kleintje.book Page 1 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
ISSO-kleintje
U- en Rc-waarden van bouwkundige constructies
ISBN: 978-90-5044-256-5
kleintje.book Page 2 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
kleintje.book Page 3 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
INHOUDSOPGAVE Samenvatting Voorwoord Symbolenlijst Weergave constructies Begrippenlijst
5 7 9 13 15
1
Inleiding 1.1 Algemeen 1.2 Toepassingsgebied 1.3 Wettelijke eisen en kwaliteitseisen 1.4 Normen en technische richtlijnen 1.5 Forfaitaire methode t.b.v. warmteverliesberekening
17 17 17 18 19 20
2
Uitgangspunten en materiaaleigenschappen 2.1 Bepaling van de warmtedoorgangscoĂŤfficiĂŤnt Uc 2.2 Tabellen 2.3 Opmerkingen bij gebruik van de tabellen
23 23 24 28
3
Buitenmuren 3.1 Overzicht buitenmuren 3.2 Tabellen met U- en Rc-waarden 3.2.1 Enkelsteens 3.2.2 Dubbelsteens 3.2.3 Twee steenlagen met spouw 3.2.4 Twee steenlagen met isolatie 3.2.5 Twee steenlagen met spouw en isolatie 3.2.6 Een steenlaag met isolatie 3.2.7 Een steenlaag met isolatie en spouw 3.2.8 Een steenlaag met isolatie en spouw 3.2.9 Een steenlaag met isolatie en spouw 3.2.10 Niet steenachtig, twee spouwen en isolatie 3.2.11 Niet steenachtig met spouw en isolatie 3.2.12 Metaal met spouw en isolatie
29 29 32 32 33 34 35 36 38 39 41 43 44 46 47
4
Binnenwanden 4.1 Overzicht binnenwanden 4.2 Tabellen met U- en Rc-waarden 4.2.1 Enkelsteens 4.2.2 Twee steenlagen met spouw 4.2.3 Een steenlaag met isolatie 4.2.4 Twee steenlagen met isolatie 4.2.5 Twee houtlagen/gipsplaten met spouw 4.2.6 Hout met isolatie/systeemwand met gipsplaten en isolatie
49 49 51 51 52 53 54 55
ISSO-kleintje
3
56
U- en Rc-waarden
kleintje.book Page 4 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
4.2.7 4.2.8
Hout met isolatie en spouw/systeemwand met gispplaten, isolatie en spouw Dubbel hout/gipsplaat met isolatie en spouw
57 58
5
Tussenvloeren 5.1 Overzicht tussenvloeren 5.2 Tabellen met U- en Rc-waarden 5.2.1 Steenachtig 5.2.2 Steenachtig met isolatie 5.2.3 Steenachtig met spouw en isolatie 5.2.4 Hout met spouw 5.2.5 Hout met spouw en beplating 5.2.6 Hout met spouw en isolatie 5.2.7 Hout met isolatie 5.2.8 Hout met spouw en isolatie 5.2.9 Hout met twee spouwen en isolatie
59 59 60 60 61 62 63 64 65 66 67 68
6
Begane grondvloeren direct op de grond
69
7
Daken 7.1 Overzicht daken 7.2 Tabellen met U- en Rc-waarden 7.2.1 Steenachtig 7.2.2 Steenachtig met isolatie 7.2.3 Steenachtig met isolatie (omgekeerd dak) 7.2.4 Metaal met isolatie 7.2.5 Hout 7.2.6 Hout met isolatie 7.2.7 Hout met spouw en isolatie 7.2.8 Hout met spouw en isolatie 7.2.9 Hout met isolatie 7.2.10 Hout met dakpannen 7.2.11 Hout met dakpannen en isolatie
71 71 73 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83
8
Ramen 8.1 Tabellen met U- en Rc-waarden van ramen
85 85
9
Deuren 9.1 Tabellen met U- en Rc-waarden van deuren
91 91
Bijlage A Toeslagfactor ΔU en luchtspouwen Literatuurlijst
ISSO-kleintje
4
93 108
U- en Rc-waarden
kleintje.book Page 5 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
SAMENVATTING De noodzaak van een goed ge誰soleerde en luchtdichte gevel is de laatste jaren alleen maar belangrijker geworden door de lagere vermogens in combinatie met laag temperatuurverwarming en bijvoorbeeld warmtepompen. De wetgeving eist dat gebouwen steeds minder energie gaan gebruiken (lagere EPC-waarde). Hiervoor is het noodzakelijk dat gebouwen steeds beter ge誰soleerd worden. Een niet goed ge誰soleerde of luchtdichte gevel leidt niet alleen tot een hoger energiegebruik maar ook tot comfortklachten. De praktijk is dat in eerste instantie het probleem wordt gezocht bij de installatie, waarbij de installatieontwerper dan moet aantonen dat het probleem niet door de installatie maar door de gevel wordt veroorzaakt. Deze situatie kan worden voorkomen als de bouwer de U- en Rc-waarden van de gevel bepaalt en uitvoert volgens de NEN 1068. Hoewel deze norm rekening houdt met verouderings- en montage-invloeden is het dringend aan te bevelen dat de bouwer de U- of Rc-waarden met behulp van thermografie controleert. Ook dienen de U- en Rc-waarden van de gevel door de bouwer te worden gecontroleerd en gedocumenteerd. Tevens kunnen hiermee bijvoorbeeld 'warmtelekken' worden opgespoord en verholpen. De luchtdichtheid kan door de bouwer worden gecontroleerd door een zogenoemde opblaasproef volgens de NEN 2686. In het kleintje U- en Rc-waarden is uitgegaan van de NEN 1068 (2012) waar rekening is gehouden met invloeden van koudebruggen door bevestigingsmateriaal van isolatiemateriaal en de invloed van veroudering van het isolatiemateriaal op de U- en Rc-waarden. Bij verschillende constructies wordt ook rekening gehouden met verminderde isolerende werking door vocht. Het kleintje 'U en Rc-waarden is gebaseerd op NEN 1068 'Thermische isolatie van gebouwen - Rekenmethoden' (2012). In het kleintje 'U- en Rc-waarden' zijn voor verschillende bouwkundige constructies tabellen met de U- en Rc-waarden gegeven. De hierbij gehanteerde uitgangspunten zijn bij de
ISSO-kleintje
5
U- en Rc-waarden
kleintje.book Page 6 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
tabellen vermeld. Met behulp van de tabellen kan de installatieontwerper snel en op relatief eenvoudige wijze de U- of Rc-waarde bepalen, zowel voor nieuwbouw als voor bestaande bouw. De tabellen zijn gebaseerd op constructies met platte vlakken zonder koudebruggen. Voor meer ingewikkeldere situaties met koudebruggen is men aangewezen op de methoden uit de norm NEN 1068. Ten behoeve van de warmteverliesberekening mag een forfaitaire methode worden toegepast om lineaire koudebruggen in rekening te brengen (zie paragraaf 1.5).
ISSO-kleintje
6
U- en Rc-waarden
kleintje.book Page 7 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
VOORWOORD U- en Rc-waarden van bouwkundige constructies zijn belangrijke gegevens voor bepaling van bijvoorbeeld het warmteverlies, de koellast en het energiegebruik van gebouwen. Deze bouwkundige gegevens vormen de basis voor het installatieontwerp en de installatieontwerper heeft er belang bij dat deze gegevens betrouwbaar en goed toegankelijk zijn. De overheid eist dat nieuwbouw steeds energiezuiniger wordt en op den duur moet zelfs energieneutraal gebouwd gaan worden. Dit leidt ertoe dat er steeds beter (dikker) ge誰soleerd moet worden. Anderzijds zijn er toepassingen waarbij het energiegebruik van bestaande gebouwen bepaald moet worden. Deze gebouwen zijn in het algemeen niet of minder goed ge誰soleerd. Hierdoor zijn in deze vernieuwde uitgave de tabellen sterk uitgebreid. Hoe beter de isolatie is, hoe sterker de invloed van verstoringen van de isolatielaag door bijvoorbeeld bevestigingsmaterialen of kleine inhomogeniteiten door productie/plaatsing is. Internationaal zijn daarom de normen voor het bepalen van de U- en Rc-waarden aangepast aan goed en zeer goed ge誰soleerde constructies. In Nederland is het bepalen van de U- en Rc-waarden gegeven in de NEN 1068. Fabrikanten en leveranciers van isolatiematerialen geven een, in het laboratorium bepaalde, waarde op voor het isolatiemateriaal. Invloeden van bevestigingsmiddelen, vocht, luchtstromingen in spouwen, koudebruggen etc. zijn afhankelijk van de toepassing en worden in de NEN1068 gegeven. Dit zijn in het algemeen vrij ingewikkelde rekenmethoden. In het kleintje U- en Rc-waarden zijn verschillende tabellen opgenomen met daarin vermeld de U en Rc-waarden van verschillende bouwkundige constructies waarbij de correcties voor de desbetreffende toepassingen reeds zijn toegepast. Met deze tabellen heeft de installatieontwerper een middel om snel de grootte van de U of Rc-waarde te bepalen. Voor de isolatiedikte is in alle tabellen uitgegaan van constructies met een slechte isolatie tot constructies zoals die toegepast worden
ISSO-kleintje
7
U- en Rc-waarden
kleintje.book Page 8 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
in passiefhuizen. Alle tabellen en uitgangspunten zijn gebaseerd op de NEN 1068 (2012). ISSO hoopt met het ISSO-kleintje U- en Rc-waarden de installatieontwerper een praktisch hulpmiddel te hebben verschaft om snel voor verschillende situaties de U- of Rc-waarde van bouwkundige constructies te bepalen. Opmerking: Bij het gebruik van de indices is de NEN 1068 gevolgd. De NEN 1068 sluit aan bij internationale normen waardoor de indices volgens de engelse taal zijn, bijv. M = moisture voor vocht, calc = calculated voor rekenwaarde etc.
ISSO-kleintje
8
U- en Rc-waarden
kleintje.book Page 9 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
SYMBOLENLIJST
A
oppervlakte
Afa
netto oppervlakte van de [m2] dwarsdoorsnede van de puntvormige doorvoering van het bevestigingsmiddel van isolatie
AT;i
geprojecteerde oppervlakte van de uitwendige scheidingsconstructie
At;bw
totale geprojecteerde oppervlakte van de [m2] buitenwanden onder het maaiveld
Avl
vloeroppervlakte
[m2]
d
dikte
[m]
diso
indringingsdiepte van het bevestigingsmiddel in de isolatie
[m]
dfa
dikte van de isolatielaag
[m]
dn
dikte van laag n
[m]
FA
conversiefactor voor veroudering
[-]
Fconv
correctiefactor voor de invloed van convectie
[-]
FT
conversiefactor voor temperatuur
[-]
FM
conversiefactor voor vochtinvloeden
[-]
fx
gecombineerde invloed van de mate van [W·dag/ drainage van het omgekeerde (m2·K·mm)] daksysteem
HD;for
directe warmteverliescoëfficiënt tussen de verwarmde binnenruimte en de buitenlucht met forfaitaire verrekening van de lineaire thermische bruggen
[W/K]
HTt;for
forfaitair bepaalde warmteverliescoëfficiënt door transmissie
[W/K]
n
laagnummer
[-]
ISSO-kleintje
[m2]
9
[m2]
U- en Rc-waarden
kleintje.book Page 10 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
nfa
aantal bevestigingsmiddelen per m2 in de [m-2] isolatielaag
P
lengte van vloer die grenst aan een uitwendige scheidingsconstructie
[m]
p
gemiddelde neerslaghoeveelheid per dag
[mm/dag]
R1
warmteweerstand van de isolatielaag die [m2·K/W] de luchtopeningen bevat
Rc
warmteweerstand van de constructie
[m2·K/W]
Rbe
warmteweerstand beplating
[m2·K/W]
Rce
warmteweerstand van een cementlaag
[m2·K/W]
Rdb
warmteweerstand dakbedekking
[m2·K/W]
Riso
warmte-overgangsweerstand van de folie/isolatielaag
[m2·K/W]
Rm;i
warmteweerstand van constructie laag i
[m2·K/W]
Rpan
warmteweerstand dakpannen en luchtlaag
[m2·K/W]
Rpl
warmteweerstand van een pleisterlaag
[m2·K/W]
Rsi
warmte-overgangsweerstand aan de zijde van de ingaande warmtestroom
[m2·K/W]
Rse
warmte-overgangsweerstand aan de zijde van de uitgaande warmtestroom
[m2·K/W]
Rsp
warmteweerstand van spouw/luchtlaag
[m2·K/W]
Rspe
warmteweerstand van het buitenspouwblad
[m2·K/W]
Rspi
warmteweerstand van het binnenspouwblad
[m2·K/W]
Rsph
warmteweerstand van een horizontale spouw
[m2·K/W]
Rsph;nv warmteweerstand van een niet geventileerde horizontale spouw
[m2·K/W]
Rspv
[m2·K/W]
ISSO-kleintje
warmteweerstand van een verticale spouw
10
U- en Rc-waarden
kleintje.book Page 11 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
Rspv;nv warmteweerstand van een niet geventileerde verticale spouw
[m2·K/W]
RT
warmteweerstand van de totale constructie (met verwaarlozing van eventuele thermische bruggen)
[m2·K/W]
U
warmtedoorgangscoëfficiënt van een scheidingsconstructie
[W/(m2·K)]
Ubw
warmtedoorgangscoëfficiënt van de buitenwand
[W/(m2·K)]
Uc;i
warmtedoorgangscoëfficiënt van vlak element i
[W/(m2·K)]
Uvl
warmtedoorgangscoëfficiënt van de vloer
[W/(m2·K)]
α
correctiefactor waarin optredende [-] inwendige convectie en/of uitvoeringsinvloeden zijn verdisconteerd
ε
emissiecoëfficiënt
[-]
ΔUfor
forfaitaire toeslag voor lineaire koudebruggen
[W/(m2·K)]
ΔUa
toeslagfactor voor convectie
[W/(m2·K)]
ΔUfa
toeslagfactor voor bevestigingshulpmiddelen
[W/(m2·K)]
ΔUr
toeslagfactor voor een omgekeerd dak
[W/(m2·K)]
ΔUw
toeslagfactor voor de bouwkwaliteit
[W/(m2·K)]
ΔU"
correctiefactor voor convectie
[W/(m2·K)]
λ
warmtegeleidingscoëfficiënt
[W/(m·K)]
λD
ongecorrigeerde warmtegeleidings[W/(m·K)] coëfficiënt (door leverancier opgegeven)
λn
warmtegeleidingscoëfficiënt van laag n
[W/(m·K)]
λfa
warmtegeleidingscoëfficiënt van de bevestigingsmiddelen
[W/(m·K)]
λcalc
rekenwaarde voor warmtegeleidingscoëfficiënt
[W/(m·K)]
ISSO-kleintje
11
U- en Rc-waarden
kleintje.book Page 12 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
ISSO-kleintje
12
U- en Rc-waarden
kleintje.book Page 13 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
WEERGAVE CONSTRUCTIES
1. Steen of houtlaag
2. Steen of houtlaag
3. Isolatielaag
4. Spouw of luchtlaag
5. Pleisterlaag
6. Cementlaag
7. Beplating
8. Beplating 9. Dakbedekking 10. Grindlaag/ballastlaag
ISSO-kleintje
13
U- en Rc-waarden
kleintje.book Page 14 Thursday, April 24, 2014 10:55 AM
11. Dakpannen
12. Beplating
13. Stalen dak
ISSO-kleintje
14
U- en Rc-waarden