ISSO_Info_35_low-res by Stichting ISSO

nummer

d e c e m b e r 2 0 07

ISSO Najaarsoverleg in teken van duurzame toekomst

‘Sociale innovatie krijgt de techniek op een hoger niveau’ Zo’n 200 mensen uit de installatiewereld en het maatschappelijk veld, zoals dat zo mooi heet, waren aanwezig op het derde ISSO Najaarsoverleg. Deze netwerkbijeenkomst blijkt, gezien de forse opkomst, zijn status te gaan vestigen. Ook dit jaar had ISSO, naast de netwerkmogelijkheden, een inhoudelijk programma georganiseerd. Vanzelfsprekend waren er voor en na dit programma ruime mogelijkheden om in het Kurhaus in Scheveningen op informele manier met vakgenoten te praten.

• • • • • • • • • • • • 3 4 5 7 8 8

10 11

12 12

ISSO-info nummer 35

KOMO INSTAL biedt u meer Belangrijke rol ISSO in actieplan ‘Veilige leidingwaterinstallaties’ ISSO en VABI Software organiseren EPA-Instructiebijeenkomsten Nieuw: Kleintje Legionellapreventie Nieuw: ISSO 901 Binnenmilieu en productiviteit in kantoren Gezond binnenmilieu, energiezuinigheid en productieve werkomgeving door goede ventilatie Nieuwe medewerkster: Rosita van Rosmalen ‘Duurzaam beheer en onderhoud van klimaatinstallaties’ Ontwikkeling nieuwe ISSO-publicaties voor collectieve leidingwaterinstallaties Nieuwe ISSO-uitgaven Agenda 2007/2008 Kleintje Gas binnenkort beschikbaar

I S S O i n f o 35

Het inhoudelijke programma bestond grof-

Nederland: “Er is een omslag bij bedrijven

weg uit twee ingrediënten. Drie ISSO-mede-

nodig. Zij moeten juist veel minder met die

werkers poneerden een, door een inleiding,

techniek bezig zijn. Het is de sociale innovatie

degelijk onderbouwde stelling en een panel

die ik bij de bedrijven mis. Zonder die sociale

met maar liefst dertien deskundigen konden

innovatie krijgen we de techniek ook niet op

reageren, evenals de aanwezigen in de zaal.

een hoger niveau.” Van Gelder wil dat bedrij-

Het losweken van die reacties bij panel en

ven meer de maatschappelijke problemen

toeschouwers was de taak van presentator en herkennen en onderkennen en daarvoor cabaretier Dolf Jansen. Op geheel eigen wijze

oplossingen bedenken. Dan komt de tech-

- humoristisch en soms onnavolgbaar snel -

nische innovatie vanzelf wel. Vanuit de zaal

praatte hij onderwerpen aan elkaar en was hij werd beargumenteerd dat alle benodigde ook in staat om met grappige opmerkingen

kennis voor een duurzame samenleving wel

in te spelen op de onderwerpen die aan bod

aanwezig is, maar dat hiervoor, door de waan

kwamen.

van de dag, geen tijd is om deze toe te passen.

De eerste stelling van de middag was afkom-

HOGER OP DE AGENDA

stig van projectleider bij ISSO Kees Arkesteijn.

Ook Daan van Vliet, oud-voorzitter van ISSO

Hij betoogde dat ‘zonder het verhogen van

en momenteel lid van de Regieraad Bouw, zei

het kennisniveau, de doelstelling ‘duurzame

dat het nu tijd wordt voor een periode van

samenleving’ van de overheid gedoemd is te

een paar kabinetten lang waarin voor duur-

mislukken’. Volgens Arkesteijn moet daarom

zame technieken een eerlijk en degelijk

het kennisniveau in de hele installatiesec-

speelveld moet ontstaan. Ook pleitte hij

tor omhoog willen wij Nederland tot een

ervoor dat duurzaamheid hoger op de agen-

duurzame maatschappij transformeren. Dit

da moet komen bij de Nederlander. Het zou

ontlokte meteen een felle reactie bij Aart van

helpen als het voor Nederlanders duidelijk

Gelder, algemeen directeur Imtech Projects

wordt wat het hem of haar gaat kosten.

d e c e m b e r 2 0 07

Volgens de heer B. Taverne van Rabobank

PROCESSEN NIET ONDER CONTROLE

ROL VOOR DE OVERHEID

Nederland zullen we allemaal moeten accep-

Stelling twee kwam van Jan Aerts, eveneens

Directeur Jaap Hogeling van ISSO poneerde

teren dat de weg naar een duurzame toe-

projectleider bij ISSO. ‘De installatiesector kan

stelling drie: ‘Als de energiekosten niet

komst onontkoombaar is. “Daarbij is het van

de nieuwe, technische mogelijkheden niet

aanzienlijk stijgen en de regelgeving niet

belang dat we twee type partijen in de wat-

toepassen door het huidige stelsel van afspra-

wordt aangescherpt en gehandhaafd, zal de

ten leggen omdat zij het verschil kunnen

ken of regievoering.’ Aerts bedoelde daarmee

kabinetsdoelstelling voor 2020 (2 procent

maken; de eerste partij zijn de uitvinders, de

dat de processen in het bouwproces te weinig

energiebesparing per jaar, 20 procent duur-

innovators en de tweede partij zijn de grote

onder controle zijn om de kwaliteit te waar-

zame energieopwekking, 30 procent CO2-

ondernemers die de massamarkt in bewe-

borgen die bij de duurzame technieken zeer

uitstootreductie) niet worden gehaald’. Hij

ging kunnen zetten. Verder ben ik van

nauw luisteren. Maar de installatiewereld zelf

lichtte zijn stelling toe door te zeggen dat de

mening dat de noodzakelijke kennis in ons

leek zich daar op het Najaarsoverleg minder

overheid, en wellicht ook de markt (bouw-

land wel aanwezig is. Het gaat nu nog om de

druk over te maken, als Aart van Gelder van

wereld) moet zorgen dat de vraag op gang

juiste distributie van deze kennis”, aldus

Imtech tenminste exemplarisch genoemd

komt, dan zal de installatiesector vanzelf en

Taverne. Ook Ferd Crone, nu nog Kamerlid

kan worden voor de installatiesector. Hij

adequaat op die vraag reageren. Vanuit de

voor de PvdA maar eind dit jaar naar alle

reageerde als door een insect gestoken op

zaal kwam er een reactie van iemand van

waarschijnlijkheid de nieuwe burgemeester

deze stelling. “De techniek is de vijand van

de Rijksgebouwendienst, oftewel een klant

van Leeuwarden, vond dat het tijd wordt

de innovatie”, zo vond hij. In zijn optiek is de

van de installateurs. Deze man vond dat de

voor consistent overheidsbeleid. Hij gaf rui-

sector veel te veel met de techniek bezig, en

installatiesector beter zijn voorlichtende

terlijk toe dat het daar de afgelopen kabinet-

moeten we ons echt meer bezig gaan houden

taken naar de klant zou moeten oppakken.

ten aan ontbroken heeft en zei er alle ver-

met de maatschappelijke behoeften en beter

“Veel klanten weten niet wat mogelijk is en

trouwen in te hebben - wat kon hij anders

leren inspelen op de vraag van de klanten.

weten niet welke keuzes ze kunnen maken.

zeggen dan met een PvdA-minister op het

Jan Aerts ging in zoverre mee in de reactie

Dat zou de installatiesector zich moeten

ministerie van Vrom - dat die consistentie er

van Van Gelder dat hij zei dat mensen in de

aantrekken.” Een andere reactie vanuit het

nu wel komt. Hij is wel van mening dat de

sector, maar ook in het algemeen met visie en

publiek was dat duurzaamheid veel meer in

installatiesector zich dan wat klantbewuster

vertrouwen naar de toekomst moeten wer-

het onderwijs zou moeten worden geïnte-

moet gaan opstellen. Naar zijn idee zijn er

ken. Dat is feitelijk werken aan een duurzame

greerd. Panellid Jeanette Noordijk, directeur

nog veel te weinig ondernemers die duurza-

maatschappij. Ferd Crone voegde daaraan

beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

me opties aanbieden en veel te veel die voor

toe, om vertrouwen te krijgen, dat de sector

bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur

de makkelijke weg kiezen en hun klanten nog de technieken veel moet toepassen. “U moet

en Wetenschappen vond dat er tussen alle

de minder duurzame ‘broodjes van de plank’

massa gaan maken. En het momentum daar-

ketens, en dus ook met het onderwijs, meer

aanbieden.

voor is nu gekomen.”

afstemming moet komen. “Integraal denken

I S S O i n f o 35

d e c e m b e r 2 0 07

is essentieel. Dat is de uitdaging die ik de bouw- en installatiesector zou willen meegeven; jullie zouden betere manieren moeten vinden om met elkaar te integreren.” Marcel Engels, voorzitter van UNETO-VNI hecht ook veel belang aan onderwijs, maar hij maakte zich vooral zorgen om de veel te kleine instroom.

ANDERE MARKTPARTIJEN Ferd Crone vond dat de overheid met het energielabel een mooi instrument heeft opgetuigd. Dit instrument moet slagen. De burger moet er vertrouwen in krijgen. Het mag voor de installateur niet alleen een instrument zijn om productie te verkopen. Aart van Gelder was het daar wel mee eens. Hij vindt echter dat de overheid daarin een taak heeft. “Er zal toch een soort van regelgeving moeten komen waardoor de burger bij zichzelf te rade moet gaan en uiteindelijk moet concluderen; ik wil niet meer in deze inefficiënte woning wonen.” Daan van Vliet zag op het punt van de energiebesparing en

Duo Bon Vivant verzorgde de muzikale ondersteuning.

de duurzame technieken in de particuliere sector een somber scenario voor de instal-

latiebedrijven die marketingbrug niet weten

latiebranche. “Ik geloof niet dat hier een

te slaan. Het zijn de energiebedrijven en

de maatregelen mogen uitvoeren.

rol voor de traditionele installatiebedrijven

adviseurs als Ecofys die het contact met de

De vierde editie van het Najaarsoverleg vindt

is weggelegd. Andere partijen zullen daar

klanten leggen. De installateur wordt het

plaats op 25 september 2008.

veel effectiever op inspelen, omdat instal-

aanhangwagentje van andere bedrijven die

Praktijkbijeenkomsten

"KOMO INSTAL biedt u meer" van projecten. Daarnaast krijgen deelnemers

INVESTERING EN AANMELDEN

de mogelijkheid aan te geven wat hun wen-

De deelnameprijs voor certificaathouders is

sen zijn ten aanzien van de informatievoor-

slechts €35,00. Via www.kbi.nl kunt u zich

ziening over certificering. Tevens worden de

aanmelden, na aanmelding ontvangt u schrif-

beoordelingsrichtlijnen toegelicht.

telijk een bevestiging.

KBI verzorgt in december, januari en februari regionale praktijkbijeenkomsten ‘KOMO

DATA EN LOCATIES

INSTAL biedt u meer’ voor gecertificeerde

De bijeenkomsten beginnen om 14.00 uur en

installateurs. Tijdens de middagbijeenkomst

eindigen om 17.00 uur. Voor een hapje en een

praat KBI certificaathouders bij over hoe

drankje wordt gezorgd. De data en locaties:

ze hun bedrijf, met behulp van het KOMO INSTAL-logo, met een beter rendement in

Data

Regio

de markt kunnen positioneren. Samen met

13 december 2007

Heiloo

de certificaathouder wordt vastgesteld hoe

15 januari 2008

Eindhoven

de opdrachtgevers ervan bewust kunnen

05 februari 2008

Zwolle

worden gemaakt om een een gecertificeerd

19 februari 2008

Dordrecht

installateur in te schakelen voor het uitvoeren

21 februari 2008

Bunnik

I S S O i n f o 35

d e c e m b e r 2 0 07

Belangrijke rol ISSO in actieplan ‘Veilige leidingwaterinstallaties’ In de zomer van 2007 is het RIVM-rapport ‘De controle van collectieve leidingwaterinstallaties in 2005’ aangeboden aan de Tweede Kamer. De rapportage bevat een overzicht van de resultaten van veiligheidscontroles bij circa 40.000 collectieve leidingwaterinstallaties in bestaande bouw en nieuwbouw, waarvan 1500 hoog-risico-installaties. Legionellapreventie’ dat binnenkort bij ISSO te verkrijgen is. Dit is een toegankelijk zakboekje met een samenvatting van de wetgeving en richtlijnen over het legionellaveilig

- Certificaat ‘Beheer van leidingwaterinstallaties’ - Diploma ‘MBO-installatietechniek met lei-

aanleggen van leidingwaterinstallaties en het

dingwaterinstallaties in pakket’ of ‘HBO-

uitvoeren van legionellabeheersmaatregelen.

Techniek’ 5. Een onafhankelijke instantie gaat de

Een van de conclusies is dat in de nieuwbouw

huidige cursussen en examens van de cursus

een hoog percentage van de installaties niet

‘Opstellen van risicoanalyse en beheersplan’

voldoet aan de laatste wetgeving en richtlij-

van Kenteq, Stichting Wateropleidingen en

nen met betrekking tot legionellapreventie

Kiwa-Gastec screenen op de laatste richtlij-

en terugstroming van gevaarlijke stoffen.

nen en deze zullen zonodig worden herzien.

De installateurs volgen deze wetgeving en

6. Er komt een cursus en examen voor het

richtlijnen niet goed op omdat zij daarvan

beheer van collectieve leidingwaterinstal-

onvoldoende op de hoogte zijn. Minister

2. De bestaande website www.zorgplicht-

laties gebaseerd op de beoordelingsrichtlijn

Jacqueline Cramer van VROM schrijft daarom

legionella.nl zal worden uitgebreid en geop-

BRL-6000-8C die valt onder de KOMO-INSTAL

in haar brief aan de Tweede Kamer dat de

timaliseerd.

certificatieregeling (Stichting KBI).

voorlichting aan installateurs verbeterd moet

3. Er wordt een serie instructies ontwikkeld

7. Er wordt een diploma ontwikkeld

worden. Daarnaast is het van groot belang

en georganiseerd gebaseerd op de inhoud

‘Deskundige veilige leidingwaterinstallaties’.

dat een collectieve installatie gedurende

van bovengenoemd zakboekje, de relevante

de levensduur blijft voldoen aan de eisen.

VEWIN-werkbladen en bovengenoemde

Daarvoor is beheer en onderhoud noodzake-

website. De instructies worden afgesloten

lijk. In de praktijk besteedt men daar nog te

met een examen.

weinig aandacht aan.

4. ISSO ontwikkelt in samenwerking met OTIB en een erkend exameninstituut (CITO,

Daarnaast zijn er een aantal projecten in

De installatiebranche heeft hier snel op

of vergelijkbaar) een examen en certificaat

gang gezet. Deze moeten bijdragen aan het

gereageerd. Zij wil haar verantwoordelijk-

‘Deskundige veilige leidingwaterinstallaties’.

realiseren van veilige waterinstallaties, zoals:

heid hiervoor nemen. UNETO-VNI heeft in

De opbouw ziet er als volgt uit:

- TVVL-voorstudie (ST 22) en ISSO-rapport

samenwerking met SEI, ISSO, TVVL en OTIB

Diploma: Deskundige veilige leidingwater-

‘Alternatieve technieken voor legionel-

een veelomvattend actieplan opgesteld.

installaties

lapreventie in collectieve leidingwaterinstal-

Het actieplan is op 14 augustus door Titia

- Certificaat ‘Veilige leidingwaterinstallaties’

Siertsema, algemeen directeur van UNETO-

- Certificaat ‘Beheersplan legionellapreventie

laties’; - TVVL-voorstudie (ST 24) en ISSO-rapport

VNI, op een persconferentie aangeboden aan

leidingwaterinstallaties’ (bestaande cursus

‘Regels voor beheerplan, onderhoudplan

minister Cramer van VROM.

met examen, te herzien)

en uitvoering onderhoud aan collectieve leidingwaterinstallaties’;

ACTIES 1. Alle erkende watertechnische installateurs aangesloten bij de SEI (ca. 5000) moeten zo spoedig mogelijk in het bezit komen van het ISSO zakboekje ‘Kleintje I S S O i n f o 35

- ISSO-SBR-publicatie ‘Installatieconcepten

SEI 4

i.v.m. opwarming waterleidingen’. In augustus 2008 moet het hele actieplan zijn uitgevoerd. d e c e m b e r 2 0 07

ISSO en VABI Software b.v. organiseren EPA-Instructiebijeenkomsten Utiliteitsgebouwen en woningen die opnieuw worden verhuurd of verkocht, moeten met ingang van 1 januari 2008 in het bezit zijn van een Energieprestatiecertificaat (EP-certificaat). Dit certificaat geeft de energetische prestatie van het gebouw

weer onder standaard omstandigheden. In samenwerking met OTIB en VABI Software b.v. organiseert ISSO instructiebijeenkomsten over het opstellen van een EP-certificaat en het maatwerkadvies voor gebouwen én woningen.

Energieprestatiecertificaat Utiliteitsgebouwen De instructie gaat in op alle aspecten van vermelde ISSO-publicatie 75.1 ‘Handleiding EPA-U Energieprestatiecertificaat’. Na deze instructie bent u in staat om van een gebouw een EP-certificaat op te stellen. Tevens heeft u voldoende kennis en kunde om te voldoen aan de eisen die de BRL 9500-03 stelt. Na afloop van de instructie krijgt u twee maanden toegang tot de ISSO-publicatie 75.1 via

��

• voor welke gebouwen het certificaat van

��

het EP-certificaat, gebaseerd op de in de wet

erop moet vermelden; toepassing is;

• wat de Energie-index is en hoe men deze berekent;

• onder welke standaardomstandigheden de Energie-index wordt berekend;

• wat energiesectoren zijn en hoe men deze bepaalt;

• welke gegevens van een gebouw men

��

ISSO-digitaal en beschikt u twee maanden

moet verzamelen voor het maken van het

over het programma EP-certificaat utiliteits-

EP-certificaat;

Deelnemers aan de instructie dienen moeten

hoe men de verzamelde gegevens van een

kennis hebben van de installatietechniek

gebouwen van VABI.

•

gebouw moet invoeren in het programma

in utiliteitsgebouwen en in enige mate ook

INHOUD VAN DE INSTRUCTIE

‘EP-certificaat utiliteitsgebouwen’ (van

over kennis van bouwfysica beschikken. Is

Tijdens de instructie ‘Energieprestatie-

VABI) en hoe men vervolgens het EP-certifi- uw bedrijf aangesloten bij OTIB dan kan men

certificaat utiliteitsgebouwen’ komen de

caat genereert en aanmeldt.

volgende onderwerpen aan de orde:

•

zich tegen een geringe eigen bijdrage ad € 150,– voor deze instructiebijeenkomst bij

de weten regelgeving die betrekking

OPLEIDING EN ERVARING

OTIB opgeven. Overige deelnemers kunnen

heeft op het certificaat;

De instructie is opgezet voor toekomstige

zich bij ISSO aanmelden. De investering voor

de beoordelingsrichtlijn BRL 9500;

EPA-adviseurs die EP-certificaten voor uti-

deze deelnemers bedraagt

liteitsgebouwen willen maken en afgeven.

€ 530,– (ex. BTW).

• • hoe het EP-certificaat eruit ziet en wat men

Energieprestatiecertificaat woningen De instructiebijeenkomst voor het EP-certifi-

INHOUD VAN DE INSTRUCTIE

caat voor woningen gaat in op alle aspecten

Tijdens de instructie ‘Energieprestatie-

die vermeld staan in de wettelijk voorgeschre- certificaat woningen’ komen de volgende ven ISSO-publicatie 82.1 ‘Handleiding EPA-W Energieprestatiecertificaat’. Na deze instructie

onderwerpen aan de orde:

•

heeft op het cer-

certificaat te kunnen maken. Tevens verkrijgt aan de eisen die de BRL 9500-01 stelt. Na afloop van de instructie krijgt u twee maanden toegang tot ISSO-publicatie 82.1 ‘Handleiding EPA-W Energieprestatiecertificaat’ via ISSO-digitaal en beschikt u twee maanden over het programma EP-certificaat woningen van VABI. I S S O i n f o 35

��

u voldoende kennis en kunde om te voldoen

tificaat;

��

• de beoordelingsrichtlijn

• ��

��

toepassing is;

• wat de Energie-index is en hoe men deze berekent;

de weten regelgeving die betrekking

bent u in staat om van een woning een EP-

• voor welke gebouwen het certificaat van

BRL 9500;

• onder welke standaardomstandigheden de Energie-index wordt berekend;

• welke woningen vrijstelling hebben of gebruik kunnen maken van gelijkwaardigheid;

• welke gegevens van een woning men moet

hoe het EP-

verzamelen voor het maken van het EP-

certificaat eruit

certificaat;

ziet en wat

• wat representativiteit is en onder welke

men erop moet

omstandigheden men hiervan gebruik kan

vermelden;

maken; d e c e m b e r 2 0 07

• hoe men de verzamelde gegevens van de woning moet invoeren in het rekenpro-

OPLEIDING EN ERVARING

beschikken. Is uw bedrijf aangesloten bij OTIB

De instructie is opgezet voor toekomstige

dan kan men zich tegen een geringe eigen

gramma (van VABI) ‘EP-certificaat woningen’ EPA-adviseurs die gecertificeerd willen wor-

bijdrage ad € 150,– voor deze instructiebijeen-

en hoe men vervolgens het EP-certificaat

den conform de BRL 9500-01 en EP-certifica-

komst bij OTIB opgeven. Overige deelnemers

genereert en aanmeldt.

ten voor woningen willen maken en afgeven.

kunnen zich bij ISSO aanmelden. De investering

Deelnemers aan de instructie moeten kennis

voor deze deelnemers bedraagt € 495,–

hebben van de installatietechniek in wonin-

(ex. BTW).

gen en over enige kennis van bouwfysica

Energieprestatiemaatwerkadvies utiliteitsgebouwen De instructie Energieprestatiemaatwerkadvies is het vervolg op de instructie Energieprestatiecertificaat utiliteitsgebouwen. Het EP-certificaat toont een beperkt aantal globale energiebesparende maatregelen. Wil de opdrachtgever overgaan tot de realisatie van energiebesparende maatregelen dan zal hij eerst een maatwerkadvies moeten uitvoeren. Het maatwerkadvies gaat uit van de specifieke situatie van de klant.

utiliteitsgebouwen hebben gevolgd; • de beoordelingsrichtlijn BRL 9500-04; • energiebalans in gebouwen; • kennis hebben van het SI-stelsel; binnenmilieu in gebouwen; • • kennis hebben van bouwfysica; • energiebesparende maatregelen; • kennis hebben van en inzicht hebben in de terugverdientijden; stromingsleer en de elementaire toepas• • energiebesparende maatregelen in combi- singen; natie met onderhoud/renovatie; • kennis hebben van en inzicht hebben in de warmteoverdracht en de elementaire • niet energetische aandachtspunten bij energiebesparing;

toepassingen;

• welke gegevens van een utiliteitsgebouw

• kennis hebben van de principes van ener-

Na deze instructie bent u in staat om voor

men moet verzamelen voor het maken van

gietransformatie en de daarbij behorende

een utiliteitsgebouw een maatwerkadvies te

een maatwerkadvies;

processen.

maken. Tevens hebt u dan voldoende kennis

•

op welke wijze men de verzamelde gege-

en kunde om te voldoen aan de eisen die de

vens van het gebouw moet invoeren in het

INVESTERING

BRL 9500-04 stelt.

programma ‘Energieprestatie maatwerk-

Is uw bedrijf aangesloten bij OTIB dan kan

Na afloop van de instructie krijgt u twee

advies utiliteitsgebouwen’ (van VABI) en

men zich tegen een geringe eigen bijdrage

maanden toegang tot ISSO-publicatie 75.2

analyse van de resultaten.

ad € 150,– bij OTIB ��

‘Handleiding EPA-U Maatwerkadvies’ via

��

OPLEIDING EN ERVARING

over het programma Energieprestatie maat-

De instructie is opgezet voor toekomstige

werkadvies utiliteitsgebouwen van VABI.

EPA- adviseurs die eventueel gecertificeerd willen worden conform de BRL

INHOUD VAN DE INSTRUCTIE

9500-04 en maatwerkadviezen voor utili-

Tijdens de instructie ‘Energieprestatiemaatw

teitsgebouwen willen maken. Deelnemers

erkadvies utiliteitsgebouwen’ komen de vol-

aan de instructie moeten:

gende onderwerpen aan de orde:

• de instructie Energieprestatiecertificaat

��

ISSO-Digitaal en beschikt u twee maanden

opgeven voor deze instructiebijeenkomst. Overige deelnemers kunnen zich bij ISSO aanmelden. De

��

investering voor deze deelnemers bedraagt € 925,– (ex. BTW).

Energieprestatiemaatwerkadvies woningen Energieprestatiemaatwerkadvies woningen

samenwerking met VABI Software BV in de

82.2 ‘Handleiding EPA-W Maatwerkadvies’ via

De instructie Energieprestatiemaatwerkadvi

maanden september en oktober instructie-

ISSO-digitaal en beschikt u twee maanden

es is het vervolg op de instructie Energiepre

bijeenkomsten over het opstellen van een

over het programma Energieprestatie maat-

statiecertificaat woningen. Het EP-certificaat

maatwerkadvies voor woningen.

werkadvies woningen van VABI.

sparende maatregelen. Wil de opdrachtgever

Na deze instructie bent u in staat om van een

INHOUD VAN DE INSTRUCTIE

energiebesparende maatregelen gaan reali-

woning een maatwerkadvies op te stellen.

Tijdens de instructie ‘Energieprestatiemaat

seren dan zal hij eerst een maatwerkadvies

Tevens heeft u voldoende kennis en kunde

werkadvies woningen’ komen de volgende

moeten uitvoeren. Het maatwerkadvies gaat

om te voldoen aan de eisen die de BRL 9500-

onderwerpen aan de orde:

uit van de specifieke situatie van de klant.

02 stelt. Na afloop van de instructie krijgt u

In opdracht van OTIB organiseert ISSO in

twee maanden toegang tot ISSO-publicatie

toont een beperkt aantal globale energiebe-

I S S O i n f o 35

• de beoordelingsrichtlijn BRL 9500-02; • energiebalans in woningen; d e c e m b e r 2 0 07

• binnenmilieu in woningen; • energiebesparende maatregelen; • terugverdientijden; • energiebesparende maatregelen in combinatie met onderhoud/renovatie;

• niet energetische aandachtspunten bij

‘Energieprestatie maatwerkadvies woningen’ – kennis hebben van en inzicht hebben in (van VABI) en analyse van de resultaten.

toepassingen;

OPLEIDING EN ERVARING

gietransformatie en de daarbij behorende

EPA-adviseurs die gecertificeerd willen wor-

processen.

den conform de BRL 9500-02 en maat-

• welke gegevens van voor het maken van

•

een maatwerkadvies; op welke wijze men de verzamelde gegevens van de woning moet invoeren in het programma

��

moet verzamelen

– kennis hebben van de principes van ener-

De instructie is opgezet voor toekomstige

energiebesparing; een woning men

de warmteoverdracht en de elementaire

��

werkadviezen voor woningen willen

INVESTERING

maken. Deelnemers aan de instructie

Is uw bedrijf aangesloten bij OTIB dan kan

moeten:

men zich tegen een geringe eigen bijdrage

– de instructie Energieprestatiecertific

ad € 150,– bij OTIB opgeven voor deze

aat woningen hebben gevolgd;

instructiebijeenkomst. Overige deelnemers

– kennis hebben van het SI-stelsel;

kunnen zich bij ISSO aanmelden. De investe-

– kennis hebben van bouwfysica

ring voor deze deelnemers bedraagt

– kennis hebben van en inzicht heb-

€ 540– (ex. BTW).

ben in de stromingsleer en de elementaire toepassingen;

AANMELDEN Via www.isso.nl/kennisoverdracht/instructiebijeemkomsten kunt u zich opgeven voor de bovenstaande instructies. Na aanmelding wordt u z.s.m. bericht over de locatie en data.

Nieuw: Kleintje Legionellapreventie Bij het aanleggen en onderhouden van een veilige leidingwaterinstallatie speelt het installatiebedrijf een hoofdrol. Vaak beschikt het bedrijf over meerdere ‘spelers’; van (onderhouds)monteurs tot projectleiders. Kennis over legionellapreventie moet daarom op alle niveaus binnen het bedrijf beschikbaar zijn.

Kleintje Legionellapreventie wil vooral die kennis toegankelijk maken die nodig is voor uitvoeringstechnische zaken: - de aanleg- en herstelwerkzaamheden; - de uitvoering van technische beheersmaatregelen en onderhoud; - het schouwen en in kaart brengen van (delen van) de installatie voor een risicoinventarisatie. De spelers in het veld moeten niet alleen het ontwerp begrijpen maar ook de risicoanalyse en het beheersplan van de legionellapreventieadviseur. Dit zakboekje is een hulpmiddel voor met name de installateurs en monteurs op de werkvloer. Zij spelen een heel belangrijke rol bij het in praktijk brengen van legionellapreventie. Alle ontwikkelde boekwerken en voorgeschreven documenten voor legionellapreventie mogen er nog zo goed uitzien, je bereikt er weinig mee als men deze niet opvolgt. Een kleine fout in de praktijk kan soms grote gevolgen hebben. Kleintje Legionellapreventie is op initiatief van UNETO-VNI en tot stand gekomen in samenwerking met ISSO, OTIB en TNO. Het Kleintje Legionellapreventie is eind 2007 te bestellen via de webwinkel op www.isso.nl. I S S O i n f o 35

d e c e m b e r 2 0 07

Nieuw: ISSO 901 Binnenmilieu en productiviteit in kantoren Het binnenmilieu in kantoren beïnvloedt in sterke mate de gezondheid en productiviteit van de mensen die er werken. Zo resulteert een verbeterde binnenomgeving in een betere gezondheid en een verhoogde productiviteit. De kostenbesparing die dit met zich meebrengt, wordt in het algemeen niet meegenomen bij economische berekeningen voor gebouwontwerp en -beheer. Vaak beperken deze berekeningen zich tot de totale bouw-, energie- en onderhoudskosten.

De handleiding ‘Binnenmilieu en productiviteit in kantoren’ is gericht op ontwerpers, installateurs, architecten, werknemers en gebouweigenaren. Deze publicatie is geschreven door een werkgroep van internationale experts op het gebied van onderzoek, advisering en ontwerp. Zij hebben aan het werk bijgedragen zonder enig commercieel

Er ontstaat steeds meer behoefte aan mid-

is te laten zien dat de opbrengst ten gevolge

belang.

delen om de economische gezondheids- en

van de werkprestatieverbetering bij comfor-

Het werk is uitgevoerd door de REHVA-task-

productiviteitsuitkomsten te integreren in de

tabele temperaturen of het verbeteren van

force Productiviteit in nauwe samenwerking

kosten-batencalculaties samen met de bouw-

het binnenklimaat hoger is dan de kosten

met de Nederlandse werkgroep Binnenmilieu

, energie- en onderhoudskosten. ISSO-publi-

die deze maatregelen met zich meebrengen.

en Productiviteit, bestaande uit Joe Leijten,

catie 901 ‘Binnenmilieu en productiviteit in

Een vergelijking tussen salaris-, beheer- en

Atze Boerstra, Chrit Cox, Roland Halle en Paul

kantoren’ biedt deze middelen en modellen.

energiekosten van kantoorgebouwen in

Roelofsen.

Scandinavië en het Verenigd Koninkrijk De kwantitatieve verbanden tussen tempera-

onderstreept dit. Daarnaast kan men de voor-

ISSO heeft het REHVA-guidebook nr.6 ‘Indoor

tuur, ventilatie en binnenluchtkwaliteit op

beelden gebruiken bij het overtuigen van de

climate and productivity in offices’ vertaald

kantoor en ziekteverzuim vormen de kern

klant in de praktijk.

en bewerkt voor de Nederlandse markt. De

van deze publicatie. Deze verbanden wor-

publicatie is tot stand gekomen in samen-

opbrengsten van het gebouwbeheer te berekenen. Ze zijn voorzien van voorbeelden, waardoor de publicatie ook een uitstekend instructieboek is voor de training van professionals binnen de bouw- en installatiesector en professionele gebouwbeheerders en gebruikers.

werking met REHVA, TVVL Relatieve Productiviteit

den gebruikt om de kosten en 1,00

Ongewogen

0,95

Gerwogen naar dataomvang en uitkomstrelevantie Gewogen naar dataomvang

0,90 0,85

€50,00 (inclusief BTW en verzendkosten). ISSO 901 ‘Binnenmilieu en productiviteit in kantoren’ is te bestellen via de webwinkel

0,80 0,75

en ATIC (België) en kost

op www.isso.nl. Voor meer informatie kunt u con15

30 35 Temperatuur, °C

Eén doel van deze voorbeelden

tact opnemen met Marco Hofman, M.Hofman@isso.nl.

ISSO / TVVL themamiddag op 6 december in Zeist

Gezond binnenmilieu, energiezuinigheid en productieve werkomgeving door goede ventilatie Een goed binnenmilieu in gebouwen is onmiskenbaar essentieel voor de gezondheid, het welbevinden en de productiviteit van mensen. Energiebesparende maatregelen of energiezuinig gedrag van bewoners kunnen soms onbedoeld de kwaliteit van het binnenmilieu aantasten. Een op energiebesparing gericht Maatwerkadvies (EPA) zal met name ook de kwaliteit van de te verwachten binnenmilieu in het advies moeten betrekken. I S S O i n f o 35

Wat heeft een bewoner bijvoorbeeld aan een energiebesparend ventilatiesysteem met wtw als deze te veel geluid produceert? Het wettelijk verplichte energielabel en de noodzaak om voor 2020 in de gebouwde omgeving 30 procent energie te besparen, zal betekenen dat er in de komende jaren in d e c e m b e r 2 0 07

de bestaande bouw heel veel gerenoveerd

PROGRAMMA

gaat worden. Op zo’n moment moeten ontwerpers, adviseurs, installateurs, toeleve-

13.30 uur

Opening – Welkom

13.35 uur

Inleiding

Voorzitter Lezingen en Conferentie TVVL

rende industrie en opdrachtgevers, naast een verbetering van de energieprestatie, ook de kwaliteit van het binnenmilieu zeker stellen.

‘Meer met Minder’. Betekent een nationaal energiebesparingsplan ook: Meer ventilatie met minder energie? Jaap Hogeling, directeur ISSO te Rotterdam

Door de introductie van een binnenmilieulabel naast het energielabel kan men ook

13.45 uur

Peter van den Engel en Irin Bouwman, Deerns, Raadgevende Ingenieurs B.V.

gebouwgebruikers en eigenaren objectief informeren. Ook moet men bij de opsom-

Binnenklimaat scholen, concept ISSO-publicatie 89.

14.10 uur

Binnenmilieu en productiviteit in kantoren;

ming van de maatregelen in het Energie-

Rehva Handleiding 6, ISSO uitgave 901

Maatwerkadvies – naast de verbetering van

Paul Roelofsen Grontmij TM, Amersfoort,

de score van het energielabel – ook de ver-

Lid van de Nederlandse werkgroep Binnenmilieu en Productiviteit van de

betering van de score van het binnenmilieu

gelijknamige Rehva Taskforce.

rapporteren.

14.40 uur

Pauze

15.10 uur

Gezonde ziekenhuizen: over gezondheidszorg en binnenklimaat Atze Boerstra, BBA Rotterdam

Tijdens de ISSO / TVVL themamiddag zullen diverse sprekers voorstellen om met

15.35 uur

Het Binnenmilieulabel voor woningen: van toegevoegde waarde bij het

dit binnenmilieulabel alvast een begin te

wettelijk verplicht NL-EPBD Energielabel

maken voor de woningbouw. Het Nationaal

Bert Elkhuizen, TNO-Bouw en Ondergrond, Delft

Energiebesparingsplan ‘Meer met Minder’

16.00 uur

Marco Hofman, projectcoördinator ISSO, Rotterdam

van maatregelen voor energiebesparing moeten energieprestatie en binnenmilieu-

Energiebesparing en decentrale ventilatie in woningen? Peter op ‘t Veld , Cauberg Huygen, Maastricht

kan hierop aansluiten. Bij het keuzepakket 16.30 uur

Discussie

prestatie hand in hand gaan. Aanmelden voor deze middag kan via de website www.tvvl.nl.

Nieuwe medewerkster: Rosita van Rosmalen Mijn naam is Rosita van Rosmalen (1973). Na mijn opleiding (MEAO Bedrijfscommunicatie/PR) ben ik gaan werken in verschillende branches en heb ik werkervaring opgedaan in de verkoop gecombineerd met marketing. Per 7 augustus jl. ben ik in dienst getreden bij ISSO als o.a. projectassistente. Als projectassistente ondersteun ik de projectcoördinatoren en tevens het secretariaat. Met veel plezier werk ik bij ISSO, dit vooral omdat er in mijn werkzaamheden veel afwisseling is, iedere dag leer ik weer bij. Bij ISSO ben je als een van de eersten op de hoogte van nieuwe regels, wetten en uitvoeringen waar je in het

I S S O i n f o 35

dagelijks leven regelmatig mee te maken

leren kennen. Ik ben helemaal in mijn sas als

krijgt. In mijn vrije tijd spendeer ik veel tijd

ik op onderzoek uit ga om de plaats, regio of

aan familie, vrienden en mijn 2 katten. Ik hou

het land te ‘ontdekken’ maar wel gecombi-

van reizen om andere culturen en mensen te

neerd met een ‘bakken in de zon’ gedeelte.

d e c e m b e r 2 0 07

Ontwikkeling van richtlijnen in gang gezet

‘Duurzaam beheer en onderhoud van klimaatinstallaties’ energiegebruik mogelijk is dan moet men

Enige tijd geleden meldden wij u dat er een brainstormsessie met als onderwerp ‘Duurzaam beheer en onderhoud van klimaatinstallaties’ heeft plaatsgevonden met ISSO /TNO /Halmos en een aantal gebouweigenaren en -beheerders. Inmiddels is met deze partijen een projectplan ontwikkeld. In dit project voert men in een aantal gebouwen een quickscan uit. Mede met de informatie uit deze ervaringen wordt een aantal richtlijnen ontwikkeld. Naast gebouweigenaren en -beheerders worden ook andere marktpartijen bij het project betrokken. Op dit moment zijn wij bezig met het zoeken naar financiering ervan.

informatie hebben over hoe men een verbetering door kan voeren en hoe men dat moet borgen in de toekomst. Uitgangspunt is dat men uitgaat van de bestaande situatie en dat men zonder grote wijzigingen aan te brengen (technologisch gezien) een verbeterslag kan realiseren. — Functionele inspectierichtlijnen en prestatieborging (commissioning) De richtlijnen om de functionele kwaliteit van installaties te kunnen vaststellen, zijn essentieel bij de realisatie van hoogwaardig functionerende installaties. Dit voor de nulmeting maar ook voor de periodieke controles om te kunnen inspecteren of alles nog naar behoren functioneert. Het op papier regelen van kwaliteit is onvoldoende om ook echt kwaliteit te kunnen realiseren. Bewaking van het proces ten tijde van de uitvoering en beheer is hierbij van essentieel belang. Het uitschrijven van het proces en bewaking daarvan valt onder de noemer van prestatieborging en wordt in het

ISSO-PUBLICATIES

matie ook uit laagdrempelige voorbeelden

internationale vakgebied aangeduid als com-

De te ontwikkelen ISSO-publicaties zijn

zodat er herkenning ontstaat bij de lezers.

missioning.

gericht op de bestaande gebouwen en hoe

Deze herkenning is nodig op het niveau van

men de prestaties ervan kan verbeteren.

de beheerder. Ook zal er aandacht worden

— De noodzaak van monitoring

Hieronder vindt u een korte inhoud van deze

geschonken aan de waardevermindering voor

In de meeste gebouwen wordt niet gemeten.

publicaties.

organisaties indien hun gebouw geen goede

Meten is wel noodzakelijk om de kwaliteit te

omstandigheden creëert voor hun medewer-

kunnen inschatten en bijsturen. Vaak hoort

kers. Dan gaat het om omstandigheden met

men de kreet: meten is weten. Dit is naar

— Brochure ‘Hoe duurzaam zijn bestaande

effecten voor medewerkertevredenheid, ziek-

onze mening niet juist. Meten is in de basis

Om het management van een groot aantal

gebouwen’

teverzuim en arbeidsproductiviteit. De voor-

niet meer dan het verzamelen van meetge-

marktpartijen te informeren, wordt een

delen moet men afwegen tegen de kosten

tallen. Het is voor het echte weten wel rele-

aantrekkelijke brochure gemaakt. Dit om de

om te komen tot een verbeterde situatie.

vant om te weten:

interesse te wekken voor dit belangrijke

Om het draagvlak in het management van

• wat moet ik meten;

onderwerp.

organisaties te vergroten, is het van belang

• waar moet ik meten;

om de problematiek ook op deze wijze te

• hoe moet ik meten;

benaderen.

• hoe te komen van meetdata tot informatie

— Hoe duurzaam zijn bestaande gebouwen? De publicatie is vooral gericht op kennisoverdracht naar gebouweigenaren en huurders van gebouwen. Deze informatieoverdracht

en voor wie (operationeel/ tactisch / strate— Hoe te komen tot een duurzaam beheer in bestaande gebouwen?

gisch); • welke instrumenten zijn er al inzetbaar; • welke ontwikkelingen zijn er al of moeten

heeft tot doel draagvlak en bewustwording

Als partijen zich ervan bewust zijn dat een

te creëren in Nederland.

verbetering van de kwaliteit van gebouwen

worden gestart om een behoefte te kunnen

De publicatie bestaat naast algemene infor-

ten aanzien van gezondheid, comfort en

invullen.

I S S O i n f o 35

d e c e m b e r 2 0 07

— Prestatiecontracten en prestatie-indicatoren als voorbeeld kunnen toepassen. Deze ISSO-

Deelnemende partijen aan de brainstorm en

De ervaring leert ons dat partijen in de uit-

publicatie zal ook al aandacht besteden aan

verdere ontwikkeling van het projectplan

voering van projecten alleen goede kwaliteit

nieuwbouwprojecten.

zijn:

en prestaties zullen afleveren als:

In de contracten zal de uitbreiding zich met

ABN Amro Bank n.v., Amphia Ziekenhuis,

• ze er voor verantwoordelijk worden gehou-

name richten op afspraken aangaande pres-

Bouwfonds MAB Ontwikkeling, ING Facility,

taties. Het is daarmee een nieuwe generatie

management, KPN vastgoed, RIVM Bilthoven,

prestatiecontracten die zich specifiek richten

Schiphol Real Estate, Triodos bank,

den; • ze er contractueel ook verantwoordelijk voor zijn; • ze er financieel van afhankelijk zijn (bonus/ malus versus geleverde prestaties).

op het uiteindelijk functioneren van de instal- TU-Eindhoven, VROM Rijksgebouwendienst laties in termen van gezondheid, comfort en

en Zwitserleven.

energiegebruik. Basisingrediënt in prestatiecontracten zijn de prestatie-indicatoren (KPI)

Voor meer informatie kunt u contact opne-

Hiertoe zal men nieuwe vormen van con-

op basis waarvan partijen onderlinge afspra-

men met Kees Arkesteijn, k.arkesteijn@isso.nl.

tracten moeten opstellen die marktpartijen

ken maken.

Ontwikkeling nieuwe ISSO-publicaties voor collectieve leidingwaterinstallaties en de automatisering van beheersmaatrege-

In opdracht van UNETO-VNI en TVVL is ISSO onlangs gestart met de ontwikkeling van twee nieuwe ISSO-publicaties met betrekking tot collectieve leidingwaterinstallaties. Het betreft de volgende publicaties: - Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties; - Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties.

len op een overzichtelijke wijze.

BEHEER EN ONDERHOUD COLLECTIEVE LEIDINGWATERINSTALLATIES Eigenaren van collectieve leidingwaterinstallaties hebben op basis van de Waterleidingwet en het Waterleidingbesluit een zorgplicht voor de deugdelijkheid van het leidingwater dat zij aan derden beschikbaar stellen. Om aan die plicht te kunnen voldoen schakelen eigenaren adviseurs en installateurs in om te zorgen dat de kwaliteit van het beheer en onderhoud voldoende is geborgd. Adviseurs en installateurs die betrokken zijn bij het beheer en onderhoud van collectieve

Alternatieve technieken voor legionellapre-

eerdere beheertechniek in de specifieke situ-

leidingwaterinstallaties hebben daarom

ventie in collectieve leidingwaterinstallaties

atie redelijkerwijs niet toepasbaar of onvol-

behoefte aan een onafhankelijk document.

Deze ISSO-publicatie is een hulpmiddel voor

doende effectief is. De volgorde is:

Deze ISSO-publicatie vormt hierop een ant-

degene die de eigenaar van de collectieve

leidingwaterinstallatie adviseert over legionellaveilige oplossingen bij de aanleg of wijzigingen van collectieve leidingwaterin-

stallaties. De publicatie geeft inzicht in het te volgen

(keuze)proces bij de risicoanalyse die ‘de ladder van VROM’ volgt voor de keuze van

thermisch beheer: houd koud water koud

woord. Zo bevat de publicatie richtlijnen en

en warm water warm en voorkom lang-

randvoorwaarden voor het opstellen van een

durige stilstand;

beheerplan en de onderhoudsaspecten en

fysisch beheer: micro- en ultrafiltratie,

-activiteiten bij collectieve leidingwaterinstal-

UV-licht en pasteurisatie;

laties met als leidraad de N-BRL-6008-C.

elektrochemisch beheer: anodische oxidatie en koper-zilverionisatie;

AANVULLENDE INFORMATIE

chemisch beheer.

Beide publicaties worden in de vorm van

het soort legionellabeheer. De maatregelen

een supplement uitgegeven en verschijnen

boven in deze ladder hebben de voorkeur;

Daarnaast behandelt de publicatie de toepas- in het najaar van 2008. Voor meer informatie

een volgende maatregel mag men alleen

singsmogelijkheden, richtlijnen en randvoor-

kunt u contact opnemen met Marco Hofman,

toepassen als kan worden aangetoond dat de

waarden voor ontwerp, uitvoering en beheer

M.Hofman@isso.nl.

I S S O i n f o 35

d e c e m b e r 2 0 07

Nieuwe ISSO-uitgaven ISSO-publicatie 86 ‘Kwaliteitseisen voor warmtetechnische en CO2-installaties in tuinbouwkassen’ ISSO-publicatie 87 ‘Kwaliteitseisen voor watertechnische installaties in tuinbouwkassen’ ISSO-publicatie 88 ‘Kwaliteitseisen voor de constructie van tuinbouwkassen’ Kleintje Legionellapreventie Kleintje Riolering Kleintje U&R waarden Meer informatie over deze publicaties kunt u vinden op www.isso.nl.

publicatie

K WALI T E I T S E I S E N VO O R D E CO N S T R U C T I E VAN T U I N B O U W K A SS E N

��

KE N N ISI NSTITUUT VOO R DE I NSTALL ATI ESEC TO R

��

� ��

��

� ��

��

Kwaliteitseisen voor de constructie van tuinbouwkassen

Agenda 2007/2008 Datum

Activiteit

Locatie

6 december

ISSO/TVVL-dag

Zeist

www.tvvl.nl

11 december

Congres Brandveilige doorvoeringen

Arnhem

www.sbr.nl

13 december

Praktijkbijeenkomst ‘’KOMO INSTAL biedt u meer’’

Heiloo

www.kbi.nl

15 januari

Praktijkbijeenkomst ‘’KOMO INSTAL biedt u meer’’

Eindhoven

www.kbi.nl

31 januari

Symposium Binnenriolering

Ede

www.nen.nl

5 februari

Praktijkbijeenkomst ‘’KOMO INSTAL biedt u meer’’

Zwolle

www.kbi.nl

VSK beurs

Utrecht

www.vsk.nl

19 februari

Praktijkbijeenkomst ‘’KOMO INSTAL biedt u meer’’

Dordrecht

www.kbi.nl

21 februari

Praktijkbijeenkomst ‘’KOMO INSTAL biedt u meer’’

Bunnik

www.kbi.nl

Nationaal congres Gezond Binnen 2008

Amsterdam

ISSO-Najaarsoverleg 4e editie

Ntb

11-15 februari

6 maart 25 september

Aanmelden

www.rostra.nl www.isso.nl

Voor meer informatie over deze activiteiten kunt u onze website www.isso.nl raadplegen.

I S S O i n f o 35

d e c e m b e r 2 0 07

Het team van ISSO zoekt ... Technisch Projectcoördinator

M /V

Een uitdagende fuctie om invulling te geven aan de kennisvraag van de sector DOELSTELLING

ARBEIDSVOORWAARDEN

Het realiseren van normatieve richtlijnen voor de installatie-

• Een boeiende en afwisselende functie in een kleine

sector om eenduidigheid te bevorderen en de kwaliteit van

dynamische organisatie;

installaties inzichtelijk te maken.

• Vrijheid voor ontplooiing van persoonlijke creativiteit en inventiviteit;

Verantwoordelijkheden

• Het salaris is afhankelijk van opleiding en werkervaring; • Uitstekende secundaire arbeidsvoorwaarden.

• Coördineren en inhoudelijk begeleiden van projecten; • Beheren van projecten op basis van contract, budget en tijdschema;

• Redactioneel begeleiden van de te realiseren publicaties; • Verwerven van nieuwe projecten, inclusief financiering; • Beoordelen van de voor ISSO door derden opgestelde rapportages;

• Geven van presentaties en workshops; • Vertegenwoordigen van ISSO in externe commissies; • Communicatie met opdrachtgevers. VEREISTE OPLEIDING, ERVARING

• Een opleiding op tenminste HBO-niveau (electrotechniek, werktuigbouw, installatie- en/of energietechniek);

• Minimaal 5 jaar werkervaring in de installatietechniek (of gelijksoortig);

• Ervaring met projectmatig werken; • Goede schriftelijke en mondelinge beheersing van de Nederlandse taal;

• Beheersing van MS Office. PERSOONLIJKE EIGENSCHAPPEN

• Zelfstandig, initiatiefrijk, gemotiveerd; • Enthousiast, open en positief; • Goed in teamverband kunnen werken, goede sociale vaar-

INTERESSE?

digheden;

Schrijf dan een gemotiveerde brief met een uitgebreide

• Nauwkeurig en doelgericht; • Verantwoordelijkheidsgevoel, stressbestendig en flexibel; • Geen 9 tot 5 mentaliteit. I S S O i n f o 35

Curriculum Vitae aan ISSO- Postbus 577, 3000 AN Rotterdam (vermeld op de brief aub “sollicitatie”). Per e-mail kan ook: sollicitatie@isso.nl 13

d e c e m b e r 2 0 07

Kleintje Gas binnenkort beschikbaar Op dit moment bestaat er bij installateurs een grote behoefte aan een complete publicatie over gastechniek in de praktijk. Het Kleintje GAVO dat dateert uit 2004 voorziet deels in deze behoefte, maar is nog erg gericht op alleen de voorschriften. Daarnaast is door de nieuwe wetgeving Kleintje GAVO verouderd en onvolledig. ISSO heeft daarom Kleintje Gas ontwikkeld.

boekje ook in op uitbreiding en wijziging van bestaande gasinstallaties. Een greep uit de wijzigingen ten opzichte van Kleintje GAVO-2004: • aangepast aan gewijzigde wetgeving, normen en richtlijnen; • nieuw hoofdstuk met basisprincipes verbranding; • conventionele gastoestellen uitgebreid met duurzame toestellen; • praktijksituaties uit het blad ‘Gaswijs’ zoveel mogelijk geïntegreerd; • toelichting basisprincipes leiding berekenen met voorbeelden;

De serie ISSO-kleintjes zijn sterk gericht

• duurzame alternatieven leidingmaterialen;

op praktische toepassing en het gebruik

• nieuwe hoofdstukken over toestelvervan-

op de werkvloer. In een ISSO-kleintje zijn

ging in de bestaande bouw, onderhoud en

voorschriften op een begrijpelijke wijze en

gaslekkage.

kernachtig geformuleerd en verduidelijkt met afbeeldingen en praktijkvoorbeelden. Door

Het Kleintje Gas is ontwikkeld in samenwer-

het toepassen van een nieuwe op de com-

king met Kiwa-Gastec en UNETO-VNI, afde-

plete gastechniek gerichte structuur wordt

Het Kleintje Gas is een hulpmiddel voor

ling technologie, waarbij UNETO-VNI heeft

het zakboekje nog meer bruikbaar voor de

diegenen die zich bezighouden met het

gezorgd voor financiële ondersteuning.

doelgroep en kan het tevens worden ingezet

ontwerpen, installeren en onderhouden van

Kleintje Gas is te bestellen vanaf eind januari

in het installatietechnisch beroepsonderwijs.

gasinstallaties met een maximale druk van

2008 via de webwinkel op www.isso.nl. Voor

Vandaar ook de omgedoopte titel van Kleintje

25 mbar en een maximale belasting van 130

meer informatie kunt u contact opnemen

GAVO naar Kleintje Gas.

kW. Naast nieuwbouwsituaties gaat het zak-

met Marco Hofman, M.Hofman@isso.nl.

ISSO-SBR bijeenkomst Brandveilige doorvoeringen ISSO en SBR organiseren op 11 december 2007 een bijeenkomst over Brandveilige doorvoeringen. Plaats van handeling is het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra. De bijeenkomst is o.a. interessant voor ontwerpers, bouwbedrijven, installateurs, brandweer, adviesbureaus en gemeenten.

PROGRAMMA 13.30 uur

Ontvangst

14.00 uur

Openingswoord (algemeen) De heer ing. J.C. (Joop)van Es, SBR

14.05 uur

Technische introductie De heer ing. J.C. (Jan) Aerts, ISSO

14.25 uur

Brandveilige doorvoeringen: de totstandkoming van de publicatie Mevrouw ir. R.J. (Carolien) Boot - Dijkhuis, Adviesburo Nieman

14.50 uur

Uniformiteit publicatie De heer A.P. (Jos) de Graaf, Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond

15.15 uur

Pauze

15.40 uur

schachtruimte moet ik reserveren in • Hoeveel mijn ontwerp?

Brandwerende doorvoeringen in de praktijk De heer ing. M.N.A.A. (Maurice) Adriaans, GTI

16.05 uur

De bijdrage van deze publicatie aan brandveiligheid in bredere zin De heer ing. H.T. (Henk) van Vulpen, RGD

voorzieningen tref ik voor de • Welke realisatie van brandveilige doorvoering?

16.30 uur

Borrel

(WBDBO-)eisen gelden voor brand• Welke en rookwerendheid van doorvoeringen?

•

Wat zijn alternatieve oplossingen en/of materialen?

DEELNAME Deelnemers betalen het EUR 195,00 p.p. Aanmelden kan via www.sbr.nl

I S S O i n f o 35

d e c e m b e r 2 0 07

��

� ��

� � � � � ��

��

CO LO FO N

Fijne feestdagen en een voorspoedig 2008

ISSO Info is een uitgave van

Met deze ISSO-Info sluiten wij een boeiend jaar af. Een jaar met een groot aantal succesvolle activiteiten, zoals:

Î De realisatie en implementatie van het energieprestatie-

K E N N I S I N S T I T U U T V O O R D E I N S TA L L AT I E S E C T O R

advies rondom Power Quality.

Ï Het realiseren van het Actieplan ‘veilige waterinstallaties’. ˘ Talloze instructiedagen en In-Company trainingen. Ë Opstellen van kwaliteitseisen voor bouw en klimatiseren van kassen.

Ê Opstellen van kwaliteitseisen voor warmtepompen zowel voor woningbouw als utiliteit. Al deze activiteiten hebben hun succes mede te danken aan de medewerking van velen van u, die hiermee hebben bijgedrag aan de kwaliteitsverbetering van de installatiesector. Met ons jaarlijkse Najaarsoverleg betuigen wij dank aan allen die ons in het bestuur, de Raad van Begeleiding, de ISSO-kontaktgroepen en in andere commissies het afgelopen jaar hebben ondersteund. Hun, veelal belangenloze inzet maakt het ISSO mogelijk om kwalitatief goede producten te realiseren. Uw hulp en bijdragen worden door ons dan ook zeer op prijs gesteld. Wij hopen ook het volgend jaar weer op u te mogen rekenen. Wij hebben dit jaar helaas ook van enkele zeer goede ISSO-relaties afscheid moeten nemen. Al is het onvermijdelijk dat met het ouder worden van ISSO ook de relaties ouder worden, was het moment van ontvallen onverwacht en veel te vroeg. Wij zullen hen altijd blijven gedenken. Het bestuur, de directie en de medewerkers van ISSO wensen alle relaties plezierige feestdagen en een voorspoedig 2008.

I S S O i n f o 35

Bezoekadres

Kruisplein 25 (Weenapointgebouw B) 3014 DB Rotterdam

Postadres

Postbus 577 3000 AN Rotterdam

Tel.

010 - 206 59 69

Fax

010 - 213 03 84

E-mail

info@isso.nl

Internet

www.isso.nl

Wat is ISSO

ISSO, het kennisinstituut van de installatiesector, houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruik van ISSO publicaties als normstellende richtlijnen. Op 29 april 1974 werd ISSO opgericht door de volgende organisaties:

TVVL

Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen

UNETO -VNI

Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel

PIT

Stichting Promotie Installatietechniek in een later stadium traden de volgende organisaties toe:

ONRI

Organisatie van Nederlandse Raadgevende Ingenieursbureaus

Vabi

Vereniging voor Automatisering in de Bouw en Installatietechniek

Vormgeving Redactie

Stijlmeesters P.P.H. 't Lam A.B. Pijpers Stijlmeesters

d e c e m b e r 2 0 07