Περίληψη
Το κείμενο μου κάνει αναφορές στις έννοιες του άμορφου και σε κάποιες απ’ τις
μορφές του στην τέχνη. Αντλεί πληροφορίες από το βιβλίο Formless(Rosalind Krauss, Yve-Alain Bois, A Users Guide, Zone Books 1997) που έρχονται ως αφορμή για την
δημιουργία ερωτημάτων που απαντόνται στην τέχνη. Αναφέρεται στην σχέση με
το σώμα, την φθορά και την ύλη και πως αυτά μπορούν τελικά να παράξουν μια
νέα μορφή. Τι είναι η αντι-μορφή και ποιά η σημασία της διαδικασίας της
καλλιτεχνικής πρακτικής στον τομέα της «Abject art»; Η τέχνη της αθλιότητας
μπορεί να απενοχοποιήσει το γυναικείο σώμα από τα πρότυπα που την
καθιστούν φετιχιστικό προϊόν, γιατί η φυσικές εκκρίσεις του σώματος θεωρούνται ατελείς;
Αυτά είναι μερικά απ’ τα ερωτήματα που συνθέτουν αυτό το κείμενο και
προσπαθούν να το σχολιάσουν.
το
σημαινόμενο και αυτό γιατί εκείνες τις φορές το σημαινόμενο δεν υπάρχει ή είναι
αποτέλεσμα του σημαίνοντος. Το αποτέλεσμα έχει σημασία όσο η διαδικασία
είναι ορατή. Βλέποντας έργα αυτής της μορφής συνειδητά και μη φαντάζομαι τον
τρόπο δημιουργίας τους , άλλες φορές με επιτυχία και άλλες με αποτυχία, ως
θεατές δηλαδή εντασσόμαστε στην καλλιτεχνική πρακτική του καλλιτέχνη, ως
καλλιτέχνες -υποθέτω- απολαμβάνουμε αυτή την διαδικασία περισσότερο από το
αποτέλεσμα. Τα αντικείμενα,κάποιες φορές, αποκτούν μια όχι σίγουρη και
σταθερή μορφή και αυτό γιατί ο ίδιος ο καλλιτέχνης στοχεύει στην ανάδειξη των
σημασιολογικών δυνατοτήτων του αντικειμένου που συνδέεται και με την φυσική
τους μορφή. Ο Robert Morris στο έργο του «Felts,1967-8» αναπαράγει ακριβώς
αυτή τη σκέψη, υποβάλει την τσόχα σε «φυσική στάση», μέσα από μια σειρά
κοψιμάτων, του υλικού, την τοποθετεί με τρόπο ώστε η βαρύτητα να είναι αυτή
που δίνει, τελικά, την μορφή του αντικειμένου.
Η μορφή αυτή δεν αντιπροσωπεύει ούτε αναπαριστά κάποια άλλη μορφή, την
δημιουργεί. Η έννοια του άμορφου εκφράζει αυτή την απροσδιόριστη μορφή,
κατα τον Bataille, το αντικείμενο που δεν έχει σαφή μορφή και σχετίζεται με το
«χαμηλό». Η έννοια τόσο του άμορφου όσο και του «χαμηλού» συνδέεται και με
το σώμα και τις απεκρίσεις του ή την φυσικότητα του, που είναι ένα μελανό
σημείο, μιας και είναι και αυτά που βλέπουμε ως αηδιαστικά, τα υπολλείματα του
σώματος μας ή τις απεκρίσεις του. Μάλιστα αυτό είναι ένα κομμάτι που έχει
συνδεθεί με το γυναικείο σώμα. Το αίμα, η βλέννα αλλά και γενικότερα τα
κόπρανα, τα ούρα, το σάλιο, οτιδήποτε ρευστό,γλοιώδες και κολλώδες, αυτά που
μας προκαλούν αποστροφή και που στην τέχνη γίνονται αντικείμενα
ενδιαφέροντος και αποκτούν όνομα «Abject art», είναι η έννοια του απεχθούς
που εμπνέεται από τα παρπάνω και μάλιστα θέτει ζητήματα θηλυκότητας και
αρρενωπότητας. Μιας και τα πρότυπα της εποχής θέλουν το γυναικείο σώμα
απαλαγμένο από αυτές τις απεκκρίσεις που θα απαντά τέλεια στα πρότυπα
ομορφιάς, οτιδήποτε θυμίζει την φυσικότητα του γυναικείου σώματος, κρύβεται, θεωρείεται αηδιαστικό, ξένο και αδιανόητο να προβληθεί στην κοινωνία. Ο
Bataille εξετάζει ξανά στα κείμενα του αυτά τα ζητήμα που όμως αφορούν
περισσότερο την «κοινωνική απέχθεια» 1 και παρουσιάζει αυτά που είναι ελκυστικά
και μη για την κοινωνία. Περίπου 50 χρόνια αργότερα η Julia Kristeva παρουσιάζει
κείμενα που αφορούν την φρικιαστική δύναμη της ακαθαρσίας, «The Powers of Horror» 2 και που διαφέρουν απ’ αυτά του Bataille μιας και στα κείμενα της
γίνονται περισσότερο αναφορές σε φιλοσοφικά και ψυχαναλυτικά κείμενα της M
Douglas. Το έργο της Sindy Sherman σχολιάζει την γυναικεία χειραφαίτηση και τον
ρόλο της ως φετιχιστικό αντικείμενο. Ακόμη και ο τίτλος που της αποδίδεται «το
ωραίο φύλο» την επιτάσει σε μια συνεχή διαδικασία επίτευξης του, που οδηγεί
στην αποστροφή και απέχθεια απέναντι στο ίδιο της το σώμα. Προβάλεται ως
αντικείμενο πάθους και ηδονής στον βαθμό που η απόλαυση προσφέρεται
μονόπλευρα και μάλιστα οφείλει να ακολουθήσει τα πρότυπα. Στην σειρά
φωτογραφιών που δημιουργεί η Sherman (Untitled Film Still #811980) 3 όπου μέσα
από αυτό-φωτογραφίσεις σχολιάζει τα πρότυπα που, οι ταινίες και οι διαφημίσεις,
προοθούν, της τέλειας ομορφιάς. Η γυναίκα είναι η φυσική μορφή της
Αφροδίτης.
Τα υπόλοιπα έργα της Sherman βρίσκονται στον αντίθετο πόλο. Αφού εξετάσει
την εικονογράφιση του μισογυνισμού, που απαντάται και στα δύο φύλα, εικονοποιεί όλες τις αηδιαστικές στιγμές των υλικών, του σώματος, της γυναίκας.
Σε κάνει να αναρωτηθείς «τι είναι όμορφο;» και μέσω αυτής της φυσικότητας των
πραγμάτων αυτό που σε αηδιάζει γίνεται αποδεκτό.
Η τέχνη του άμορφου και απεχθούς στην φωτογραφία με κάνει να αναρωτιέμαι
τον σκοπό, το θέμα αλλά και το προβαλόμενο αυτούσιο, η μούχλα, το σάλιο, τα
κόπρανα αλλάζουν μορφές μέσα απ’ τον φωτογραφικό φακό, ο-η καλλιτέχνης
μας παρουσιάζει αυτό που βλέπει αλλά σίγουρα δεν είναι αυτό πυ θα βλέπαμε
εμείς αν ήμασταν μαζι του-της την στιγμή της φωτογράφισης Σκέφτομαι πως
ίσως η φωτογραφία έχει μια αλήθεια λιγότερη, την δική μου. Χωρίς αυτό να την
καθιστά λιγότερο ή περισσότερο τέχνη, ξεχωρίζει όμως στο μυαλό μου σε σχέση
με την τέχνη του γλυπτού στον χώρο και αυτό γιατί η μια περισσότερη διάσταση
δίνει θέση και χώρο στον «θεατή» να φτιάξει μια αλήθεια σε ό,τι αφορά την
άμορφη μορφή. Η φωτογραφική εικόνα και πολλές φορές και η ζωγραφική,
αποδομούν την πραγματικότητα, το ίδιο και το γλυπτό, όμως σ’ αυτή την
περίπτωση το δικό μου φαντασιακό φαίνεται να είναι περισσότερο ενεργό και
Έχω την ανάγκη να γράψω η τεχνική, και όχι η τέχνη, του άμορφου και αυτό γιατί
ενέχει την έννοια της διαδικασίας, χωρίς η τεχνική να δηλώνεται σαν μια, και η
διαδικασία αυτή είναι, αρκετές φορές, τόσο ορατή που κοιτώντας το άμορφο
αντικείμενο «συναρμολογείς» τα μέρη του μέχρι εκεί που σου επιτρέπει η φαντασία
σου, γίνεσαι μέρος αυτής της επιτελεστικής διαδικασίας. Βλέπεις το τελικό προϊόν
μιας performance που δεν ήσουν ποτέ παρόν και που όμως προσπαθείς να
φανταστείς.
Σκέφτομαι για παράδειγμα τα έργα του Mike Kelley, σ’ αυτή την περίπτωση η
διαδικασία συλλογής των αντικειμένων είναι εξίσου σημαντική με αυτή της
συναρμογής τους, σαν ένας συλλέκτης αφημένων αντικειμένων μνήμης, που
καμία σχέση δεν έχουν με δικές του προσωπικές αναμνήσεις και που δεν έχουν
σκοπό να προβληθούν ως τέτοιες. Στην έκθεση που πραγματοποιείθηκε στο
MOMA το 2013-14, μετά τον θάνατο του, βλέπουμε την σύνδεση πολλών
λούτρινων ζώων, ταξινομημένα και συνδιασμένα βάση αποχρώσεων, που
νιώθεις ότι σου αφηγούνται μια ιστορία. Δεν είναι μόνο το υλικό των αντικειμένων
που δημιουργεί μια συναισθηματική ανάγκη για αναζήτηση αλλά και ο τρόπος
που τα συνδέει και τα παρουσιάζει. Θέλω να πω δηλαδή πως αισθάνομαι
περισσότερο έτοιμη να ενταχθώ στον κόσμο των γλυπτών του και να ακούσω
την αφήγηση του μέσα από ερμηνείες που δεν είναι απικλειστικά δικές μου, αισθάνομαι ότι η αφηγηματική και, κάπως, λυρική αναπαράσταση του άμορφου
διαμορφώνει την σκέψη μου. Ταυτόχρονα είναι περισσότερο εμφανής η διαδρομή
που ακολουθεί, εύκολα μπαίνει κανείς στον πειρασμό να φανταστεί τον Kelley να
βρίσκεται σε διάφορα παλαιοπωλεία αναζητώντας τα «έτοιμα» αντικείμενα που θα
παράξουν μια νέα άμορφη μορφή και που μάλιστα θα δημιουργούν μια
ευαίσθητη μνημονική αναζήτηση. Ακόμη το έργο του με κάνει να σκέφτομαι πως
τελικά η έννοια της «ταξινόμησης» των πραγμάτων δεν σχετίζεται μόνο με την
τέχνη της μνήμης, μπορεί μάλιστα να σε αποδεσμεύσει απ’ αυτήν την.
Ο όρος του χαμηλού για τον Kelley σχετίζεται περισσότερο με το αποτέλεσμα και
όχι με την διαδικασία, το βρώμικο, το άσχημο, το απεχθές και το δυσπρόσιτο είναι
στοιχεία αυτού και μάλιστα αυτά που το χαρακτηρίζουν.
|Φθορά και μορφή
Έχω την ανάγκη να περάσω στο κομμάτι της φθοράς.
« στην ιστορία όπως και στην φύση, η φθορά, είναι το εργαστήρι της ζωής» 4
Η φθορά είναι η διαδικασία που ακολουθεί ένα αντικείμενο μέχρι να καταστραφεί,
η ζημιά που μπορεί να προκληθεί στο αντικείμενο μπορεί να είναι ανεπανόρθωτη
μπορεί και όχι. Η καταστροφή αυτή μπορεί να γίνει φυσικά αλλά και με κάποια
εξωτερική δύναμη, η ενέργεια που παράγεται μ’ αυτη την διαδικασία είναι η
εντροπία, κατά τον Smithson. Οι καλλιτέχνες που δρουν επηρεασμένοι απ’ αυτή
την σκέψη για την εντροπία δημιουργούν διάφορες τεχνικές για να φτάσουν εκεί.
Ο Allan McCollum στο έργο του «Natural Copies from the Coal Mines» (of Central Utah, 1994- 95) 5 πραγματεύεται το κομμάτι της εντροπίας μέσα απ’ την συσσόρευση, δημιουργεί πολλαπλά αντίγραφα φτιαχμένα από σμάλτο και ενισχυμένο γύψο σε
διάφορα μεγέθη, τα οποία και μοιάζουν μεταξύ τους. Αυτό που φαίνεται να ταιριάζει στη διαδικάσια αυτή είναι ο τρόπος δημιουργίας των αντιγράφων των φυσικών αυτών
ανθράκων. Η εντροπία σ’ αυτή την ερμηνεία της έχει να κάνει περισσότερο με την
σπατάλει ενέργειας και όχι τόσο με την φθορά και την καταστροφή του αντικειμένου, μιας και δεν προκάλει βλάβη στο αντικείμενο, το δημιουργεί εκ νέου και το
πολλάπλασιάζει φαίνεται σαν να δημιουργεί μια γραμμή παραγωγής και αυτό είναι που τον ενδιαφέρει, η «βιομηχανοποιήση» της διαδικασίας στο έργο του.
Η φθορά είναι άμεσα συνδεδεμένη με το ανθρώπινο σώμα, θα μπορούσαμε να πούμε
ότι, όταν γίνει μόνιμη, το άλλάζει, το μορφοποιεί, η φυσική μορφή του σώματος
μεταβάλεται και γίνεται κομμάτι της «αθλιότητας», που μιλήσα παραπάνω, δεν μιλάμε για
σπατάλη ενέργειας αλλά το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα, φαίνεται
να είναι «σκάρτο» και άρα απεχθές και σ’ αυτή την περίπτωση τα σημάδια και σημεία της
φθοράς γίνονται αντικείμενο αυτής της τέχης του «abject». Το «abject» ως όρος είναι
περισσότερο χαρακτηρισμός του υποκειμένου ή του αντικειμένου, του θέματος ή του
σκοπού παρά το ίδιο το υποκείμενο ή αντικείμενο, σαν έκθεμα είναι μια ενδιάμεση
συνθήκη.
Σκέφτομαι, πως,ίσως, τελικά το άμορφο, το αντιλαμβανόμαστε ως τέτοιο από τον φόβο, της ναρκισσιστικής μας φύσης, μην απογοητεύσουμε το εγώ μας απ΄την αδυναμία
απόδωσης ερμηνείας σε ένα τέτοιο έργο, χωρίς μάλιστα να μας έχει ζητηθεί. Η τέχνη του
form-less δεν έχει σκοπό να ερμηνευθεί στην μορφή της. Η διαδικασία δίνει το
αποτέλεσμα, το έργο και επαναπροσδιορίζει την βάση της γλυπτικής, της φωτογραφικής
και της ζωγραφικής τέχνης.
Βιβλιογραφία(αναφορές μέσα στο κείμενο)
1. Bataille, Oeuvre: completes vol. 2. pp. 217-21, αναφέρεται στο : Yve Alain Bois, Rosalind E. Kraus, Formless, New Work : Zone Books, 1997, σελ. 236
2. Yve Alain Bois, Rosalind E. Kraus, Formless, New Work : Zone Books, 1997, σελ. 237
3. Cindy Sherman Untitled Film Still #81,1980, προσβάσιμο στο: https://www.moma.org/collection/works/57224, τελευταία ανάκτηση 02/07/21
4. Bataille, « La ‘Vieille taupe’ et le prefixe sur dans les mots surhomme et surrealiste »(The « Old Mole » and the Prefix Sur in the words Surhomme [superman] and Surrealist), Oeuvres completes, vol.2, p.32; l’ isions of Excess, p.32, , αναφέρεται στο : Yve Alain Bois, Rosalind E Kraus, Formless, New Work : Zone Books, 1997, σελ. 245
5. Yve Alain Bois, Rosalind E Kraus, Formless, New Work : Zone Books, 1997, σελ. 218
1. Εξώφυλλο του βιβλίου : George Bataille, Documents,Dedalo,2009, προσβάσιμη
στο: https://www goodreads com/book/show/17250513-documents
2. Jackson Pollock Blue poles 1952, oil, enamel, aluminium paint, glass on canvas, National Gallery of Australia, Canberra © Pollock-Krasner Foundation. Licensed by ARS/Copyright Agency, προσβάσιμο στο : https://nga.gov.au/pollock/
3. Eva Hesse: Untitled (Seven Poles), 1970 - resin and fibre-glass, polyethylene, aluminium wire (Musee National D'Art Moderne, Centre de Creation Industrielle in Paris), προσβάσιμο στο: https://i12bent.tumblr.com/post/40271247595/evahesse-untitled-seven-poles-1970-resin
4. Allan McCollum. Lost Objects, 1991. Enamel on glass-fiber-reinforced concrete. Cast dinosaur bones produced in collaboration with the Carnegie Museum of Natural History, Pittsburgh, Pennsylvania, προσβάσιμο στο: https://news.artnet.com/opinion/allan-mccollum-predicts-arts-extinction-915461
5. Alberto Burri, Grande Rosso P.N.18, 1964, προσβάσιμο στο: https://bonapartedotblog.wordpress.com/2019/11/14/grande-rosso/
6. Jean Dupuy, «Heart Beats Dust» Cone Pyramid, 1968 Heart Beats Dust, New York (USA) | Photograph: Terry Stevenson, προσβάσιμο
στο: http://www.medienkunstnetz.de/works/hearts-beats-dust/
7. Pol Bury,777 point blancs, ca. 1972, Paintings, Panel, nylon threads and electric motor, 51 x 51 cm. (20.1 x 20.1 in.,προσβάσιμο στο:
http://www.artnet.com/artists/pol-bury/777-points-blancs-ah43ikgwdavTblpMfKu_1wQ2
8. Alberto Giacometti, Suspended Ball (Boule suspendue), 1930–1931, Plaster, painted metal, and string,60.6 x 35.6 x 36.1 cm Fondation Giacometti, Paris, προσβάσιμο στο: https://www.guggenheim-
bilbao.eus/en/learn/schools/teachers-guides/suspended-ball-boule-suspendue1930-1931
9. Dirt Painting (for John Cage)ca. 1953,Dirt and mold in wood box,15 1/2 x 16 x 2 1/2 inches,(39.4 x 40.6 x 6.4 cm),Robert Rauschenberg Foundation,RRF 53.04, προσβάσιμο στο: https://www.rauschenbergfoundation.org/art/artwork/dirtpainting-john-cage
10. Cindy Sherman, Untitled – Metropolis Series (239),1987-90 colour coupler print
228.6 x 152.4 cm (90 x 60 in)
This work is from an edition of six, προσβάσιμο στο: https://www.phillips.com/detail/cindy-sherman/UK010213/162
11. Hal Foster,October,Vol. 78 (Autumn, 1996), pp. 106-124 (19 pages),Published By: The MIT, Cindy Sherman, untitled #190, 1989, προσβάσιμο στο: https://www.jstor.org/stable/778908
12. Sue Williams, American, b. 1954, προσβάσιμο στο: https://www.artsy.net/artist/suewilliams
13. France 1972,101 minutes,Color,1.66:1,French,Spine #102, προσβάσιμο στο: https://www.criterion.com/films/310-the-discreet-charm-of-the-bourgeoisie
14. Robert Gober, Untitled (Man Coming Out Of Woman), 1993-94. Image via Flickr, προσβάσιμο στο:
https://www.artspace.com/magazine/interviews_features/book_report/what-isabject-art-tell-me-thats-not-what-i-think-it-is-56210
15. Sarah Lucas, Chicken Knickers, 2014. Wallpaper, dimensions variable. © Sarah Lucas. Courtesy Sadie Coles HQ, London, προσβάσιμο στο: https://www.eflux.com/announcements/170987/fall-2018-exhibitions/
16. Sheela-Na-Gig (1991), Nancy Spero. Photo: Christopher Burke Studio; courtesy Galerie Lelong & Co.; © 2019 The Nancy Spero and Leon Golub Foundation for the Arts/Licensed by VAGA at ARS, NY, προσβάσιμο στο: https://www.apollomagazine.com/art-diary/nancy-spero-paper-mirror/
17. Chris Curreri, "Kiss Portfolio," 2016 , προσβάσιμο στο:
https://momus.ca/the-abject-intimacies-of-chris-curreri/
18. Cindy Sherman, untitled #177, 1987, προσβάσιμο στο
http://www.theslideprojector.com/art1/art1twoday/art1lecture29. html
19. Untitled #153 (1985) by Cindy Sherman. As featured in Untitled Horrors, προσβάσιμο στο:
https://www.phaidon.com/agenda/fashion/articles/2016/january/21/raf-simonschannels-cindy-sherman-in-paris-show/
20. Εξώφυλλο του βιβλίου: Georges Bataille, Michel Leiris, Marcel Griaule, Robert Desnos & &c.,ENCYCLOPEDIA ACEPHALICA, Προσβάσιμο στο: https://atlaspress.co.uk/product/georges-bataille-isabellewaldbergrobert-lebel-eds-encyclopedia-acephalica/
