Van rubriek naar boekje

De Natuur- en Vogelwacht Culemborg is een organisatie die de meeste Culemborgers inmiddels wel kennen, zij het doorgaans onder de naam NVWC of zelfs als ‘de Vogelwacht’. Deze club verricht nu al 45 jaar belangrijk werk voor de Culemborgse natuur. De leden inventariseren, signaleren, adviseren en nog zo wat -eren, opdat flora en fauna van de Lekstad en wijde omgeving kunnen floreren. Visitekaartje van deze bijzondere club is het verenigingsblad met een al even bijzondere naam: de Hak-al. Voor niet-Kuilenburgers: ‘Hak-al’ betekent ‘Had ik al’. De enigszins zelfgenoegzame uitroep als iemand je bijvoorbeeld wijst op een langsvliegende grutto. Sinds het eind van het vorige millennium (dat heb ik altijd al eens willen schrijven) maak ik deel uit van de Hak-al-redactie en inmiddels ben ik een slordige 18 jaar eindredacteur. In mijn beginjaren werd de Hak-al nog in elkaar geknipt en geplakt en zag het blad er sympathiek amateuristisch uit. Tegenwoordig kan het zonder overdrijven tot de mooiste verenigingsbladen van Nederland worden gerekend, zeker qua vormgeving maar toch ook qua inhoud. De enorme kennis die de NVWC-leden met elkaar bezitten, komt ieder kwartaal tot uiting in een uitgebreid palet aan artikelen: van semi-wetenschappelijk tot zeer persoonlijk, met vrijwel altijd de lichte toon die het voor alle soorten lezers een prettig tijdschrift maakt. Om het blad interessant te houden, moet je als redactie regelmatig met nieuwe rubrieken komen en 2002 was zo’n jaar dat we daar weer eens over nadachten. Ellen Geleedst, die destijds ook deel uitmaakte van de redactie, had een prachtig stukje geschreven over waar de naam ‘bergeend’ vandaan kwam. Ze was daartoe geïnspireerd door de naamsverklaring van die soort in het boekje ‘Uilenpad-impressies van de Zak van Zuid-Beveland’ van Erik van Ommen en Robbert Jan Swiers. Dat smaakte naar meer! Tijdens een van de gezellige redactievergaderingen aan de keukentafel in het fraaie huisje van Ellen en haar man Paul van Veen in Zoelmond besloten we dan ook om er een rubriek van te maken. Een serie over waar de namen van dieren en planten vandaan komen; uiteraard met de focus op de Culemborgse flora en fauna. Een rubriek moet uiteraard ook een naam hebben. Vaak zijn rubrieksnamen wat speels (‘Goed gezien!’) of woordspelig (‘Natuurleuk’), in dit geval werd het heel prozaïsch: ‘Waar komt die naam vandaan?‘ Tsja, wat zou het ook anders moeten zijn? De rubriek viel meteen in de smaak bij het NVWC-publiek en zeker ook bij niet-leden die de Hak-al onder ogen kregen. Logisch ook, want al snel vond Ellen een aantrekkelijke modus voor haar artikelen: de naam van plant of dier in kwestie werd weliswaar keurig verklaard, maar dat gebeurde in een raamwerk van heerlijke, met humor doorspekte verhalen uit het leven van Ellen, Paul en later hun zoon Bart. Met tal van referenties aan Culemborgse plaatsen en gebeurtenissen, maar ook activiteiten en markante leden van de NVWC. Achttien jaar later bestaat de rubriek nog steeds en heeft Ellen inmiddels zoveel afleveringen gemaakt, dat een bundeling van de dertig mooiste ‘Waar komt die naam vandaans?’ meer dan gerechtvaardigd is. Voor iedereen die Ellens verhalen nog niet kende: ga er eens lekker voor zitten en dompel je onder in de wereld van hemelsleutels, woudaapjes en hengels, en leer Ellen, Paul en Bart een beetje kennen. Voor de leden die de individuele afleveringen al in de Hak-al lazen: herlees ze nog eens en geniet van de fraaie foto’s van Paul, de herkenning en de herinneringen. Ten slotte wil ik Ellen bedanken dat ze deze artikelen al dik anderhalf decennium schrijft. Ik hoop zeer dat we in 2038 een tweede editie kunnen presenteren.

Louis van Oort Geldermalsen, september 2020

INHOUD

Naam van de betreffende vogel, (nacht)vlinder of plant en maand waarin het artikel is verschenen in de Hak-al.

Zuinig op de Culemborgse natuur Van rubriek naar boekje Bergeend, juni 2002 Hengel, september 2006 Paapje, januari 2008 Dodaars, maart 2008

4 5 7 10 13 16 Kauw, maart 2009 19 Geelgors en bruinkeelortolaan, januari 2010 22 Woudaapje, mei 2010 25 Huismus, augustus 2010 28 Gaai, januari 2011 31 Hemelsleutel, mei 2011 34 Genadekruid, januari 2012 37 De grote dag, mei 2012 40 Turkse tortel, september 2012 43 Hop, november 2012 46 Engelwortel, december 2012 49 Kaardenbol, mei 2013 52 Veld- en boomleeuwerik, september 2013 55 Slechtvalk, januari 2014 58 Kievit, februari 2016 61 Barbarakruid, mei 2016 64 Ross' gans, februari 2018 67 Brandgans, mei 2017 70 Tapuit, augustus 2017 73 IJsduiker, november 2017 76 Sint-jans- en sint-jakobsvlinder, april 2018 79 Morinelplevier, november 2018 82 Spotvogel, januari 2019 85 Kleine burgemeester, mei 2019 88 Teunisbloempijlstaart, juli 2019 91 Groene specht, februari 2020 94