η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Πολύμνια Αθανασιάδη μίλησε για την ενσωμάτωση των εθνικών μυθολογιών και λατρευτικών εθίμων των λαών της ελληνορωμαϊκής αυτοκρατορίας στη μονοθεϊστική θεολογία των νεοπλατωνικών φιλοσόφων.
Εκδήλωση
28
Iατρική και Mουσική ΤΗΣ ΙΩΆΝΝΑΣ ΚΟΝΔΎΛΗ
Θανάσης Δρίτσας (MD, FESC)
Mαριλένα Δωρή
Tην περασμένη άνοιξη (10 Aπριλίου 2002) με ευγενική χορηγία του Kοινωφελούς Iδρύματος A. Ωνάσης πραγματοποιήθηκε στο Mέγαρο Mουσικής Aθηνών μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος ο γιατρός καρδιολόγος και συνθέτης Θανάσης Δρίτσας έδωσε διάλεξη με θέμα: «Oι θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής. O αυλός του Πάνα στο φως της σύγχρονης τομογραφίας». Στο δεύτερο μέρος δόθηκε συναυλία με έργα για έγχορδα και φλάουτο των W.A. Mozart, Θανάση Δρίτσα και Fr. Shubert που ερμήνευσαν η Mαριλένα Δωρή (φλάουτο) και το Kουαρτέτο Eγχόρδων +KINISIS. Στην διάλεξή του ο Θ. Δρίτσας αποσαφήνισε ότι οι μύθοι και οι δοξασίες γύρω από τις θεραπευτικές δραστηριότητες της μουσικής εμφανίστηκαν πριν από χιλιάδες χρόνια και παρουσιάζουν στοιχεία σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς. Oι επιστήμονες δεν είχαν παρατηρήσει και μελετήσει τις επιδράσεις της μουσικής στον άνθρωπο μέχρι την αρχή του 20ού αιώνα. Tην δεκαετία του ‘50 δημιουργήθηκε στις H.Π.A. μια σύνθετη επιστημονική ομάδα (American Association of Music Therapy) που αποτέλεσε τον πρώτο επιστημονικό φορέα κλινικής εφαρμογής και έρευνας της μουσικοθεραπείας. H μουσικοθεραπευτική προσέγγιση είτε ως ενεργός μουσικοθεραπεία είτε ως απλή ακρόαση απαιτεί ειδική εκπαίδευση. Aρχικά ασχολήθηκαν ψυχολόγοι, μουσικοπαιδαγωγοί, μουσικοί και νοσηλευτές και είχαν ως κύριο αντικείμενο παιδιά με ειδικές ανάγκες. Tα τελευταία χρόνια με την πρόοδο της απεικονιστικής τεχνολογίας κατέστη δυνατή η εξονυχιστική μελέτη των επιδράσεων της μουσικής στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Tα συμπεράσματα της έρευνας αυτής κινητοποίησαν αισθητά πολλούς κλινικούς γιατρούς σε διάφορες ειδικότητες που χρησιμοποιούν την μουσική ως φάρμακο για την αντιμετώπιση του πόνου, του άγχους, της κατάθλιψης, αλλά και σαν μέσο ενίσχυσης του ανοσοβιολογικού συστήματος σε πολλές κατηγορίες ασθενών. H σύγχρονη διεθνής βιβλιογραφία και η κλινική εμπειρία και έρευνα αναδεικνύουν την επίδραση της μουσικής σε βιολογικές παραμέτρους από το στάδιο του εμβρύου μέχρι και την ενήλικη ζωή, αναλύουν την σχέση εγκεφάλου-μουσικής και καθορίζουν τις γενικές ενδείξεις και κλινικές εφαρμογές της μουσικοθεραπείας. Aποτελεί πεποίθηση του ομιλητή ότι η επιστήμη βαδίζει προς την εποχή των κλινικών μουσικοθεραπείας (music therapy clinics), οι οποίες θα αποτελούν αναγκαίο κομμάτι ενός σύγχρονου νοσοκομείου. Θανάσης Δρίτσας (MD, FESC)
Εκδήλωση
29
Iατρική και Mουσική ΤΗΣ ΙΩΆΝΝΑΣ ΚΟΝΔΎΛΗ
Σπούδασε Iατρική στο Πανεπιστήμιο Aθηνών και εξειδικεύθηκε στην καρδιολογία στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Guy’s και Hammersmith Hospital, Royal Postgraduate Medical School του Λονδίνου. Παράλληλα με τις ιατρικές σπουδές μελέτησε ανώτερα θεωρητικά και σύνθεση με τους K. Kυδωνιάτη και Γ. Iωαννίδη και παρακολούθησε σεμινάρια σύνθεσης στην Royal Academy of Music, London. Aνήκει στους πρωτοπόρους της κλινικής εφαρμογής και έρευνας στο αντικείμενο μουσική στην ιατρική (music medecine). Ήταν παραγωγός (1999-2001) της πρώτης ραδιοφωνικής εκπομπής (Mαγικός Aυλός) που από το Γ’ Πρόγραμμα της EPA σχολίασε συστηματικά τις θεραπευτικές δυνατότητες της μουσικής. Aπό το 1994 εργάζεται ως καρδιολόγος στο Ωνάσειο Kαρδιοχειρουργικό Kέντρο. Έργα του Θανάση Δρίτσα έχουν παρουσιαστεί από την Oρχήστρα των Xρωμάτων, τα Mουσικά σύνολα της EPT στην Aθήνα και άλλες πόλεις, και ραδιοφωνικά από το Γ’ Πρόγραμμα της EPA. Σε πρώτη εκτέλεση έργα του έχουν παρουσιάσει το Kουαρτέτο Eγχόρδων του Δήμου Aθηναίων +KINISIS και το οκτέτο μουσικής δωματίου Music Therapy Ensemble. Έργα του Θανάση Δρίτσα που έχουν παρουσιασθεί και ηχογραφεί είναι: «Kύκλος ελληνικός» για πιάνο, «Mουσεικασία» για πιάνο, φλάουτο και βιολί, «Eικόνες» για έγχορδα και φλάουτο, «Mουσικά παραμύθια» για αφηγητή και ορχήστρα δωματίου, «Yδατογραφία» για άρπα και φλάουτο. Mαριλένα Δωρή Γεννήθηκε στην Aθήνα το 1974. Yπήρξε μαθήτρια της Στ. Γαδέλη στο Ωδείο Aτενέουμ (1986 - 1994) απ’ όπου πήρε δίπλωμα στο φλάουτο με άριστα, πρώτο βραβείο και χρυσό μετάλλιο (1994). Διπλωματούχος της Aνωτάτης Σχολής της Kαρλσρούης με άριστα (1998), ύστερα από τριετείς σπουδές με δάσκαλο τον John Wright. Tο 2000 περάτωσε επίσης με άριστα τον μεταπτυχιακό κύκλο σπουδών στην ίδια Γερμανική Mουσική Σχολή. Παρακολούθησε σεμινάρια για φλάουτο με τους William Benett, Pierre-Yves Artaud, Jean-Claude Gerard και την Renate Greiss-Armin. Kέρδισε πρώτο βραβείο φλάουτου στον διαγωνισμό «Jugend Musiziert» το 1991 στη Pώμη και ήταν φιναλίστ στον διεθνή διαγωνισμό «Pacem in Terris» στο Bayreuth της Γερμανίας το 2001. Aπό το 1993 είναι πρώτο φλάουτο στην Oρχήστρα των Xρωμάτων, με την οποία έχει εμφανισθεί και ως σολίστ. Eίναι μέλος του κουαρτέτου Πνοές και του κουαρτέτου πνευστών Septeria. Tο 1999 επελέγη και συνέπραξε ως μέλος της Oρχήστρας Nέων της Φιλαρμονικής του Mονάχου σε συναυλίες στην Γερμανία. Στην χώρα αυτή έχει επίσης εμφανισθεί ως μέλος μικρών συνόλων μουσικής δωματίου και ως σολίστ και έχει ηχογραφήσει στην Pαδιοφωνία της Nοτιοδυτικής Γερμανίας (SWR). Eκπροσώπησε την Eλληνική Pαδιοφωνία στην μουσική εκδήλωση Bορρά - Nότου στην Mαδρίτη (1993). Έχει συνεργαστεί με την Kαμεράτα σε εκδηλώσεις του Mεγάρου Mουσικής Aθηνών, με τον Nίκο Mαμαγκάκη, το Θέατρο Tέχνης και την Bυζαντινή Kαμεράτα του Xριστόδουλου Xάλαρη με εμφανίσεις στην Eλλάδα και το εξωτερικό. Kουαρτέτο Eγχόρδων Δήμου Aθηναίων +KINISIS Δημιουργήθηκε το 1998 με πρωτοβουλία του καλλιτεχνικού διευθυντή των Mουσικών Συνόλων Eλ. Kαλκάνη. Aποτελείται από τους Oδυσσέα Kορέλη (α’ βιολί), Δημήτρη Aγγελίδη (β’ βιολί), Aλέξανδρο Παπανικολάου (βιόλα) και Bαγγέλη Nίνα (βιολοντσέλο). Όλα τα μέλη του Kουαρτέτου έχουν διακριθεί τόσο ως σολίστ όσο και στον χώρο της μουσικής δωματίου. Στο ρεπερτόριό τους περιλαμβάνονται έργα κλασικών και σύγχρονων συνθετών, με ιδιαίτερη συμβολή στην προώθηση της έντεχνης ελληνικής δημιουργίας. Tο κουαρτέτο πραγματοποιεί τακτικές συναυλίες στο Aθηναϊκό Δημοτικό Θέατρο και εμφανίζεται συχνά σε πόλεις της ελληνικής επαρχίας.
Βιβλιοπαρουσίαση
Δημήτρης I. Kυρτάτας, Iερείς και προφήτες: H παραγωγή και η διαχείριση του δόγματος στον πρώιμο χριστιανισμό, Iνστιτούτο του Bιβλίου A. Kαρδαμίτσα, Aθήνα 2000, σελ. 235, Eυρετήριο. Γ. Θ. KΑΛΌΦΩΝΟΣ IΣΤΟΡΙΚΌΣ-BΥΖΑΝΤΙΝΟΛΌΓΟΣ
Oι δέκα μελέτες που αποτελούν το βιβλίο, γραμμένες σε μια περίοδο εννέα ετών για διαφορετικούς σκοπούς η κάθε μία (συνέδρια, διαλέξεις, συλλογικούς τόμους, «Eπτά Hμέρες» της Kαθημερινής κ.ά.), επιχειρούν την ιστορική προσέγγιση διαφορετικών πτυχών ενός θέματος που θεωρείτο έως πρόσφατα αντικείμενο κυρίως της θεολογίας: των προφητών και του προφητικού φαινομένου στον κόσμο των πρώτων χριστιανών. Παρότι στις πρώτες χριστιανικές κοινότητες υπήρξαν μορφές προφητών με ηγετική θέση, που έχαιραν πάντοτε σεβασμού στην κατοπινή χριστιανική παράδοση, γύρω στα τέλη του δεύτερου αιώνα εκτοπίζονται από τον κύριο κορμό της εκκλησίας. Kαμιά ικανοποιητική ερμηνεία δεν έχει δοθεί έως τώρα, ιστορική ή θεολογική. Εκκινώντας από την σκοπιά του ιστορικού, ο Δημήτρης Kυρτάτας και ανιχνεύει μεθοδικά την θέση των προφητών στην πρώιμη χριστιανική κοινωνία. H βραχύβια κυριαρχία τους τεκμηριώνεται, και αποδίδεται στις ανάγκες θεμελίωσης της νέας θρησκείας. O κατοπινός εκτοπισμός τους ερμηνεύεται ως συνέπεια εσωτερικών συγκρούσεων, αλλά και της μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας που έδειξε το οργανωμένο ιερατείο στην αντιμετώπιση των έντονων πιέσεων που δέχθηκαν οι χριστιανοί από την πλευρά της ρωμαϊκής ηγεσίας. Eπισημαίνεται επίσης η εγγενής αδυναμία χριστιανικής προφητείας: ο κατεξοχήν εσχατολογικός χαρακτήρας της, που μοιραία υπονόμευε την αξιοπιστία της, με την μη επαλήθευση. Xωρίς να παραγνωρίζει την προφητική προέλευση των χριστιανικών αληθειών, το ιερατείο τις αποκρυσταλλώνει σε σαφώς διατυπωμένα και κοινώς αποδεκτά δόγματα. εξορίζοντας την ανεξέλεγκτη προφητεία στον χώρο του αιρετικού. Aυτή η μετάβαση από την προφητεία στο δόγμα αποτελεί τον κεντρικό άξονα του βιβλίου. H Aποκάλυψη του Iωάννη ―θέμα παλαιότερου, εξαιρετικά ενδιαφέροντος βιβλίου του Kυρτάτα― τοποθετείται στο μεταίχμιο αυτής της μετάβασης: το περιεχόμενό της είναι προφητικό, αλλά για πρώτη φορά διαρθρώνεται σε ένα οργανωμένο σύνολο. Tο βιβλίο συμπληρώνεται με την μελέτη δύο ακόμη θεμάτων που άπτονται της προφητείας: του ασκητισμού και της μαγείας, κατηγορίας στην οποία συμπεριλαμβάνονταν και οι προφήτες των ετερόδοξων αιρετικών. Oι Iερείς και προφήτες φωτίζουν παραμελημένες πλευρές της ιστορικής έρευνας, θέτοντας ερωτήματα κεντρικά για την κατανόηση του πρώιμου χριστιανισμού. Kαι αυτά, με την καθαρότητα στη σύλληψη, τη σαφήνεια στη διατύπωση και την επιχειρηματολογική δεινότητα που έχουν κάνει τον Δημήτρη Kυρτάτα έναν από τους πιο πολυδιαβασμένους ιστορικούς της αρχαιότητας στη χώρα μας ―τόσο από τους ειδικούς, όσο και από το ευρύτερο κοινό.
30
Βιβλιογραφικό Δελτίο
31
Νέλλη Κωστούλα-Μακράκη, Γλώσσα και Κοινωνία, Βασικές Έννοιες, επιμέλεια Ελένη Καραντζόλα, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2002, σελ. 232. Στόχος του βιβλίου, που επιμελήθηκε η υπότροφος Ελένη Καραντζόλα, γλωσσολόγος και επιστημονική συνεργάτις του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, είναι να παρουσιάσει και να αναλύσει θέματα που αφορούν στη μελέτη της γλώσσας ως κοινωνικού και πολιτισμικού φαινομένου, με βάση την Κοινωνιογλωσσολογία. Ειδικότερα εξετάζονται η σχέση γλώσσας και διαλέκτου, περιπτώσεις διγλωσσίας και πολυγλωσσίας, η διατήρηση και συρρίκνωση μειονοτικών γλωσσών, καθώς και η σχέση γλώσσας και ταυτότητας.
Νίκη Παπαηλιάκη, Μια αιχμάλωτη κοινότητα, επιστολές από τη Χίο πριν την καταστροφή, εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 274 με έγχρωμες εικόνες και ευρετήρια. Η έκδοση που χρηματοδοτήθηκε από το υπουργείο Αιγαίου περιλαμβάνει επιστολές-μαρτυρίες για το εμπορικό και πολιτικό δίκτυο που οι Χιώτες είχαν οργανώσει ανάμεσα στο νησί, την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη. Ο διευθυντής των εκδόσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας Κλήμης Μαστορίδης είναι υπότροφος του Ιδρύματος.