Avonturier pur sang Storm Bakker Een artikel over Jasper van ‘t Hof Boy Edgar Prijswinnaar 2018 / Artist in Residence Amersfoort Jazz
www.amersfoortjazz.nl
www.progjazz.nl
FESTIVAL AMERSFOORT JAZZ 2019 | NATIONAL ARTIST IN RESIDENCE
Avonturier pur sang Storm Bakker
BOY EDGAR PRIJS 2018 De Buma Boy Edgar Prijs (vroeger ook wel de VPRO Boy Edgar Prijs geheten) geldt sinds jaar en dag als de belangrijkste prijs in Nederland op het gebied van jazz en geïmproviseerde muziek. De prijs wordt jaarlijks toegekend aan een toonaangevende Nederlandse jazzartiest. In 2018 was de beurt aan pianist/toetsenist/ componist Jasper van ‘t Hof. Dit werd 29 juni 2018 bekendgemaakt door juryvoorzitter Marcel Kranendonk in LantarenVenster (Rotterdam) tijdens het netwerkevenement inJazz (dat voorheen ‘De Jazzdag’ heette en begon als parallel evenement van Amersfoort Jazz). De prijs bestaat uit een geldbedrag en een plastiek van Jan Wolkers. Deze werden uitgereikt tijdens een door Van ‘t Hof zelf samengestelde concertavond op 6/12/2018 in het Bimhuis Amsterdam. ”Van ’t Hof heeft zich binnen alle stijlen van freebop tot jazzrock, freejazz en fusion begeven en laat zich ook na vijftig jaar niet op een bepaalde richting vastpinnen.” Aldus het rapport van de jury.
Jasper van ‘t Hof, foto: Amke
In de biografie over Jasper van ’t Hof, die in 2017 verscheen, geeft de schrijver Hans Riesewijk een vergelijkbare definitie van de artiest, wiens voortdurende nieuwsgierigheid zorgde voor grensverlegging en vernieuwing van de Europese jazz. “Jasper van ’t Hof geldt binnen de Europese jazzscene als een romanticus met een indrukwekkend oeuvre. Hij voelt zich thuis in de vele stromingen van de jazz.” Superlatieven schieten te kort om Van ‘t Hof te omschrijven en de loftuitingen zijn niet van de lucht. Hij is door verschillende gerenommeerde tijdschriften, zoals DownBeat (VS), Melody Maker (VK) en Jazz Podium (DE), meermaals uitgeroepen tot “beste jazzpianist van Europa.”
Avonturier pur sang | Storm Bakker
Toverbal Sessions, w/ Lol Coxhill, Album 1971/1972
In den beginne Jasper van ’t Hof werd geboren in 1947 in een muzikaal gezin in Enschede, Hij ontwikkelde zich volstrekt autodidactisch, door veel te luisteren naar de radio en door dag in dag uit “te klooien aan de piano.” Ook een ontmoeting met pianist Rob Madna was van belang, omdat hij hem de modale akkoorden van pianist McCoy Tyner voordeed. Maar vooral werd hij geïnspireerd door het fameuze Miles Davis Second Quintet. De synergie van het illustere vijftal (Miles Davis, Wayne Shorter, Herbie Hancock, Ron Carter en Tony Williams), resulteerde in tot dan toe ongehoorde, bijna abstracte jazz, zwevend in tijd en ruimte. Met name de plaat ‘Miles Smiles’ (66/67) greep de jonge Van ’t Hof bij de lurven en met hem de rest van de wereld. CODA’s John Norris noemde het “mastery of sensitive interaction” en Jeremy Yudkin, die in 2007 een heel boek wijdde aan de legendarische elpee, merkte de plaat aan als “vital to the invention of the new post bop style”.
Elektronische freejazz: Association PC De muzikale loopbaan van Jasper van ’t Hof begon vervolgens in 1968, aan de zijde van de Duiste gitarist Toto Blanke en drummer Pierre Courbois, die in Parijs bij Kenny Clarke in de leer was geweest en hardbop kon spelen. Al sinds 1961 experimenteerde Courbois met elektronische freejazz, of beter gezegd “free music”, waarmee hij ver voor de troepen uitmarcheerde. De band (Association PC genoemd) wisselde vrije passages af met uptempo jazz, rock elementen en ongebruikelijke odd meter ritmes, met name de 11/4. Van ’t Hof experimenteerde van meet af aan met door effecten gemanipuleerde Rhodes piano en organ, geïnspireerd door de Coltraneske benadering van Larry Young. De jonge toetsenist viel op door fantasierijk, dynamisch, vingervlug, weelderig en naar eigen zeggen “onlogisch” solowerk. Association PC vormde tijdens de Berliner Jazztage 1971 een illustere line up met Tony Williams’ Lifetime en Soft Machine en kreeg prompt een contract voor vier LP’s bij het prominente MPS-label. De band genereerde daarna wereldwijde bekendheid, deed wereldtournees tot in Kyoto aan toe, maar werd in het polderieke Nederland vrijwel genegeerd. De Twent sloot niet aan bij de Amsterdamse scene en zocht en vond zijn heil in het buitenland.
The Selfkicker, Reunion w/ Toto Blanke Album, 1976
Avonturier pur sang | Storm Bakker Jazzrock In de jaren 70 ontstond een levendige jazzrock scene in Europa, die zich meer en meer onafhankelijk ontwikkelde van de Amerikaanse jazzrock, het geesteskind van Miles Davis. Jasper van ’t Hof werd spoedig een van de kopstukken van deze stroming, die zich gaandeweg, bewust onttrok aan modieuze stromingen, gedragen door klakkeloze copycats. In de Europese jazzrock lijkt -in tegenstelling tot de Amerikaanse tegenhanger-, minder ruimte voor latin, hardbop, funk en blues, maar meer voor electronic vintage, avantgarde, volksmuziek, klassieke en hedendaags gecomponeerde muziek, soms ook aanschurkend tegen psychedelische rock en prog. Eigenlijk dezelfde ingrediënten die bij Frank Zappa het menu bepaalden. In deze scene gloreerden Europese artiesten als Jean Luc Ponty, Eef Albers, Philip Catherine, Zbigniew Seifert, Joachim Kühn, Manfred Schoof, Wolfgang Dauner, Terje Rypdal, Gordon Beck, Bo Stief, Palle Mikkelborg, Chriz Hinze, Jan Akkerman, Aldo Romano en Didier Lockwood, artiesten die allemaal met Van ’t Hof het podium beklommen en/of de studio indoken. Ook voor experimentele Amerikanen was deze Europese scene een warm bad: saxofonisten als Charlie Mariano, Bob Malach, Ernie Watts, Archie Shepp en Joe Farrell staken de grote plas over, gevolgd door bassisten Steve Swallow en John Lee, drummers Gerry Brown en Alphonse Mouzon, fluitist Jeremy Steig en de Braziliaanse percussionist Airto Moreira. Aan al deze spelers koestert Van ’t Hof warme herinneringen.
Pork Pie & Eyeball Met de naar Europa verhuisde saxofonist Charlie Mariano vormde Van ’t Hof in 1973 de internationaal spraakmakende band Pork Pie, verder bestaande uit Philippe Catherine (gitaar), Aldo Romano (drums) en Jean François Jenny-Clarke (bass). In tegenstelling tot Van ’t Hof was Mariano een geschoold musicus, student en docent aan The Schillinger House (het latere Berklee College of Music in Boston), terwijl die bovendien naar ZuidIndia reisde om karnatische muziek en nagaswaram-technieken te bestuderen. De samenwerking bracht Van ’t Hof enkele aspecten bij over theorie en structuur, maar nooit zo dat de pianist zijn vrije, intuïtieve aanpak verloochende. Na jarenlang succesvol getourd te hebben met Pork Pie, wereldwijd behalve in Nederland, vormde Van ’t Hof de all star band Eyeball met behalve drummer Aldo Romano en bassist Bo Stief, de virtuoze saxofonist Bob Malach en de illustere Franse Magma-violist Didier Lockwood,
Piano Conclave
Avonturier pur sang | Storm Bakker In 1975 participeerde Van ’t Hof en passant in het project ‘Piano Conclave’ van de Zwitser George Gruntz, bijgenaamd ‘The Keyboard Philharsonic / Coop of leading European jazz pianists’, waaraan ook Wolfgang Dauner, Gordon Beck, Martial Solal, Joachim Kühn, Bobo Stenson, Adam Makowicz en Fritz Pauer deelnamen. Volgens het persbericht van de Buma Boy Edgar Prijs maakte ook Keith Jarrett deel uit van dit wonderlijke gezelschap, hetgeen vreemd is, aangezien Jarrett geen Europeaan is en zijn deelname in geen enkele encyclopedie vermeld wordt. Afro jazz fusion: Pili Pili Van ’t Hof vormde daarna zijn groep Pili Pili waarin hij elementen uit Afrikaanse muziek integreerde. Zangeres.danseres was de Afrikaanse Angelique Kidjo (Benin), op trompet de jonge Eric Vloeimans. Alzo stond hij in feite aan de wieg van wat nu heet ‘worldfusion’. Pili Pili verkocht in Nederland welgeteld 12 albums, zo liet Van ’t Hof weten in een interview met Koen Schouten (Volkskrant, 2002), terwijl de band een nummer 1 hit scoorde in Duitsland en grote aantallen platen wegzette. Het tekent het verschil in waardering die Van ’t Hof jarenlang genoten heeft, tussen Nederland en het buitenland. In België, Frankrijk, Italie, Duitsland is Van ’t Hof een icoon, terwijl hij in zijn vaderland lange tijd een marginale rol kreeg toebedeeld. Eerst in 1997 ontving hij op North Sea Jazz Festival de BIRD Award, drie jaar na zijn kameraad Pierre Courbois. Ook wat betreft de Boy Edgar Prijs ging Courbois hem voor. De drummer ontving hem in 2008.
Synthesizer Volgens de jury van de Buma Boy Edgar Prijs verdient Jasper van ’t Hof de prijs “voor zijn imposante oeuvre, het resultaat van vijftig jaar professioneel musiceren. Zowel op piano als achter synthesizer en andersoortige keyboards heeft Van ’t Hof zich al decennialang als een genreoverstijgend instrumentalist en componist bewezen.” (…) “Ook was de toetsenist een van de eerste Europese jazzmusici van naam die de synthesizer inzette als improvisatie-instrument.” Mooi gezegd, al verraadt de benaming “andersoortige keyboards” de nog steeds bestaande onwennigheid met het elektronische instrumentarium. De analoge synthesizer in jazz, dat is in Nederland eigenlijk not done. De Nederlandse jazzcritici, -het woord alleen al-, zijn van huis uit niet erg progressief, en dat geldt ook in het algemeen voor jazzmusici en jazzpubliek. Sommige ontwikkelingen worden met lede ogen aanschouwd en op zijn best tandenknarsend gedoogd.
Avonturier pur sang | Storm Bakker
Met name de integratie van de analoge synthesizer is –ondanks het wereldwijd baanbrekende werk van grootheden als Jan Hammer, Chick Corea, Herbie Hancock, George Duke en Joe Zawinulnog steeds een zware bevalling, waar de conservatieve partij het liefst een last minute zuigcurettage op lijkt te willen toepassen. Van ‘t Hof zelf zei het al tegen Maarten Derksen van het Utrechts Nieuwsblad in 1975: “Ik heb ontzettend de pest aan van die specifieke jazzmusici die alleen maar jazzmuziek willen maken en ook over niets anders kunnen praten. Met vreselijke grote oor- en oogkleppen op hun eigen neus achterna. Critici dito. Daar valt niet mee te praten.” Zelfs bij de aimabele AVRO-presentator Paul van Schaik viel diep in de jaren 80 nog deze koudwatervrees te bespeuren, blijkens zijn neiging om synthesizers steevast aan te kondigen als “helse machines”. Het blijft wat dat betreft jammer dat de iconische jazzpianist Oscar Peterson zijn grote passie voor de analoge synthesizers tussen de schuifdeuren beleed en nooit op het podium. Hoedanook, eindelijk voelt de jury van de Buma Boy Edgar Prijs zich dus geroepen om een artiest te roemen en te belonen voor diens moed en volharding, de synthesizer als een echt instrument te beschouwen. Mogelijk is dat de invloed van juryvoorzitter Marcel Kranendonk, die vroeger als programmeur van Stichting Jazz Utrecht ook dapper genoeg was om geregeld electronic vintage en jazzrock op de rol te zetten. Er gloort dus voor ons soort mensen een beetje hoop.
Foto: Jasper met Paul van Kemenade | foto: Tafelberg Studio
Piano Ironisch feit is overigens, dat Jasper van ’t Hof de ‘helse machines’ al jaren geleden aan de wilgen heeft gehangen en de laatste tijd juist als akoestisch pianist zijn weg terug naar de jazzpodia heeft gevonden. Sinds 2015 speelt hij in duo met saxofoniste Tineke Postma, dat jaar zelf onderscheiden met de Buma Boy Edgar Prijs. In 2016 lanceerde hij zijn 1/4tet, met Dick de Graaf op tenorsax, Stefan Lieverstro/Frans van der Hoeven op contrabas en de jonge Jamie Peet op drums. Van deze modern creative jazzgroep zijn klinkende video’s te vinden op VPRO/Vrije Geluiden, waaronder ‘Tomorrow is not from Yesterday’ een mysterieuze, slepende 6/4 met spannende dissonanten en onverwachte ritmische accenten. Sinds 2017 speelt Van ’t Hof met saxofonist Paul van Kemenade, winnaar van de VPRO Boy Edgar Prijs in 1999. Ook schuift hij regelmatig aan bij de groep van de Duitse tenorist Paul Heller. Zijn nieuwe kwartet vormt hij sinds 2018. in het kader van zijn Boy Edgar Prijs, met saxofonist Yuri Honing, Stefan Lievestro (bas) en Jamie Peet (drums).
Avonturier pur sang | Storm Bakker Slotwoord In Nederland is de onvermoeibare Van ’t Hof vorig jaar dan eindelijk onderscheiden met de Boy Edgar Prijs. Het juryrapport vermeldde nog maar eens dat Van ’t Hof door gerenommeerde internationale jazztijdschriften als Downbeat meermaals werd uitgeroepen tot “beste jazzpianist van Europa”. Dat is wellicht wat overdreven, zeker als het gaat om jazz genres als bebop met een eigenaardig, specifiek taaleigen - waar Van ’t Hof nu juist geen pur sang beoefenaar van is. Bovendien blijft de term “beste” een vreemd begrip in de muziek, dat nu eenmaal geen competitie is maar een vrije kunstvorm. “Wedstrijden zijn voor paarden, niet voor kunstenaars”, zei Chopin al. Als muziek wèl een wedstrijd is, dan zouden de deelnemende laureaten op zijn minst dezelfde kuur moeten vertonen, volgens hetzelfde reglement en dezelfde logica en criteria. Zoals bij de bekende middeleeuwse Meistersänger het geval schijnt te zijn geweest, afgaande op de Opera van Richard Wagner, waarbij zelfs een scheidsrechter werd aangesteld om de overtredingen van de zangers bij te houden. En je houden aan de regels, dat is nu juist iets waar de avontuurlijke Jasper van ’t Hof al sinds zijn jeugdjaren een broertje dood aan heeft.
Foto: Bruno Bollaert © Jazz Middelheim (BEL) augustus 2018
Over de schrijver: Storm Bakker is een multidiciplinaire duizendpoot, actief in de Nederlandse muziek als schrijver/redacteur, grafisch ontwerper en (onder de naam Stormvogel) als musicus. Als jazzbarock keyboardist beklom hij de podia met Lucas van Merwijk, Theodossii Spassov, Tommy Smith, Niladri Kumar, Nabil Khemir, Eef Albers, Roman Stolyar, Rob van den Broeck, Joe Bowie e.v.a. Hij is als promotor verbonden (geweest) aan Amersfoort Jazz, JazzNL (Jazzdag), Festival de Muzen, Music Meeting (moderator voor Magma) en als docent aan Fontys Hogeschool voor de Kunst, Conservatorium Tilburg en Parnassos, Kunstencentrum van de Universiteit Utrecht. Hij schrijft momenteel o.a. voor webmagzines als ProgJazz.nl, Cultuurpodium.nl en Jazzism Online.
Avonturier pur sang | bijlagen
ProgJazz.nl Reviews UJazz Fest 2018 Cloude Nine - TivoliVredenburg, Utrecht
Jasper van ‘t Hof / Utrecht Jazz Archipel “Van ‘t Hof had voor de gelegenheid een minikeyboardje en een laptop meegenomen. Daar haalde hij, via een effect unit, verbluffend mooie geluiden uit en hij was dan ook niet te beroerd meteen uit te pakken op het apparaat.” “Er zijn weinig spelers die het instrument serieus nemen en integreren in een jazzsetting en wij waren aangenaam verrast, dat het UJazz publiek de solo, tijdens welke Van ‘t Hof soms een abusievelijk nootje kraakte, spontaan beloonde met een jazzapplaus.” “Midden in het tweede stuk, de sfeervolle medium
Jasper van ‘t Hof UJazz Fest 2018, TivoliVredenburg, Utrecht Foto: Ton van Leeuwen
ballad ‘Quiet American’ die Van ’t Hof in Tivoli
“Het is de bekende avontuurlijke en intuïtieve stijl
reeds solo uitvoerde voor VPROVrije Geluiden,
van Van ’t Hof, om dwars door alles heen op het
voor de gelegenheid mooi gearrangeerd voor
associatieve gaspedaal te trappen, waar andere
de Utrechtse Jazz Archipel, pakte van ‘t Hof uit
-meer gematigde- toetsenisten zouden kiezen
met een immense piano improvisatie, die -zoals
voor het less is more principe en met laddereigen
we gewend zijn van de maestro-, alle kanten op
intervallen hun solistische verhaal afmeten. Toen de
ging en ontaardde in lawineuze sheets of sound,
artist in residence voorafgaand werd gevraagd wat
vingervlugge single note acrobatiek, bol van
hij deze avond ging doen, was zijn antwoord: “ik
chromatiek en associatieve, soms gewoon lukrake,
heb eigenlijk geen flauw idee.” Hilarisch natuurlijk,
laddervreemde tonen.”
en niet helemaal de waarheid, maar toch ook niet helemaal gelogen.” “Want waar Jasper van ’t Hof op het podium verschijnt, kan er van alles gebeuren. Niet alleen het publiek wordt verrast, ook zijn medemusici zijn regelmatig aan de beurt, en laten we eerlijk zijn: soms verrast de Boy Edgarprijs winnaar 2018 gewoon zichzelf. Dat hebben de improvisatoren van die generatie nu eenmaal, doorgebroken in de bezielde seventies, de periode die -in navolging
Jasper van ‘t Hof UJazz Fest 2018, TivoliVredenburg, Utrecht Foto: Ton van Leeuwen
van Miles Davis cum suis- geregeerd lijkt door een ongebreidelde tijdgeest.”
Avonturier pur sang | bijlagen
ProgJazz.nl Reviews
een al te theoretisch keurslijf, gaat de autodidact
UJazz Fest 2018 Cloude Nine - TivoliVredenburg, Utrecht
altijd en overal voor het échte improviseren, on
Jasper van ‘t Hof Quartet
“Ongehinderd door een beknellende opleiding en
stage and by ear, on the spot and in a moments notice. Zo min mogelijk partituren op het podium
“Van ‘t Hof had in Cloud Nine eerder die avond al
lijkt daarbij een vereiste.”
acte de presence gegeven met de Utrechtse Jazz Archipel. Uit alles blijkt dat de oude meester, dit
“Dat Van ’t Hof geen leeswolf is blijkt wel uit
jaar onderscheiden met de Boy Edgar Prijs, met
de nonchalance waarmee hij de partituren van
volle teugen geniet van alle aandacht en er op
de Utrechtse Jazz Archipel tijdens UJazz Fest
deze avond, voor de tweede keer, wederom zin in
behandelde. Hij gaf vanachter de piano grinnikend
heeft. De markante improvisator is aimabel en licht
te kennen, vlak voordat er werd afgeteld, dat
verstrooid.”
hij ergens onderweg een paar bladzijden was kwijtgeraakt.”
“Van ‘t Hof snapt bovendien als geen ander, waar, wanneer en waarom een beetje gebaar
“Wat een improvisator pur sang als Van ’t Hof
moet worden gemaakt, de armen in de lucht,
wel begrijpt, is her en der ‘zwarte gaten’ in de
dan wel de voor de borst gekruist (tijdens het
composities op te nemen, zodat ongemerkt naar
applaus), of respectvol thumb up wijzend naar zijn
een andere dimensie kan worden doorgestoken.
medespelers. Het is zijn charme. Daarbij hoort ook
Oren open dus voor de musici en spelen op het
het opstaan en zonder microfoon gaan speechen,
scherpst van de snede: interactief (maar niet
en dan -even later- toch via de microfoon, die het
volgzaam) en gedurfd (maar niet brutaal), altijd
eerst niet doet, dan weer wel. Van ’t Hof tovert
bereid om te improviseren en de grens op te
zodoende de concertzaal in een handomdraai
zoeken.”
om in een betrokken gemeenschap, waarbinnen zijn onvoorspelbaarheid wordt gewaardeerd en =
eventuele miskleunen worden vergoeilijkt.” “Halverwege het optreden verliet Van ‘t Hof het podium, vermoedelijk voor een plaspauze, en -hoe nodig hij ook moest- ook dat resorteert onder zijn charme-offensief.” “Allerbelangrijkst: Van ‘t Hof streeft bij elk concert naar het avontuurlijke, onverwachte en verwacht dit ook van zijn medespelers.”
Storm Bakker www.progjazz.nl Jasper van ‘t Hof UJazz Fest 2018, TivoliVredenburg, Utrecht Foto: Ton van Leeuwen
Avonturier pur sang | bijlagen
AMERSFOORT JAZZ 2019 National Artist in Residence Jasper van ‘t Hof, winnaar van de Buma Boy Edgar Prijs 2018, geldt als één van de avontuurlijkste pianisten van Europa. Tijdens Amersfoort Jazz 2019 is hij National Artist in Residence en als zodanig zal hij drie keer concerteren, steeds in andere bezetting en op een andere locatie. Zaterdag 25 mei | 12:00–13:00 uur Sint Joriskerk *gratis Jasper van ‘t Hof bespeelt het kerkorgel van de Sint Joriskerk, op uitnodiging van Amersfoort Jazz samen met Neerlands’ grootste talent uit The Next Generation of Dutch Jazz: Kika Sprangers (alt sax). Het trio wordt gecompleteerd door de warmbloedige zangeres Izaline Calister.
Kika Sprangers, Youg Vip 2018, foto: Peter Putters
Zaterdag 25 mei | 22:45-23:00 uur Lieve Vrouwkerkhof *gratis Jasper van ‘t Hof treedt met zijn legendarische band Pili Pili. Het plein is voor de gelegenheid omgetoverd in een openluchttheater. Met deze formatie genereerde Van ‘t Hof in de jaren 80 internationale bekendheid, vanwege de organische mix van Europese jazzrock met Afrikaanse elementen. Zondagmiddag 26 mei | 13:00-14:00 uur Sint Aegtenkapel *gratis Jasper van ’t Hof solo aan de vleugel, akoestisch en improviserend, toch de meest vermaarde forte van de virtuoos.
Izaline Calister, foto: Peter van Breukelen
www.amersfoortjazz.nl