AO 53 (september 2011)

Περιοδικό ΑΩ Τεύχος 53 Σεπτέμβριος 2011

Περιοδικό ΑΩ Τεύχος 53 Σεπτέμβριος 2011

Περιεχόμενα Σημείωμα Εκδήλωση •

Ο Thomas Metzinger προσκεκληµένος του Συνδέσµου Υποτρόφων...........................................................................................................2

Δραστηριότητες Υποτρόφων • •

Επιτυχίες..................................................................................................................................................................................................................3 Σκηνοθεσία, Μουσική, Αρχιτεκτονική, Πληροφορική.....................................................................................................................................7

Ειδήσεις του Συνδέσμου •

Μια εκδήλωση γεµάτη αιώνιο φως.................................................................................................................................................................12

Βράβευση Βράβευση του Παύλου Ιωαννίδη από τον διεθνή οργανισµό Seatrade............................................................................................................14

Ειδήσεις του Ιδρύματος • •

Τα εγκαίνια της ανακαινισµένης Βιβλιοθήκης του Βυζαντινού Μουσείου...............................................................................................17 Παρουσιάστηκε το Πρόγραµµα της Στέγης για το 2011-2012....................................................................................................................18

Θυγατρικό Ίδρυμα Νέας Υόρκης Η νέα ∆ίκη του Σωκράτη..............................................................................................................................................................................................21

Διάλεξη Η ∆ύση συναντά το Βυζάντιο......................................................................................................................................................................................25

Άρθρο Ο Χορός στην εκπαίδευση: Η ελληνική πραγµατικότητα.......................................................................................................................................28

Βιβλιοπαρουσιάσεις •

Σχόλια του Παχυµέρη στην αριστοτελική φιλοσοφία....................................................................................................................................33

Παρουσίαση Δίσκου •

∆ισκογραφικό ντεµπούτο για τον Πάνο Καράν...............................................................................................................................................37

Ταυτότητα και Διοικητικό Συμβούλιο...........................................................................................................................................................38

Σημείωμα Το νέο ∆ιοικητικό Συµβούλιο του Συνδέσµου Υποτρόφων Το νέο ∆Σ του Συνδέσµου Υποτρόφων συγκροτήθηκε σε σώµα κατά την πρώτη του συνεδρίαση, ύστερα από τις πρόσφατες αρχαιρεσίες. Πρόεδρος αναδείχθηκε ο σκηνοθέτης και πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδηµίας Κινηµατογράφου Τάσος Μπουλµέτης, αντιπρόεδρος Α’ η θεωρητικός της λογοτεχνίας Τιτίκα Καραβία, αντιπρόεδρος Β’ ο µονωδός-ηθοποιός Τάσος Αποστόλου, γενικός γραµµατέας ο οικονοµολόγος-ερευνητής του ΚΕΠΕ Πρόδροµος Προδροµίδης, ειδική γραµµατέας η δικηγόρος ∆έσποινα Σχοινά, ταµίας ο πολιτικός µηχανικός Ανδρέας Λαγγούσης και αναπληρώτρια ταµίας η Κασσιανή Μπένου, η οποία εργάζεται στον τοµέα της πολιτιστικής διαχείρισης. Επίσης, µέλη του ∆Σ είναι η αρχαιοµέτρης Μυρτώ Γεωργακοπούλου, ο σκηνοθέτης Χρήστος Γόδας, η υπεύθυνη πολιτιστικής διαχείρισης Κέλλυ ∆ιαπούλη, η λυρική τραγουδίστρια-µουσικολόγος Αγγελική Καθαρίου, η πολιτική επιστήµων Μαρία Μαγγιώρου, ο χηµικός µηχανικός και επίκουρος καθηγητής ΕΜΠ Γιώργος Μαυρωτάς, ο Κωνσταντίνος Μίχος, ο οποίος δραστηριοποιείται στον τοµέα του χορού, και η φωτογράφος Ηώ Πάσχου. Επιπλέον, αναπληρωµατικά µέλη του συµβουλίου είναι οι λυρικές τραγουδίστριες Μάιρα Μηλολιδάκη και Ζωή Απειρανθίτου, ο ιατρός-νοσηλευτής Παύλος Σαράφης και ο εικαστικός καλλιτέχνης Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος. Η σύνθεση του ∆Σ προέκυψε από τις εκλογές της 21ης Σεπτεµβρίου 2011, οι οποίες πραγµατοποιήθηκαν στην Στέγη Γραµµάτων και Τεχνών. Η Γενική Συνέλευση, της οποίας πρόεδρος ήταν ο ∆ηµήτρης Τσίγκας και γραµµατέας η Ευαγγελία Γκρίµπα, περιέλαβε τον απολογισµό του προηγούµενου ∆Σ του Συνδέσµου από τον απερχόµενο πρόεδρο Παναγιώτη Αλεξάκη, ενώ τοποθετήσεις έκαναν και η γενική γραµµατέας Μαρία Μαγγιώργου, ο ειδικός γραµµατέας Πρόδροµος Προδροµίδης, ο ταµίας Μάνος Κρανίδης και ο αναπληρωτής ταµίας ∆ιονύσης Καµπόλης, το µέλος του ∆Σ Γιώργος Βλάχος, η γράφουσα ως υπεύθυνη του περιοδικού ΑΩ, ο ∆ηµήτρης Ζιούβας εκ µέρους της απερχόµενης Εξελεγκτικής Επιτροπής, καθώς και η επίτιµη πρόεδρος Ιωάννα Κονδύλη. Στην διαδικασία παρέστη ο πρόεδρος του Ιδρύµατος, Αντώνης Παπαδηµητρίου, ο οποίος, αφού ευχαρίστησε τα απερχόµενα µέλη του ∆Σ του Συνδέσµου για το έργο που προσέφεραν, εξέφρασε την ευχή του για ουσιαστική ανανέωση της σύνθεσης του δεκαπενταµελούς συµβουλίου και για διεύρυνση των στόχων του Συνδέσµου. Επίσης, κάλεσε το νέο συµβούλιο να κάνει την καλύτερη δυνατή χρήση των νέων δυνατοτήτων που προσφέρει ο χώρος της Στέγης Γραµµάτων και Τεχνών και να υλοποιήσει έναν διαφορετικό και πιο πρωτοποριακό προγραµµατισµό δράσεων, «παίρνοντας και κάποια ρίσκα», όπως είπε χαρακτηριστικά, ώστε ο Σύνδεσµος να προχωρήσει δυναµικά, εκπληρώνοντας τις προσδοκίες όλων.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Ezio Blasetti, Ελισάβετ Αντάπαση Το Βραβείο Ελληνικής Γραφιστικής και Εικονογράφησης (ΕΒΓΕ) 2011 για την καλύτερη σχεδίαση βιβλίου και το καλύτερο εξώφυλλο κέρδισε η έκδοση apomechanes – nonlinear computational design strategies της οµάδας Αhylo lab, την οποία ίδρυσαν και διευθύνουν µαζί µε τα άλλα µέλη της οι υπότροφοι Ezio Blasetti και Ελισάβετ Αντάπαση. Πρόκειται για τον κατάλογο των έργων που σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν κατά την διάρκεια των εργαστηρίων apomechanes 2009 και 2010. Ο τόµος περιλαµβάνει, επίσης, θεωρητικά άρθρα σηµαντικών προσωπικοτήτων του χώρου, όπως του Karl Chu και της Carla Leitão, καθώς και άρθρα και έργα των Kokkugia και Ahylo, τα οποία διερευνούν τον υπολογιστικό σχεδιασµό και τα πεδία εφαρµογής του. Η έκθεση φιλοξενήθηκε στο Ίδρυµα Μιχάλης Κακογιάννης, όπου παρουσιάστηκαν επιλεγµένα πρωτότυπα έργα των εργαστηρίων apomechanes 2009 και 2010. Το apomechanes είναι ένα διεθνές εντατικό εργαστήριο αρχιτεκτονικής σύνθεσης µέσω υπολογιστή, που διοργανώνεται από την Αhylo lab κάθε καλοκαίρι στην Αθήνα, υπό την αιγίδα του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής. Η µη κερδοσκοπική εταιρεία Αhylo lab δηµιουργήθηκε από τον Ezio Blasetti, την Ελισάβετ Αντάπαση και άλλους νέους επιστήµονες και καλλιτέχνες, µε σκοπό την προώθηση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και του design, την ενεργό συµµετοχή της ελληνικής δηµιουργίας στον διεθνή αρχιτεκτονικό διάλογο, καθώς και την αναζήτηση της θέσης του σύγχρονου design απέναντι στους προβληµατισµούς της εποχής µας. Προς την κατεύθυνση αυτήν, η εταιρεία διοργανώνει εκθέσεις, επιµορφωτικά σεµινάρια, workshops, διαλέξεις, εκδόσεις και γενικότερα επιστηµονικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Ο Ezio Blasetti είναι αρχιτέκτονας, πτυχιούχος του ΕΜΠ και κάτοχος µεταπτυχιακού τίτλου σπουδών από το Πανεπιστήµιο Κολούµπια. Η Ελισάβετ Αντάπαση είναι πτυχιούχος του Πανεπιστηµίου Αθηνών, µε µεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήµιο του Λονδίνου. Εργάζεται ως σκηνοθέτρια, σκηνογράφος και ενδυµατολόγος. Εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 12η Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών. Περισσότερες πληροφορίες στο http://studio.ahylo.com/

2

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Ευριπίδης Λουκής Η ερευνητική εργασία του µε τίτλο «The Impact of Different Types of ICT on Innovation Performance of Greek Firms» τιµήθηκε µε το Βραβείο Καλύτερης Ερευνητικής Εργασίας για το 2011, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Μεσογειακής ∆ιάσκεψης για τα Συστήµατα Πληροφορικής. Η εργασία εκπονήθηκε σε συνεργασία µε τον δρα Σπύρο Αρβανίτη, ανώτερο ερευνητή και διδάσκοντα στο Ελβετικό Οµοσπονδιακό Πολυτεχνείο ΕΤΗ της Ζυρίχης, και την Βασιλική ∆ιαµαντοπούλου, υποψήφια διδάκτορα του Πανεπιστηµίου Αιγαίου. Αποτελεί µέρος µιας µόνιµης συνεργασίας µεταξύ των δύο πρώτων ερευνητών, µε θέµα τις επιδράσεις των τεχνολογιών πληροφορικής και των επικοινωνιών στις επιδόσεις, την δοµή, τις διαδικασίες και τα προϊόντα των επιχειρήσεων. Τέλος, η εργασία βασίζεται σε προηγµένες αναλύσεις πραγµατικών δεδοµένων από πολυάριθµες επιχειρήσεις. Ο δρ Ευριπίδης Ν. Λουκής είναι επίκουρος καθηγητής στο Τµήµα Μηχανικών Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστηµάτων του Πανεπιστηµίου Αιγαίου, καθώς και διευθυντής του µεταπτυχιακού προγράµµατος ∆ιοίκησης Πληροφοριακών Συστηµάτων του ίδιου τµήµατος.

Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης Εξελέγη επίκουρος καθηγητής στο Τµήµα Ηλεκτρονικής του ΤΕΙ Αθήνας. Είναι απόφοιτος της Σχολής Χηµικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), ενώ από το ίδιο ίδρυµα έχει λάβει διδακτορικό τίτλο σπουδών στην Τεχνητή Νοηµοσύνη και τον Αυτόµατο Έλεγχο µε υποτροφία του Ιδρύµατος Ωνάση. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στην ανάπτυξη και στον σχεδιασµό καινοτόµων µεθόδων Τεχνητής Νοηµοσύνης, µε έµφαση στον κλάδο της Υπολογιστικής Νοηµοσύνης, καθώς και στην εφαρµογή αυτών των µεθόδων σε διάφορα επιστηµονικά πεδία, όπως η ∆υναµική και ο Αυτόµατος Έλεγχος Συστηµάτων, η Αναγνώριση Προτύπων, η Επιστήµη των Υλικών και οι Περιβαλλοντικές Επιστήµες. Έχει στο ενεργητικό του περισσότερες από πενήντα πρωτότυπες δηµοσιεύσεις και ανακοινώσεις σε έγκριτα διεθνή επιστηµονικά περιοδικά και συνέδρια, ενώ το ερευνητικό του έργο έχει τύχει ευρείας αναγνώρισης διεθνώς.

3

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Αχιλλέας Σαµαράς Τιµήθηκε πρόσφατα µε το Α΄ Βραβείο της Ελληνικής Υδροτεχνικής Ένωσης για την διπλωµατική διατριβή του µε θέµα Υπολογιστικά µοντέλα κυκλοφορίας και διάδοσης πετρελαϊκής ρύπανσης στην περιοχή του Λιµένα Θεσσαλονίκης. Ο Αχιλλέας Σαµαράς είναι κάτοχος πτυχίου Πολιτικού Μηχανικού από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), καθώς και µεταπτυχιακού διπλώµατος ειδίκευσης στην Προστασία Περιβάλλοντος και την Βιώσιµη Ανάπτυξη από το ίδιο Πανεπιστήµιο. Με υποτροφία του Ιδρύµατος Ωνάση απέκτησε διδακτορικό τίτλο σπουδών από το ΑΠΘ, όπου και διακρίθηκε ως αριστούχος. ∆ραστηριοποιείται ως µελετητής λιµενικών και υδραυλικών έργων κυρίως στην Βόρεια Ελλάδα.

Φώτιος Ν. Τσόπελας Εξελέγη Λέκτορας στην Σχολή Χηµικών Μηχανικών του ΕΜΠ µε γνωστικό αντικείµενο την Αναλυτική Χηµεία. Είναι διπλωµατούχος Χηµικός Μηχανικός του ΕΜΠ και πτυχιούχος της Φαρµακευτικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Με υποτροφία του Ιδρύµατος Ωνάση εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο Εργαστήριο Ανόργανης και Αναλυτικής Χηµείας της Σχολής Χηµικών Μηχανικών του ΕΜΠ στην ειδικότητα «Περιβαλλοντική Αναλυτική Χηµεία». Η διατριβή του είχε τίτλο ∆ιαχωρισµός και προσδιορισµός διαφόρων ειδών οργανοµεταλλικών ενώσεων στο περιβάλλον. Επίσης, πραγµατοποίησε µεταδιδακτορική έρευνα σε συνεργασία µε τα Εργαστήρια Φαρµακευτικής Χηµείας και Ανόργανης και Αναλυτικής Χηµείας του ΕΜΠ, η οποία χρηµατοδοτήθηκε από το Ίδρυµα Κρατικών Υποτροφιών. Έχει διατελέσει επιστηµονικός και εργαστηριακός συνεργάτης στα ΤΕΙ Αθήνας και Πειραιά, στα αντικείµενα των Χηµικών και Περιβαλλοντικών Επιστηµών, καθώς και µεταδιδακτορικός συνεργάτης- ερευνητής του ΕΜΠ και του Πανεπιστηµίου Αθηνών.

4

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Θέατρο ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ: ΓΙΌΛΑ ΧΡΙΣΤΟΎΛΑ, ΜΑΡΊΑ ΜΑΓΓΙΏΡΟΥ

Τάσος Αποστόλου, Μυρσίνη Μαργαρίτη, Αποστολία Παπαδαµάκη Η όπερα του Claudio Monteverdi Η Στέψη της Ποππαίας, µε το οργανικό σύνολο µπαρόκ µουσικής Latinitas Nostra, παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στην Στέγη Γραµµάτων και Τεχνών, στις 6 και 7 Ιουλίου 2011. Στην παραγωγή της συνεργάστηκαν τρεις υπότροφοι: η Αποστολία Παπαδαµάκη σκηνοθέτησε την παράσταση, ενώ η Μυρσίνη Μαργαρίτη και ο Τάσος Αποστόλου ερµήνευσαν τους ρόλους της ∆ρουσίλλας και του Σενέκα, αντιστοίχως. Η Στέψη της Ποππαίας είναι το τελευταίο και σηµαντικότερο έργο που έγραψε ο Monteverdi (1642). Ανθρωποκεντρικό και ρηξικέλευθο, το έργο ασκεί µεγάλη γοητεία µέχρι σήµερα, χάρις στην πρωτοτυπία, τον αισθησιασµό, την συγκίνηση και την δραµατική του ένταση. Στο κύκνειο αυτό άσµα του συνθέτη, και σε αντίθεση µε τις περισσότερες όπερες, το κακό είναι τελικά αυτό που θριαµβεύει. Όπως σχολίασε η σκηνοθέτρια, στην όπερα αυτήν, η αρετή τιµωρείται και η πλεονεξία, τόσο της λαγνείας όσο και της εξουσίας, ανταµείβεται. Το έργο κινείται αντίθετα προς τις κανονικές συµβάσεις της λογοτεχνικής ηθικής, αν και είναι γραµµένο τον 17ο αιώνα. Είναι ένας ύµνος στην σφοδρή ερωτική επιθυµία αλλά και την άµετρη φιλοδοξία και ανηθικότητα της εξουσίας, η οποία εκφράζει την αποσύνθεση της κοινωνίας. Παρ’ όλο που το λιµπρέτο εξυµνεί την πτώση των ηθών, η µουσική του Monteverdi είναι το απαύγασµα της φωτεινότητας του πνεύµατος.

5

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Μουσική ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ: ΓΙΌΛΑ ΧΡΙΣΤΟΎΛΑ, ΜΑΡΊΑ ΜΑΓΓΙΏΡΟΥ

Κωνστάντια Γουρζή Πριν από δεκατρία χρόνια, η Κωνστάντια Γουρζή ήταν η δεύτερη Ελληνίδα µαέστρος, µετά τον ∆ηµήτρη Μητρόπουλο, που διηύθυνε την Φιλαρµονική της Νέας Υόρκης, παρουσιάζοντας την 1η Συµφωνία του Beethoven, την 3η του Brahms και την 4η του Τσαϊκόφσκι. Την 11η Σεπτεµβρίου 2011, η διαπρεπής συνθέτρια και αρχιµουσικός παρουσίασε σε παγκόσµια πρώτη, στην Πλατεία Όπερας του Μονάχου, το έργο της Time Zero, την σύνθεση του οποίου της ανέθεσε η Αρχιεπισκοπή της Καθολικής Εκκλησίας του Μονάχου, στο πλαίσιο της συναυλίας µνήµης που διοργανώθηκε στο Μόναχο µε αφορµή την δέκατη επέτειο της τροµοκρατικής επίθεσης στο Παγκόσµιο Κέντρο Εµπορίου στην Νέα Υόρκη. Η εκδήλωση ξεκίνησε µε έναν σύντοµο χαιρετισµό από τον καρδινάλιο Reinhard Marx και, στην συνέχεια, παρουσιάστηκε το νέο έργο της υποτρόφου. Συµµετείχαν καλλιτέχνες από την Αµερική, την Βραζιλία, την Γερµανία, την Ελλάδα και το Μαρόκο, καλλιτέχνες του συνόλου opus21musikplus, καθώς και η παιδική χορωδία της Όπερας του Μονάχου. Η διεθνούς φήµης Ελληνίδα ζει στην Γερµανία. Έχει εργαστεί ως καθηγήτρια στην Ανώτατη Μουσική Ακαδηµία του Βερολίνου, ενώ σήµερα είναι υπεύθυνη των συνόλων µουσικής του 20ού αιώνα στην Ανώτατη Μουσική Ακαδηµία του Μονάχου.

6

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Μουσική ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ: ΓΙΌΛΑ ΧΡΙΣΤΟΎΛΑ, ΜΑΡΊΑ ΜΑΓΓΙΏΡΟΥ

Κωστής Πρωτοπαπάς Είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Όπερας της Τάλσα (Οκλαχόµα, ΗΠΑ) από το 2008. Ως αρχιµουσικός, διηύθυνε κατά το προηγούµενο διάστηµα την Νόρµα του Bellini µε την Brenda Harris στον πρωταγωνιστικό ρόλο, τον Ντον Τζοβάνι του Mozart µε τον Christopher Feigum, και την Τραβιάτα του Verdi µε την Kelly Kaduce στον ρόλο της Βιολέτας και τον Joshua Kohl ως Αλφρέντο. Την επόµενη σεζόν, 2011-2012, πρόκειται να διευθύνει τις όπερες: O Κουρέας της Σεβίλλης του Rossini, τον Οκτώβριο, µε την Sarah Coburn και τον David Portillo· το Dead Man Walking του Jake Heggie, τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο, µε την Kirstin Chavez και τον Michael Mayes· και, τέλος, την Μαντάµ Μπατερφλάι του Puccini, τον Απρίλιο, µε την Maria Kanyova στον οµώνυµο ρόλο. Ο Κωστής Πρωτοπαπάς έχει διατελέσει βοηθός αρχιµουσικός της Όπερας του Λος Άντζελες από το 2004, καθώς και της Λυρικής Όπερας του Σικάγου και της Σάντα Φε. Κατά την διάρκεια της καλλιτεχνικής σεζόν 2002-2003, ήταν βοηθός διευθυντής χορωδίας στην Λυρική Όπερα του Σικάγου υπό τον Donald Palumbo. Η Όπερα της Τάλσα ιδρύθηκε το 1948 και έχει χαρακτηριστεί από το περιοδικό Opera News ως µία από τις δέκα δηµοφιλέστερες περιφερειακές όπερες των Ηνωµένων Πολιτειών. Κάθε σεζόν ανεβάζει τρεις παραστάσεις. Ο Κωστής Πρωτοπαπάς γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης στο Πανεπιστήµιο Αθηνών. Με υποτροφία του Ιδρύµατος Ωνάση πήγε στην Βοστώνη για σπουδές Πιάνου στο Ωδείο της πόλης, καθώς και σπουδές ∆ιεύθυνσης Ορχήστρας στο Πανεπιστήµιο της Βοστώνης.

7

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Εικαστικά ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ: ΓΙΌΛΑ ΧΡΙΣΤΟΎΛΑ, ΜΑΡΊΑ ΜΑΓΓΙΏΡΟΥ

Λουκία Αλαβάνου Συμμετείχε στα Αισχύλεια 2011 με την έκθεση «Episodio 3», τρία έργα που συνθέτουν μια σειρά από βίντεο-εγκαταστάσεις και είναι βασισμένα στην ανθρώπινη φωνή. Η Λουκία Αλαβάνου μοντάρει ξεχασμένες φωνές που προέρ χονται από μεταγλωττισμένες τηλεοπτικές σειρές και κινηματογραφικές ταινίες, ραδιοφωνικές εκπο μπές του Χόλιγουντ της δεκαετίας του ‘30, αλλά και την σιωπή της Μαρίας Κάλλας στην Μήδεια του Pier Paolo Pasolini. Στα αποσπάσματα η καλλιτέχνις ενσωμάτωσε υλικό το οποίο βιντεοσκόπησε η ίδια στο Ελαιουρ γείο Ελευσίνας, με αφορμή τα φετινά Αισχύλεια, δημιουργώντας τελικά ένα εικαστικό και ηχητικό κολάζ. Τα κινούμενα και στατικά αποσπάσματα υποβάλλονται σε μια δραματική χορογραφία και παραπέμπουν σε μια οικεία καθημερινή πραγματι κότητα μαζικής κουλτούρας. Στο έργο My My My, ο αρχικός διάλογος ανά μεσα στον ήχο και την εικόνα διατηρείται ολοένα και πιο δύσκολα: ο ήχος γίνεται τραχύς και απο σπασματικός, και αρνείται να ακολουθήσει την αλληλουχία των οπτικών εικόνων ή να υποταχθεί σε αυτήν. Η εμμονική χρήση του μοντάζ στα έργα της Αλαβάνου γίνεται μια μεταφορά για τον θά νατο ως διαγραφή του υποκειμένου. Τα κοψίματα του μοντάζ μάς απομακρύνουν απότομα από τις «ιστορίες», ενώ η βία τους κάνει τους ήρωες να συ σπώνται σαν μαριονέτες. Στο έργο Eruption of the Father κυριαρχούν οι κινήσεις μιας γυναικείας φι γούρας, ενώ το στοιχείο που μεταφέρει τους θεατές από την μία σκηνή στην άλλη δεν είναι η αφήγη ση, αλλά η ηχητική επένδυση, η οποία ασκεί άμε ση επίδραση στην ηρωίδα. Η Λουκία Αλαβάνου σπούδασε στο Royal College of Art στο Λονδίνο. Το 2007, κέρδισε το βραβείο ΔΕΣΤΕ. Ζει στο Λονδίνο και την Αθήνα. Οι πιο πρόσφατες ατομικές εκθέσεις της διοργανώ θηκαν στην Κοπεγχάγη, το Μιλάνο, την Κωνστα ντινούπολη και το Βερολίνο.

8

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Εικαστικά ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ: ΓΙΌΛΑ ΧΡΙΣΤΟΎΛΑ, ΜΑΡΊΑ ΜΑΓΓΙΏΡΟΥ

Χριστίνα Μίτρεντσε Έναν ακόµη «τόµο» προσθέτει στην εικαστική «βιβλιοθήκη» της η Χριστίνα Μίτρεντσε µε την ατοµική της έκθεση «Add To My Library Vol. II», η οποία φιλοξενήθηκε τον Αύγουστο και τον Σεπτέµβριο στην αίθουσα τέχνης Art Work Space στο Λονδίνο. Κεντρικό θέµα της, το βιβλίο. Η καλλιτέχνις παρουσίασε µια σειρά από µεγάλου µεγέθους σχέδια µε µαύρα και χρωµατιστά µολύβια εφαρµόζοντας µια καινοτόµο µέθοδο: χρησιµοποιεί τα βιβλία σαν δοµικά στοιχεία κτηρίων ενός δικού της φανταστικού κόσµου, ο οποίος παραπέµπει στον υπαρκτό – Stonehenge, New Tate, Emblem, Ruin I. Άλλο σκέλος της έκθεσής της είχε την µορφή ροής βιβλιογραφικών δεδοµένων από αγαπηµένους συγγραφείς και τίτλους έργων τα οποία επέλεξαν πολλοί ξένοι καλλιτέχνες ύστερα από πρόσκληση της εικαστικού. «METABOOK», δηλαδή µετα-βιβλίο, ονοµάζεται µία άλλη ενότητα του έργου της, η οποία χρησιµοποιεί το βιβλίο ως στοιχείο γλυπτικής σύνθεσης, για να δηµιουργήσει λαβυρινθώδεις βιβλιοθήκες και άλλα αρχιτεκτονικά σχήµατα. Το παράδοξο στο έργο της Μίτρεντσε, σχολιάζει ο κριτικός τέχνης Peter Sychin, είναι ότι µιλάει για την απώλεια της γνώσης και ταυτόχρονα για την διατήρηση της κουλτούρας του βιβλίου. Σε µια περίοδο όπου οι καθιερωµένοι θεσµοί της γνώσης περνούν κρίση, στην Βρετανία τουλάχιστον, µε τα πανεπιστήµια να αυξάνουν κατακόρυφα τα δίδακτρά τους και, παράλληλα, να δηλώνουν ότι επιδιώκουν µια πιο δηµοκρατική πρόσβαση στην παιδεία, η Μίτρεντσε επικεντρώνεται όχι τόσο στην φαινοµενική επέκταση του πολιτιστικού φάσµατος όσο στις έννοιες της εναλλακτικής, της περιθωριακής και της αντιθεσµικής παιδείας. Η καλλιτέχνις κατασκευάζει «βιβλιοθήκες» µε φανταστικές «προτάσεις» βιβλίων από τον θεατή. Έτσι, το περιεχόµενό τους καθορίζεται από τους νοητούς χρήστες και όχι από από τους υψηλά ιστάµενους

9

Ειδήσεις του Συνδέσμου

10

Harmonia Misturata: Ένα μουσικό κράμα

Όταν η αγάπη για την οικουµενικότητα της µουσικής και την ιδιαιτερότητα των πολιτισµών στοχεύει στην συνθετική τους έκφραση, τότε γεννιέται η Harmonia Misturata, ένα τρίο που µε την σύµπλευση κλασικής µουσικής και παραδοσιακών ήχων της Λατινικής Αµερικής πραγµατώνει µια «σύµµεικτη αρµονία». Η πιανίστα Έλενα Λαζαρέτου, ο Carlos Menendez στα κρουστά και ο µπασίστας Yoel Soto ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 2010 την καλλιτεχνική τους δραστηριότητα ως µέλη του τρίο Harmonia Misturata, διασκευάζοντας γνωστά έργα κλασικών συνθετών, πάντα µε σεβασµό στην αρχική µορφή των συνθέσεων. Η πρώτη τους εµφάνιση πραγµατοποιήθηκε στην Αίθουσα «La Divina» του πολιτιστικού κέντρου Athenaeum την 5η Μαΐου 2011. Στην συναυλία «Αν οι κλασικοί συνθέτες ταξίδευαν στην Λατινική Αµερική…», η οποία πραγµατοποιήθηκε στις 23 Ιουνίου 2011, στην Αίθουσα «Χριστίνα Ωνάση» της Στέγης Γραµµάτων και Τεχνών, οι τρεις µουσικοί παρουσίασαν ένα πρόγραµµα γεµάτο αντιθέσεις, έντονα χρώµατα, πάθος, εσωτερικότητα, χιούµορ. Τα επιλεγµένα κλασικά κοµµάτια, τα περισσότερα γνωστά, εµπλουτίστηκαν µε τους παραδοσιακούς ρυθµούς της Λατινικής Αµερικής ή συνδυάστηκαν µε τραγούδια της Κούβας. Κάθε έργο, γραµµένο από τον εκάστοτε συνθέτη είτε για πιάνο, είτε για σύνολο µουσικής δωµατίου, είτε για ορχήστρα, ερµηνεύθηκε στο πιάνο και, ανάλογα µε τον χαρακτήρα και τον ρυθµό του, πλαισιώθηκε από το µπάσο και τα ανάλογα κρουστά. Το µπάσο γέµιζε τις κλασικές συνθέσεις µε πλούσιες συγχορδίες, αφρικανικούς ρυθµούς και αντιστικτικές µελωδίες. Η συναυλία ξεκίνησε δυναµικά µε την Σονάτα για πιάνο σε ντο ελάσσονα, KV457 του Mozart στον παραδοσια-

κό ρυθµό για τα καρναβάλια της Κούβας, «conga», και σε συνδυασµό µε το τραγούδι «Lágrimas negras» του Trio Matamoros πλούτισε την αίθουσα µε την ιδιαίτερη χροιά των φωνών των Κουβανών µουσικών. Το επόµενο κοµµάτι, «La Danza, Tarantella Napoletana» του Rossini, µετά την µετάπλασή του σε δεξιοτεχνικό έργο για πιάνο από τον Franz Liszt, δέχθηκε και άλλα «πειράγµατα» από το τρίο, αλλάζοντας από Tarantella σε Son και Cha-cha loke fun – ρυθµό αφροκουβανέζικο, που συνόδευε τις τελετές της θρησκείας Yoruba. Με τα επόµενα δύο έργα του Κουβανού συνθέτη Ernesto Lecuona, από την ισπανική σουίτα Andalucίa, η Harmonia Misturata ταξίδεψε στην «Cordoba» και «χόρεψε» τσιγγάνικους χορούς, µε το «Gitanerías». Θα ήταν µεγάλη παράλειψη εάν δεν γινόταν αναφορά στο αυθεντικό αργεντίνικο χρώµα που προσέδωσαν οι συνθέσεις «Milonga del angel» και «La muerte del angel» του Astor Piazzolla. Στην συνέχεια ακούστηκαν το «Air» του J.S. Bach σε ρυθµό bolero, µε διάθεση για ονειροπόληση, καθώς και η «Chaconne» για βιολί, του ίδιου, σε παραλλαγές του Busoni για πιάνο, ξεκινώντας µε τον αφροκουβανέζικο ρυθµό που χρησιµοποιείται στην τελετή της εορτής του Santo Obatala της Yoruba. Ακολούθησαν ρυθµικές και στυλιστικές παραλλαγές και ένα υπέροχο σόλο του Carlos Menendez στις δύο congas. Το έργο «To Zanarkand», από το Final Fantasy X του Ιάπωνα συνθέτη Nobuo Uematsu, ερµηνεύθηκε στην µνήµη των Ιαπώνων που χάθηκαν τον περασµένο Μάρτιο από τον σεισµό και το τσουνάµι. Με δύο tango γραµµένα για βιολί και ορχήστρα, το «Adiόs Nonino» του Astor Piazzolla και το «Por una Cabeza» του Carlos Gardel, πλαισίωσε την µουσική βραδιά µε την ερµηνεία του ο βιολονίστας Νικόλαος Πυλαρινός.

Ειδήσεις του Συνδέσμου

Harmonia Misturata: Ένα μουσικό κράμα Τα τρία τελευταία κλασικά κοµµάτια, τόσο «προκλητικά» γνωστά και αγαπηµένα στο ευρύ κοινό, συνδυάστηκαν µε απολαυστικούς, εξωτικούς χορούς, προκαλώντας πηγαία χαµόγελα στα χείλη των ακροατών. Η Συµφωνία αρ. 40, KV550 του Mozart µε το «Dejala que baile sola», η Συµφωνία αρ. 5 του Beethoven µε το «Mambo Νo. 5» (σε διασκευή για ορχήστρα του Akira Miyagawa) και, τέλος, ο Ουγγρικός Χορός αρ. 5 του J. Brahms µε την «Jamaican Rumba» του Arthur Benjamin. Ως encore το σχήµα παρουσίασε το γνωστό νανούρισµα του Johannes Brahms, µε τρόπο, όµως, που δύσκολα θα έφερνε σε ένα µωρό τον ύπνο... Φωτογραφίες: all4mat.gr

11

Ειδήσεις του Συνδέσμου

Ένα καλοκαιρινό πάρτι που πάτησε γκάζι... στο κέφι! ΤΗΣ ΓΙΌΛΑΣ ΧΡΙΣΤΟΎΛΑ

Η Τρίτη 5 Ιουλίου κατέληξε σε µια ξεχωριστή καλοκαιρινή βραδιά! Ο Σύνδεσµος Υποτρόφων διοργάνωσε για πρώτη φορά µια εκδήλωση µε αµιγώς ψυχαγωγικό χαρακτήρα. Στο κάλεσµα ανταποκρίθηκαν µε χαρά περισσότεροι από τριακόσιοι υπότροφοι, οι οποίοι γέµισαν την ταράτσα του Gazarte στο Γκάζι. Με την µοναδική θέα της φωτισµένης Ακρόπολης, της εντυπωσιακής Τεχνόπολης και της πολύβουης πλατείας του Κεραµεικού, ο χώρος φιλοξένησε τους καλεσµένους εµπνέοντας χαλαρή διάθεση και όρεξη για χορό και νέες γνωριµίες. Αυτός ήταν άλλωστε ο στόχος της εκδήλωσης, που µοιάζει να επιτεύχθηκε: µια αφορµή να βρεθούµε όλοι µαζί, να γνωριστούµε καλύτερα, να χαλαρώσουµε µε ένα ποτό και κουβεντούλα, να ξεφύγουµε από τις έγνοιες της δύσκολης καθηµερινότητας. Εκεί έγκειται και η πρωτοτυπία της καλοκαιρινής εκδήλωσης, καθώς για πρώτη φορά δεν συνδέθηκε µε ένα καλλιτεχνικό ή άλλο γεγονός. Χωρίς τυπικότητες, χωρίς στεγανά, νιώσαµε όλοι ότι η οικογένεια των υποτρόφων µεγαλώνει µε γοργούς ρυθµούς, εµπλουτίζεται µε φρέσκα πρόσωπα και κυρίως έχει ανάγκη την κοινωνική επαφή και την αληθινή επικοινωνία. Αυτό φαίνεται να αποτελεί ένα νέο στοιχείο της διοργάνωσης των εκδηλώσεων του Συνδέσµου. Εκτός από τις πάντα ενδιαφέρουσες διαλέξεις, οµιλίες και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, η νέα έµφαση στην «κοινωνική εξωστρέφεια» επιτάσσει να βρίσκουµε και πιο απλές αφορµές για ανεπίσηµες συναντήσεις, για πάρτι και στο µέλλον –γιατί όχι;– για εκδροµές. Μεταξύ των πολλών εκλεκτών προσκεκληµένων, ο πρόεδρος του Ιδρύµατος Ωνάση, Αντώνης Παπαδηµητρίου, και ο αντιπρόεδρος Γιάννης Ιωαννίδης. Οικοδεσπότες της βραδιάς, ο πρόεδρος και τα µέλη του ∆ιοικητικού Συµβουλίου του Συνδέσµου.

12

Ειδήσεις του Συνδέσμου

Ένα καλοκαιρινό πάρτι που πάτησε γκάζι... στο κέφι! ΤΗΣ ΓΙΌΛΑΣ ΧΡΙΣΤΟΎΛΑ

Θα ήταν παράλειψη να µην ευχαριστήσουµε θερµά τον εµπνευστή της ιδέας Τάσο Μπουλµέτη, την ακούραστη συντονίστρια της βραδιάς, Τιτίκα Καραβία, και τον ειδικό γραµµατέα Πρόδροµο Προδροµίδη για την ουσιαστική συµβολή του στην επιτυχία του πάρτι. Εκείνη την βραδιά δεν υποδεχθήκαµε απλώς το καλοκαίρι, αλλά εγκαινιάσαµε µια νέα ενότητα στις δραστηριότητες του Συνδέσµου, µε εκδηλώσεις εξίσου ευχάριστες και αισιόδοξες! Γυρίζοντας σελίδα, αντιστεκόµαστε στο γκρίζο της εποχής και µπαίνουµε στον χορό του φθινοπώρου, µε έµπνευση και θετική διάθεση.

13

Ειδήσεις του Συνδέσμου

14

Στο Facebook ο Σύνδεσμος Υποτρόφων

Ο Σύνδεσµος έχει πλέον παρουσία και στο Facebook!

Mπορείτε τώρα να επισκεφθείτε την ολοκαίνουργια σελίδα, να γίνετε φίλοι µας, να γνωριστείτε µε τα υπόλοιπα µέλη και να παρακολουθείτε και µέσω αυτού του κοινωνικού δικτύου τα νέα και τις ανακοινώσεις του Συνδέσµου. Φωτογραφίες περασµένων εκδηλώσεων, νέα για τις επαγγελµατικές δραστηριότητες των µελών του Συνδέσµου, µαζί µε ειδήσεις από τις δραστηριότητες υπότροφων καλλιτεχνών, όπως συναυλίες, κινηµατογραφικές πρεµιέρες, παραστάσεις χορού και άλλες εκδηλώσεις, δηµοσιεύονται καθηµερινά στην σελίδα µας. Έχουν ήδη αναρτηθεί φωτογραφίες από το καλοκαιρινό πάρτι του Συνδέσµου, την συναυλία του σχήµατος Harmonia Misturata, την πασχαλινή εκδήλωση µε τίτλο «Αιώνιο Φως», το συνέδριο για την Οπτικοακουστική Παιδεία, καθώς και την διάλεξη της καθηγήτριας Ελένης Πετρίδου. Αναζητήστε µας στην σελίδα του Facebook (www. facebook.com), στο όνοµα Σύνδεσµος Υποτρόφων Ιδρύµατος Ωνάση. Η σελίδα είναι ανοιχτή για όλους, µπορείτε όµως να γίνετε φίλοι µε τον Σύνδεσµο µόνον εφόσον είστε εγγεγραµµένοι στον Σύνδεσµο Υποτρό-

φων. Θυµίζουµε ότι οι πληροφορίες εγγραφής βρίσκονται στην ιστοσελίδα του Συνδέσµου (http://www. onassis.gr/scholars-association-subscription.php), από όπου και µπορείτε να κατεβάσετε το έντυπο της σχετικής αίτησης. Επισκεφθείτε την σελίδα του Συνδέσµου στο Facebook και στείλτε το αίτηµά σας για σύνδεση φιλίας. Μόλις ελεγχθούν τα στοιχεία σας και γίνει αποδεκτή η συµµετοχή σας θα µπορείτε να προσθέσετε σχόλια στις αναρτηµένες ειδήσεις. Το κοινωνικό δίκτυο του Facebook προσφέρει στον Σύνδεσµό µας ένα χρήσιµο, προαιρετικό εργαλείο ενηµέρωσης και επικοινωνίας. Ας το αξιοποιήσουµε στο έπακρο!

Ειδήσεις του Συνδέσμου

15

Η ανανέωση του ΔΣ του Συνδέσμου Υποτρόφων TΟΥ ΑΝΤΏΝΗ Σ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΊΟΥ

Εκ µέρους του ∆Σ του Ιδρύµατος Ωνάση, αλλά και προσωπικά, θα ήθελα να συγχαρώ τα 15 µέλη του νέου ∆Σ του Συνδέσµου για την εκλογή τους και, επίσης, να καλωσορίσω όσους συµµετέχουν για πρώτη φορά στην σύνθεσή του. Πιστεύω ότι µε την παρουσία τους επιτυγχάνεται ο στόχος ανανέωσης του Συµβουλίου.

Η σύνθεση του νέου ∆Σ του Συνδέσµου δηµιουργεί αυξηµένες προσδοκίες, καθώς και την ελπίδα ότι, µε την διάθεσή τους να προσφέρουν, τόσο οι νεοεισερχόµενοι όσο και τα µέλη του ∆Σ που επανεξελέγησαν θα συµβάλουν από κοινού στην ανανέωση του χαρακτήρα του Συνδέσµου, µε νέες ιδέες και πρωτοβουλίες.

O Σύνδεσµος Υποτρόφων του Ιδρύµατος Ωνάση δηµιουργήθηκε το 1986, µε πρωτοβουλία του Ιδρύµατος. Στόχος του ήταν καταρχήν η δηµιουργία ενός ιστού επικοινωνίας µεταξύ των υποτρόφων, οι οποίοι έχουν πολλά κοινά πολιτισµικά και επιστηµονικά ενδιαφέροντα. ∆ίνει επίσης την δυνατότητα στο Ίδρυµα να ενισχύει τους ιδιαίτερους δεσµούς που επιθυµεί να διατηρεί µε τους πρώην υποτρόφους του, συµβάλλοντας, κατά το δυνατόν, στην περαιτέρω πορεία τους. Χωρίς καµία αµφιβολία, αυτοί οι στόχοι έχουν σε µεγάλο βαθµό επιτευχθεί.

Ήδη, ο Σύνδεσµος Υποτρόφων επαναπροσδιορίζει την πορεία του, θέλοντας να συµβαδίσει µε τις τάσεις της εποχής. ∆ηµιουργεί σελίδα στο Facebook και επικοινωνεί µε τα µέλη του ηλεκτρονικά. Ανανεώνει το ύφος των εκδηλώσεών του, µε σκοπό την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος των παλαιότερων και την προσέλκυση των νεότερων µελών του Συνδέσµου, καθώς και την διεύρυνση των στόχων του.

Ώς τώρα, στην πορεία του Συνδέσµου, ήταν σηµαντική η προσφορά των απελθόντων µελών του ∆Σ του, τα οποία, χάρις στο προσωπικό και αµέριστο ενδιαφέρον τους, επέδειξαν πλούσια δράση, εξελίσσοντας ταυτόχρονα και την υπόσταση του θεσµού. Για την προσφορά τους αυτή, θέλω ακόµη µία φορά να τους ευχαριστήσω θερµά εκ µέρους του Ιδρύµατος. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τον Παναγιώτη Αλεξάκη, την Ιωάννα Κονδύλη και τους παλαιότερα διατελέσαντες προέδρους του ∆Σ του Συνδέσµου Υποτρόφων.

Είµαι βέβαιος ότι το νέο ∆Σ θα εργαστεί µε όρεξη και φαντασία, αποφεύγοντας την ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών και υποστηρίζοντας πρωτότυπες δράσεις και παρεµβάσεις, ώστε ο Σύνδεσµος να διατηρήσει αλλά και να επαυξήσει την παρουσία του στα κοινωνικά και πολιτιστικά πράγµατα. Αντώνης Σ. Παπαδηµητρίου

Ειδήσεις του Συνδέσμου

Μήνυμα του προέδρου του Συνδέσμου Υποτρόφων ΤΟΥ ΤΆΣΟΥ ΜΠΟΥΛΜΈΤΗ

Αγαπητά µέλη του Συνδέσµου, Σας ευχαριστώ για την τιµή που µου κάνατε, εσείς και τα µέλη του νέου ∆Σ, να µου αναθέσετε την προεδρία του Συνδέσµου. Ενός συνδέσµου µε σηµαντική διαδροµή και έντονη δραστηριότητα τόσο σε επιστηµονικούς και ανθρωπιστικούς όσο και σε καλλιτεχνικούς τοµείς. Θεωρώ ότι ο Σύνδεσµος έχει κάνει µεγάλα βήµατα ως προς την ανανέωση της εικόνας του και, συγχρόνως, έχει πετύχει σε ικανοποιητικό βαθµό να λειτουργήσει ως µέσο επικοινωνίας µεταξύ των µελών του αλλά και ως φόρουµ, όπου τα µέλη έχουν την δυνατότητα να παρουσιάσουν τις δραστηριότητές τους. Ως πρόεδρος του Συνδέσµου, επιθυµώ να συµπεριλάβω στους ήδη υπάρχοντες στόχους νέες ανησυχίες, σηµαντικές για την πορεία του Συνδέσµου κατά την διετία που θα ακολουθήσει. Ο Σύνδεσµός µας, µε την ηθική και υλική συµπαράσταση του Ιδρύµατος, µπορεί και πρέπει να αναδειχθεί σε έναν φορέα ουσιαστικής αλλά και αιχµηρής παρέµβασης στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα κατά τις δύσκολες ώρες που περνά ο τόπος µας. Οι δράσεις µας θα κινηθούν σε τρείς άξονες: δράσεις που απευθύνονται στην ελληνική κοινωνία, δράσεις που απευθύνονται στα µέλη µας, ενώ, φυσικά, πάγια στρατηγική µας θέση είναι και η στήριξη των σηµερινών υποτρόφων, αφού αυτοί αποτελούν το µελλοντικό έµψυχο δυναµικό του Συνδέσµου. Σας καλώ λοιπόν όλους να συνεισφέρετε µε την δυναµική σας παρουσία στις δραστηριότητες του Συνδέσµου, αλλά και µε την εθελοντική σας προσφορά σε κάποιες από αυτές. Πολύ σύντοµα θα σας ενηµερώσουµε πιο αναλυτικά για τις δραστηριότητες που προγραµµατίζουµε άµεσα. Σας ευχαριστώ και εύχοµαι σε όλους καλή δύναµη, υγεία και επιτυχία στο έργο σας. Τάσος Μπουλµέτης

16

Ειδήσεις του Συνδέσμου

17

Οι εκλογές για το νέο ΔΣ του Συνδέσμου Υποτρόφων ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΏΤΗ ΑΛΕΞΆΚΗ Του Παναγιώτη Αλεξάκη, Προέδρου του ∆Σ του Συνδέσµου Υποτρόφων (από τον Ιούνιο 2009 έως τον Σεπτέµβριο 2011)

Το παρακάτω κείµενο συντάχθηκε από τον Παναγιώτη Αλεξάκη στις αρχές Σεπτεµβρίου και απευθύνεται στα µέλη του Συνδέσµου Υποτρόφων ενόψει των εκλογών της 21ης Σεπτεµβρίου. Οι εκλογές για το νέο ∆Σ του Συνδέσµου Υποτρόφων του Ιδρύµατος Ωνάση έχουν καθοριστεί για την 21η Σεπτεµβρίου 2011. Στο πλαίσιο των νέων εκλογών, επιθυµώ να σηµειώσω ορισµένα θέµατα τα οποία θεωρώ κρίσιµα για την µελλοντική πορεία του Συνδέσµου µας. Πηγάζουν από την µακρόχρονη εµπειρία µου ως µέλους του Συνδέσµου, από τα τελευταία τέσσερα χρόνια που συµµετείχα ως αντιπρόεδρος και πρόεδρος στο ∆Σ του Συνδέσµου χάρις στην εµπιστοσύνη µε την οποία µε τίµησαν τα µέλη, αλλά και από τα αισθήµατα ευγνωµοσύνης και αγάπης που τρέφω προς το Ίδρυµα. Αναφέρω λοιπόν τα εξής: Κάθε µέλος που επιθυµεί να συµµετάσχει στο ∆Σ πρέπει να αποδεχθεί ότι θα προσφέρει εθελοντική εργασία για την επιτυχή υλοποίηση των στόχων του Συνδέσµου. Τα δύο χρόνια για τα οποία εκλέγεται αποτελούν περίοδο ουσιαστικής συνεισφοράς και γόνιµης συνεργασίας του µε τα άλλα µέλη του ∆Σ, οπότε θα πρέπει να έχει την διάθεση να αφιερώσει χρόνο και να εργαστεί για τον Σύνδεσµο. Βασική επιδίωξη πρέπει να είναι η µεγαλύτερη δυνατή συµµετοχή των µελών κατά τις αρχαιρεσίες του Συνδέσµου. Εδώ και δύο περίπου χρόνια, έχει υπάρξει προφορική και γραπτή ενηµέρωση σχετικά µε την εισαγωγή της επιστολικής ψήφου. Ωστόσο, το θέµα βρίσκεται προς έγκριση στο δικαστήριο. Η τελική έγκριση του νέου Καταστατικού µπορεί να οδηγήσει σε µαζική συµµετοχή των µελών µας στις αρχαιρεσίες. Είναι αναγκαία και επιθυµητή η συχνή ανανέωση της σύνθεσης του ∆Σ. Πρέπει να αποφευχθεί η πιθανή εντύπωση ότι συµµετέχουν αποκλειστικά τα ίδια πρόσωπα επί µεγάλα χρονικά διαστήµατα ή ότι πίσω από την επαναλαµβανόµενη παρουσία µελών στο ∆Σ θα µπορούσαν να υπάρχουν προσωπικά ή επαγγελµατικά συµφέροντα, κάτι που, πέραν της άδικης εντύπωσης, θα µπορούσε να αποτελέσει και αιτία για την αποµάκρυνση µελών από τις δραστηριότητες του Συνδέσµου. Παρότι στο νέο Καταστατικό υπάρχει σχετική πρόβλεψη (η οποία ορίζει ότι, έπειτα από δύο συνεχείς συµµετοχές, ήτοι τέσσερα έτη συνεχούς παρουσίας ενός µέλους, θα πρέπει να

ακολουθήσουν δύο συναπτά έτη αποχής από αυτό) και προκειµένου να επιτευχθούν οι προαναφερθέντες στόχοι, προτείνεται επιπλέον σε όσους προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στο ∆Σ επί µακρόν, έως και το 2011, να απόσχουν οικειοθελώς επί αρκετά έτη. Παράλληλα, θα πρέπει να δοθεί έµφαση και στην συµµετοχή µελών νεότερης ηλικίας, τα οποία αφουγκράζονται ευκολότερα τον παλµό της εποχής και µπορούν να προσδώσουν πιο νεανικό χαρακτήρα στις δράσεις του Συνδέσµου. Θα ήταν επιθυµητό να περιλαµβάνονται στην σύνθεση του ∆Σ του Συνδέσµου µέλη διαφόρων επαγγελµατικών ειδικοτήτων, κάτι που θα βοηθούσε στην επιτυχή επιλογή και οργάνωση εκδηλώσεων, καθώς και στην προσέλκυση στοχευµένων οµάδων µελών του Συνδέσµου στις εκάστοτε δραστηριότητες. Επιπροσθέτως, είναι απαραίτητη η ενεργός συµµετοχή κάθε µέλους του ∆Σ στον προγραµµατισµό της κάθε εκδήλωσης και στην επιτυχία της από πλευράς συµµετοχής. Οι δράσεις που υλοποιούνται πρέπει να κινητοποιούν καταρχάς τα µέλη του ∆Σ που τις οργανώνει και στην συνέχεια τα µέλη του Συνδέσµου αλλά και τους ανθρώπους εκτός Συνδέσµου. Είναι σηµαντικό, η κάθε εκδήλωση του Συνδέσµου µας να εντάσσεται σε έναν συγκεκριµένο χρονικό ορίζοντα και να ακολουθεί µια διαδικασία προετοιµασίας που να περιλαµβάνει την ενδελεχή συζήτησή της στο ∆Σ, την συµµετοχή/συµβολή όλων των µελών του ∆Σ στην οργάνωσή της, αλλά και την επικοινωνία µε τα µέλη µας, για να συνεισφέρουν οργανωτικά, εφόσον το επιθυµούν, αλλά και να συµµετάσχουν στην εκδήλωση. Η ηλεκτρονική επικοινωνία που καθιερώσαµε βοηθά στην συνεχή υπενθύµιση των εκδηλώσεων. Θα ήταν προτιµότερη η αυτόνοµη επιλογή θεµατολογίας, η οποία θα καθορίζεται από το ∆Σ και θα απευθύνεται στο µεγαλύτερο µέρος του κοινωνικού συνόλου (και ήδη αυτό έχει ξεκινήσει). Οι εκδηλώσεις πρέπει να προσφέρουν κάτι καινούργιο και να είναι, κατά το δυνατόν, διεπιστηµονικές, ώστε να προσελκύουν ευρύ κοινό. Ίσως αποδειχθεί αποτελεσµατικότερη η διοργάνωση λιγότερων εκδηλώσεων, αλλά καλύτερα προετοιµασµένων και πιο επιτυχηµένων από πλευράς συµµετοχής. Ακόµη, µπορεί να εξεταστεί η διεξαγωγή εκδηλώσεων-θεσµών που θα επαναλαµβάνονται σε τακτική βάση. Επίσης, αξίζει να ληφθούν πρωτοβουλίες από τα µέλη του ∆Σ ανά κλάδο ειδικότητας. Ο Σύνδεσµος καλείται να αναδιαµορφωθεί σε οργανισµό πολύ πιο δυναµικό από ό,τι ήταν µέχρι σήµερα. Και

Ειδήσεις του Συνδέσμου

18

Οι εκλογές για το νέο ΔΣ του Συνδέσμου Υποτρόφων ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΏΤΗ ΑΛΕΞΆΚΗ

αυτό σχετίζεται λιγότερο µε την θεµατολογία των εκδηλώσεών του, η οποία συχνά είναι η πλέον κατάλληλη, και περισσότερο µε την µαζικότερη συµµετοχή των µελών του, την ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση του έµψυχου δυναµικού του, την καλλιέργεια και την σύσφιξη των σχέσεων, την ανάπτυξη συνεργασίας µεταξύ των µελών του, αλλά και το ευρύτερο άνοιγµά του προς την κοινωνία. Η νέα φάση που διανύουµε στοχεύει στην αξιοποίηση των υποτρόφων, στην συµµετοχή και την δικτύωσή τους. Αξίζει επίσης να επιδιωχθεί η αξιοποίηση των αλλοδαπών υποτρόφων αλλά και των υποτρόφων, γενικά, στο εξωτερικό. Απαραίτητη είναι όµως και η χρησιµοποίηση της αναλυτικής ηλεκτρονικής βάσης δεδοµένων των µελών του Συνδέσµου, η οποία έχει σχεδόν ολοκληρωθεί και θα συµβάλει στην καλύτερη ενηµέρωση των µελών. Ειδικότερα, πέραν των ηλεκτρονικών διευθύνσεων, γνωρίζοντας πλέον την επαγγελµατική πορεία και τις επαγγελµατικές θέσεις των µελών µας (π.χ. ιατρών, διοικητών επιχειρήσεων, καλλιτεχνών κ.ά.), το ∆Σ µπορεί να συνθέσει οµάδες µελών ∆Σ, στελεχών και µελών και να τους ζητήσει να αναλάβουν την διεξαγωγή εκδηλώσεων µε την στήριξη του Συνδέσµου και υπό την αιγίδα του Ιδρύµατος. Ακόµη, τα πρόσφατα ερωτηµατολόγια που συµπλήρωσαν τα µέλη µας για την πορεία του Συνδέσµου µπορούν να χρησιµοποιηθούν εποικοδοµητικά από το νέο ∆Σ. Η επικοινωνιακή πολιτική του Συνδέσµου προς τα µέλη του και την κοινωνία χρειάζεται να γίνει πιο αποτελεσµατική. Προς τον σκοπό αυτόν µπορεί να συµβάλει η καλύτερη προσέγγιση (µέσω εκδηλώσεων και άλλων δράσεων) των νεότερων γενεών υποτρόφων-µελών σε σχέση µε επαγγελµατικά και προσωπικά τους θέµατα – µελών που αποτελούν και την πλειοψηφία και συνδέονται, άλλωστε, καλύτερα µε τις εκδηλώσεις που καθορίζει το ∆Σ. Επίσης, πρέπει να βελτιωθεί η επαφή µε τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και ιδιαίτερα µε το free press.

Η δραστηριότητα των υποτρόφων µπορεί να πάρει και την µορφή δράσεων εκτός Αθηνών, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, σε συνάρτηση µε την κατανοµή των υποτρόφων του Ιδρύµατος. Στο πλαίσιο αυτό, θα µπορούσε να προστεθεί η δηµιουργία παραρτήµατος του Συνδέσµου στην Βόρεια Ελλάδα. Τέλος, πολύτιµος συµπαραστάτης µας σε κάθε επίπεδο, από το 1986 που ιδρύθηκε ο Σύνδεσµος Υποτρόφων, είναι το Ίδρυµα Ωνάση. Γι’ αυτό πιστεύω ότι ο Σύνδεσµός µας πρέπει να διατηρεί πνευµατική και ψυχική σύνδεση µε το Ίδρυµα και τους ανθρώπους του, την οποία να εκφράζει το ∆Σ του Συνδέσµου µέσα από τις δράσεις του. Αναγνωρίζοντας την αµέριστη ηθική και υλική στήριξη του Ιδρύµατος προς τα µέλη του (όχι απλώς προς τους υποτρόφους) και προς το ∆Σ, κάθε µέλος του ∆Σ αξίζει να δρα επιδιώκοντας την παγίωση αυτής της διασύνδεσης Ιδρύµατος και Συνδέσµου. Κλείνοντας, οι ευχές όλων µας είναι για ένα δηµιουργικό νέο ∆ιοικητικό Συµβούλιο. Αξίζει όλοι να συµµετέχουµε στις εκδηλώσεις που διοργανώνει ο Σύνδεσµός µας.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

19

Σεµιναριακές ∆ιαλέξεις Ωνάση 2011 ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

«Η πρόληψη του καρκίνου διά του εµβολιασµού: Η ωφελιµότητα της αναγνώρισης των µολυσµατικών παραγόντων που συντελούν στην ανάπτυξη καρκίνου στον άνθρωπο» ήταν το θέµα της διάλεξης που έδωσε ο νοµπελίστας Καθηγητής Ιολογίας Harald zur Hausen στην Στέγη Γραµµάτων και Τεχνών στις 8 Ιουλίου 2011. Ο Καθηγητής Ιολογίας, Harald zur Hausen Ο Καθηγητής Ιολογίας, Harald zur Hausen Αφορµή της επίσκεψης του Γερµανού καθηγητή στην Ελλάδα αποτέλεσε η συµµετοχή του ως κεντρικού οµιλητή στις Σεµιναριακές ∆ιαλέξεις Ωνάση 2011, οι οποίες πραγµατοποιήθηκαν κατά το διάστηµα 11 έως 15 Ιουλίου στο Ίδρυµα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) στο Ηράκλειο της Κρήτης, µε χορηγία του Ιδρύµατος Ωνάση. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης στην Στέγη Γραµµάτων και Τεχνών, τον Kαθηγητή zur Hausen προλόγισε ο δρ Γεώργιος Παυλάκης, διευθυντής του Τοµέα Ανθρώπινων Ρετροϊών στο Εθνικό Αντικαρκινικό Ινστιτούτο (NCI) των Ηνωµένων Πολιτειών, ο οποίος συµµετείχε, επίσης, ως οµιλητής στις Σεµιναριακές ∆ιαλέξεις Ωνάση 2011.

Ο Καθηγητής Ιολογίας, Harald zur Hausen

Ο καθηγητής zur Hausen κινήθηκε ενάντια στο θεωρητικό ρεύµα, πιθανολογώντας ότι ο ογκογόνος ιός των ανθρώπινων θηλωµάτων (HPV) προκαλεί καρκίνο στο επιθήλιο του τραχήλου της µήτρας, τον δεύτερο πιο κοινό καρκίνο στον γυναικείο πληθυσµό. ∆ιαπίστωσε ότι το DNA του ιού ήταν παρόν στους όγκους, αλλά χωρίς παραγωγή ιοσωµατίων, όπου και ήταν ανιχνεύσιµο µε ειδικούς ανιχνευτές. Ανακάλυψε ότι οι HPV αποτελούν µια ετερογενή οικογένεια ιών, ορισµένοι τύποι των οποίων προκαλούν καρκίνο. Η ανακάλυψή του οδήγησε στον χαρακτηρισµό του κύκλου της ιικής µόλυνσης, στην κατανόηση των µηχανισµών πρόκλησης καρκινογένεσης από τον ιό HPV, καθώς και στην ανάπτυξη προφυλακτικών εµβολίων κατά της ιικής προσβολής. Για τις ανακαλύψεις του αυτές, ο Καθηγητής zur Hausen τιµήθηκε µε το Βραβείο Νόµπελ Φυσιολογίας/Ιατρικής τον Οκτώβριο του 2008. Ο Καθηγητής Ιολογίας, Harald zur Hausen

Ειδήσεις του Ιδρύματος

20

Σεµιναριακές ∆ιαλέξεις Ωνάση 2011 ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

Το ερευνητικό ενδιαφέρον του Harald zur Hausen επικεντρώνεται κυρίως στις κακοήθειες λοιµώδους προελεύσεως. Μαζί µε την οµάδα των συνεργατών του, ο καθηγητής απέδειξε τον καρκινικό ρόλο του ιού HPV και ανακάλυψε πολλούς νέους τύπους ιών. Μέχρι σήµερα, έχει λάβει πολλά εθνικά και διεθνή βραβεία, µεταξύ των οποίων το Βραβείο Robert Koch, το Βραβείο Charles S. Mott του Ιδρύµατος Αντικαρκινικών Ερευνών της General Motors, το Βραβείο Κλινικών Ερευνών της Οµοσπονδίας Ευρωπαϊκών Αντικαρκινικών Εταιρειών, το Βραβείο William B. Coley ∆ιακεκριµένων Ερευνών Βασικής Ανοσολογίας του Ινστιτούτου Ερευνών για τον Καρκίνο, το Βραβείο Πρίγκιπας Mahidol, καθώς και το Βραβείο Warren Alpert του Πανεπιστηµίου Χάρβαρντ. Οι Σεµιναριακές ∆ιαλέξεις Ωνάση 2011 στην Βιολογία είχαν ως αντικείµενο το πολύ ενδιαφέρον και επίκαιρο πεδίο της σύγχρονης βιολογικής και ιατρικής έρευνας: την Ιολογία. Οι ιοί, οι µικρότερες βιολογικές µονάδες ζωής στην Γη µε πρωτεϊνική δοµή, είναι γνωστοί σε όλους µας ως ενοχλητικοί, επικίνδυνοι ή και θανατηφόροι παράγοντες πολλών ασθενειών. Για αυτόν τον λόγο, η Βιολογία των Ιών, η Ιολογία, αποτελεί επιστηµονικό κλάδο που µελετά την σηµαντική επίδραση των ιών στην υγεία του ανθρώπου, καθώς και τις συνακόλουθες κοινωνικοοικονοµικές επιπτώσεις τους. Στο πλαίσιο του φετινού Κύκλου Σεµιναριακών ∆ιαλέξεων Ωνάση, οι προσκεκληµένοι οµιλητές παρουσίασαν τις τελευταίες εξελίξεις σε «θερµά µέτωπα» της Ιολογίας, αλλά και την εξέλιξη της επιστηµονικής σκέψης που έχει οδηγήσει σε µεγάλα επιτεύγµατα του κλάδου. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στους ρετροϊούς, µέσω των

οποίων µάθαµε πολλά για τα ογκογονίδια, δηλαδή τα γονίδια που, υπό µεταλλαγµένες µορφές, ευθύνονται για την ανάπτυξη καρκίνου. Ειδικότερα, συζητήθηκαν σηµαντικά θέµατα και παρουσιάστηκαν τα αποτελέσµατα των πρόσφατων ερευνών αναφορικά µε τον ιό HIV, ο οποίος προκαλεί το AIDS. Αντίστοιχες αναφορές έγιναν για έναν άλλο ιό που παίζει σηµαντικό ρόλο στην καρκινογένεση, τον EBV. Τέλος, έγινε ανασκόπηση των ερευνών σχετικά µε τύπους του ιού HPV. Στο πλαίσιο µιας µακράς παράδοσης καταπολέµησης ιογενών ασθενειών, ο καρκίνος του τραχήλου είναι η πρώτη µορφή καρκίνου για την οποία υπάρχει πλέον διαθέσιµο εµβόλιο, το οποίο αναπτύχθηκε µε βάση τα πορίσµατα µακρόχρονης µελέτης του ιού HPV. Το πρόγραµµα της πρώτης ηµέρας άνοιξε η Καθηγήτρια Naomi Rosenberg, της Σχολής Βιοϊατρικών Επιστηµών Sackler του Πανεπιστηµίου Tufts, η οποία αναφέρθηκε στις προσπάθειες της επιστηµονικής κοινότητας να λύσει το µυστήριο γύρω από την χρόνια µυελογενή λευχαιµία. Ακολούθησε η διάλεξη του Kαθηγητή Γεώργιου Παυλάκη σχετικά µε την πανδηµία του AIDS, την ιστορία, τις σηµερινές εξελίξεις και τις προοπτικές των εµβολίων κατά του AIDS. Παραµένοντας στην ίδια θεµατική ενότητα, ο Kαθηγητής Παυλάκης αναφέρθηκε ακολούθως στην µοριακή βιολογία και την παθογένεση του ιού HIV. Ο κεντρικός οµιλητής της φετινής διοργάνωσης, ο Harald zur Hausen, παρουσίασε δύο θέµατα το πρωί της επόµενης ηµέρας: το πρώτο αφορούσε τους µολυσµατικούς παράγοντες οι οποίοι είναι γνωστό, ή πιθανολογείται, ότι σχετίζονται µε την εµφάνιση καρκίνων στον άνθρωπο, ενώ το δεύτερο αφορά τους εµβολιασµούς για την πρόληψη του καρκίνου. Στην συνέχεια, η Καθη-

Ειδήσεις του Ιδρύματος

21

Σεµιναριακές ∆ιαλέξεις Ωνάση 2011 ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

γήτρια Naomi Rosenberg µίλησε για τους ρετροϊούς ως φορείς γονιδιακής θεραπείας, τις ιατρικές ελπίδες και τα σχετιζόµενα προβλήµατα. Η τρίτη ηµέρα της διοργάνωσης ξεκίνησε µε την διάλεξη της Eva Klein, Επίτιµης Καθηγήτριας του Τµήµατος Μικροβιολογίας και Βιολογίας των Όγκων και των Κυττάρων του σουηδικού Ινστιτούτου Καρολίνσκα, η οποία ανέπτυξε το θέµα «Η ισορροπηµένη συνύπαρξή µας µε τον ιό Epstein-Barr και οι διαταραχές της». Ακολούθησε η κεντρική, ανοικτή για το κοινό, οµιλία του Καθηγητή zur Hausen, µε θέµα «Ρίζες προέλευσης και εξελίξεις στην κατανόηση του ρόλου των µολυσµατικών παραγόντων στους ανθρώπινους καρκίνους». Ο καθηγητής Elliott D. Kieff, των τµηµάτων Ιατρικής, Μικροβιολογίας και Ανοσοβιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Χάρβαρντ, παρουσίασε την επόµενη ηµέρα τον ρόλο των πρωτεϊνών του πυρήνα του ιού Epstein-Barr στον λεµφοκυτταρικό µετασχηµατισµό, καθώς και την σύγκριση της µετατροπής δύο ειδών λεµφοκυττάρων (σύγκριση της µετατροπής των Β-λεµφοκυττάρων σε λεµφοβλάστες, έπειτα από µόλυνση µε τον ιό EBV, µε την µετατροπή του Notch γονιδίου των Τ-λεµφοκυττάρων σε λευχαιµικά). Τέλος, ο Καθηγητής Φίλιππος Τσίχλης, διευθυντής του Ερευνητικού Ινστιτούτου Μοριακής Ογκολογίας του Ιατρικού Κέντρου Tufts, έκλεισε τον κύκλο των φετινών ∆ιαλέξεων Ωνάση µε µια διάλεξη για την αµφίδροµη σχέση µεταξύ ιών και καρκίνου (ογκογονίδια που ενεργοποιούνται από ρετροϊούς δίνουν στοιχεία για την επιγενετική ρύθµιση της ιικής αντιγραφής).

Οι Σεµιναριακές ∆ιαλέξεις Ωνάση, που διοργανώνονται φέτος για ενδέκατη συνεχή χρονιά, έχουν καταξιωθεί ως ένας διεθνώς πρωτοποριακός θεσµός. Μεταξύ των καθηγητών που έχουν συµµετάσχει στις ∆ιαλέξεις µέχρι σήµερα συγκαταλέγονται ένδεκα κάτοχοι βραβείων Νόµπελ. Πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής των ∆ιαλέξεων Ωνάση είναι ο Οµότιµος Καθηγητής του Πανεπιστηµίου Κρήτης Γιάννης Παπαµαστοράκης. Στόχος των ∆ιαλέξεων είναι η περαιτέρω εκπαίδευση και προώθηση νέων, ταλαντούχων Ελλήνων και ξένων επιστηµόνων, αλλά και µεταπτυχιακών και τελειόφοιτων φοιτητών, από τον χώρο των Θετικών Επιστηµών. Το Ίδρυµα Ωνάση καλύπτει τα έξοδα µετακίνησης και διαµονής για 35 Έλληνες και 15 ξένους φοιτητές, που επιλέγονται µε βάση τις ακαδηµαϊκές τους επιδόσεις. Στους φοιτητές απονέµεται δίπλωµα συµµετοχής στις ∆ιαλέξεις, έπειτα από την επιτυχή τους παρακολούθηση. Περισσότερες πληροφορίες στο link: http://www.forth. gr/onassis/index.php?show=2011-07-11

Ειδήσεις του Ιδρύματος

22

Από τον Ηρακλή στον Μέγα Αλέξανδρο: Μια αποκαλυπτική έκθεση στην Οξφόρδη ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

Λεπτομέρεια από ασημένια οινοχόη που βρέθηκε στον τάφο του Φιλίππου Β΄ (336 π.Χ.)

Μια εξαιρετικά σηµαντική έκθεση µε τίτλο «Από τον Ηρακλή στον Μέγα Αλέξανδρο: Θησαυροί από την βασιλική πρωτεύουσα της Μακεδονίας, ενός ελληνικού βασιλείου την εποχή της ∆ηµοκρατίας» φιλοξενήθηκε στο Μουσείο Ashmolean Τέχνης και Αρχαιολογίας της Οξφόρδης από τις 7 Απριλίου έως τις 29 Αυγούστου 2011. Η έκθεση, η οποία διοργανώθηκε σε συνεργασία µε την ΙΖ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισµού και µε την υποστήριξη, µεταξύ άλλων, του Ιδρύµατος Ωνάση, αναδιατύπωσε τα όσα γνωρίζουµε γύρω από τον µακεδονικό πολιτισµό, µέσα από πεντακόσια και πλέον αντικείµενα, τα περισσότερα από τα οποία πέρασαν για πρώτη φορά τα σύνορα της Ελλάδας. Επρόκειτο για µια εκθαµβωτική παρουσίαση αντικειµένων –µεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν χρυσά διαδήµατα και στεφάνια, όπλα, αργυρά και πήλινα σκεύη, κεφαλές ανδρών και γυναικών σε φυσικό µέγεθος–, η οποία µάλιστα εγκαινίασε τις νέες αίθουσες του Μουσείου Ashmolean. Τα εκθέµατα, που προέρχονταν από σχετικά πρόσφατες ανασκαφές στις Αιγές, την αρχαία πρωτεύουσα της Μακεδονίας, περιλάµβαναν, µεταξύ άλλων, αντικείµενα από τους τάφους του Φιλίππου Β΄ και του εγγονού του, Αλέξανδρου ∆΄, κοσµήµατα, καθώς και άλλα υπέροχα κτερίσµατα από τους τάφους διαφόρων βασιλισσών της Μακεδονίας. «Πολύ σηµαντικό πολιτιστικό γεγονός για την Ελλάδα», χαρακτήρισε την έκθεση η δρ Αγγελική Κοτταρίδη, επιµελήτρια της έκθεσης και διευθύντρια των ανασκαφών στις Αιγές. «Από τα συγκλονιστικά ευρήµατα του αείµνηστου Μανόλη Ανδρόνικου κατά την δεκαετία του ’70 έως τις πρόσφατες ανακαλύψεις της τελευταίας εικοσαετίας, οι έρευνες φέρνουν στο φως την ιστορία του αρχαίου βασιλείου της Μακεδονίας», ανέφερε η επιµελήτρια. «Η τέχνη, η επιδεξιότητα και η ευαισθησία µε τις οποίες κατασκευάστηκαν αυτά τα αντικείµενα αντιπροσωπεύουν µια πραγµατικά εκλεπτυσµένη δυναστεία, για την οποία έχουµε ακόµη πολλά να µάθουµε».

Λεπτοµέρεια από αττική πήλινη λήκυθο (περ. 430-420 π.Χ.)

Ειδήσεις του Ιδρύματος

23

Από τον Ηρακλή στον Μέγα Αλέξανδρο: Μια αποκαλυπτική έκθεση στην Οξφόρδη ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

Τα εκθέµατα συνδέονταν άµεσα µε κεντρικά πρόσωπα του οίκου των Τηµενιδών, ενώ η έκθεση αρθρωνόταν σε τρία σκέλη: το πρώτο αναφερόταν στον βασιλιά και τους συντρόφους του στον πόλεµο και στο κυνήγι, στον βασιλιά ως ηγεµόνα και θρησκευτικό ηγέτη, καθώς και στην βασιλική ταφή. Το σκέλος αυτό περιλάµβανε όπλα και πανοπλίες, χρυσά στεφάνια, µαρµάρινα αγάλµατα και ζωγραφικές παραστάσεις κυνηγετικών σκηνών. Λεπτοµέρεια από αττική πήλινη λήκυθο (περ. 430-420 π.Χ.) Το δεύτερο σκέλος της έκθεσης ανέδειξε τον σηµαντικό ρόλο των γυναικών, αφού τα περισσότερα ευρήµατα προέρχονταν από τάφους γυναικών του ανακτόρου. Κοσµήµατα, ενδύµατα, είδη προσωπικής φροντίδας και λατρευτικά αντικείµενα υπογράµµισαν τον κορυφαίο ρόλο που διαδραµάτιζαν αυτές οι πανίσχυρες γυναίκες από το 1000 έως το 300 π.Χ. Κεντρικό στοιχείο της ενότητας αποτελεί η παρουσία πέντε γυναικών: οι τέσσερις έζησαν από το 1000 έως το 700 π.Χ., ενώ η πέµπτη, η Κυρία των Αιγών, γύρω στο 500 π.Χ. Τα οστά της Κυρίας των Αιγών, βασίλισσας και αρχιέρειας, γυναίκας του Αµύντα Α΄ και πιθανώς µητέρας του Αλέξανδρου Α΄, βρέθηκαν σε ασύλητο τάφο, τυλιγµένα µε πολύτιµο χρυσοΰφαντο ύφασµα µαζί µε ένα υπέροχο χρυσό διάδηµα. Η ζωή στο ανάκτορο, η αρχιτεκτονική του και τα συµπόσια συναποτέλεσαν την τρίτη θεµατική ενότητα της έκθεσης. Αργυρά και κεραµικά σκεύη, καθώς και αρχιτεκτονικά µέλη του ανακτόρου µετέφεραν µια εικόνα της ζωής στην πρωτεύουσα του αρχαίου βασιλείου. Ξεχωριστό ενδιαφέρον προκάλεσε η ανθρώπινη µορφή σε ζωγραφικές και γλυπτές παραστάσεις από τους τάφους και το Ανάκτορο των Αιγών. Η δρ Susan Walker του Μουσείου Ashmolean εξέφρασε την άποψη ότι µπορούν να θεωρηθούν προοίµιο των περίτεχνων αλεξανδρινών προσωπογραφιών (των «φαγιούµ») της Ελληνιστικής Εποχής, οι οποίες επηρέασαν µε την σειρά τους την ρεαλιστική ρωµαϊκή ζωγραφική. «Η Μακεδονία του Φιλίππου Β΄ είναι ο τόπος και ο χρόνος γέννησης της ρεαλιστικής προσωπογραφίας», επεσήµανε η δρ Αγγελική Κοτταρίδη. Σε αντίθεση µε την ιδεαλιστική απεικόνιση προσώπων στην κλασική Αθήνα, τα πρόσωπα στους µακεδονικούς τάφους άλλοτε είναι συνοφρυωµένα και άλλοτε έχουν έντονες ρυτίδες ή γραµµές έκφρασης, αλλάζοντας τις αντιλήψεις µας σχετικά µε την ιστορία της προσωπογραφίας. Ανάµεσά τους ξεχωρίζει η προτοµή του Φιλίππου Β΄, µε έντονα τα σηµάδια του χρόνου στο

πρόσωπό του. Επίσης, µια σειρά από πήλινες κεφαλές χαρακτηρίστηκαν από την Αγγελική Κοτταρίδη «απόλυτα µοναδικές». Η ίδια αρχαιολόγος ανακάλυψε σε βασιλικό τάφο είκοσι έξι τέτοιες κεφαλές, οι οποίες χρονολογούνται γύρω στο 500 π.Χ. Σύµφωνα µε την δρα Walker, η έκθεση παρουσίασε το πώς ένα αρχικά µικρό και εσωστρεφές βασίλειο –το οποίο η µυθολογία θέλει να έχει ιδρυθεί από τους απογόνους του Ηρακλή– σταδιακά στράφηκε προς τον ευρύτερο κόσµο, ανέπτυξε σχέσεις µε την ανατολική πλευρά του Αιγαίου, αλλά και µια κοµβική σχέση µε την Αθήνα, την οποία τελικά εξώθησε από την περιοχή. «Για πρώτη φορά βλέπουµε από πού προέρχονταν οι Μακεδόνες, τον τρόπο που ντύνονταν, καθώς και τα ταφικά τους έθιµα. Συνήθως επικεντρώνουµε το ενδιαφέρον µας στην ιστορία των Αθηνών και υποτιµούµε, ενώ δεν θα έπρεπε, τους Μακεδόνες», σηµείωσε η δρ Walker. Στο πλαίσιο της έκθεσης διοργανώθηκε επίσης σειρά εκδηλώσεων µε την υποστήριξη του Ιδρύµατος Ωνάση: η δρ Αγγελική Κοτταρίδη έδωσε διάλεξη µε τίτλο «Μύθοι και Πολιτική: Ο µύθος της Μακεδονίας, ενός ελληνικού βασιλείου την εποχή της ∆ηµοκρατίας»· η αρχαιολόγος δρ Μπεττίνα Τσιγαρίδα παρουσίασε τα Κοσµήµατα της Μακεδονίας· η δρ Hallie Franks του Πανεπιστηµίου της Νέας Υόρκης µίλησε για το βασιλικό κυνήγι στην Μακεδονία, ενώ ο καθηγητής Ιωάννης Ακαµάτης και η δρ Μαρία Λιλιµπάκη-Ακαµάτη αναφέρθηκαν στις ανασκαφές στην Πέλλα· «Ελληνική θρησκεία, µακεδονική θρησκεία» ήταν ο τίτλος της οµιλίας του Καθηγητή Robert Parker του Πανεπιστηµίου της Οξφόρδης· η Καθηγήτρια Όλγα Παλαγγιά πραγµατεύθηκε το θέµα της µακεδονικής ζωγραφικής στους βασιλικούς τάφους, ενώ η δρ Susan Walker µίλησε για την «Κοινωνική και αρχιτεκτονική κληρονοµιά της Μακεδονίας». Παράλληλα, επίσης µε την υποστήριξη του Ιδρύµατος Ωνάση, διοργανώθηκε στην Οξφόρδη, µια θεατρική βραδιά από τον θίασο Temple Theatre, που παρουσίασε την νέα του παραγωγή µε τίτλο Unmythable. Προσφέροντας µια εναλλακτική αφήγηση, η παράσταση παρουσίασε τους αρχαίους ελληνικούς µύθους –για τον Ιάσονα και την Αργοναυτική Εκστρατεία, τον Ηρακλή, τον Θησέα και τον Οδυσσέα, µύθους που εξηγούν την δηµιουργία του κόσµου και τις σχέσεις ανθρώπων και θεών– µε τρόπο πρωτότυπο αλλά και διασκεδαστικό, σε σκηνοθεσία του Mike Tweddle.

Διάλεξη

24

Όντας κανένας: Η συνείδηση και η αντίληψη του εαυτού Με αφορµή την διάλεξη του Thomas Metzinger ΤΗΣ ΓΚΌΛΦΩΣ ΜΑΓΓΊΝΗ

Ο Καθηγητής Thomas Metzinger

Την άνοιξη του 399 π.Χ., ο Σωκράτης ήλθε αντιµέτωπος µε 500 Αθηναίους πολίτες, δικαστές και ενόρκους στην δίκη του, η οποία ακολούθησε τις κατηγορίες που του είχαν απευθύνει ο Μέλητος, ο Άνυτος και ο Λύκων. Η δίκη ξεκίνησε µε την ανάγνωση του κατηγορητηρίου: «[…] ἀδικεῖ Σωκράτης οὓς µὲν ἡ πόλις νοµίζει θεοὺς οὐ νοµίζων, ἕτερα δὲ καινὰ δαιµόνια εἰσφέρων· ἀδικεῖ δὲ καὶ τοὺς νέους διαφθείρων».

Στις δύο πλευρές δόθηκε ίσος χρόνος, µετρηµένος µε κλεψύδρα, για να αναπτύξουν τα επιχειρήµατά τους. Πρώτοι µίλησαν οι κατήγοροι του Σωκράτη και ακολούθησε η Απολογία του, µαρτυρίες για την οποία έχουµε από τον Πλάτωνα και τον Ξενοφώντα. Χαρακτηριστικό στιγµιότυπο από την νέα ∆ίκη του Σωκράτη Μετά τις αγορεύσεις και των δύο πλευρών, ακολούθησε η ψηφοφορία, µε ειδικά σηµειωµένους µεταλλικούς δίσκους: 280 έκριναν τον Σωκράτη ένοχο και 220 αθώο. Σύµφωνα µε τον αθηναϊκό νόµο κάθε πλευρά έπρεπε να προτείνει µια ποινή. Οι κατήγοροι πρότειναν την θανατική ποινή. Ο Σωκράτης αρχικά δήλωσε ότι δεν είχε κάνει τίποτε κακό και ότι δεν έπρεπε να τιµωρηθεί, αλλά τελικά πρότεινε να του επιβληθεί πρόστιµο. Πραγµατοποιήθηκε νέα ψηφοφορία: 360 υπερψήφισαν την θανατική ποινή. Ο Σωκράτης οδηγήθηκε στις φυλακές. Έναν µήνα αργότερα, και ενώ είχε αρνηθεί την ευκαιρία να δραπετεύσει, ήπιε µε την θέλησή του το κώνειο και πέθανε περιστοιχισµένος από τους στενούς φίλους και µαθητές του.

Της Γκόλφως Μαγγίνη, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Νεότερης και Σύγχρονης Φιλοσοφίας στον Τομέα Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου

∆ύο χιλιάδες τετρακόσια δέκα χρόνια αργότερα, στις 12 Μαΐου 2011, η δίκη του Σωκράτη επαναλήφθηκε. Όχι στην Αθήνα, αλλά στις Ηνωµένες Πολιτείες, στο Οµοσπονδιακό ∆ικαστήριο Daniel Patrick Moynihan της Νέας Υόρκης, µε πρωτοβουλία του Ιδρύµατος Ωνάση. Αυτή την φορά, ο Σωκράτης αθωώθηκε, σε µια ιστορική δίκη, η οποία δεν αποτέλεσε αναπαράσταση, αλλά µια νέα, σύγχρονη εκδοχή, µε όλο το ισχύον νοµικό πλαίσιο και, ταυτόχρονα, µε αρχαιοελληνικά στοιχεία, καθώς όµως και µε χιούµορ.

Ιωαννίνων

Διάλεξη

25

Όντας κανένας: Η συνείδηση και η αντίληψη του εαυτού Με αφορµή την διάλεξη του Thomas Metzinger ΤΗΣ ΓΚΌΛΦΩΣ ΜΑΓΓΊΝΗ

Το θυγατρικό Ίδρυµα Ωνάση βρήκε ένθερµους συµπαραστάτες στο εγχείρηµά του κορυφαίους Αµερικανούς δικαστές και δικηγόρους, οι οποίοι µελέτησαν το υλικό της αρχικής δίκης από τα αρχαία κείµενα του Πλάτωνα (Απολογία, Κρίτων, Ευθύφρων, Φαίδων), του Ξενοφώντα (Αποµνηµονεύµατα) και του Αριστοφάνη (Νεφέλες), καθώς και το αθηναϊκό δίκαιο. Οι τρεις δικαστές ήταν ο Dennis G. Jacobs, πρόεδρος του Αµερικανικού Εφετείου του ∆εύτερου Περιφερειακού Κύκλου (Second Circuit), ο οποίος και προήδρευσε στην δίκη, η Carol Bagley Amon, πρόεδρος του Αµερικανικού Περιφερειακού ∆ικαστηρίου της Ανατολικής Περιφέρειας της Νέας Υόρκης, και η Loretta Α. Preska, πρόεδρος του Αµερικανικού Περιφερειακού ∆ικαστηρίου της Νότιας Περιφέρειας της Νέας Υόρκης. ∆ηµόσιοι κατήγοροι και εκπρόσωποι της Πόλης των Αθηνών ήταν ο πρόεδρος του Ιδρύµατος Ωνάση, Αντώνης Παπαδηµητρίου, και ο έφεδρος συνταγµατάρχης Matthew Bogdanos, αναπληρωτής εισαγγελέας στην Νέα Υόρκη. Συνήγορος υπεράσπισης ήταν ο διακεκριµένος δικηγόρος Eddie Hayes, ενώ ως Σωκράτης απολογήθηκε ο βραβευµένος ποινικολόγος Benjamin Brafman. Την ∆ίκη του Σωκράτη από ακαδηµαϊκής πλευράς παρουσίασε στο ακροατήριο, πριν από την έκδοση της απόφασης, ο Αλέξανδρος Νεχαµάς, καθηγητής Φιλοσοφίας και Συγκριτικής Γραµµατολογίας στο Πανεπιστήµιο του Πρίνστον.

Jacques-Louis David, Ο θάνατος του Σωκράτη,1787, λάδι σε καµβά (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη) Η έκβαση της δίκης δεν ήταν προδιαγεγραµµένη. ∆ύο από τους δικαστές, ο Dennis G. Jacobs και η Loretta A. Preska, πρότειναν την αθώωση του κατηγορουµένου, ενώ η τρίτη δικαστής, η Carol Bagley Amon, τον καταδίκασε. Την απόφαση κλήθηκε να κρίνει το κοινό, ρίχνοντας την ψήφο του καθώς αποχωρούσε από την αίθουσα του δικαστηρίου. Η κρίση του κοινού ανακοινώθηκε κατά την διάρκεια δεξίωσης που δόθηκε στο κτήριο του Οµοσπονδιακού ∆ικαστηρίου στο τέλος της εκδήλωσης. Η κάλπη έδειξε ότι µε την αθωωτική απόφαση των δικαστών συµφώνησαν 185 «ένορκοι», διαφώνησαν 29, ενώ αρκετοί άλλοι δεν θέλησαν να πάρουν θέση. Η πρωτοβουλία του Ιδρύµατος Ωνάση για επανάληψη της ∆ίκης του Σωκράτη έγινε δεκτή µε ενθουσιασµό από το Οµοσπονδιακό ∆ικαστήριο της Νέας Υόρκης και από τους Αµερικανούς δικηγόρους, όπως επεσήµανε ο πρόεδρος του Ιδρύµατος, Αντώνης Παπαδηµητρίου: «Επιλέξαµε τελικά όχι µόνο τους πιο διάσηµους, αλλά και αυτούς που είχαν την κατάλληλη παιδεία για να συµµετάσχουν στην πρωτοβουλία µας αυτή. Αλλά και εγώ ο ίδιος ανέλαβα τον ρόλο του κατηγόρου ως µάχιµος δικηγόρος και όχι µε την ιδιότητα του προέδρου του Ιδρύµατος. Όλοι οι συντελεστές είχαµε µελετήσει την δικογραφία και κάθε πλευρά ανέπτυξε τα επιχειρήµατά της. Το δικό µου έργο θεωρώ ότι ήταν εύκολο από πλευράς επιχειρηµατολογίας, αλλά ταυτόχρονα ήταν δύσκολο γιατί κανείς σήµερα δεν θέλει να καταδικάσει τον Σωκράτη. Κύριο µέληµά µου ήταν να υπερασπιστώ την Αθηναϊκή ∆ηµοκρατία».

Επάνω: Η Γκόλφω Μαγγίνη προλόγισε την διάλεξη του Καθηγητή Metzinger Κάτω: Ο Καθηγητής Θεοδόσης Τάσιος παρακολούθησε την διάλεξη

Διάλεξη

Όντας κανένας: Η συνείδηση και η αντίληψη του εαυτού Με αφορµή την διάλεξη του Thomas Metzinger ΤΗΣ ΓΚΌΛΦΩΣ ΜΑΓΓΊΝΗ

«Αντικείµενο της δίκης αυτής είναι η επιβίωση της ∆ηµοκρατίας και όχι το δικαίωµα της ελευθερίας του λόγου», τόνισε στην αγόρευσή του ο συνταγµατάρχης Bogdanos. «Η Αθηναϊκή ∆ηµοκρατία αποτελεί πρότυπο προς µίµηση. Πιστεύουµε ότι οι πολλοί είναι καλύτεροι από τον έναν· αντίθετα, ο Σωκράτης θεωρεί ότι ο ένας είναι καλύτερος από τους πολλούς. Μη µε καλείτε λοιπόν να είµαι µετριοπαθής την στιγµή που απειλείται η ∆ηµοκρατία». «Ο Σωκράτης βρίσκεται κατηγορούµενος γιατί είναι αυθάδης. Πού να δείτε τον αδελφό µου! Θα τον εκτελέσουµε κι αυτόν;», ξεκίνησε χιουµοριστικά την αγόρευσή του ο Eddie Hayes. «Ο Σωκράτης δεν έβλαψε κανέναν. Το µόνο που έκανε ήταν ότι µιλούσε και έκανε ερωτήσεις, χωρίς να δίνει ούτε µία απάντηση. Εάν, όµως, εµποδίσεις κάποιον να µιλά, εµποδίζεις πολλούς ανθρώπους να ακούσουν, και άρα να κρίνουν και να αποφασίζουν για τα πράγµατα». «Με φοβάστε γιατί ξέρω ότι δεν ξέρετε (“οἶδα ὅτι οὐδὲν οἴδατε”)», δήλωσε

κατά την απολογία του ο Σωκράτης-Benjamin Brafman. «Αµφισβητώ τους ισχυρούς, τους ποιητές, τους πολιτικούς· τους προκαλώ και αποκαλύπτω ότι δεν έχουν απαντήσεις γι’ αυτά που ισχυρίζονται. ∆εν φοβάµαι να πεθάνω, αλλά σκεφτείτε πώς θα νιώθετε εάν µε καταδικάσετε σε θάνατο επειδή λέω την γνώµη µου». Ο Αντώνης Παπαδηµητρίου τόνισε ως αξιοσηµείωτο το γεγονός ότι η µία από τους τρεις δικαστές έκρινε ένοχο τον Σωκράτη και ότι µε την απόφαση αυτή συµφώνησε το 20% των παρισταµένων· επίσης, ότι το σκεπτικό του δεύτερου δικαστή που αθώωσε τον Σωκράτη έδειξε ότι είχε ορισµένες αµφιβολίες. «Η ∆ίκη του Σωκράτη», σχολίασε ο πρόεδρος του Ιδρύµατος Ωνάση, «µου έδειξε ότι εξίσου δύσκολες µε τις αρνητικές προκαταλήψεις είναι οι θετικές προκαταλήψεις. Ο Σωκράτης σήµερα έχει σχεδόν αγιοποιηθεί από µια περίεργη συµµαχία δυνάµεων. Από την µία πλευρά, από την εποχή της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας και µετά, όλοι οι διανοητές που θέλησαν να υπερασπισθούν τα πάσης φύσεως απολυταρχικά καθεστώτα και να βλάψουν την δηµοκρατία παρουσίασαν τον Σωκράτη ως θύµα της δηµοκρατίας, ως απόδειξη ότι οι δηµοκρατίες είναι κακές αφού µπορούν να σκοτώσουν ακόµη και έναν Σωκράτη. Από την άλλη πλευρά, η πλατωνική φιλοσοφία απορροφήθηκε και αποτέλεσε το υπόβαθρο της χριστιανικής φιλοσοφίας. Το “δαιµόνιο” που µιλούσε στον Σωκράτη ταυτίστηκε µε την έννοια της ψυχής ή, πιο απλοϊκά, µε τον χριστιανικό φύλακα άγγελο των µικρών παιδιών. Οι αναφορές του Σωκράτη σχετικά µε το ότι δεν πρέπει να ασχολούµαστε µε την υλική ευµάρεια και την καλοπέραση, αλλά, αντίθετα, µε την σωτηρία της ψυχής µας, δεν µπορούσαν παρά να ηχούν ως προάγγελος του µηνύµατος του Χριστού. Η πραγµατικότητα είναι, βέβαια, εντελώς διαφορετική. Οι ιστορικές πηγές, ακόµη και αυτές που πρόσκεινται πολιτικά στον Σωκράτη, αναδεικνύουν την πραγµατικότητα. Ο Σωκράτης ήταν φίλος της Σπάρτης και πνευµατικός οδηγός των τυράννων Κριτία και Χαρµίδη. Κυρίως όµως ο Σωκράτης, όπως και ο Πλάτωνας, ήταν οπαδός ενός ιδιότυπου ολιγαρχικού (ή απολυταρχικού,

26

Διάλεξη

27

Όντας κανένας: Η συνείδηση και η αντίληψη του εαυτού Με αφορµή την διάλεξη του Thomas Metzinger ΤΗΣ ΓΚΌΛΦΩΣ ΜΑΓΓΊΝΗ

θα λέγαµε σήµερα) καθεστώτος. Όταν λέει ότι το καλύτερο πολίτευµα θα υπάρξει όταν βασιλεύσουν οι φιλόσοφοι, εννοεί ακριβώς αυτό: ότι ο λαός είναι ανίκανος να πάρει την οποιαδήποτε απόφαση. Ότι µόνον οι ειδικά εκπαιδευµένοι κυβερνήτες µπορούν να οδηγήσουν το “σκάφος” του κράτους, όπως µόνον ο ειδικά εκπαιδευµένος καπετάνιος µπορεί να οδηγήσει το πλοίο. Οι υπόλοιποι ας τραβούν το κουπί... Αυτή η “αριστοκρατία του πνεύµατος” αρέσει, βέβαια, σε αυτούς που νοµίζουν ότι ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι και οι άλλοι θα συµφωνήσουν. »Ενώ λοιπόν τα ιστορικά τεκµήρια αναδεικνύουν την δίκη του Σωκράτη ως µια πολιτική δίκη, όπου η αποδυναµωµένη από την νίκη της Σπάρτης Αθηναϊκή ∆ηµοκρατία έκρινε ότι έπρεπε να απαλλαγεί από τον µέντορα των τυράννων της, ώστε να αποφύγει κάθε αναβίωσή τους, η κοινή γνώµη έχει απορροφήσει κάτι άλλο. Έχει δεχθεί τον Σωκράτη ως υπερασπιστή της ελευθερίας του λόγου και της σκέψης, κάτι που, περιέργως, δεν ήταν. Γι’ αυτό, άλλωστε, αρκετοί σηµαντικοί σύγχρονοι ερευνητές, όπως ο I.F. Stone και ο Paul Cartledge, θεωρούν δίκαιη την καταδίκη του. Για την ιστορία», κατέληξε ο Αντώνης Παπαδηµητρίου, «σε περίπτωση καταδίκης του από το δικαστήριο, θα πρότεινα όχι βέβαια την ποινή του θανάτου, αλλά µια σύντοµη εξορία». Στην Απολογία του Σωκράτη επικέντρωσε την οµιλία του ο καθηγητής Αλέξανδρος Νεχαµάς, ο οποίος, την ώρα που συνεδρίαζαν οι τρεις δικαστές προκειµένου να εκδώσουν την ετυµηγορία τους, µίλησε στο κοινό περιγράφοντας το ιστορικό πλαίσιο της ∆ίκης του Σωκράτη και σχολιάζοντας βασικά σηµεία. Όπως ανέφερε, οι εκδοχές που µας έχουν αφήσει ο Ξενοφώντας και ο Πλάτωνας για την Απολογία του Σωκράτη διαφέρουν σηµαντικά, παρ’ όλο που και οι δύο ήταν σύγχρονοί του. Το γεγονός αυτό µάς οδηγεί στο συµπέρασµα ότι καθένας τους απέδωσε στον Σωκράτη τον λόγο που πίστευε ότι θα ήταν ο πιο κατάλληλος.

νός, την εικόνα που έχουµε για τον Σωκράτη από την πλατωνική εικόνα του και, αφετέρου, την πλατωνική εικόνα του Σωκράτη από την πραγµατικότητα». «Ο Σωκράτης που απεικονίζει ο Ξενοφώντας», συνέχισε ο Αλέξανδρος Νεχαµάς, «είναι πολύ πιο συµβατικός από τον ξυπόλητο ενοχλητικό τύπο που ακούει “θεϊκές φωνές” να τον συµβουλεύουν καθώς περιφέρεται στην πόλη, παρέα µε τους εκλεκτότερους νέους, και αντιπαρατίθεται µε τους πιο διακεκριµένους πολιτικούς, ποιητές, δασκάλους και καλλιτέχνες των Αθηνών εξαπολύοντας ένα ανελέητο σφυροκόπηµα ερωτήσεων. Οι θεϊκές φωνές –τα δαιµόνια– επέφεραν την µία από τις δύο εις βάρος του κατηγορίες. Η δεύτερη αφορούσε τον βαθµό της επιρροής του. Καθώς φαίνεται, οι ερωτήσεις του Σωκράτη αποσκοπούσαν στο να καταδείξουν πως, παρ’ όλη την φήµη τους, κανείς από τους πολίτες στους οποίους απευθυνόταν δεν γνώριζε την φύση της αρετής, ούτε τον δρόµο για την καλή και ευτυχισµένη ζωή. Και, καθώς οι µαθητές του ήταν πρόθυµοι να µιµηθούν την εκκεντρική του συµπεριφορά, κατηγορήθηκε ότι υπονόµευε τον σεβασµό τους προς τους πρεσβύτερους και προς τις παραδοσιακές αξίες των Αθηνών, ιδιαίτερα δε προς τις αξίες της δηµοκρατικής πολιτείας». Η διαδικασία της ∆ίκης µαγνητοσκοπήθηκε και θα διατεθεί σε DVD σε αµερικανικά πανεπιστήµια. Επίσης, το ηχητικό ντοκουµέντο της εκδήλωσης έχει ήδη αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του θυγατρικού Ιδρύµατος (http:// www.onassisusa.org/webcasts/TrialofSocrates.mp3). Φωτογραφίες: Richard Termine 1 Thomas Metzinger, The Ego Tunnel: The Science of the Mind and the Myth of the Self (New York: Basic Books, 2009).

2 Thomas Metzinger, «The Problem of Consciousness», στο Thomas Metzinger (επιµ.), Conscious Experience (Exeter: Imprint Academic, 1995), σελ. 6.

3 Thomas Metzinger και Vittorio Gallese, «The Emergence of a Shared Action Ontology: Building Blocks for a Theory», Consciousness and Cognition 12

«Η πρακτική αυτή δεν ήταν σπάνια στην κλασική Ελλάδα», σχολίασε ο Αλέξανδρος Νεχαµάς. «Την διαπιστώνουµε και στον Θουκυδίδη, ο οποίος µεταφέρει τον περίφηµο Επιτάφιο του Περικλή. Εποµένως, είναι αδύνατον να γνωρίζουµε τι ακριβώς είπε ο Σωκράτης κατά την διάρκεια της δίκης του. Όµως η Απολογία που καταγράφει ο Πλάτωνας είναι τόσο ελκυστικά δυνατή ώστε, ενώ είναι αδύνατον να αγνοήσουµε την περιγραφή του Ξενοφώντα, δύσκολα µπορούµε να διαχωρίσουµε, αφε-

(2003), σελ. 549-571.

4 Βλ. ενδεικτικά Thomas Metzinger, The Ego Tunnel, ό.π., σελ. 219-240.

5 Thomas Metzinger, Being No-One: The Self-Model Theory of Subjectivity (Cambridge, ΜΑ: MIT Press, 2003), σελ. 9.

6 Thomas Metzinger, «The Subjectivity of Subjective Experience: A Representationalist Analysis of the First-Person Perspective», στο Thomas Metzinger (επιµ.), Neural Correlates of Consciousness – Empirical and Conceptual Questions (Cambridge, ΜΑ: MIT Press, 2000).

Άρθρο

28

Πριν από την συγχώρεση: Η ελληνική συγγνώμη ΤΟΥ DAVID KONSTAN / ΑΠΌΔΟΣΗ-ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ: ΜΑΡΊΑ ΜΑΓΓΙΏΡΟΥ

Η συγχώρεση έχει πολλή πέραση στην εποχή µας. Ενώ όλοι παραδεχόµαστε ότι τα µεγάλα εγκλήµατα συγχωρούνται πολύ δύσκολα, δεν έχουµε παρά επαίνους για όσους κατορθώνουν να επιδείξουν τέτοια µεγαλοψυχία· για όσους, δε, αποτυγχάνουν να φτάσουν το ιδανικό, τρέφουµε την κρυφή ελπίδα ότι θα βρουν την εσωτερική δύναµη και το κουράγιο να το κατορθώσουν. Επίσης, θεωρούµε την συγχώρεση θεραπευτική: κάνει καλό να ξεπερνάµε το παρελθόν και να προχωρούµε παρακάτω, όπως λέµε. Ορισµένοι παρατηρητές, µάλιστα, έχουν ανιχνεύσει µια διάσταση καταναγκασµού στην προσδοκία των άλλων να δείχνουµε επιείκεια.

Της David Konstan, Καθηγητή Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήµιο της Νέας Υόρκης, Οµότιµου ∆ιακεκριµένου Καθηγητή Κλασικών Σπουδών και Ουµανιστικής Παράδοσης, Έδρα John Rowe Workman, Πανεπιστήµιο Brown, ΗΠΑ Απόδοση-επιµέλεια: Μαρία Μαγγιώρου

Ενδεχοµένως, όµως, υπάρχουν καταστάσεις ή µορφές προσβολής µε τις οποίες οφείλει κανείς να αγανακτεί: όταν πρόκειται για σοβαρά αδικήµατα, είναι ίσως λάθος να υποκύπτουµε στην επιθυµία µας να νιώσουµε καλά, αφήνοντας έτσι την εντύπωση ότι δικαιολογούµε ή δικαιώνουµε τους ενόχους. Τα ζητήµατα αυτά γύρω από την συγχώρεση µας ωθούν να εξετάσουµε την συγκεκριµένη έννοια από ιστορική σκοπιά, καθώς και να ερευνήσουµε πώς προέκυψαν τόσο η προσδοκία συγχώρεσης όσο και αυτή καθ’ εαυτήν η ιδέα της συγχώρεσης. Σε αυτό το δοκίµιο, επικεντρώνοµαι στην αρχαία ελληνική σκέψη και υποστηρίζω ότι στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε έννοια ή πρακτική συγχώρεσης αντίστοιχη µε την νεότερη ιδέα. Και δεν προτίθεµαι, υποστηρίζοντας αυτή την θέση, να επικρίνω στο παραµικρό τους Αρχαίους ή να υπαινιχθώ κάποια ηθική τους κατωτερότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πολλούς τρόπους για να προάγουν την συµφιλίωση µεταξύ ανθρώπων, τρόπους απολύτως αποτελεσµατικούς. Αυτό που, κατά την γνώµη µου, δεν είχαν οι αρχαίοι Έλληνες είναι η συγχώρεση µε την νεότερη έννοια του όρου. Όντως, η ιδέα αυτή είναι σχετικά καινοφανής –νεωτερική, θα έλεγα, όσο και ο Ευρωπαϊκός ∆ιαφωτισµός–, τουλάχιστον όσον αφορά την συγχώρεση µεταξύ και εκ µέρους ανθρώπων. Ασφαλώς, η συγχώρεση αποτελεί το κεντρικό θέµα της Αγίας Γραφής – εκεί όµως είναι πρωτίστως ο Θεός που συγχωρεί, και αυτό που συγχωρεί είναι η αµαρτία ή η αποµάκρυνση από την λατρεία Του. Στο παρόν άρθρο, όµως, µε απασχολεί κυρίως η αρχαία Ελλάδα. Έχοντας αναφερθεί στην νεότερη έννοια της συγχώρεσης, χρειάζεται καταρχάς να δώσουµε τον ορισµό της. Σε γενικές γραµµές, παραδεχόµαστε ότι συγχωρούµε µόνο κάποιον που µας έχει αδικήσει. Με άλλα λόγια, δεν συγχωρούµε ανθρώπους που είναι αθώοι. Θα ήταν παράξενο να πούµε «ποτέ σου δεν µ’ αδίκησες και σε συγχωρώ». Μολονότι, δε, υπάρχουν καθόλα αποδεκτές χρήσεις της λέξης «συγχώρεση» οι οποίες δεν προϋποθέτουν την ενοχή –όπως όταν λέµε «µε συγχωρείτε» σε κάποιον που κατά λάθος πατήσαµε–, θα περιοριστώ στην έννοια που εµπεριέχει την διάπραξη αδικίας. Και τούτο, όχι µόνον επειδή πρόκειται για ηθική έννοια απαραίτητη σε κάθε σοβαρή διερεύνηση του ζητήµατος της συγχώρεσης, αλλά και επειδή η ιδέα και µόνον ότι η ενοχή αποτελεί προϋπόθεση της συγχώρεσης εγείρει αµφιβολίες ως προς το αν η έννοια της συγχώρεσης ήταν πράγµατι µέρος του «ηθικού ρεπερτορίου» της αρχαίας Ελλάδας. Ωστόσο, για να αδικήσεις δεν φτάνει να κάνεις κακό – το κακό πρέπει να γίνει εκ προθέσεως, και όχι τυχαία. Φυσικά, δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνονται οι εκούσιες από τις ακούσιες πράξεις, όπως στην περίπτωση της µειωµένης ευθύνης, του εξωτερικού καταναγκασµού, του ελαφρυντικού της άγνοιας. Αυτές οι δύσκολες

Jean-Auguste-Dominque Ingres, Ζευς και Θέτις, 1811, λάδι σε καµβά, λεπτοµέρεια

Άρθρο

29

Πριν από την συγχώρεση: Η ελληνική συγγνώμη ΤΟΥ DAVID KONSTAN / ΑΠΌΔΟΣΗ-ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ: ΜΑΡΊΑ ΜΑΓΓΙΏΡΟΥ

περιπτώσεις, όπου δεν είµαστε βέβαιοι αν πράγµατι ισχύει η συγχώρεση, αποδεικνύονται κεντρικής σηµασίας για το αν υπήρχε η έννοια της συγχώρεσης στην αρχαία Ελλάδα. Προτού όµως στραφούµε στους αρχαίους Έλληνες, πρέπει να σταθούµε στο γεγονός ότι η νεότερη συγχώρεση απαιτεί την ύπαρξη δύο ανθρώπων: σε συγχωρώ µόνο και µόνο επειδή κέρδισες την συγγνώµη µου. Θέλουµε ο δράστης να αναγνωρίσει ότι αυτό που διέπραξε ήταν ηθικά λανθασµένο και να απορρίψει την ίδια συµπεριφορά στο µέλλον. Την µετάνοια την υποδηλώνει το συναίσθηµα των τύψεων –όχι απλώς η λύπη για κάποια πράξη–, δηλαδή µια βαθιά ηθική µεταµόρφωση. Ο µετανοών εκδηλώνει µια εσωτερική αλλαγή αντίστοιχη µε την απόκτηση νέας ταυτότητας. Η µετάνοια είναι, ασφαλώς, ιδέα βαθιά ριζωµένη στην εβραϊκή και την χριστιανική παράδοση, αλλά είναι αξιοπρόσεκτα απούσα από τις αρχαίες πραγµατείες περί ηθικής. Αν η συγχώρεση περιλαµβάνει πράγµατι συναισθήµατα όπως οι τύψεις και η µετάνοια, τούτο ενισχύει ακόµη περισσότερο την υπόθεση ότι η εν λόγω ιδέα ελάχιστα ενδιέφερε την κλασική αρχαιότητα.

Jean-Auguste-Dominque Ingres, Ζευς και Θέτις, 1811, λάδι σε καµβά, λεπτοµέρεια

Lucas Cranach Β΄, Ο Ιησούς και η µοιχαλίδα, µετά το 1532, λάδι σε χαλκό, λεπτοµέρεια

Ας επιστρέψουµε στο πιο θεµελιώδες θέµα της ενοχής και της υπευθυνότητας, και στο πώς το έβλεπαν οι αρχαίοι Έλληνες. Στα Ηθικά Νικοµάχεια ο Αριστοτέλης αναφέρει συνοπτικά ότι η «συγγνώµη» –η συνηθέστερη αρχαία ελληνική λέξη για την «συγχώρεση» µε την νεότερη έννοια– αρµόζει για τους ανθρώπους που ενεργούν είτε υπό εξωτερικό καταναγκασµό είτε λόγω συγχωρητέας άγνοιας των γεγονότων ή των περιστάσεων (1109b181111a2). Ο Αριστοτέλης ξεκινά παρατηρώντας: «τῆς ἀρετῆς δὴ περὶ πάθη

τε καὶ πράξεις οὔσης, καὶ ἐπὶ µὲν τοῖς ἑκουσίοις ἐπαίνων καὶ ψόγων γινοµένων, ἐπὶ δὲ τοῖς ἀκουσίοις συγγνώµης, ἐνίοτε δὲ καὶ ἐλέου, τὸ ἑκούσιον καὶ τὸ ἀκούσιον ἀναγκαῖον ἴσως διορίσαι τοῖς περὶ ἀρετῆς ἐπισκοποῦσι» (1109b30-34), για να προσθέσει αµέσως: «δοκεῖ δὴ ἀκούσια εἶναι τὰ βίᾳ ἢ δι᾽ ἄγνοιαν γινόµενα». Όταν όµως οι άνθρωποι ενεργούν από φόβο, όπως όταν ένας τύραννος που έχει εξουσία πάνω στους γονείς και τα παιδιά τους τούς διατάζει να διαπράξουν κάτι «αἰσχρόν», τότε είναι αµφίβολο αν η πράξη τους είναι εκούσια ή όχι. Ο Αριστοτέλης λέει εν προκειµένω: «µικταὶ µὲν οὖν εἰσιν αἱ τοιαῦται πράξεις, ἐοίκασι δὲ µᾶλλον ἑκουσίοις» (1110a11-12).

Η αριστοτέλεια ανάλυση της ακούσιας πράξης σε περίπτωση άγνοιας έχει επίσης διαβαθµίσεις. Οι αδικίες που γίνονται όταν κάποιος είναι µεθυσµένος ή θυµωµένος γίνονται κατά µία έννοια εν αγνοία, αλλά δεν είναι γνήσια ακούσιες. Ο Αριστοτέλης διασαφηνίζει ότι αυτό που κάνει µια πράξη ακούσια είναι η άγνοια των συγκεκριµένων περιστάσεων, και σε τέτοιες καταστάσεις εγείρονται το «ἔλεος» και η «συγγνώµη» (1110b33-1111a2). Φέρ’ ειπείν, θα µπορούσε κανείς να περάσει κατά λάθος τον γιο του για εχθρό ή να κτυπήσει κάποιον µε ένα φονικό όπλο, το οποίο είχε λόγους να θεωρεί ακίνδυνο: σε αυτές τις περιπτώσεις η φυσιολογική κατάληξη είναι η λύπη της µεταµέλειας. Το σηµαντικότερο όλων για το θέµα µας είναι ότι η αντίληψη του Αριστοτέλη περί συγγνώµης δεν πληροί τις ελάχιστες προϋποθέσεις της συγχώρεσης όπως αναφέρθηκαν προηγουµένως. ∆ιότι, αφήνοντας κατά µέρος τις έννοι-

Pompeo Batoni, Η επιστροφή του Ασώτου Υιού, 1773, λάδι σε καµβά, λεπτοµέρεια

Άρθρο

30

Πριν από την συγχώρεση: Η ελληνική συγγνώμη ΤΟΥ DAVID KONSTAN / ΑΠΌΔΟΣΗ-ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ: ΜΑΡΊΑ ΜΑΓΓΙΏΡΟΥ

ες της εξοµολόγησης, των τύψεων και της µετάνοιας, µε τις οποίες δεν ασχολείται ο Αριστοτέλης, η πράξη που επιφέρει την συγγνώµη προσδιορίζεται ως ακούσια µε την πιο αυστηρή και στενή έννοια του όρου. Αλλά οι αληθινά ακούσιες πράξεις δεν θεωρούνται αδικήµατα. Ο Οιδίπους το τονίζει αυτό στην τραγωδία του Σοφοκλή Οιδίπους επί Κολωνώ, όπου, απαντώντας στις κατηγορίες του Κρέοντα, επιµένει ότι δολοφόνησε τον πατέρα του και παντρεύτηκε την µητέρα του χωρίς να το θέλει («ἄκων», 964). Εφόσον o Οιδίπους δεν ήξερε τι είχε κάνει ή σε ποιον, δεν µπορεί κανείς ορθώς να καταδικάσει µια πράξη που, ακριβώς λόγω άγνοιας, ήταν ακούσια (976-77, 983, 986-87). Εάν αυτό ισχύει, και εφόσον δεν συγχωρούµε ανθρώπους οι οποίοι είναι αθώοι, τότε ο όρος «συγγνώµη» στα Ηθικά Νικοµάχεια δεν σηµαίνει «συγχώρεση». Το νόηµα της συγγνώµης πρέπει να είναι ότι µια επιζήµια ή ανάρµοστη πράξη που έγινε ακούσια είναι συγγνωστή και κατανοητή, και δεν εκλαµβάνεται ως αδικία για την οποία ο δράστης είναι υπεύθυνος.

Lucas Cranach Β΄, Ο Ιησούς και η µοιχαλίδα, µετά το 1532, λάδι σε χαλκό, λεπτοµέρεια Την άποψη αυτή, µάλιστα, δεν την υποστήριζε µόνον ο Αριστοτέλης. Μεταγενέστεροι θεωρητικοί της ρητορικής είχαν την ίδια αντίληψη. Μία από τις βασικές τεχνικές για την αποποίηση της ευθύνης µιας πράξης, χάριν της «συγγνώµης», ονοµαζόταν «µετάστασις»: πρόκειται για το τέχνασµα της µετάθεσης της ευθύνης σε κάποιον άλλον εµπλεκόµενο, είτε στον κατήγορο είτε σε κάποιον –ή και κάτι– άλλο. Με αυτόν τον τρόπο διακήρυσσε κάποιος την αθωότητά του. Το σηµείο ως προς το οποίο διέφεραν µεταξύ τους οι θεωρητικοί της ρητορικής ήταν ότι µερικοί αναγνώριζαν µόνον εξωτερικούς παράγοντες, όπως καταιγίδες και βασανιστήρια, ως λόγους για απόδοση συγγνώµης, ενώ άλλοι δέχονταν και εσωτερικούς παράγοντες, όπως η µέθη, τα πάθη ή η παραφροσύνη. Αυτού του είδους οι δικαιολογίες, όµως, δεν έχουν καµία σχέση µε την συγχώρεση για ένα οµολογηµένο λάθος, αλλά µάλλον αποτελούν έναν τρόπο άρνησης ή αποφυγής της ευθύνης µιας πράξης, η οποία αποδίδεται σε περιστάσεις επί των οποίων δεν υπάρχει έλεγχος. Μετά την εξέταση όλων των χρήσεων της συγγνώµης και των συναφών όρων στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία, κατέληξα στο συµπέρασµα ότι ο Αριστοτέλης και οι ειδικοί της ρητορικής είχαν δίκιο: αυτό που συνήθως ερµηνεύεται ως «συγχώρεση» είναι καλύτερο να εκλαµβάνεται ως «απαλλαγή», δηλαδή ως αναγνώριση ότι η άλλη πλευρά δεν ευθύνεται στην πραγµατικότητα για το εν λόγω αδίκηµα.

Ας σταθούµε για λίγο σε µια περίφηµη υπόθεση, την οποία έχουν χρησιµοποιήσει αρκετοί µελετητές για να δείξουν ότι στα οµηρικά έπη δεν υπήρχε πλήρως ανεπτυγµένο το αίσθηµα της ηθικής ευθύνης. Πρόκειται για την σκηνή στην Ιλιάδα όπου ο Αγαµέµνων δικαιολογεί τον εαυτό του για το γεγονός ότι προκάλεσε την µήνιν του Αχιλλέα στην αρχή της διαµάχης τους: «ἐγὼ δ᾽ οὐκ

αἴτιός εἰµι, ἀλλὰ Ζεὺς καὶ Μοῖρα καὶ ἠεροφοῖτις Ἐρινύς, οἵ τέ µοι εἰν ἀγορῇ φρεσὶν ἔµβαλον ἄγριον ἄτην, ἤµατι τῷ ὅτ᾽ Ἀχιλλῆος γέρας αὐτὸς ἀπηύρων. ἀλλὰ τί κεν ῥέξαιµι» (Τ΄ 86-90). Αφού µιλήσει διεξοδικά για την «ἄτην», ο Αγαµέµνων καταλήγει: «ἀλλ᾽ ἐπεὶ ἀασάµην καί µευ φρένας ἐξέλετο Ζεύς, ἂψ ἐθέλω ἀρέσαι, δόµεναί τ᾽ ἀπερείσι᾽ ἄποινα· ἀλλ᾽ ὄρσευ πόλεµονδε καὶ ἄλλους ὄρνυθι λαούς. δῶρα δ᾽ ἐγὼν ὅδε πάντα παρασχέµεν ὅσσά τοι ἐλθὼν» (137-40). Τα λόγια αυτά δεν αποτελούν απόδει-

ξη ότι ο Όµηρος στερείτο της έννοιας της προσωπικής ευθύνης. Εντέλει, διά στόµατος Ποσειδώνα, υπάρχει µια σαφής δήλωση περί ευθύνης του Αγαµέµνονα. Θα καταλάβουµε γιατί µεταθέτει την ευθύνη στον ∆ία και την «ἄτην» εάν εξετάσουµε το επεισόδιο υπό το πρίσµα των αρχαίων φιλοσόφων και ειδικών της ρητορικής. Αποδίδοντας το λάθος του σε θεόσταλτο παροξυσµό µανίας, ο Αγαµέµνων επιµένει ότι το αδίκηµά του κατά του Αχιλλέα ήταν ακούσιο, άρα συγγνωστό. Αν κανείς δεν µπορεί να αντισταθεί στην θέληση του ∆ία, τότε αυτό που έκανε ο Αγαµέµνων ήταν κατανοητό και άρα δικαιολογηµένο. Τούτο δεν τον απαλλάσσει, στην ίδια του την σκέψη, από την υποχρέωση να επανορθώσει έναντι του Αχιλλέα: από την άποψη αυτήν, παραδέχεται τον ρόλο του στην πρόκληση της φιλονικίας. Μολονότι ο όρος δεν εµφανίζεται εδώ, αυτό που αναζητά ο Αγαµέµνων είναι η συγγνώµη, και όχι η συγχώρεση µε την νεότερη έννοια. Το πλεονέκτηµα της συγκεκριµένης ερµηνείας για τον τρόπο µε τον οποίο ο Αγαµέµνων δικαιολογεί τον εαυτό του είναι ότι συνάδει µε τις αρχαιοελληνικές αντιλήψεις περί συµφιλίωσης και ότι δεν εισάγει ιδέες περί µετάνοιας και τύψεων ξένες προς το έπος – και γενικότερα προς την αρχαία ελληνική ηθική σκέψη.

Υπάρχει ένα τραγικό παράδειγµα συµφιλίωσης µεταξύ γονέα και παιδιού στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη. Η συγγνώµη στηρίζεται, ακόµη µια φορά, στην µετάθεση της ευθύνης: εν προκειµένω, σε µια θεά που έδρασε και η ίδια υπό την επήρεια της οργής, οπότε και η δική της πράξη είναι συγγνωστή σε κάποιο βαθµό. Σε µιαν άκρως συγκινητική τελική σκηνή, ο Ιππόλυτος «λύει» την έχθρα προς τον πατέρα του αφού του το ζητά η αγαπηµένη του θεά. Και πάλι, η βάση της συµφιλίωσης είναι η άρνηση της ενοχής, όχι η συγχώρεση ενός επιλήψιµου παραπτώµατος.

Άρθρο

31

Πριν από την συγχώρεση: Η ελληνική συγγνώμη ΤΟΥ DAVID KONSTAN / ΑΠΌΔΟΣΗ-ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ: ΜΑΡΊΑ ΜΑΓΓΙΏΡΟΥ

Pompeo Batoni, Η επιστροφή του Ασώτου Υιού, 1773, λάδι σε καµβά, λεπτοµέρεια

Προσευχής, στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον, διαβάζουµε:

Μπορεί οι αρχαίοι Έλληνες να µην προσέφευγαν στην συγχώρεση αλλά είχαν άλλους τρόπους για να τακτοποιούν τους λογαριασµούς τους µε κάποιον που αδίκησαν. Ο Αριστοτέλης αναφέρει κάποιους από αυτούς τους τρόπους, πραγµατευόµενος τα συναισθήµατα στην Ρητορική, αµέσως µετά την ανάλυση της οργής. Ορίζει την οργή ως αντίδραση σε προσβολή και εξηγεί ότι, εφόσον η προσβολή είναι εκούσια πράξη, η οργή µας θα υποχωρήσει εάν πειστούµε ότι δεν συνέβη στην πραγµατικότητα καµία προσβολή ή ότι έγινε ακούσια. Και προσθέτει:

τίες· οι άνθρωποι συγχωρούν οφειλέτες, χαρίζουν χρέη. Η δυνατότητα αυτή για τα ανθρώπινα όντα σηµαίνει ότι διαγράφουν απλώς ένα χρέος, χωρίς να υπεισέρχεται εν προκειµένω η στάση του οφειλέτη, πολύ δε λιγότερο οι τύψεις ή η µετάνοια. Αυτό που δεν µπορούµε να κάνουµε είναι να συγχωρήσουµε την αµαρτία ενός άλλου ατόµου: αυτό είναι προνόµιο του Θεού, του Υιού του Θεού ή των εκπροσώπων Του επί της γης.

«σηµεῖον δὲ ἐπὶ τῆς τῶν οἰκετῶν κολάσεως: τοὺς µὲν γὰρ ἀντιλέγοντας καὶ ἀρνουµένους µᾶλλον κολάζοµεν, πρὸς δὲ τοὺς ὁµολογοῦντας δικαίως κολάζεσθαι παυόµεθα θυµούµενοι» (1380a16-18). Η οµολογία από την πλευρά του σκλάβου είναι απλώς ένδειξη σεβασµού προς τον κύριο. ∆εν τίθεται θέµα γνήσιων τύψεων ή ηθικής µεταµόρφωσης εδώ. Ο Αριστοτέλης συνεχίζει υποστηρίζοντας: «ὧν γοῦν πολὺ καταφρονοῦµεν, οὐκ αἰσχυνόµεθα. καὶ τοῖς ταπεινουµένοις πρὸς αὐτοὺς καὶ µὴ ἀντιλέγουσιν: φαίνονται γὰρ ὁµολογεῖν ἥττους εἶναι, οἱ δ᾽ ἥττους φοβοῦνται, φοβούµενος δὲ οὐδεὶς ὀλιγωρεῖ»

(1380a21-23). Τίποτε δεν απέχει περισσότερο από την χριστιανική εντολή να νιώθουµε τύψεις για τις αµαρτίες µας και να στεκόµαστε ταπεινοί µπροστά στον Θεό.

Πού λοιπόν γεννήθηκε η ιδέα της συγχώρεσης, µε τις συγγενικές πρακτικές της εξοµολόγησης, των τύψεων και της µετάνοιας; Σηµαντικό βήµα προς την κατεύθυνση αυτήν έγινε στην εβραϊκή και την χριστιανική παράδοση – µε τον βασικό περιορισµό, όµως, που σηµείωσα στην αρχή αυτού του δοκιµίου: στην Αγία Γραφή ο µετανοών δεν απευθύνεται σε κάποιο άλλο ανθρώπινο ον, αλλά στον Θεό. Εποµένως, δεν πρόκειται για την ανθρώπινη συγχώρεση, που αποτελεί το θέµα µας εδώ, αλλά για θεία συγχώρεση. Χωρίς να υπεισέλθω σε λεπτοµέρειες, θα αναφερθώ σε δύο περίφηµα χωρία της Καινής ∆ιαθήκης, τα οποία µπορούν να διασαφηνίσουν αυτή την διαφορά. Στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, µιλώντας για την εκ θαύµατος θεραπεία του παραλυτικού (9: 2-6), ο Ιησούς δεν ισχυρίζεται ότι η «συγχώρεση», η «άφεση» αµαρτιών, εµπίπτει στις αρµοδιότητες των απλών ανθρώπων· αποδεικνύει µάλλον την ορθότητα του ισχυρισµού του ότι είναι υιός του Θεού, και ως εκ τούτου, έχει την εξουσία να δρα επί της γης για λογαριασµό του πατρός του. Το γνωστότερο ίσως χωρίο περί συγχώρεσης προέρχεται από την Κυριακή Προσευχή. Στην δεύτερη εκδοχή της

«καὶ ἄφες ἡµῖν τὰς ἁµαρτίας ἡµῶν· καὶ γὰρ αὐτοὶ ἀφίεµεν παντὶ τῷ ὀφείλοντι ἡµῖν» (11:4). Ο Θεός συγχωρεί αµαρ-

Πιστεύω πως ο παράγοντας που εµπόδισε την ανάπτυξη ενός δόγµατος διαπροσωπικής συγχώρεσης στην χριστιανική παράδοση ήταν η ιδέα ότι η συγχώρεση ανήκει στην ιδιαίτερη δικαιοδοσία του Θεού: θα αποτελούσε ύψιστη αλαζονεία να απαιτούµε από ένα άλλο ανθρώπινο ον να µετανοεί ενώπιόν µας. Η νεότερη αντίληψη περί διαπροσωπικής συγχώρεσης, επιµένοντας ότι ο ένοχος πρέπει να εκφράζει µετάνοια και να δεσµεύεται ότι θα αλλάξει συµπεριφορά, µπορεί να ερµηνευθεί ως εκκοσµίκευση της εβραϊκής και της χριστιανικής ιδέας περί θείας συγχώρεσης. Πρόκειται, αναµφίβολα, για σηµαντική πρακτική και προσδοκία στον νεότερο κόσµο. Αν όµως οι αρχαίοι Έλληνες τα κατάφερναν και χωρίς αυτήν, όπως ελπίζω να έδειξα, ίσως θα έπρεπε να επανεξετάσουµε και την δική µας στάση απέναντι στην συγχώρεση και να αναρωτηθούµε αν πρόκειται, πάντοτε και σε όλες τις περιπτώσεις, για αρετή και ηθική επιταγή.

Βιβλιοπαρουσίαση

32

Η τόλµη του θεωρείν στην εποχή των προσχωρήσεων ΤΗΣ ΤΙΤΊΚΑΣ ΚΑΡΑΒΊΑ

Απόστολος Λαµπρόπουλος και Αντώνης Μπαλασόπουλος (επιµ.), Χώρες της θεωρίας. Ιστορία και γεωγραφία των κριτικών αφηγηµάτων, Αθήνα: εκδ. Μεταίχµιο, 2010, 583 σελ. ISBN: 978-960-455-559-8 Οι Χώρες της θεωρίας επιχειρούν να αποτυπώσουν και να µεταδώσουν έναν προβληµατισµό για την φύση, την θέση και την δυναµική της θεωρίας στο σύγχρονο παγκοσµιοποιηµένο σκηνικό στα πεδία της Θεωρίας της Λογοτεχνίας, της Συγκριτικής Γραµµατολογίας, της Πολιτισµικής Θεωρίας, της Μεταφρασεολογίας, της Σύγχρονης Ιστορίας και της Θεωρίας της Ιστοριογραφίας, της Ανθρωπογεωγραφίας και της Σηµειωτικής του Χώρου, της Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας, των Πολιτικών Επιστηµών και της Παιδαγωγικής. Έχοντας ως σηµείο εκκίνησης «την υποψία ότι η ‘‘θεωρητική ζωή εν Ελλάδι’’ είναι εδώ και καιρό λιγότερο περιφερειακή και µεταπρατική από ό,τι ίσως πιστεύεται» (σελ. 15), οι επιµελητές του τόµου, Απόστολος Λαµπρόπουλος και Αντώνης Μπαλασόπουλος, προσδοκούν να µας παρασύρουν σε έναν γόνιµο και συναρπαστικό διάλογο. Και το επιτυγχάνουν! Αρχικά, µέσα από τις µελέτες της Κάριν Μπόκλουντ-Λαγοπούλου, της Λητούς Ιωακειµίδου, του Μίλτου Πεχλιβάνου και της Σόφης Ιακωβίδου, οι οποίες πραγµατεύονται αντιστοίχως την ιστορική µελέτη της λογοτεχνίας, τις προοπτικές που διαγράφονται για την Συγκριτική Γραµµατολογία από την θεωρητική της διεύρυνση, την ριζοσπαστικότητα και την απήχηση της αισθητικής της πρόσληψης στον διεθνή και τον εγχώριο θεωρητικό στοχασµό και, τέλος, την κοινωνιοποιητική ως παράγωγο της θεωρίας των πεδίων. Από «τον στοχασµό περί λογοτεχνίας ως λυδία λίθο και διαρκές ζητούµενο του θεωρητικού στοχασµού» (σελ. 15), τον οποίο φιλοδοξούν να αναδείξουν οι µελέτες της πρώτης ενότητας του τόµου, τα κείµενα της δεύτερης επικεντρώνονται στις «χωροχρονικές µετατοπίσεις, µετακινήσεις και µετακενώσεις του θεωρητικού λόγου» (σελ. 117) σε σχέση, αντιστοίχως, µε την ιστορία της µετανάστευσης και τις µεταλλάξεις του εθνικού φαντασιακού (Ιωάννα Λαλιώτη), τον τρόπο που η ιστορία και η γεωγραφία καθόρισαν την παράδοση της Κριτικής Θεωρίας (Κωνσταντίνος Καβουλάκος), τα ταξίδια της «εγγενώς εκτατής και

Της Τιτίκας Καραβία, δρος Θεωρίας της Λογοτεχνίας και Πολιτισµικής Κριτικής, εντεταλµένης διδάσκουσας στο Τµήµα Φιλολογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών

Βιβλιοπαρουσίαση

Η τόλµη του θεωρείν στην εποχή των προσχωρήσεων ΤΗΣ ΤΙΤΊΚΑΣ ΚΑΡΑΒΊΑ επεκτατικής» (σελ. 167) Πολιτισµικής Θεωρίας και την δυνατότητά της να θέτει εν αµφιβόλω τοπικές βεβαιότητες και εθνικούς µύθους (Γρηγόρης Πασχαλίδης). Στην τρίτη ενότητα, η θεωρία συναντά την πόλιν και την ιστορία: η Μίνα Καραβαντά στο πλαίσιο µιας «οντοπολιτικής κριτικής», βασισµένης στην σύναψη λογοτεχνίας και πολιτικής µε στόχο την διερεύνηση της δυνατότητας για µια φιλόξενη, χωρίς αποκλεισµούς, «πολιτεία ετεροτήτων» (σελ. 240)· ο Αλέξανδρος Κιουπκιολής εκκινώντας από την ευρύτερη κοινωνική στροφή προς την µεταπολιτική και την µεταδηµοκρατία· η Έφη Γαζή σε µια κριτική αποτίµηση της προβληµατικής για την αφηγηµατικότητα και την κειµενικότητα που αναπτύχθηκε στον χώρο της ιστοριογραφίας, µε ιδιαίτερη έµφαση στο θέµα των ορίων της αφηγηµατικής αναπαράστασης του ολοκαυτώµατος· τέλος, ο Γιάννης Παπαθεοδώρου, συνάπτοντας την «ρητορική στροφή» στον χώρο της ιστοριογραφίας και τον θεωρητικό προβληµατισµό περί ιστορικής ποιητικής µε «το στοίχηµα για τον ‘‘εκδηµοκρατισµό’’ της ιστορίας» (σελ. 322). Οι µελέτες της τέταρτης ενότητας, εστιασµένες σε θέµατα χωρικών σχέσεων (Αλέξανδρος Φ. Λαγόπουλος), µετάφρασης (Στέφανος Στεφανίδης) και παιδαγωγικής (Ελένη Χοντολίδου) εκθέτουν, σχολιάζουν και µετασχηµατίζουν τις πληθυντικές θεωρητικές παραδόσεις που τις διέπουν, εισβάλλοντας σε νέα εδάφη, αναδιατάσσοντας όρια, κατοχυρώνοντας έµπρακτα τον διακλαδικό και διεπιστηµονικό τους χαρακτήρα. Η πέµπτη και τελευταία ενότητα του τόµου είναι µεταθεωρητική: µέσα από µια ντεριντιανή κυρίως προοπτική, αναψηλαφεί τα «βασικά διακυβεύµατα της θεωρίας ως λόγου και του λόγου για την θεωρία» (σελ. 435). Ως απάντηση στις εναγώνιες τοποθετήσεις ή τις όλο ευαρέσκεια αποφάνσεις περί «τέλους της θεωρίας», η Μαρία Μαργαρώνη αντιτείνει την θεωρία ως «ανοίκειο πρόσθεµα της θέασης» (σελ. 473) και εκλαµβάνει το θεωρείν ως θέαση που δοκιµάζεται, διακόπτεται, ιστορικοποιείται και (ανα)κατευθύνεται σε ένα αγωνιστικό διάµεσο ασπίδων-αντανακλάσεων. «∆ιεµβολίζοντας» το δίπολο θεωρία-ιστορία µε την νοµικοπολιτική έννοια της κυριαρχίας, ο Αντώνης Μπαλασόπουλος τοποθετεί την χώρα της επερχόµενης θεωρίας στο µεταίχµιο της ηθικοφιλοσοφικής και της ιστορικοπολιτικής ανάλυσης της κυριαρχίας. Ο Απόστολος Λαµπρόπουλος, τέλος, προτείνει την προσφυγή στην θεωρία - χώρα - µήτρα λόγων που συγχρονίζονται, έστω και αναδροµικά, µεταξύ τους σε µια ελκυστική ασυνέχεια– για τον απεγκλωβισµό του θεωρητικού στοχασµού από την µοιρολατρία µιας διαρκώς επαπειλούµενης κατάρρευσης ή εξαφάνισής του. Η προβληµατική που αναπτύσσουν οι Χώρες της θεωρίας προάγει µε αξιώσεις έναν διεπιστηµονικό και διακλαδικό διάλογο στον χώρο πρωτίστως των ανθρωπιστικών επιστηµών. Ο αναγνώστης αναµετριέται µε αξιόλογα, συναρπαστικά, ενίοτε εµπνευσµένα στιγµιότυπα της θεωρίας στον ελληνόφωνο χώρο, χωρίς βέβαια να λείπουν τα αντεπιχειρήµατα και οι ενστάσεις σε επιµέρους σηµεία των δεκαεπτά µελετών, ανάλογα µε τον βαθµό εξοικείωσης,

33

Βιβλιοπαρουσίαση

34

Η τόλµη του θεωρείν στην εποχή των προσχωρήσεων ΤΗΣ ΤΙΤΊΚΑΣ ΚΑΡΑΒΊΑ την παρουσία ή την προσωπική του διαδροµή στον χώρο των κριτικών αφηγηµάτων. Ενδεικτικά, αξίζει να σηµειωθεί ότι αρκετοί από τους συγγραφείς του τόµου επιλέγουν να αξιοποιήσουν παραδείγµατα γνωστά από την ξενόγλωσση βιβλιογραφία, παρακάµπτοντας επιδέξια την όποια σχετικοποίηση των θεωρήσεών τους θα προκαλούσε η διεξοδική µελέτη ανάλογων –φαινοµενικά– περιπτώσεων από την ελληνική πραγµατικότητα. Από την ώσµωση του κριτικού αναγνώστη µε τις Χώρες της θεωρίας επανέρχεται ακόµη πιο επιτακτικό το αίτηµα για παραµερισµό του αµέθοδου και βολικού συγκρητισµού, τον οποίο εν πολλοίς έχει επιβάλει η δυναµική των Πολιτισµικών Σπουδών. Στις µέρες µας, αυτό που εν γένει επιτυγχάνει διεθνώς η θεωρία, καταφεύγοντας άλλοτε σε οµφαλοσκοπήσεις και άλλοτε σε ριζωµατικά τερτίπια, είναι να κερδίζει πεισµατικά, και µάλλον φοβικά, την επιβιωσιµότητά της, την ικανότητά της δηλαδή να επιβιώνει υπό προθεσµία, χωρίς σαφή προσδιορισµό και στόχο. Το παρόν ξεφεύγει µέσα από τα χέρια της, γιατί αδυνατεί να ενσωµατώσει στην ιστορία της την µαταίωση βεβαιοτήτων που άλλοτε την καθόρισαν και να αντιταχθεί στον εγκλεισµό της σε ένα αέναο σήµερα που δεν κυοφορεί τίποτε το ελπιδοφόρο για το αύριο. Το ερώτηµα, λοιπόν, που εύλογα τίθεται είναι ώς πότε θα δεχόµαστε να επιβιώνουµε µετέωροι αναστοχαστικά, αντί να επιδιώκουµε να υπάρξουµε εν τέλει θεωρητικά. Σε ό,τι αφορά τον εγχώριο θεωρητικό στοχασµό, πιστεύω ότι αυτό που µας οδήγησε στην υιοθέτηση της επιβιωσιµότητας ως µόνης λύσης είναι η παγίδευση ορισµένων στην σαγήνη της µεταµοντέρνας αποσπασµατικότητας και η γαλούχηση άλλων στον θεωρητικό στοχασµό µέσα από την ευκαιριακή –µη µεθοδική– έκθεση και εξοικείωσή τους µε σηµαντικά έργα αναφοράς και την συνακόλουθη δηµιουργία στρεβλών εικόνων. [1] Παρ’ όλο που µαγικές συνταγές δεν υπάρχουν, η άποψη που υποβάλλει η ανάγνωση του κειµένου «Πώς πέφτει ο τέλειος θεωρητικός; Η κρίση του θεωρείν στην εποχή της µαρτυρίας» της Μ. Μαργανώνη –µιας από τις ιδιαίτερα σηµαντικές συµβολές του τόµου– είναι ότι η δυναµική της θεωρίας εξαρτάται, εν πολλοίς, από τον τρόπο που ο θεωρητικός επιλέγει να διασφαλίσει την παρουσία του στον χώρο των κριτικών αφηγηµάτων. Η θεωρία ως τεχνούργηµα είναι απείρως πιο ελκυστική όταν δεν προσχωρεί σε εκλεκτικιστικές επιβιώσεις στοχασµών µε τους οποίους ουδέποτε αναµετρήθηκε ουσιαστικά, το-

λµώντας αντίθετα να εκτεθεί στην γοητεία αυτών που θα ανοικειώσει µέσω της συστηµατικής τους αναδίφησης. Για να υπάρξουµε θεωρητικά, θα πρέπει να εισέλθουµε και να περιοδεύσουµε στην χώρα της θεωρίας, εγκαταλείποντας κάθε βολικό παρατηρητήριο. Μόνον τότε η θέασή µας δεν θα είναι υπερ-οπτική· και γι’ αυτό θα είναι εν-διαφέρουσα.

1 Η αναλυτική καταγραφή και τεκμηρίωση των λόγων που οδήγησαν σε ακούσιες παραχαράξεις της θεωρίας στον εγχώριο στοχασμό εκτείνονται πολύ πέραν των στόχων του παρόντος κειμένου. Παρ’ όλο που το θέμα δεν έχει ακόμη επαρκώς μελετηθεί, επιμέρους πτυχές του μπορεί ο αναγνώστης να ανιχνεύσει ενδεικτικά στον τόμο Κ. Βούλγαρης (επιμ.), Θεωρία, Λογοτεχνία, Αριστερά (Αθήνα: εκδ. Το Πέρασμα, 2008), καθώς και στο άρθρο της Τ. Καραβία και της Π. Καρπούζου, «Θεωρίες εν κινήσει: Μεταφράσεις και μεταλλαγές της Θεωρίας της Λογοτεχνίας και της Πολιτισμικής Κριτικής στην Ελλάδα», Θέµατα Λογοτεχνίας 43 (2010), σελ. 246 κ.ε.

Παρουσίαση Δίσκου

35

Ένα μουσικό ταξίδι στον 19ο αιώνα ΤΟΥ ΓΙΆΝΝΗ ΓΕΩΡΓΙΆΔΗ

H βιολονίστα Στέλλα Τσάνη και o πιανίστας ∆ιονύσης Μαλλούχος συνέπραξαν πρόσφατα σε µια πολύ ενδιαφέρουσα ηχογράφηση έργων τριών κλασικών συνθετών –του Ludwig van Beethoven, του Robert Schumann, του Franz Schubert–, καθώς και ενός σπανιότερα παρουσιαζόµενου συνθέτη, του Joseph Joachim Raff. Η Σονάτα για βιολί και πιάνο αρ. 8, έργο 30, αρ. 3, σε σολ µείζονα, χαρακτηριστικό δείγµα στυλιστικής γραφής του Beethoven, αναδεικνύεται µε ζωντάνια, φρεσκάδα και χιούµορ από τους δύο ερµηνευτές. Η πιστή ανάγνωση του µουσικού κειµένου συνδυάζεται µε αρκετά πρωτότυπα στοιχεία της προσωπικής τους αισθητικής και αντίληψης.

To πιο σπάνιο έργο του δίσκου είναι η «Cavatina» του Raff. Tα πρώτα δύο συνθετικά του ονόµατος του συνθέτη παραπέµπουν στον θρυλικό βιολονίστα του 19ου αιώνα, στον οποίον ο Brahms αφιέρωσε το Κοντσέρτο για βιολί! Ο συνθέτης έχαιρε εκτίµησης από την πλευρά του Felix Mendelssohn και του Franz Liszt, δύο κορυφαίων συνθετών της εποχής του. Έζησε και δηµιούργησε πλήθος έργων στην Βαϊµάρη και στο Βισµπάντεν, ενώ λαµπρή στιγµή της ζωής του αποτέλεσε το βραβείο που του απένειµε η Gessellschaft der Musikfreunde in Wien, για την σύνθεση της 1ης Συµφωνίας του, όπου η γραφή και η καταπληκτική του ενορχήστρωση του θεωρήθηκαν εφάµιλλες του Brahms.

Η Σονάτα για βιολί και πιάνο αρ. 1, έργο 105, σε λα ελάσσονα του Schumann, ένα από τα πιο αγαπηµένα έργα µουσικής δωµατίου της ροµαντικής περιόδου, γράφτηκε σε µια περίοδο συναισθηµατικής και ψυχικής φόρτισης του συνθέτη, αφού, όπως ανέφερε και ο ίδιος στον φίλο του, βιολονίστα Vilhelm Wasielewski, εκείνο το διάστηµα «ένιωθε οργή για πολλούς ανθρώπους».

Στο τελευταίο αυτό έργο του δίσκου, η Στέλλα Τσάνη, επιβεβαιώνοντας την θέση της ως κορυφαίας βιολονίστας της γενιάς της, ερµηνεύει µε αριστοτεχνική ηχοχρωµατική οµορφιά και µεγαλοπρέπεια. Ο ∆ιονύσης Μαλλούχος, άξιος, σοβαρός και καλλιεργηµένος πιανίστας, καταθέτει την µουσικότητά του και την τεχνική του ευελιξία για ένα µοναδικό έκθεµα έργων µουσικής πανδαισίας.

Η ερµηνεία της Στέλλας Τσάνη ξεχωρίζει για το λυρικό πάθος που απαιτεί ο συνθέτης, πάντα όµως ελεγχόµενο και καλαίσθητο. Ο εκλεκτός συνοδοιπόρος της, ο πιανίστας ∆ιονύσης Μαλλούχος, προσφέρει το απαραίτητο υπόβαθρο έµπνευσης και ασφαλούς, προσαρµοσµένης συνοδείας. Η ερµηνεία του διακρίνεται από εκρηκτικότητα αλλά και τον αναγκαίο κατευναστικό λυρισµό. Ο πηγαία µελωδικός Franz Schubert εκθέτει µε την Σονατίνα για βιολί και πιάνο, µεταθ. έργο 137, αρ. 3, σε σολ ελάσσονα ένα ανάλαφρο και ουδόλως πολύπλοκο δείγµα της συνθετικής του ευφυΐας. Όµορφες, απέριττες µελωδίες της τετραµερούς σονάτας του µας αποφορτίζουν από την δραµατικότητα του Schumann.

Ταυτότητα και Διοικητικό Συμβούλιο

36

AΩ - TPIMHNIAIO ENHMEPΩTIKO ΔEΛTIO ΣYNΔEΣMOY YΠOTPOΦΩN KOINΩΦEΛOYΣ IΔPYMATOΣ AΛEΞANΔPOΣ Σ. ΩNAΣHΣ Aισχίνου 4, Aθήνα 105 58, Tηλ.: 210-3713000 • e-mail: scholars.association@onassis.gr Εκδότης: Παναγιώτης Αλεξάκης Aρχισυντάκτρια: Λήδα Mπουζάλη Συντακτική Eπιτροπή: Τιτίκα Καραβία, Μαρία Μαγγιώρου, Γιόλα Χριστούλα Τακτικός συνεργάτης: ∆ιονύσης Μαλλούχος Σύµβουλος Έκδοσης: Ιωάννα Κονδύλη Σε αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν: Γιάννης Γεωργιάδης, David Konstan, Γκόλφω Μαγγίνη Διόρθωση: Γιάννης Παπαδημητρίου • Σχεδιασμός: Κώστας Κάτσουλας Προσαρμογή για το internet: Graphics.gr • Eκτύπωση: Μπάξας Α.Ε.

TO ΔIOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO TOY ΣYNΔEΣMOY YΠOTPOΦΩN KOINΩΦEΛOYΣ IΔPYMATOΣ AΛEΞANΔPOΣ Σ. ΩNAΣHΣ Πρόεδρος: Τάσος Μπουλµέτης Aντιπρόεδρος A’: Τιτίκα Καραβία Aντιπρόεδρος B’: Τάσος Αποστόλου Γενικός Γραμματέας: Πρόδροµος Προδροµίδης Ειδική Γραμματέας: ∆έσποινα Σχοινά Tαμίας: Ανδρέας Λαγγούσης Αναπληρώτρια Ταµίας: Κασσιανή Μπένου Mέλη: Μυρτώ Γεωργακοπούλου, Χρήστος Γόδας, Κέλλυ ∆ιαπούλη, Αγγελική Καθαρίου, Μαρία Μαγγιώρου, Γιώργος Μαυρωτάς, Κωνσταντίνος Μίχος, Ηώ-Όλγα Πάσχου Επίτιµη Πρόεδρος: Ιωάννα Κονδύλη