Binas Kader
Veel gebruikte waarden naam
symbool
afgeronde waarde
val versnelli ng
g
10 m/s? op aarde 1,6 m/s? op de maan 1,0 g/crn? (water bij 277 K) 3,0路 lO8 mis 343 mis in lucht bij 293 K
gmaan
dichtheid lichtsnelheid geluidssnelheid standaarddruk absolute temperatuur pi
p c Vgeluid
Po T
3,14
11:
Omrekenregels
1 m2 1 m3 1 dm" 1 crrr' 1 kWh lbar 1 hPa
= 1,0. 104 cm?
= l,O路 106 cm! =IL =1 mL
= 3,6路
= =
106 J 1,0路 lO5 Pa lOO Pa
Vermenigvuldigingsfactoren factor
naam
symbool
betekenis
lO-9 lO-6 lO-3 lO-2 10-1
nano micro rnilli centi deci
n m c d
miljardste miljoenste duizendste honderste tiende
101
deca hecto kilo mega giga
da h k M G
tien honderd duizend miljoen miljard
102 103 106 109
1-1
Uit het Griekse alfabet naam
groot
klein
naam
groot
alpha bèta gamma delta èta
A
ex
p
labda mu
A
B
r
y 8 Tl
p' omega rho
~ H
M
klein
"-
11
n
n
Q
co p
P
Omtrek, oppervlakte en inhoud Omtrek vierkant rechthoek parallellogram ruit driehoek cirkel
4·z 2·1+2·b 2·1 +2· b 4·z 2n·r=n·d Oppervlakte
vierkant rechthoek parallellogram ruit driehoek cirkel cilindermantel bol
I· b b·h 0,5· b- h rt . r2 = 0,25 rt- d2 2n·r·h=n·d·h
Inhoud kubus balk prisma piramide kegel cilinder bol
l·b· h G . h = oppervlakte grondvlak x hoogte
G .h
= rt
. r2 • h
= 0,25
n . d2 • h
Enkele grootheden grootheid
symbool
eenheid
afkorting van de eenheid
activiteit (radioactiviteit) afgelegde weg arbeid bewegingsenergie dichtheid druk
A
becquerel meter joule joule gram per kubieke centimeter
Bq m
elektrische spanning elektrische stroom elektrische weerstand energie frequentie
s W
Ek p p U I
R E
f
geluidsniveau geluidssterkte kinetische energie kracht
Lp i,
lengte
l
lineaire uitzettingscoëfficiënt luchtgeluidisolatiewaarde massa moment oppervlakte
a
potentiële energie radioactiviteit rendement snelheid soortelijke warmte soortelijke weerstand temperatuur trillingstijd (periode) tijd toerental vermogen versnelling volume warmte warmtegeleidingscoëfficiënt warmtedoorgangscoëfficiënt zwaarte-energie
Ek F
pascal millibar volt ampère ohm joule hertz decibel decibel joule newton
Ep
meter per kelvin decibel kilogram newton meter vierkante meter joule
A
becquerel
R m M A
T/ v c p T T n P
a V
Q À,
K Ez
meter per seconde joule per gram per kelvin ohm vierkante millimeter per meter graad Celsius kelvin seconde seconde aantal omwentelingen per minuut watt meter per seconde kwadraat kubieke meter joule watt per meter kelvin watt per vierkante meter kelvin joule
]
J g/cm? Pa (= N/m2) mbar (= 100 Pa) V A Q J Hz dB (A) dB J N m 11K dB kg Nm m2 J Bq mis J/(g. K) Q·mm2/m °C K s I/min W(= J/s) m/s? m3 J W/(m· K) W/(m2• K) ]
Beweging en kracht
beweging met constante snelheid 2 gemiddelde snelheid 3
versnelling
of
v = Se Ve -
=
_
Sb
V·
t
S
v=-
t
a=
S
t
Vb
t
4 één parig versnelde beweging
en
Se
=
Vb .
t + 0,5 . a • t2
5 éénparig vertraagde beweging
en
Se
=
Vb .
t - 0,5 . a . t2
6 omtreksnelheid dl = ni : d2 en nl (z is het aantal tanden)
7 tandwieloverbrenging
nl·
8 kracht
F=m·a
• ZI
= n2·
Z2
9 gewicht F A
10 druk
p=-
11 arbeid
W=F·s
12 vermogen
p= W t
13 kinetische energie (bewegingsenergie)
Ek
14 potentiële energie (zwaarte-energie)
Ep = m g h:
15 moment
M=F·l
16 evenwichtsvoorwaarde
MI
= 0,5 r
.m
• v2
(E, = m-
r
+ M2 + ...
=0
of
Mlinksom
=
s- h)
MrecJlISom
Geluid
geluidssnelheid
=
Vgeluid
2 frequentie
f=~
3 trillingstijd
T=~
ts
T f
Vaste stoffen, vloeistoffen en gassen m
1 dichtheid
p=-
2 Wet van Boyle
p . V = constant (bij constante Ten
V
afgesloten hoeveelheid gas) 3 vloeistofdruk
p=p路h路g
Energie
1 opgenomen (afgestane) warmte 2 behoud van warmte
Qopgenomen
3 vermogen
p=E t
4 rendement
TI = P"f x 100%
=
Qafgestaan
Pap
TI = Eaf x 100%
e;
Licht en beeld
terugkaatsingswet
Zi =L{
1
1 v
2 lenzenformule
-=-+-
3 lineaire vergroting
b Nv芦 =-
f
1 b
V
Elektriciteit
1 weerstand
R=V
2 vermogen
P= V·I
3 energie
E= p·t
4 draad weerstand
R=p·-
I
l A
5 stroom vertakkingen 6 serieschakeling 1
1
s,
s,
-=-+-
7 parallelschakeling
flp _
8 transformator
1 R2
Vp
n, - U;
9 vermogen bij ideale transformator
Kleurcodes van weerstanden
Waarden in Q ABD
T
-<111 11>-ABCDT
-< II11I11 A/B/C
••• • •• • D
D
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
-} kool- of metaalweerstanden
>--
D
n=
••• • ••
0 1 2 3 4 5 6
D
A: B: C: D: T:
eerste cijfer tweede cijfer derde cijfer vermenigvuldigen tolerantie
T
•• •
0
± ± ± ± ±
1% 2% 5% 10% 20%
IR
met 10"
Elektrotechnische symbolen symbool
omschrijving draad zonder weerstand kruisende draden (geen elektrische verbinding) snijdende draden (elektrisch verbonden) variabele weerstand weerstand spanningsdeler aard verbinding massaverbinding element, batterij spanningsbron gelijkspanning,
gelijkstroom
wisselspanning,
wisselstroom
gelijk- en wisselspanning mogelijk, gelijk- en wisselstroom mogelijk ---0---0-
~o-
--.L --0
0-
schakelaar (open en gesloten) drukschakelaar
~
spoel
~
spoel met kern
---*-
lichtpunt
--0-
(signaal)lamp
-®-
dynamo (generator)
-®-
ampèremeter
vervolg ~
symbool
omschrijving voltmeter kilowattuurmeter elektromotor transformator LDR (lichtgevoelige weerstand) NTC (weerstand met negatieve temperatuurcoĂŤfficiĂŤnt) smeltveiligheid
(zekering)
fotocel microfoon luidspreker diode LED (licht uitzendende diode) p-n-p-transistor
(zonder en met omhulling)
n-p-n-transistor
(zonder en met omhulling)
relais reedcontact dubbele isolatie -jf-
condensator aardlekschakelaar
(
Gegevens van enkele vaste stoffen
Als een waarde binnen een interval kan liggen, is steeds het midden van het interval genomen.
aluminium beton brons chroom constantaan diamant glas goud grafiet graniet hout - balsahout - ebbenhout - eikenhout - vurenhout keukenzout koper kurk lood magnesium marmer messing nikkel paraffine platina plexiglas (perspex) porselein rubber staal (roestvrij) steen - baksteen suiker tin wolfraam ijs ijzer zand zilver zink ~ T=269K
dichtheid (T=293K)
smeltpunt
smeltingswarmte
soortelijke warmte
g/cm '
K
J/g
J/(g路
2,70 2,3 8,9 7,19 8,9 3,52 2,6 19,3 2,25 2,7
933
397
1280 2120 1540
280
>3800
17000
1337 3823
66 17000
K)
0,88 0,99 0,38 0,45 0,41 0,49 0,84 0,129 0,69 0,82
soortel weerst! (T=29 Q路mrr.
0,027 0,30 0,13 0,45
0,022 10,0
0,15 1,26 0,78 0,58 2,17 8,96 0,25 11,35 1,74 2,7 8,5 8,90 0,85 21,5 1,2 2,4 1,2 7,8 l,8 1,58 7,28 19,3 0,92~ 7,87 1,6 10,5 7,13
2,39 2,72 1081 1356
500 205
601 922
25 368
1170 1726 325 2045
310 147 113
0,88 0,387 19 0,128 1,026 0,88 0,38 0,46
0,6 0,078
2,9 0,133
0,106
0,017 0,21
i.s 1900
0,8
1780
0,46 0,75 1,2
r.s
458 505 3680 273 1808 1234 693
56 59 192 334 276
0,22 0,135 2,2 0,46
105 107
0,80 0,24 0,386
0,055 0,105 0,016 0,062
Gegevens van enkele vloeistoffen
alcohol benzine ether kwik olie petroleum water zeewater
smeltpunt,
smeltings-
soortelijke
kook-
stolpunt
warmte
warmte
punt
g/cm"
K
lig
ll(g¡ K)
K
0,80 0,72 0,71
159 123 157
105
2,43 2,10 2,30
351
13,5 0,9 0,79 1,00~
234
12
203 273 270 284
334 334
0,138 1,65 2,14 4,18 3,93 1,38
630 570 423 373
1,02
zwavelzuur ~ T=277
dichtheid (T = 293 1\,)
1,84
115
308
603
K
Rendementen bij energieomzettingen
stoomketel gloeilamp generator zonnecollector (silicium) tl-buis (dik) windkrachtcentrale motor (bromfiets)
:
I1
â&#x20AC;˘
_ _
chemische energie elektrische energie
_ _ _ _ _
chernische energie -> elektrische energie bewegingsenergie -> elektrische energie chemische energie -> warmte-energie lichtenergie -> elektrische energie elektrische energie -> warmte-energie elektrische energie
mens benzinemotor (auto) kerncentrale dieselmotor conventionele krachtcentrale raketmotor tl-buis (dun) zonnecollector (vlakke plaat)
-> ->
->
bewegingsenergie lichtenergie
bewegingsenergie
si-lamp elektrische kookplaat centrale-verwarmingsketel dynamo verbeterd-rendementsketel gasfornuis elektromotor elektrisch fornuis batterij hoog-rendementsketel waterkrachtcentrale 0
20
40
60
80
100%
Verbrandingswarmte
van enkele stoffen
Voorbeeld: bij volledige verbranding van I gram hout komt 16000 J energie (warmte) vrij.
brandstof
verbrandingswarmte
Vaste stoffen hout (droog) steenkool
J/g 16000 29000
Vloeistoffen (T benzine
= 293
K)
33000
dieselolie petroleum spiritus
36000 32000 18000
Gassen (T=273 K,p = 1,0.105 Pa) aardgas butaan methaan propaan waterstof
32 120,7 35,8 93,8 10,8
luchtgeluidisolatiewaarden
R (laboratoriumsituatie) (voor standaardspectrum
en dB(A)-waarden van enkele constructies wegverkeersgeluid).
Luchtgeluidisolatie
R( dB) bij middenfrequentie
(Hz)
Constructie
125
250
500
1000
2000
dB(A)
Enkel glas 4mm 8mm
19 23
23 26
26 30
30 32
32 28
27
22 24
23 32
23 40
32 48
35
26
50
36
Gasgevuld dubbel glas 5-9-8 mm
24
22
32
39
39
30
Spouwmuur: spouw 40-65 mm 160 kg/m? 400 kg/rn?
36 41
40
43
46
52
50 59
57 64
44 51
Dubbel glas 4-6-4 mm 4-100-4 mm
29
Isolatiewaarden
k-waarden (warmtedoorgangscoëfficiënt) W/(m2• K) raam, enkel glas raam, dubbelglas, 8 mm spouw buitendeur, massief hout binnenmuur, halfsteens, kalkzand
5,7 3,5 3,5 7,1
buitenmuur, halfsteens, kalkzand
12,5
binnenmuur, steens, kalkzand buitenmuur, steens, kalkzand buitenspouwrnuur, buitenspouwrnuur,
tweemaal halfsteens, kalkzand half- en heelsteens, kalkzand
partieel gevulde spouwmuur: 30 mm PIR- of PUR-schuim 60 mrn PIR- of PUR-schuim 30 60 30 60
rnm rnm mrn rnrn
pannendak, pannendak, pannendak 40 mrn 40 mm 40 mrn
PS-schuim PS-schuim minerale wol minerale wol enkel houten beschot, 17 mm dubbel houten beschot, 2 x 17 rnrn met isolatie, op dakbeschot: PIR- of PUR-schuim PS-schuim minerale wol
3,8 6,2 2,7 2,0
0,60 0,35 0,72 0,45 0,79 0,50 4,5 2,0 0,60 0,73 0,79
pannendak met isolatie, onder dakbeschot: 40 rnrn PS-schuim 40 mrn minerale wol
0,67 0,75
pannendak met isolatie en spouw: 40 rnrn PS-schuim 40 rnrn minerale wol
0,61 0,67
À-waarden (warmtegeleidingscoëfficiënt) W/(m· K) gevel metselwerk (direct blootgesteld aan regen) ander baksteenmetselwerk metselwerk van kalkzandsteen cellenbeton gips glaswol en steenwol spaanplaat
1,0 0,70 0,90 0,20 0,18 0,04 0,17
van bouwelementen
Doordringend vermogen van straling in enkele stoffen
alfastraling
-. -. -.
·e
-.
•
•• ,. •• •• • .•• •• • •• ••
bètastraling _____
•
a_a
.
•
._. •
••
__
. _. ._e _.
e
•• 4
;;:)~;~:~;;~;i;i ;~;)~)1)) K
A
neutronenstrali ng
f
aluminium
Golven die zich voortplanten
televisie
L-
radiogolven
beton
lood
met de lichtsnelheid
magnetron
---L-
microgolven
-+
--+infrarood
ultraviolet
----"-
----'ener gammastraling
zichtbaar licht
Symbolen van de weerkaart
1 Hogedrukgebieden
(H) en lagedrukgebieden
(L)
L 2 Isobaren: lijnen die de plaatsen verbinden waar de druk gelijk is. De druk wordt aangegeven in hPa.
3 Koufront: scheiding tussen koude en warme lucht. De richting waarin het zich beweegt wordt aangegeven met de driehoekjes. 4 Warmtefront: scheiding tussen warme en koude lucht. De richting waarin het zich beweegt wordt aangegeven met de halve schijfjes. 5 Windsnelheid en windrichting: richting: de richting naar het cirkeltje toe snelheid: • • • •
8
Windstil lOkm/uur 20kmluur 40 km/uur
• 60 km/uur • 80 km/uur • 100 km/uur
~ ~ ----..1/
6 Regenval in de laatste 24 uur: • minder dan 25 mm • meer dan 25 mm
~ ~
7 Bewolking: in het cirkeltje (plaats van het station) wordt aangegeven hoeveel bewolking er is: • onbewolkt • licht bewolkt • half bewolkt
0 . zwaar bewolkt
'I
~ ()
•
8 Tekens bij het station: mist --motregen regen sneeuw
· · · ·
, •
*
• geheel bewolkt
· · ·
hagel bui weerlicht onweer
...•.
..•.. <; ~
Schaal van windsnelheden windsterkte volgens Beaufort
gemiddelde windsnelheid op JO m hoogte boven zeeniveau (KNMI) mis
omschrijving
0
windstil
0-3
zwakke wind
3-8
matige wind
5
8 - 11
vrij krachtige wind
6
11-14
krachtige wind
7
14-l7
harde wind
8
17-20
stormachtige wind
9
20-24
storm
10
24-28
zware storm
11 12 13 14 15 16-l7
28 -32 32-37 37 -41 41-46 46-51 ~ 51
zeer zware storm orkaan orkaan orkaan orkaan orkaan
0
2 3 4
toelichting
rook stijgt (vrijwel) recht omhoog rookpluimen geven windrichting aan bladeren en windvanen bewegen bladeren en twijgen bewegen voortdurend kleine takken beginnen te bewegen - stof en papier dwarrelt op takken met bladeren bewegen grote takken bewegen wind fluit en zoemt bomen bewegen wind is hinderlijk twijgen breken af lopen wordt moei Iijk weinig schade dakpannen waaien af veel schade ontwortelde bomen heel veel schade ernstige verwoesting totale verwoesting
Luchtdruk en hoogte
i c.;
0...
1100
..c: c -><
1000
-e
900
::s â&#x20AC;˘... 11
-2l'-'
(1\0..
""'\
800
~
700
11\..
'\ ~
600 500
'" r-,
r-,
~
400
.,~
300
""-
200
""""I!
r-,~
â&#x20AC;˘....
<,
100
o
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12 13
14
hoogte in km
Voortplantingssnelheid
15 -t
van geluid in enkele stoffen
(T= 293 K)
slof
voortplantingssnelheid mis
Vaste stoffen beton glas kurk steen ijs (T ijzer
= 269
Vloeistoffen olie water zeewater
4300 4300
K)
500 3600 3280 5100
1500 1480 1510
stof
Gassen aardgas koolstofdioxide lucht lucht waterstof
voortplantingssnelheid mis
430 259 343 340 (bij 288 K) 1280
Gehoorgevoeligheid geluidsniveau dB (A)
omschrijving
o
absolute stilte onderste gehoorgrens vallend blad omroepstudio ruisende bladeren groepje fluisterende kinderen leeszaal bibliotheek restaurant stille straat vogelgeluiden zachte muziek, rustig gesprek telefoongesprek elektrische grasmaaier dichtbij hard roepen hardspelende radio of tv personenauto met 35 km/h dichtbij bromfiets dichtbij motorfiets verkeer op een stadskruising vrachtwagen dichtbij helikopter op 30 m hoogte cirkelzaag, discman voluit spelend auto die toetert disco, popgroep drilboor dichtbij startend straalvliegtuig op 50 m pijngrens ernstige beschadigingen aan het oor
10 20 30 40 50
60 70 80 90 100 110 120 130 140 150
zone
veilig geluid
gevaarlijk geluid, kans op gehoorbeschadiging
toenemende kans op gehoorbeschadigi ngen
Veiligheidspictogrammen Gebod Moet! oogbescherming verplicht
handenwassen verplicht
gelaatsbescherming verplicht
gehoorbescher ming verplicht
veiligheidshelm verplicht
vuur, open vlam en roken verboden
gsm-toestellen verboden
. niet aanraken, behuizing onder spanning
verboden met water te blussen
Verbod Mag niet! roken verboden
Waarschuwing schadelijke of irri terende stoffen
Redding
Opgelet! brandgevaarlijke stoffen
giftige stoffen
radioactieve stoffen
explosieve stoffen
eerste hulp
ogen spoelen
vei Iigheidsdouche
blusapparaat
blusdeken
blusslang
Veilige weg in geval van nood
vluchtweg
Brandpreventie brandmelder
(nood)uitgang
Voork贸m brand telefoon voor brandalarm
niet mengen
Enkele isotopen
stof
waterstof
symbool
massagetal
aantal protonen
H H-2
I 2
I I
helium
H-3 He
I 2
koolstof koolstof stikstof stikstof
C C-14 N N-13
3 4 12
zuurstof natrium
0 Na Na-22
deuterium tritium
natrium magnesium aluminium aluminium zwavel chloor chloor chroom ijzer ijzer nikkel
Mg Al AI-28 S Cl CI-37 Cr Fe Fe-59 Ni
koper koper zink
Cu Cu-64
zilver
Ag Ag-IlO
zilver tin tin jood jood wolfraam goud kwik lood lood uranium uranium plutonium plutonium
Zn
Sn Sn-121 I 1-131 W Au Hg Pb Pb-209 U-238 U-235 Pu-239 Pu-24 I
14 14 13 16 23 22 24 27 28 32 35 37 52 56 59 58 63 64 64
6 6 7 7 8 I1 11 12 13 13 16 17 17 24 26 26 28
aantal neutronen
halfwaarde-
strat
tijd
I 2 2
12,3 j
6
6 8 7
5730j
6
6 8 12
9,7 min
6
II 12 14 15 16 18 20 28 30 33
2,6j
6,y
2,4 min
6,y
45 dg
6, Y
12,7 u
6
24 sec
6
30 34
29 29 30
35 34
107 110 120
47 47 50
60 63 70
121 127 131 184 197 202 208 209 238 235 239 241
50 53 53 74 79 80 82 82 92 92 94 94
71 74
22,7 u
6
78 110
8,Odg
6,y
3,3 u 4,47. 109 j 7,04. 108 j 2,4. 104 j
6 a, y a.
118 122 126 127 146 143 145 147
14j
c, y c, B
Lijst van atoomsoorten symbool
atoomnummer
aluminium
Al
13
americium antimoon argon arseen barium beryllium boor
Am Sb Ar
95 51 18 33 56 4
broom cadmium calcium cesium chloor chroom fluor fosfor gallium germanium goud helium indium jood kalium kobalt koolstof
relatieve atoommassa
5
27,0 243,0 121,8 39,9 74,9 137,3 9,0 10,8
Br Cd
35 48
79,9 112,4
Ca
20
40,1
Cs Cl Cr F P
55 17 24
132,9 35,5 52,0
9 15 31 32
19,0 31,0 69,5 72,6 197,0 4,0 114,8
As Ba Be B
Ga Ge Au He In I K
koper krypton
Co C Cu Kr
kwik lithium
Hg Li
79 2 49 53 19 27 6 29 36 80 3
126,9 39,1 58,9 12,0 63,5 83,8 200,6 6,9
symbool
atoomnummer
relatieve atoommassa
82 12 25 42 II 10 28 78
207,2 24,3 54,9 95,9 23,0 20,2 58,7
94
244,0 226,0 222,0
lood
Pb
magnesium mangaan molybdeen natrium neon nikkel platina
Mg Mn Mo Na Ne Ni Pt
plutonium radium radon
Pu Ra Rn
seleen silicium stikstof strontium thallium
Se Si N Sr TI Th Sn Ti
thorium tin titaan uraan vanadium
U
waterstof wolfraam xenon ijzer zilver zink zuurstof zwavel
H W Xe Fe Ag Zn
V
0 S
88 86 34 14 7 38 81 90 50 22 92 23 1 74 54 26 47 30 8 16
195,1
79,0 28,1 14,0 87,6 204,4 232,0 118,7 47,9 238,0 50,9 1,0 183,9 131,3 55,8 107,9 65,4 16,0 32,1
Periodiek systeem van de elementen
Voorbeeld: symbool naam
+ atoomnummer atoom massa
relatieve
D metalen D niet-metalen groep I
2
3
1_4 __
1_5 __
1_6 __
-,-17
1_8 __
1_9 _----"
H I
waterstof
I
1,0
2
Li
Be
lithium 3
beryllium
6,9
9,0
Na 3
natrium
Mg II
23,0
4
5
6
4
magnesium 12 24,3
K
Ca
Sc
kalium 19
calcium 20
scandium
39.1
40.1
45.0
Rb
Sr
rubidium 37
strontium
85,5
87,6
Cs
Ba
cesium 55 132,9
21
Ti
V
Cr
Mn
Fe
titaan 22
vanadium 23
chroom 24
mangaan 25
ijzer 26
kobalt 27
47.9
50.9
52,0
54,9
55,9
58.9
Nb
Mo
niobium 41
molybdeen
Co
y
Zr
yttrium 39 88,9
zirkonium 91.2
92,9
95,9
97
101,1
102,9
La
Hf
Ta
W
Re
Os
Ir
barium 56
lanthaan 57
hafnium 72
tantaal 73
wolfraam 74
renium 75
osmium 76
iridium 77
137,3
138,9
178.5
180,9
183,9
186.2
190,2
192.2
38
40
Tc 42
technetium
43
Ru
Rh
ruthenium 44
rhodium 45
vervolg ~
10
II
12
13
14
15
16
J7
18 He helium 2 4,0
B
C
N
0
F
Ne
boor 5
koolstof 6
stikstof 7
zuurstof 8
Ouor9
neon 10 20.2
10.8
12.0
14,0
16,0
19,0
Al
Si
P
S
Cl
Ar
silicium 14
fosfor 15
zwavel 16
chloor 17
argon 18 40,0
aluminium
13
27.0
28,1
31,0
32,1
35,5
Cu
Zn
Ga
Ge
As
Se
Br
Kr
nikkel 28
koper 29
gallium 31
seleen 34
broom 35
krypton 36
63.5
69.7
germanium 32 72.6
arseen 33
58.7
zink 30 65,4
74.9
79,0
79,9
83,8
Pd
Ag
Cd
In
Sn
Sb
Te
I
Xe
palladium 46
zilver 47
cadmium 48
indium 49
tin 50
antimoon 51
telluur 52
jood 53
xenon 54
INi
106,4
107,9
112,4
114,8
118,7
121,8
127,6
126,9
131,3
Pt
Au
Hg
TI
Pb
Bi
Po
At
Rn
platina 78
goud 79
kwik 80
thallium 81
lood 82
bismut 83
polonium 84
astaat 85
radon 86
195.1
197.0
200.6
204.4
207.2
209.0
209.0
210
222.0
Oplosbaarheid van zouten in water
Ag+ AP+ Ba2+ Ca2+
F-
S2-
N03-
S
g g
S
0 0
!TI
0 0
g
0 ö
!TI
!TI
0 0
g
S
!TI
g
g
s
0 0
!TI
S
0 ö
g g
!TI
S
0 ö
Ö
S
0 Ö
g
0 ö
g
g
g
0 0
0 0
0 0
!TI
g g
Fe3+ Hg2+ K+ Mo2+ 0
S
a+
g
s
0 0
g g g
s
0 0
0 0
S
g g g
!TI
S
g g
0 ö
0 0
g
g
g g g g
!TI
rn
o
g g
0 0
S
S
S
s s
s
ö
s
g
= goed oplosbaar = matig oplosbaar = slecht oplosbaar - = be taat niet of reageert g m s
met water
C032-
1-
Br-
Cu2+ Fe2+
H4+ Pb2+ Sn2+ Zn2+
02-
CI-
OH
g
g g
g s 0 0
0 ö
!TI
s
0
g
0 ö
0 0
g
s
0 0
s
0 ö
s
o
s
g
g
m
g
s
g g
0 Ö
g
ö
P043-
S
0 ö
g
SOl
g
S
o
ö
S
Zuur-base-indicatoren
thymolblauw dimethylgeel methyloranje methylrood broomfenolrood lakmoes broomthyrnolblauw fenolrood
fenolftale誰en
4
2
c::::J
8
6
10
14
12
pH
omslagtraject
Samenstelling van legeringen legering
samenstellende
amalgaam brons duraluminium messing nieuw zilver nordie gold roestvrijstaal
kwik met ander metaal koper en tin
metalen
enkele toepassingen zilveramalgaam
aluminium, koper en magnesium koper en zink koper, nikkel, zink en ijzer koper, aluminium, zink en tin ijzer en chroom (of nikkel) en koolstof
om tanden en kiezen te vullen
munten, beelden, kerkklokken kookpannen, in de vliegtuigindustrie waterkranen tafelbestek eurocenten (10,20 en 50) tafelbe tek, machineonderdelen
(= niet-metaal)
soldeer staal
tin en lood ijzer, mangaan en kool tof (= niet-metaal)
metalen solderen fietsframes, staal balken, in de autoindustrie
-------
-4
Vlamkleuring
Vluchtige verbindingen (onder andere chloriden) kunnen een kleurloze vlam een karakteristieke kleur geven. De te onderzoeken stof wordt dan gemengd met geconcentreerd zoutzuur en op een platinadraad in de vlam gebracht. Je kunt dan onderstaande vlamkJeuringen zien:
barium
calcium
kalium
koper
lood
natrium
tin
zink
Pictogrammen gevaarlijke stoffen Etiketteringssysteem volgens Europese richtlijnen, op verpakkingen van gevaarlijke sloffen
Voorbeelden van waarschuwingsborden in bedrijven
Voorbeelden van pictogrammen voor vervoer over de weg
bijtend (corrosief) c
.:1....
..:.-.Corrosief
(zeer) licht ontvlambaar
Ă&#x20AC;~ Zeer liCht
ontvlambaar
(zeer) gi ftig
g+
â&#x20AC;˘
Zeer giftig
irriterend of schadelijk
~ radioactief
~ brandbevorderend (oxiderend)
~ explosief
I
~
Gevaarlijke chemicaliën
Uitgebreide gegevens staan op de Chemiekaarten
van het Veiligheidsinstituut,
Amsterdam.
het meest opmerkelijke gevaaraspect aceton [propanon] ammonia, ammoniak
1780 18
ammoniumnitraat
• • • • • • •• •
•
zeer brandbaar
•
gevaarlijke dampen
•
explosiegevaar
bijzonderheden/hoe te handelen bij ongelukken
explosief met halogenen, kwik of zilver(l)oxide explosief in gesmolten toestand of met organische stoffen
ammoniumsulfide azijnzuur [ethaanzuur] barium en bariumverbin-
25 0,7
dingen (behalve BaS04) benzeen
30
benzine boor en boorverbindingen broom butanolen calcium
0,7 300
calciumoxide carbid [calciumacetylide]
5
chloor
3
chloroform [trichloormethaan] chroom(VI)oxide
240
•• • ••• ••• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
gevaarlijke dampen
•
bijtend
kankerverwekkend
niet gebruiken als andere stoffen mogelijk zijn
explosiegevaar gevaarlijke dampen gevaarlijke dampen brandgevaar explosiegevaar
• • • •
zeer giftig
• • • • • • • •
gevaarlijke dampen bijtend
branden blussen met zand branden blussen met zand; met water ontstaat het zeer brandbare acetyleen explosief met waterstof, acetyleen of ammoniak explosief met sterke basen bij veel reacties kans op brand of explosie
vervolg ~ -----
--
---
~
'&
'" ~ ''t:"" '" ..:: '<::j" <.J (;l ..,..::: '" ~ -q:: E: ~'" .5 ....••. ~'" -~ È ''S"" ;;: G <.J'"
'&
;;;
-<:>
.g~ '"
~::;
§
-<:>
'"
§ <.J
~
~ s
"'<::j "
-:;:
00
00
'~" ~ :::;-.
<::j <::j
'" c
•.. '" ~ '~ " -<:; '" ~-::; ..s ..s::
't:"
00
•..
t:
00
·5 :::;-.
-<:>
-<:>
-~ $,
-~ $,
00
00
~
s;
c c '" -se :~
;;: <:::l <:::l
''""
00
'" '&
~ ~'t:" ~ -<:>
het meest opmerkelijke
bijzonderheden/hoe te handelen bij ongelukken
gevaaraspect
ethanol (ethylalcohol, alcohol)
ether [ethox yethaan]
1900
• • • •
verslavingsgevaar
vaak gemengd met het zeer giftige methanol (methylalcohol)
1200
• • • •
explosiegevaar
verdampt zeer snel en de damp is met zuurstof (lucht) explosief; vloeistof na lang staan ook explosief reageert heftig met vele stoffen, onder andere met waterstof
fluor
2
f1uoriden (oplosbare) formaldehyde [methanal], (formaline) fosfor (rood) fosfor (wit)
2,5
i.s 0,1
fosforpentoxide [difosforpentaoxide] fosforzuur
• • • • • •
jood kalium kaliumcarbonaat kaliumchloraat
kaliumhydroxide, kaliloog kaliumpermanganaat
• • • • • • • • • • • • • • • •
2 I
• • • • • •
• • • • • • • •
• • • • • • •
zeer giftig
bijtend uiterst brandbaar
kan spontaan aan de lucht ontbranden; onder water bewaren
bijtend bijtend
reageert heftig met water
zeer brandbaar
explosiegevaar
vormt met ammoniak explosieve verbindingen branden blussen met zand; onder petroleum bewaren explosief door verhitting; gemengd met zwavel, fosfor en andere oxideerbare stoffen explosief bij stoten of wrijven
bijtend bijtend
explosief met vele stoffen onder andere met geconeentreerd zwavelzuur
vervolg ~
Gevaarlijke chemicaliën
~ '" ~
~ -c '"
"E '~ " ':::" '" ~'" '"
@-
~ '-' ~ '"
.S ~
~ '" 00 '" :::
'~ "
., ~ '.,"
~
--
00
'
...•.
'" ~ "E '" '~ "
~ ~
G '-':::'" ~ '-''" koolstofdioxide koolstofmono-oxide koperzouten kwik kwikverbindingen (oplosbare) lood en loodverbindingen magnesium
9000 55
0,05
0,05 0,15
natrium natriumcarbonaat natriumhydroxide, (natronloog) nitraten organische halogeenverbindingen ozon petroleum salpeterzuur
2
0,2 500 5
waterstof waterstofperoxide
1,4
:::
{j ·s'"
:::
~;:,: ~"'"
00
~::: '~ "
'"
"-
:::
'~ " .~
00
'"
:s!';:,:" -::: "-
'"'" ~
'~ " '"
]. '" ~'" ~
·s
-'<!
::::-.
-c
-;::
:12,
.~ :12,
-,:,'"
.~
'" '~ "
:::
00
00
00
:;::-.
~
:~
'"
:2 ~
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
• • • •
• • • • • •
• • • • • • • • • • • • • • • • • • •
het meest opmerkelijke gevaaraspect
giftig
uiterst giftig
bijzonderheden/hoe te handelen bij ongelukken
koolzuursneeuw kan brandwonden geven bij vergiftiging zuurstof toedienen explosief met ammoniak, acetyleen of oxaalzuur
zeer giftig zeer giftig uiterst brandbaar
zeer brandbaar
bijtend explosiegevaar
fijn verdeeld magnesium kan explosief ontbranden; blussen met zand branden blussen met zand; onder petroleum bewaren
vooral organische nitraten zijn explosief
giftig bijtend
explosiegevaar explosiegevaar
geconcentreerd salpeterzuur kan papier, hout en dergelijke doen verkolen; geeft gele vlekken op de huid explosief met zuurstof, chloor of fluor explosief door verhitten, licht of katalysatoren; in donker bewaren
vervolg ~
'0>
~
;;;
Cl
-<:>
'0>
Cl ;:.
~ ~
~Cl § ~ <.J Cl
~Cl ~
1: ..::::
'§
Ë
~ .::
--. '" .~
"~ Cl
S (,,)
't:"
<.J
Cl
~ zi Iver(l)nitraat zinkchloride zoutzuur zwavel zwaveldioxide zwavelzuur
È ~ <.J
0,01
7
5
'"<:s ""t:
<:s
;:.
<:
'<>;'""
.",
.~
::::-. -<:> .~
S ""
• • • • • •
t: ""'"
.~ -<:>
""'"
~ ~ s .:: :~ -<:> .~
~ ""
•...
'~"
<:s <:s
~ ~~ .:::: ~
'" ~ Ot;;
;:.
..<:? <:>..
~
Cl
'0>
""':;::. "
~ .,,;,'"
;:.
~Cl
;:.
""'"
~
.ES
• • • • • • • • • • • ••
het meest opmerkelijke gevaaraspect bijtend bijtend bijtend brandgevaar zeer giftig bijtend
bijzonderheden/hoe te handelen bij ongelukken
geeft zwarte vlekken op de huid
zwavelzuur kan huid, kleren en dergelijke doen verkolen; altijd geconcentreerd zwavelzuur voorzichtig in water gieten; nooit omgekeerd
Voorbeeld van een stroomschema en van een productieproces
Stroomschema: ruwe aardolie
van aardolie naar plastics kraken
destillatie
Productieproces:
destilleerkolom
polymerisatie
met producten en toepassingen
Ou
flessengas
chemie
benzine autobenzine
:===-===t
0U
~vliegtuig~
.A.
chemie
petroleum
rr==~8-
~
brandstof
~
Ou chemie
smeerolie
ruwe aardolie
~ kaarsen
Ou chemie
~ cosmetica
~lii~
brandstof
was
voor: schepen, fabrieken,
IIIII~
residu
1 â&#x20AC;˘.......J -
asfaltbitumen
stookolie
r------, dakbedekking
plastics
Naamgeving chemische stoffen triviale naam
rationele naam
aardgas accuzuur
methaan
aceton alcohol
propanon ethanol oplossing van ammoniak in water ethaanzuur oplossing van bariumhydroxide in water sacharose magnesiumsulfaatheptahydraat
ammonia azijnzuur barietwater bietsuiker bitterzout blauwzuur boterzuur broomwater bruinsteen butagas calciet carbid caustieke soda chilisalpeter chloorwater chloroform citroenzuur druivensuiker, Dextrose ether ethyl alcohol ferriferrofluoriet formaldehyde formaline fructose gebluste kalk gips glauberzout glucose glycerine glycerol glycol helse steen houtgeest jodium kali kaliloog kalkspaat kalksteen kalkwater
.1
zwavelzuur
waterstofcyanide butaanzuur oplossing van broom in water mangaan/Ivjoxide+ 1 butaan
.1
calciumcarbonaat calciurnacetylide natriumhydroxide natriumnitraat.
â&#x20AC;˘
1
e'
1
oplossing van chloor in water trichloormethaan 2-hydroxy-I,2,3-propaantricarbonzuur glucose ethoxyethaan ethanol ijzer(III) ijzer(II) calciumfluoride
.1
methanal oplossing van methanal 1,3,4,5,6-pentahydroxy-2-hexanon calciumhydroxide. 1 calciumsulfaat-di hydraat natriumsulfaatdecahydraat 2,3,4,5,6-pentahydroxyhexanal 1,2,3-propaantriol 1,2,3-propaantriol 1,2-ethaandiol zi Iver(I) nitraat methanol jood kaliumchloride oplossing van kaliumhydroxide calciumcarbonaat. 1 calciumcarbonaat. 1 oplossing van calciumhydroxide
in water
in water
vervolg ~
Naamgeving chemische stoffen Triviale naam
rationele naam
keukenzout kolendamp koningswater koolzuurgas koolzuursneeuw kopervitriool kwarts lachgas magnesia marmer melksuiker melkzuur mierenzuur mijngas moerasgas moutsuiker natronkalk
natriumchloride koolstofmonooxide mengsel van geconcentreerd koolstofdioxide vast koolstofdioxide koper(lI)sulfaatpentahydraat siliciumdioxide ~ 1
natronloog norit
oplossing van natriumhydroxide
zoutzuur
distikstofmonooxide magnesiumoxide ~ 1 calciumcarbonaat ~ 1 lactose 2-hydroxypropaanzuur methaanzuur methaan ~ 1 methaan ~ 1 maltose mengsel van natriumhydroxide,
koolstof>
calciumoxide en calciumhydroxide in water
1
calciumoxide
ongebluste kalk salmiak salpeter soda spiritus stearinezuur
~
1
ammoniumchloride kaliumnitraat natriumcarbonaat (decahydraat) ethanol ~ 1 octadecaanzuur natriumchloride
steenzout sterk water sucrose, suiker teflon ureum vinylchloride
~
1
ethanol ~ lof methanoloplossing sacharose polytetrafluoretheen diamide van koolzuur chlooretheen zwavelzuur
vitriool vruchtensuiker zand zoutzuur zuiveringszout
fructose siliciumdioxide
~
1
oplossing van waterstofchloride natriumwaterstofcarbonaat waterstofsulfide ijzer(lI)sulfide
zwavelwaterstof zwavelijzer ~ I belangrijkste
salpeterzuur en geconcentreerd
bestanddeel
in water
Klein chemisch afval, groente-,
fruit- en tuinafval en recycling
Welke soort afval is het?
Waar lever je het in?
klein chemisch afval (KCA)
bij een verzamelpunt de gemeente
batterijen, spaarlampen, TL-lampen, lampolie, vloeibare gootsteenontstopper, verf, lakken, kwastenreiniger, petroleum, benzine, motorolie, oliefilters,
Wat gebeurt er ~ daarna mee? ~ van
*
speciale stortplaats, of hergebruik (recycling)
bestrijdingsmiddelen, kwikthermometer, medicijnen, foto-ontwikkelaar, zoutzuur, accu's groente-, fruit-, en tuinafval (GFT) aardappelschilIen, fruitschillen, etensresten, snijbloemresten, mest, strooisel van kippen en cavia's, koffiedik, papieren filterzakjes, theebladeren, uitgebloeide bloemen, gemaaid gras, snoeimateriaal, afgevallen blad, eierschalen glas
1 op je eigen composthoop
2 (in biobak) bij de vuilnisman van de gemeente
1 compost voor bemesting van eigen tuin- en kamerplanten 2 compost voor de verkoop in winkels
glasfabriek, grondstof voor
glasbak (gemeente)
nieuwe glasproducten
papier/karton
papierbak (gemeente), vereniging, school, kringloopbedrijf,
papierfabriek, grondstof voor karton en kringlooppapier
oud-papierhandel blik
blikbak (gemeente), oud-metaalhandel, kringloopbedrijf
aluminium en koper melkdoppen, folie, lege tubes, bromfietsplaatjes, fluitketels, pannen
oud-rnetaalhandel,
* ii)
metaalsmelterij, grondstoffen ijzer en tin worden hergebruikt kring-
loopbedrijf, verzamelpunt van de gemeente
metaalsmelterij, grondstoffen aluminium en koper worden hergebruikt
Aan dit symbool zie je of een verpakking van een product geschikt is voor hergebruik (recycling).
De meest voorkomende
E-nummers
Opmerking Waar het om een serie Europese E-nummers gaat uit dezelfde groep, zoals bijvoorbeeld voor benzoaten (E-2lO tot en met E-213), dan is dat in de tabel genoteerd als E210/13.
E-nr
naam
Kleurstoffen E-lOO curcumine E-IOl riboflavine E-102 tartrazine E-104 chinoline E-IIO oranjegeel E-120 cochenille E-122 azorubine E-123 amarant E-124 cochenillerood E-127 erythrosine E-131 patentblauw E-132 indigotine E-140/141 chlorophyllen E-150 caramel E-15\ briljantzwart E-153 actieve kool E-160 carotenoïden E-162 bietenrood E-163 anthocyanen
functie
gele gele gele gele gele rode
kleurstof kleurstof kleurstof kleurstof kleurstof kleurstof
rode rode rode rode
kleurstof kleurstof kleurstof kleurstof
blauwe kleurstof blauwe kleurstof groene kleurstof bruine kleurstof zwarte kleurstof zwarte kleurstof oranje kleurstof rode kleurstof rode/paarse kleurstof
Conserveermiddelen E-200/03 sorbinezuur E-210113 benzoaten E-214119 parabenen E-2lO/28 sulfieten E-230 bifenyl E-249/50 nitrieten E-251/52 nitraten
tegen schimmels tegen bacteriën tegen schimmels ook bleekmiddel tegen schimmels tegen bacteriën kleur-behoudend
E-nr
naam
functie
Voed ingszu ren en anti-oxydanten conserveermiddel E-260/63 azijnzuur conserveermiddel! melkzuur E-270 anti-oxydant conserveermiddel propionzuur E-280/83 an ti-ox ydan t ascorbinezuur E-300 anti-oxydant tocoferol E-306/09 E-3lO/12 gallaten/BHA- T anti-oxydant conserveermiddelJ E-325/27 lactaten (resp. anti-oxydant Na, Ken Ba) an ti-ox ydan t E-330/33 citroenzuur conserveermiddel! E-334/37 wijnsteenzuur anti-oxydant smaakstof fosforzuur E-338 E-350/52
appel zuur
stabilisator
Emulgeermiddelen en verdikkingsmiddelen emulgeermiddel E-322 lecithine E-339/41 fosfaten emulgeermiddel E-400/05 alginaten verdikkingsmiddel agar-agar E-406 verdikkingsmiddel E-4lO johannesbrood verdikkingsmiddel E-4\4 arabische gom verdikkingsmiddel pectinen E-440 verdikkingsmiddel E-460/66 celluloses verdikkingsmiddel E-485 gelatine Zoetstoffen E-420 E-42 I E-422
sorbitol mannitol glycerol aspartaam sacharine
Geur- en smaakstoffen, smaakversterkers smaakversterker E-620/25 glutamaat smaakversterker E-626/29 guanylzuur smaakversterker E-630/33 inosinaat geur/smaakstof vanilline geur/smaakstof kaneel aldehyde anijsgeur/smaak anethol
Register A aardlekschakelaar 14 aardverbinding 14 absolute temperatuur 1 activiteit 6 afgelegde weg 6 alfastraling 22, 29 ampèremeter 14 anti-oxydanten 41 arbeid 6,7 atoom • atoomnaam 31 • atoomnummer 30, 31 • relatieve atoommassa • atoom soorten 30 • atoomsymbool 31 • isotopen 29
draad • zonder weerstand • kruisende draden • snijdende draden druk 6, 7 drukschakelaar 14 dubbele isolatie 14 dynamo 14
30, 31
B batterij 14 Beaufort • windsterkte volgens Beaufort beeld 11 bètastraling 22, 29 beweging met constante snelheid bewegingsenergie 6,7 bewolking 23 C chemicaliën • gevaarlijke chemicaliën 37 chemische stoffen • naamgeving chemische stoffen condensator 14 conserveermiddelen 41
24
7
39
D dichtheid 1, 6, 9 • vaste stoffen 15 • vloeistoffen 16 diode 14 • licht uitzendende diode (LED) 14 doordringend vermogen van straling 21 draadweerstand 12
14 14 14
E eenheden natuurkunde 6 éénparig versnelde beweging 7 éénparig vertraagde beweging 7 elektriciteit 12 elektrische spanning 6 elektrische stroom 6 elektrische weerstand 6 elektromotor 14 elektrotechnische symbolen 14 element, elektrisch 14 elementen • isotopen 29 • periodiek systeem van de elementen emulgeermiddelen 41 E-nummers 41 energie 6,10,12,22 • kinetische energie 6,7 • potentiële energie 6 energieomzettingen 17 evenwichtsvoorwaarde 7 F factoren • vermenigvuldigingsfactoren 3 formules • beweging en kracht 7 • elektriciteit 12 • energie 10 • geluid 8 • licht en beeld 11 • omtrek, oppervlakte en inhoud 5 • vaste stoffen, vloeistoffen en gassen fotocel 14 frequentie 6, 8
31
9
G gammastraling 22, 22, 29 gassen • formules 9 • verbrandingswarmte 18 gehoorgevoeligheid 27 geluid • formules 8 • geluidssnelheid 1,8 • geluidsniveau 6,27 • geluidssterkte 6 • voortplantingssnelheid van geluid gelijkspanning 14 gelijkstroom 14 generator 14 geur- en smaakstoffen 41 gevaarlijke chemicaliën 37 gevaarlijke stoffen • pictogrammen gevaarlijke stoffen gewicht 7 GFT 40 golven die zich voortplanten met de lichtsnelheid 22 • radiogolven 22 • microgolven 22 Grieks alfabet 4 groente-, fruit- en tuinafval (GFT) 40 grootheden, natuurkunde 6 H halfwaardetijd 29 hergebruik (recycling) 40 hogedrukgebied 23 hoogte • luchtdruk en hoogte 25
indicatoren • zuur-base-indicatoren infrarood 22 inhoud • formules 5 isobaren 23 isolatie • dubbele isolatie 14
33
isolatiewaarden • luchtgeluidisolatiewaarden 19 • isolatiewaarden van bouwelementen isotopen 29
26
K KCA 40 kilowattuurrneter 14 kinetische energie 6,7 klein chemisch afval (KCA) 40 kleurcodes van weerstanden 13 kleurstoffen 41 KNMI 24 kookpunt 16 koufront 23 kracht 6,7 kruisende draden 14 k-waarde 20
36
L
lagedrukgebied 23 LED 14 LDR 14 lengte 6 lenzenformule 11 À-waarde 20 lamp 14 • signaallamp 14 legering • samenstelling van legeringen 34 licht 11 • lichtpunt 14 • zichtbaar licht 22 lichtgevoelige weerstand (LDR) 14 lichtsnelheid 1 • golven die zich voortplanten met de lichtsnelheid 22 lineaire uitzettingscoëfficënt 6 lineaire vergroting 11 luchtdruk en hoogte 25 luchtgeluidisolatiewaarde 6, 19 luidspreker 14 M MAC-waarde massa 6
37
20
• massagetal 29 • massaverbinding microfoon 14 microgolven 22 moment 6,7
röntgenstraling
N naamgeving chemische stoffen neutronen 29 n-p-n-transistor 14 NTC 14
39
o omrekenregels 2 omslagtraject, indicatoren 33 omtrek, formules 5 omtreksnelheid 7 omzetting • energieomzetting 17 oplosbaarheid van zouten in water oppervlakte • formules 5, 6
32
p paraIIelschakeling 12 periodiek systeem van de elementen
pH
31
33
pi 1 pictograrnrnen • veiligheidspictogrammen 28 • pictogrammen gevaarlijke stoffen p-n-p-transistor 14 potentiële energie 6, 7 productieproces 38 protonen 29 R radioactiviteit 6 radiogolven 22 recycling (hergebruik) reedcontact 14 regenval 23 relais 14 relatieve atoornrnassa rendement 6,10, • energieomzettingen
22
14
40
30, 31
17
36
S samenstelling van legeringen 34 schaal van windsnelheden (Beaufort) 24 schakelaar 14 • aardlekschakelaar 14 • drukschakelaar 14 serieschakeling 12 smaakstoffen • geur- en smaakstoffen 41 smaakversterkers 41 smeltingswarmte • vaste stoffen 15 • vloeistoffen 16 smeltpunt • vaste stoffen 15 • vloeistoffen 16 smeltveiligheid 14 snelheid 6 • gemiddelde snelheid 7 • voortplantingssnelheid van geluid in enkele stoffen 26 snijdende draden 14 soortelijke warmte 6 • vaste stoffen 15 • vloeistoffen 16 soortelijke weerstand 6 • formule 12 • vaste stoffen 15 spanningsbron 14 spanningsdeler 14 spoel 14 • spoel met kern 14 standaarddruk 1 stolpunt • vloeistoffen 16 straling 29 • alfastraling 22,29 • bètastraling 22,29 • doordringend vermogen van straling • garnrnastraling 21,22,29 • röntgenstraling 22 stroomschema 38 stroom vertakkingen 12
21
symbolen • elektrotechnische symbolen • symbolen van de weerkaart T tandwieloverbrenging 7 temperatuur 6 • absolute temperatuur terugkaatsingswet 11 transformator 12, 14 trillingstijd 6, 8 tijd 6 toerental 6 U ultraviolet
w 14 23
1
1 15
• formules 9 • verbrandingswarmte 18 variabele weerstand 14 veel gebruikte waarden 1 veiligheidspictogrammen 28 verbinding • aardverbinding 14 • massaverbinding 14 verbrandingswarmte 18 verdikkingsmiddelen 41 vermenigvuldigingsfactoren vermogen 6,7,10,12 • bij ideale transformator 12 versnelling 6, 7 vlamkleuring 35 vloeistofdruk 9 vloeistoffen 16 • formules 9 • verbrandingswarmte 18 voedingszuren 41 voltmeter 14 volume 6 voortplantingssnelheid
van geluid
6
• soortelijke warmte 6,15,16 • opgenomen (afgestane) warmte 10 • behoud van warmte 10 warmtefront 23 warmtegeleidingscoëfficiënt (À-waarde) 6 warmtedoorgangscoëfficiënt (k-waarde) 6 weerkaart • symbolen van de weerkaart 23 weerstand 12,14 • soortelijke weerstand 6,15,16 • kleurcodes van weerstanden 13 • variabele weerstand 14 • weerstand met negatieve temperatuurcoëfficiënt (NTC) 14 weg • afgelegde weg 6 Wet van Boyle 9 windrichting 23 windsnelheid 23,24 windsterkte volgens Beaufort 24 wisselspanning 14 wisselstroom 14
22
V val versnelling vaste stoffen
warmte
Z zekering 14 zichtbaar licht 22 zoetstoffen 41 zouten • oplosbaarheid van zouten in water zuur-base-indicatoren 33 zwaarte-energie 6, 7
26
32