Relationes dioecesium. Catanen. – 1655
trigintaduae, novitiae quatuor, educandae octo, servitrices septem. Religiosorum coenobia quinque: gemina Sancti francisci, capucinorum et conventualium, residentes primi quatuordecim sunt, secundi quatuor; unicum religionis praedicatorum: alumni [fol. 193v] sex sunt; carmelitarum alterum et quinque commorantur; ultimum reformatorum Sancti augustini et octo degunt.
Piorum virorum sodalitates et confraternitates novem et societates octo: Sanctissimi Sacramenti videlicet, alborum, Sanctae Mariae «la Raccomandata», Sanctae Mariae Consolationis, Sancti Iacobi, Sancti Michaelis «lo novo», Sanctae Catharinae, Sanctae Mariae Itriae, Sanctissimi in aede divi gregorii, alborum in ecclesia Sanctae Mariae a Succursu, caeterae in propriis ecclesiis. Confraternitas est Sanctae Margarithae in propria aede. Tresdecim aliae ecclesiae minores sunt: Sancti Spiritus scilicet, Sanctae Dominicae, Sancti Ioannis Evangelistae, Sancti Petri, Sancti antonini, Sancti Michaelis veteris, Sanctae agrippinae9, Sanctissimae annunciationis, Sanctae Mariae gratiarum, Sanctae Barbarae, Sanctae agathae et Sancti antonii; in istis et in illis sodalitatum et confra- [fol. 194r] ternitatis sacrum in festis dominicisque diebus, frequenter in ferialibus ex debito legatorum conficitur. Extat quoque nosocomium pro infirmis civibus et exteris, et in eo oratorium in quo in festis et semel in hebdomada celebratur sub regimine rectorum eligendorum a iuratis. Mons item pietatis ad pia charitatis opera 9
Sanctae agrippinae] evidenzia in margine.
Religiosorum domicilia quinque scilicet: capuccinorum primum cum n.14; 2us conventualium cum n.4; praedicatorum 3um cum n.6; carmelitarum 4um cum n.5; reformatorum S. augustini 5um cum n.8
Sodalitates 8
Confraternitates 1
Ecclesiae simplices n.13
hospitale infirmorum cum oratorio Mons pietatis pro infirmis
951
etiam vinculis detentis; quinque missae celebrantur in qualibet hebdomada. familiae 1.200, animae omnes n.4.500, communionis n.3.700. Sacerdotes 28, clerici n.20. albavilla oppidum 4um, Matricis titulus
Sacerdotes 4 assistunt cum tribus missis quotidie Sodalitia duo; Missae celebrantrur in festis
Ecclesia simplex unica familiae 340, animae n.2.000, communionis n.1.540 Sacerdotes 6, clerici 8
adrano seu adernio oppidum 5um, titulus matricis, capellani pro sacramentis tres, totus clerus servitio eiusdem assistit, missae multae Monialium nonaginta, bina scilicet: primum sub
952
Appendice
exercenda institutus interque est quod redditus erogantur pro infirmis pauperibus et in carcere detentis; quinque in hebdomada missae celebrantur; regimen habent fratres alborum. familiae numerantur mille et ducentae. Capita quatuor millia et quingenta. Qui pane eucharistico pascuntur tres mille et septingenti. Sacerdotes octo et viginti, clerici viginti ad servitium maioris adscripti. albae Villae maxima ecclesia est Sanctae Mariae Eleemosynae, cuius imago, manu graeca depicta, magnae est venerationis a [fol. 194v] primis incolis graecis allatae aiunt. Pro administrandis sacramentis quatuor sacerdotes assistunt; a iuratis praesentantur, ab eisdem recipiunt stipendia; ex debito tres missas singulis diebus celebrant. Duae extant societates: Sanctissimi in aede Sanctae Mariae annunciationis et Mortis in templo divae Ursulae. Munus horum fratrum est pauperes mortuos sepelire, propriis humeris deferre et suffragia pro eis fieri. In omnibus festis praedictis in ecclesiis sacrum efficitur et frequenter in ferialibus. Unica est simplex alia ecclesia divo Rocho dicata, ibidemque celebratur. Numerus locorum sunt fere quingenti et quadraginta. animarum omnium bis mille. Communionis mille quingentae quadraginta. Sacerdotes sex, clerici octo qui ministerium ecclesiae matrici praestant [fol. 195r]. adrani primarium templum Sanctae Mariae assumptionis est dicatum. Capellani sacramenta populis tribuunt quibus primitiae solvuntur. Clerus totus matricis servitio assistit; ibidem multae celebrantur missae pro legatis. Bina monialium monasteria existunt: unum nobis subiectum benedictinae religionis
Relationes dioecesium. Catanen. – 1655
sub titulo Sanctae luciae, alterum patribus observantibus sub divae Clarae regula eiusdemque est titulus; in isto vivunt moniales triginta, novitiae tres, educandae sex, servitrices octo; in illo moniales quadraginta, novitiae quatuor, educandae quinque, servitrices decem. Tres domus virorum: unica ordinis praedicatorum, geminae Sancti francisci: minorum observantium una, et capuccinorum alia; dominicanae familiae fratres sunt octo, observantium sexdecim, et duodecim capuccinorum. Nosocomium et mons pietatis simul extant pro aegrotis utriusque sexus civibus [fol. 195v] et exteris recipiendis, piisque operibus exercendis et inter alia est quod singulis annis in festivitatibus Nativitatis et Resurrectionis Domini pauperibus tribuitur eleemosyna a rectoribus societatis montis. Sodalitates piorum virorum tres: Sanctissimi in oratorio ecclesiae maioris, Mortis in ecclesia eiusdem et Sancti Rochi in proprio templo. Confraternitates quinque: Sancti Petri scilicet, Sancti antonii, Sanctissimi Salvatoris, Sancti Spiritus et Sancti antonini in propriis ecclesiis. Quinque item aliae simplices ecclesiae: Iesu Mariae scilicet, Sancti Ioannis Evangelistae, Sanctae Mariae «lo Tindaro», Sancti Viti et Sancti Marci. In istis sodalitatum confraternitatumque ex legatis relictis sacrum frequenter peragitur. familiae numerantur mille et centum. Capita quatuor millia et ducenta. animae communionis tres mille et octingentae quinquaginta [fol. 196r]. Sacerdotes vigintiquinque, clerici duodeviginti qui matrici inserviunt. Centum Rupis matrix est domicilium
regula benedictinae cum familia n.59, 2um sub institutione divae Clarae cum n. 47 Conventus religiosorum tres scilicet: praedicatorum cum familia n.8 ; 2um observantium S.ti francisci cum n.16 et 3um capuccinorum cum n.12 hospitale et mons pietatis pro aegrotis; distribuuntur etiam eleemosynae pauperibus in Pascate et Nativitate Domini cuiuslibet anni Sodalitia laicorum tria Confraternitates 5 Ecclesiae simplices seu minores n.5
familiae oppidi 1.100 animae 4.200 communionis 3.850
Sacerdotes 25, clerici 18
Centumrupium oppidum
953
6um, matricis titulus Pro sacramentis bini sacerdotes saeculares Conventus familiae n.4 familiae oppidi n.200, animae omnes 750, communionis 500
Sacerdotes duo, clerici duo Recalbutum oppidum 7um Maioris ecclesiae titulus eiusdem capellani pro sacramentis, alia ecclesia sacramentalis coadiutrix cleri assistentia in dictis ecclesiis
Conventus virorum religiosorum tres scilicet: primus eremitarum divi augustini cum familia n.12, 2us praedicatorum cum n.4, et 3us capuccinorum n.12
Monialium monasteria tria scilicet: bini benedictini cum residentibus in eis ad n.77, 3us sub regula divi augustini cum familia ad n.41
954
Appendice
reformatorum Sancti augustini titulo Sanctissimae Conceptionis, pervetustum licet exiguum oppidum, ex reliquiis centum rupinae civitatis. Sacramenta populis praebent bini saeculares sacerdotes. Domicilii residentes sunt quatuor. familiae ducentae. animae omnes septingentae et quinquaginta. Qui praeceptum communionis adimplent quingenti. Sacerdotes duo, totidem clerici, qui matrici inserviunt. Recalbuti omnium ecclesiarum primaria est Sancti Basilii aedes. Ex debito legatorum nonnullae celebrantur missae; christifidelibus capellani sacramenta praebent. Sacramentalis extat ecclesia et matrici coadiutrix sub titulo Sanctae Mariae Crucis. Binae totius cleri partes matricis ministerio assistunt; unica dictae ecclesiae sacramentali [fol. 196v]. Omnes ex debito multas missas singulis diebus celebrant. Religiosorum domicilia tria: eremitarum Sancti augustini unum, cuius residentes sunt duodecim; ordinis praedicatorum aliud, sunt eius alumni quatuor; et capuccinorum ultimum et fratres duodecim commorantur.
Sanctimonialium monasteria pariter tria: bina ordinis Sancti Benedicti, Sanctae Mariae gratiae scilicet et Sancti Ioannis Baptistae; in priori commorantes sunt duodeviginta, novitiae duae, educandae quatuor, servitrices sex; in posteriori moniales viginti quatuor, novitiae tres, educandae quinque, totidemque famulae. Tertium est Sancti antonini, alumnae regulam divi augustini sequuntur; fratribus eiusdem ordinis parent; residentes sunt: moniales viginti sex, educandae octo, servitrices septem.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1655
Nosocomium pro suscipiendis utriusque [fol. 197r] sexus aegrotis civibus et exteris puerisque expositis, eleemosynamque praebere pauperibus et infirmis institutum extat. Tres procuratores habent; regimen eorumque electio ad nostrum vicarium foraneum ac iuratos spectat. Binae societates totidemque confraternitates existunt; societates sunt: Sanctae Mariae annuntiationis in sua ecclesia et animarum Sanctissimi Purgatorii in aede divi Rochi; confraternitates: Sancti Viti in proprio sacello in ecclesia maiori, et Sanctae Mariae Crucis in sua propria aede. Simplices aliae ecclesiae quatuor: Sancti Caloyeri scilicet, Sanctae Mariae Portus, Sancti Sebastiani et Sanctae Catharinae; in omnibus festis et dominicis celebratur in istis, sed in superioribus frequentius. Numerantur familiae ducentae supra mille. Capita quinque millia et quadringenta. Qui ecclesiasticum communionis praeceptum adimplent tres mille et sexcenti quinquaginta [fol. 197v]. Sacerdotes tres et viginti, clerici quindecim in servitio assistunt matrici eiusque coadiutrici. leonisfortis primarium est templum Sancti Iohannis Baptistae, cuius ministerio quatuor capellani assistunt et sacramenta populis praebent cum stipendio primitiarum. Virorum domicilia bina: capuccinorum unum et tertii ordinis alterum; in priori sunt alumni duodecim, in posteriori septem. Societas unica est Sanctissimi et in eiusdem capella in aede matrici, sodales singulis tertiis dominicis processioni eiusdem Sanctissimi assistunt. Duae aliae simplices ecclesiae sunt: Sancti
hospitale pro infirmis et pueris expositis, distribuuntur etiam eleemosynae pauperibus et infirmis Sodalitates binae, confraternitates etiam totidem
Ecclesiae simplices quatuor Oppidi eiusdem familiae n.1.200, animae omnes n.5.400, communionis animae n.3.650 Sacerdotes 23, clerici 15 leonisfortis oppidum octavum, templi maioris titulus cum quatuor capellanis
Conventus religiosorum duo scilicet: primus capuccinorum n.12, 2us tertii ordinis cum n.7 Sodalitium unicum Ecclesiae simplices duae
955
Appendice
Oppidi familiae n.250, animae 2.360, aliae communionis n.1840 Sacerdotes 6, clerici 4
asari oppidum 9um Ecclesiae maioris titulus cleri assistentia, missae, chorus, capellani pro sacramentis
Religiosorum virorum domicilia quinque scilicet: primum divi francisci observantiae reformatorum cum n. 12 2um capuccinorum cum n.12, 3um ordinis tertii cum n.10, 4um carmelitarum cum n.7, et 5um eremitarum S.ti augustini cum familia n.6 Monialium unicum monasterium degentes in eo n.29 hospitale pro aegrotis et parvulis expositis Confraternitates n.6
956
Rochi et Sancti antonini; et in omnibus celebratur. familiae numerantur ducentae et quinquaginta. animae omnes bis mille et tricentae sexaginta. animae communionis mille et octingentae et quadraginta. Sacerdotes sex, clerici quatuor matricis servitio assistunt [fol. 198r]. asari omnium ecclesiarum mater divo leoni civi et catanensi episcopo est dicata; totus clerus servitio assistit; singulis diebus missa conventualis celebratur et privatae nonnullae ex debito legatorum, singulisque dominicis officium in choro recitatur. Capellani pro administrandis sacramentis assistunt cum stipendio primitiarum. Religiosorum monasteria quinque; tria religionis seraphicae: capuccinorum scilicet observantiae, reformatorum et tertii ordinis; carmelitanae religionis quartum, et ultimum eremitarum Sancti augustini, cuius residentes sunt fratres sex, in coenobio capuccinorum duodecim, totidemque in illo reformatorum, in illo tertii ordinis decem, et denique in illo carmelitanae religionis septem.
Sanctimonialium domicilium unicum sub instituto divae Clarae, eidem ecclesia dicata est; alumnae sunt: moniales viginti, educandae quatuor, servitrices quinque. Nosocomium ad recipiendos aegrotos utriusque [fol. 198v] sexus cives et exteros et parvulos expositos institutum extat. Confraternitates laicorum sex: Sanctissimi Purgatorii scilicet in proprio sacello matrici coniuncto, Sancti honuphrii, Sancti Blasii, Sancti Spiritus, Sancti Petri et Sancti Marci in propriis suis ecclesiis.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1655
Duodecim aliae simplices ecclesiae: Sancti Bartholomaei scilicet, Sancti leonardi, Sancti antonii, Sancti Ioannis Baptistae, Sancti Nicolai, Sanctae Mariae lauretanae, Sanctae agathae, Sanctae Mariae Miraculorum, Sancti Rochi, Sanctae helenae, Sanctae Crucis et Sancti Vincentii; duae posteriores extra moenia sunt. In aedibus praedictis quam fraequentius ex legatis et eleemosynis sacrum peragitur. Numerantur familiae mille et octingentae nonaginta; in his capita septem millia octingenta quinquaginta septem. Qui praeceptum communionis adimplent sex mille et sexcenti quinquaginta. Sacerdotes viginti sex, clerici sexdecim [fol. 199r]; eorum obsequia matrici praestant. Petraepertiae maximum templum divae Mariae dicatum existit; sacramenta populis ministrat beneficialis, a domino loci praesentatus et ab ordinario approbatus, cui debentur primitiae quae a populis solvuntur. Bina religiosorum domicilia existunt: unum intra moenia religionis praedicatorum, cuius alumni sunt quatuor; alterum extra, reformatorum Sancti augustini in ecclesia Sanctae Mariae Cavae, quae nostro paret imperio, commorantes sunt sex. Societates tres adsunt: animarum Sanctissimi Purgatorii in ecclesia Sanctissimi Crucifixi, Sancti Nicolai et Sancti Rochi in suis propriis ecclesiis. Confraternitas una Sanctae Mariae a Succursu in propria aede. Unica alia adest ecclesia divae Sophiae dicata; in festis ex eleemosyna conficitur sacrum. Numerus locorum fere quadringenti et quinquaginta [fol. 199v]. animae omnes mille quingentae et triginta. animae communionis
Ecclesiae simplices n.12
Oppidi eiusdem familiae n.1.890, animae cuntae n.7.857, animae communionis 6.650 Sacerdotes 26, clerici 16 Petrapertia oppidum xum Templi maioris titulus beneficialis minister
Religiosorum virorum conventus bini scilicet: primus intus oppidum ordinis praedicatorum familia n.4, 2us reformatorum divi augustini familia n.6 Sodalitates 3
Confraternitas una
Ecclesia simplex unica cum celebratione missae in festis familiae 450, animae cunctae n.1.530, communionis n.1.050
957
Sacerdotes n.6, clerici n. 5
Barrafranca xIum oppidum, matricis titulus capellani Confraternitates n.3 Ecclesia simplex una in festis celebratur missa
Oppidi familiae n. 310 eiusdem animae cunctae n.1.030, communonis n.810 Sacerdotes 7, clerici 3
aydon oppidum 12um, titulus matricis, beneficialis cum 4 capellanis assistit
Religiosorum domicilia sex scilicet: primum praedicatorum cum familia n.10, 2um carmelitarum cum n.4, 3um eremitarum divi augustini cum n.6, 4um capuccinorum cum n.6, 5um observantium reformatorum cum n.6 et 6um conventualium cum n.4 Monialium monasterium 10
958
Appendice
mille et quinquaginta. Sacerdotes sex, clerici quinque matrici praedictae inserviunt. Barraefrancae ecclesiarum primaria est Sanctae Mariae gratiae, capellani sacramenta populis praebent; legata missarum sunt quae a clero celebrantur. Tres extant confraternitates in propriis ecclesiis dicatae: Sancti alexandri scilicet, Sancti Sebastiani et Sanctae Mariae Itriae. Unica est alia ecclesia divae Mariae Conceptionis dedicata; in festis dominicisque diebus sicut et in superioribus10 sacrum conficitur. familiae sunt tricentae et decem. animae omnes mille et triginta. Qui communionis praeceptum adimplent octingenti et decem. Sacerdotes septem, clerici tres, maiori ecclesiae eorum praestant obsequia [fol. 200r]. aydonis maxima aedes divo laurentio dicata est, beneficialis, a domino loci praesentatus a praesule confirmatus, cum quatuor aliis capellanis, duobus in ecclesia maiori totidemque in sacramentali sub titulo Sancti Nicolai matricis coadiutrice, populis sacramenta administrat; proventus primitiarum aliorumque emolumentorum in sex dividuntur partes, quarum duae beneficiali et reliquae quatuor capellanis distribuuntur. Coenobia virorum sex: ordinis praedicatorum primum et fratres decem alit; Sanctae Mariae de monte Carmelo secundum et in eo quatuor fratres resident; eremitarum Sancti augustini tertius et quatuor degunt; capuccinorum quartum, et quintum observantium reformatorum: utraque familia ex duodecim fratribus constat; conventualium ultimum et quatuor sunt residentes. Domicilium monialium unum sub regula
Superioribus] superibus scrive e corregge.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1655
Sanctae Catharinae Senensis, sanctimoniales [fol. 200v] duas et viginti alit, novitias tres, totidemque conversas. hospitale extat divo Thomae dicatum ad recipiendos aegrotos utriusque sexus cives et exteros ac etiam pueros expositos. Piorum virorum sodalitates duae: Sanctissimi Salvatoris et Sancti leonis in suis propriis ecclesiis. Octo idem aliae simplices ecclesiae: Sancti antonii scilicet, Sanctae Mariae gratiae, Sancti Blasii, Sancti Iacobi, Sanctae Mariae annunciationis, Sancti antonii Paduensis, Sanctae Mariae Itriae et Sanctae Catharinae; in omnibus frequenter sacrum peragitur. familiae sunt mille quingentae et septuaginta. Capita septem millia sexcenta et quinquaginta octo. Qui pane eucharistico pascuntur sex mille et nonaginta. Sacerdotes duo de triginta, clerici quatuordecim. Mirabellae oppidum est recens, unica existit ecclesia, sacramentalis est, divae Mariae gratiarum dicata; ministerio cuius [fol. 201r] bini existunt capellani cum stipendio a domino loci soluto, quotidie sacrum faciunt. familiae sunt sexaginta. Capita ducenta et triginta. animae communionis centum et nonaginta quinque. Sacerdotes duo, totidemque clerici. Valguarnerae oppidum paucis hinc ab annis aedificatum; duae extant ecclesiae: divi Christophori una et est maior, Sanctissimi Salvatoris alia et est sacramentalis; loci dominus stipendium capellanis praebet ac ecclesiis de necessariis providet. Viaemagnae omnium ecclesiarum mater divae Mariae Itriae extat dicata; in regendis
unicum degentes in eo sunt n. 28
hospitale pro aegrotis parvulisque expositis Sodalitaes duae
Ecclesiae simplices 8
Oppidi familiae n.1.570 eiusdem animae n.7.658, communionis n.6.090 Sacerdotes n.28, clerici n.14
Mirabella oppidum 13um ecclesia unica et sacramentalis cum duobus capellanis
familiae n.60, animae omnes n. 230, communionis animae n. 193
Sacerdotes 2, clerici 2 Valguarnera oppidum 14um et ultimum, duae tantum ecclesiae existunt cum capellanis Suburbia seu terrae circa urbem Catanae Viamagna suburbium primum, maioris ecclesiae
959
titulus, capellani assistunt Sodalitium laicorum unum Ecclesiae minores n.8, in festis et frequenter in hebdomada celebratur missa
familiae n.400, animae cunctae 1.690, communionis n.1.057 Sacerdotes 12, clerici 13
Trescastagnae suburbium 2um, ecclesiae maioris titulus, capellani 4 assistunt cum toto clero Confraternitates 4, celebratur missa singulis diebus
Ecclesiae minores sex, in festis conficitur sacrum
familiae n. 770, animae omnes n. 3.200, communionis n. 2.400
960
Appendice
administrandisque sacramentis capellani assistunt, totusque clerus inservit et legata missarum adimplet. Societas unica Sanctissimi Sacramenti extat in matrice, in propria capella. Ecclesiae minores octo, quinque intra moenia: Sanctae agathae scilicet, Sanctae Catharinae, Sancti [fol. 201v] Blasii, Sanctae Mariae annuntiationis et Sancti Viti; extra: Sancti antonii Paduensis, Sancti Dominici et Sancti francisci; in omnibus in dominicis festivisque diebus et frequenter in hebdomada sacrum peragitur. familiae sunt quadringentae. Capita mille sexcenta et nonaginta. Qui pane eucharistico cibantur mille et quinquaginta septem. Sacerdotes duodecim, clerici quindecim ecclesiae praedictae inserviunt. Trium Castanearum divo Nicolao primaria ecclesia est dedicata. Totus clerus servitio assistit et in sacramentorum administratione capellani quatuor. Confraternitates piorum virorum quatuor: Sanctissimi in matrice ecclesia, in propria capella, Sanctae Mariae de Misericordia, Sanctorum alphii et Cirini in propriis eorum ecclesiis, et ultima Mortis in ecclesia Sancti antonii abbatis, societati mortis almae urbis aggregata [fol. 202r]. Sex sunt aliae minores ecclesiae: Sanctae Mariae Miraculorum scilicet, Sanctae Mariae auxilii, Sanctae Mariae Succursus, Sanctae agathae, Sanctae Catharinae et Sanctae Mariae Directionis; in his dominicis festivisque diebus sacrum conficitur; in illis confraternitatum singulis diebus. familiae sunt septingentae septuaginta. animae omnes tres mille et ducentae. Ex his sunt
Relationes dioecesium. Catanen. – 1655
communionis bis mille et quadringenti. Sacerdotes quatuordecim, clerici sex. Pidarae maior aedes Sanctae Catharinae titulo gaudet, cuius ministerio totus clerus assistit; populis sacramenta tribuunt tres curiones. Unica Sanctissimae annuntiationis in proprio templo existit confraternitas. Quinque sunt simplices aliae ecclesiae: Sancti antonii abbatis scilicet, Sanctae annae [fol. 202v], Sanctae Mariae gratiae, Sancti Viti et ultima Sancti antonii Paduensis; in omnibus sacrum peragitur. familiae sunt tricentae et nonaginta. animae omnes mille quingentae et octoginta octo. Qui sacro cibo pascuntur mille et quinquaginta. Sacerdotes octo et undecim clerici. Trium monasteriorum divae Mariae Pacis primarium templum extat dicatum; in servitio totus clerus assistit et capellani tres pro sacramentis administrandis existunt. Societates duae in matrici ecclesia Sanctissimi una et Pacis altera, totidemque ecclesiae minores sunt: Sancti antonini Paduensis et Sancti Rochi; frequenter in his celebratur. familiae sunt tricentae et triginta. animae omnes sunt mille et centum triginta quinque. animae communionis septingentae et octoginta septem. Sacerdotes quinque, clerici duo. Sanctus Ioannes a galermo tres habet [fol. 203r] ecclesias: Sancti Ioannis unam et matrix est, Sanctae Mariae gratiae aliam, et alteram Sancti antonii Paduensis; unicus capellanus populis sacramenta tribuit cum stipendio primitiarum. Unica societas in maiori ecclesia extat sub nomine eiusdem.
Sacerdotes 14, clerici 6 Pedara suburbium 3um, matricis titulus, assistunt 3 capellani, cum toto clero Confraternitas una
Ecclesiae minores 5, in omnibus fit sacrum familiae n.390, animae omnes n. 1.588, communionis n. 1.050
Sacerdotes 8, clerici 11 Tria monasteria suburbium 4um, ecclesiae maioris titulus, capellani 3 cum toto clero
Sodalitia duo laicorum Ecclesiae minores duae in eis frequenter sacrum celebratur familiae n.330, animae cunctae n.1.135, communionis 787
Sacerdotes n.5, clerici n. 2 S. Ioannis a galermo oppidum 5um, matricis titulus, aliae duae ecclesiae minores, unicus capellanus Sodalitas unica
961
familiae 130, animae omnes n.492, communionis animae n.310
Sacerdotes 2, clerici 2 S. agathae oppidum 6um, maioris titulus, capellanus sacramenta ministrat Ecclesiae minores tres
familiae n.85, animae omnes n.330, communionis animae n. 230
Sacerdotes 3, clerici 2 Monasterium album suburbium 7um, titulus matricis, duae sacramentales, in matrici in festis canitur missa magna, singulis diebus conficitur sacrum, duo capellani pro qualibet ecclesia Carmelitarum unicus conventus cum familia n.5 Sodalitas unica
familiae n.700, animae omnes 2.657, communionis animae n. 2.015
Sacerdotes 12, clerici 8 Placae seu Plachae aut Pracis suburbium 8um, matricis titulus, bini capellani
962
Appendice
familiae huius loci sunt centum et triginta. animae omnes quadringentae et nonaginta duae. Ex his qui pane eucharistico cibantur tricenti et decem. Sacerdotes duo, totidemque clerici. Sanctae agathae eiusdem virginis ecclesiarum mater nomen detinet; unicus capellanus sacramenta ministrat cum stipendio primitiarum. Minores ecclesiae tres: Sancti antonii abbatis scilicet, Sanctae Mariae annuntiationis et Sancti Michaelis archangeli. familiae octuaginta quinque. Capita tricenta triginta. Qui praeceptum communionis adimplent ducenti et triginta. Sacerdotes tres, clerici duo [fol. 203v]. Monasterii albi tres sunt ecclesiae: Sanctae Mariae gratiae una, Sanctae Mariae Consolationis altera et Sancti Nicolai alia. Prior est maior, posteriores sacramentales. Missae maiores in omnibus praecepti diebus praecinuntur in matrici, privatae singulis diebus ex debito legatorum nonnullae celebrantur; totus clerus servitio matricis assistit; duo capellani in maiori, totidemque in sacramentalibus christifidelibus sacramenta praebent. Unicum virorum domicilium est carmelitanae religionis, cuius alumni quinque sunt. Societas unica est Sanctissimi Sacramenti in maiori ecclesia in proprio sacello. familiae sunt septingentae. animae duae mille sexcentae et quinquaginta septem. animae communionis bis mille et quindecim. Sacerdotes duodecim, clerici octo. Placae Sanctus antonius Paduensis maior et matrix omnium ecclesiarum vocatur; bini capellani sacramenta tribuunt cum stipendio primitiarum [fol. 204r].
Relationes dioecesium. Catanen. – 1655
Unica est simplex alia ecclesia divo Christophoro dicata. familiae numerantur ducentae et quinquaginta. Capita nongenta et triginta quinque. Qui praeceptum communionis adimplent sexcenti. Sacerdotes tres, clerici duo. Mascaluciae tres extant ecclesiae: Sanctae Mariae Consolationis una et est matrix, Sanctorum Philippi et Iacobi alia et Sancti Viti altera; bini capellani ministerio matricis assistunt cum stipendio a populis collecto. Una est societas Sanctissimi Sacramenti scilicet in proprio sacello, in maiori ecclesia. familiae sunt tricentae et triginta. animae omnes mille et triginta quinque. animae communionis septingentae et vigintiduae. Sacerdotes quatuor, clerici tres. Nicolosorum maioris aedis titulus Spiritus Sancti est; capellani duo sacramenta ministrant. Societates binae: Sanctissimi scilicet in ecclesia maiori, in eiusdem sacello et Sancti antonii in ecclesia [fol. 204v] divae Mariae gratiae. familiae sunt ducentae. Capita nongenta et octuaginta. Qui praeceptum communionis adimplent septingenti. Sacerdotes tres, clerici duo.
Montispilerii Sanctae Mariae annuntiationis primaria ecclesia titulum habet, Virginis imago ex marmore confecta pervetusta et maximae est devotionis; duo capellani pro sacramentis populis praebendis assistunt cum stipendio a populis soluto. Societas unica Sanctissimi Sacramenti in aede matrici existit. Confraternitates binae: Sanctae Mariae
Ecclesia maior
familiae numerantur n.250, animae omnes n.935, communionis 600
Sacerdotes 3, clerici 2 Mascalucia suburbium 9um, prima ecclesia est matrix, duae aliae ecclesiae minores, bini capellani Sodalitas unica
familiae 330, animae cunctae n.1.035, communionis 722
Sacerdotes n. 4, clerici n.3 Nicolosi suburbium xum, ecclesiae matricis titulus, capellani bini Sodalitates binae familiae n. 200, animae omnes n. 980, communionis 700 Sacerdotes 3, clerici 2
Monspilerius suburbium xIum, ecclesia matrix est maximae devotionis templum, capellani bini Sodalitas unica
Confraternitates binae
963
Appendice
Ecclesiae minores quinque, in omnibus fit missae sacrificium familiae n. 70, animae omnes n.200, communionis n. 135
Sacerdotes 2, clerici 2 Campusrotundus suburbium n.12um, matrix ecclesia et alia, cum duobus capellanis familiae n.460, animae omnes 1.600, communionis 1.135
Sacerdotes 3, clerici 2 Sanctus gregorius suburbium 13um, unica ecclesia. capellanus unicus familiae 135, animae omnes 450, animae communionis 230
Sacerdotes 2, clerici 2 Trappetum suburbium 14um, ecclesia matrix et alia minor, unicus capellanus familiae n.82, animae omnes n.332, communionis animae n.204 Sacerdotes 2, clerici 3 S.tus Ioannes la Puncta
964
Misericordiae et Sancti antonii in eisdem ecclesiis. Ecclesiae minores quinque: Verae Crucis scilicet, Sanctae Mariae Portus Salvi, Sancti Michaelis archangeli, Sancti Rochi et Sanctae Mariae guardiae. In omnibus sacrum conficitur [fol. 205r]. familiae septuaginta. Capita ducenta; ex his sunt communionis centum et triginta quinque. Sacerdotes duo, totidem clerici. Campusrotundus binas habet ecclesias, quarum una est matrix et Sancta Maria Infirmorum nuncupatur, alia Sanctus antonius. Capellani duo ad sacramenta populis distribuenda assistunt. familiae quadringentae et sexaginta. animae omnes mille et sexcentae. animae communionis mille et centum triginta quinque. Sacerdotes tres, clerici duo. Sanctus gregorius duas habet ecclesias: Sanctae Mariae una et titulo matris gaudet, Sancti antonii de Padua alia; capellanus unus praebet sacramenta christifidelibus cum stipendio primitiarum. familiae centum et triginta quinque [fol. 205v]. animae omnes quadringentae et quinquaginta. animae communionis ducentae et triginta. Sacerdotes duo, totidemque clerici. Trappetum geminae ecclesiae extant: Sancti Rochi et est maior et Sancti antonii; capellanus unus cum stipendio primitiarum sacramenta administrat. familiae octuaginta duae. Capita triginta duo et tricenta. Qui praeceptum communionis adimplent ducenti et quatuor. Sacerdotes duo, clerici tres. Sancti Ioannis la Puncta primarium tem-
Relationes dioecesium. Catanen. – 1655
plum eiusdem sancti nomine gaudet; capellani duo eius ministerio assistunt cum primitiarum eleemosyna. Unica est societas Sancti Ioannis in proprio oratorio; sodales statutis diebus conveniunt ad recitandum defunctorum officium aliasque devotiones peragendas. Quinque aliae ecclesiae minores extant: Sancti antonii scilicet, Sanctissimi Salvatoris, San- [fol. 206r] ctae Mariae «della gratia», Sanctae Catharinae et Sanctae Mariae Ravanusae, in quibus sacrum peragitur. familiae sunt ducentae et vigintiquinque. animae mille et septem. animae communionis sexcentae et triginta. Sacerdotes quatuor, clerici tres. Sanctus Petrus sex habet ecclesias: scilicet sub titulo Sanctae Catharinae virginis et martyris maiorem, sub titulo Sancti antonii de Padua aliam, sub titulo Sanctae Mariae gratiae alteram, sub titulo Sancti Rochi, aliamque sub titulo Sancti Petri, in qua ultima extat sodalitas sub nomine eiusdem; sodalesque ipsius conveniunt statutis diebus ad recitandos septem psalmos poenitentiales aliasque devotas actiones peragendum. Conficitur sacrum quotidie et administrantur sacramenta a duobus capellanis cum stipendio reddituum eiusdem ecclesiae in dicta maiori ecclesia, necnon et capellanum capellae Sanctae Catharinae V. et M., sicut etiam celebratur missa singulis feriis tertiis in ecclesia praedicta Sancti Rochi, feriis quintis in ecclesia [fol. 206v] Sancti antonii abbatis, feriis sextis in ecclesia Sancti antonii de Padua et sabbatis in ecclesia Sanctae Mariae de gratia. familiae ducentae septuaginta quinque. Qui sacro cibo nutriuntur quadringenti quinqua-
suburbium 15um, matrix ecclesia, capellani bini Sodalitas unica
Ecclesiae minores quinque
familiae 225, animae omnes n.1.007, communionis 630 Sacerdotes 4, clerici 3
{S. Petrus suburbium 16um}, ecclesia maior, quinque minores Sodalitas unica
Capellani duo pro ministerio sacramentorum alius pro capella tituli minoris
familiae 275, communionis animae 456, cunctae
965
animae 625
Sacerdotes 3, diaconus 1, clerici 5
anachoretarum domicilia tria
legatorum variorum adimplenda in urbe et tota dioecesi
Vicarii foranei singulis in locis dioecesis assignatus est
966
Appendice
ginta sex. animae cunctae sexcentae et viginti quinque. Sacerdotes tres, diaconus unus, clerici quinque. Tria in tota dioecesi extant anachoretarum domicilia, tribus in montibus constituta: Rosimanni scilicet, Iudicae et Scarpelli; rusticorum genus est; inter se anachoretae isti non servant communem vivendi rationem nec votorum aliquorum vinculis innodati existunt, libere morantur et libere cum libuerit abeunt; statutas habent orandi diu noctuque horas in una communi aede; habent superiorem a quo discedendi de monte negotiorum causa licentiam impetrare debent, ac leges quasdam statutas ab ordinariis sub eisdem vivunt. Extant etiam legata pro conubio puellarum parentibus orbatarum, dote in eis praescripta in urbe et dioecesi, tum etiam pro distribuendis eleemo- [fol. 207r] synis pauperibus et aegrotis in pecunia, tritico et farina, in festivitatibus Sanctissimae Nativitatis et Resurrectionis Iesu Christi, quae sicut alias omnes pias defunctorum voluntates (ut nostrae curae pastorali incumbit) omni cum diligentia adimpleri invigilamus. Singulis in locis huiusce dioecesis vicarium foraneum, fortemque nostrum episcopale, seu curiam spiritualem pro regimine iustitiae ac ecclesiarum detinemus. Et quoniam ex Dominici praecepto super populum nobis commissum vigilare iubemur ovesque nobis concreditas in via salutis dirigere, ob id ad hanc ecclesiam ingressi nil aliud habuimus in mente quam humanam salutem procurare ac populi mores reformare, quae ideo reformatione indigere cognovimus peculiaribus et generalibus provisionibus emendare, pro nostris viribus curavimus, sanctiones ad divinum cultum et
Relationes dioecesium. Catanen. – 1655
ad ecclesiasticum decorem augendum et ad administrationem sacramentorum ac reddituum bonorumque ecclesiarum conservationem attinentes, ad reformationem cleri, correctionem ac bonam educationem populi, ac sanctimonialium clausuram disciplinamque [fol. 207v] conservandam augendamque spectantes, opportuna ac salutaria statuimus iuxta sacrorum canonum sacri Concilii Tridentini et eminentissimorum purpuratorum decreta et quae in dies expedire dignoscemus, adiuvante Deo, praecipiemus. huiusce dioecesis (gratias Divinae Maiestati agentes) incolas omnes fideles catholicam fidem observantes et neminem a fide errantem invenimus. hanc nostrae Catanensis ecclesiae relationem, dimisse prostrati, Sanctitatem Vestram obsecramus ut sicut illa Cephaleditanae11 ecclesiae hilari animo a felici recordatione Innocentii Decimi, praedecessoris Beatitudinis Vestrae, suscepta fuit, dignetur Sanctitas Vestra et istam catanensem laeta fronte pariformiter suscipere. Divinam denique Maiestatem indesinenter exoramus ut Sanctitatem Vestram, summa Dei providentia ad Beati Petri solium evectam, incolumen cum universa sua catholica ecclesia praeservet et beatissimos Sanctitatis Suae pedes (ut par est) deosculamur. Beatissime ac Sanctissime pater Beatitudinis et Sanctitatis Suae indignissimus servus Marcus antonius, Episcopus Catanensis
11
Cephaleditanae] Cephaluden. scrive in margine raschia.
967
Appendice
[fol. 209v] Compendium relationis status urbis Catanae dioecesis metropolis
Episcopus est comes et gymnasii generalis cancellarius. Cathedralis ecclesia decoratur quatuor dignitatibus et duodecim canonicis insignitis roccheto, cappa et muzzetta ac aliis duodecim beneficiatis, octo mansionariis, superpelliceo et almutio. Collegiata una cum tribus dignitatibus, undeviginti canonicis et sex aliis supranumerariis insignitis almutio nigro cum ora serica rubei coloris et superpelliceo. Ecclesiae sacramentales coadiutrices cathedralis quinque. n. 5 Seminarium unicum cum alumnis undecim. n. 11 Conventus religiosorum virorum sunt viginti. n. 20 familiae eorundem trecentum quadraginta duo. n. 342 Monasteria monialium undecim. n. 11 Degentes in eis. n. 405 Domus una mulierum conversarum ad poenitentiam cum clausura et familia decem et novem. n. 19 alia eorundem absque clausura et cum familia septem. n. 7 Domus puellarum orphanarum cum clausura et familia viginti trium. n. 23 Domus puerorum orphanorum cum familia octo. n. 8 hospitale pro infirmis et parvulis expositis unum. n. 1 hospitium pro peregrinis unicum. n. 1 Mons pietatis pro pharmacis infirmorum unicus. n. 1 Commenda Sancti Ioannis ierosolimitani. n. 1 Eremitarum locus unicus cum familia octo. n. 8 Sodalitates et unaquaeque cum eius ecclesia viginti quinque. n. 25 Confraternitates cum earum ecclesiis sex. n. 6 Ecclesiae minores seu simplices duodecim. n. 12 Congregationes piorum devotorum decem et octo. n. 18 Sacerdotes centum et decem. n. 110 Diaconi, subdiaconi et clerici nonaginta. n. 90 Ecclesiae omnes nonaginta una. n. 91 [fol. 210r] Oratio 40 horarum singulis diebus per circulum cum musica et pompa solemni Donationes pro maritagio puellarum orphanarum circa vigintiquinque singulis annis. n. 25 aliae donationes binae pro monacatu in defectu numeri praefixi. n. 2 968
Relationes dioecesium. Catanen. – 1655
Studium generale instar Bononiae familiae tres millae septuagintae quinquaginta septem. n. 3.757 animae communionis octo millia et quadranginta. n. 8.040 animae confessionis mille quingentae septuaginta. n. 1.570 animae cunctae urbis praedictae duodecim millia et viginti duae, extra sacerdotes saeculares, religiosos ac moniales. n.12.022 Urbis eiusdem suburbia seu terrae ac casalia circa eandem sexdecim. n. 16 Compendium dioecesis Catanensis status exclusa Catanae urbe tantum
Diocesis civitates regiae, ultra dictam urbem Catanae eius metropolis, sunt sex; duae quarum scilicet, acis superior et acis inferior regiones seu membra decem continentur. n. 6 Item oppida quatuordecim. n. 14 Item suburbia seu terrae circa urbem eandem Catanae et eius territorio sexdecim. n. 16 Dignitates novem. n. 9 Sacerdotes insigniti centum et decem. n. 110 Collegiatae binae. n. 2 Collegium sacerdotum saecularium unicum. n. 1 Matrices sacramentales quadraginta duae. n. 42 Ecclesiae sacramentales viginti sex. n. 26 [fol. 210v] Conventus virorum religiosorum sexaginta duo. n. 62 Degentes in eis quingenti sexaginta quatuor. n. 564 Sodalitates sexaginta septem. n. 67 Confraternitates sexaginta una. n. 61 Ecclesiae minores seu simplices centum octuaginta quinque. n. 185 Sacerdotes dioecesis eiusdem sexcenti triginta tres. n. 633 Diaconi, subdiaconi et clerici quadringenti triginta tres. n. 433 Monialium monasteria viginti tria. n. 23 Degentes in eis octingentae quadraginta novem. n. 849 Domus puellarum orphanarum binae cum alumnis triginta octo. n. 38 Domus alia mulierum ad poenitentiam conversarum cum quatuordecim alumnis. n.14 Montes pietatis pro infirmis et in vinculis detentis quatuor. n. 4 hospitalia pro infirmis, parvulis expositis et in vinculis detentis duodecim. n. 12 969
Appendice
abbatia regia unica. n. 1 Cappella regia unica. n. 1 Dotationes pro maritagio quinque orphanarum singulis annis. n. 5 anachoretarum domicilia tria. n. 3 familiae ipsius dioecesis exclusa urbe praedicta Catanae. n. 30.142 animae communionis septuaginta quinque millia nongentae viginti duae. n. 75.922 animae cunctae extra sacerdotes saeculares, religiosos viros et moniales centum et sexdecim millia centum nonaginta una. n. 116.191 Dioecesis fines ex oriente et aquilone sunt messanensis, ex occidente agrigentinae, et syracusanae ex meridie [fol. 211r]. Nucleus compendii relationis status totius Catanensis dioecesis inclusa etiam Catanae urbe
Catana urbs clarissima dioecesis caput Continet civitates regias sex, duae quarum scilicet acis superior et inferior amplectuntur regiones seu membra decem. Item oppida quatuordecim. Item suburbia sexdecim antistes est comes Mascalarum, cancellarius gymnasii generalis Cathedralis ecclesia Dignitates sexdecim. n. 16 Collegiatae tres. n. 3 Collegium sacerdotum saecularium unicum. n. 1 Insigniti centum sexaginta. n. 160 Matrices ecclesiae quadraginta duae. n. 42 Ecclesiae sacramentales triginta una. n. 31 Seminarium unicum. n. 1 Conventus virorum religiosorum. n. 82 Degentes in eisdem noningenti et sex. n. 906 Monialium monasteria triginta quatuor. n. 34 Degentes in eisdem millae ducentae quinquaginta quatuor. n. 1.254 Domus mulierum poenitentium cum clausura et absque, tres. n. 3 Degentes in eis quadraginta. n. 40 Domus puellarum orphanarum tres. n. 3 Degentes in eis sexaginta una. n. 61 Domicilium puerorum orphanorum cum alumnis octo. n. 8 970
Relationes dioecesium. Catanen. – 1655
hospitalia pro infirmis, parvulis exopositis et in vinculis detentis tresdecim. n. 13 hospitium peregrinorum unicum. n. 1 Montes charitatis pro infirmis tresdecim. n. 13 Eremitarum et anachoretarum loca quatuor cum familia viginti quinque. n. 25 Sodalitates nonaginta duae. n. 92 Confraternitates sexaginta septem. n. 67 Ecclesiae minores et simplices ducentae septuaginta sex. n. 276 Congregationes triginta. n. 30 Sacerdotes mille et quadraginta tres. n. 1.043 Diaconi, subdiaconi et clerici quingenti viginti quatuor. n. 524 abbatia regia. n. 1 Capella regia. n. 1 Oratio 40 horarum singulis diebus per circulum Dotationes puellarum orphanarum circa triginta singulis anni. n. 30 Dotationes pro monachatu binae in defectu numeri praefixi. n. 2 gymnasium generale instar Bononiae familiae viginti novem millia octingenta sexaginta septem. n. 29.867 animae communionis octuaginta tres millia quingenta quadraginta sex. n. 83.546 animae cunctae diocesis, inclusa etiam Catanae urbe cum sacerdotibus, religiosis viris et monialibus centum triginta duae millia ducentae viginti septem. n. 132.227
Die 6 maii 1656. Dentur litterae visitationis SS. liminum pro 23° triennio in quibus contineantur etiam responsiones ad proposita in relatione [fol. 150v]. Catanien. Visitatio SS. liminum pro xxIII triennio [fol. 161v].
971
Appendice xIV
1668 – Relazione del vescovo Michelangelo Bonadies, spedita il 15 agosto 1668, avendo egli visitato personalmente le basiliche romane nel 1665, dopo la sua consacrazione episcopale1.
[fol. 219r] Beatissime Pater, ante meum e Roma discessum et post peractam mei consecrationem in ecclesia aracoelitana cum beneplacito et assensu SS.mi Domini nostri alexandri Septimi felicis recordationis, visitavi limina apostolorum, ut moris est et per fidem consuetam, quae cum his transmittitur, constat. Pastoralis modo officii munus exigit ut de hac mea Catanensi dioecesi quam totam paene perlustravi et de eiusdem visitatione admoneam S. V. ut sacris canonibus et sacrosancti Concilii Tridentini monitis fiat satis. Quarto igitur nonas aprilis a Philippo Quarto hispaniarum rege felicis recordationis Sanctitati alexandri Septimi Catanensis episcopus denunciatus sum, a quo et benigne acceptus et rite praeconizatus et ante eamdem Sanctitatem Suam examinatus brevi ab eminentissimo cardinali francisco Barbarino iussu eiusdem Sanctissimi, tertio die mensis maii 1665 consecratus fui, inde recta Catanam contendi, et ut moris est ab hisce Ill.mis urbis senatoribus magno populorum plausu exceptus totum me animarum curae tradidi et non paucis elapsis mensibus Cathedralis ecclesiae visitationem sum aggressus. Est Catana urbs antiquissima simul ac nobilissima, et romanorum temporibus adeo civibus refecta et militibus ut contra Syracusas et leontinos bellum valuerit sustinere, nunc vero mediocriter affluens vix ad sexdecim millia virorum valeat enumerare. Episcopatus vero Catanensis ab ipsomet apostolorum Principe suum cognovit exordium qui Sanctum Birillum (ut ex Romano Martyrologio habetur) huc praedicationis gratia misisse perhibetur episcopali munere [fol. 219v]. Dioecesis porro multas amplectitur urbes videlicet: Ennam, Platiam, Calaxibettam, Sanctum Philippum de argirione et acim aquileam. Oppida vero quam plura sub principum potestate utpote Paternionem, adernionem, Recalbutum, Petrapertiam, aidonem, Barrafrancam2, Valguarneram, 1 2
972
Rel Dioec 207 a, fol. 219r-230v; 235v. Barrafrancam] Bellafrancam.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1668
leonfortem, assarum, Centumripem, albamvillam, Malpassum, Mottam S.tae anastasiae, S.tum Ioannem la Puncta, S.tum gregorium, S.tam agatham, Trapetum, Tremisterium, Viam magnam, Trescastagni, Pedaram, Nicolosi, Mompileri, Camporotundum, S.tum Petrum, Mascalciam3, S.tum Ioannem galermum, gravinam et Monsterbiancum. Templum S.tae agathae, quod modo est cathedralis ecclesia, serenissimum Comitem Rogerium novit suae fundationis authorem qui eam supra triginta aureorum millia locupletavit; nunc vero vix ad viginti millia numeratur; huius ecclesiae cathedralis titulus divae agatahae virgini et martyri dicatur. Templum omnium Siciliae procul dubio maximum et ditatum redditibus aureorum mille habet capellas tresdecim, quarum maxima Crucifixo Redemptori dicata suis locupletatur redditibus ad virgines aliquas parentibus orbatas per singulos annos nubendas, quae omnes die tertio mensis maii matrimonio in hac eadem cathedrali ecclesia traduntur. Templo huic duodecim inserviunt canonici et quatuor dignitates videlicet: prioris, cantoris, decani et thesaurarii, totidem insuper beneficiati et octo mansionarii. Porro ad sacramenta populis administranda utitur magistro capellano, cui quatuor adiutores coadiunguntur sacerdotes. anno salutis humanae millesimo quincentesimo sexagesimo octavo canonicorum chorus, qui prius regularis erat e sacra S.ti Benedicti familia, per Pium Quartum et Pium Quintum Pontifices maximos ad saeculares praesbiteros et clericos transiit, qui omnes utuntur rocchetto et almutio, reliqui beneficiati seu secundarii peculiari insigniti sunt epitogio. Extat insuper promodo in hac eadem cathedrali ecclesia vicepoenitentiarius et vicelector publicus moralis theologiae, donec praebenda theologalis paretur. Si quando vero solemne sacrum episcopus est facturus, primi sex cano- [fol. 220r] nici ad invicem diaconi officio funguntur, reliqui vero sex ad invicem subdiaconi. gaudet praeterea cathedralis ecclesia suis spiritualibus reliquarum thesauris et praecipue divae agathae virginis et martyrus corpore suis incluso thecis argenteis; ipsum vero divae simulacrum, auro gemmisque concinne perornatum visitur. Porro brachiis insignitur divi georgi et divi Sebastiani martyrum, cervicibus insuper divi Cataldi confessoris et divae Margaritae virginis et martyris suis inclusis thecis argenteis. Ornatur praeterea Sanctae Crucis Christi Domini frustulo et duobus sentibus coronae 3
Mascalciam] S.tam luciam.
973
Appendice
spineae eiusdem Christi Redemptoris servatis in suis arculis argenteis, gutture pariter S.ti Blasii episcopi et martyris. atque haec quidem quod ad matricem ecclesiam attinet, breviter attigisse sufficiat. Extat etiam in urbe Catanae ecclesia collegiata ab Eugenio Quarto summo pontifice anno salutis humanae millesimo quatricentesimo quadragesimo sexto die 25 mensis martii a fundamentis erecta et fundata cum tribus dignitatibus, quarum prima est praepositura cui animarum cura subest, reliqua cantoris et thesaurarii; canonici omnes decem et novem cum suis praebendis licet ad praesens tenuissimis. huic collegiatae seu capitulo ex Nicolai Pontificis Maximi concessione anno millesimo sexcentesimo {…}4 data fuit optio ad praebendas et ad novas per ipsos eligendos canonicos dignitates, quando scilicet vacant ita tamen ut electio ab episcopo confirmari oporteat. In hac collegiata sunt et alii sex mansionarii qui diaconi et subdiaconi munus in missis solemnibus exercent et choro assistunt. habet cathedralis ecclesia quinque alias adiutrices ecclesias ad omnia administranda sacramenta, praeter facultatem mutuum consensum accipiendi in sacramento matrimonii, quae facultas solum ab episcopo utpote unico animarum parocho ex immemorabili consue- [fol. 220v] tudine conceditur seu ab iis quibus ipse dat facultatem. Ecclesiae hae sacramentales sunt: S.ti Thomae apostoli, S.ti Blasii episcopi et martyris, S.ti Philippi apostoli, S.tae Marinae et S.tae Mariae Odigitriae cum suis emolumentis ab episcopo capellanis sacerdotibus inservientibus elargitis. Sunt in urbe praeterea novem monialium monasteria quae episcopo subiiciuntur videlicet: S.ti Iuliani, S.ti Benedicti, S.ti Placidi, S.tae luciae, S.tae Mariae de Portu Salvo, SS.mae Trinitatis, S.tae Catarinae, S.tae agathae et tria quae a generali totius familiae franciscanae gubernantur et eius provincialibus subiciuntur videlicet: Montis Virginum, S.tae Clarae et Sancti hieronimi. Sunt praeterea in urbe duae domus fundatae: altera adoluscentularum innuptarum, quae parentibus orbatae sunt quoadusque nubantur, mulierum altera quae post lapsum ad paenitentiam reductae ad hanc domum confugiunt maximo totius urbis in spiritualibus emolumento. Religiosorum familiae sexdecim in urbe fundatae sunt scilicet: S.ti Benedicti, S.ti Dominici, qui duas incolunt domos extra muros alteram, alteram intra moenia, capucinorum pariter duobus in locis extra urbem constructis, S.ti francisci minorum conventualium, S.ti augustini, carmelita-
Lacuna. Il testo si può integrare: «Ex Nicolai V Pontificis Maximi concessione anno millesimo quadringentesimo quadragesimo octavo, idibus iulii». 4
974
Relationes dioecesium. Catanen. – 1668
rum, S.ti francisci de Paula, eremitarum reformatorum S.ti augustini, iesuitarum, minoritarum, tertii ordinis S.ti francisci et fratrum minorum de observantia, carmelitarum reformatorum S.tae Theresiae et reformatorum divi francisci denique patrum redemptionis captivorum. his igitur praemissis quae ad cathedralis urbis cognitionem pertinent, ad visitationem devenio et primo in cathedrali ecclesia defuisse tum moralis theologiae magistrum, tum poenitentiarium iuxta sacrosanctum Tridentini Concilii decretum reperii; utrumque erigere curavi. Opportunas insuper iuxta indigentiam ecclesiae ordinationes reliqui in quibus aliquid defuisse ad divinum cultum promovendum, ad templi nitorem conservandum et caetera. Circa vero temporalium reddituum administrationem invigilavi unde aliqua constitui quae illi necessaria et opportuna esse iudicavi. Peracta igitur cathedralis ecclesiae visitatione urbis paroecias percurri singula quaeque diligenter perscrutando et quia in his cathe- [fol. 221r] chismi tradendi usus festis diebus rudioribus ac pueris iam inoleverat parochos et capellanos omnes ad id muneris incumbere diebus festis et feci et ad animarum salutem procurandam pro viribus sum adhortatus. Maximam vero operam in administrandis sacramentis adhibere curavi ac ne die noctuque deficerent a suis paroecis studui ne aliquando periclitantibus infirmis deesse videatur. Monialium itidem visitationem aggressus eas omnes divino cultui deditas non sine maxima mei animi consolatione inveni; sed quia paucis indigebant vel monitis vel iussionibus, opportuniora quae mihi visa sunt remedia adhibui; et praecipue in aditis monasteriorum clausurae praecludendis ubi opus erat et familiaritatibus cum externis praesertim adolescentibus poenitus amovendis; in quo me munere saeverum potius iudicem praebui quam parentem. Extat in hac cathanensi urbe hospitale in quo et pauperes infirmi curantur et infantes parentibus orbati aluntur e quibus omnibus non exiguus numerus sed magna multitudo in dies adventare singulos cernitur et praecipue e vicinis pagis et oppidolis et quia ex perantiqua consuetudine huc non solum urbis universae sed eorundem vicinorum pagorum nothi vel spurii infantes noctu iuxta hospitalis ianuam iaciuntur ne absque salutari sacri baptismatis aqua desinantur eos ab eiusdem hospitalis parocho baptizari vel absolute, vel conditionate secundum notitiam quae haberi fortasse possit mandavi et baptizatorum huiusmodi notas in libello quodam ad hoc constituto [fol. 221v] iuxta Romanum Rituale fieri praecepi. 975
Appendice
legata insuper pia hospitali a fidelibus relicta recognoscere mihi curae fuit; hinc annualium reddituum bonorum etiam mobilium et stabilium notas omnes ad me afferri curavi ac rectores hospitalis uno saltem die per hebdomamam statuto deputationem quamdam et recognitionem eorundem bonorum fieri mandavi ut facilius infirmorum necessitatibus occurratur; parocho item ipsius hospitalis ut singulis diebus aegrotos omnes percurrat praecepi eosque interroget an per hospitalis ministros ea sibi praebeantur pharmaca et potiones quae a protomedico (is enim senatorum iussu infirmos quotidie visitare ac mederi tenetur) ordinata sunt. Extat praeterea in urbe mons pietatis erectus ad egenorum et pauperum indigentiam sublevandam, apostolica auctoritate Pauli Tertii vigesimo sexto mensis februarii anno salutis humanae 1546 confirmatus, ubi pauperes accurrant. Montis huius rectores septem, quorum primus venerabilis prior cathedralis ecclesiae, duo ex nobilium ordine, caeteri populares. Ii omnes statis anni temporibus utpote festis diebus Christi Domini natalitiis et in hebdomada sacra urbem universam percurrunt ut si quos pauperes vel aere alieno oppressos inveniant praesenti succurrant pecunia vel aegrotis pharmaca gratis ministrent atque huiusmodi operibus tum honestis familiis tum plebeculae subvenitur. Universis igitur rectoribus montis huius et praecipue librorum detentori mandavi ut ad me statim annualium reddituum et bonorum stabilium nota afferatur ut si aliqua vel amissa vel oblita [fol. 222r] vel parum exigibilia reperiantur opportune possit occurrere. Sunt et alia loca pia in urbe ubi vel pueri vel puellae parentibus orbatae degunt vel quae fidem suis vires fregere confugiant, quae loca expensis piorum hominum in dies sustentantur, quibus itidem monita quaedam quae mihi opportuna visa sunt relinquenda censui. De sodalitiis et confraternitatibus huius urbis hoc praecipue Sanctitati Vestrae innuendum censeo omnibus me occurrisse et temporalium bonorum rationem afferri mandasse et praecepta aliqua circa illorum distributionem ubi opus esset adhibuisse et in spiritualibus; oratoriorum nitori superiores praecipue incumbere mandavi. Quod optime mihi hucusque processit, non sine maximo divini cultus emolumento. atque haec de urbis Catanae cathedrali deque eius paroeciis, monialibus et locis piis sufficiat S. V. breviter innuisse nunc ad reliqua dioecesis urbes me expedio et primum de urbe Enna.
976
Relationes dioecesium. Catanen. – 1668
Ennae urbis visitatio
antiquissima huius urbis primordia extitisse nemo est qui ignoret utpote quae romanorum temporibus celeberrima et quae in fabulis ob Proserpinae raptum apud priscos illos poetas fuit, qui in lacu quodam prope Ennam ad duo millia passus obvenisse fabulantur. Olim et opulentissimam et maxima civium copia refertam fuisse memoratur, nunc vero non amplius quam quadringenta supra decem hominum millia enumerat [fol. 222v]. In maiori huius urbis templo 21 sunt sacerdotes insigniti epitogio, quorum quatuor sunt et appellantur rectores qui animarum curam gerunt, et quia ex usu canonici nominem sibi usurparunt, canonicos non esse declaravi cum vere non sint, utpote qui apostolica auctoritate nec erecti nec insigniti fuerint nec praebendam habeant. Extat et prior beneficium simplex qui primum locum obtinet in choro et expensis ecclesiae simul cum aliis procuratoribus assistit. Et quoniam ex annuis redditibus iuxta fundationis regulas tenentur hi sacerdotes singulis diebus sacrum facere quod praestare neglexerant, ideo foraneo vicario urbis mandavi ut omnino in posterum celebrandas curaret beneficiorum fructus alioquin sequestrando rectoribus; itidem mandavi ut in scriptis mihi referrent quinam ii extiterint et quam ob causam sacrum pro benefactoribus facere quotidie omiserint ad poenam ob transgressionem luendam. Porro unicuique sedes pro confessionibus audiendis assignandas curavi, in iisque tum casus in bulla Coenae Domini Sedi apostolicae, tum etiam alios episcopo catanensi reservatos affigendas curavi. habet haec maior ecclesia proventus plurimos et e suis praediis supra duo millia aureorum per annuos redditus percipit, qui pro divino cultu et ad ecclesiae necessaria pro ministrorum substentationem ad pauperum insuper et egenorum sublevandam pauperiem expenduntur et siquidem eae expensiones per priorem ipsius ecclesiae et quatuor rectores fiant et futuris temporibus obrepi possint simulatae expensiones maximo ipsius ecclesiae detrimento ob administrantium avaritia, ideo omni cura et solici- [fol. 223r] tudine inhibui posse expensiones huiusmodi fieri in posterum sub poena excommunicationis latae sententiae, nisi per omnes officiales unitim et non divisim et quod in ecclesiae procuratores eligi non possint ii qui sint in primo vel 2° gradu consanguineitatis coniuncti cum priore et rectoribus praedictis iuxta ius canonicum. Insuper alias ordinationes ad evitandas fraudes vel in expensionibus vel in erogandis in pauperes elemosinis de bonis 977
Appendice
eiusdem ecclesiae sub poenis arbitrariis et ubi opus esse cognovi, sub excommunicationis poena latae sententiae reliqui. atque haec quoad matrice urbis Ennae spectat Sanctitati Vestrae innuisse sufficiat. Et licet fuerit haec urbs antiquissima et civium copia antiquitus referta ad praesens tamen vix undecim hominum millia enumerat ut supra dictum est. Clerus supra ducentos et viginti alit clericos, inter quos nonaginta sacerdotes numerantur; parochias seu ecclesias parochiales habet novem videlicet: S.ti Ioannis, S.ti Thomae, S.ti Cataldi, S.ti Blasii, S.ti georgi, S.ti Petri, S.ti leonardi, S.ti leonis, S.ti Bartholomei, quorum parochi per concursum instituuntur sive a Sede apostolica, sive a praelato iuxta mensium turnum. Conventus religiosorum octo, videlicet: 1. S.ti augustini, 2. S.ti Dominici, 3. S.ti francisci, 4. iesuitarum, 5. S.ti francisci de Paula, 6. capuccinorum, 7. reformatorum observantiae, 8. S.ti Ioannis Dei vulgo Benefratelli. Virginum vero Deo sacrarum quinque et uno excepto sub titulo divae Clarae virginis, qui sub divi francisci regula militat, reliqui omnes uptote: S.tae Mariae gratiarum, S.ti Benedicti, S.ti Michaelis, S.tae Mariae de Populo et S.ti Marci sub regula S.ti Benedicti. Extat praeterea [fol. 223v] mulierum conversarum coenobium. Ecclesiae minores permultae, hospitale infirmorum, confraternitates et societates etiam permultae. Quae quidem omnia loca, praeter religiosorum familias utpote mihi non subiectas, visitavi et congruis providi regulis et constitutionibus christianae pietati maxime proficuis ut infra dicetur. Circa vero reformationem paroeciarum, monialium et reliquarum ecclesiarum haec pauca S. V. deferenda existimo. In primis me parochis omnibus penitus interdixisse pravum et antiquum usum singulis annis a fidelibus accipiendi circa festum Paschae Resurrectionis Domini certas candelas vel earum loco pecuniam et utpote maxime scandalosum huiusmodi usum pro meis viribus sub poenis mihi reservatis amovere studui; secundo quod sumptus et expensiones ex bonis paroeciarum in festis celebrandis non fiant, nisi per officiales omnes unitim et non divisim iisdem ordinationibus relictis quas supra in matrici ecclesia recensui. Comptas insuper capitis comas clericis omnibus inhibui; contra vero ut ecclesiasticum cantum omnes ediscant ut possint suis temporibus ad maiores ordines promoveri et siquidem eos hucusque suis ecclesiis et paroeciis festis diebus non interfuisse cognovi, ideo omni nixu clericos omnes diebus festis et Paschatis praecipue suis quosque ecclesiis interesse mandavi, alioquin ecclesiae proventibus frui non posse. 978
Relationes dioecesium. Catanen. – 1668
Ordinationes insuper nonnullas generales omnibus urbis huius monasteriis communes reliqui, quibus tum spirituali regimini, tum temporalium rerum sufficienti administrationi provisum est. In primis vero circa divinum cultum et vota substantialia, circa clausuram et restritiones cratium ne accessus [fol. 224r] secularibus vel regularibus pateret ad moniales iuxta sacros canones et Concilium Tridentinum. Et quia in aliquibus monasteriis usum introductum inveni habendi aliquas moniales peculiares aliquos redditus ad usus proprios vita durante, cum non facile huic consuetudini posse me occurrere cognovissem, mandavi ut huiusmodi paeculia ex hisce vitalitiis redditibus saltem paenes monasterii depositariam monialem in posterum asserventur ad ipsarum monialium usum, nec ullum in acceptando pecuniam vel cautione facienda unquam habere posse monialem dominium admonui, sed publica huius acceptationis instrumenta esse conficienda per solam monasterii abbatissam non per monialem ad quam spectat huiusmodi pecunia. De muneribus vero a secularibus ipsis monialibus utpote consanguineis factis vel faciendis opportunas ordinationes reliqui. Inhibui pariter ne dotationis pecunia in aliud expendatur sed a monasterii depositario publico asservetur donec ad praedia coemenda vel redditus annuos acquirendos applicetur. Circa vero reliquas expensiones mandavi ut singulis mensibus expensionis ratio reddatur superioribus de quotidiano victu, singulis vero annis de generali expensione. Porro nec ipsam abbatissam propria auctoritate condere posse publica locationis instrumenta transitionis bonorum monasterii absque vicarii foranei praesentia et assensu. Denique ad pravos usus monasteriis quibusdam tollendos ne sociatim posse aliquando moniales eodem in lectulo vel iacere vel dormire sub poena excommunicationis constitui. Caeteris vero locis piis utpote oratoriis, societatibus, confraternitatibus sub poena excommunicationis iuxta sacros canones et Tridentinum Concilium mandavi ut intra sex dies ad me deferant si quae pia legata a fidelibus relicta fuerint et [fol. 224v] hactenus non publicata vel opere completa et hoc praecipue notariis et aliis scripturarum conservatoribus studui innotescere. Insuper si quis parochorum ob incuriam aliquem fidelium sine sacramentis confessionis, communionis vel extremae unctionis e vita migrare permiserit sicuti si quis sacerdos missas celebrare pro defunctis illis omiserit a quibus beneficia ob id constituta fuere ad me deferri iussi. Caeteras vero minoris momenti ordinationes ne Sanctitati Vestrae molestiam pariam silentio praetereunda iudicavi. hinc ad caeteras dioecesis urbes me expedio. 979
Calaxibettae urbis visitatio
Appendice
ad quinque millia virorum in hac Calaxibettae civitate numerantur in qua duae pro matrice ecclesiae extant videlicet: Sanctae Mariae altera, altera Sancti Petri; in quibus per 12 capellanos insignitos epitogio sacramenta administrantur per turnum. In ipsis opportunae ordinationes in his praecipue quae ad sacramentorum administrationem pertinent relictae sunt, circa templorum nitorem nonnulla quae mihi necessaria visa sunt instaurari. In hac porro urbe duo sunt coenobia virorum scilicet carmelitarum et capuccinorum et unicum monialium sub titulo S.ti Salvatoris in quo professae moniales et educandae asservantur et quia monasterii septa non adeo erecta erant et tuta ut monialibus convenit reperii, ideo altiora et tutiora construenda mandavi. Reliquas vero ecclesias et pia loca percurri in quibus S.ti Dominici ecclesiam reperi sub titulo S.ti Vincentii olim pp. Praedicatorum conventum a Sancta Sede apostolica suppressum; cui capellanum constitui, qui solvere debet annualem pensionem ex annuis redditibus pro seminario clericorum in cathedrali donec a S.ta Sede aliter provideatur pro in- [fol. 225r] stauratione seu reparatione conventus eorundem pp. Praedicatorum. his omnibus ecclesiis opportuna monita et ordinationes ad illorum ornatum reliqui, sicuti legata pia, quantum in me fuit recognovi et pro celebratione missarum legata adimplenda omnino curavi; denique ad triginta edicta pro morum reformatione et catholica fide provehenda omnibus necessaria constitui. Non longe ab hac urbe oppidum leonforti nuncupatum reperitur sub ditione principis in quo degunt quatuor millia et tercenta virorum. In hoc duo sunt conventus virorum capucinorum alter, alter tertii ordinis S.ti francisci olim suppressum nunc vero a Sancta Sede pristino statui restitutus. Unicum etiam iam constructum monialium coenobium et a fundamentis erectum munificentia ill.mi et ecc.mi D.ni Nicolai Placidi Branciforti, principis huius oppidi, licet nondum moniales ingressae in illud sint. In huius oppidi visitatione nihil peculiare dicendum cum ordinationes reliquas quae aliis locis relictae sunt ibi pariter reliquissem. Non procul a leonforti oppidum asseri principi Valguarnerae subiectum invenitur, quod continet circiter quatuor millia et quadraginta hominum; in his quatuor religiosorum conventus videlicet carmelitarum, augustinianorum, S.ti francisci tertii ordinis et reformatorum eiusdem S.ti francisci; monasterium insuper monialium unicum sub titulo S.tae Clarae et licet totum oppidum invenerim bene in spritualibus instructum cura, et 980
Relationes dioecesium. Catanen. – 1668
sedulitate eiusdem principis tamen ordinationes nonnullas ad templorum nitorem et ad cathechismi tradendi usus instaurationem pertinentes reliqui. Bonorum temporalium administrationem monasterii S.tae Clarae et reliquorum templorum, societatum et confraternitatum recognovi eamque idoneis personis commisi ne iacturam ecclesiae pateretur ut hactenus [fol. 225v]. Visitatio civitatis S.ti Philippi
S.ti Philippi civitas super quatuor millia ad ducentas enumerat animas, non habet matricem sed tantum sex ecclesiae sacramentales videlicet: SS.mi Salvatoris, S.tae Mariae, S.tae Margaritae, S.ti antonii abbatis, S.ti antonii Patavini et S.ti Petri. Tria monialium monasteria videlicet: S.tae Mariae vulgo «la Raccomandata», S.tae Mariae annuntiationis et S.tae Clarae. Religiosorum vero conventus quinque, nempe: carmelitarum, S.ti augustini, fratrum minorum de observantia reformatorum S.ti francisci, tertii ordinis eiusdem sancti et capucinorum. Porro abbatia unica regia sub titulo S.ti Philippi argirionis. hospitale sub titulo S.ti laurentii martyris et ecclesiam S.tae Mariae lauretanae, cui mons pietatis annexus est. hac in urbe nihil peculiare circa cleri reformationem et parochiarum, monialium et reliquarum ecclesiarum visitationem dicendum est cum easdem ordinationes quas in Calaxibettae urbe condidi hic pariter relinquendas censuerim et sane omnium civium gratulatione. Platiae urbis visitatio
Expletis iam his quae ad S.ti Philippi visitationem spectant Platiae urbis visitationem aggredior. Est haec urbs opulentissima et procerum multitudine referta, quae ad sexdecim hominum millia enumerat et ob praeclaram et insignem a Comite Rogerio illi donatam Deiparae Virginis imaginem a S.to luca depictam ut aiunt inter Siciliae urbes celeberrima. Extat hac in urbe ecclesia maior sub titulo assumptionis B. M. V. Extant et ecclesiae maioris coadiutrices, sacramentales ecclesiae quinque videlicet: S.ti Stephani, S.tae Mariae Odigitriae, S.tae Venerandae, S.ti Nicolai, et S.ti Philippi argirensis et SS.mi Crucifixi. Extat porro hospitale ad [fol. 226r] infirmorum curandam valetudinem. Religiosorum familias ad novem enumerat nempe: 1. reverendos patres S.ti Benedicti, 2. carmelitarum, 3. domi981
Appendice
nicanorum, 4. franciscanorum conventualium, 5. reformatorum eiusdem sancti, 6. capucinorum, 7. theatinorum, 8. iesuitarum, 9. heremitarum S.ti augustini. Monialium septem, nempe: S.tae Clarae sub regula S.ti francisci, S.ti Ioannis Evangelistae, SS.mae Trinitatis, S.tae agathae, quae omnes sunt sub regula S.ti Benedicti; domus adolescentularum parentibus orbatarum de qua domo fit mentio in litteris pontificiis Clementis Octavi anno salutis 16035; extat insuper coenobium sub titulo S.tae annae, ubi mulieres nobiles recipiuntur nonnisi ad monacandum, denique domum conversarum. habet praeterea urbs montem pietatis ad aegenorum sublevandam pauperiem. In maiori igitur urbis templo (quod sane peramplum est et septem millibus aureis annuis ditatum) erecta multis ab hinc annis est collegiata in qua canonicorum numerus ad viginti quatuor quatuorque dignitates videlicet: praepositi, cantoris, thesaurarii et decani, qui omnes cappa magna violacea utuntur, et rochetto in festis solemnioribus, in aliis vero festivis et ferialibus diebus mozetta violacea vel nigri coloris, iuxta morem Ecclesiae et hoc per pontificium diploma Clementis Octavi, sexto kalendas octobris anni 16036; quibus canonicis postea auctoritate pontificia additi sunt alii quinque dotati ab aliquibus civibus platientibus, tandem alii duodecim sacerdotes beneficiati hic aluntur, epitogio nigri coloris cohonestati qui quotidie templo inserviunt. Cura animarum et totius ecclesiae maioris quatuor dignitatibus incumbit. In hac urbe quae ad divinum cultum attinet examinatis, cathechismum in omnibus praroeciis pueris et rudioribus explanandum singulis festis diebus per parochos aliosque inservientes sa- [fol. 226v] cerdotes sedulo curavi. a sacris etiam gynaecaeis parum morigeram iuventutem procul abigendam studui (quod reliquis omnibus meae dioecesis sacris mulierum monasteriis factum est). Templorum item bonorum rationem per certas personas et spectatae virtutis ministros singulis mensibus (quoad monasteria et sacras aedes pertinent) vicario foraneo reddendum omnino mandavi. In sacris etiam sedibus pro confessionibus deputatis casus tum Sedi apostolicae tum mihi reservatos affigendos ut prae oculis confessariis omnibus essent curavi et in cleri totius reformatione non parum studui, quod feliciter contigisse maximo omnium emolumento compertum est. 5 6
982
1603] 1593. 1603] 1594.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1668
Sodalitiis et confraternitatibus opportuniora reliqui monita et praesertim circa legatorum compotum moratus sum, ne fundatores legatorum sua voluntate frustentur et testamenta ad animarum in Purgatorio degentium favorem condita vim suam habeant. Visitatio civitatis Realbuti et oppidorum nonnullorum
Remanet dicendum de Realbuti urbe et oppidis adernione, Paternione, Centuripe, albavilla, Motta S.tae anastasiae et eremitis montis Iudicae. Realbuti urbs supra quatuor millia quincentas enumerat animas in qua duae conditae sunt paroeciae, nempe maior ecclesia sub titulo divi Basilii7 et ecclesia divae Mariae Crucis; conventus religiosorum quinque videlicet: S.ti augustini, S.ti Dominici, carmelitarum, capucinorum et reformatorum eiusdem S.ti augustini sub titulo S.ti antonii abbatis. Monialium vero tres: duo sub regula S.ti Benedicti, tertius sub regula S.ti augustini et iurisdictione et gubernatione provincialis S.ti augustini. Et quia circa administrationem bonorum temporalium, tum ecclesiarum peculiarium, tum etiam domorum monialium, quidam obrepserant abusus, ideo de- [fol. 227r] creta nonnulla edidi circa haec sub poenis et censuris consuetis praeter quam quod edicta nonnulla condidi omnibus meae dioecesis locis communia. adernionis oppidum ducis Montis alti subiectum in temporalibus supra novem hominum millia nongenta et sexaginta enumerat; habet matricem ecclesiam sub titulo {…}8 quae per quam plures sacerdotes capellanos epitogio insignitos inservitur et per ipsos alternatim sacramenta parochialia administrantur. Religiosorum familias quatuor nempe: S.ti augustini, S.ti Dominici, capuccinorum et minorum observantiae S.ti francisci. Monialium duas videlicet: S.tae luciae et S.tae Clarae. altera sub regula S.ti Benedicti, altera S.ti francisci, quibus omnibus tum per edicta a me condita, tum per nonnullas ordinationes peculiares satis provisum est. Iuxta adernionem est oppidolum Centumripe, in quo circiter mille et tercenti homines degunt. Ecclesia maior sub titulo Immaculatae Virginis Conceptionis, cui subiacet ecclesia S.tae Mariae de Cripta. Est porro ceno7 8
Basilii] Blasii. {…}]Lacuna. Il testo si può integrare: «assumptionis B. M. V.».
983
Appendice
bium religiosorum reformatorum sub regula S.ti augustini, quae loca omnia et visitavi et quae ibi fieri oporteret per leges sancivi. De oppidulo albavilla iuxta adernionem, quod fere eundem numerum animarum continet, nihil addendum est; cum ecclesiis sex videlicet: matrici sub titulo S.tae Mariae de Elemosina, S.ti Rocci confessoris, S.tae Mariae annuntiationis, S.tae Mariae Odigitriae, S.tae Mariae Iesus et S.tae Ursulae virginis et martiris; eaedem ordinationes relictae sunt. Visitatio Paternionis, Mottae oppidi et eremitarum montis Iudicae
Degunt in Paternione octingenta supra hominum millia quinque; quinque conventus religiosorum videlicet: carmelitarum, dominicanorum, capuccinorum, conventualium S.ti francisci et eremitarum S.ti9 [fol. 227v] augustini. Extant praeterea ecclesiae aliquot tum intra tum extra moenia, scilicet: S.tae Mariae de Iosaphat et S.tae Mariae de Monte Serrato, subiectae venerabilibus patribus divi Benedicti civitatis Catanae et conventus S.tae Mariae ÂŤdella ScalaÂť, qui est membrum abbatiae Novae lucis in eadem urbe Catanae. Coenobium unicum monialium sub titulo S.tae Mariae annunciationis sub regula S.ti Benedicti. Insuper novum construitur monialium coenobium et quam primum obtenta licentia moniales ingredientur. In Paternione discursu visitationis aliqua a me sunt relicta decreta ad evitandas praecipue superfluas expensiones hucusque a locis piis erogatas. Ecclesia maior sub titulo S.tae Mariae de alto, in qua per duodecim capellanos sacramenta parochialia administrantur per turnum et festa solemnia celebrantur, habet adiutricem ad sacramenta fidelibus populis administranda ecclesiam S.tae Barbarae V. et M. loci patronae; extat praeterea ecclesia S.tae Mariae in qua degunt pp. Oratorii S.ti Philippi Nereii, praeter hospitale infirmorum; quae omnia loca a me visa et opportunis provisa sunt constitutionibus. In oppidulo Mottae S.tae anastasiae ita nuncupatae, subiecto eidem Paternionis principi, vix octingentae numerantur animae quarum cura duobus sacerdotibus commissa est. Titulus maioris ecclesiae est S.tae anastasiae, cui subsunt ecclesiae tres minores videlicet: S.tae Mariae Conceptionis, S.tae Mariae gratiarum et S.ti antonii Patavini, quibus omnibus congruis decretis providi. 9
984
S.ti] francisci scrive e cancella.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1668
Porro eremitas quosdam in monte Iudicae per meum vicarium foraneum S.ti Philippi visitavi; horum ecclesia sub titulo S.ti Io. Baptistae in qua nonnulli eremitae et Deo vacant et terram operantur ad vitam, more veterum eremitarum, substentandam; hi omnes episcopo Catanensi subiiciuntur in spiritualibus [fol. 228r]. Visitatio civitatis Aydonis et oppidorum Petraepertiae, Barrafranchae et Valguarnerae
Supra sex millia septingenta hominum amplectitur aydonis civitas in qua olim tres fuere religiosorum coenobia: S.ti francisci, carmelitarum et S.ti augustini, nunc vero suppressa a saecularibus presbiteris inserviuntur. Extat vero virginum unicum gynecaeum sub titulo S.tae Catharinae Senensis sub regula S.ti Dominici. Ecclesia maior sub titulo S.ti laurentii habet beneficiatum curatum quod est ius patronatum excellentissimi comitis stabilis columnae, cuius ecclesiae adiutrix et vice parochia stat sub titulo S.tae Mariae «lo Plano». Extat conventus capucinorum et alius fratrum minorum de observantia reformatorum sub titulo S.tae Rosaliae. Reperitur etiam hospitale infirmorum sub titulo divi Thomae et aliae ecclesiae minores a me visae et congruis ordinationibus provisae et monialibus praesertim circa monasterii clausuram consului. Sunt in oppido Petraepertiae sub dominio principis fere quadringenta supra tria millia hominum in quo sane oppido unica est paroecia, nempe maior ecclesia sub titulo S.tae Mariae «della Stella». Conventus virorum duo: S.ti Dominici et reformatorum S.ti francisci. Monialium nullus; et hic quae alibi gesta sunt et relicta decreta. Oppidum Barrafranchae habet fere tria millia hominum, unicam paroeciam et unicum olim franciscanorum conventum nunc ablatum. Oppidum Valguarnerae sub ditione principis continet mille fere et ducentas animas. Ecclesias duas: maiorem alteram sub titulo S.ti Christophori, alteram Immaculatae Conceptionis Beatae Virginis. Quibus oppidis satis provisum est in spiritualibus [fol. 228v]. Visitatio Acis Aquileae et suburbiorum Catanensium
acis aquilea civitas duodecim millia fere animarum enumerat, 985
Appendice
paroecias quatuor, religiosorum coenobia totidem, videlicet: carmelitarum, dominicanorum, fratrum minorum observantiae et reformatorum, quibus additur capucinorum familia. Ecclesia maior perampla sub titulo annuntiationis B M. V, quindecim habet presbiteros epitogio insignitos, quibus animarum cura committitur. adest etiam modo instauratum monialium coenobium in discursu visitationis, in quo nonnullae admissae sunt puellae quae, abdicato saeculi fastu, sub divi Benedicti regula degere cupientes, enixe a me expetivere ingressum, quod totum peractum est maxima totius populi laetitia et gratulatione. hospitale infirmorum et montem pietatis erectum ad aegenos sublevandos, aliasque minores ecclesias perlustravi et opportunis remediis et decretis ubi opus fuerit occurri, locis piis, legatis pro missis defunctorum celebrandis relictis, confraternitatibus et sodalitiis consului ne quid detrimenti paterentur. Circa cleri reformationem curam adhibui caeteraque omnia, quae alibi hic quoque peracta sunt ac etiam in suburbiis acis aquiliae, quae sunt: S.ti Philippi, S.tae luciae, Consolationis, S.tae Mariae Catenae, S.ti Iacobi et S.ti antonii abbatis, Bonaccursorum et Vallisviridis, quorum suburbiorum quodlibet sua gaudet paroecia et capellanis; omnes simul habent animarum supra quinque millia10; quae loca omnia perlustravi, legatisque piis praecipue consului. Non procul hinc extant aliqua oppida olim in temporalibus Catanensium magistratui subiecta, nunc vero sub ditione principum particularium. haec sunt oppida: 1. Viae Magnae, 2. Triumcastanearum, 3. Pidarae, 4. S.ti Ioannis la Punta, 5. S.ti gregorii, 6. Trapeti, 7. {S.} agathae, 8. Trimisterii, 9. Nicolosi, 10. Mompilerii [fol. 229r] 11. Malpassi, 12. Campirotundi, 13. S.ti Petri, 14. Monasteri albi, 15. Mascalciae11, 16. gravinae, 17. S.ti Ioannis galermi, 18. et Castri Iacis, quae sane oppida sua queque gaudet paroecia et omnia continent animarum circa viginti quatuor millia, quibus congruis et necessariis decreti consului, sicuti reliquis meae dioecesis urbibus, oppidis et locis piis, quae sane decreta stabilivi et enunciavi in mea dioecesana synodo, nuper feliciter Deo adiuvante peracta in mea hac matrice ecclesia Catanensi, die decima quinta mensis maii 1668, cui me penitus remitto.
10 11
986
habent - millia] habetque animarum supra quinque millia. Mascalciae] S.tae luciae.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1668
Compendiosa notitia status ecclesiae cathedralis et aliarum ecclesiarum urbis Catanae
Ecclesia cathedralis Catanensis decoratur quinque dignitatibus et duodecim canonicis insignitis rocheto et mozzetta ac aliis duodecim beneficiatis, octo mansionariis, magistro capellano et quatuor aliis capellanis almutio et superpellicio decorati. habet collegiatam unam insignem cuius praepositus est parochus et in ea tres sunt dignitates, decem et novem canonici et sex mansionarii insigniti omnes capucio nigro et superpelliceo. Ecclesias sacramentales coadiutrices ipsius cathedralis quinque. Seminarium unicum cum alumnis quindecim. Conventus virorum religiosorum decem et octo. Monasteria monialium undecim. Domum mulierum retractarum a peccato et conversarum ad penitentiam unicam [fol. 229v]. Domum puellarum orphanarum unicam. Domicilium unum puerorum orphanorum. hospitale unum pro infirmis et parvulis expositis. hospitium pro peregrinis unicum. Comendam S.ti Ioannis Ierosolimitani unicam. Eremitarum locum unicum. Sodalitates cum earum ecclesiis vigintisex, quarum nonnullae singulis annis dotant aliquas puellas pro maritagio vel monacatu. Confraternitates cum earum ecclesiis sex. Ecclesias minores seu simplices duodecim. Congregationes pias decem et octo. Sacerdotes centum sexaginta. Diaconus, subdiaconus et clericos ducentos et decem. Ecclesiae omnes sunt nonaginta una. habet etiam orationem 40 horarum singulis diebus per circulum cum musica et pompa solemni. Dotationes pro maritagio et monachatu puellarum virginum orphanarum. Universitatem studiorum omnium scientiarum ad instar illius Bononiae. familias tres millae circiter. animas communionis decem mille. 987
Appendice
Cunctae animae urbis praedictae sunt sexdecim mille, extra sacerdotes seculares, religiosos et moniales, quae ascendunt ad numerum circiter mille [fol. 230r]. Compendiosa notitia status totius dioecesis Catanensis
antistes Catanensis dioecesis est comes Mascalarum et cancellarius gymnasii studiorum universitatis Catanae. Praeter collegiatam Catanae aliam habet collegiatam insignem Platiae dioecesis haec Catanensis. Collegium praesbiterorum saecularium unicum. Insignitos supra centum octuaginta. Matrices ecclesias quadraginta. Ecclesias sacramentales supra triginta duas. Conventus virorum religiosorum circiter octuaginta. Monialium monasteria triginta quinque. Domus mulierum conversarum tres. Domus puellarum orphanarum tres. hospitalia pro infirmis et parvulis expositis tresdecim. hospitia peregrinorum duo. Montes charitatis pro infirmis tresdecim. heremitarum et anachoretarum loca quatuor. Sodalitates nonaginta duas. Confraternitates septuaginta septem. Congregationes triginta. Ecclesias minores et simplices ducentas septuaginta sex. Sacerdotes mille et quinquaginta circiter. Diaconos subdiaconos et clericos mille et quingentos circiter. abbatias regias duas. Capellanias regias duas. Dotationes puellarum orphanarum circa triginta singulis annis. Orationes 40 horarum singulis diebus per circulum. animas communionis circiter octuaginta millia quingentos [fol. 230v]. Et denique dioecesis, inclusa etiam urbe Catana cum sacerdotibus, religiosis viris et monialibus, habet animas circiter centum triginta millia. Dioecesis Catanensis fines: ex aquilone extat dioecesis Messanensis, 988
Relationes dioecesium. Catanen. – 1668
ex occidente agrigentina, ex meridie Syracusana, ex oriente autem extat mare. huius diocesis incolas omnes fideles catholicam fidem observantes et neminem a fide errantem (gratia Dei nostri) inveni. hanc denique nostrae Cathanensi dioecesis relationem ad pedes Sanctitatis Vestrae humiliter provolutus exhibeo obsecrans humiliter Sanctitatem Vestram quatenus ipsam sua benignitate suscipere dignetur. Interea Deum Optimum Maximum indesinenter exoro ut Sanctitatem Vestram Divina providentia ad B. Petri solium evectam incolumen cum universa sua catholica Ecclesia diu perserveret et beatissimos Sanctitatis Vestrae pedes (ut par est) deosculor. Sub data Catanae, die 15 augusti 1668 Beatissime Pater Beatitudinis et Sanctitatis Vestrae indignissimus servus fr. Michael angelus, Episcopus Catanensis Catanien. Visitatio SS. liminum 15 decembris 1668 Dentur literae [fol. 235v]
989
Appendice xV
1671 – Manca il testo della relazione del vescovo Michelangelo Bonadies, relativa ai trienni 28° e 29°, presentata nell’autunno del 1671 dal procuratore antonio Polizzi, canonico della cattedrale1.
[fol. 241r] Rev.me Domine uti frater, iniuncto sibi muneri diligenter satisfecit antoninus Polizzi canonicus istius cathedralis quam amplitudo tua allegavit ut eius nomine SS. limina pro vigesimo octavo transacto et pro vigesimo nono currenti triennio visitaret. Siquidem veneratis sacrosanctis Beatorum apostolorum basilicis hodiernum statum istius Catanensis ecclesiae exhibuit coram Em.mis S. R. E. cardinalibus Concilio Tridentino interpretando praepositis, qui intelligentes deplorabilem exitum ob lacrimabilem depopulationem incendii aetnei amplitudini tuae angustias paterna charitate commiserati sunt ipsamque multipliciter in Domino commendarunt, quippe quae primarias episcopalis regiminis partes gregem suum paterna visitatione lustraverit, synodi celebrationem ad disciplinam ecclesiasticam et morum sanctimonialium vel retinendam vel reparandam obire et terminis a sacro Concilio Tridentino praescriptis reiterare non praetermiserit. Caeterum quoad curam animarum [fol. 241v] quae in plerisque pagis per cappellanos ab amplitudine tua deputatos exercetur, cum ipsa non expresserit an isti capellani sint perpetui seu amovibiles, eidem respondendum censurunt E.mi Patres ut melius explicet eorum qualitates, et super deputatione melius informet. Quo vero ad congruam cum iam insinuata fuerit agenti amplitudini tuae mens huius Sacrae Congregationis nil aliud addendi existimarunt nisi quod ipsa prosequatur ut faciat suas partes graviter implere, quod cum ex se praestet cum locus adhortationes non videatur Deum enixe precati sunt ut eam diutissime servet incolumen. Romae, 28 novembris 1671 amplitudinis Tuae uti frater Palutius Cardinalis de alteriis Praef. 1
990
Rel Dioec 207 a, fol. 241r-v.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1671
gratis tamen quoad suam. Stephanus archiepiscopus Brancaccius, Episcopus Viterbien. Secr.
991
Appendice xVI
1675 – Relazione del vescovo Michelangelo Bonadies, relativa al 30° triennio, scritta il 22 marzo 1675 e presentata nel mese di aprile dal procuratore gaspare Senese, canonico della collegiata di Piazza1.
[fol. 267r] Beatissime Pater, primo mei episcopatus triennio hanc Ecclesiam et dioecesem Cathaniensem omni solertia qua potui perlustravi et ecclesias omnes ac monasteria praesentialiter visitavi, praeceptis consolidavi, decretis stabilivi et clerum ac omnes dioecesanos monitis et correctionibus ut par erat confirmavi, multissimos sacro chrismate unxi, omnibus vitia et virtutes annunciando. Dioecesis visitatione absoluta synodum dioecesana indixi, congregavi et sollemniter in ecclesia cathedrali celebravi ac synodales constitutiones matura consultatione confectas per dioecesim distribui ab omnibus observare mandavi, Sanctorum apostolorum limina veneratus sum et statum totius dioecesis et omnium ecclesiarum S. Congregationi Concilii reverenter exhibui, ut per litteras S. Congregationis patet sub die 15 decembris 1668. Secundo mei praesulatus triennio iterum totam dioecesim et omnes ecclesias personaliter visitavi sacrum chrisma singulis administrando, ruinam erumpentis ignis montis aetnae omni charitate et diligentia qua potui reparavi, fugientem populum et praecipue pauperis eleemosinis adiuvando, corporibus auxiliis fovendo et singulos omnibus pietatis obsequiis amplexando, consulendo et salutaribis monitis confirmando ac roborando, sacras moniales heu, heu prae timore divorantis ignis propria monasteria relinquendo ad alia loca viciniora cum omnibus superlectilibus transferre praevia consultatione debito decore et parentum ac canonicorum et nostro comitatu non sine magno labore et maestitia conatus sum. Quas omnes moniales post aliquos menses quibus stetit ignis ad propria loca eadem comitatu reduxi, roboravi et in Domino non sine plantu confortavi. Post haec memor pontificalium mandatorum, necnon et SS. Concilii decretorum sacra limina iterum visitare curavi et cum per meipsum senectute et egra valitudine praepeditum cum facere nequivi per huius cathedralis ecclesiae canonicum Don antoninum Polizzi hoc munus obivi et Sanctitati Vestrae 1
992
Rel Dioec 207 a, fol. 267r-270v; 10v; 266r.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1675
distinctam de statu dioecesis et Catinensis ecclesiae relationem transmisi ut patet per literas s. Congregationis Concilii sub die 28 novembris 1671. Tertio mei episcopatus triennio modo dilabente ecce tertio ad pedes Sanctitatis Vestrae humillime provolutus advenio sacra Sanctorum apostolorum limina visitaturus quod cum per me ipsum senio confectum et septuagenario maiorem ac egra valetudine et morbis incessantibus laborantem exequi non valeam et tam laboriosum iter subire nequam, canonicum utriusque iuris doctorem gasparem Senese2 [fol. 267v] e gremio capituli ecclesiae collegiatae civitatis Platiae ad pedes Sanctitatis Vestrae et ad sacra limina venerandum nomine meo mittere et destinare decrevi, qui partes meas faciet et complebit ac huius Ecclesiae statum Vestrae Beatitudini et Em.mis Patribus conscriptis humiliter exibebit. Rogo ergo humiliter et omni reverentia Sanctitatem Vestram ut sua consueta benignitate ipsum excipiat et statum praesentem Cataniensis Ecclesiae paterna caritate compatiatur. In hoc igitur triennio mei episcopatus dioecesem hanc Cataniensem tertio visitavi, synodalia decreta ab omnibus observari sedulo curavi, sacramentorum administrationem ac ecclesiarum decorem parochis et capellanis iterum fortiter commendavi, bonos mores in clericis et populis cum affectu excitavi, depravatos detestatus sum et correxi. Cathechismum rudiores et pueros doceri per parochos festivis diebus indixi et omnia quae ad divinum cultum ecclesiarum nitorem et animarum salutem necessaria visa sunt visitando proposui, mandavi et adortatus sum urbes, parochias, ecclesias, hospitalia et loca omnia percurrendo ac singula iuxta debitum perscrutando et sanctum Chrisma in singulis locis administrando. at quia de hac ecclesia et dioecesi Cathanensi in aliis relationibus per nos missis distinctam et largam notitiam dedi, modo restrictam et compendiosam praesentis status facere fas erit et a mensa episcopali exordium faciendo oportet rememorari quae dixi in ultima notitia triennio elapso transmissa videlicet. De mensa episcopali
Episcopalis mensa Cathanesis antiquo tempore opulenta viginti octo fere millia scutorum annualium, deinde pro vigintiquatuor habita, in 2
Canonicum – Senese] scrive altra mano.
993
Appendice
nostro tamen adventu ad sedem episcopalem inveni fructus totius mensae non ascendere plus quam ad viginti millia scuta et totidem nonnullos meos antecessores nec non et regiam curiam dinumerasse. Inveni et mensam ita gravatam oneribus et pensionibus ut fructus vix sufficerent ad onera solvenda quandoquidem mensa erogat quotannis ad substentandam ecclesiam cathedralem cum annexis et connexis quatuor millia scuta. Pro tandis solvit regiae curiae tria millia scuta. Et pensionariis duoedecim millia et quatrigenta scuta. Et tandem pro administratione omnium effectuum erogat scuta mille ita ut onera cum pensionibus superent fructus mensae episcopalis et pro sustentatione praelati et suae familiae nec obolum remanet ex fructibus mensae episcopalis; eo magis post ruinam ignis montis aetnae qui oppida, loca, terras, vineas, praedia, edificia, usque ad menea civitatis Catanensis inclusive devastando mensam etiam episcopalem quae fere omnes suos proventus [fol. 268r] in territorio Catanae restringit notabiliter offendit cum deperditione quatuor mille aureorum annualium ita ut ad praesens mensa epicopalis nullo modo valeat nec oneribus satisfacere nec congruam praelato praestare. hinc est quod petere congruam pro alimentis conatus sum et administrationem de omnibus iconomo offerre quod nec usque modo obtinere potui et cum magna confusione et miseria dies transeo expectans auxilium de coelo. haec dixi in ultima visitatione haec modo confirmo. addo tamen quod tandem ex ordine nostrae serenissimae reginae hispaniarum et proregis Siciliae assignata sunt mihi per Regiam Monarchiam pro alimentis scuta quatuor mille super fructibus mensae episcopalis quolibet anno, donec statuatur canonica congrua, auditis creditoribus et praecipue pensionariis qui adhuc et alimenta perturbare contendunt apud Regiam Monarchiam, cui tanquam iconomo deputato omnium mensae episcopalis effectuum administratio commissa est donec episcopalis mensa tantis oneribus Deo dante exonerabitur ut possit commode per proprium ordinarium administrari et gubernari sine iconomo. De ecclesia cathedrali
Celebris ecclesia cathedralis nobilissimae et antiquissimae urbis Catanae decoratur episcopo qui intitulatur comes Mascalarum, cuius officiales creat, ac cancellarius almi Studii universitatis, qui doctorandis in collegio praesidet et privilegia firmat. Quinque dignitatibus exornatur videli994
Relationes dioecesium. Catanen. – 1675
cet: priore, cantore, decano, tesaurario et archidiacono et duodecim canonicis rochetto et mozzetta insignitis qui omnes complent capitulum quod in functionibus mazzam argenteam deferre solet et aliis duodecim beneficiatis qui secundariis vocantur et simul cum canonicis et dignitatibus horas canonicas quotidie alternatim per hebdomadam in choro persolvunt, magistro capellano itidem ac caeremoniarum magistro cum aliis quatuor capellanis pro sacramentis parochialibus administrandis epitogio et superpelliceo insignitis. habet ecclesia haec cathedralis quinque ecclesias sacramentales coadiutores per urbem dispositas. habet et seminarium unicum clericorum cum quindecim alumnis qui ecclesiae inserviunt et choro assistunt praecipue diebus festivis. Conventus religiosorum virorum decem et octo. Monasteria monialium duoedecim, quorum tria per fratres minores de observantia S.ti francisci gubernantur [fol. 268v]. Domum unam mulierum reparatarum. alteram puellarum virginum et aliam puerorum orphanorum. hospitale unum pro infirmis et puellis expositis. hospitium pro peregrinis unum. Montem pietatis unicum pro pharmacis infirmorum et vestitu pauperum ac dotatione orphanarum virginum. Comendam S.ti Ioannis hierosolimitani unicam. Romitorium extra menea unicum pro devotis sacerdotibus ÂŤla MeccaÂť. Sodalitates cum earum ecclesiis viginti sex, quarum nonnullae singulis annis dotant aliquas puellas pro maritagio vel monacatu. Confraternitates cum suis ecclesiis sex. Ecclesiae minores seu simplices duodecim. Congregationes pias decem et octo. Sacerdotes centum sexaginta circiter. Clericos ducentum et ultra. Omnes ecclesiae sunt nonaginta. habet etiam orationem 40 horarum singulis diebus per circulum cum musica et pompa solemni. Dotationes nonnullas pro maritagio et monacatu puellarum aliquarum virginum orphanarum. Civitas autem Catanensis conservat ab anticho Universitatem studiorum scientiarum omnium ad instar illius Bononiae cum facultate doctorandi. familias tres mille quatuor centum octoginta novem. animas tredecim millia [fol. 269r]. 995
De dioecesi
Appendice
Dioecesis Cathanensis antiquissima tempore Sanctorum apostolorum per sanctum Berillum a divo Petro missum in Sicilia erecta prope famosum montem aetnam suos habet fines ex aquilone dioecesim Messanensem, ex occidente agrigentinam, ex meridie Siracusanam, ex oriente autem estat mare. Ultra ecclesiam cathedralem tres habet ecclesias collegiatas: unam Cathanae sub titulo S.tae Mariae de Eleemosina, quae tribus dignitatibus decoratur: praeposito (qui est parochus), cantore et thesaurario ac viginti canonicis cum tenuissimis ad praesens praebendis, superpelliceo et capuccio insignitis, nec non sex mansionariis ac magistro caeremoniarum ac uno capellano sacramentali epitogio decoratis, qui omnes diebus festivis horas canonicas recitant in choro et missas sollemniter cantant. alteram collegiatam in civitate Platiae in ecclesia maiori quatuor dignitatibus decoratam qui tanquam parochi sacramenta administrant alternatim per hebdomadam videlicet: praepositura, cantoria, thesauraria et decanatum cum viginti duobus canonicis rochetto, mozzetta et cappa magna decoratis a quatuordecim beneficiatis epitogio insignitis qui omnes quotidie horas canonicas persolvunt in choro alternatim per hebdomadam et missam quotidie solemniter cantant. aliam habet collegiatam in civitate Paternionis in ecclesia maiori sub titulo S.tae Mariae de alto tribus dignitatibus decoratam: praeposito, cantore et thesaurario, qui tamquam parochi curam habent animarum et cum duodecim canonicis et sex mansionariis insignitis epitogio horas persolvunt canonicas et missas solemniter decantant. Dioecesis multas amplectitur civitates quae opulentae et animarum copiosae erant sed paucis ab hinc annis Deo permittente et penuria et mortalitate deminutae sunt videlicet: Catanam: animarum 13.036 Platiam: animarum 11.272 S.tum Philippum de argirione: animarum 7.982 Realbutum: animarum 3.537 Ennam: animarum 8.000 Calaxibettam: animarum 3.563 acim: animarum 11.336 996
Relationes dioecesium. Catanen. – 1675
Oppida quamplurima
Paternionem: animarum 5.000 adernionem: animarum 5.783 [fol. 269v] Petrapertiam: animarum 3.970 Barrafrancam: animarum 1.625 Valguarneram: animarum 850 Phiniciam olim Malpasso: animarum 1.300 acim S.ti Philippi: animarum 1.540 Bonaccursum: animarum 794 Nicolosum: animarum 774 Mirabellam: animarum 400 aydonum: animarum 5.400 assarum: animarum 4.000 Centumripem: animarum 1.820 leonfortem: animarum 4.157 Mottam: animarum 400 acim S.ti antonii: animarum 1.720 Valverde: animarum 987 acis Catinam: animarum 1.250 Biancavilla: animarum 4.300
Catanae pagos qui per capellanos amovibiles gubernantur Misterbiancum: animarum 1.000 Monpileri: animarum 200 Mascalciam: animarum 875 gravinam: animarum 865 Trecastaneum: animarum 2.240 S.tum Ioannem la Punta: animarum 998 S.tam agatham: animarum 363 S.tum gregorium: animarum 582 S.tum Petrum: animarum 406 Camporitundum: animarum 240 galermum: animarum 375 Pedaram: animarum 2.000 Viamgrandem: animarum 2.370
997
Appendice
Tremesterium: animarum 1.363 Trapetum: animarum 332 Castrum acis: animarum 200 Dioecesis tandem quadraginta continet matrices ecclesias, sacramentales ecclesias quae per capellanos amovibiles assistuntur triginta duas. Parochos seu rectores habet quatuordecim, reliquae ecclesiae sacramentales per capellanos amovibiles gubernantur. Conventus religiosorum virorum octuaginta circiter. Monialium monasteria trigintaquinque. Domus mulierum conversarum tres. Domus orphanarum puellarum tres. hospitalia pro infirmis et parvulis expositis tresdecim. hospitia pellegrinorum duo. Montes pietatis tresdecim. heremitorum et anacoretarum loca quinque. Sodalitates nonaginta duas [fol. 270r]. Confraternitates septuaginta septem. Congregationes triginta. Ecclesias minores et simplices ducentas septuaginta sex. Sacerdotes mille et quinquaginta circiter. Moniales septuaginta circiter. abbatias regias duas. Capellanias regias duas. Dotationes puellarum orphanarum circa triginta singulis annis. Orationes quadraginta horarum singulis diebus per circulum. animas communionis sexaginta millia circiter. Et denique tota dioecesis amplectitur cum ecclesiis supra centum millia animarum. Omnes catholicam fidem profitentes et nullum gratia Dei a fide errantem. hanc igitur compendiosam notitiam praesentis status huius dioecesis Cathanensis ad pedes Sanctitatis Vestrae humiliter provolutus tertio exhibeo exorando reverenter Sanctitatem Vestram quatenus ipsam sua benignitate suscipere dignetur. Interea Deum Optimum Maximum indesinenter exoro ut Sanctitatem Vestram Divina Providentia ad Beati Petri solium evectam incolumen cum universa catholica ecclesia semper conservet et benignissimos Sanctitatis Vestrae pedes ut par est deosculor. Sub datis Catanae, die 22 martii 1675. 998
Relationes dioecesium. Catanen. – 1675
Beatitudinis et Sanctitatis Vestrae humillimus et indignissimus servus fr. Michael angelus, Episcopus Catanen3.
Brevis notitia circa status Ecclesiae et Dioecesis Catanensis. ad SS.um Dominum Clementem Decimum 1675 [fol. 270v].
Cathanien. Visitationis SS. liminum Tertio sacra limina visitat Cathaniensis episcopus mediante canonico collegiatae, annuente Sanctissimo Domino Nostro admisso. Ex relatione autem status ecclesiae exhibita habetur, qualiter episcopus constitutiones synodales alias a se mature editas custodiri diligenter curat, ecclesias sacra visitatione perlustravit, subditos sacro chrismate dilinivit, aliasque episcopalis muneris partes perfecit4 [fol. 10r].
Rev.me Domine uti frater, gaspar Senensi canonicus collegiatae civitatis Platiae quam amplitudo tua ad SS. limina visitanda pro trigesimo labenti triennio allegavit, quamvis de gremio istius capituli non sit, tamen ex speciali SS.mi Domini nostri indulto admissus fuit et munus sibi iniunctum pie ac diligenter obivit. Sacratissimas enim Principum apostolorum basilicas veneratus est et villicationis rationem, qua amplitudo tua. vineam a magno Patre familias eius fidei creditam excolit atque custodit accurata hodierni status istius Ecclesiae descriptione in s. Congregatione concilii reddidit. Cum igitur Em.mi Patres ex ea perspectum habuerint quam strenue amplitudo tua immunitatem ecclesiasticam propugnare quam efficaciter animarum profectui consulat et quam sedulo alias praecipuas episcopalis officii partes perficiat tam uti optimum operarium congruam mercedem a Christo Domino consequuturum cumulatis laudibus prosequuti sunt. Pergat igitur amplitudo tua meliora semper in dies charismata aemulari eique diutinam incolumitatem precamur. Romae, 16 novembris 1675. amplitudinis tuae Paluzzo De alteriis [fol. 266r]
22 – Catanen.] scrive altra mano. Il foglio è stato messo fuori posto; dal contenuto si deduce che appartiene alla visita del Bonadies: visita per la terza volta le basiliche degli apostoli e cura l’attuazione del sinodo diocesano celebrato il 13 maggio 1668. 3 4
999
Appendice xVII
1679 – Relazione del vescovo Michelangelo Bonadies, relativa al 31° triennio, scritta il 9 marzo 1679 e presentata dal procuratore gaspare Senese, canonico della collegiata di Piazza1.
[fol. 278r] Beatissime Pater, ecce quarto triennio mei praesulatus Cathanensis ad pedes Sanctitatis Vestrae Sacra limina visitaturus advenio quod cum per meipsum senectute supra septuagenaria convectum ac aegra valetudine laborantem exequi non valeam et tam laboriosum et longum iter subire nequeam2, rev.dum canonicum gasparem Senesi e gremio capituli ecclesiae collegiatae civitatis Platiae ad pedes Vestrae Beatitudinis et ad Sacra limina venerandum meo nomine mittere et destinare decrevi, qui partes meas faciet et huius Ecclesiae Cathaniensis statum Sanctitati Vestrae et Em.mis Patribus conscriptis humiliter exhibebit. Rogo ergo humiliter et cum omni reverentia Vestra Beatitudinem ut sua consueta benignitate ipsum excipiat et statum praesentem huius Ecclesiae paterna compatiatur charitate. In hoc igitur quarto triennio immane bellum ex Messanensium revolutionibus causatum ita crevit in his Siciliae partibus per quatuor annos et ultra et praecipue in istis nostris regionibus ut non solum locorum ruinas, terrarum dissipationes, gentium dispersiones, tantorum hominum perditionem, rerum devastationes et per omnia loca confusionem intulerit maximam sed etiam ecclesiis, monasteriis, locis piis et ecclesiasticis personis damna fecerit non pauca, ac me taliter occupatum et strictum detinuit in civitate quod dioecesis visitationem adhire non potui nisi post turbationis reconciliationem et hostium et militum discessum et ita meam debitam missionem ad sacra limina retardavit [fol. 278v]. Redita pace compositisque rebus visitationem3 dioecesis institui, prosequutus sum et cum omni solicitudine complevi. Per totum calamitates et miserias inveni maximas et praecipue ecclesias et conventus monialium et religiosorum nimis depauperatos bellorum causa. Nihilominus omnes quantum potui et eleemosinis et monitis adiuvi et consolatus sum. Parochis 1 2 3
1000
Rel Dioec 207 a, fol. 278r-281v. Nequeam] Pro triennio trigesimo primo aggiunge in margine. Visitationem] Visitatio aggiunge in margine.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1679
et ecclesiarum capellanis sacramentorum administrationem et ecclesiarum nitorem commendavi, bonos mores in clericis cum affectu excitavi, depravatos cum zelo detestatus sum et correxi, pueros et rudiores doceri cathechismum per parochos festivis diebus indixi et omnia quae ad divinum cultum, ecclesiarum decorem et animarum salutem visa sunt necessaria in visitatione proposui, mandavi et consului. Parochias, ecclesias, hospitalia et loca omnia invisendo ac singula iuxta debitum perscrutando et sanctum denique chrisma in singulis locis ministrando. De mensa episcopali
De hac ecclesia et dioecesi Cathanensi in aliis relationibus per me missis in triennis transactis distinctam et largam dedi notitiam, compendiosam modo iuxta praesentem statum facere liceat. Et a mensa episcopali exordium faciendo ad ea quae notavi in ultima notitia triennio elapso transmissa me remitto. Repetam solum quod episcopalis mensa cathaniensis antiquo tempore opulenta, nostris tamen temporibus ita depauperata et gravata oneribus et pensionibus ut fructus [fol. 279r] non sufficiant ad onera solvenda. Et quia pro substentatione praelati et suae familiae nec obolum remanebat ex fructibus mensae episcopalis nec congruam seu canonicam substentationem obtinere poteram, conatus sum accipere pro alimentis scuta quatuor mille annualia mihi ex ordine regio assignata super fructibus mensae episcopalis per Regiam Monarchiam quae ad praesens mensam episcopalem administrat et fructus creditoribus dispensat tanquam iconomus deputatus, donec mensa (Deo dante) tantis oneribus exonerata poterit per proprium episcopum gubernari et administrari sine iconomo. De ecclesia cathedrali
Celebris cathedralis ecclesia nobilissimae urbis Cathanae residentia decoratur episcopi qui intitulatur comes Mascalarum ac cancellarius almi Studii universitatis, qui doctorandis in collegio praesidet et privilegia firmat. Quinque dignitatibus exornata videlicet: priore, cantore, decano, thesaurario et archidiacono, ac duodecim canonicis rocchetto et muzzetta insignitis qui omnes complent capitulum quod in functionibus mazzam argenteam deferre solet, cum aliis duodecim beneficiatis qui secundarii 1001
Appendice
vocantur et simul cum canonicis et dignitatibus horas canonicas quotidie alternatim per hebdomadam in choro persolvunt. Magistrum capellanum itidem ac caeremoniarum magistrum detinet et conservat cum aliis quatuor cappellanis pro sacramentis parrochialibus administrandis [fol. 279v] et aliis octo mansionariis epitogio et superpelliceo insignitis. habet et ecclesia haec cathedralis quinque ecclesias sacramentales coadiutrices per urbem dispositas quibus capellani amovibiles inserviunt sacramenta parochialia administrando. habet et seminarium4 clericorum cum quindecim alumnis qui per deputatos officiales bene educantur cum omni diligentia instruuntur et cathedrali ecclesiae devote inserviunt ac choro assistunt praecipue diebus festivis. De urbe Cathanae
Nobilissima et antiquissima urbs Cathanae conservat antiquam Universitatem studiorum omnium scientiarum ad instar illius Bononiae iuxta sua privilegia. Quatuor mille familias circiter alit. animas vero 17.125. Conventus religiosorum virorum decem et octo conservat. Monasteria monialium duodecim, quorum tria per fratres minores de observantia S.ti francisci gubernantur. Domum unam mulierum reparatarum, alteram puellarum virginum et aliam puerorum orphanorum. hospitale unum pro infirmis et puellis expositis. hospitium pro peregrinis unum. Montem pietatis unicum pro pharmacis infirmorum et vestitu pauperum ac dotatione orphanarum virginum. Commendam S.ti Ioannis hierosolymitani unicam. heremitorum extra moenia dictum ÂŤla MeccaÂť pro devotis sacerdotibus solitarie vivere volentibus. Sodalitates cum earum ecclesiis viginti sex, quarum nonnullae singulis annis dotant aliquas puellas pro maritagio vel monacatu. Confraternitates cum suis ecclesiis sex [fol. 280r]. Ecclesias minores seu simplices duodecim. 4
1002
Seminarium] Seminarium aggiunge in margine.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1679
Congregationes pias decem et octo. Sacerdotes centum sexaginta circiter. Clericos ducentum et ultra. Omnes ecclesiae civitatis sunt nonaginta. Conservat etiam orationem quadraginta horarum singulis diebus per circulum cum musica et pompa solemni. Dotationes etiam nonnullas pro maritagio et monacatu aliquarum puellarum virginum orphanarum. De dioecesi
antiquissima dioecesis Cathanien. tempore Sanctorum apostolorum per Sanctum Byrillum a divo Petro missum in Siciliam erecta prope montem aetnam suos habet fines: ex aquilone dioecesim Messanensem, ex occidenti agrigentinam, ex meridie Syracusanam, ex oriente autem respicit mare. Ultra ecclesiam cathedralem tres habet ecclesias collegiatas unam Cathanae sub titulo S.tae Mariae de Eleemosyna quae tribus dignitatibus decoratur videlicet: praeposito qui est parochus, cantore et thesaurario ac viginti canonicis superpelliceo et capuccio insignitis qui ad praesens tenuissimas tenent praebendas nec non sex mansionariis cum magistro caeremoniarum ac uno capellano sacramentali etiam capuccio decoratis, qui omnes diebus festivis horas canonicas recitant in choro et missas solemniter cantant. alteram collegiatam in civitate Platiae in ecclesia matrici quatuor dignitatibus decoratam qui tanquam parochi sacramenta administrant alternatim5 videlicet: praepositura, cantoria, thesauraria et decanatus cum viginti duobus canonicis [fol. 280v] rocchetto, muzzetta et cappa magna decoratis ac duodecim beneficiatis epitogio insignitis qui omnes quotidie horas canonicas persolvunt in choro alternatim per hebdomadam et missam quotidie solemniter cantant. Tertiam habet collegiatam in civitate Paternionis in ecclesia matrici sub titulo S.tae Mariae de alto tribus dignitatibus decoratam: praeposito, cantore et thesaurario qui tanquam parochi curam habent animarum et cum 5
Qui – alternatim] sottolinea.
1003
Appendice
duoedecim canonicis et sex mansionariis insignitis epitogio horas persolvunt canonicas et missas solemniter decantant. Dioecesis multas amplectitur civitates quae opulentae et animarum copiosae olim erant sed paucis abhinc annis (Deo permittente) et penuria et mortalitate et ignis aetnae devastatione et tandem bello depauperatae et diminutae sunt. Civitates
Cathanam primo: animarum 17.125 Ennam: animarum 9.118 S.tum Philippum de argirò: animarum 8.331 Regalbutum: animarum 3.530 Platiam: animarum 12.841 Calaxibettam: animarum 4.158 acim: animarum 11.261
Oppida
Paternionem: animarum 5.000 aydonem: animarum 5.825 Petrapertiam: animarum 3.780 Barrafrancam: animarum 2.590 Valguarneram: animarum 1.250 Phoeniciam: animarum 1.300 acim S.ti antonii: animarum 1.865 Bonaccursum: animarum 830 Biancavillam: animarum 4.300 adernionem: animarum 5.700 assorum: animarum 3.226 Centumrupem: 1.800 leonfortem: animarum 4.961 Moctam: animarum 400 acim S.ti Philippi: animarum 4.004 Valverde: animarum 974 Nicolosum: animarum 848
1004
Relationes dioecesium. Catanen. – 1679
Mirabellam: animarum 400 [fol. 281r] Pagos
Mosterbianco: animarum 1.000 S.tum Petrum: animarum 508 Mascalciam: animarum 1.538 galernum: animarum 404 Trecastaneum: animarum 3.046 S.tum Ioannem la Punta: animarum 1.020 S.tam agatham: animarum 350 S.tum gregorium: animarum 657 Mompileri: animarum 462 Camporotundum: animarum 276 gravinam: animarum 960 Pedaram: animarum 2.027 Viam grandem: animarum 2.000 Tremisterium: animarum 1.156 Trappetum animarum 303 Castrum acis: animarum 200 Et ut breviter et compendiose sciatur integer status dioecesis per sequentem tabellam demonastratur Dioecesis Cathanien. ultra cathedralem et tres ecclesias collegiatas, quatraginta continet matrices ecclesias. Sacramentales ecclesias quae per capellanos amovibiles assistunt triginta duas. Parochos seu rectores habet quatuordecim, reliquae ecclesiae sacramentales per capellanos amovibiles gubernantur. Conventus religiosorum virorum octuaginta circiter. Monialium monasteria triginta quinque. Domus mulierum conversarum tres. Domus orphanarum puellarum tres. hospitalia pro infirmis et parvulis expositis tresdecim. hospitia peregrinorum dua. Montes pietatis tresdecim [fol. 281v]. heremitorum et anachoretarum loca quinque. Sodalitates nonaginta duas. 1005
Appendice
Confraternitates suptuaginta septem. Congregationes triginta. Ecclesias minores et simplices ducentas septuaginta sex. Sacerdotes mille et quinquaginta circiter. Clericos mille et quingentos circiter. Moniales septingentas circiter. abbatias regias duas. Capellanias regias duas. Dotationes puellarum orphanarum circa triginta singulis annis. Orationes quadraginta horarum singulis diebus per circulum. animas communionis nonaginta millia circiter. Et denique tota dioecesis simul cum ecclesiasticis amplectitur supra centum triginta millia animarum, omnes profitentes caholicam fidem et nullum (Dei gratia) a fide errantem. hanc igitur compendiosam notitiam praesenti status huius dioecesis Cathaniensis ad pedes Sanctitatis Vestrae humiliter provolutus quarto exhibeo, rogando cum omni reverentia Sanctitatem Vestram quatenus ipsam sua benignitatem suscipere dignetur. Interea Deum Optimum Maximum cum tota dioecesi suppliciter exoro ut Sanctitatem Vestram incolumen cum tota Ecclesia catholica conservet et benignissimos Sanctitatis Vestrae pedes deosculando paternam benedictionem expostulo. Datum Cathanae, sub die 9 martii 1679. Beatitudinis Vestrae humillimus servus fr. Michael angelus, Episcopus Cataniensis
Notitia dioecesis Catanien. ad SS.mum Dominum Innocentium Undecimum [fol. 283v]
1006
Relationes dioecesium. Catanen. – 1682 xVIII
1682 – Relazione del vescovo Michelangelo Bonadies, relativa al 32° triennio, scritta il 1° marzo 1682 e presentata nel mese di aprile dal procuratore Pietro gravina de Cruyllas, canonico della cattedrale1.
[fol. 288r] Beatissime Pater, pro triennio trigesimo secundo in ordine et quinto mei episcopatus Cathaniensis ad pedes Sanctitatis Vestrae ad Sacra limina visitandum venio. libenter praesens adessem sed septuagenario maior et aegris viribus longi itineris laborem subire penitus despero2, ne tamen observantiae meae aliquid omittam ad hoc munus meo nomine exequendum ad Sacra limina reverendum utriusque iuris doctorem Don Petrum gravina de Cruyllas canonicum e gremio capituli huius cathedralis Cathanensis ecclesiae destinavi, ipse meas vices subiturus advenit Sanctitati Vestrae et Em.mis Patribus Sacri Collegi statum huius Cathaniensis Ecclesiae humiliter exibiturus. ad pedes igitur S. V. humiliter provolutus rogo atque obsecro ut accedentem qua solet benignissima charitate excipiat et qualis sit in praesenti huius Ecclesiae conditio humaniter recognoscat. In hoc igitur quinto triennio non mediocris malorum accessio dioecesem hanc ac paene Siciliam omnem afflixit. Nam reddita pace et sedatis Messaniensium tumultibus ad rem familiarem componendam quisque reversus, tunc maxime illata damna persensit ubi rusticanis bonis devastatis, censibus deperditis et contractas aeris alieni summas impares esse animadverterent ipsae etiam ecclesiae, monasteria, loci pii, aliaeque ecclesiasticae personae et quanto alieno aere gravarentur et quod solvendo non essent. Ex quo non parum coepit perturbationis ingruere omnesque sollicitos reddere tum ad damna resarcienda, tum ad stipem etiam comparandam, tum ad aes alienum reddendum ita ut in componendis, dirigendis et ad meliorem [fol. 288v] formam restituendis ecclesiarum rebus vix mihi quidquam otii superfuerit. Exinde ut per dioecesem praesens omnibus adessem et ecclesiis, monasteriis aliisque piis locis consulerem et consilio ac directione iuvamen visitationem institui3. Sed eam absolvere gravis infirmitas et 1
citius.
2 3
Rel Dioec 207 a, fol. 288r-292v; 307r. Despero] Pro triennio trigesimo secundo aggiunge in margine. Visitationem institui] sottolinea e aggiunge in margine Visitatio complenda quanto
1007
Appendice
afflicta valitudo non permisit: refectis viribus (iuvante Domino) iterum ad finem usque prosequar. Quod autem attinet ad partem hanc visitationis absolutam plura sunt quae referre possim, si de calamitatibus4 piorum locorum et praecipue de monasteriorum depauperatione loqui velim; his tamen non obstantibus, omnibus adfui directione, consilio, monitis, elemosinis etiam, ita ut et consolator fuerim et adiutor parochis et ecclesiarum capellanis; sacramentorum administrationem aegris aeque ac benevalentibus commendavi; clericos ad meliorem frugem benigne disposui; zelatus sum super depravatos saecularium mores eosque corrigendos pro virili parte curavi; parochos ad iudicium vocavi et an catechismum pueris et rudioribus, festis quibus in diebus exponerent, diligenter examinavi atque ad diligenter prosequendum iniunxi eaque omnia quae ad divini cultus decorem et augumentum conferrent et animarum saluti necessaria essent et utilia istanter curavi et istantissime commendata atque iniuncta reliqui. Parochias, ecclesias, hospitalia, praesens adivi, omnia ad ea spectantia perscrutando, in singulis locis sanctum chrisma semel et iterum ubi opus esset ministravi nec aliquid eorum omisi quae ad visitandi munera spectare visa sunt. De mensa episcopali
De hac Cathanensi dioecesi plura retuli in relationibus datis per transacta triennia nunc paucis ac compendio praesentem [fol. 289r] statum referam ac absolvam. atque ut a mensa episcopali exordiar, unum hoc espono, quod scilicet episcopalis mensa Cathanensis anteactis temporibus locuplex nunc tamen temporis inter pauperes connumeratur adeo enim gravatur pensionibus aliisque oneribus ut fructus alioqui non ita tenues vix modo sufficiant ad pensiones et onera solvenda, quo factum ut ad episcopi eiusque familiae substentationem ne quidem obolum superesset. Necessitate itaque ductus atque compulsus alimenta petii, quae tandem mihi iussu regis fuere constituta non amplius scutis quatuor mille annuatim ex fructibus mensae episcopalis, quae mihi ministrat Regiae Monarchiae iudex deputatus iconomus eiusdem mensae ad fructus exigendos eosque compartiendos creditoribus donec (Deo adiuvante) soluto aere alieno et tot tantisque oneribus immunem possit episcopus administrationem suscipere. 4
1008
Si de calamitatibus] sottolinea e aggiunge in margine Commiserandum.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1682
De ecclesia cathedrali
Cathedralis ecclesia clarissimae urbis Catanae episcopi sede decoratur; ipse episcopus comes Mascalarum et almi Studii cathaniensis universitatis cancellarius insignitur; habet enim dominium civitatis Mascalarum et doctorum collegio praesidet et laureatorum privilegia firmat. haec ecclesia quinque dignitatibus ornatur nempe: priore, cantore, decano, thesaurario et archidiacono, duoedecim item canonicis rocchetto et mozzetta insignitis ex quibus omnibus constat capitulum, quod argenteam mazzam prae se fert in publicis functionibus. Dignitatibus et canonicis accedunt alii duodecim beneficiarii, qui secundarii vocantur et simul cum dignitatibus et canonicis singulis diebus alternatim in choro sacras horas persolvunt. habet etiam magistrum capellanum, nec non et caeremoniarum magistrum. Insuper et quatuor capellanos ad sacramentorum parochialium administrationem et octo alios mansionarios superpelliceo [fol. 289v] et epitogio insignitos. habet etiam haec cathedralis ecclesia coadiutrices per urbem quinque sacramentales ecclesias per urbis partes dispositas in quibus cappellani amovibiles sacramenta parochialia civibus ministrant. habet et seminarium clericorum in quo quindecim alumni substentantur ad quorum educationem et in litteris ac virentibus profectum deputati invigilant ministri, statisque diebus eidem cathedrali ecclesiae inserviunt et choro etiam adstant. Templum hoc cathedrale a religiosissimo Comite Rogerio post recuperatam a saracenorum potestate Siciliam magnificentissime a fundamentis erectum in honorem Sanctae martyris agathae usque ad haec tempora ruda atque inornatum semper extitit: ego pietatem in tantam martyrem excitatus vires licet impares ad eius ornatum applicui et versicolori emblemate ac picturata specie instar arabum qui foliata pictura utebantur exornandum curavi et iam tanto operi manus est admota quamvis aliquot annorum sit opus spero tamen (Deo ac ipsa Sancta martyre iuvantibus) omni ex parte absolvendum5. De urbe Catanae 5
In hac urbe clarissima Catanae Universitas omnium studiorum ad absolvendum] laudandum aggiunge in margine.
1009
Appendice
instar universitatis Bononiensis antiquitus fundata et privilegiis aucta et nostris temporibus ad meliorem formam redacta. Numerantur in urbe supra quatuor mille familiae, animae vero circiter 18.000. In hac eadem urbe extant religiosorum virorum domus et conventus decem et octo. Monasteria monialium duodecim, quorum tria per fratres minores Sancti francisci de observantia gubernantur. Item domus una mulierum reparatarum, altera pauperum orphanorum, tertia puellarum virginum ex quibus in annos [fol. 290r] singulos sorte extrahuntur quindecim quibus dos constituitur. Pariter extat hospitale unum pro infirmis et puerulis expositis. hospitium etiam pro peregrinis. Insuper mons pietatis unus, cuius expensis subministrantur infirmis medicamenta, pauperibus vestes et pluribus virginibus orphanis dotes. Extat et commenda Sancti Ioannis hierosolimitani sub nomine Sancti Ioannis «li fleri». Colitur extra moenia non longe ab urbe heremitorium dictum «la Mecca» in quo sacerdotes solitariam vitam ducentes secedunt. In urbe frequentes sunt sodalitates vigintisex in totidem ecclesiis divisae, per quas singulis annis constituuntur dotes aliquibus puellis vel ad nubendum vel ad monasteria recedendum. Item confraternitates sex cum totidem ecclesiis. Extant et minores ecclesiae duoedecim et congregationes piae decem et octo. Numerus omnium ecclesiarum supra nonaginta. Clerus continet sacerdotes centum sexaginta circiter. Clericos supra 200. Inter praecipua religionis opera promovetur oratio 40 horarum singulis diebus per omnes ecclesias in girum cum ornata, pompa, musicis, cantantibus et sexto quoque die senatus interventu. De dioecesi
antiquissima haec Cathaniensis dioecesis ortum habuit apostolis viventibus misso ad episcopatum Sancto Berillo ab apostolorum Principe 1010
Relationes dioecesium. Catanen. – 1682
Sancto Petro. habet ex aquilone et oriente dioecesem Messanensem, ex occidente agrigentinam, ex meridie Siracusana. Praeter cathedralem ecclesiam urbs Catanae, habet haec dioecesis [fol. 290v] alias tres collegiatas unam in eadem hac urbe Catanae sub titulo Sanctae Mariae de Elemosina tribus dignitatibus insignitam scilicet: praeposito qui etiam est parochus, cantorem et thesarurario ac etiam viginti canonicis superpellicio et cappuccio insignitis qui tamen in praesenti tenuissimas habent praebendas, nec non et sex mansionariis cum magistro caeremoniarum et uno cappellano sacramentali etiam cappuccio decoratis per quos festis diebus recitantur in choro horae canonicae et cantatur missa sollemniter. alteram collegiatam habet in civitate Platiae in maiori ecclesia quae quatuor dignitatibus decoratur et his tamquam parochis administratio sacramentorum incumbit. Sunt autem hae dignitates: praepositi, cantoris, thesaurarii et decani cum quibus assistunt viginti duo canonici cum rocchetto, mozzetta et cappa magna, duodecim item beneficiati epitogio insigniti per quos omnes quotidie horae canonicae in choro persolvuntur alternatim per hebdomadas et quotidie cantatur missa sollemniter. Tertiam habet collegiatam in civitate Paternionis in maiori ecclesia sub titulo Sanctae Mariae de alto tribus dignitatibus insignita scilicet praeposito, cantore et thesaurario, qui tanquam parochi sacramenta fidelibus ministrant, ipsis assistunt duodecim canonici et sex mansionarii epitogio insigniti, qui omnes assistunt horis canonicis persolvendis et missam sollemniter cantant. Dioecesis haec plures numerat civitates quae olim divitiis aeque ac incolis affluebant, verum paucis abhinc annis (Deo ita permittente) variis malis vexati penuria, morbis afflictationibus et aetnei ignis devastationem et tandem bello incolis sunt imminutae et facultatibus. Et quidem dioecesis [fol. 291r] haec continet civitates: primo Catanam: animarum numero circiter 18.000 Platiam: animarum numero circiter 12.840 Ennam: animarum numero circiter 9.120 Calaxibettam: animarum numero circiter 4.160 Sanctum Philippum de argirò: animarum numero circiter 8.330 acim: animarum numero circiter 11.260 Regalbutum: animarum numero circiter 3.530 1011
Oppida
Appendice
Paternionem: animarum numero circiter 5.000 adernionem: animarum numero circiter 5.700 aydonem: animarum numero circiter 5.820 assorum: animarum numero circiter 3.220 Petrapertiam: animarum numero circiter 3.780 Centurupem: animarum numero circiter 1.800 Barrafrancam: animarum numero circiter 2.590 leonfortem: animarum numero circiter 4.960 Valguarneram: animarum numero circiter 1.250 Mottam S.tae anastasiae: animarum numero circiter 400 feniciam: animarum numero circiter 1.300 acim S.ti Philippi: animarum numero circiter 4.000 acim S.ti antonii: animarum numero circiter 1.860 Vallem Viridem: animarum numero circiter 970 Bonaccursum: animarum numero circiter 830 Nicolosum: animarum numero circiter 850 albavillam: animarum numero circiter 4.300 Mirabellam: animarum numero circiter 500 [fol 291v]
Pagi
1012
Misterbianco: animarum numero circiter 1.000 Mompileri: animarum numero circiter 460 Sanctum Petrum: animarum numero circiter 500 Camporotundum: animarum numero circiter 280 Mascalciam: animarum numero circiter 1.540 gravinam: animarum numero circiter 960 galermum: animarum numero circiter 400 Pedaram: animarum numero circiter 2.030 Trecastaneum: animarum numero circiter 3.050 Viam grandem: animarum numero circiter 2.000 Sanctum Ioannem la Punta: animarum numero circiter 1.020 Tremesterium: animarum numero circiter 1.160 Sanctam agatham: animarum numero circiter 350 Trappetum: animarum numero circiter 300
Relationes dioecesium. Catanen. – 1682
Sanctum gregorium: animarum numero circiter 660 Castrum acis: animarum numero circiter 200 [fol. 292r] Sequens tabella integram dioecesim compendio redactam demonstrat dioecesis Catinensis praeter cathedralem ecclesiam et tres alias collegiatas continet quatraginta matrices ecclesias.
Item alias triginta duas sacramentales, quibus assistunt cappellani amovibiles. habet parochos seu rectores quatuordecim. aliae ecclesiae sacramentales etiam per cappellanos amovibile gubernantur. habet octuaginta circiter domos et conventus religiosorum virorum. Monasteria monialium triginta quinque. Domos mulierum conversarum tres. Domos puellarum orphanarum tres. hospitalia pro infirmis et parvulis expositis tresdecim. hospitia peregrinorum duo. Montes pietatis tresdecim. Eremitarum et anacoretarum loca quinque. Sodalitates nonaginta duas. Confraternitates septuaginta septem. Congregationes triginta. Ecclesias minores et simplices ducentas septuaginta sex. Sacerdotes mille et quinquaginta circiter. Clericos mille et quincentos circiter. Moniales septincentas circiter. abbatias regias duas. Prioratum regium S.ti andreae Platiae unum. Capellanias regias duas. loca obnoxia dotationi puellarum orphanarum singulis annis circiter triginta. Orationes quatraginta horarum singulis diebus in girum per ecclesias [fol. 292v]. Capaces communionis annuae circiter nonaginta millia. Numerus omnis animarum totius dioecesis supra centum triginta mil1013
Appendice
lia, omnes Dei gratia catholicam fidem et christianam religionem devote profitentes. Notam hanc compendio redactam praesentis status huius Ecclesiae Cataniensis ad pedes Sanctitatis Vestrae quinto humiliter expono et cum omni debita reverentia S. V. oro ut ipsam qua solet benignitate suscipere dignetur. Deum oro cum universa hac dioecesi ut S. V. incolumen ad multos annos custodiat et Ecclesiam et orbem suae curae commissum christianae religioni integrum restituat et servet, demum S. V. pedes humiliter deosculor et paternam benedictionem expostulo. Catanae, die primo martii 1682 Beatitudinis Vestrae humillimus servus fr. Michael angelus, Episcopus Catanen6. 1682. Notitia Dioecesis Catanen. ad SS.mum Dominum Innocentium Undecimum [fol. 307v] 1682 13 febr. 1683 Dentur literae Risulta cancellata una nota della Congregazione: M. Scipione. Sinodus non celebrata. Visitatio non completa.
6
1014
Primo – Catanen.] scrive altra mano.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1686 xIx
1686 – Relazione del vescovo Michelangelo Bonadies, relativa al 33° triennio, scritta il 4 luglio 1686 e presentata dal procuratore gaspare Senese, canonico della collegiata di Piazza1.
[fol. 308r] Beatissime Pater, Sacra apostolorum limina visitaturus ad Sanctitatis Vestrae pedes me confero, sexto iam decurso triennio postquam sacra suscepi gubernacula et praesulatum huius S.tae Ecclesiae Cathaniensis et quia aegra valetudine me laborantem invenio cum proximis elapsis mensibus ita morbo cum discrimine vitae laboravi ut adhuc medicorum mente et mearum virium imbecillitate sentiam periculum non evasurum cum etiam senectute supra octuagenaria confectum inveniam et per me ipsum munus explere nequam et longum subire iter non valeam rev.dum canonicum gasparem Senesi e gremio capituli ecclesiae collegiatae civitatis Platiae ad pedes Vestrae Beatitudinis et ipsa Sacra limina veneranda mea parte et nomine pro trigesimo tertio triennio committere decrevi, fulcitus gratiis et favoribus Sanctitatis Tuae dispensantis et indulgentis quod praefatus gaspar Senesi, quamvis in alma urbe resideat possit hoc fungi munere et explere obsequium partesque meas facere et huius Sanctae Ecclesiae Cathaniensis eiusque dioecesis statum Sanctitati Vestrae et Eminentissimis Patribus omni qua decet reverentia enarrare, rogo humiliter ergo Vestram Beatitudinem ut sua consueta benignitate ipsum excipiat, praesentem statum et notitiam huius S.tae Ecclesiae paterna qua solet caritate compatiatur. Me ergo impedientibus aegra valetudine et senectute supra octuagenaria almam urbem adire Sacra limina visitare et ut optarem Sanctitatis Tuae pedes deosculari haec eadem impedimenta fuere ne ad ecclesias huius dioecesis possem visitationis2 officio et munere me conferre et quamvis ego ipse visitationis exordium caepissem ab hac ut soleo civitate Cathaniensi cathedralem, ecclesias sacramentales, monasteria, loca pia, confraternitates et sodalitia visitaverim, nihilominus aliud non valens agere rev.dum u.i.d. Nicolaum Tedeschi, huius Sanctae Ecclesiae Cathaniensis seniorem 1 2
margine.
Rel Dioec 207 a, fol. 308r-310v; 317v. Visitationis] Visitatio ab Episcopo incepta et a Vicario generali expleta aggiunge in
1015
Appendice
[fol. 308v] canonicum visitatorem et generalem vicarium destinavi qui morum probitate, scientiis et vitae honestate ut decuit cum omnium ecclesiarum satisfactione et plausu munus explevit, statum et notitiam animarum, cleri ecclesiarumque omnium huius dioecesis ab ipso mihi exhibitum idem eamdemque Sanctitati Tuae et Eminentissimis Patribus expono. De hac ergo Ecclesia Cathaniensi eiusque dioecesis in aliis relationibus per me missis trienniis transactis largam dedi notitiam, compendiosam modo iuxta praesentem statum facere liceat et a mensa episcopali exordium faciendo repetam quod episcopali mensa cataniensis praesentibus temporibus ita depauperata et gravata existit oneribus et pensionibus ut fructus paene sufficiant ad ipsa onera persolvendo cum nec pro substentatione praelati et suae familiae congrua seu canonica portio habeatur et solum quaedam parva summa pro alimentis ipsi episcopo per Regiam Monarchiam administrantem bona et fructus istius mensae tradatur. Magni nominis ecclesia cathedralis nobilissimae et clarissimae urbis Catanae decoratur residentia praesulis, qui et comes Mascalarum titulatur et cancellarius almi Studii (quod singulare est in hoc Regno Siciliae) universitatis, qui doctorandis in collegio praesidet et privilegia firmat. Quae quidem Sancta Ecclesia si longo tempore intus inhornata (servanda vetustatis memoria visa est) nunc hisce meis praesulatur annibus altissimi protegente gratia auro et pictura magnifice decorata videtur quasi per totam et divae agathae sacellum propriis sumptibus auro picturisque mirifice exhornata. haec quinque gaudet dignitatibus, videlicet: priore, cantore, decano, thesaurario et archidiacono, ac duodecim canonicis rocchetto et muzzetta insignitis qui omnes complent capitulum, quod in functionibus mazzam argenteam deferre solet, cum aliis duodecim beneficiatis qui secundarii vocantur et simul cum canonicis et dignitatibus horas canonicas quotidie alternatim per [fol. 309r] hebdomadam in choro persolvunt. Magistrum cappellanum itidem ac magistrum caeremoniarum detinet et conservat cum aliis quatuor cappellanis pro sacramentis paroecialibus administrandis et aliis octo mansionariis epitogio et superpelliceo insignitis. habet et ecclesia haec cathedralis quinque ecclesias sacramentales coadiutrices per urbem dispositas, quibus cappellani amovibiles inserviunt sacramenta parochialia administrando. habet et seminarium clericorum cum quindecim alumnis qui per deputatos officiales bene educantur cum omni diligentia instruuntur, cathedrali ecclesiae devote inserviunt ac choro assistunt praecipue diebus festivis. Nobilissima et antiquissima urbs Catanae conservat antiquam 1016
Relationes dioecesium. Catanen. – 1686
Universitatem studiorum omnium scientiarum ad instar illas Bononiae iuxta sua privilegia. Quatuor mille familias. Conventus religiosorum virorum decem et octo conservat. Monasteria monialium duodecim, quorum tria per fratres minores de observantia S.ti francisci gubernantur. Domum unam mulierum reparatarum, alteram puellarum virginum et aliam puerorum orphanorum. hospitale unum pro infirmis et puellis expositis. hospitium pro peregrinis unum. Montem pietatis unicum pro pharmacis infirmorum et vestitu pauperum ac dotatione orphanarum virginum. Commendam S.ti Ioannis hierosolimitani unicam. heremitorium extra moenia dictum ÂŤla MeccaÂť pro devotis sacerdotibus solitariae vivere volentibus. Sodalitates cum earum ecclesiis viginti sex quarum nonnullae singulis annis dotant alias puellas pro maritagio vel monacatu [fol. 309v]. Confraternitates cum suis ecclesiis sex. Ecclesias minores seu simplices duodecim. Congregationes pias decem et octo. Sacerdotes centum sexaginta circiter. Clericos ducentum et ultra. Omnes ecclesiae civitatis sunt nonaginta. Conservat etiam orationem 40 horarum singulis diebus per circulum cum musica et pompa solemni. Dotationes etiam nonnullas pro maritagio et monacatu aliquarum puellarum virginum orphanarum. antiquissima dioecesis Cathaniensis tempore Sanctorum apostolorum per Sanctum Byrillum a divo Petro missum in Sicilia erecta prope montem aetnam suos habet fines: ex aquilone dioecesim Messanensem, ex occidenti agrigentina, ex meridie Siracusanam, ex oriente autem respicit mare. Ultra ecclesiam cathedralem quatuor habet ecclesias collegiatas: unam Cathanae sub titulo S.tae Mariae de Eleemosina, quae tribus dignitatibus decoratur videlicet: praeposito qui est parochus, cantore et thesarurario, ac viginti canonicis superpellicea et capuccio insignitis, qui ad praesens tenuissimas tenent praebendas, nec non sex mansionariis cum magistro caeremoniarum, ac uno cappellano sacramentali etiam capuccio decoratis, 1017
Appendice
qui omnes diebus festivis horas canonicas recitant in choro et missas solemniter cantant. alteram collegiatam in civitate Platiae in ecclesia matrici quatuor dignitatibus decoratam, qui tanquam parochi sacramenta alternatim administrant, videlicet: praepositura, cantoria, thesauraria et decanatus cum viginti duobus canonicis rocchetto, mozzetta et cappa magna [fol. 310r] decoratis ac duodecim beneficiatis epitogio insignitis, qui omnes quotidie horas canonicas persolvunt in choro alternatim per hebdomadam et missam quotidie solemniter cantant. Tertiam habet collegiatam in civitate Paternionis in ecclesia matrici sub titulo Sanctae Mariae de alto tribus dignitatibus decoratam: praeposito, cantore et thesaurario, qui tanquam parochi curam habent animarum et cum duoedecim canonicis et sex mansionariis insignitis epitogio horas persolvunt canonicas et missas solemniter decantant. Quartam habet collegiatam in terra assori in ecclesia matrici sub titulo S.ti leonis tribus dignitatibus decoratam: praeposito, cantore, et thesaurario, qui tanquam parochi curam habent animarum et cum undecim canonicis et sex mansionariis, magistro cappellano et caeremoniarum praefecto epitogio insignitis, qui omnes quotidie horas persolvunt canonicas et missas solemniter decantant. Dioecesis multas amplectitur civitates, quae opulentae et animarum copiosae olim erant sed paucis ab hinc annis (Deo permittente) et penuria et mortalitate et ignis aetnei devastatione et tandem bello depauperatae et diminutae sunt: Cathanam primo: animarum 18.143 Ennam: animarum 8.719 S.tum Philippum de argiro: animarum 7.847 Regalbutum: animarum 3.600 Platia: animarum 12.239 Calaxibectam: animarum 4.200 acim: animarum 8.230 Paternionem: animarum 6.907 aidonem: animarum 6.568 Petrapertiam: animarum 3.600 Barrafrancam: animarum 3.219 adernionem: animarum 5.881 assorum: animarum 3.686 Centum rupem: animarum 2.360 1018
Relationes dioecesium. Catanen. – 1686
leonfortem: animarum 5.075 [fol. 310v] Valguarneram: animarum 1.401 Phaeniciam: animarum 2.900 acim S.ti antonii: animarum 1.885 Bonaccursum: animarum 870 Biancavillam: animarum 4.134 Mottam: animarum 741 acim S.ti Philippi: animarum — Valverde: animarum 1.084 Nicolosum: animarum 930 Mirabellam: animarum 1.336 Misterbianco: animarum 1.719 S. Petrum: animarum 540 Mascalciam: animarum 1.610 galermum: animarum 350 Trecastaneum: animarum 3.046 S.tum Ioannem la Punta: animarum 1.020 S.tam agatham: animarum 450 S.tum gregorium: animarum 697 Camporotundum: animarum 276 gravinam: animarum 960 Pedaram: animarum 2.100 Viam grandem: animarum 2.050 Tremisterium: animarum 1.160 Trappetum: animarum 350 Castrum acis: animarum 200
Et ut breviter et compendiose sciatur integer status dioecesis per sequentem tabellam demonstratur
Dioecesis Cathanien. ultra cathedralem et quatuor ecclesias collegiatas, quatraginta continet matrices ecclesias. Sacramentales ecclesias quae per capellanos amovibiles assistuntur triginta duas, parochos seu rectores habet quatuordecim, reliquae ecclesiae sacramentales per capellanos amovibiles gubernantur. Conventus religiosorum virorum octuaginta circiter. Monialium monasteria triginta quinque.
1019
Appendice
Domus mulierum conversarum tres. Domus orphanarum puellarum tres. hospitalia pro infirmis et parvulis expositis tresdecim. hospitia peregrinorum duo. Montes pietatis tresdecim [fol. 317r]. heremitorum et anachoretarum loca quinque. Sodalitates nonaginta duas. Confraternitates septuaginta septem. Congregationes triginta. Ecclesias minores et simplices ducentas septuaginta sex. Sacerdotes mille et quiquaginta circiter. Clericos mille et quincentos circiter. Moniales 700 circiter. abbatias regias duas. Capellanias regias duas. Dotationes puellarum orphanarum circa triginta singulis annis. Orationes quadraginta horarum singulis diebus per circulum. animas communionis nonaginta millia circiter. Et denique tota dioecesis simul cum ecclesiasticis amplectitur supra centum triginta sex millia animarum; omnes profitentes catholicam fidem et nullum (Dei gratia) a fide errantem. hanc igitur compendiosam notitiam praesentis status huius dioecesis Cathanien. ad pedes Sanctitatis Vestrae humiliter provolutus, sexto3 exhibeo rogando cum omni reverentia Sanctitatem Vestram, quatenus ipsam sua benegnitate suscipere dignetur. Interea Deum Optimum Maximum cum tota dioecesi suppliciter exoro ut Sanctitatem Vestram incolumen cum tota Ecclesia Catholica conservet et benignissimos Sanctitatis Vestrae pedes deosculando paternam benedictionem expostulo4. Datum Catanae in Sicilia, sub die 4 iulii, V ind., 1686. Sanctitatis Vestrae humillimus servus fr. Michael angelus, Episcopus Catanensis5. 3 4 5
1020
Sexto] quarto. Expostulo] Non fit mensio de synodi celebratione aggiunge in margine. Datum – Catanensis] scrive altra mano.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1686
Notitia S.tae Ecclesiae, episcopatus et dioecesis Cathanensis. ad SS.mum Dominum Innocentium Undecimum, Pontificem Maximum, pro trigesimo tertio triennio 1686 [fol. 317v]. Catanen. Die sabathi 3a augusti 1686. fuit data attestatio visitationis SS. liminum pro trigesimo tertio triennio (Libri Litter Visit, 1686-1689, fol. 33v).
1021
Appendice xx
1691 – Relazione del vescovo francesco antonio Carafa, relativa ai trienni 35° e 36°, scritta il 2 maggio 1691 e presentata nel giugno del 1692 dal procuratore can. luca De Santis1.
[fol. 323r] Beatissime Pater, cum longa meorum annorum series ad Vestrae Beatitudinis pedes deosculandos ac mala corporis valetudo me conferre non sineret, rev.um can. cum D. lucam De Sanctis ut hanc testetur veritatem et Sacra limina meo nomine veneretur totumque dioecesis statum tum Sanctitati Vestrae cum Eminentissimis Patribus conscriptis valeat exiberi mittendum duxi. hunc igitur illa benignitate qua omnes Beatitudo Vestra amplectitur christifideles excipiat et Cathanensem ecclesiam charitatis lumine respiciat humiliter exoro. Primo anno episcopatus mei visitationem dioecesis incepi illam sum prosequutus magna denique sollicitudine complevi. Undique ob temporum calamitates, miserias afflictionesque multas comperi, quas non siccis oculis conspexi; nihilominus quantum ego potui eleemosinis adiuvi et consolatus sum parochis et ecclesiarum cappellanis sacramentorum administrationem et ecclesiarum decorem commendavi, bonos mores in clericis ardenter excitavi, Christi fidelibus Dei praedicationem disiminavi, depravatas mentes partim poenis, monitis partim correxi et tandem omnia quae ad divinum cultum attinet, ad ecclesiarum nitorem, ad animarum salutem visa sunt necessaria proposui, mandavi et consului; praeterea pueros cathechismo inbuere non sum oblitus quem etiam rudiores festivis diebus docere parochis indixi, parochias, ecclesias, ospitalia, loca pia diligenter invisi, sanctum chrisma singulis locis administravi2 [fol. 323v]. De hac ecclesia et dioecesi cathanensi iuxta praesentem statum distinctam relationem Sanctitati Vestrae dare mihi fas est. {De mensa episcopali} 1 2
1022
De mensa igitur episcopali exordium summam, quae si antea quam Rel Dioec 207 a, fol. 323r-326v. administravi] laudandus in tota pagina aggiunge in margine.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1691
maxime oppulenta extitit, nostris tamen temporibus ita oneribus, pensionibus honerata est ut nec fructus qui de ea colliguntur ad onera solvenda sufficiant. Et quia pro substentatione Praelati suaeque familiae nec remanebat obulum, ex fructibus mensae episcopalis consequi conatus sum pro alimentis scuta quatuor millia annualia, mihi ex ordine regio assignata super fructibus mensae episcopalis per Regiam Monarchiam, quae mensam episcopalem administrat et fructus creditoribus dispensat tanquam iconomus deputatus donec mensa (Deo annuente) tantis oneribus exonerata per proprium episcopatum gubernari et administrari poterit. De ecclesia cathedrali
Celebris cathedralis ecclesia nobilissimae urbis Cathanae episcopi residentia quam maxime perfulget qui Maschalam comes ac almi Studii universitatis cancellarius inscribitur, dottorandis in collegio etiam praesidens privilegia proprio sigillo signat. Quinque dignitates videlicet: prior, cantor, {decanus}, thesaurarius et archidiaconus, una cum duodecim canonicis, rochetto et muzzetta insigniti, cathedrali ecclesiae inserviunt et omnes complent capitulum, quod in funtionibus mazzam argenteam deferre solet. Inserviunt etiam duodecim beneficiati qui secundarii vocantur, qui simul cum canonicis et dignitatibus quotidie alternatim per hebdomadam in choro horas canonichas persolvunt. Magistro cappellano itidem ac caeremoniarum utitur et ad sacramenta administranda quatuor alios cappellanos aliosque octo mansionarios ut in choro epitogio et superpillicio insignitos festivis diebus praesint detinet. Sunt etiam per urbem dispositae quatuor ecclesiae sacramentales quae parochiae nomen sibi non vindicant sed tanquam matricis ecclesiae coadiutrices existunt quibus cappellani ammovibiles inserviunt, sacramenta administrando parochianis [fol. 324r]. Debet praeterea cathedrali ecclesiae inservire seminarium clericorum quod ex quindecim alumnis constat, qui per deputatos officiales bene docuntur et cum omni diligentia instruuntur. Nobilissima et antiquissima urbs Catanae anticum scientiarum liceum quod privilegiis universitatis Bononiae non cedit conservat. Quatuor mille familias circiter alit, animas vero duodeviginti millia. Conventus religiosorum virorum decem et octo in ea persistunt. 1023
Appendice
Monasteria monialium duodecim quorum tria per fratres minores de observantia S.ti francisci administrantur. Domus una mulierum reparatarum puellarum, altera virginum et alia puerorum orphanorum. hospitale unum pro infirmis et puellis expositis, hospitium pro peregrinis unum. Mons pietatis unicus pro pharmacis infirmorum et vestitu pauperum et virginum orphanarum dotatione. Unica commenda S.ti Ioannis hierosolimitani. heremitarum extra moenia locus appellatus ÂŤla MeccaÂť pro devotis sacerdotibus solitarie vivere volentibus. Sodalitates cum earum ecclesiis 22, quarum nonnullae singulis annis dotant aliquas puellas pro maritagio vel monacatu. Confraternitates cum suis ecclesiis sex. Ecclesiae minores seu simplice 12. Congregationes piae 18. Sacerdotes 160 circiter. Clerici 200 et ultra. Omnes ecclesiae civitatis sunt 90. Persistit etiam oratio 40 horarum singulis diebus per circulum cum musica et pompa solemni. Dotationes etiam nonnullae pro maritagio et monacatu aliquarum puellarum virginum orphanarum [fol. 324v]. {De dioecesi}
antiquissima Catanensis dioecesis tempore Sanctorum apostolorum per Sanctum Berillum a divo Petro missum in Sicilia eretta prope montem aetneam suos habet fines: ex aquilone dioecesim Messanensem, ex occidentem agrigentinam, ex meridie Siracusanam, ex oriente autem respicit mare. Ultra ecclesiam cathedralem 8 habet ecclesias collegiatas: unam Catanae sub titulo Sanctae Mariae de Eleemosina, quae tribus dignitatibus decoratur videlicet: praeposito qui parochus est, cantore et thesaurario ac viginti canonicis superpeliceo et cappuccio insignitis qui ad praesens tenuissimas tenent praebendas, necnon sex mansionariis cum magistro ceremoniarum ac uno cappellano sacramentali etiam capuccio decoratis, 1024
Relationes dioecesium. Catanen. – 1691
qui omnes diebus festivis horas canonicas recitant in choro et missas solemniter cantant. Secundam habet collegiatam in civitate Platiae in ecclesia matrici; quatuor continet dignitates nimirum: praepositum, cantorem, thesaurarium et decanum qui curam habent animarum et viginti duos canonicos muzzetta, rochetto et cappa magna decoratos simul cum duodecim beneficiatis qui cotidie alternatim horas canonicas in choro persolvunt. Tertiam habet collegiatam in civitate Paternionis in ecclesia matrici sub titulo S. Mariae de alto, quae tres dignitates continet videlicet: praepositum, cantorem et thesaurarium, qui tamquam parochi sacramenta administrant et cum duodecim canonicis et sex mantionariis festivis diebus sollemniter missas decantant. Dignitates simul cum canonicis mozzettam, rochettum et cappam magnam gerunt. Quatuor alias in civitate S.ti Philippi de argiro quarum duae sunt maiores, alterae minores. Primae quotidie in choro officium recitant missasque sollemniter celebrant [fol. 325r]. Ultimae vero diebus tantum festivis horas canonicas Deo persolvunt. Ultima in civitate assari tres dignitates et novem canonicos continet epitogio, superpellicio decoratos, qui omnes quotidie officium decantant. Civitates quas dioecesis complectitur quam plures sunt, olim opulentae nunc temporis iniuria paupertates acriter sentiunt. Catana primum obtinet locum quae complet numerum animarum 18.000 Civitates
Enna 9.118 Platia 12.841 S.tus Philippus de argyro 8.331 Calaxibetta 4.158 Regalbutus 3.530 acis Regalis 12.261
Oppida
Paternio 5.000 1025
adernio 5.700 aidonis 5.825 Petrapertia 3.780 assarus 3.226 Barrafranca 2.590 Centum rupis 1.800 Valguarnera 1.250 leonfortis 4.961 Phenicia 1.300 Motta 400 acis S. antonii 1.865 acis S. Philippi 4.004 Valverde 974 Bonaccursus 830 Nicolosus 848 Biancavilla 4.300 Mirabella 400 Pagus
1026
Appendice
Misterbianco 1.000 Monpileris 462 S. Petrus 508 Camporotundus 276 Mascalcia 2.538 gravina 960 Pedara 2.027 galermum 404 Viagrandis 2.000 Trecastaneis 3.046 Tremysterium 462 S. Ioannis la Punta 1.020 Trappetum 303 S. agatha 350 Castrum acis 200 S. gregorius 657 [fol. 325v]
Relationes dioecesium. Catanen. – 1691
Et ut breviter et compendiose Sanctitas Vestra statum totius dioecesis sciat praesenti tabella adnotatur. In primis dioecesis Cathanesis ultra cathedralem et octo ecclesias collegiatas quatraginta continet matrices ecclesias sacramentales, quibus cappellani amovibiles inserviunt triginta duas, parochos seu rettores habet quatuordecim, reliquae ecclesiae sacramentales per cappellanos amovibiles gubernantur Conventus religiosorum virorum ottuaginta circiter Monialium monasteria triginta quinque Domus mulierum conversarum tres hospitalia pro infirmis et parvulis expositis sexdecim hospitia peregrinorum duo Montes pietatis terdecim heremitarum loca quinque Sodalitates nonaginta duas Confraternitates septuaginta septem Congregationes triginta Ecclesias minores et simplices ducentas suptuaginta sex Sacerdotes mille et quingentas circiter abbatias regias duas Capellanias regias duas Dotationes puellarum orphanarum circa triginta singulis annis Orationes quadraginta horarum singulis diebus per circulum animas communionis nonaginta millia circiter Et denique tota dioecesis simul cum ecclesiasticis continet supra centum triginta millia animarum omnes profitentes catholicam [fol. 326r] fidem et nullam (Dei gratia) a fide carentem. haec tota dioecesis Cathanensis notitia quam ad pedes Sanctitatis Vestrae provolutus primo triennio episcopatus mei defero, ne illam dedignetur accipere et paterno lumine aspicere Sanctitatem Vestram exoro. Nil denique superest nisi Deum Omnipotentem exorare ut catholicam fidem augeat, Romanae Ecclesiae inimicos ad nihilum reducat et nestoreos annos Sanctitati Vestrae tribuat cui benignissimos pedes deosculando paternam benedictionem humiliter efflagito. Datum Catanae, die 2 maii 1691 humillimus et addictissimus servus franciscus archiepiscopus, Episcopus Cathanensis 1027
Appendice
Catanien. Visitatio SS. liminum. Die 21 iunii 1692. 7a iunii 1692 fuit data attestatio pro 35째 et 36째 triennis [fol. 326v]
1028
Relationes dioecesium. Catanen. – 1702 xxI
1702 – Relazione del vescovo andrea Riggio, relativa ai trienni 37°, {38°} e 39°, scritta il 14 aprile 1702 e presentata dal procuratore abate D. Pietro Riggio, suo nipote1.
[fol. 336r] Beatissime Pater, ad vestrae Beatitudinis pedes humillime provolutus, ut visitationis ad limina onere exonerer, universum Catanensis Ecclesiae statum eo quo decet breviloquio exponam. atque ut a cathedrali incipiam, ea septem parochialibus ecclesiis, me tamen uno parochi officium praestante, constat; inter quas insigne ac vetustum canonicorum collegium omni decore praestans sub titulo Sanctae Mariae de Elemosina. Capitulum vero cathedralis duodecim canonicis totidemque presbiteris ac quinque dignitatibus: priore, videlicet, cantore, archidiacono, thesaurario ac decano componitur. Quae quidem enumeratae ecclesiae ceteraque huius urbis templa seu oratoria etsi memorabili terraemotu devastata fuerint, hodie tamen in optimam frugem meis, quibus potui, expensis industria ac labore redacta sunt; immo et in ornatiorem formam, quam antea extiterant. Quod idem, divino [fol. 336v] aspirante auxilio ac fidelium pietate favente, etiam in aliis totius dioecesis ecclesiis sortitum est. Tota autem provincia quatraginta civitates et oppida complectitur, quarum praecipuae sunt: Platia, Enna seu Castrum Ioannis, acis, Sanctus Philippus, Regalbutum, adernio ac Paternio. Platia inter illustres totius regni civitates eminet, cuius populus pietati satis studens, egregio insignitur canonicorum collegio pingui a Marco antonio Trigona patrimonio ditato; sed cum innumeris fere legatorum oneribus civium ac praesertim nobilium praedia sint obnoxia, eorumdem exequutioni totis viribus in postremo visitationis discursu haeseram, publicis enunciatis edictis, censurarum etiam comminatoriis, pro opportuna scripturarum seu instrumentorum revelatione. Quam quidem sollicitudinem ac inquisitionem per cetera dioecesis loca districta adhibui; in quibus copiosus est clerus, etsi non eminentiori praestans doctrina, eam tamen prae se ferens, quae sacerdotali statui nostra hac tempestate satis congruit. Enna seu Castrum Ioannis ornatioribus ac sacris literis magis imbu1
Rel Dioec 207 a, fol. 336r-337v.
1029
Appendice
tis excellit presbyteris, utpote qui ad parochialium ecclesiarum certatim aspirant, ad quarum sinodale examen publicis advocantur edictis. acis insigni canonicorum collegio decoratur, mozeta et rocheto ab apostolica benignitate nuper ornato, cuius populus satis est numerosus ac religionis cultui non minus proclivis. Sanctus Philippus, Regalbutum [fol. 337r], adernio, Paternio ceteraque dioecesis minus clara loca ecclesiarum ornatum, sacrarum caeremoniarum ritum, animarum curam ac mediocrem doctrinam in ecclesiasticis personis colunt. Ut autem totius provinciae reformationi studerem, ecclesiasticae immunitati ac morum correctioni in avertendis praesertim publicis ac scandalosis criminibus sedulo incubui. Interim e suprema Sanctitatis Vestrae providentia, praeclara auxilia sanctamque benedictionem enixis precibus expostulo ut tantum pastorale onus, eo quo par est studio ac alacritate sustineam, Deo ac Immaculata Deipara faventibus. Datum Catanae, die decimo quarto aprilis 1702 andreas, Episcopus Catanensis 27 maii 1702 fuit data attestatio pro 39째 triennio [fol. 337v].
1030
Relationes dioecesium. Catanen. – 1705 xxII
1705 – Relazione del vescovo andrea Riggio, relativa al 40° triennio, scritta il 1° maggio 1705 e presentata nell’agosto del 1705 dal procuratore abbate alessandro Della Torre1.
[fol. 343r] Beatissime Pater, ad pedes Sanctitatis Vestrae humiliter inclinatus ut sanctae visitationis ad limina oneri satisfaciam universum Catanensis Ecclesiae statum brevi calamo exponere aggredior. atque ut a cathedrali sumam exordium, ea septem constat parochialibus ecclesiis, me tamen uno parochi munus praestante. Quae quidem sacramentales ecclesiae, etsi horribili terraemotu de anno 1693 fuerint solo aequatae, in optimam tamen frugem meis quibus potui expensis industria ac labore hodie sunt redactae, quod, idem divino spirante auxilio ac fidelium opitulante pietate, in ceteris totius dioecesis locis sortitum esse satis aperte constat. Supra cetera vero templum eminet Catanae e fundamentis erectum in divae agathae cultum extra moenia dicatum, ubi invictam martyrem ardentibus carbonibus volutatam esse communis2 fert traditio. ad quod sane opus quinque millia scuta de propriis pecuniis erogare non dubitavi, ultra interiora et praesertim picturae ornamenta, quibus in diem totam ecclesiam coruscari cogor, ut tam celebre sanctuarium piis fidelium oculis ac devotioni haud obscure pateat. Cathedralis duodecim canonicis totidemque beneficiatis ac quinque dignitatibus: prioratus, videlicet, archidiaconatus, cantoratus, thesaurariatus ac decanatus distinguitur ac insignitur. Vetustum item canonicorum collegium, in parochiali ecclesia sub titulo Sanctae Mariae de Elemosina ordinariae iurisdictioni suppositum, adhuc pleno viget ornatu ac cultu [fol. 343v]. Tota autem provincia sexaginta oppida complectitur quorum praecipua sunt: Platia, Enna, acis, S. Philippus, Regalbutum, adernio ac Paternio. Platia, quae praeclara totius Siciliae oppida splendore vincit, cuius populus pietati satis est studiosus, egregio canonicorum collegio a Marco Trigona opulenti patrimonio dotato condecoratur. Sed cum civium praedia 1 2
Rel Dioec 207 a, fol. 343r-v. communis] comunis.
1031
Appendice
et praesertim nobilium gravibus legatorum oneribus sint obnoxia, reiteratis visitationibus totus inhaesi ut eorum develationem ac satisfactionem publicis etiam edictis assequerer. Qua quidem solertia in ceteris dioecesis locis feliciter usus sum. Universus totius dioecesis clerus, licet eminenti non excellat doctrina, eam tamen prae se fert, quae statui sacerdotali nostra hac tempestate satis congruit. Enna seu Castrum Ioannis ornatiori magisque docto splendet clero utpote, qui ad parochiarum promotiones certamen aspirat, ad quarum sinodale examen seu concursum publicis advocatur edictis. Illius ecclesia matrix vetustissimo canonicorum numero colitur quae quidem cum multis abhinc annis ad quatuor tantum cum priore redactus fuerit in eumdem numerum duoedecim canonicorum restituere ultimis visitationibus sum assecutus. acis rursus insigni collegiata decoratur moczetta et rocchetto apostolica benignitate nuper ornata, cuius quidem clerus exemplaritate morum praecellet. Populus vero non minus numerosus quam religionis cultui addictus. Sanctus Philippus, Regalbutum, adernio ac Paternio cum ceteris fere minus conspicuis locis animarum sollicitudinem sacrarum caeremoniarum ritum ac mediocrem doctrinam in ecclesiasticis personis fovent. Ut autem totius dioecesis reformationi operam darem, immunitatis ecclesiasticae laesionibus ac effrenatis desuetudinum usibus obviam ire sedulo incubui. Interim Sanctitatis Vestrae auxilium sacramque benedictionem enixis praecibus exposco, ut pastorale munus tantumque onus humeris meis impar, ea qua par est solertia ac alacritate, Deo ac Immaculata Deipara faventibus, feliciter sufferam. Datum Catanae, die primo maii 1705 andreas, Episcopus Catanensis Die 8 augusti 1705 data fuit attestatio pro 40째 triennio [fol. 344v]
1032
Relationes dioecesium. Catanen. – 1709 xxIII
1709 – Relazione del vescovo andrea Riggio, relativa al 41° triennio, scritta il 6 novembre 1709 e presentata nel dicembre del 1709 dal procuratore giovanni Battista Sciacca, canonico della collegiata di Piazza1.
[fol. 354r] Beatissime Pater, exacto iam triennali circulo, quo visitationem liminum apostolorum iuxta pontificias constitutiones absolveram, statum meae Ecclesiae nunc denuo describendum pro nova visitatione breviter aggredior. atque a cathedrali exordiar, quae duodecim canonicis totidemque beneficiariis ac quinque dignitatibus componitur; optime ei provisum comperii de suppellettili aliisque ad divinum cultum pertinentibus. Quoad materiale tamen ita post postremi terraemotus ruinas anni 1693 tam ingenti pecuniarum pondere non minus indigens reperitur quod omni humano auxilio destituta. Quae pressura maximam in dies mihi sollecitudinem2 incussit ob quam, licet ob miserarum virium imbecillitatem satis territus videreram tantum opus perficiendum tantamque subeundam molem, Dei tamen ope ac praesidio fisus, magna calcis alia3 necessariae materiei congerie iam comparata, nova ac politiori architectura ampliorique situ templum iam tota Sicilia maximum reaedificare a fundamentis coepi. Platiam, quae principaliter est ceteris huius provinciae locis, ultima visitatione quam nuper absolvi perquisite lustravi, quantum mihi vires sufficere4, legatorum exequutioni5 praesertim incubui [fol. 354v]. Nam in illius insignis collegiatae aut ornatu aut regimine vix aliquid emendatione dignum conceperam. Ennae seu Castri Ioannis vetustissima civitas, novo canonicorum col6 legio praestans, satis est eruditorum clericorum coetu dives, quippe qui plurissimis distincta parochiis, quarum rectores, synodali examine indicto, ex concurrentibus digniores in vacantibus deliguntur. 1 2 3 4 5 6
Rel Dioec 207 a, fol. 354r-355r. sollecitudinem] solecitudinem. alia] aliae corregge e soprascrive. sufficere] suffecere. exequutioni] exequtioni. collegio] colleggio.
1033
Appendice
acis7, paucis milliaribus Catana distans, alio canonicorum collegio insignita, maxime praefulget ob clericorum exemplares mores sive pietatem. adernio ac Paternio, vetustis etiam collegiatis praecellentes, divino8 cultui non vulgariter sunt addictae, quo earum populus singulari religione ac bonis moribus erga Deum afficitur. Ceterae vero minus praecipuae civitates ac villae numero 34, quae ad necessariam Christi gregis culturam ac instructionem ex ministris sacramentalibus nostrisque vicariis non avare exhauriunt, licet enim litterarum artiumque studium liberalium non multum generaliter vigeat inter clericos ob beneficiorum penuriam, praesertim quae oppositionibus conferantur, ex quibus consequendis allici possent, nihilominus necessaria doctrina pro sacramentorum administratione ac generali populi institutione non deest. Quo vero ad monasteria sacrarum virginum, ea per totam dioecesim maxima sum conatus vigilantia tueri. Quo tanta sum assecutus felicitate in eis moderandis ac in religiosa perfectione promovenda, ut numquam videar congruas posse gratias divinae misericordiae referre. hinc, bono [fol. 355r] spiritu ductum, sacrum coenobium monialium Sanctae Clarae huius cathedralis e regularium subiectione ad ordinarii iurisdictionem sponte transiisse aliis meis epistolis Sanctitatem Vestram certiorem feci. Quibus sacris virginibus, ultra nonnullas quas pro illarum9 optimo regimine impendi instructiones optimosque ministros deputavi, novam e fundamentis ecclesiam brevi extruxi non exigua10 divini cultus amplitudine decoratam. Interim Sanctitatem Vestram exoro ac humiliter obtestor, ut amplissima benedictione totam hanc Beatitudinis Vestrae dioecesim santificet. Cuius ego pedibus humiliter obvolvor. Datum Catanae, die sexto novembris 1709 Beatitudinis Vestrae andreas, Episcopus Catanensis 7 decembris 1709 fuit data attestatio pro 41째 triennio [fol. 355v]
7 8 9
10
1034
acis] accis. divino] divini. illarum] illo corregge e soprascrive. exigua] esigua corregge e soprascrive.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1712 xxIV
1712 – Relazione del vescovo andrea Riggio, relativa al 42° triennio, scritta il 12 settembre 1712 e presentata nel mese di ottobre dal procuratore sac. giuseppe aiello1.
[fol 366r] Beatissime Pater, quinta ad limina apostolorum visitatio meo instat pastorali muneri ut apostolicarum constitutionum Vestraeque Sanctitatis praeceptis videar obedientissimus filius et cum tot bellorum infestationes meaeque valetudinis nonnullis pressae morbis infirmitas personalem prohibent accessum ad Beatitudinis Vestrae venerabiles pedes, eam propter habitam apostolicae clementiae veniam, opera ac studio rev. sacerdotis D. Ioseph aiello catanensis fas sit ad tantum opus uti. Dioecesis, praeter cathedralem urbem Catanam, multas amplectitur civitates videlicet: Ennam, Platiam, Calascibettam, Sanctum Philippum de argirione et acim; oppida vero quamplura sub baronum potestate utpote: Paternionem, adernionem, Regalbutum, Petrapertiam2, aidonem, Barrafrancam, Valguarneram, leonfortem, assarum, Centuripem, albam villam, Belpassum, Mottam Sanctae anastasiae, Monasterium album, Sanctum Ioannem la Punta, Sanctum gregorium, Sanctam agatam, Trappetum, Tremisterium, Viam Magnam, Tres Castagne, Pedaram, Nicolosi, Mompileri, Camporotundum, Sanctum Petrum, Sanctum Ioannem [fol. 366v] galermum, gravinam et acim Sancti Philippi cum suis quarteriis; quibus quidem vetustis dioecesis locis modernis nostris tempestatibus, duo alia exigua rura sunt aucta videlicet: Mirabella et Ramacca. Ex quibus, ut a cathedrali sermonem assumam, templum quod ante terraemotus ruinas amplitudine3 maximum tota Sicilia reputabatur, iam a fundamentis penitus dirutum, meam pastoralem sollecitudinem ita fovit ac invexit, ut maximis sim angustiis ac curis pressus, omni penitus humano auxilio destitutus, fisus nihilominus altissimi mundi Conditoris providentiae, intra trium annorum spatium absolvi, non solum ampliori situ refectum verum etiam et pulchritudine et omni artificii genere elaboratum, cuius expensas quinquaginta millia scutorum attigisse ex librorum notulis ac 1 2 3
Rel Dioec 207 a, fol. 366r-375v. Petrapertiam] Petrapretiam. amplitudine] amplitudinem.
1035
Appendice
mandatis compertum est, ubi iam favente divina gratia sollemnia peregi in vigilia assumptionis Beatae Mariae Virginis, frequentissimo non solum civium verum etiam et totius fere regni incolarum concursu ac tripudianti animorum concelebratum. Templo huic divae agatae concivi et patronae dicato4, cuius corporis sacratissimae reliquiae inclusae thecis [fol. 367r] argenteis eodem templo conduntur ac singulari veneratione coluntur, nonnullis insimul insignibus aliquorum sanctorum monumentis, duodecim inserviunt canonici et quinque dignitates scilicet: prioris, cantoris, decani, thesaurarii et archidiaconi, qui omnes utuntur rocchetto et almutio, totidem insuper beneficiati et octo mansionarii, qui epitogio sunt insigniti; et quoad sacramenta populis administranda utitur magistro cappellano, cui quatuor adiutores coadiunguntur sacerdotes. habet cappellas decem et octo, quarum maxima Crucifixo Redemptori dicata, suis locupletatur5 redditibus ad virgines aliquas parentibus orbatas per singulos annos nubendas, quae omnes die tertio mensis maii matrimonio in hac eadem cathedrali ecclesia traduntur. Bona istius cappellae fideliter administrantur per tres rectores a senatu quolibet anno per sortem electos, cuius quidem cappellae ac reddituum administratio in omnibus ac per omnia ordinarii iurisdictioni subiicitur. Extat insuper pro modo in hac cathedrali vicepoenitentiarius et vicelector publicus moralis theologiae, donec proebenda theologalis paretur. Si quando vero solemne sacrum episcopus est peracturus [fol. 367v] primi sex canonici per turnum diaconi officio funguntur, reliqui vero sex item per turnum subdiaconi. Optime ei provisum comperio de supellectili aliisque ad divinum cultum pertinentibus. habet dicta ecclesia cathedralis quinque alias adiutrices ecclesias6, a me ipso post terraemotum anni 1693 de novo politiori ac ampliori forma aedificatas, ad omnia administranda sacramenta praeter facultatem mutuum consensum accipiendi in sacramento matrimonii, quae facultas solum ab episcopo, utpote unico animarum paroco ex immemorabili consuetudine conceditur, seu ab hiis quibus ipse dat facultatem. Ecclesiae hae sacramentales sunt: Sancti andrae apostoli, Sancti Blasii, Sancti Philippi apostoli, 4 5 6
1036
dicato] dicatum. locupletatur] locupleatur. evidenziato in margine.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1712
Sanctae Marinae et Sanctae Mariae de Itria cum suis emolumentis ab episcopo sacerdotibus cappellanis inservientibus elargitis. Cuius quidem supradictae parochiae Sancti Blasii recens templum erexi, septem circiter millia scuta huius monetae erogando atque ditissima supellectili {ad} divinum cultum exornavi: quod a me est absolutum ut fornaci, in qua diva agata cruciata fertur, huius templi magnitudine populi cultus adhibeatur [fol. 368r]. atque praefato divae agatae templo congregationem quamdam ecclesiasticorum ingenti cumulatam numero adiunxi, cuius instituctio eo tendit, ut una die per hebdomadam7 locus ille sacer venerationi detur per praefatos sodales, et nonnullas praeces divae agatae persolvi statutum in dictae congregationis capitulis reperitur. Praecipuus tamen huius societatis scopus ille est ut congregatorum inopiae praesertim dum morbo aliquo infirmantur non modo ex cumulo contributionum dictorum sodalium, verum etiam ex pinguibus, quibus praefatam sodalitatem redditibus dotaveram subveniatur. Congregationem secretam rursus institui aedificato collaterali eidem ecclesiae sacello, quos quidem socios Beatae Mariae sub titulo Septem Dolorum dicavi, sub onere ducendi quolibet mense processionaliter sacram eiusdem Virginis imaginem. Opus tandem pium erexi, tum pro consequendis indulgentiis a Sanctitate Vestra benigne indultis, tum pro celebrando funere in die obitus, exigua attributa elemosina, cui quidem operi maior populi numerus non parva animarum utilitate est adscriptus. Extat etiam in hac urbe ecclesia collegiata sub titulo Beatae Mariae de Elemosina cum tribus [fol. 368v] dignitatibus videlicet: praepositura, thesauraria et cantoria et decem et novem canonicis cum suis praebendis, licet ad praesens tenuissimis, qui omnes superpelliceo et cappuccio seu epitogio sunt insigniti, cum aliis octo mansionariis epitogio decoratis et omnes diebus festivis in missis sollemnibus horisque canonicis persolvendis laudabiliter ecclesiae inserviunt. administrantur etiam in ista ecclesia sacramenta parochialia per cappellanum ab episcopo approbatum et ad eius nutum amovibilem. Extat quoque seminarium clericorum iuxta praescriptum sacri Concilii Tridentini fundatum, ibi ut pueri bonae indolis instruantur, grammaticam aliasque scientias addiscant, rectorem unum ex gremio capituli virum gravem, virtutibus praeclarum, omni quo decet studio detinere invi7
hebdomadam] ebdogmodam.
1037
Appendice
gilo. In divinis dominicis festivisque diebus, iuxta eiusdem sacri concilii sanctionem, cathedrali ecclesiae eorum obsequia praestant. ad illius administrationem deputatos aliosque officiales iuxta Concilii Tridentini decreta praeposui. Et quia inter alia damna terraemotus de anno 1693 fabricam praefati seminarii penitus evertit sub capannis usque modo clericos praedictos [fol. 369r] alui. Nunc vero magnificam aggressus sum eiusdem domus structuram, quam, Dei fisus praesidio, paucos infra annos me absoluturam non despero. Mons item est pietatis ad pauperum usum, pupillorum, aliarumve huius generis miserabilium personarum vitae subsidia, ordinarii aucthoritate communibus8 pariter civium elemosinis institutus. Regimen penes septem rectores residet quorum primus est perpetuus, qui est prior cathedralis, ceteri extrahuntur ad sortem per senatum quolibet anno. Cum vero rectores praefati a me visitati renuissent, ob quod lis acerbissima pluribus distenta annis interiecta est ac praetenderent dictum montem uptote sub senatus protectione erectum ab ordinaria iurisdictione fore prorsus immunem, tandem post immensos exanthlatos9 labores immensasque expensas, Deo favente, litis victoriam sum assecutus quam exequutioni10 statim mandavi visitando ratiocinia administrationis, nonnullas rursus instructiones pro visitationis argumento observandas tradidi aliaque peregi in signum perpetuae subiectionis ordinarii iurisdictioni. Extat etiam hospitale11 sub titulo divi Marci in quo et pauperes infirmi curantur et infantes parentibus [fol. 369v] orbati aluntur sub regimine trium rectorum, unius perpetui, qui est prior conventus12 Sanctae Mariae Magnae, ordinis Sancti Dominici, alterius annalis, qui est unus ex senatu per sortem extractus et alterius ex artistis; et hi omnes rationem de eorum regimine reddunt ordinario quoties requiruntur. Sunt in urbe praeterea quinque monialium monasteria, quae episcopo subiiciuntur videlicet: Sancti Iuliani, Sancti Benedicti, Sancti Placidi, Sanctissimae Trinitatis et Sanctae agathae sub regula Sancti patris Benedicti nec non et alterum sub titulo Sanctae Clarae, sub regula Sancti francisci nuper ordinariae iurisdictioni acquisitum; et moniales in dictis sex monasteriis degentes omnes divino cultui deditas et regularem disciplinam 8 9
10 11
12
1038
communibus] comunibus. exantlatos] exanthlatos. exequutioni] exequtioni. hospitale] hospidale. conventus] convenctus.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1712
observantes non sine maxima mei animi consolatione inveni, quibus monialibus Sanctae Clarae ego ecclesiam, quae exigua erat, non districta mole, amplissimam propriis expensis extruxi aliasque aedes pro monialium commodo ampliavi. Sunt etiam aliae duae domus fundatae, altera adolescentularum virginum quae parentibus orbatae sunt aut prae inopia periclitantur quoad usque nubantur, mulierum altera, quae post lapsum ad poenitentiam [fol. 370r] reductae ad hanc domum confugiunt, maximo totius urbis in spiritualibus emolumento. Religiosorum familiae decem et novem in urbe fundatae sunt scilicet: Sancti Benedicti, Sancti Dominici, qui duas incolunt domos, cappuccinorum pariter duobus in locis extra urbem constructis, Sancti francisci, minorum conventualium, tertii ordinis Sancti francisci, fratruum minorum de observantia, reformatorum divi francisci, Sancti augustini, Carmelitarum et eorum reformatorum, Sancti francisci de Paula, reformatorum Sancti augustini, iesuitarum, minoritarum, qui duas incolunt domos, Sanctae Theresiae, Sanctae annae, patrum redemptionis captivorum sub titulo Sanctae Mariae de Mercede, denique clericorun regularium ministrantium infirmis, quos Sedis apostolicae indulto vocavi illis assignando aliquos redditus monasteriorum suppressorum. Extat insuper devotum eremitorium nominatum ÂŤla MeccaÂť situatum in loco remoto prope urbem ad medium miliarem, in quo habitant eremitae sacerdotes et clerici, in sua quisque habitatione, ab aliis distincta. habent tamen magnum commune13 [fol. 370v] recintum, muris et ianuis custoditum et unam ecclesiam comunem14 in qua missas celebrant et sua exercitia faciunt. Vivunt tamen de laboribus15 et aliquibus redditibus. habent superiorem qui eligitur per ipsorum vota quolibet anno et confirmatur per episcopum. De sodalitiis et confraternitatibus huius urbis hoc praecipue Sanctitati Vestrae innuendum censeo: omnibus me occurrisse et temporalium bonorum rationem mihi exhibuisse praeceptaque aliqua utiliora et necessaria eis omnibus adhibui et in spiritualibus oratoriorum nitori superiores praecipue incumbere mandavi, quod optime mihi huc usque processit non sine maximo divini cultus emolumento. 13 14 15
commune] comune. commune] comune. laboribus] laboritis.
1039
Appendice
atque haec de urbis Catanae cathedrali deque eius paroeciis, monialibus et locis piis sufficiat Sanctitati Vestrae breviter innuisse. Nunc ad reliquas dioecesis civitates, oppida et pagos describendos progredior. Et primum de civitate Enna dicta Castrum Ioannis. In ista civitate extat maior ecclesia iam erecta in collegiatam redditibus opulentam, sacris argenteis [fol. 371r], reliquiis, supellectilibus copiosis, vasis sacris argenteis decoratam et ornatam, in qua quatuor parochi, qui appellantur dictae collegiatae ecclesiae dignitates sive rectores16, cum cura animarum assistunt cum aliis sexdecim canonicis sacerdotibus, epitogio insignitis horas canonicas quotidianas et missas sollemnes quotidie persolventibus et celebrantibus, quibus salarium congruum quotannis distribuitur. Novem etiam constituit parochias, quorum parochi per concursum instituuntur. Sanctimonialium monasteria sub regula Sancti Benedicti tria videlicet: Sancti Benedicti, Sancti Marci et Sancti Michaelis; sub regula carmelitarum unum: Sanctae Mariae de Populo; sub regula Sanctae Clarae duo: Sanctae Clarae et Sanctae Mariae gratiarum. habet etiam mulierum conversarum coenobium unum sub clausura eamdem regulam Sanctae Clarae profitentium sub titulo Sanctae Mariae Conceptionis et alterum puellarum orfanarum. hospitale infirmorum in quo etiam recipiuntur et aluntur infantes eiecti, quorum parentes ignorantur ideoque baptizantur in fonte baptismali ad hoc designato. Religiosorum conventus octo scilicet: Sancti Dominici [fol. 371v], Sancti francisci, Sancti augustini, carmelitarum, reformatorum de observantia, cappuccinorum, Sancti francisci de Paula, societatis Iesu et Sancti Ioannis de Deo. Confraternitates et societates permultas cum suis ecclesiis necnon et nonnullas17 alias ecclesias minores intra et extra civitatem quas omnes visitavi. Quod singulariter Sanctitati Vestrae me exponendum censeo, antequam praesentem relationem dictae civitatis Ennae claudam, monasterium scilicet Sancti Benedicti tanta observantia regulari tantaque sui abnegatione virtutum culta, recenti visitatione exornatum atque auctum magno spiritualis perfectionis studio repperi18, ut quasdam instructiones seu potius memorias earumdem observationum ac piarum exercitationum, quas ipsae ex 16 17 18
1040
rectores] rettores. et nonnullas] ripete. repperi] reperi.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1712
quadam voluntaria subiectione servant, tradere putaverim, ut haec initia tam ferventis devotionis ac pietatis in viridi semper sint observantia in earumdem animarum emolumentum maximamque Dei omnipotentis gloriam. Platia civitas in qua est matrix ecclesia, cuius templum [fol. 372r] satis est amplum et conspicuum, ubi invenitur ecclesia collegiata constans ex quatuor dignitatibus, quibus animarum cura demandata est scilicet: praepositi, cantoris, thesaurari et decani nec non et viginti canonicis, qui omnes cappa magna violacea, rocchetto et mozzetta alternatim decorantur, cum aliis quatuordecim sacerdotibus beneficiatis nigro epitogio insignitis. Quotidie inserviunt ad horas canonicas persolvendas, missas decantandas fideliumque confessiones audiendas. Quinque sacramentales ecclesias coadiutrices habet, in quibus sacramenta parochialia administrantur per cappellanos ab episcopo designandos et ad libitum amovibiles. Extat etiam ecclesia collegiata, sub titulo Sanctissimi Crucifixi, in ecclesia Sanctae Dominicae, constans ex duabus dignitatibus scilicet: praeposito et cantore et duodecim canonicis, qui omnes utuntur superpelliceo et epitogio ad instar collegiatae Catanensis, cum decem mansionariis epitogio insignitis, iuxta fundationem factam a quondam don Matteo Calascibetta anno 1678. Monasteria sanctimonialium sub regula Sancti Benedicti tria videlicet: Sancti Ioannis Evangelistae, Sanctissimae Trinitatis et Sanctae agatae; sub regula Sanctae Clarae unum sub vocabulo Sanctae Clarae, alterum sub titulo Sanctae annae sub regula [fol. 372v] Sancti augustini et domum puellarum orfanarum. Extat praeterea hospitale ad infirmorum curam necnon et mons pietatis ad egenorum sublevandam pauperiem. Religiosorum novem conventus19 enumerat nempe: congregationis cassinensis, dominicanorum, Sancti francisci, conventualium, minorum de observantia, reformatorum, cappuccinorum, carmelitarum, Societatis Iesu, theatinorum, eremitarum Sancti augustini. habet hae civitas confraternitates et societates permultas cum suis ecclesiis necnon et nonnullas alias ecclesias minores intra et extra civitatem, quae omnes fuerunt visitatae. Calascibetta civitas. Duas habet civitas ista ecclesias matrices nempe: Sanctae Mariae et Sancti Petri, in quibus per duodecim cappellanos epitogio insignitos per episcopum electos sacramenta parochialia per turnum administrantur. habet unam ecclesiam sacramentalem coadiutricem 19
conventus] convenctus.
1041
Appendice
sub titulo Sancti antonii, tria coenobia religiosorum: cappuccinorum carmelitarum et ordinis redemptionis captivorum Sanctae Mariae de Mercede. Unicum monialium monasterium, sub clausura et regula Sancti Benedicti, sub titulo Sanctissimi Salvatoris. Diversas tandem confraternitates, sodalitates ac ecclesias, quas omnes iam visitavi. Civitas Sancti Philippi argirensis. habet civitas haec quatuor ecclesias collegiatas sacramentales sub titulo: Sancti antonini Patavini, Sanctae [fol. 373r] Mariae Maioris, Sanctae Margaritae et Sanctissimi Salvatoris. Non adest ecclesia matrix; unicuique tamen ex dictis quatuor collegiatis inserviunt quatuor dignitates quarum prima est praepositura, cui animarum cura imminet20, duodecim canonici cum usu epitogii et octo mansionarii insigna decorati. Monialium tria extant monasteria, duo sub regula Sancti Benedicti scilicet: Sanctae Mariae vulgo ÂŤla RaccomandataÂť et Sanctae Mariae annunciationis, et unum sub regula et titulo Sanctae Clarae. Religiosorum conventus21 quinque videlicet: Sancti augustini, carmelitarum, minorum de observantia, tertii ordinis Sancti francisci et cappuccinorum. abbatiam unicam regiam sub titulo Sancti Philippi argirionis, quae gubernatur per priorem et cappellanos insignitos et exemptos, abbas vero commendatarius nominatur a serenissimo rege. In hac civitate plures sunt confraternitates, societates et ecclesias, quas omnes visitavi necessariisque instructionibus perlustravi. Civitas acis regalis. Extat in ista civitate ecclesia matrix collegiata, quae constat ex tribus dignitatibus et duodecim canonicis rocchetto et mozzetta insignitis, qui omnes inserviunt et assistunt pro administratione sacramentorum, horis canonicis in choro persolvendis et missis sollemnibus decantandis cum sex mansionariis epitogio insignitis. Quinque alias habet ecclesias coadiutrices pro sacramentorum administratione, quae administrantur per cappellanos [fol. 373v] insignitos ab episcopo electos. Unum habet monasterium sacrarum monialium sub regula Sancti Benedicti et titulo Sanctae agatae. Religiosorum coenobia quatuor videlicet: dominicanorum, carmelitarum, fratruum minorum de observantia et cappuccinorum. hospitale pro curandis infirmis et montem pietatis ad sublevandos egenos. 20 21
1042
imminet] imminent. conventus ] convenctus.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1712
Confraternitates et sodalitates permultas cum suis ecclesiis in quibus nonnula erogantur legata quolibet anno pro maritaggio puellarum, alias habet ecclesias, quas omnes visitavi. Oppida Paternionis et adernionis. Oppida ista, duci Montis alti subiecta, habent ecclesias matrices cum fundatione collegiatarum cum tribus dignitatibus in unaquaque ex eis, quibus animarum cura annexa est, et duodecim canonicis rocchetto et mozzetta insignitis. In illo Paternionis unicum extat coenobium sacrarum monialium sub titulo Sanctae Mariae annunciationis et sub regula Sancti Benedicti et quinque conventus videlicet: Sancti francisci conventualium, dominicanorum, carmelitarum, cappuccinorum et reformatorum Sancti augustini et gancias monacorum cassinensium et hospitale pro curandis infirmis. In illa autem adernionis duo adsunt monasteria, unum Sanctae luciae sub regula Sancti Benedicti et alterum sub regula et titulo Sanctae Clarae, nuper ordinariae iurisdictioni acquisitum et religiosorum familias quatuor nempe: Sancti Dominici, Sancti francisci, minorum [fol. 374r] de observantia, Sancti augustini et cappuccinorum. Regalbutum civitas. In ista civitate adest ecclesia matrix, cui inserviunt cappellani ab episcopo electi ad nutum amovibiles et sacramenta parochialia per turnum administrant. Extat etiam alia ecclesia sacramentalis et coadiutrix sub titulo Sanctae Crucis, in qua etiam sacramenta administrantur per cappellanos ab episcopo electos. Quinque conventus religiosorum scilicet: Sancti Dominici, Sancti augustini, carmelitarum, cappuccinorum et reformatorum Sancti augustini. Monialium coenobia duo sub regula Sancti Benedicti nempe: Sanctae Mariae de gratia et Sancti Ioannis Baptistae, alterum sub regula Sancti augustini ac sub iurisdictione patrum augustinianorum, cum quibus pendet et apud romanam curiam, seu Sacram Congregationem Eminentissimorum Cardinalium, Episcoporum et Regularium controversia pro subiectione monialium, pro qua nonnulla publica documenta praedictae Sacrae Congregationi exhibui. Unum tantum hic zelo Sanctitatis Vestrae humiliter commicto videlicet, me conspicue expertum fuisse plurium annorum experientia monasteria regularibus subiecta, non solum virtutum exemplis in diem non proficere, verum etiam in deteriorem frugem non exiguo animarum ac religionis decremento in pessum iri. Confraternitates et societates aliasque ecclesias minores visitavi necessariasque instructiones reliqui [fol. 374v]. 1043
Appendice
Oppidum assarus. assarus oppidum sub dominio principis Valguarnerae habet ecclesiam matricem collegiatam cum quatuor dignitatibus nempe: praeposito, thesaurario, cantore et decano, quibus animarum cura imminet et duodecim canonicis epitogio insignitis cum octo mansionariis. Religiosorum coenobia quinque, Sancti augustini, carmelitarum, fratrum minorum de observantia et tertii ordinis Sancti francisci. Unicum monasterium monialium sub titulo et regula Sanctae Clarae. Quo vero ad reliqua oppida et pagos superius nominatos nil dignum notitiae Sanctitati Vestrae existimo. Cum omnia fuerint a me personaliter visitata et instructa ac necessariis instructionibus pro maiori divini cultus nitore ac animarum beneficio pluries perlustrata. huius dioecesis incolas non solum purae ac catholicae fidei observantissimos repperi22, verum etiam et pietati maxime addictos. hanc denique Catanensis dioecesis brevem enarrationem ad Sanctitatis Vestrae pedes humiliter provolutus exhibeo eamdem enixe obsecrans ut illam paterna benignitate amplecti dignetur. Divinam interea Maiestatem indesinenter exoro ut Sanctitatem Vestram, suprema eiusdem Numinis providentia ad Beati Petri solium evecta [fol. 375r], incolumen cum universa sua catholica ecclesia praeservet et beatissimos Sanctitatis suae pedes, ut par est, deosculor. Catanae, die duodecima septembris, sextae indictionis, 1712 Beatissime Pater Beatitudinis Vestrae obsequentissimus servus et filius andreas, Episcopus Catanensis 24 octobris 1712 data fuit attestatio pro 42째 triennio [fol. 375v]
22
1044
repperi] reperi.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1714 xxV
1714 – Relazione del vescovo andrea Riggio, relativa al 43° triennio, scritta a Roma il 10 settembre 1714 e presentata personalmente1.
[fol. 378r] Eminentissimi et Reverendissimi Domini, perfuncto munere meo solutoque uti par est visitationis ad limina praecepto, paulo post pro tuitione iurium Sedis apostolicae ac mandatis eius fideliter obtemperatis, miserrime, violenter et cum dedecore exilium subire coactus fui, ita ut in hac praesenti visitatione nihil aliud praeter quam tholi constructionem, mea presentia in ecclesia catthedrali inchoatam, absolutam iam esse, Eminentiis Vestris notum facere mihi praescribitur. Dolores postea et languores, quibus diocesani pro sui pastoris absentia suppetunt, enarrare meae curae est ovesque sine pastoris disciplina, doctrinis noxiis non paucos imbutos in interdicti observationem, viam veritatis aberrantes perpendere summo moerore me afficit, ut apte ad me dici potest quod matres ululant oves. Restat igitur ut obsequentissima reverentiae meae iura Eminentiis Vestris exolvam ac flexis genibus profundeque demissus, uti enixe obsecro, pro ovibus meis ut calamitatibus eruditi meliora saperent, Deum exorare non desinant. Eminentissimi et Reverendissimi Domini Romae, die 10 septembris 1714 Eminentiarum Vestrarum humillimus et addictissimus servus andreas, Episcopus Catanensis Eminentissimi et Reverendissimi Domini Sacrae Congregationis Concilii
Prima septembris 1714 fuit data attestatio pro 43° triennio [fol. 383v]
1
Rel Dioec 207 a, fol. 378r; 383v.
1045
Appendice xxVI
1717 – Relazione del vescovo andrea Riggio, relativa al 44° triennio, scritta a Roma il 1° agosto 1717 durante il suo esilio e presentata personalmente1.
[fol. 384r] Eminentissimi, reverendissimi Domini, triennali meae visitationis nondum expleto curriculo, iterum ad Sacra apostolorum limina ut meo muneri ac iusiurando satisfacerem, me contuli (quod satis aperte inclusa haec comprobant monimenta). Infelicem pariter meae Ecclesiae statum lacrimabilemque2 meae dioecesis conditionem vestris oculis exponere meum arbitror. at quibus malis prematur Cataniensis Ecclesia quot sacrilegiis foedetur dioecesis, quos in errores aberret populus ille, quae lingua quisve calamus attingere poterit? Quatuor abhinc annis Catania dioecesi regnoque turpi expulsus exilio alma hac in Urbe apud vos maneo. his temporum calamitatibus quot paulatim irrepserint vitiorum genera, quo flagitii non iam christianis quibus supra ceteras Trinacriae urbes efflorebat Catania eiusque dioecesis, at ethnicis foedata moribus pervenerit, non artificiosa verborum textura sed effuse referant lacrimarum [fol. 384v] copiae. Ecclesiastici non iam, iuxta Christi oraculum, sal sunt terrae ad condiendos putares3 ac lux mundi ut illuminati et illuminantes, sancti et santificantes luceant coram hominibus, at potius sagena missa in mare non modo ad congregandos sed ad deducendos tum impiis pravitatis exemplis, cum pestiferis doctrinae pabulis ad inferos bonos ac malos. Catania, quae afflante Deo virtutum erat omnium theatrum, nunc, proh dolor, est iniquitatum emporeum. Unum est quod in illa dioecesi punitur malum: pontificiis obtemperare mandatis. Cetera omnia vel nullius momenti vel plausu digna reputantur. Miserae oves quae, suo viduatae pastore, non ad salutis deducuntur pascua sed a lupis suppliciis4 deputantur aeternis. Quoad materialia templorum ornamenta vix quod laude dignum exponam reperio. Magnificum cathedralis ecclesiae delubrum paucis ante 1 2 3 4
1046
Rel Dioec 207 a, fol. 384r-385v. lacrimabilemque] lachrimabilemque. putares] putores. suppliciis] supplicis.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1717
diebus expletum absolutumque fuerat; ad opus autem perficiendum marmoreum tantum deerat pavimentum, quod ut ornaretur omne praeparatum marmor reliqui. at quis crederet? Episcopalem occuparunt mensam ut ex redditibus ecclesiae occurrerent necessitatibus eiusdemque structuram absolverent, et tamen magna ex parte opus nondum est consummatum. Seminarium, sufficientibus erectum plurimisque a me comulatum redditibus, me praesente quinquaginta alumnos pluresque educabat convictores, eximia itidem extollebatur aedificiorum [fol. 385r] mole; nunc nec fabricae nec adolescentum culturae consulitur; nonnisi enim novem alumnos substentant (qui utinam abessent, educantur siquidem non ad Ecclesiae aedificationem sed ad destructionem. Primi enim sunt qui, apostolicum spernentes interdictum, cum excommunicatis vitandis divinis in officiis communicant. Ceteri vero superno illustrati lumine seminarium deseruere) et tamen tot redditibus cumulatum aere non exiguo oneratur alieno. Matrix ecclesia collegiatae Platiensis tribus a fidecommissariis saecularibus gubernata, meliori forma aedificiis restituitur et brevi perficietur. haec pro temporum angustiis ad me perlata unum hoc vos non latere cupio, Eminentissimi Domini, me nullius peperiisse laboribus ut tantis spiritualibus ac temporalibus occurrerem necessariis, quotidiana enim meae Ecclesiae sollicitudo animum angit ac discerpit. Ideoque et salutaribus consiliis et paternis monitis consulere non destitui. at illi, laicali timore perterriti, a veritate auditum avertentes, paternas voces noluerunt intelligere ut bene agerent. Ne ulteriori tedio ac moestitia lacrymabili hac narratione vos afficiam, finem hisce characteribus, non meis tamen ploratibus, impono meique famulatus obsequia ne dedignemini iterum atque iterum rogo et obsecro. Romae, calendas augusti 1717 Eminentissimi et Reverendissimi Domini Eminentiarum Vestrarum addictissimus et obsequentissimus servus andreas, Patriarcha Constantinopolitanus, Episcopus Catanensis Eminentissimi et Reverendissimi Domini Domini Cardinales Sacrae Congregationis Concilii. 385v]
31 iulii 1717 fuit data attestatio visitationis pro 44° triennio [fol.
1047
Appendice xxVII
1730 – Relazione del vescovo Pietro galletti, scritta il 30 ottobre 17301.
[fol. 397r] Sanctissime Pater, ut primum Dei et Sanctae Sedis apostolicae gratia, per felicis recordationis Benedicti xIII manus, de cathedrali Catanensi in Sicilia, meritis adversantibus, provisus et eo volente qui de nihilo cuncta creavit, ex Pactensi grege huic numerosiori impositus, id unum prae oculis habui ut SS.mi Patris mandatis obsequenti animo parerem atque pro virili parte muneri iniuncto satisfacerem. Inter caetera autem, quae obligationis meae sunt, illud potissimum curabam omnino adimplendum, ut SS.mae ac Supremae apostolicae Sedi, iuribus sacrosanctis ita iubentibus, meae Ecclesiaeque mihi traditae rationem de omnibus promptissime haberem. Igitur novam ad hanc Sedem, Deo favente, die 18 ianuarii huius anni 1730 cum pervenissem magistratus primorum populorumque vel ex remotis dioecesis locis confluentium laetissimis festivisque plausibus extra urbis moenia exceptus sum et Catanam ingressus atque in ecclesiam cathedralem delatus, Deo optimo Maximo, [fol. 397v] Deiparae integerrimae, Divae agathae virgini et martiri, concivi catanensi et cathedralis patronae, reliquisque tutelaribus Divis promeritas gratias habui. Paucis a meo adventu diebus exactis, vix dum ex laboriosi itineris incommodo plene refectus, pastoralis mei muneris obligationibus facere satis constitui atque ab ecclesia cathedrali sub faustissimis SS.mae Virginis auspiciis exordium feci die Purificationis solemni, 2 februarii, quo et assistentiam pontificalem dedi et aqua lustrali cereos aspersi. Recurrentibus dein annuis Divae agathae triumphis, plurium dierum spatio in hac urbe solemnissime celebrandis, cunctis interfui pontificalia, processiones caeterasque ab episcopo in hac celebritate fieri solita perficiens. Interea cum generalis sacrorum ordinum collatio immineret, per edictum universam dioecesim commonefeci illam me statuto tempore habiturum; ut profecto habui, non paucis tonsuram, inferiores ordines, superioresque pro eo ac cuiusque ecclesiae exposcere necessitas conferendo. Post haec ad visitationem maturandam animum converti ut incommodis mederi possem, quae diuturna Episcoporum absentia irrepserant. Et 1
1048
Rel Dioec 207 a, fol. 397r-403v.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1730
die 12 martii primordium coepi ab ecclesia cathedrali, ceremoniis omnibus integre servatis, quae a Pontificali Romano praescribuntur. In ea duodecim recensentur canonici, totidem beneficiarii, praeter quinque dignitates. Nonnulla reperi altaria sine debitis imaginibus, nonnulla alia taliter indecentia ut ad sacra facienda minime opportuna viderentur; necnon sacrorum vasorum plurima requisitam munditiem neutiquam habentia aliaque innumera id genus inconvenientia. Quibus omnibus ut remedia quam citissime opportuna adhiberentur imaginibus affabre depictis, umbraculis, aliisque templorum ornatibus, propriis [fol. 398r] providendum sumptibus diligentissime curavi. Ex cathedrali templo alia perspectum, gradum feci nimirum regiam insignem collegiatam sub nomine S.tae Mariae de Eleemosyna, ex 19 canonicis et 8 beneficiariis praeter tres dignitates compactam. Paroecias etiam suburbii, congregationes et confraternitates, quibus singulis ut detrimenta quae ex assidua vacantis sedis intermissione evenerunt resarcienda praescripsi. Tum seminarium clericorum, quos ut literarum atque morum praeceptis erudirent eiusque inceptam fabricam post terremotus ruinas anni 1693 acriter prosequerentur rectores monui. Dein Universitatem studiorum, cui titulo magni cancellarii praeest episcopus Catanensis, eius itidem incohatam cito fabricam absolvendam curatoribus efficaciter commendavi. Postremo singula sacrarum virginum coenobia sub titulo S.ti Iuliani, S. Benedicti, S. Placidi, S. agathae, S. Clarae ac SS.mae Trinitatis cum virginum puellarum et poenitentium foeminarum domicilio, quae omnia, magna animi mei laetitia, propriarum legum observantissima oculis compertum habui. Moniales omnes ad incaeptum religiosae vitae propositum exequendum variis instructionibus cohortavi atque per dies decem spiritualibus S.ti Ignatii exercitiis operam dare, operae visitationis2 meae pretium facturum existimavi. Catechismum3 penitus extinctum atque in oblivione iacentem maximo mearum ovium detrimento ad optimam frugem restitui. Singulis enim dominicis in cathedrali, intervenientibus omnium scholarum auditoribus civiumque multitudine, me coram a patribus Societatis Iesu, servata eiusdem societatis ratione, fidei rudimenta explicanda curavi. Nec minori ardore vires intendi meas ad promovendum in meis ecclesiasticis theologiae 2 3
visitationis] visitactionis. Catechismum] catachismum.
1049
Appendice
moralis studium, tum in Societatis Iesu gymnasio, tum etiam in cathedrali, ubi feria V singulis [fol. 398v] hebdomadis a quodam praefatae Societatis Iesu theologo, maximo omnium plausu, collationes conscientiae casuum habentur; conciones et missiones ad animas e caeno vitiorum ad Deum levandas saepius me assistente promovi. Quibus mediis permulti saniorem mentem induentes averti a publicis criminibus visi sunt. aliquot in civitate usuras sordidasque negotiationes magno animarum detrimento atque iactura ab aliquibus impune exerceri animadverti4; quas monitis arguitionibus paenisque ecclesiasticis radicitus evelli maximam diligentiam adhibui. Quibus Catanae diligenter constitutis, pro debita mea erga commissum gregem sollicitudine Catanae visitationem absolvere et, nulla mora interiecta, ad reliquas dioecesis urbes me conferre ratum habui. Et ante alias Platiam visitandam decrevi. Cumque prope urbem essem obviam mihi venit innumerabilis ecclesiasticorum ac populi turba, magistratus ipse, magna nobilium stipatus frequentia, ut maiori qua posset solemnitate meus in urbem ingressus celebraretur. Praecedentibus itaque sodalitatibus, congregationibus, religiosorum ordinibus ac canonicis utriusque collegiatae, una cum universo clero, iuxta Romani Pontificalis statuta, in urbem, nobili pompa ac incredibili civium plausu, ingressus sum. ad principem ecclesiam, quae item est canonicorum collegium et quatuor dignitatibus, 18 canonicis, totidemque beneficiariis compositum deveni; ubi sordida quaeque atque detrita ad divinum cultum pertinentia amoveri atque nova emi quantovis pretio mandavi; sicut etiam ad finem perduci eiusdem ecclesiae aedificationem complurimis abhinc annis inchoatam et nondum absolutam, maxima procuratorum [fol. 399r] culpa ac negligenti bonorum administratione, tali nimirum tantaque, ut ingens creditorum summa ad plura aureorum millia ascendentium nedum satisfieri posse, minime sperabatur quin potius deperdita pro certo habeatur. Mea tamen industria Deoque opitulante quae amissa putabatur recuperata est et tutissime asservata. Visitatione ecclesiae matris absoluta ad ecclesiam collegiatam sub titulo SS.mi Crucifixi visitandam gradum direxi, in qua duae dignitates, 12 canonici et 12 beneficiarii minores enumerantur. Tum ad sacramentales ecclesias filiales, confraternitates, congregationes, xenodochium in quibus quae corrigenda cognovi meis ordinationibus emendavi maximopere curavi. 4
1050
animadverti] adimadverti corregge e soprascrive.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1730
Quinque demum sacrarum virginum collegia sub nomine S.ti Ioannis Evangelistae, S. Clarae, SS.mae Trinitatis, S. agathae ac S. annae lustravi, quae religiosae vitae disciplina ac legum observantia incredibili mei spiritus gaudio vigebant. Cum horum tamen duo, nimirum: S.ti Ioannis et S. Clarae nullam vitae victusque communitatem retinerent, omnibus nervis ad revocandos veteres mores connixus sum. Ea propter utriusque monasterii moniales ad pristinam communitatem ante quam Platia discederem se restituisse intellexi. Cumque nunciatum mihi foret in alio SS.mae Trinitatis monasterio monialium unam, cuidam viro nobili consuetudine et familiaritate nimia coniunctam, nec religioso statui decora, illam salutaribus primum monitis, ecclesiasticarum deinde censurarum minis, ut ab ea familiaritate abstineretur curavi. Sed cum haec incassum fecissem, illam excommunicationis fulmine multavi. Credita quae monasterii debebantur plurima, usque ad 24 millia aureorum, inspexi et ut debitores exolverent et iam soluta tutissime conservarentur effeci. Illud denique neutique omittendum volui, ut nimirum ad eliminandam prorsus sacrorum imperitiam et sciendorum [fol. 399v] ignorantiam a sacerdotibus et clericis (quam ruinam ad animarum perniciem in tota fere dioecesi mea sine indicibili animi moerore et lacrymis videre nunquam potui) omnes ad theologiam moralem in collegio Societatis Iesu cantumque gregorianum in gymnasio a me fundato diligenter incumberent; utque parochi omnes christianae religionis prima rudimenta pueros plebemque singulis dominicis constantissime edocerent. Tandem relictis compluribus instructionibus, quae honestam ecclesiasticorum vitam concernunt animarumque zelum, administrata generali ordinatione, celebratis nonnullis pontificalibus per tempora a Pontificali Romano statuta et distributo tribus circiter fidelium millibus sacrosancto confirmationis sacramento, Platiae visitationi finem constitui. Et aidonem profectus sum, cuius postea quam matrem ecclesiam sicut et parochialem S. Mariae de Plano cum filialibus et sodalitiis visitassem, non sine aliquorum abusum extirpatione, omnem meam curam omnemque operam contuli in gynaeceum sacrarum virginum sub titulo Divae Catherinae exactissime introspiciendum; utpote quod evolutis retro temporibus, a regulari disciplina deflectens, saecularem vivendi normam aemulabatur. Nunc tamen, divina miserante bonitate, ita adamussim religiosae perfectionis aptatum expertus sum, ut in omnibus suis operationibus nullum iustae reprehentioni locum relinquat, quin potius sincerae laudi meritum 1051
Appendice
subministret non vulgare. Ne tamen in pristinam vilitatem (quod Deus avertat) degeneri conversatione rediret, optimo directore et confessario ac instructionibus complurimis [fol. 400r] efficacibus praecavere conatus sum. Ecclesiarum deposita trium millenorum aureorum propemodum deperdita recuperavi posuique in tuto. Ecclesiasticorum utilitati gymnasium theologiae moralis institui, non secus ac doctrinae christianae, rudium praesertim et puerorum emolumento. Et distributo plusquam millenis bicentisque fidelibus sacrosancto confirmationis sacramento, ad Barrafrancam et Petrapertiam visitandas me contuli, in quibus utramque matrem ecclesiam, una cum filiabus et sodalitiis complurimis, opportunis remediis indigentes circa divinum cultum providi. Ecclesiasticis moralis theologiae inexpertibus, pueris et plebi catechismi ignorantia laborantibus, utrumque gymnasium stabiliendo consului. Nonnullos clericos omni vitiorum generi mancipatos primum salutaribus monitis, deinde vero suppliciis, Dei Optimi Maximi gratia opitulante, ad vitae melioris statum reduxi. Tandem perunctis utrobique sacro confirmationis oleo plusquam tribus fidelium millibus et traditis universo clero proficuis instructionibus, quibus5 in ecclesiastica disciplina bene procedere semper valeat, Castrum Ioannis seu Ennam veni, antiquissimam urbem celeberrimam, nedum propter eximiam vetustamque civium nobilitatem, verum propter canonicorum etiam collegium in tres dignitates, 12 canonicos, octoque beneficiarios divisum, parochiales ecclesias novem, filiales complures, sacrarum virginum gynaecea sex sub titulo, nimirum: S.ti Benedicti, S. Mariae de Populo, S.tae Clarae, S.ti Marci, S. Michaelis et S. Mariae gratiarum, [fol. 400v] poenitentium mulierum et pupillarum domicilia, nosocomium, sodalitates confraternitatesque permultas. huc summa cum celebritate, iuxta praescripta Pontificalis Romani, ingressus sum, magna stipatus procerum corona, praegrediente universo clericorum religiosorumque una cum sodalitiis et confraternitatibus omnibus coetu et subsequente demum innumerabili populorum frequentia. Matrem ecclesiam accurate perspexi, tum reliquas parochiales, filiales, confraternitates et sodalitia lustravi. Dein valetudinarium necnon puellarum virginum et poenitentium foeminarum collegia, corrigendo in cunctis quae correctione digna videbantur. Tandem sacrarum virginum conclavia; quae omnia (si unum excipia5
1052
quibus] queis.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1730
mus sub nomine Divi Michaelis) exemplaria profecto omnique admiratione digna inventa sunt, ob domesticam disciplinam in parvis magnisque rebus diligentissime servatam, ob morum praesertim gravitatem, singularem modestiam, orationis studium, mutuamque charitatem inter se. Nihilominus ut tantum bonum perpetuo conservetur, quinimmo in optimum augeatur, appositis instructionibus incitare, opere pretium meae visitationis arbitratus sum. Monasterium tamen Divi Michaelis a regulari observantia discedens corrigi dirigique se non ita facile patiebatur. Et cum in extremo versaretur periculo, moram neutiquam patiente, ruinam per momenta minitantibus templo, cellis, ambulacris, officinis, murisque, reliquis caeteroqui rimosa vetustate ita fatiscentibus ut cuique [fol. 401r] egressus aditusque facili negotio praeberetur, nec aliunde esset ob ingentem paupertatem unde manifestae ruinae posset subveniri, moniales omnes Divi Michaelis nemine discrepante, supplicem mihi libellum propria uniuscuiusque manu subscriptum obtulere, flagitantes enixe ut eas amplissimo ditissimoque S.ti Benedicti monasterio eiusdem instituti quantocius aggregarem. Quarum postulatis, una cum earumdem consanguineorum precibus, dignitatum collegiatae, reliquorum ecclesiasticorum, nobiliumque votis, quin et totius urbis explicito desiderio, accedente pariter unanimi utriusque monasterii consensu per publicum et authenticum instrumentum declarato et iusiurando peritorum in arte de manifesto imminentis ruinae periculo, optima nixus spe, ut moniales S.ti Michaelis, bonis exemplis ac vita observantissima monialium S.ti Benedicti in meliorem frugem se reducerent, indulgere in Domino sum arbitratus. Ipsequemet processionali pompa praefatas S.ti Michaelis virgines6 e proprio ad illud Divi Benedicti transtuli gynaeceum, inexplicabili omnium gratulatione, pias lacrymas prae letitia copiose effundentium, ut per meas humillimas literas praeterito augusto Sanctitatem Vestram certiorem feci. Non secus ac certiorem facere conatus sum Sacram Congregationem, cui per meum procuratorem canonicum Sanctum Theodorum de Mani, sub die Ix transacti septembris, publica et authentica instrumenta fidesque iuratas misi, tum senatus civitatis Ennae, tum dignitatum collegiatae, tum confessarii eiusdem S.ti Michaelis monasterii, tum denique peritorum in arte de manifesto imminentis ruinae periculo deque huiusmodi translationis [fol. 401v] necessitate moram nullatenus patiente. Nonnulla praefatorum monasteriorum deposita ad summam octo 6
S.ti Michaelis virgines] evidenzia in margine.
1053
Appendice
millium aureorum, quodammodo deperdita acquisivi eaque per licitam industriam fructuosa reddidi. Tandem celebratis duobus pontificalibus in ecclesia matre, temporibus a Caeremoniali Romano praescriptis, datis postremis monitis et instrucionibus ecclesiasticis cunctis, quo in dies longius exercendo se in virtute procedant, roboratis sacro chrismate duobus circiter fidelium millibus, admissis ad tonsuram et minores ordines compluribus iuxta necessitatem ecclesiarum, stabilito in singulis parochiis doctrinae christianae gymnasio ob commune rudium lucrum, excitatis ad frequentiam theologiae moralis in collegio Societatis Iesu ecclesiasticis omnibus, Ennae seu Castri Ioannis visitationem ad exitum perduxi. Post Castri Ioannis visitationem Calascibettam deveni, ubi duo canonicorum collegia Divi nimirum Petri et S. Mariae Maioris cum octo dumtaxat canonicis et totidem beneficiariis, alternis mensibus utrique inservientibus reperi. Quibus diligenter inspectis, ecclesiam parochialem S.ti antonii, filiales, confraternitates, sodalitates7 et conclave sacrarum virginum sub titulo SS.mi Salvatoris, una cum pauperum puellarum domicilio lustravi, factis ubique correptionibus debitis ac iuxta necessitatem instructionibus peropportunis relictis, ecclesiasticos omnes cognovi. Nonnullorum laxiorem vitam fraenavi, reliquorum bene moderatam solitis adhortationibus non intermisi [fol. 402r] quo de virtute in virtutem ascenderet. Catechismi gymnasium, rudium et puerorum lucro, necnon moralis theologiae scholam, clericorum disciplinae necessariam aperui. Tandem ordinationem in minoribus, ut ecclesiarum necessitati consulerem, et sacramentalis8 confirmationis distributionem plusquam millenis fidelibus non praetermisi. E Calaxibettae visitatione assorum me recepi, cuius mater ecclesia, quae simul est canonicorum collegium in tres distributum dignitates, 12 canonicos, octoque minores beneficiarios, ita condecenti sacrorum vasorum caeterorum ad divinum cultum pertinentium exornatur suppellectili ut fere nihil fuit quod correptione dignum existimarem. E contra tamen ecclesia parochialis S. luciae adeo pauper inventa est et miserrima ut suspentionem quippe mereretur. Eam nihilominus non suspendi propter utilitatem animarum, quibus9 ob nimiam distantiam ab ecclesia matre nequit quantocius SS.mum Eucharistiae Sacramentum urgente necessitate deferri. Sed reparandis defectibus, quantum in me fuit, enixus sum. 7 8 9
1054
sodalitates] sedalitates. sacramentalis] sacramentali. quia eis] queis.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1730
Monasterium sacrarum virginum sub nomine S. Clarae adii cuius non pauca, quae minus illi erant consentanea interdixi. Doctrinae christianae frequentiam parochis commendavi et theologiae moralis gimnasium ob commune bonum institui. Dein chrismate consecrato centum septuaginta supra millenos homines perunxi. Nonnullos clericali militiae adscripsi; complures ad quatuor minores ordines admisi. Tandem ut ecclesiasticae disciplinae e sacerdotibus quivis ac clericis maiori diligentia vacaret permultas [fol. 402v] iisdem instructiones reliqui. assori visitatione conclusa, leonfortem lustraturus petii, ubi matrem ecclesiam, ecclesias filiales cum sodalitiis bene se habentes in omnibus inveni, sicut et ecclesiasticos in disciplina morali ac pueros in rudimentis fidei bene versatos. Nihilominus ut laudabilis huiusce civitatis cultura optimos sortiretur progressus, universo clero solitas instructiones reliqui et theologiae moralis gymnasium (ut in aliis locis) aperui, ac doctrinae christianae frequentiam in commune bonum promovi. Sacro demum chrismate millenis circiter obsignatis ad civitatem S.ti Philippi argyriensis iter contendi. In ea quatuor canonicorum collegia eaque parochialia, videlicet: S. Mariae Maioris, cum dignitatibus tribus, xII canonicis, et benecificiariis VI, divi antonii Patavini cum dignitatibus, canonicis et beneficiariis iisdem, et S. Margaritae cum totidem dignitatibus, canonicis et beneficiaris, cuncta episcopali iurisdictioni subiecta, accurate perlustravi, unicuique competentes ordinationes impertiendo ob incommoda permulta, seu ex curatorum negligentia, sive ex paupertate ecclesiarum procedentia. Dein alias ecclesias, scilicet parochiales non collegiatas Divi Petri et Divi antonii abbatis et filiales cum congregationibus et confraternitatibus, non sine opportunis correptionibus ad errores abususque complures eradicandos. Postremo tria sacrarum virginum conclavia sub titulo SS.mae Nunciatae, Divae Clarae et S. Mariae Raccomandatae, quae cum praeclare sanctissimis fundatorum legibus exequendis dedita repererim, instruc- [fol. 403r] tiones a me salutares, ne unquam a tanto bono desisterent, acceperunt. Ecclesiasticis, quos conscientiae casuum imperitos inveni, puerisque ac plebi, quos fidei rudimentorum nimis ignaros expertus sum, theologiae moralis ac cathechismi gymnasium decrevi. hic cum nonnulla ecclesiarum deposita ad tria millia aureorum ascendentia ob curatorum desidia, longa annorum serie mortua et infructuosa semper exstitissent, deinde vero deperdita atque per summos labores a me vel ante in meum episcopatum ingressum exantlatos, tandem recuperata per licitam honestamque negotiationem tuta reddidi atque fructifera. 1055
Appendice
Et sacrosancto confirmationis oleo tribus fere millibus fidelium perunctis, ac datis universo clero utilibus instructionibus, quibus10 ad ecclesiastica munera rite obeunda incitarentur, Centurbium profectus sum, in quo matrem ecclesiam necnon filiales et sodalitia omni sedulitate perspexi, non sine remediis opportunis prout necessitas postulabat. Ecclesiasticos minus versatos in theologia morali et in fidei rudimentis saeculares depraehendi; quamobrem utrisque prospiciens casuum conscientiae et catechismi scholam, ut in aliis dioeceseos locis, aperui et sacro confirmatis oleo fidelibus ultra 1240, generalem visitationem interrupi relictis interim Paternione, adernione, albavilla et Regalbuto, propter nimiam aeris insalubritatem. Quas tamen paucis abhinc diebus visere Deo adiuvante conabor, sicut et acim Realem cum nonnullis oppidulis etsi per meum vicarium generalem in primo ad episcopatum ingressu necessitate sic esigente visitaverim [fol. 403v]. huic meae visitationi succedet alia proximo mense novembris et quidem emolumenti spiritualis animarum neutiquam inferioris. Cuiusmodi erit sacra patris antonini finocchio, missionarii apostolici e Societate Iesu, per totam dioecesim missio. In qua praeter conciones assiduas aliasque exercitationes et commentationes rerum ad salutem conducentium, exercitia spiritualia S.ti Ignatii loyolae publice, iuxta morem virorum apostolicorum Societatis Iesu proponentur, ut irrigantibus apostolici viri sudoribus evangelicas veritates a me in universa dioecesi plantatas, Divina Bonitas, intercedente amplissima benedictione Sanctitatis Vestrae, peroptatum incrementum dare minime dedignetur. Interim beatissimis Sanctitatis Vestrae pedibus humiliter provolutus, illam quam possum studiosissime peto quaeroque ut mihi meisque hisce laboribus, quin et universae Catanensi dioecesi Sanctitatis Vestrae pedibus divotissime pariter genuflexae, largissimam benedictionem dignetur impertiri, dum ego vicissim cum iisdem meis fidissimis ovibus ab aeterno Divino Pastore, maximo totius catholici ovilis emolumento, summa qua possum contestatione aeternas Sanctitati Vestrae deprecor benedictiones de rore coeli et de pinguedine terrae. Catanae in Sicilia, 3째 kalendas novembris 1730. Beatissime Pater, ad pedes Sanctitatis Vestrae humillime provolutus Petrus, Episcopus Catanensis 10
1056
quibus] queis.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1731 xxVIII
1731 – Relazione del vescovo Pietro galletti, scritta il 15 agosto 1731, con una nota di aggiornamento del 31 gennaio 17321.
[fol. 405r] Sanctissime Pater, praeterito mense novembris sub primordia me et mecum una fidelem visitationis notitiam melioris partis meae dioeceseos Catanensis per humillimas literas, ut iniuncto facerem satis muneri, beatissimis Sanctitatis Vestrae pedibus exposui. Impresentiarum meae partes sunt, ut ad pedes sanctissimos revertar, reliquam dioeceseos visitationis partem expositurus. Mitigatis igitur aestivis caloribus et amoto insalubritatis aeris periculo (quae profecto in causa fuere, ut incoeptam visitationem spatio trium mensium interrumperem) illam, summa meae solicitudinis industria, prope finem eiusdem novembris a Regalbuto repetere conatus sum. Et huic urbi, quam summopere obturbatam inveni, ob discordiarum zizania ecclesiasticos inter et saeculares a quibusdam perditae vitae sacerdotibus disseminata, pacem filiorum Dei restitui. aucthores vero discordiarum paenas gravissimis reatibus condignas in discursu visitationis pertimescentes, paulo ante meum adventum, sub vano falsoque praetextu, sese discrimini subduxere ad Tribunal Regiae Monarchiae, a mea iurisdictione recursum faciendo, Regalbutum quin et dioecesim [fol. 405v] universam suimet absentia maxima serenitate afficientes. Ecclesiasticos, ecclesias, divinum cultum, cunctaque pia loca reperi non multa correptione indigentia, sicut et tria sacrarum virginum asceteria sub titulo S. Mariae gratiarum, S. Ioannis Evangelistae et Divi antonini Patavini ad religiosae vitae normam perfecte accommodata. Nihilominus ut ad constantem erga divinum cultum suique perfectionem ecclesiastici omnes incitarentur et sacrae virgines ad incoeptum vitae tenorem feliciter prosequendum, utrisque proficuas instructiones aptavi. Usum sacramentorum, praesertim communionis generalis, quantum in me fuit, promovere curavi et clericorum sodalitatem institui sub auspiciis Integerrimae Virginis, illamque vigili patrum Societatis Iesu curae reliqui. Catechismi gymnasium2 et theologiae moralis aperui, cui religiosum 1 2
Rel Dioec 207 a, fol. 405r-409r; 411r-412r. Catechismi] cathechismi corregge e soprascrive.
1057
Appendice
aeque ac eruditum eiusdem Societatis theologum praefeci. Tandem sacro confirmationis oleo plusquam duobus millibus perunctis, visitationi ecclesiae Regalbutanae finem imposui. Et adernionem veni, ubi matrem ecclesiam, quae simul est canonicorum collegium, in tres partitum dignitates, duodecim canonicos, beneficiatos sex, speciali diligentia inquirere arbitratus sum. Et in ea, non secus ac in reliquis adernionis ecclesiis, sodalitatibus locisque piis a me diligenter inspectis, pauca quae correptionem exposcebant meis ordinationibus corripui. Nobilem quemdam laicum e caeno vitae laxioris ad meliorem frugem [fol. 406r] reduxi. Sacerdotibus et clericis, quos bene procedere deprehendi, ut maioris solertia ecclesiasticae vacarent disciplinae permultas instructiones composui; sicut et sacrarum virginum ginaeceo S. Clarae dicato et honestarum puellarum domicilio ut ferventiori studio operam religiosae observantiae navarent. Conclave sacrarum virginum sub titulo S. luciae, quod vitam communem et religiosam paupertatem exsosum, mercaturae videbatur intentum consanguineorum bono, divina opitulante gratia, ad religiosam amussim redegi, vitam communem introducendo, omnisque negotiationis aditum praecludendo et sub patrocinio cuiusdam integerrimi viri nobilis, qui bonorum monasterii ne dissiparentur, ut hactenus vigilem curam haberet ac sub directione religiosorum hominum, qui quotidianis monialium in spiritu progressibus acerrima atque intentissima cogitatione prospicerent relinquendo. Ecclesiasticorum utilitati ut in reliquis dioeceseos locis gymnasium theologiae moralis, praeside doctissimo viro de observanti familia S.ti francisci, et doctrinae christianae rudium et puerorum emolumento institui. Et distributo plusquam tribus fidelium millibus sacrosancto confirmationis sacramento ad parvum albaevillae oppidum deveni. Cuius matrem ecclesiam una cum parvulis filialibus et sodalitiis diligenter inspexi, non sine debitis correptionibus circa divinum cultum; ecclesiasticis casuum conscientiae ignorantia [fol. 406v] laborantibus, stabilito theologiae moralis gymnasio, sub optimo expositore de strictiori observantia S. francisci consului. Puerorum plebisque emolumento catechismi frequentiam parrocho commendavi. Ecclesiasticum quemdam, non sine maximo ordinis dedecore, omni vitiorum genere inquinatum condignis suppliciis multavi. Reliquisque ut ecclesiasticae dignitati propriaeque obligationi facerent satis, appositas instructiones tradidi. Et sacro roboratis chrismate millenis circiter fidelium animis, Paternionem versus me contuli. 1058
Relationes dioecesium. Catanen. – 1731
Cumque non procul essem ab urbe obviam mihi venit magistratus, multa nobilium stipatus caterva ecclesiasticorum ac populi turba, ut maiore qua posset solemnitate meus in urbem ingressus celebraretur. Praecedentibus itaque sodalitatibus piorumque hominum conventibus, religiosorum familiis et una cum universo clero canonicis illius insignis collegii, servatis ad unguem Romani Pontificalis statutis, in urbem ingressus ad principem ecclesiam collegiatam, quatuor insignitam dignitatibus, canonicis duodecim et sex mansionariis deveni; ubi nonnulla quae divinis mysteriis celebrandis minus consentanea visa sunt interdixi. Tum ad reliquas ecclesias et sodalitia me contuli, factis ubique correptionibus debitis et iuxta necessitatem peropportunis instructionibus datis. Tandem ad sacrarum virginum gynaeceum SS.mae Nunciatae dicatum, ubi fere nihil occurrit quod correptione dignum existimarem [fol. 407r]. Monialibus cunctis divino cultui et religiosae disciplinae mirum in modum invigilantibus nihilominus, ut tantum bonum perpetuo servaretur, quin et augeretur in optimum, appositis instructionibus incitare meae visitationis operae pretium duxi non contemnendum. Nonnullos e canonicorum collegio in compluribus aegre meam iurisdictionem ferentes ad perfectam obedientiam reduxi. Sacerdotum theologiae moralis imperitiae, rudium plebisque doctrinae christianae ignorantiae providi, tum facultatis moralis novo stabilito gymnasio, sub optimo magistro ex inclita praedicatorum familia, tum comminatis parocho poenis in iure praefixis, ni per se vel per alios idoneos, si legitime fuerit impeditus, diebus saltem dominicis et festis solemnibus, plebes sibi commissas pro sua et earum capacitate pascat salutaribus verbis, docendo ea quae scire omnibus necessarium est ad salutem, annunciandoque eis cum brevitate et facilitate sermonis vitia, quae eos declinare et virtutes, quas sectari oporteat, ut poenam aeternam evadere et caelestem gloriam consequi valeant, iuxta Tridentini decreta, sess. 5, de refor., cap. 2. Et ecclesiasticis cunctis ut maiori studio propriae obligationi responderent salutaria monita voce scripto3 tamen perpetuas instructiones formavi. Tandem, recurrentibus S. Barbarae virginis et martiris patronae principalis Paternionis solemniis, pontificalia exercui. Et chrismate consecrato [fol. 407v] duobus circiter millibus perunctis, amplissimae meae dioeceseos visitationi coronidem imposui mense decembris, nondum episcopatus mei anno completo, relicta aci Regali, quam solam Ill.mus et Rev.mus D.nus 3
scripto] scripta corregge e soprascrive.
1059
Appendice
f. D. Raymundus Rubi, felicis recordationis praecessor meus, undecim mensium circulo, qui fuit totum episcopatus sui spatium, visitaverat; nec iam elapsum erat visitationis triennium. Caeterum eo expleto proximo praeterito iunio statim acim Regalem profectus sum, cuius mater ecclesia collegiata, in tres dignitates, duodecim canonicos, sexque mansionarios partita, divino cultui perquam diligenter indulget. Quamobrem nonnullis gratiis et privilegiis canonicorum collegium exornavi, non secus ac complurimis monitis et instructionibus, ne a tam diligenti cultu deficeret. Ecclesiae filiales etsi pauperes decentem servant munditiem, in iis omnibus quae ad divinum sacrificium celebrandum necessaria sunt; unde perpauculas iis correptiones feci. Ecclesiasticos bene moratos vidi, utque tales semper conservarentur, immo de virtute in virtutem proficerent, normam vivendi ac saluti proximorum consulendi perpetuo duraturam exhibui. Theologiae moralis gymnasium tum in ecclesia collegiata, tum in congregatione scholarum piarum, cantusque gregoriani in ecclesia Divi Petri, catechismum in ecclesiis sacramentalibus [fol. 408r] et sodalitium, sub auspiciis Beatissimae Virginis, in praefata scholarum piarum congregatione communi ecclesiasticorum et rudium bono statui. Conclave sacrarum virginum sub titulo S. agathae paci filiarum Dei, qua penitus destitutum erat antea, ob nonnullarum laxiorem vitam his ad strictiorem4 disciplinam, evocatis saluberrimis monitis et instructionibus, restitui. Parochianos cuiusdam ecclesiae sacramentalis S. Catharinae dicatae, christianam pietatem Deique timorem, multis abhinc annis ex illorum incultis animis abeuntem, insinuavi. Utque altius eorum cordibus haereret, virum apostolicum missionarium Societatis Iesu monui ad hanc provinciam, tepescentibus iam aestivis ardoribus, subeundam, praeter alium apostolicum virum, qui ab exordio huius anni post meam visitationem, dioecesim universam perlustrat, evangelicae praedicationis semina ubique diffundens, indeque non pauca referens incrementa virtutum. Nonnullos clericali militiae ut ecclesiarum necessitati prospicerem ascripsi. Complures ad quatuor minores ordines promovi et supra millenos sacro chrismate roboravi. Tandem redeuntibus S. Venerandae virginis et martiris acis principalis patronae solemnitatibus, pontificali ritu vesperas missamque solemnem peregi. Quibus acis Regalis universaeque meae 4
1060
strictiorem] scrictiorem.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1731
dioecesis visitationem specialissimo Dei, Integerrimae Virginis, Divorumque tutelarium [fol. 408v] opitulante subsidio, ad optatum exitum perduxi. Illud hic minime praetereundum arbitror ut Deo Optimo Maximo, a quo bona cuncta procedunt, SS.mae Virginis Divisque meis ac dioeceseos tutelaribus condigne rependantur gratiae, me scilicet universam Catanensem dioecesim visitasse et in ea, quae visitationis praecipuus scopus sunt, summa pace et tranquillitate pertractasse, absque ullo vel ad metropolitanum vel ad Tribunal Regiae Monarchiae recursu, immo et maxima omnium qua nobilium qua ignobilium, seu laicorum sive ecclesiasticorum gratulatione ac plausu, adeoque sanam, orthodoxamque doctrinam, expulsis complurium erroribus, induxisse, custodiisse bonos mores, pravos vel in nobilibus personis correxisse5, et populum cohortationibus et administrationibus ad religionem, pacem, innocentiamque accendisse etc., iuxta praescripta Tridentini Concilii, sess. 24, de refor., cap. 3. haec tota quanta est alterius partis visitationis meae summa; quam mecum una meisque fidissimis dioecesanis beatissimis Sanctitatis Vestrae pedibus humillime submitto. Restat ut meos hosce qualescumque sudores [fol. 409r] Sanctitas Vestra prospero vultu excipere minime dedignetur, mihique et dioecesi Catanensi meae apostolicam benedictionem impertiatur; dum ego a Deo optimo maximo bonorum omnium largitore, quam possum studiosissimae contendo, totius christianae reipublicae bono, protractam Sanctitatis Vestrae ultra Nestorii annos canitiem, omnibus affluentem praesidiis omnisque felicitatis genere cumulatam. Catanae in Sicilia, 15 augusti 1731 Beatissime Pater, ad pedes Beatitudinis Vestrae devolutus Petrus, Episcopus Catanensis
[fol. 411r] Eminentissime et Reverendissime Domine, ea est singularis Eminentiae Vestrae totiusque Sacrae Congregationis Tridentinae legum custodis humanitas et benignitas, ut meos in perlustranda Cataniensi hac dioecesi meae imbecillitati commissa qualescumque labores, quibus pro animarum salute quod potui quidem facere feci non ita tamen quod debui, laudibus extollat non vulgaribus immeritisque honoribus prosequatur. Quamobrem impraesentiarum ingentes Eminentiae Vestrae gratias habere operae gratitudinis meae obsequentissime pretium 5
correxisse] correpsisse corregge e sopcrascrive.
1061
Appendice
arbitror minime praetereundum; insimulque enixe precavi ut a Deo summam mihi impetrent votorum quod nimirum initiis episcopatus mei felicior respondeat successus et felicissimus tandem exitus succedat. Quae autem post absolutam totius dioecesis visitationem, statim agenda Sacrae Congregationi promisi, alias videlicet apostolicorum virorum sacris missionibus incumbentium perlustrationes, iam exequi conatus sum, exordium sumens a cathedrali, occasione formidabilis terraemotus, qui praeterito mense novembris non infimam Siciliae partem incredibili terrore concussit. Catanae igitur eiusque in [fol. 411v] suburbiis complures evangelici viri praesertim pater antoninus finocchio e Societate Iesu et p. Dominicus ferrari neapolitanus, ordinis praedicatorum, ad sedandam iram divinam praedicationis officium, publicas poenitentiae processiones aliasque pia exercitia aggressi sunt, non sine maximo animarum fructu, atque hunc, si Eminentiae Vestrae ita libuerit ex relatione typis edita, quam per manus agentis mei Sancti Theodori de Mani mittere sum ausus, videre poterit. Quibus Catanae peractis ad eadem in reliquis dioeceseos locis peragenda iidem apostolici viri sese statim contulere, maxima referentes ubique ex suae evangelicae praedicationis seminibus incrementa virtutum ut certiorem me reddunt quotidiana meorum vicariorum foraneorum testimonia. Quoad recursus apud Sacram Congregationem adversus me habitos, praesertim super exactionibus occasione sacrae visitationis, omissis aliis, id unum praetermittere nequaquam possum; scilicet haud me latere calumniarum authores, quos proinde non vulgaribus imposterum prosequar beneficiis, ut hactenus nihilque me exegisse, quod indulgentia sacrorum canonum, consuetudine in hac dioecesi, exemplo praedecessorum meorum, praesertim Ill.mi et Rev.mi D.ni D. andreae Reggio felicis recordationis, Eminentissimi Cardinalis Cienfuegos, ac fratris D. Raymundi Rubi sanctae memoriae permissum non sit. Interim Eminentiis Vestris, quarum sacram purpuram quam humillime centies deosculor, ultra Nestoris annos protractam [fol. 412r] canitiem, omni felicitatis genere cumulatam a Deo optimo maximo quam possum studiosissime contendo universi catholici orbis emolumento. Eminentiae Vestrae Catanae, 31 ianuarii 1732 Eminentissime Domine, ad pedes Eminentiae Vestrae provolutus Petrus, Episcopus Catanensis 1062
Relationes dioecesium. Catanen. – 1734 xxIx
1734 – Relazione del vescovo Pietro galletti, relativa ai trienni 48°, 49° e 50°, scritta il 14 gennaio 1734 e presentata dal procuratore sac. Vincenzo Coniglio. Il documento fu integrato con il bilancio della mensa vescovile del 1729 e con le notizie sullo stato del seminario1.
[fol. 421r] Relatio visitationis urbis et dioecesis Catanensis de anno
1733
Beatissime Pater, expleto iam triennali curriculo post primam huius meae dioecesis visitationem ut parerem Sacrosancti Concilii Tridentini aliisque decretis, ut denuo ad eam visitandam me reducerem toto nisu curavi utque primordia visitationis iuxta debitum munus executioni mandarem, ab hac Sancta Cathedrali ecclesia initium duxi, praemissis quae solent notitiis, ut qui tenebantur ad assistentiam per se vocarentur. Igitur, die 14a martii 1733, magno ecclesiasticorum et secularium nobilium numero comitatus, iuxta praescriptum Pontificalis Romani et Ceremonialis Episcoporum, sacris vestibus indutus, ad supradictam cathedralem ecclesiam gradum feci, in qua capitulum residet, constans quinque dignitatibus, duodecim canonicis, totidemque beneficiariis, praeter caeteros mancipatos ecclesiae servitio ministros. In altaribus nil corrigendum reperi, nam imaginibus, fornicibus gradibusque affabre inauratis propriis sumptibus ornavi. In sacris supellectilibus sacristiae iam quod deficiebat providi; unde nil sese obtulit inconvenientiae. Deinde ad regiam et insignem ecclesiam collegiatam me contuli [fol. 421v], in qua degunt tres dignitates, decem et novem canonici, et octo beneficiarii ultra alios ministros; illamque inveni quoad cultum divinum peroptime omnibus numeris absolutam, et quamvis nullos habeat sufficientes sumptus ad substentationem canonicorum, amore et assidua assistentia decorem redolet mirabilem. Parochias inde alias visitavi, quae ultra duas supradictas sex habentur, in quibus quod erat infirmum, qua potui solertia, et elemosinis sanare curavi. Monasteria monialium sex et tria conservatoria cum visitassem, suarum legum et constitutionum zelantissima inveni, nihilque nisi emulatio-
Rel Dioec 207 a, fol. 421r-425v; 427r-428r. Il bilancio della mensa vescovile (fol. 393r-395v) è annesso alla traduzione italiana della relazione. 1
1063
Appendice
nem charismatum meliorum suadere quivi et ut in sancto proposito permanerent hortavi. Sodalitia, confraternitates aliasque ecclesias visitavi et cum aliquod irrepsisse detrimentum cognovissem necessario resarciendo remedio totis viribus enixus sum. Tandem ad seminarium clericorum ivi, ibique regulas tum quoad mores reformandos2, tum quoad scientias comparandas aliquantisper exoletas, statim ut ad pristinum restituerentur splendorem rectoribus et ministris prescripsi, utque fabricam cui incumbunt sine intermissione continuarent sum exhortatus. archigymnasium universitatis studiorum, cui praesum magnus cancellarius, ut custodiretur et non intermittatur fabrica cum aliis praesidentibus curavi. generaliter praescripsi, variis publicatis edictis, continuationem assistentiae exercitio casuum moralium, quod me presente fit in hac cathedrali qualibet feria quinta. Mores aliquorum ecclesiasticorum depravatos blanditiis, minis et poenis secundum exigentiam correxi, taxam expensarum in qualibet curia foranea praescripsi3 ad sublevamen subditorum, qui nimis sumptibus angebantur; monitis primum, deinde mulctis illicitam negotiationem radicitus extirpavi et nonnulla alia constitui ad exactam morum reformationem. Sicque visitationem Catanae clausi. Optabam per memetipsum reliqua dioeceseos loca invisere, ut spiritus promp- [fol. 422r] tus erat caro infirma {cfr Mt 26, 41}; nam serio confectus, infirmitatibus graviter exagitatus, voto compos effici non potui. aliunde asperitas itinerum et inevitabilia incommoda, quae tribus ab hinc annis sexagenario maior expertus sum, me deterruere. Unde cantorem huius cathedralis, D. Ioannem Rizzari, meum in spiritualibus et temporalibus vicarium generalem, qui vices meas obiret, mittere decrevi. Illi tota fiducia gregem commisi; nam diligenti et singulari peritia gubernii, moribus et scientia est adornatus et ex toto annorum curriculo, quibus primo huius dioecesis vicarius apostolicus, inde pluries capitularis praefuit, cognitionem personarum, locorum et negotiorum tam exactam est comparatus, ut nemini sit secundus; quae igitur ipse vice mea peregit hic referam. Eodem ferme tempore, quo a me ecclesiae huius civitatis perlustrabantur ille oppida cuncta, quae vocantur Nemoris Catanensis successive visitanda petivit; quod munus illi a me iniunctum fuit etiam exequtioni mandatum in prima mea visitatione, antequam simul cum ipso maiora loca 2 3
1064
Tandem – reformandas] evidenzia in margine. prescripsi] prespripsi corregge e soprascrive.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1734
dioecesis adivissem cumque quae primitus ab illo facta fuere et sancita in oppidis nemoris, quarum differant ab hac secunda visitatione utramque una relatione complector. Nomina oppidorum sunt: acis S. antonii, acis Catena, acis S. Philippi, acis S. luciae, S. agatha, Bonaccursi, Belpassus, Borrellus seu Stella aragona, Castrum acis, Campus Rotundus, S. gregorius, gravina, S. Ioannes galermi, S. Ioannes la Punta, Monasterium album, S. lucia, Motta S. anastasiae, Nicolosi, S. Petrus, Pedara, Trappetum, Tria Misteria, Trecastaneae, Turris grifi seu Massa annunciata, Trizza, Via Magna et Vallis Viridis. In omnibus totis locis, in quibus ob tenuitatem incolarum non qualis necessaria est viget doctrina, scholas theologiae moralis constituit optimas, magistros eligendo, supellectilium et altarium restaurationi totis viribus operam dedit, instructiones meas [fol. 422v] promulgavit et illos quos obtemperare detrectantes invenit, redarguit, castigavit. Dissidia iurisdictionalia composuit suum cuique ius tribuendo, sacrum cultum et exactiorem festorum observantiam promovit, sacerdotes aliquos a vilioribus muniis abstinere, quibus attendebant prescripsit. his absolutis ad me rediit hicque mansit usque quo aeris inclementia, liberum ad civitates alias relinqueret iter. Tempore placido Rammaccam petiit, ibique unicam ecclesiam matricem visitavit, cum nullae aliae extent, ob oppidi angustiam et in itinere ecclesias rurales, pro quarum pauperie, quae potuit praescripsit. Deinde ad Platiam se contulit, ubi matricem visitavit primum, in qua sunt in collegiata tres dignitates, decem et octo canonici et totidem beneficiarii; meas instructiones quae erant in usu, ad continuam observantiam disposuit non itaque bene ordinata ordinavit. Quod subinde reperit in ecclesia collegiata SS.mi Crucifixi, ubi sunt duae dignitates, duodecim canonici et totidem beneficiarii. Dehinc visitavit sex alias parochias, quarum minoris momenti detrimenta perutili economia resarcienda curavit. Monasteria monialium S. Ioannis, SS. Trinitatis, S. agathae, S. annae, S. Clarae et conservatorium virginum subtilissime inspexit, illarumque moniales regulari disciplinae addictas et claustri decori intentas invenit, et communis vitae zelantissimas exequutrices; et quia non datur in mundo paradisus, in quo non intret serpens {cfr gen 3} varias saluberrimas instructiones reliquit eisdem observandas. Circa accessum ad eadem4 computa expensarum stricto calamo perpensus nihil corrigendum reperit, 4
eadem] easdem.
1065
Appendice
aliisque salutaribus monitis et regulis omnibus ecclesiasticis promulgatis Platiae visitationem absolvit. aydonem hinc profectus matrem ecclesiam, aliam parochialem cum caeteris filialibus, confraternitatibus et sodalitiis visitavit, in quibus aliqualia cum irrepsissent inconvenientia, prompto studio correxit. Monialium sub titulo S. Catherinae cenobium perlustravit cumque ad exactiorem regularum observantiam adducere iudicasset variis monitis et instructionibus [fol. 423r] salutari methodo coercuit, theologiae moralis pro ecclesiasticis scholam renstauravit. Valguarneram deinde visitans, in eius matrice ecclesia et illa eremitorii, sicut in aliis filialibus, nil maioris momenti corrigendum adinvenit, sed solummodo paucis inobservantiis quoad altarium nitorem ordinationibus occurrit. Mirabellam oppidum subinde adivit et pro doctrina christiana frequentius auscultanda providit, sicuti pro ecclesiae matricis et alterius S. Crucis meliori cultu. ad Barrafrancam gradum faciens et mox ad Petrapertiam, utriusque matrices ecclesias bene exornatas adinvenit et alias filiales; neque maiori grassarentur populi ignorantia, cathechismi exercitium frequentiori methodo renovavit, mearumque instructionum in visitatione anteacta publicatarum regulis non obtemperantes multavit. Ennam seu Castrum Ioannes invisens, in eius perlustratione visitavit in matrice ecclesia collegiata, capitulum constans quatuor dignitatibus, octo canonicis et octo beneficiariis, hosque reperit nitori ecclesiae et personarum incumbentes quomodo alias novem parochias se adinvenisse mihi retulit. Sacra virginum monasteria septem, idest: S. Marci, S. Benedicti, S. Mariae Populi, S. Clarae, S. Mariae gratiarum, S. Michaelis, SS.mae Conceptionis; poenitentium et pupillarum conservatorium accurate cum visitasset et nil sibi quod regularem observantiam offenderet occurrit. Postea adivit sodalitia, confraternitates aliasque ecclesias permultas filiales et nosocomium, meas anteactas instructiones renovandas curavit, publicavit, indixit; cumque in illis ecclesiasticis non contemnendum5 vigeret scientiarum studium, ad meliorem normam exhortatus est [fol. 423v] et theologiae moralis adauxit. Calaxibettae visitavit ecclesiam matricem collegiatam cum octo canonicis et totidem beneficiariis, qui alternatim S. Petri et S. Mariae 5
1066
contemnendum] contendendum.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1734
Maioris ecclesiis matricis titulo insignitis assistunt; dein parochialem S. antonii abatis et monasterium monialium S. Salvatoris et conservatorium virginum aliasque ecclesias inferiores lustravit, opportunisque pro necessitate relictis instructionibus ad exactam vivendi methodum, profectus est. assorum visitans eiusdem matricis collegiatae tres dignitates, octo canonicos et octo beneficiarios diligenter ecclesiae et sacrorum cultui addictos reperit, unde eorum diligentia perspecta commendavit studium. Parochiali S. luciae ut subvenirent, propter extremam paupertatem, toto nisu est adhortatus aliosque defectus reparavit. Monasterium S. Clarae, ut ea quae par est observantia vigeret studuit, datis necessariis instructionibus. Casuum conscientiae exercitium restauravit ut potius animae quam corporis subveniret detrimento. leonfortem petiit, in quo matricem ecclesiam et filiales optime comptas, ecclesiasticos bonis moribus instructos, aliosque iuxta debitum docentes cum invenisset, laudabile hoc institutum ut non interrupta cultura progrediretur iussit, variis ad hunc finem publicatis instructionibus. Civitatem S. Philippi argiriensis cum adivisset, quatuor canonicorum collegia visitavit: primum in ecclesia parochiali S. Mariae Maioris cum dignitatibus tribus, canonicis quatuor et unico beneficiario; secundum in ecclesia parochiali S. antonii de Patavio cum quatuor dignitatibus, duodecim canonicis et sex beneficiatis; tertium in ecclesia parochiali S. Margharitae cum quatuor dignitatibus, duodecim canonicis e sex beneficiatis, quartum SS.mi Salvatoris cum tribus dignitatibus, sex canonicis et quatuor beneficiatis et in iis divinum cultum et supellectiles ad exigentiam competentem ordinata lustravit; quaeque [fol. 424r] sibi inconvenientia visa sunt redarguit ad pristinum restituendo splendorem; eodem se gessit in aliis duabus parochialibus S. Petri et S. antonii abatis filialibus et aliis sodalitiis et confraternitatibus. Monialium asceteria6 tria: SS.mae annunciatae, S. Mariae Commendatae et S. Clarae non contemptibiliter monasticae vitae observantia melioribus fulcivit instructionibus et monitis; ut populo doctrinae christianae pabulum non deficeret moderatores instituit prudentes et theologiae moralis frequentiam promovit. Regalbutum inde digressus duas ibi parochiales, matricem et S. Mariae, ecclesias caeterasque filiales, sodalitia et confraternitates visi6
asceteria] archisteria.
1067
Appendice
tavit. Utque iuxta iniuncti muneris debitum se gereret, de aliquibus defectibus factus certior, summa diligentia urgentiae providit ecclesiasticorum cultui; renovavit scholas casuum conscientiae et doctrinae christianae; monasteria S. Mariae gratiarum et S. Ioannis Baptistae, meae iurisdictioni subiecta, ad religiosae vitae normam regulata conspexit; hiisque duobus non dissimiliter monasterium angelorum sub regula et cura augustinianorum, instructiones meas renovando, quas desuetudine non observatas scivit, praxi demandari curavit. Centurbium tandem petiit, ubi ecclesiam matricem necnon filiales et sodalitia perlustravit variis prospiciendo remediis urgentibus, aliquibus necessitatibus pro restauratione scholae theologiae moralis et cristianae doctrinae, quae sunt principalia ecclesiasticorum studia. Instructiones ad regulariter vivendum a me ante actas promulgari mandavit; hisque absolutis ad me reversus est ob aeris intemperiem, quae cetera loca visitari non patiebatur [fol. 424v]. adernionem tempore congruo adivit, ubi in ecclesia matrice collegiata, capitulum visitavit, quatuor dignitatibus, duodecim canonicis et octo beneficiariis composito et tam in eo, quam in ecclesiae moderamine et cultu repreendenda occurrit. Parochiales alias filiales, sodalitia, confraternitates et monasterium diligenter perlustravit opportuno remedio necessitatibus occurrens7. Monasterium S. Clarae, undique optime compositum, est admiratus, puellarum conservatorium magna solertia et observantia regulatum vidit. Monasterium S. luciae, quod eximio labore a mercatura, a libertate vivendi et incompetenti numero {ancillarum} eximiis laboribus anno transacto exturbavi, opera et studio numquam satis laudato patris magistri Dominici ferrara, ordinis praedicatorum, missionarii apostolici, qui vices meas obiens, seculares exclusit omnes et servarum multitudinem, et communem vitam induxit, ad continuandam introductam observantiam regularem, quantum potuit et debuit conatus est exhortari. Pro schola teologiae moralis ob deficientiam a me electi alium preceptorem destinavit publicatisque meis instructionibus. ad albavillam gressum fecit, ubi visitans ecclesiam matrem, filiales et sodalitia, licet in loco egestati subiecto ab ecclesiasticis optime cultas invenit; casuum conscientiae exercitium optimo viro commendavit et 7
1068
occurrens] occorrens.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1734
ecclesiasticorum aliquorum moribus reformandis prospiciens necessaria contulit remedia. Paternionem civitatem appulit, ibique ob ostinatam inobedientiam quatuor canonicorum, quibus temeritas est iuvamini et quorum recursus adhuc sub examine Sacrae Congregationis8 pendentes nondum decisione favorabili veritati sunt reiecti, non arbitratus est ecclesiam matricem collegiatam visitare, ne iurisdictio mea iacturam pateretur, sed cum [fol. 425r] aliis tribus dignitatibus, octo canonicis beneficiariis et clero, parochialem S. Barbarae invisit, et cum caeteris filialibus ecclesiis, sodalitiis et nosocomio invenit mediocriter ornata, opportunis dehinc occurrit remediis et instructionibus, ut quaeque damna, quae a supradictis quatuor in spiritualibus et temporalibus perpetrata erant, reficerentur. Monasterium SS. annunciatae regularis disciplinae observantissimum vidit. Pro theologiae morali magistrum quemdam dominicanum eximium constituit preceptorem, multaque ibi urgente necessitate constituit; supradictorum enim scissura gregem meum turbari non desistit. Quodque non sine enim dolore patitur quatuor illi liberrime vivunt nec possum coercere; sublimiori enim innituntur bacula. acim Regalem licet visitari debuisset post quadragesimam, quo tempore complectitur triennium, attamen capituli et cleri replicatis instantiis et supplicationibus, tandem petiit. Ibi capitulum compositum tribus dignitatibus, duodecim canonicis et sex beneficiariis, totusque clerus gravitatem ecclesiasticam redolentes, divino cultui proprioque decori incumbunt, unde mater ecclesia collegiata aliaeque quinque parochiae caeteraeque ecclesiae, sodalitia, confraternitates, nosocomia et hospitium peregrinorum sunt ad normam Concilii Tridentini exornata, suppellectiles et caetera ad ecclesiarum usum destinata optima sunt. Qualibet hebdomada9 ecclesiastici ad locum destinatum conveniunt pro exercitio casuum conscientiae. In ecclesiis parochialibus quolibet die festo cathechismus explicatur. Monasterium virginum, licet ob inopiam reddituum et deficientiam concurrentium aliquo modo depressum [fol. 425v] invenit, sacris instructionibus munivit ut inde ad meliorem frugem reduceretur. Scissuras aliquas inter capitulares pro iurisditionalibus causis composuit. Caetera quaeque secundum exigentiam ordinavit ut debita methodus imposterum servaretur. Rebus ita compositis, die septimo currentis mensis 8 9
quorum – Congregationis] sottolinea ed evidenzia in margine. hebdomada] hebdommoda.
1069
Appendice
decembris anni 1733, ad me reversus est, cunctaque haec, quae superius retuli pro commissae curae exoneratione adamussim renunciavit. haec est alterius visitationis meae summa, quam humillime et obsequentissime mecum et cum omnibus ovibus gregis mei Sanctitatis Vestrae pedibus tamquam Summo pastorum Pastori submitto et genuflexe deprecor, ut mihi et dioecesanis meis apostolicam dignetur Sanctitas Vestra benedictionem impertiri. Et ego, omnesque mei ovilis incolae ab Omnipotenti Deo pro universi orbis bono rogo Sanctitati Vestrae felicitatem spiritualem et temporalem perennem omnique gaudio refertam. Catanae in Sicilia, die 14 ianuarii 1734 Post humillima pedum oscula Petrus, Episcopus Catanensis 12 decembris 1733 fuit data attestatio pro 48° et 49° ac 50° trienniis cum attestatione ut supra10 [fol. 420v].
[fol. 427r] Eminentissimi et Reverendissimi Domini, Quam perhumaniter exceperint Eminentiae Vestrae qualecumque meum in visitanda dioecesi laborem, didici ex epistula, quam benignitate refertam ab Eminentiis Vestris accepi. gratias11 ideo maximas rependo ac si vires suppetias ferent, polliceor maiora in dies me daturum prout rerum gregis mei necessitas expostulare videbitur. De seminario clericorum literae meae tacuerunt quia in referenda visitatione memoria excidit. Nunc, ut meliori fruge muneri satisfaciam, quidquid a sui primordio de seminario dici queat hic veracius et fideliter remitto. Igitur hanc sedem episcopalem antonio faragonio regente, die 18 aprilis 1572, clericorum collegium instituere cupiente, quidam fructus ecclesiae et dioeceseos redditus preparati fuere pro illius substentatione; at morte preventus Episcopus quod caeperat aedificare non potuit consumare. Inde vicarius capitularis, sede episcopali vacante per obitum supradicti praesulis, anno videlicet 1573, prima indictione, quamdam emit domum, in qua aliquot clericos introduxit, iuxta episcopi defuncti dispositionem, quod per sex quasi annos sollummodo perduravit.
10 l’attestazione era stata data nel 1733 con il permesso di presentare il testo della relazione dopo il compimento della visita pastorale. 11 gratias] grates.
1070
Relationes dioecesium. Catanen. – 1734
Postmodum omnino extinctum revixit tempore visitationis regiae Petri de Manriquez y Buytron, qui authoritate regia, qua pollebat ordinavit seminarii erectionem et ministrorum eiusdem. De domo disposuit, disciplinis, rectore, ministro, procuratore et praefectis, de morum institutione et modo vivendi, de suppellectilibus, redditibus omnibusque circumstantiis ad rectam cohabitandi normam. Ex cuius [fol. 427v] temporibus, anno nempe 1581 perduravit usque ad visitationem regiam Philippi de Iordi, qui anno 1614 inter alia seminarium catanense visitavit; cumque id invenisset in aedibus canonicalibus nuncupatis, rationabilibus de causis ad aliam transtulit domum, prope cathedralem ecclesiam, ubi usque ad montis aetnae incendium persistit; cumque Dei beneplacito nil fuisset laesum, ad annum 1693 deductum, simul postea cum tota civitate ob terraemotum, ruinae passum est iacturam. Postea in ligneis tabernaculis, supra muros civitatis prope cathedralem, constitutum aliquamdiu fuit, donec meliorem ad formam redactum paulo longe ab antiquo situ fuit a fundamentis extructum, ut in praesenti conspicitur. Postquam vero huius ecclesiae cathedralis omnibus numeris visitationem absolvi, ad seminarium praedictum accessi, ibique prius cappellam, deinde dormitoria, refectorium, aulas, coquinam, officinas cunctamque supellectilem perlustravi. Carcerem pro delictis gravioribus puniendis, clausuram intus et extra conspexi et nil corrigendum inveni. Extat in seminario biblioteca, quae erat quondam Ioannis Baptistae de grossis, canonici huius ecclesiae collegiatae, viri eruditione et operibus praelo datis spectatissimi, post cuius mortem fuit legata nepoti Sanctoro Oliva, canonico huius ecclesiae cathedralis, qui eam seminario dono dedit. Ille variis illam locupletavit libris andreas Riggio praedecessor meus; at tempore interdicti varia passa est discrimina et multis expoliata libris, quorum refectioni inpresentiarum curam maximam impendo, sicut et fabricae, quae ob clericorum numerum est summe necessaria, totis viribus incumbo. Sunt in seminario convictores ab alumnis, quoad praefectum, vestes et pecuniae solutionem, divisi; in aliis vero communicant, quoad studendi et vivendi modum et solvunt quotannis uncias 45. Sunt etiam alumni talares vestes coloris cerulei gestantes, qui solvunt uncias 30 et tam isti quam convictores numero non sunt praefixi, sed ordinario esse solent octuaginta. Ex alumnis gratis aliqui aluntur a seminario propter redditus, qui respective exiguntur ab aliquibus dioecesis universitatibus; suntque pro dioecesi sex et sex pro hac urbe Catanae. 1071
Appendice
habet seminarium suas pro spiritualibus et temporalibus regulas quas ob [fol. 428r] temporum necessitatem et varietatem reformavi, adauxi, et tabellas pro quotidiano exercitio spirituali et litterario horis distinctis constitui, alias pro victu quotidiano distinctissime exarandas12 curavi quod et factum est. habet seminarium suos peculiares redditus ex mensa episcopali ex aliquibus beneficiis ecclesiasticis illi assignatis, ex proventibus tam ex hac civitate quam ex dioecesi, qui sufficientes quasi sunt ad eiusdem substentationem. In seminario sunt: rector cui incumbit spirituale et temporale gubernium, minister qui curam temporalem exercet pro victu et domo, procurator qui habet onus introitus et exitus, praefecti duo, unus pro convictoribus, alter pro alumnis, qui curam gerunt sociandi clericos e seminario exeuntes, duo magistri sacerdotes, qui omnimode attendunt ad informandos clericos in disciplinis, quibus student in gymnasiis Societatis13 Iesu et sunt: grammatica, rethorica, philosophia, theologia speculativa et moralis. Bis in die coram supradictis magistris exceptas repetunt doctrinas et semel in hebdomada fit summaria scholastica exercitatio. Quia autem adest in hac civitate studiorum Universitas, aliqui ex convictoribus in eadem legi civili, aliqui ex alumnis legi canonicae incumbunt, propterea datur pro istis iurisconsultus, qui quotidie in seminario supradictas peragit exercitationes. Inserviunt seminario ultra supradictos ministros: ianitor, duo coqui et famulus omnes commensales et tam isti quam supradicti, aetate provecti moribusque, quantum fieri potest, irreprehensibiles seliguntur. Cura seminarii est paenes quatuor huius cathedralis capitulares, sub nomine deputatorum, quorum duo ex dignitatibus et duo ex canonicis esse solent, qui semel in mense in seminario cum rectore conveniunt et examinant administrationem indigentiis occurrendo et si quid maioris momenti acciderit cum mea fit voluntate. haec diserte Eminentiis Vestris retuli pro iniuncti muneris exoneratione praecor Deum enixe ut servet incolumes Eminentias Vestras quorum sacrae purpurae fimbrias venerabundus ea osculor. Eminentiae Vestrae Catanae, die prima octobris 1734 12 13
1072
exarandas] exarandam. Societatis] societas.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1734
Em.mi Domini, ad pedes Eminentiarum Vestrarum Rev.marum humillimus famulus ac capellanus Petrus, Episcopus Catanensis Romam Eminentissimis et Rev.mis Dominis Cardinalibus Congregationis Concilii interpretis inter omnibus Catanien. Visitatio SS. liminum. Episcopus circa seminarium existens. Uniatur [fol. 428v].
1073
Appendice xxx
1737 – Relazione del vescovo Pietro galletti, relativa al 51° triennio, scritta il 31 luglio 1737 e presentata nel mese di agosto dal procuratore Pietro Profeta canonico della cattedrale di Catania1.
[fol. 430r] Beatissime Pater, ut Sanctitati Tuae, sicut ratio officii mei postulat, statum dioecesis explicem in hac tertia lustratione opere pretium duo haec prius enarrare. Dioecesis Catanensis, dempta cathedrali urbe Catana, aliquas refert civitates, nimirum: Platiam, Ennam seu Castrum Ioannem, Calaxibettam, Sanctum Philippum ab argirione ac acim Realem. ast oppida permulta sub huius Regni baronum imperio, videlicet: Paternionem, adernionem, albam Villam, Regalbutum, aidonem, Petrapertiam, Barrafrancam, Valguarneram, leonfortem, assorum, Centuripem, Belpassum, Mottam S. anastasiae, Trappetum, Trium Misteriorum, Viam Magnam, Trium Castanearum, Pidaram, Nicolosim, Mompilerium, Camporotundum, S. Petrum, Sanctum Ioannem a galermo, gravinam, acim S. Philippi, acim S. antonii, acim a Catena cum suis quarteriis. Quibusquidem antiquis dioecesis oppidis, non multis ab hinc annis, duo alia exigui nominis sunt adiecta: nempe Mirabellam et Ramaccam. Ex quibus a cathedrali visitationis meae primordium, III idus maii 1736, ortus2 sum caeremoniis omnibus plane absolutis, quae a Pontificali Romano statuuntur. Templum hoc maximum, vel toto Regno celeberrimum, alias a solo ab optimo meo predecessore Episcopo D. andrea Riggio extructum, at absque ullo altarium ornatu, sacris imaginibus de novo singulari penicillo expressis, auro circumsecus venustatis, cappellis coloribus egregie perpolitis, cum duobus organis auro ac pictura honestatis, Deo opitulante, studio ac proprio aere, tandem omni ex parte perfeci. Et quia desiderabantur sacrae vestes pro maioribus sollemnitatibus et faldistoria, ex serico panno acupicto et auro paravi. In cathedrali hac mea quinque dignitates et canonici duodecim, ex quibus capitulum constat, totidemque beneficiati seu hebdomadarii3 nume1 2 3
1074
Rel Dioec 207 a, fol. 430r-434r. ortus] orsus. hebdomadarii] hebdommodarii.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1737
rantur, insuper octo mansionarii. Quoad ministranda Christifidelibus sacramenta capitulum utitur magistro cappellano, cui quatuor sacerdotes adiutores insigniti adiciuntur. Sunt decem et octo cappellas, quarum insignis Crucifixo Numini sacrata, suis cumulatur annuis censibus ad virgines aliquas parentibus viduatas, singulis annis, nubendas. Existit canonicus poenitentiarius ac lector publicus theologiae moralis e Societate Iesu, qui singulis feriis quintis habet lectionem ad universum clerum [fol. 430v]. Subinde me contuli ad insignem ecclesiam colleggiatam sub nomine Sanctae Mariae de Eleemosina, in ea extant tres dignitates ac decem et octo canonici cum suis praebendis, tametsi ad praesens exiguis, qui omnes superpellicio et epitogio sunt insigniti, cum aliis octo mansionariis epitogio diverso distinctis, diebus festivis et sabato in missis sollemnibus horisque canonicis pendendis impense suae ecclesiae deserviunt. alias quoque cathedralis ecclesias adiutrices habet, nimirum: S. andreae apostoli, S. Blasi seu S.tae agathae a fornace, S. Philippi apostoli, S.tae Marinae, S.tae Mariae de Itria, S.tae agathae extra moenia et S.tae Mariae de Concordia, a me de novo pro maiori animarum cultura instituta, earum cappellani omnia administrant sacramenta, dempta facultate acceptandi mutuum consensum in sacramento matrimonii4, quae solum ab Episcopo, utpote unico paroco, ex immemorabili consuetudine conceditur. Ulterius confraternitates et congregationes omnes lustravi, in eas reperi illam olim celebrem sub titulo Sanctorum martirum Cosmae et Damiani, in qua populus convenit a terremotus ruinis, anno 1693, ad modum provisionis instauratam et modo quassam, veluti praecipitem ac ad ultimam ruinam proximam. habet tamen onus satisfaciendi, ex peculiaribus redditibus distinctis ab iis qui sunt pro dote, aliqua legata pia. haec pro decenti ecclesiae instauratione ad quinque annos suspendi5 ad praeces ac rationes rectorum ipsius, publicis documentis firmatis, cum ipsi nullo modo ex 30 scutis, quae vix ad divinum cultum sufficiunt, ruinas imminentes praepedire minime poterant. accessi ad clericorum seminarium, ad cuius domum structuram integram deputatos impuli, tum studiorum aedes totius Regni, quibus Catanensis Episcopus praeest ac magni cancellarii nomen subit. Post aliquot dies sanctimonialium caenobia conveni, nimirum: 4 5
S.tae agathae – matrimonii] evidenzia in margine. ad – suspendi] evidenzia in margine.
1075
Appendice
Sanctorum Iuliani, Benedicti, Placidi, Sanctarum agathae, Clarae, ac SS.mae Triadis, virgines enim horum monasteriorum, divino cultui enixe deditas et regularum suarum exactam observantiam sectantes, non sine animi mei spirituali letitia in perseverantia eas meis adhortationibus roboravi. Insuper alias duas domus, altera adolescentularum virginum parentibus orbatarum ac mulierum alia, quae [fol. 431r] post lapsum ad paenitentiam redactae ad hanc domum confugiunt; ad monita in antecedenti visitatione expressa maximopere praestrinxi. ad primum6 catholicae fidei rudimenta docendi munus, praeterquam sacramentalium ecclesiarum cappellanis impense commendavi eosque obnixe praecepi, novum sodalitium sacerdotum7 institui, in quo, qui adscripti fuerint id muneris suscipient, ac eos assignavi ecclesiam sub titulo Sanctae Mariae a Sacra litera, in qua dominicis singulis, dato campanae signo, pro meridianis horis ipsimet sodales conveniunt ac subinde, bini associati, modo in hanc, modo in aliam ecclesiam hoc saluberrimo docendi munere curatos adiuvant. atque ut omnes pueri ac rudes facile condiscant et intelligant clara voce ac vernacula lingua ea quae decent dilucide exponunt. Rudimenta vero fidei eadem lingua typis proprio aere edidi ac ad curatos omnes totius dioecesis abunde transmisi. haec de cathedrali urbis Catanae paroeciis, monialibus, locis piis carptim Sanctitati Vestrae innuisse sufficiat; nunc quae ad civitates oppidaque dioecesis sigillatim percenseam. xI kalendas iulii 1736 ad civitatem Platiae visitandam deflexi. In processo itineris mihi occurrit oppidum exigui nominis ÂŤRamaccamÂť nuncupatum. In eius ecclesia sacramentum confirmationis ministravi et in ordinem redactis ea quae ad praedictam ecclesiam nunquam immediate a proprio Episcopo visam spectabant, in aydonis oppidum perveni. Ubi pluries confirmationis ministravi sacramentum inspectisque quae ad spiritualem gubernationem ac temporalem ecclesiarum, sodalitiorum, confratenitatum8 ac monasterii virginum sub regula Sancti Benedicti ac Sanctae Catherinae titulo spectabant civitatem Platiae attigi. In qua ecclesia matrix satis amplum habet templum, colleggiata insignitum, quae ex tribus dignitatibus, quibus animarum cura demandata est, decem et octo canonicis, totidemque sacerdotibus beneficiatis constat, qui 6 7 8
1076
prima] primam. sacerdotum] sacerdotorum. confraternitatum] confraternitatem.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1737
omnes oras canonicas persolvunt. at quia culpa rectorum secularium, qui temporales redditus administrant, post tot annos templum nondum est absolutum, imposui rectoribus ut ex redditibus ecclesiae caederent singulis annis uncias biscentum monetae siculae quatuor deputatis, ex [fol. 431v] caetu canonicorum a me electis, pro constructione absoluta dicti templi, cum onere ut sepissime me per epistolas de statu fabricae certiorem facerent. Quinque sacramentales ecclesias coadiutrices habet, in quibus sacramenta administrantur per cappellanos ab episcopo eligendos et ad nutum amovibiles. Extat pariter ecclesia Sanctae Dominicae titulo, in qua habetur colleggiata sub nomine SS.mi Crucifixi, constans ex duabus dignitatibus, duodecim canonicis ac decem mansionariis. Monasteria virginum sub Sancti Benedicti regula tria sunt, scilicet: S. Ioannis Evangelistae, SS.me Triadis, {S. agathae}; S.tae Clarae vocatum diversum, titulo9 Sanctae annae sub augustini regula, una domus puellarum orfanarum; necnon extat hospitale ad infirmorum curam et pietatis mons ad egenorum inopiam adiuvandam. habet quoque Platia societates et confraternitates permultas cum suis ecclesiis, necnon et nonnullas ecclesias et intra et extra civitatem, quas omnes diligentissime fuerunt visitatae, relictis variis ordinationibus ad divinum cultum promovendum, et pluries distributo fidelibus indigentibus confirmationis sacramento. Barrafrancam et Petrapertiam profectus sum, utramque matrem ecclesiam visitavi, una cum filialibus et sodalitiis, missis opportunis remediis ac monitis ad divinum cultum. Concionem privatam ad clerum habui; ac ut cuncti erudirentur in theologia morali lectorem, et ad pueros in rudimentis fidei instruendos praefectum doctrinae christianae constitui, ministrato pluries confirmationis sacramento. ad civitatem Ennae dictam Castrum Ioannem ascendi. attente inspexi ecclesiam maiorem iam in colleggiatam erectam redditibus, suppellectilibus, vasis sacris argenteis Sanctorumque Reliquiis opulentam. In qua quatuor parochi, qui sunt dignitates cum animarum cura, duodecim canonici et octo beneficiarii, qui in dies canonicas horas missasque sollemnes persolvunt ac caelebrant. Novem etiam habentur parochiae, quorum parochi per concursum praescribuntur, sanctimonialium monasteria sub regula Sancti Benedicti tria numerantur, nempe: de Sancto Benedicto, Sancto Marco ac S.to Michaele, 9
titulo] titulum corregge e soprascrive.
1077
Appendice
totidem sub norma carmelitarum, videlicet: de Sancta Maria a Populo, S.ta Clara ac Sancta Maria gratiarum. habetur etiam mulierum convertitarum coenobium cum [fol. 432r] clausura, titulo Sanctae Mariae a Conceptione, sub regula S.tae Clarae et conservatorium puellarum orfanarum. Est hospitale infirmorum, in quo etiam recipiuntur et aluntur infantes eiecti, quorum parentes ignorantur, ac in fonte baptismali ad hoc deputato baptizantur. Sunt etiam confraternitates societatesque permultae10 cum suis ecclesiis, necnon nonnullae aliae ecclesiae11 minores intra ac extra civitatem, quas omnes relictis in scripto monitis visitavi. Pluries sacramentum confirmationis ministravi ac constituto christianae doctrinae praefecto, una cum lectore theologiae moralis, habitaque privata concione ad universum clerum Calaxibettam deveni. Duas habet matrices ecclesias civitas ista, videlicet: Sanctae Mariae et Sancti Petri apostoli cum octo dumtaxat canonicis ac totidem beneficiariis, alternis mensibus utrique inservientibus et per praedictos sacramenta parocchialia per turnum administrantur. Pariter habet unam sacramentalem ecclesiam coadiutricem Sancti antonii titulo, confraternitates, sodalitates et monasterium sacrarum virginum sub SS.mi Salvatoris nomine et regula S. Benedicti, quas omnes visitavi. Tandem clero instructo per concionem privatam, suffecta populo indigenti sacra confirmatione, statuto pro coetu ecclesiastico instruendo in morali theologia lectore et doctrinae christianae moderatore pro punctis profectus sum. Relicta Calaxibetta leonfortem me recepi. admiratus sum ea quae ad divinum cultum rectamque rerum temporalium in ecclesia matrice administrationem {respiciunt}. Observavi ecclesias filiales ac sodalitia nihilque non ordinatum inveni. Reperi puellas in rudimentis fidei bene versatas, opera, studioque virginum colentium Colleggium Mariae, paucis abhinc annis fundatum pietate ac munificentia principis Scordiae, domini huius oppidi, cum maximo spirituali ac temporali eiusdem emolumento. habui ad clerum privatam concionem et pro erudiendo in morali theologia lectorem deputavi et pro instruendis pueris rudibus in fidei elementis praefectum constitui, ac porrecto indigentibus sacro chrismate, ad oppidum assori iter contendi. Cuius ecclesia prima, quae insimul est canonicorum coetus cum animarum cura in tres distributus dignitates [fol. 432v], duodecim canonicos 10 11
1078
Permultae] permultas. nonnullae – ecclesiae] nonnullas alias ecclesias.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1737
et octo beneficiarios, propter eximium numerum12 sacrae suppellectilis et concentum divini cultus me letitia affecit. at inveni ecclesiam parocchialem titulo S.tae luciae pauperrima et quantum in me fuit satis ei feci. Monasterium sacrarum virginum sub regula ac nomine Sanctae Clarae virginis; ad ea quae in antecedenti mea visitatione pro recta gubernatione reliqui adhortavi. Sacro demum chrismate pueros reliquosque indigentes obsignavi, clerum instruxi particulari exortatione, lectorem theologiae moralis ex patribus reformatis S. francisci constitui ac sacerdotem probum in praefectum doctrinae christianae, dein civitatem S. Philippi argirensis attigi. habet quatuor ecclesias colleggiatas sacramentales civitas haec sub nominibus: S. antonii Patavini, S.tae Mariae Maioris, S.tae Margharitae et SS.mi Salvatoris. Non adest matrix ecclesia, unicuique tamen ex dictis colleggiatis quatuor, dignitates tres inserviunt, quarum prima est praepositura cui animarum imminet cura, duodecim canonici et octo mansionarii. Monialium tria extant caenobia, duo sub regula benedictinorum, nimirum: S.tae Mariae vulgo «de Raccomandata», ac S.tae Mariae ab annunciatione, tertium sub regula ac nomine S.tae Clarae virginis. hoc habet pene dirutam ecclesiam; decrevi firmiter reparationem. Est insuper abbatia regia sub titulo S. Philippi argirionensis, quae gubernatur per priores et cappellanos insignitos et exemptos. abbas vero commendatarius a serenissimo rege nominatur. Sunt plures confraternitates, societates ac ecclesiae, quas omnes visitavi; et sacramentum confirmationis oleo administrato necessariisque instructionibus respective relictis pro ecclesiarum gubernatione informatoque per concionem privatam clero in Regalbutum profectus sum. In ipsa civitate adest ecclesia matrix, cui cappellani ab Episcopo electi, ad nutum amovibiles et sacramenta parochialia administrantes inserviunt. Extat insuper et alia sacramentalis et coadiutrix ecclesia, sub Sanctae Crucis nomine, in qua pariter per cappellanos ab Episcopo electos sacramenta ministrantur. Duo quoque monialium [fol. 433r] virginum caenobia habentur, sub Sancti Benedicti regula nempe: S.tae Mariae de gratia et Sancti Ioannis Baptistae, alterum, cuius clausuram visitavi, sub patrum agostinianorum iurisdictione ac regula S. augustini. lustravi pariformiter confraternitates, societates, aliasque ecclesias minores ac in scriptis omnibus monita reliqui. Pluries sacrum chrisma populo suffexi, clerum private 12
numerum] minorem.
1079
Appendice
monui et ea quae ad moralem theologiam pro ecclesiasticis et ad doctrinam christianam pro rudibus composita ad oppidum Centuripem tetendi. hic prospexi matrem ecclesiam de novo excitatam, alias filiales ac sodalitia adhibitis opportunis remediis prout necessitas expetebat. Clerum minus versatum in morali theologia et pueros in rudimentis fidei reperi. Quo circa utrisque prospiciens, ut ad aliis dioecesis locis, praefectos constitui et sacra confirmatione pluries indigentibus administravi alibi me contuli. Nonis septembris petii acim Realem. Ecclesia matrix colleggiata extat, in hac civitate, quae ex tribus dignitatibus constat, duodecim canonicis et sex mansionariis, qui omnes inserviunt et assistunt pro sacramentorum administratione, horis canonicis in choro persolvendis et missis sollemnibus cantandis. Quinque alias coadiutrices ecclesias habet pro sacramentorum administratione, quae per cappellanos ab Episcopo electos geruntur. Unicum habet monasterium sacrarum virginum, sub regula Sancti Benedicti et Sanctae agathae virginis et martiris nomine. Tenet virginum conservatorium, hospitale pro curandis infirmis et ad levandos egenos pietatis montem. Insuper alias minores ecclesias, confraternitates ac sodalitates permultas cum suis ecclesiis, in quibus nonnulla erogantur legata, singulis annis, pro maritagio puellarum, quas omnes diligenter visitavi. Clerum quamvis in morali theologia instructum adhuc ad eum studium adhortavi et concione privata ad sancte [fol. 433v] vivendum; pluries ministravi sacrum chrisma, inde ad oppida Paternionis et adernionis expianda me contuli. Quae habent matrices ecclesias cum fundatione collegiatarum cum tribus dignitatibus in unaquaque ex eis, quibus animarum cura astricta est et duodecim canonicis mansionariisque octo. In Paternionis oppido unicum extat sanctimonialium monasterium, sub Sanctae Mariae annunciatae nomine et regula S. Benedicti, et hospitale pro curandis infirmis. In illo adernionis duo extant monialium caenobia: unum sub regula tituloque S.tae Clarae Virginis, alterum sub regula S. Benedicti et nomine Sanctae luciae virginis et martiris. hoc aliquarum monialium licentia non parum scandali populo attulit; unde pro viribus ad totalem reformationem earum me adduxi. Pluries exercitiis spiritualibus S. P. Ignatii eas per Societatis Iesu patres peculiariter13 missis instruxi, collocutionem cum saecularibus et ecclesiasticis, demptis consanguineis in primo et secundo 13
1080
peculiariter] peculialiter.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1737
gradu, semel in hebdomada eis interdixi, crates ferreas arctas prioribus fenestris apposui ac aliis salutaribus documentis et instructionibus relictis, imposita poena transgressoribus14 ad regularem disciplinam adhortavi. aliud habet virginum conservatorium, quod affert haud vulgare15 virtutum specimen populo. Exposita oppida plures habent confraternitates, societates et ecclesias minores, quas omnes visitavi. Pro ecclesiasticorum utilitate ac profectu lectorem theologiae moralis institui, eosque privata concione monui, ac pro rudium praesertim puerorum profectu in rudimentis nostrae sanctae fidei doctrinae christianae praefectum ex sacerdotibus deputavi. Distributo tandem pluries fidelibus indigentibus confirmationis sacramento alibi me recepi. Quae tamen ad reliqua oppida in huius meae relationis exordio recensita nil dignum cognitionis Beatitudinis Vestrae censeo, cum omnium fuerint a me personaliter visitata et necessariis documentis satis abbunde [fol. 434r] informata. administravi in eis confirmationis sacramentum pluries, adhibitis opportunis remediis, sicut in aliis oppidis et civitatibus pro maiori divini cultus nitore et animarum meae sollicitudini commissarum bono. hanc tandem meae Catanensis dioecesis enarrationem ad sacros Sanctitatis Vestrae pedes humiliter provolutus exhibeo eandem enixe obsecrans ut illam paterna benignitate amplecti dignetur. Christus Dominus Vestram Sanctitatem Ecclesiae militanti diutissime conservet ac mihi et gregi huic benedicat anima tua Pater Sanctissime. Catanae, pridie kalendas augusti 1737 Post pedum oscula beatorum, Beatissime Pater ad pedes oscula Sanctitatis Vestrae Petrus, Episcopus Catanensis 438v].
14 15
Die 27 augusti 1737 fuit data debita attestatio pro 51° triennio [fol.
transgressoribus] trasgressoribus. haud vulgare] ad vulgarem.
1081
Appendice xxxI
1739 – Relazione del vescovo Pietro galletti, relativa al 52° triennio, scritta il 26 settembre 1739 e presentata nel mese di novembre dal procuratore Pietro Profeta, canonico della cattedrale di Catania1.
[fol. 442r] Beatissime Pater, quartam tibi huius meae dioecesis SS.me Pater, demisse lego ac remitto lustrationem; praecor obtestorque Beatitudinem tuam ut huius meae defatigationis cognitionem humanissime excipias ac tua apostolica benedictione corrobores. Impulit me tam laudabili opere incumbere, ille animarum in ovibus meis zelus, qui valetudinem meam, licet infirmam devexamque aetatem, accendit et permaxime ubi clarissime intellexi hanc visitationem ab omnibus cupide studioseque opperiri. Quamobrem IV nonas maii, currentis anni 1739, civitatem Panormitanam deserui, ubi me Sanctitas tua moratur ad obeundum contra haereticam pravitatem inquisitoris generalis totius huius Regni ministerium, ac V idus commemorati mensis meam dioecesim Deo adspirante attigi. Quid autem mea lustratio fuerit et quae pro ea obeunda suscepi, non alienum arbitror a principio cursum denarrare. Necessitas vero et iusta mearum ovium cura, in visitatione habita III idus maii 1736, me excitavit ut universus clerus esset morali theologia praeditus; quo circa constitui ubique lectores facultatis huiusmodi et clerici, si lectioni huiusmodi minime vacarent, suae deficientiae poenas luerent nec non, ubi in rudimentis fidei puerorum inscitiam perspexi, mihi fuit in animo viros, non modo in literis ac morum integritate, verum etiam prudentia rerumque usu insignes, constituere in prefectos doctrinae christianae, atque congregationem presbiterorum pro [fol. 442v] huiusmodi exercitio absolvendo erigere. Modo vero, quantum in tota mea dioecesi studium ac fervor catechismi etiam in iuvenibus silvarum eluceat, nemo est nescius; in quorum culturam non desunt mei Evangelii operarii ad hoc arduum opus peculiariter intenti, qui, relictis civitatibus vel oppidis, ad pastoralia tentoria se conferunt iugiterque defatigant, ut impuberes rusticos ad sacramenta percipienda, non dumtaxat idoneos verum etiam eruditos reddant, in quinque videlicet capitibus prae ceteris doctrinae christianae, quibus catholicorum noster 1
1082
Rel Dioec 207 a, fol. 442r-446v.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1739
catechismus perficitur. hinc parvuli isti sinapeos grano, quod inter omnium olerum semina minimum, in iustae arboris magnitudinem {cfr Mc 4,31}, propter sacrae doctrinae dilatationem ac mysteriorum fidei vel in parentes ipsos subolescunt, adsimilari non iniuria posse censeam. Viget pariter in universo meae dioecesis clero ea scientia, quae presbyteris in tanto munere dignius exequendo, praesertim quoties in conscientiae tribunali sedent, praesidio est. Idcirco quoque constitui ut presbyteri ac clerici neutiquam ad curas dignitatesque vel ad ordines, absque approbatione ac documento scripto de assistentia respectivi professoris, promoverentur. In unaquaque civitate ac oppido pluries confirmationis sacramentum ministravi aliosque iuvenes ad minores ordines provexi ut ecclesiis opera eorum indigentibus inservirent. Praeterea praesbyteros cunctosque clericos [fol. 443r] degentes in respectivis civitatibus vel oppidis de eorum obligationibus ac defectibus privata concione per meum theologum habita, impense commonefeci, nec destitui adortationibus peculiaribus pravos ecclesiasticos verbis gravissimis increpare. Mox ea, si quae sunt, de unaquaque civitate et oppido digna aperio. Itaque effectas reddidi caeremonias, quae a Pontificali Romano censentur, meam cathedralem ecclesiam visitavi, in qua quinque dignitates et duodecim canonici, ex quibus capitulum conflatur, totidem beneficiarii ac octo mansionarii numerantur. Sacramenta administrantur per magistrum cappellanum, additis quatuor aliis presbiteris insignitis. Ea vero quae in antecedenti visitatione statui adamussim observantur. Pariter in ecclesia collegiata sub titulo Sanctae Mariae de Eleaemosina sunt tres dignitates, decem et octo canonici superpellicio induti ac epitogio insigniti, cum aliis octo mansionariis diverso epitogio discriminatis, qui omnes diebus festivis et sabatis totius anni horas persolvunt canonicas, missasque sollemnes celebrant. Octo ecclesias adiutrices habet mea haec cathedralis; in his sacramenta administrantur, dempta cappellanis auctoritate acceptandi mutuum consensum in matrimonio, quae ab episcopo, utpote unico parocho, praedictis elargitur. Studiose observavi sanctimonialium monasteria, videlicet: Sanctorum Iuliani, Benedicti, Placidi, agathae virginis ac martiris, Clarae ac SS.mae Trinitatis; alias [fol. 443v] quoque duas domos adolescentularum virginum parentibus orbatarum, alteram mulierum, quae post lapsum in hac clauduntur ut resipiscant domo. 1083
Appendice
Tandem clericorum seminarium, confraternitates, congregationes, rurales pariter ecclesias omnes; in aliquibus magna cum animi mei voluptate, quae in antecedenti visitatione mandavi, effecta reperi, in aliis vero per novas ordinationes imposui, ut ea quae ad divinum cultum spectant maiori decentia perficerentur. his absolutis iter intendi ad civitatem Petrapertiae oppidumque Barraefrancae; hic cum maxima regulari observantia sanctimonialium monasterium viget, sub constitutionibus Sancti Benedicti et nomine Sanctissimae Trinitatis, anno 1737 erectum; et in dies tum virtutum, tum fortunarum accessus factae sunt. Subinde opulentissimam civitatem Platiae attigi. Condecoratur haec civitas insigni collegiata cum decem et octo canonicis tribusque dignitatibus, quibus animarum cura demandata est; totidemque praesbyteris beneficiatis, qui omnes in dies horas persolvunt canonicas. haec ecclesia, quae per multorum annorum cursum haerebat magna ex parte incompleta, modo celeriter construitur sumptibus aliquorum nobilium piorumque virorum eosque ad opus tam celebre perfecte absolvendum mea cohortatione incitavi. alia pariter extat collegiata sub titulo SS.mi Crucifixi, in qua duo dignitates, duodecim canonici, decemque mansionarii. Tria sanctimonialium monasteria sub Sancti Benedicti regula militant, scilicet [fol. 444r]: Sancti Ioannis Evangelistae, SS.mae Trinitatis ac Sanctae agathae virginis et martiris, quartum sub regula et nomine Sanctae Clarae virginis, quintum sub Sancti augustini constitutionibus ac Sanctae annae nomine. habetur etiam puellarum orfanarum reclusorium, hospitale ad infirmorum curam, ac mons pietatis. x kalendas iunii currentis anni, praecedenti edicto et examine, hic habui ordinationem generalem, qua peracta, ecclesias societatum ac confraternitatum aliasque extra civitatem visitavi. fideicommissarii, viri nobiles, canonici ac cives enixe me rogaverunt ut ex redditibus pro fundatione caenobii sub regula Sanctae Theresiae, quia minime ad eam summam ascendunt, ut iuxta testatoris dispositionem construeretur praefatum caenobium, extrueretur Collegium Mariae pro educatione puellarum. Petitionem hanc ilari fronte animoque excepi ac oratores ad Sacram Congregationem remisi, ut ab ea statuatur opus tam dignum Deoque acceptum ac a tam pia civitate permaxime exoptatum. Mox ad aydonis civitatem me contuli et pro regulari observantia unici monasterii sub titulo Sanctae Catherinae Senensis ac Sancti Dominici 1084
Relationes dioecesium. Catanen. – 1739
regula, moniales vehementi exortatione commonui, relictis in scripto ordinationibus. In oppido Valguarneriae, quae erant muneris mei partes explevi. Visis intra non paucos dies hisce civitatibus et oppidis Ennam profectus sum, civitatem in medio huius Regni constructam pro situs eminentia pene inaccessibilem. attamen in hoc praecelso loco, in summo est aequata agri planities et aquae perennes. Tota vero civitas omni aditu circumcisa atque dirupta est [fol. 444v]. Inspexi in ea ecclesiam maiorem in collegiatam a Sancta Sede erectam, cum quatuor dignitatibus curam animarum habentibus, duodecim canonicis et octo beneficiariis. Sanctorum reliquiis, sacris supellectilibus, vasis, utensilibusque argenteis praedivitem. Novem habet paroecias, tria sanctimonialia monasteria sub Sancti Benedicti disciplina, ac totidem sub Sanctae Clarae regula. aliud habetur caenobium mulierum convertitarum cum clausura et Sanctae Clarae regula ac praessum rerum inopia; ad eam sublevandam diligentiam omnem adhibui ac de propriis pecuneis calamitatem earum substentavi. Observavi reclusorium puellarum, nosocomion languentium, variasque confraternitates, societates, ecclesias rurales ac decreta pro opportunitate reliqui. Visis exinde civitatibus Calaxibettae, assuri, et leonfortis, Sancti Philippi argiriensis civitatem attigi, in qua quatuor ecclesiae colleggiatae sacramentales extant, nempe: Sancti antonii Patavini, Sanctae Mariae Maioris, Sanctae Margharitae et SS.mi Salvatoris, in unaquaque sunt tres dignitates, duodecim canonici ac octo mansionarii. Tria monialium caenobia existunt ad regulam Sancti Benedicti informata, pluresque societates, confraternitates et ecclesias. Sed permaxime illustratur civitas haec corpore Sancti Philippi Constantinopolitani, in cuius celebri delubro, divina onnipotentia, in dies ob merita enunciati sancti patroni, operatur rara et insueta miracula. In hac Ecclesia est abbatiae regiae titulus; caret administratione sacramentorum; moderatur per priores cappellanosque insignitos a iurisdictione ordinarii exemptos. abbas vero commendatarius a serenissimo [fol. 445r] rege nominatur. Civitas Regalbuti maiorem ecclesiam habet, quae pro administratione sacramentorum utitur cappellanis electis ab Episcopo ad nutum amovibilibus. alia ecclesia, sub nomine Sanctae Crucis, est sacramentalis et coadiutrix, reliquasque minores divino cultui cum laude indulgent. Exornatur haec civitas duobus sanctimonialium caenobiis sub regula Sancti Benedicti, videlicet: Sanctae Mariae de gratia et Sancti Ioannis 1085
Appendice
Baptistae, tertium sub regula Sancti augustini et iurisdictione fratrum praedicti ordinis, cuius clausuram inspexi. In civitate Centuripensi maiorem ecclesiam, quae in mea antecedenti visitatione aedificabatur, reperi omnibus absolutam numeris. Civitas haec, olim admodum illustris, hodie magna ex parte detrusa, paucas habet minores ecclesias ac numerus ecclesiasticorum ipsis respondet. adernionis civitas pervetusta maiorem ecclesiam cum fundatione collegiatae insignis habet; in ea tres dignitates cum animarum cura, duodecim canonici et octo mansionarii. Duo pariter sanctimonialium monasteria extant; unum nomine ac regula Sanctae Clarae virginis, aliud profitetur Sancti Benedicti constitutiones et Sanctae luciae virginis et martiris nomine dicatum. hoc caenobium in mea antecedenti visitatione totis viribus ac industria in regulari observantia, quam paucissimarum monialium licentia labefactavit, iam instauratum; cum intellexi cratres ferreas nimis arctas a me tunc appositas ac firmas aliquorum malitia vel casu esse commotas, plumbo volui roboratas et sub excommunica- [fol. 445v] tionis paena mandavi ne ullo umquam tempore a loco dimoverentur. aliud etiam habetur virginum reclusorium sub Iesu Mariae titulo, quod enunciatae civitati non parum utilitatis affert. Subinde oppidum albae Villae et civitatem Paternionis vidi. hac in civitate estat collegiata ecclesia, tres habens dignitates cum animarum cura, sunt pariter duodecim canonici ac octo mansionarii, unicum insuper habetur monialium caenobium nomine Beatae Mariae Virginis annunciatae dicatum et sub regula Sancti Benedicti, in quo elucet regularis observantia. Nihil a meis ordinationibus transactis in omnibus ecclesiis albae Villae et Paternionis dissonum reperi. hinc civitatem acis Realis adveni, in hac ecclesia matre extat collegiata ex tribus dignitatibus, duodecim canonicis et sex mansionariis constans; omnes inserviunt administrationi sacramentorum. Sunt pariter quinque coadiutrices ecclesiae pro sacramentorum administratione cum cappellanis ab ordinario electis et ad nutum amovibiles. Supra caeteras ecclesias eminet illa sub titulo Sancti Sebastiani martiris, tum propter amplitudinem, tum propter elegantiam. Unicum haec civitas habet sanctimonialium caenobium ad regulas Sancti Benedicti informatum et Sanctae agathae virginis et martiris nomine insignitum, ubi viget regularis observantia. habetur insuper mons pietatis et hospitale, necnon reclusorium virginum; multas etiam habet confraternitates et ecclesias in quibus singulis 1086
Relationes dioecesium. Catanen. – 1739
annis non pauca legata erogantur ut virgines in matrimonium honeste collocentur [fol. 446r]. In reliquis vero oppidis ad radicem montis aetnae sitis, videlicet: Monasterium album, Motta Sanctae anastasiae, Belpassus, Nicolosium, Sanctus Petrus, Campus Rotundus, Pedaurum, Tria Castagnus, Via Magna, Massa annunciatae, Sancta lucia, gravina, Sanctus Ioannes de galermo, Sanctus Ioannes de Punta, Sancta agatha, Trapetum, Trimisteris, Bonaccursus, acis Sancti antonii, acis S. Philippi seu Catena, Trizza denique Castrum Iatium. In expositis inquam oppidis nihil dignum notitiae Sanctitatis Tuae autumo, cum fuerint a me necessariis decretis ac documentis abunde imbutis. Restat ut me totum ad vota convertam, quibus Deum Optimum Maximum intimo cordis affectu praecor, ut omnem felicitatem tibi diuturnam conservet et provehat meque tua sanctissima paternaque benedictione restaures. Catinae, VI kalendas octobris 1739 Post pedum oscula beatorum humillimus et obsequientissimus famulus Petrus, Episcopus Catanensis, inquisitor generalis. Die 5 novembris 1739 data fuit attestatio pro 52° triennio [fol. 446v].
1087
Appendice xxxII
1744 – Relazione del vescovo Pietro galletti, relativa al 53° triennio, scritta il 22 luglio 1744 e presentata nel mese di settembre dal procuratore Pietro Profeta, canonico della cattedrale di Catania1.
[fol. 454r] Beatissime Pater, gregem lustrandi vigile studium adeo meum incessit animum ut, licet octogenarius et aegritudinum non paucarum fere2 inquinatus, libentius ad cunctas civitates meae curae subiectas necnon et pagos me conferrem, nisi unanimis physicorum sententia, ob gravitatem meae defectae aetatis ac manifestum vitae poericulum, penitus interdixisset. Quamobrem ut meo quantum in me erat muneri satisfacerem edixi meo vicario in spiritualibus et temporalibus generali, ut dioecesim totam ea qua praeditus erat solertia ac prudentia cum potestate inspiceret. Cogitata ergo vicarius generalis visitator perfecit ac, IV idus iunii 1743, quinto meam cathedralem ecclesiam Catanensem pro me convenit. In ea duodecim canonici, dignitates quinque, nimirum: prior prima dignitas, cantor, decanus, thesaurarius et archidiaconus, ex quibus capitulum conflatur et duodecim hebdomadarii3, seu beneficiati recensentur; praeterea mansionarii octo. ast capitulum ad sufficienda fidelibus sacramenta magistrum cappellanum adhibet, cui praesbyteri quatuor adiutores insigniti admoventur. Condecoratur decem et octo cappellis, quarum inclita Numini Crucifixo dicata, suis censibus annuis acervatur ad [fol. 454v] non paucas virgines puellas parentibus orbatas annis singulis maritandas. In canonicorum caetu numeratur canonicus paenitentiarius et in omni feria quinta per annum publicus facultatis moralis lector e Societate Iesu ad universum clerum lectionem habet. Ordinationes vero in antecedenti visitatione ad effectum feliciter sunt adducta. Duoedecim kalendas iulii eiusdem anni in insignem ecclesiam collegiatam Sanctae Mariae ab Eleaemosina dicatam, generalis visitator convenit. In ea extant tres dignitates, videlicet: praepositus, thesaurarius et can1 2 3
1088
207 a, fol. 454r-456r. fere] faerae. hebdomadarii] hebdommodarii.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1744
tor, decem et octo canonici, qui superpelliceo et graeco epitogio sunt insigniti, ac decem mansionarii diverso distinctis epitogio, cum cappellano pro sacramentorum administratione. Mea insuper cathedralis alias ecclesias habet adiutrices, nempe: S. andreae apostoli, S. Blasii seu S. agathae a fornace, S. Mariae ab Itria, S. Marinae, S. Philippi apostoli, S. agathae virginis et martyris extra moenia et Sanctae Mariae a Concordia. Omnia sacramenta (dempta facultate excipiendi consensum mutuum in sacramento matrimonii, quae tantum ab episcopo, utpote unico paroco, ex immemorabili consuetudine elargitur) eorum cappellani Christi fidelibus studiose sugerunt. In urbe praedicta confraternitates xxxIII et congregationes V fuerunt omni solertia visae. Subinde clericorum seminarium visum fuit, ad cuius aedificii absolutum ordinem et ad iuniorum in spiritu et in literis maius profectum decreta data sunt validissima. Idibus iulii ad IV nonas septembris sanctimonialium caenobia sunt lustrata, videlicet: Sanctorum Iuliani Episcopi, Benedicti abbatis, Placidi martiris, S. agathae virginis et martyris et Sanctissimae Trinitatis, sub regula [fol. 455r] S. Benedicti et Sanctae Clarae virginis, sub Sancti francisci praescriptis; virgines etenim horum monasteriorum divino cultui apprime intentas et legum suarum observantiam minuatim sectantes maximo animi mei spirituali gaudio, ut in perseverantia roborarentur Deum fortiter sum deprecatus. Ulterius in duabus domibus adolescentularum virginum parentibus expoliatarum4 altera, mulierum alia, quae post lapsum ad paenitentiam reductae asilum hoc petunt, ordinationibus meis minime refragatur. haec de meae urbis cathedrali, paroeciis, monialibus, locisque piis. Nunc quae ad civitates, oppidaque dioecesis spectant enarrabo. Tertio idus maii 1743 generalis meus visitator ad invisendam civitatem Platiae deflexit, in qua Marcus Trigona senex, orbus ac dives, Plateensium clarissimus, civitatis principem, aedem Deiparae sacram lautissimi patrimonii haeredem, supremis tabulis nuncupavit, postea collegiatam insignitam, quae ex tribus dignitatibus, praeposito scilicet, cantore et thesaurario, quibus animarum opera demandata est, decem et octo canonicis, totidemque praesbyteris beneficiatis constat, qui omnes canonicas persolvunt horas. at quia rectorum secularium vitio, qui temporales gubernant5 redditus, templum nondum perfecte absolutum est, optime sancitum fuit a 4 5
exspoliatarum] explicatas. gubernant] gubernat.
1089
Appendice
meo generali visitatore ut exacte religioseque observetur meum decretum pro ecclesia omnibus numeris absolvenda, datum visitatione anni 1736, xI kalendas iulii. In hac vero visitatione ad meas pervenit aures, quod capitalia relicta pro missarum celebratione, maritagiis aliarumque piarum dispositionum, quia fuerunt penes diversos depositarios seu thesaurarios depositata et vel per nequitiam dilapidata, vel morte eorum fuerunt deperdita et ab haeredibus vel6 [fol. 455v] non aut non sine ingenti difficultate exigi possunt. Ideo forti decreto sancitum volui ut capitalia omnia ad pias causas deputata, omnino clauderentur in arca trium clavium, quae in caenobio S. annae perpetuo consisteret et quando extrahi pecunia oporteret, non nisi per acta magnae episcopalis curiae fieret, etc. Plateensis maior ecclesia quinque sacramentales adiutrices habet, in quibus sacra administrantur signa, per cappellanos ab episcopo eligendos ad nutum amovibiles. Extat quoque ecclesia sub titulo Sanctae Dominicae collegio sub nomine Sanctissimi Crucifixi exornata, in quo praepositus et cantor, duodecim canonici et mansionarii decem. Virginum caenobia sub regula Sancti Benedicti tria sunt, nempe: Sancti Ioannis Evangelistae, Sanctissimae Trinitatis et Sanctae agathae virginis et martyris; alterum sub Sancti francisci legibus Sanctae Clarae nuncupatum; diversum nomine Sanctae annae sub Sancti augustini episcopi placitis; una domus puellarum parentibus orbatarum, nosocomium ad aegrotantium curam, et ad aegenorum inopiam sublevandam mons pietatis. habet quoque Plateensis civitas xxI confraternitates oratorios publicos habentes, et lIV inclusis oratoriis ecclesias intra et extra civitatem diligentissime visitatas, variis statutis monitis ad divinum cultum magis magisque promovendum. generalis vicarius visitator, xII kalendas iulii, ad aidonis oppidum pervenit et inspectis quae ad spiritualem gubernationem et temporalem duodecim ecclesiarum, duarum pareciarum, trium confraternitatum et unicum sanctimonialium caenobium sub titulo Sanctae Catherinae virginis, lege et alba Sancti Dominici lana, pertingebant, Plateensem civitatem denuo petivit ut ad alia oppida iter faceret [fol. 456r]. Verum acerbus de contagioso Messanenesi morbo nuncius illi delatus est et cum pestilens7 lues ingravesceret, latius serperet et universos 6 7
1090
vel] ripete. pestilens] pestilentis.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1744
Messanenses corriperet, periculo siculi omnes territi (praesertim mea dioecesis Messanensi proxima) civitates et oppida provide et caute in suis territoriis armatae excubiae statuerunt, ne Messanensium foeditas contagiosa proprios labefactaret incolas. Quos plane consternatos religiosi8 pro concione confirmabant et Deum publica paenitentia precari et vereri9 posse docebant; magni excitabantur populi clamores et gemitus expiationem deposcentis; sacras supplicationes instituunt, nudis pedibus, atrati procedunt, cinere conspersi, communibus lacrymis sanguine atque eiulantibus veniam et misericordiam a Deo petunt; praeeuntibus ac subsequentibus patribus Societatis Iesu maxime ac aliis regularibus, qui idoneis conciunculis caelestis irae ob oculos positae magnitudinem indicabant, unde maximi animorum motus efficerentur. In hoc periculo et timore spe visitandi dioecesim sublata, generalis visitator, cum tota curia in urbem redivit Catanensium. ast ego dioecesis10 loca minime visa et sollicitudinem non abieci; afflictum gregem meum per epistolas confirmavi et ea quae opportuna mihi videbantur pro recta gubernatione spirituali vicariis meis foraneis ministravi. hunc prostremo Catanensis mea dioecesis statum ad sacros Sanctitatis Tuae pedes, genibus provolutus explico, demisse rogans, ut illum paterna comitate excipias dum ego Deum precor ut det Sanctitatis Tuae dudum vivere feliciter in terris et felicissime semper in caelis. Panormi, xI kalendas augusti 1744 Post pedum oscula beatorum Sanctitatis Vestrae Petrus, Episcopus Catanensis Die 25 septembris 1744 data fuit attestatio visitationis pro 53° triennio [fol. 460v].
8 9
10
Quos plane consternatos] Qui plane consternati. vereri] veri. dioecesis] dioecesim.
1091
Appendice xxxIII
1746 – Relazione del vescovo Pietro galletti, relativa al 54° triennio, scritta nel giugno del 1746 e presentata nel mese di settembre dal procuratore Pietro Profeta, canonico della cattedrale di Catania1.
[fol. 464r] Beatissime Pater, quinariam Sanctitati tuae huius Catanensis dioecesis, meae pastorali iure submissae, humillime remitto visitationem personaliter aequidem per me non impletam, ob iter agendi impotentiam ex tot tantisque propriis causatam infirmitatibus ac tam excessiva2 aetate, impedimentum praecise praestantibus ne a Panormo tunc temporis, magno cum mei cordis cruciatu, discedere poterim, quamvis ut debito meo muneri mearumque ovium desiderio satisfecissem multoque magis pro meo grege a qualibet aegestate praesso levando, animarum ecclesiarumque sollicita cura, immo et ad hoc, ut si debitae executioni preteritae visitationis instructiones, morum correctionem relaxatorum clericalisque status normam divinique cultus maiorem concernentes venerationem mandatae essent, invigilaretur serio ac specialiter rev.mo u.i.d. D. Vincentio Paternò Trigona, meo vicario generali, tale commiserim onus complendum, prout et quemadmodum die 16 martii 1743, post cathedralem meae episcopalis sedis ecclesiam, alias minores, monasteria, parochias et confratrias methodice, ultra terras ac civitates omnes huius dioecesani nemoris, visitatas esse compertum estat [fol. 464v]. Signanter etenim praedictae cathedralis ecclesiae lustrationem repetendam opere praetium duco, in qua quinque dignitates et duodecim canonicatus corpus capituli constituunt, duodenarii pariter extant beneficiati vulgo dicti secundarii, magister caeremoniarum, octo mansionarii et tandem magister cappellanus ac quatuor cappellani ad nutum amovibiles, pro ministratione sacramentorum exemplariter inserviunt. Quoad omnia in praecedenti visitatione disposita adamussim implendum aliquid non extat. Pariter in insigni ecclesia collegiata, sub titulo S.tae Mariae de Eleaemosina, tres adsunt dignitates, decem et octo canonici maxima cum honestate ut hactenus insigniti, cum aliis octo mansionariis, cappellano et 1 2
1092
Rel Dioec 207 a, fol. 464r-467r. excessiva] excessivam.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1746
caeremoniarum magistro, epithogio ornatis, qui diebus festivis et sabatis totius anni ac quatragesimali tempore horas persolvunt canonicas, missasque sollemnes caelebrant. Parochiae seu adiutrices ecclesiae, in quibus sacramenta per vice parochos ibi constitutos ministrantur, in hac civitate octo extant, sed quoad mutuum consensum in matrimonio acceptandum delegato episcopi, uti unici parochi, expectari debet. Per eosdem ac rev. patres praefectos doctrinae christianae iuvenes omnes in rudimentis catholicae fidei erudiuntur. Monialium monasteria, in quibus virtutum merita3 lucescunt, peculiariter fuerunt visitata; occupant enim loci ordinem iuxta temporis praecedentiam. Primum4 in ordine monasterium S. Iuliani, dein S. Benedicti, S. Placiti, SS.mae Trinitatis, Divae agathae virginis et martyris ac S. Clarae. Omnia prima quinque sub regula S. Benedicti vivunt; ultra sextum S. Clarae sub regula seraphici ordinis constitutum [fol. 465r]. Pro clericorum seminario, confraternitatibus, congregationibus, ruralibus ecclesiis et aliis piis locis, quae servanda erant fuere disposita, et quae instructionibus praeteritis uniformia se reddebant fuere approbata. Quod itidem servatum fuit in omnibus ecclesiis piisque locis totius nemoris et in oppidis et terris in radice montis Etnae sitis, nempe in terris S. Petri, Campirotundi, Pidauri5, Triumcastanearum, Viae Magnae, S. luciae, gravinae, S. Ioannis de galermo, S. Ioannis la Punta, S. agathae, Trappeti, Trium Misteriorum, Bonaccursorum, acis S. antonii, acis Catenae, Trizzae et Castri acis, quibus omnibus in terris necessaria documenta fuere praescripta. Denique civitatem acis Regalis, in qua matrix ecclesia collegiata tribus dignitatibus, duodecim canonicis et sex mansionariis constat ac insigniis canonicalibus a S.ta Sede apostolica concessis, condecorata reperiit; iis quibus egebat providentiis fuit imbuta. Ibidem in quinque coadiutricibus ecclesiis cappellani sacramenta ministrant. Unum extat monialium caenobium, regulis S. Benedicti ligatum, S. agathae virgini et martyri dicatum, pro cuius exemplaritate tam quoad mores, quam quoad regularem observantiam multa cum admiratione veneratum. Pietatis mons, hospitale et virginum reclusorium omni cum moderamine gubernantur. Ecclesiae et confraternitates in iis quae spectant ad divini cultus honorem et in legatis pro 3 4 5
merita] maerita. Primum] Pium. Pidauri] Pedauri corregge e soprasrive.
1093
Appendice
orphanis fundatis distribuendis, ea qua6 decet ordinata administratione lucescunt. Quibus sic peractis, idem rev.mus de Paternò Trigona, vicarius generalis, visitator ad Platiae se contulit civitatem. Et signanter in opulentissima illa Platiae civitate insignem collegiatam, decem et octo [fol. 465v] canonicis tribusque dignitatibus curam animarum habentibus, et totidem presbyteris beneficiatis, choraliter horas canonicas recitantibus, ornatam visitavit; necnon etiam et aliam collegiatam sub titulo SS.mi Crucifixi, cui ultra duas dignitates duodecim canonici decemque mansionarii inserviunt. Ibique tria sanctimonialium monasteria sub S. Benedicti regula extant, scilicet: S. Ioannis Evangelistae, SS.mae Trinitatis et S. agathae virginis et martyris, aliud sub regula et nomine S. Clarae virginis, quintum sub S. augustini constitutionibus, S. annae denominatum, quae fuere visitata una cum reclusorio puellarum, aegrotantium hospitale et monte pietatis. Post haec aliae ecclesiae, societates, confraternitates et aliae extra civitatis circuitum extantes fuere visitatae, ubi praeteritae instructiones fuere servatae et aliae magis perutiles dispositae fuere et praecise pro piis legatis implendis. Quibus expletis in praedictam civitatem aydonem abiit, ubi unicum monasterium monialium sub titulo S. Catharinae Senensis ac S. Dominici regula fundatum, omni cum exemplaritate viventium, fuit visitatum. fidei commissariis operum piorum instructiones fuere relictae, eorumque computa bene discussa, alia autem divinum cultum respicientia, ea quae oportebat salutari methodo, fuere disposita. Rebus ita se habentibus omnibusque iuri consonis adamussim servatis, idem vicarius generalis de Trigona, dum ad alias civitates iter intendere cupiebat, quia (Deo sic permittente) Messanae civitas pestilentiali fuit praessa morbo, pro bono regimine totius Regni, iuxta dispositiones deputationis sanitatis, visitationis cursum prosequi non valuit, sed illico Catanam redire curavit [fol. 466r]. anno vero 1745, stante renuntiatione officii vicariatus generalis eiusdem de Paternò et Trigona, alium vicarium generalem, utriusque iuris doctorem D. andream Vernagallo, canonicum eiusdem cathedralis ecclesiae Catanensis delegi, tam pro implendo munere praedicto, quam pro complenda visitatione iam incepta per totam dioecesim. Per quem omni qua decet diligenti attentione et vigilantia, quemadmodum iuxta sui seriem, pri6
1094
qua] quae.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1746
mario se contulit ad civitatem Paternionis; matricem ibidem ecclesiam collegiatam tribus dignitatibus, duodecim canonicis et octo mansionariis decorata inspexit. In monasterio, quod sub constitutionibus S. Benedicti regulatur B. Mariae Virginis annuntiatae dicatum, regularis et exemplaris viget observantia. albae Villae oppidum fuit visitatum nihilque a decursis instructionibus erat inobservatum. Pro civitate adernionis superest dicendum ibi maiorem adesse ecclesiam in collegiatam erectam et in ea tres dignitates cum animarum cura, duodecim canonici, octoque mansionarii assistunt; duo extant monasteria, unum S. Clarae denominatum eiusdemque regulas servans, aliud S. luciae regulam S. Benedicti detinens, pro cuius firmiori observantia regularique disciplina servanda magis atque magis paterno zelo cura fuit adhibita et nihil insonum usque adhuc est auditum. Virginum reclusorium Iesus et Mariae titulatum habetur suis in indigentiis sublevatum. Centum Rupium civitas maiorem aliasque minores habet ecclesias, quarum in visitatione, ultra alias discussas, de iis quae erant reformanda fuit actum. Regalbutensis civitatis maiorem7 ecclesiam cappellani ab Episcopo electi inserviunt, alia pariter sacramentalis S. Crucis est coadiutrix [fol. 466v]. Duo monasteria sunt constructa sub regula S. Benedicti, videlicet: S.tae Mariae de gratia et S. Ioannis Baptistae et aliud sub regula S. augustini et fratrum eiusdem ordinis iurisdictioni obnoxium. In S. Philippi argiriensis civitate quatuor extant collegiatae ecclesiae sacramentales sub titulo S. antonii de Padua, S. Mariae Maioris, S.tae Margharitae et SS.mi Salvatoris, aequali numero trium dignitatum, duodecim canonicorum et octo mansionariorum ornatae, quas8 visitationi subiecerunt, una cum tribus monasteriis ibi sitis, regulis S. Benedicti ligatis, aliisque ecclesiis, societatibus et confraternitatibus. Calaxibectae, assori et leonfortis civitates, ut hactenus servatum est, in iis quae opportuna erant remediis fuere provisa. Inde Ennae civitas fuit visitata, quae maiorem ecclesiam in collegiatam a Sancta Sede habet erectam, cum quatuor dignitatibus curam animarum habentibus ac duodecim canonicis et octo beneficiatis; novem habet parochias, sex monasteria, tria quarum sub regula S. Benedicti aliaque sub S. Clarae vivunt disciplina. Pro mulieribus convertitis cum clausura et sub 7 8
maiorem] maior. quas] quae.
1095
Appendice
S. Clarae auspiciis extat caenobium, reclusorium puellarum, hospitale aegrotorum, aliaeque sodalitates, ecclesiae rurales aliique pii loci sub instructionibus fuere coadiuvati. Postremo oppidum Valguarnerae, ibique quod erat praecipuum optime fuit praescriptum. Et summarie in tota dioecesi virtus, christiana pietas et vera religio (Deo adiuvante) totaliter regnant eidemque gratiarum actiones retribuuntur [fol. 467r]. Et inter alias providentias, postquam Catanam redii a Panormo, ut specialiter et ordinate quae a canonicis sanctionibus, sacrosancto Concilio Tridentino, catanensi sinodali constitutione circa legata pia exequenda sunt disposita, impleantur et sedulo in re tam gravi materia tractaretur, non autem sub involvulo9 aliorum negotiorum, tempore sacrae visitationis emergentium non abs re, temporibus nuper elapsis, cum omnimoda ac plenaria iurisdictione ordinaria pro hac catanensi civitate et dioecesi, in vicarium generalem ad pias causas, rev. u.i.d. professorem D. antoninum Sindona, canonicum praedictae catanensis collegiatae ecclesiae, deputare curavi et cum effectu legali, qua decet methodo, edicta sunt promulgata pro legatis piis eorumdemque occultationibus omnibusque emergentiis revelandis, et actu ab eodem rev. vicario generali deputato peculiari cura diligenter perhibetur. Pro coronide itaque eo quo decet humili obsequio genuflectens omnia Tuae Sanctitati submitto, divinamque deprecor munificentiam ut pro orthodoxae disciplinae maiori firmitate Tuam diutius conservet Beatitudinem eamque obtextor ut me pontificia reficiat benedictione. Catanae, {‌}10 iunii 1746 Post pedum oscula beatorum humillimus et obsequentissimus famulus Petrus, Episcopus Catanensis Die 23 septembris 1746 data fuit attestatio pro 54° triennio [fol. 472v].
9
10
1096
involvulo] involvero. lacuna nel testo.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1751 xxxIV
1751 – Relazione del vescovo Pietro galletti, relativa al 55° triennio, scritta il 26 marzo 1751 e presentata nel mese di aprile dal procuratore Pietro Profeta, canonico della cattedrale di Catania1.
[fol. 476r] Beatissime Pater, dioecesim hanc meam Catanensem, hoc in Sicano Regno, sollicitus labor invisendi tam spiritum succendit meum (etsi supra octoginta annos ac morborum non paucorum acerbitate infectus) ut ad civitates et oppida ultro ac libentius accessissem, ni unanime medicorum mandatum ob apertum vitae periculum penitus prohibuisset. Quare ut proprio quantum in me erat muneri facerem satis, constitui meo generali in spiritualibus et temporalibus vicario ut dioecesim, dempta mea hac cathedrali civitate, pro qua invisenda, quanto magis praestare ipse potui adlaboravi, ea qua2 praeditus erat dexteritate et consilio cum potestate inspectaret; lustrationis ordinationem vicarius generalis visitator absolvit. Itaque ego ipse, quinto nonas iulii 1746, omnia valetudinis meae obstacula perfregi et hanc cathedralem, titulo Sanctae agathae virginis et martyris Catanensis, toto in toto hoc Regno celeberrimam, a serenissimis regibus fundatam, visitavi. In ea duodecim canonici, dignitates quinque, videlicet: prior prima dignitas, cantor, decanus, thesaurarius et archidiaconus, ex quibus constat capitulum et duodecim hebdomadarii seu beneficiati recensentur, praeterea mansionarii octo. Capitulum, ad Christi fidelibus sacramenta sufficienda, magistrum cappellanum apponit, cui quatuor adiutores presbiteri insigniti admoventur. Decem et octo cappellis condecoratur, quarum inclusa Numini Crucifixo dicata, suis annuis censibus acervatur ad non paucas puellas parentibus orbata, singulis annis, maritandas. In canonicorum caetu poenitentiarius canonicus recensetur et in omni feria quinta per annum publicus moralis facultatis lector e Societate Iesu ad universum clerum lectionem habet. Ordinationes vero in superiori visitatione per meum cancellarium adnotata, ad effectum feliciter adducuntur. Pridie idus iulii eiusdem anni, insignem ecclesiam collegiatam Sanctae Mariae de Elemosina conveni. In ea dignitates tres extant, nimi1 2
Rel Dioec 207 a, fol. 476r-477v. ea qua] eaque.
1097
Appendice
rum: praepositus, thesaurarius et cantor, duodeviginti canonici et duodecim mansionarii cum cappellano pro sacramentorum administratione. Mea insuper cathedralis alias adiutrices ecclesias habet, scilicet: Sancti andreae apostoli, S.ti Blasi Episcopi seu Sanctae agathae a fornace, S.tae Mariae ab Itria, Sanctae Marinae, S.ti Philippi apostoli, extra moenia: S.tae agathae virginis et martiris, S.tae Mariae a Concordia et S.tae Mariae in vicinia «Cifalis» appellata. Omnia sacramenta earum cappellani studiose Christi fidelibus suggerunt, dempta facultate mutuum consensum pro matrimonii sacramento excipiendi, quae tantum ab Episcopo, utpote unico parocho, ex immemorabili consuetudine elar- [fol. 476v] gitur. In civitate praedicta confraternitates trigintatres, et variae congregationes fuerunt omni diligentia visitatae. Subinde clericorum seminarium visum fuit, ad cuius aedificii3 absolutum ordinem et ad iuniorum in spiritu ac literis maius profectum validissima decreta dedi. Pridie nonas augusti caenobia sanctimonialium lustravi, nempe: Sanctorum Iuliani Episcopi Caenomanensis, Benedicti abbatis, Placidi martiris, S.tae agathae virginis et martiris et SS.mae Trinitatis, sub regula Sancti Benedicti ac S.tae Clarae virginis, sub Sancti francisci praescriptis, meae iurisdictioni subiecta; virgines enim horum monasteriorum divino cultui apprime applicitas et legum suarum minuatim observantiam sectantes, eximio animi mei spirituali gaudio, ut in sancta perseverantia roborarentur, Deum enixe sum deprecatus. Ulterius duas domos, una adolescentularum virginum parentibus orbatarum, altera mulierum post lapsum ad paenitentiam redactarum, quae asylum hoc petunt, visitavi. In eis meorum praeceptorum observantia viget. habetur insuper aliud reclusorium paucarum virginum pauperum extra moenia, quod nobilium virorum eleemosinis4 substentatur. haec de mea cathedrali, paroeciis, monialibus, locisque piis, etc. Modo quae ad civitates oppidaque dioecesis pertinent referam. Octavo idus octobris 1746 generalis meus visitator vicarius ad oppidum aidonense invisendum deflexit et antea quam ad id accessisset ecclesiam parochialem titulo Sanctae Mariae de gratia constitutam in populatione appellata «gabella» visitavit. In civitate igitur aidonensi maiorem lustravit ecclesiam; at quia actualiter aedificabatur, ad indecentiam tollendam, SS.mum Eucharistiae Sacramentum ad ecclesiam titulo Sanctae 3 4
1098
aedificii] aedificiis. eleemosinis] eelemosinis.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1751
Mariae transtulit. Pro regulari observantia unici sanctimonialium monasterii, titulo S.tae Catharinae Senensis, sub S.ti Dominici regula, prudentissimas ordinationes scriptis mandavit et pariformiter alias ecclesias et confraternitates visitando. Idibus octobris eiusdem anni ad Platiae civitatem pervenit, in qua Marcus Trigona nobilis ac ditissimus princeps5 aedem Deiparae sacram lautissimi patrimonii haeredem supremis tabulis nuncupavit. Exinde ecclesia in collegiatam insignem erecta fuit, constantem ex tribus dignitatibus: praeposito, scilicet, cantore et thesaurario, quibus animarum cura demandata est et duodeviginti canonicis totidemque presbiteris beneficiatis, qui omnes in choro singulis diebus canonicas absolvunt horas. at quia rectorum laicorum desidia, qui temporales administrant redditus, templum hoc nondum perfecte absolutum erat, in mea visitatione anteacta statui ut exacte religioseque meum observaretur decretum ut omnibus numeris absolveretur et iam, Deo opitulante, in hac visitatione cum populorum laetitia absolutum respicitur. Platiensis haec maior ecclesia quinque sacramentales adiutrices habet, in quibus per cappellanos ab episcopo eligendos et ad nutum amovibiles, sacra fidelibus signa administrantur. Extat quoque ecclesia collegiata, titulo Sanctae Dominicae ac SS.mi Crucifixi, in qua sunt: praepositus, cantor, duodecim canonici et decem mansionarii. at quia fabricis instauratur, ob decentiam, meus vicarius generalis decrevit ut sacrae et ecclesiasticae functiones in ecclesia titulo angeli Custodis haberentur. Virginum caenobia sub S.ti Benedicti regula tria sunt, nimirum: S.ti Ioannis Evangelistae, SS.mae Trinitatis et S. agathae virginis et martiris, alterum sub Sancti francisci legibus, S.tae Clarae virginis nuncupatum; diversum nomine S.tae annae sub Sancti augustini regula. Extat pariter domus puellarum, nomine Sanctae Rosaliae virginis, parentibus orbatarum, et ad aegrotantium operam nosocomium; demum ad inopiam aegenorum sublevandam mons pietatis extitit. Decoratur civitas haec una et viginti confraternitatibus proprium oratorium habentibus, et quinquaginta quatuor ecclesiis dictis oratoriis, inclusis intra et extra civitatem. Oppidulum quoque propinquum Mirabellae invisit, in qua ecclesia sacramenta ministrantur et unicum oratorium confraternitatis habetur [fol. 477r]. Decimo octavo kalendas decembris 1747 meus generalis visitator 5
princeps] principem.
1099
Appendice
oppida ad radicem montis Etnae posita inspexit, nempe: Monasterii albi, Pulchripassus, Campirotundi, S.ti Petri, Nicolosorum, Pedaurae, Trium Castanearum, Viaemagnae, Bonaccursorum, S.ti Ioannis la Punta, Trappeti, S.tae agathae, Vallis Viridis, S.ti gregorii, Trium Monasteriorum, S.tae luciae, gravinae, Massanunciatae, acis S.ti antonii. In expositis inquam oppidis nihil dignum notitiae Santitati Vestrae autumo, cum fuerint a meo visitatore necessariis decretis abunde imbutis. Tertio nonas decembris 1747 civitatem acis Catenae meus generalis vicarius obivit. In ea extat ecclesia collegiata in qua dignitates et canonici ex Sanctae Sedis indulto mozetta et rochetto sunt insigniti, aliae duae collegiatae ibi sunt, una nomine S.ti Philippi, alia S.tae luciae, in quibus canonici et dignitates cum mansionariis almutio utuntur nigro, quibus demandata est cura animarum ad tenorem bullarum apostolicarum et decretorum ordinarii. Sodalitiis ecclesiisque minoribus pariter inspectis, sexto idus februarii 1748, civitatem acis Regalis meus generalis vicarius inspexit, in ea habetur mater ecclesia collegiata ex tribus dignitatibus, duodecim canonicis et sex mansionariis constans. Omnes administrationi sacramentorum ordine apprime disposito inserviunt. Sunt quoque ecclesiae coadiutrices6 quinque ad ministranda Christifidelibus sacramenta deputatas7 per cappellanos electos et eligendos ab ordinario. Supra caeteras ecclesias illa S.ti Sebastiani martiris titulo eminet propter amplitudinem ac elegantiam in qua fideles saepe conveniunt. Unicum haec civitas sanctimonialium caenobium habet ad regulas S.ti Benedicti informatum et S.tae agathae virginis et martiris titulo insignitum, ubi regularis observantia viget. Extat conservatorium virginum titulo S.tae Venerae virginis et martiris insuper mons pietatis et xenodochium. Confraternitates et ecclesias multas habet, in quibus singulis annis non pauca legata virginibus pro maritagio vel monacatu distribuuntur. Decimo kalendas maii 1748 meus visitator ad civitatem Petrapertiae iter tetendit oppidumque Barrafranchae. hic cum regulari observantia sanctimonialium sub S.ti Benedicti regulis et SS.mae Trinitatis nomine caenobium viget. Ecclesias tum parochiales, tum adiutrices in dicto oppido et civitate adivit, relictis monitis convenientibus ad animarum spiritualem pro6 7
1100
coadiutrices] coadiutores. deputatas] deputatis.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1751
fectum, kalendas maii ad civitatem Ennae, vulgariter Castrum Ioannis dictam, ascendit. attente ecclesiam maiorem inspexit, iampridem in collegiatam erectam redditibus8, suppellectilibus, vasis argenteis sacris sanctorumque reliquiis opulentam, in qua quatuor parochi, qui sunt dignitates, cum animarum cura, duodecim canonici et mansionarii octo, qui in dies canonicas horas missasque solemnes persolvunt ac caelebrant. Novem quoque parochiae habentur, quorum parochi per concursum praescribuntur. Tria sanctimonialium monasteria sub regula S.ti Benedicti numerantur, nimirum: de S.to Benedicto, S.to Marco et S.to Michaele arcangelo. Totidem sub carmelitarum norma, nempe: de Sancta Maria a Populo, S.ta Clara et S.ta Maria gratiarum. Mulierum convertitarum insuper caenobium cum clausura habetur, titulo S.tae Mariae a Conceptione in habitu et regula S.tae Clarae virginis, conservatorium puellarum parentibus exutarum, hospitale infirmorum sub cura fratrum S.ti Ioannis de Deo, in quo recipiuntur et aluntur infantes eiecti. Sunt pariter societates et confraternitates laicorum permultas cum propriis oratoriis et aliae ecclesiae9 minores intra et extra civitatem, quas omnes, in scripto monitis relictis, visitavit. Meus generalis visitator, quarto idus maii dicti anni, accessit ad oppidum leonfortis. In ecclesia maiore parochiali et alia paroecia titulo animarum Purgatorii aliisque permultis minoribus ecclesiis, recte quae ad divinum cultum et animarum curam omnia administrantur. Puellulas virgines in rudimentis fidei {instructas} invenit opera et solertia virginum colentium Collegium Mariae, iampridem pietate ac munificentia principis Scordiae, domini temporalis huius oppidi, fundatum magna spirituali ac temporali utilitate animarum. Subinde ad oppidum assori iter intendit, cuius prima ecclesia canonicorum caetum cum cura animarum habet; in eo tres sunt dignitates, canonici duodecim et octo mansionarii. habet quoque sacrarum virginum monasterium sub nomine et regula S.tae Clarae virginis. Paroeciam titulo S.tae luciae, Collegium virginum Mariae pro educatione puellarum et conservatorium virginum sub Spiritus Sancti nomine, ubi variis exercitiis [fol. 477v] spiritualibus et temporalibus virgines educantur, erectum munificentia principis Valguarnerae, domini dicti oppidi, annis superioribus. ad ea, quae in 8 9
redditibus] redditus. aliae ecclesiae] alias ecclesias.
1101
Appendice
antecedenti visitatione pro recta gubernatione tam spirituali quam temporali omnes, adhortavit. Decimo sexto kalendas iunii. In civitate argyrionis quatuor collegiatas, in quibus sacramenta fidelibus administrantur, visitavit nomine: S.tae Margheritae, S.ti antonii Patavini, S.ti Salvatoris et S.tae Mariae Maioris. Non adest prima ecclesia. Unaquaque tamen ex dictis quatuor collegiatis tres habet dignitates, quarum prima est praepositura, cui animarum cura imminet, canonicos duodecim, mansionarios10 octo. Tria caenobia monialium extant, scilicet: primum S.tae Mariae vulgo dictae «de Raccomandata», secundum S.tae Mariae ab annunciatione, sub regula S.ti Benedicti, tertium sub regula et nomine S.tae Clarae virginis. Insuper sunt plures confraternitates, societates et ecclesiae11, et iuxta uniuscuiusque ecclesiae necessitatem instructiones reliquit. Insuper habetur ecclesia quae «abbatia regia» nuncupatur, titulo S.ti Philippi confessoris argirionensis, quae gubernatur per priores et cappellanos, rochetto et mozetta insignitos et exemptos ab ordinario. abbas vero commendatarius a serenissimmo rege nominatur. In visitationis decursu Regalbutensis civitas suam habuit lustrationem. adest ibi mater ecclesia, cui cappellani ab ordinario electi et ad nutum amovibiles inserviunt, sacramenta parochialia administrantes. alia insuper ecclesia sacramentalis habetur S.tae Crucis titulo insignita, in qua per cappellanos ab episcopo electos fidelibus sacramenta administrantur. Duo pariter sacrarum virginum caenobia habentur sub regula S.ti Benedicti, nempe: S.tae Mariae gratiarum et S.ti Ioannis Baptistae, tertium, cuius clausura fuit visitata, sub fratruum augustinianorum iurisdictione et regula. Pariformiter aliis minoribus ecclesiis, societatibus et confraternitatibus pro earum indigentiis de remediis provisum fuit. Oppidum Centuripe visitator generalis tetendit. Ibi noviter maior ecclesia indulto Sanctitatis Tuae in collegiatam erecta est; in ea sunt tres dignitates, canonici duodecim et octo mansionarii. Pro hac et alia filiali ac sodalitiis, ecclesiis, ut necessitas expetebat, opportuna monita adhibuit. ad oppida hadrani, albae Villae et Paternii civitatum usque ad pridie nonas iunii in visitatione constit, quae habent maiores ecclesias canonicorum collegio exornatas cum tribus dignitatibus in unaquaque ex eis, quibus animarum cura est adstricta, duodecim canonicis et octo mansiona10 11
1102
canonicos duodecim, mansionarios] canonici duodecim, mansionarii. ecclesiae] ecclesias.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1751
riis. In hadrani oppido duo extant sanctimonialium monasteria, unum sub titulo et regulas S.tae Clarae virginis, aliud sub S.ti Benedicti legibus et nomine S.tae luciae virginis et martiris. Monasterium hoc non parum molestiae mihi attulit ex paucarum monialium inobservantia et, Deo adiuvante, modo monasticis legibus exequendis sunt intentae12. Insuper est alius puellarum virginum conservatorium, quam non vulgare virtutum specimen exibet. In illo albae Villae reclusorium puellarum virginum habetur et fratuum S.ti francisci de Paula hospitium. Tandem in civitate Paternii unicum extat monialium caenobium nomine S.tae Mariae annunciatae et sub regula S.ti Benedicti. habentur insuper hospitale infirmorum, plures confraternitates, societates et minores ecclesiae13, omni qua decet diligentia inspecta14. In reliquis vero oppidis parvis meae dioecesis nihil dignum habetur ut in praesenti relatione exponam. accipe postremo, Beatissime Pater hanc officii mei partem, dioecesis videlicet meae relationem. Reliquae meae partes erunt assidue Deum precari ut Sanctitatem Tuam universo orbi catholico incolumem conservet Tuumque istum pontificatum maxime diuturnum et quod nomini Tuo respondeat consiliorum ac rerum Tuarum cursum iubeat esse felicem. Catanae, septimo kalendas aprilis 1751 Post pedum oscula beatorum, ad pedes Sanctitatis Vestrae humillimus et obbedientissimus famulus et filius Petrus, Episcopus Catanensis Die 29 aprilis 1751 data fuit attestatio pro 55° triennio [fol. 481v].
12 13 14
intentae] intenti. ecclesiae] ecclesias. inspecta] inspectas.
1103
Appendice xxxV
1762 – Relazione del vescovo Salvatore Ventimiglia, relativa al 59° tirennio, scritta a Piazza il 12 maggio 1762 nel corso della visita pastorale e presentata nel mese di settembre dal procuratore mons. Pierantonio Tioli1.
[fol. 6r] Eminentissimi et Reverendissimi Domini, etsi quintum iam annum in Catanensi dioecesi regenda versatum gravissimae sollicitudines ac pene infinitae distinuerunt quominus ad apostolicam Sedem ex instituto maiorum de Ecclesiae meae statu referrem, Summus vero Pontifex Clemens xIII non semel differendi veniam benigne dederit, tamen rerum nostrarum conditionem diutius latere vos Em.mi Patres minime aequum existimavi. Catanensis Ecclesiae origo
Catanensis itaque Ecclesia iam inde a christianae religionis exordio Sanctum Beryllum auctorem habet, quem vel ipse apostolorum princeps Petrus vel Petri sedes episcopum destinavit pluresque ab ipso martyrio ac religione clarissimos antistites veneratur. Inter suburbicarias cum ceteris Siciliae Ecclesiis descripta Romano Pontifici peculiari adhuc ratione subiiciebatur donec per summam iniuriam a leone Isaurico Constantinopolitano throno addicta honorem metropoleos est consequuta. Qualis sub sarracenorum tyrannide rerum sacrarum status fuerit pene ignoratur; at his a Rogerio Nortmanno Siciliae comite felicissime profligatis, Catanensem Ecclesiam piissimus princeps e fundamentis ex- [fol. 6v] citavit honoribus, fundis ditionibusque munificentissime ornatam Romanae Sedi veluti postliminii iure restituit. Sedes autem Romana Catanensibus episcopis pallii usum praecipui honoris causa largita est, quem adhuc retinerent nisi Montis Regalis metropoli subinde erectae Catinensis Ecclesia tamquam suffraganea addicta fuisset; ex quo factum est ut inter utramque Ecclesiam diuturnae lites et concertationes intercesserint. Manet autem Catinensi antistiti in Regni comitiis primus ante ceteros episcopos locus; manet litterarum per 1
1104
Rel Dioec 207 B, fol. 6r-16v.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1762
universam insulam promovendarum potestas, manet ei tandem magni cancellarii Regni ius et officium. Dioecesis
Dioeceseos latissimae fines ad orientem solem hionio mari continentur; pertinent meridiem versus ad Syracusanae, agrigentinaeque dioeceseon limites, ad occidentem vero solem et septemptriones ad Messanensem dioecesin spectant. Illustriora oppida seu civitates quatuordecim in ea sita sunt: Catana, nempe, Platia, Enna, agyra, acys, Calaxibetta, assorum, hadranum, Paternio, Centuripe, aidonum, Regalbutum, leonfortis et Petrapertia; minora autem in montibus consita: Barrafranca, albavilla, Pulcher Passus, Monasterium album, Motta Sanctae anastasiae, Valguarnera, Mirabella, licodia, Catena Nova, Rammacca, Nissoria; in nemore vero: Castrum acis, acis Catina, S. antonius, S. Philippus, S.ta lucia, Trizza, Vallis Viridis, Bonaccursus, Tres Castaneae, Via Magna, Pedara, Nicolosii, Mascalucia, gravina, S. Iohannes de galermo, Tria Monasteria, S. gregorius, S. Ioannes a Punta, Trapetum, S. agatha, Turris griphi, S. Petrus, Campus Rotundus quorum nonnulla populosa et frequentia. Cathedrale templum
Cathedralem Catanae ecclesiam Deo Optimo Maximo sub titulo praeclarissimae Christi martyris virginis- [fol. 7r] que Beatae agathae Rogerius Comes et ansgerius Episcopus excitavere, cum terrae motibus bis corruerit, bis et refecta est. anno autem 1693 solo penitus aequatam episcopus andreas Riggio maximo sumptu ac inaudita prorsus celeritate reaedificavit. amplitudine vero operisque elegantia caeteris per Siciliam extructis basilicis longe antecedit, secto marmore strata, aptis sacellis, fornice, sublimique tholo instructa, laetum quaque versus lumen capit. Cori pene aram maximam siti affabre sculpta sedilia. Sed et aragonensium Siciliae regum sepulchra servat; quod vero maximum est religionis ornamentum Beatissimae agathae corpus et velum illud toties aethnae ignibus felicissime oppositum quo ad honestissime fieri potest custodit. Certatim enim reges, episcopi, principes homines et populares operam contulerunt ad 1105
Appendice
ornandum virginis simulachrum argenteis et gemmeis donariis; ingens argenti pondus ad circumferenda virginis hypsana ingens ad servanda. aurea vasa et argentea elegantissime caelata ad sacrorum usum et pompam plurima; tota verbo suppellex rei divinae faciendae opportuna, splendida et copiosa. Pro sartis tectis aurea quotannis ab episcopo solvuntur 625; pro divino vero cultu servando aurea item 850: utrique autem censui curando expendendoque curatores sunt constituti; qui cum ex novissimae regiae visitationis decretis ex saecularium ordine deligantur, dati expensique rationes episcopo referre retractant quod antea nunquam usu venerat. Ceterum praecipuam templi frontem, quae ad occidentem spectat ab imis stylobatis ad summum fastigium usque opus ex carrariensi et siculo marmore perpetuo tegit, quod cum eximia architectonica arte se commendat tum praecipue columnis ab aegipto delatis, reliquum erat ut statuae marmoreae apponerentur duo supra viginti quod ipse aggressus sum: ex his autem duo absolutae suis locis sunt collocatae; tertia spectabitur brevi, reliquas sculptoribus locavi [fol. 7v]. Capitulum
ad annum usque 1569 cathedrali ecclesiae inserviebant monachi ordinis S.ti Benedicti donec, S. Pio V auctore, seculares canonici eorum in locum suffecti sunt. Canonici autem duodecim numero sunt praeter dignitates quinque: priorem, scilicet, cantorem, decanum, thesaurarium et archidiaconum; quae dignitas cum inter monachos secunda esset post priorem et ab Episcopo Nicolao Caracciolo anno 1566 sublata fuisset, restituta est sed quinto loco ab Episcopo Octavio Brancifortio anno 1643. archidiaconus vero choro tantum interesse consuevit2 episcopo pontificalia exercente. Officia autem divina quotidie a duabus dignitatibus et sex canonicis per alternas hebdomadas persolvuntur; per dies festos ab cunctis simul. Dignitatum quinque proventus modici sunt ex beneficiis ab episcopo adnexis. Canonicorum autem oppido pingues. Omnes vero tam dignitates quam canonici reliquique ministri pleno iure ab episcopo eliguntur et cooptantur. Canonicorum unus paenitentiarii officium tenet, alium ipse theologum designavi. Post canonicos secundarii duodecim et ipsi alternis hebdomadis choro inserviunt et canonicis celebrantibus deserviunt. Sacramentis autem 2
1106
consuevit] censuevit.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1762
ministrandis praesbiteri quinque in cathedrali sunt deputati quorum primus magister cappellanus audit. Duodecim denique qui mansionarii nuncupantur sacris pontificalibus intersunt qui et ipsi insigniti. Sacrista maior cum sex minoribus sacrae aedis sacresque suppellectilis custodiam nitoremque curant. Musici denique stipem ab episcopo tenent ut festis diebus in divinis officiis modulentur. Ecclesiae collegiatae
Praeter ecclesiae cathedralis capitulum tria supra viginti sunt per dioecesin canonicorum instituta collegia. Primum in urbe Catanae ad ecclesiam S.tae Mariae de Eleemosyna, Eugenii IV auctoritate, anno 1446. Prima in eo dignitas est praepositus cui est [fol. 8r] animarum cura per illam paroeciam adnexa, altera cantor, tertia thesaurarius, quarta decanus. Canonici duodeviginti, mansionarii vero quatuordecim. Illi rocheto et mozzetta cinericii coloris, hi vero nigro almutio3 insigniuntur. Modico stipendio, summo autem studio divinis servitiis incumbunt: in publicis supplicationibus cathedralis capitulum praeeunt; praepositus a Sede apostolica eligitur, reliquae praebendae per ipsiusmet capituli suffragia episcopo approbante. Duo sunt Platiae collegia. Primum in maiori templo B. Mariae dicato, Clementis VIII auctoritate institutum ex rebus fortunisque Marci Trigona. Quatuor in eo dignitates: praepositus, cantor, thesaurarius, decanus ad quos animarum cura spectat; canonici duo et viginti, secundarii decem et octo, qui omnes ex solemni mensium partitione ab Sede apostolica vel ab ordinario designantur. Templi forma spectabilis mole et ornatu; sacra autem officia quam diligentissime persolvuntur; utinam decentes proventus hisce praeberentur. Etsi enim satis ditissimum sit ecclesiae huius patrimonium, pessimo tamen exemplo nulloque iure illius ibi procurationem novissime sibi regii ministri vindicavere. alterum Platiae, quod a Domino Crucifixo nuncupatur, extat collegium dignitatum et canonicorum modicae stipis ab episcopo Riggio anno 1703 erectum. Riggius idem Ennae collegium instituit in maiori ecclesia S. Mariae dedicata. Quatuor in ea sunt dignitates, nomine et officio platiensibus similes, canonici octo, decem vero secundarii. Ecclesiae vero ditissimum alias 3
almutio] armutio.
1107
Appendice
patrimonium nunc evertitur et expilatur malorum hominum artibus, quibus nec obviam ire datum est nobis, cum regii ministri eius administrandi potestatem sibi vindicantes obstant quominus auctoritate nostra ordinaria perfungamur. Quod Paternione extat collegium ab anno 1670 in templo S. Mariae de alto ab episcopo Michaele de Bonadie constitutum dignitates cum animarum cura quatuor habet: praepositum, cantorem, thesaurarium et decanum; canonicos septemdecim, mansionarios porro octo [fol. 8v]. auctoritate francisci Carafae episcopi hadrani institutum est collegium anno 1690, in quo praepositus animarum curam exercet. Dignitates reliquae cantor, decanus, thesaurarius. Canonici duodecim, secundarii item duodecim. Pene collapsum ministrorum numero ac redditibus inveni assori collegium quod episcopus de Bonadie ab anno 1684 constituerat. Novis statutis censuque commodiorem in formam tributo restituere id aggressus sum; mandataque uni praeposito animarum sollicitudine, divinarum precum officium cantori, thesaurario, canonicis octo, et mansionariis sex demandavi. Nullibi maior canonicorum copia quam apud agyrenses. Quinque ibi collegia. Primum ad S. Margaritae virginis preposito, cantore, thesaurario, decano, canonicis duodecim et mansionariis sex conflatum. alterum ad S. antonii Patavini per omnia priori congruens. Tertium ad Sanctissimum Salvatorem quod praeposito, cantore, thesaurario, canonicis quinque et mansionariis duobus componitur. Quartum ad S. Mariam Maiorem tribus iisdem dignitatibus at canonicis quatuor et mansionariis duobus constat. Quatuor haec collegia simul Caraffa episcopus anno 1689 instituit, animarumque per singulas paroecias curam singulis praepositis assignavit. Priora duo Sanctorum videlicet Margaritae et antonii sedulitate ministrorum decentique dote sese commendant. Posteriora vero census exiguitate brevi extinctum iri puto. Quintum vero collegium ab episcopali iurisdictione exemptum extat in ecclesia S. Philippi, quae olim ad S. Benedicti monachos pertinebat, nunc autem credita est abbati commendatario. Is est hodie Em.mus hieronimus cardinalis Columna, qui suo iure priorem et octo canonicos ibi designat. Recensendum esset vetus Calaxibettae collegium ad ecclesiam S.ti Petri, nisi quae a de- [fol. 9r] cennio exortae sunt turbae catanenses praesules prohibuissent quominus per ea loca ius illud exercerent, quod ab hinc septingentis annis constantissime retinuerant. Verum cum datis litteris ad SS.mum Patrem Clementem xIII satis diligenter perscripserim, quae regii ministri adversus ecclesiae iura tentaverint simulque quid mihi in eo schi1108
Relationes dioecesium. Catanen. – 1762
smate tollendo agendum, ferendumve esset, in quo tot animarum in apertissimo aeterna salus discrimine versaretur rogaverim diutius ea de re tenere vos Em.mi Patres minime opportunum arbitratus sum. aidoni anno 1751 collegium instituit episcopus Petrus gallettus in ecclesia S.ti laurentii; archipresbyteratum cui animarum cura adiuncta erat in praeposituram commutavit, cantorem, thesaurarium, decanum, canonicos octo et mansionarios sex instituit. Eodem galletto institutore coaluit anno 1754 albevillae collegium eadem dignitatum ratione, adiectis simul canonicis duodecim et mansionariis duobus. Sed quod incommodum sane est et a norma alienum aequam his omnibus animarum curam concredidit; unde factum est ut parva haec ecclesia octodecim nomine parochos habeat, sed re nullum. ad idem exemplum sub id temporis aliud collegium excitavit gallettus Centuripe nobilissima olim civitate, quod dignitates quatuor, canonicos octo et sucundarios sex habet cuntosque animarum cura gravatos. Eodem iure ab episcopo Caraffa institutum fuerat collegium apud acyn Regalem frequentem civitatem et copiosam anno 1691. fidelium enim curam aeque dignitatibus tribus, praeposito, cantori, thesaurario et canonicis duodecim tribuit ab unoquoque ipsorum per hebdomadas exercendam, quibusque congrua ab ecclesiae patrimonio assignavit stipendia sexque adiecit mansionarios. Sunt et prope acyn finitimis in oppidis collegiatae tres ab episcopo galletto novissime [fol. 9v] excitatae. In oppido acys Catenae prior, in oppido S.ti Philippi altera, tertia in pago S.tae luciae. Cuique suus praepositus, suus cantor et thesaurarius, quarum priores canonicos novem et mansionarios sex habent, tertia vero canonicos septem, sed et mansionarios sex. animarum cura praepositos penes est. Tria adhuc restant recensenda collegia: unum ad oppidum Pulchripassus, quod episcopum Riggium conditorem habuit ab anno 1700, in dignitates tres eiusdem cum superioribus nominis ordinisque canonicos duodecim et secundarios sex distributum. Posteriora, episcopo galletto auctore, caeperunt in pagis Nicolosiorum et Trium Castanearum. harumce prior per omnia Pulchripassensi collegio congruit, posterior autem tribus homonomis dignitatibus, octo vero canonicis et secundariis duobus absolvitur. ambo vero exiguo censu. Ex recensitis collegiis plurima rocheti et mozzettae usum habent; tria Platiense, Ennense, Paternionense, cappam magnam insuper. Reliqua vero solo epitogio seu almutio insigniuntur. 1109
De animarum cura
Appendice
Per cetera dioeceseos loca animarum cura per mobiles ad episcopi nutum vicarios exercetur, qui episcopus tamquam unus dioeceseos parochus reputatur. Excepta enim Ennensi civitate, nec Catanae, Platiae, aut in locis ceteris nulli sunt parochi perpetui, sed simplices tantum capellani ministrandis sacramentis deputati. Veteri siquidem errore persuasum est cunctis Catinensis civitatis ordinibus parochialia iura cum civium libertate pugnare. Ex quo factum est ut irrito successu olim perpetuorum parochorum fundationem tentaverint episcopi, cuius nunc omnis amissa spes est. Ennae autem octo sunt parochi, qui per concursum eliguntur. archipraesbyteros veros leonis fortis et Petraepertiae laici patroni [fol. 10r] praesentant. Seminarium clericorum
Seminarium clericorum post Synodi Tridentinae tempora Iohannes Pharaonius Episcopus humili aedificio, modicisque opibus construxit. Succedentium Episcoporum incuria evenit ut beneficiorum taxa ab eadem Synodo praescripta fere ubique cessaverit. Post anni 1693 ruinas nova aedium molitio incaepta est auxitque episcopus Riggius censum, sed tam latae dioecesis pauperibus clericis alendis minime parem. aliud Platiae seminarium pp. Societatis Iesu curant, quod hodie desertum est. Pietatis mons Catanae tenuis, acy tenuior. Nosocomia per totam dioecesin quatuor angustis aedificis et exiguo censu, Catanensi excepto, quod est aedificii et satis copiosis redditibus se tuetur. Monachi et regulares
Monachorum et religiosorum hominum per universam qua late patet dioecesin quinque super nonaginta coenobia sunt: ex his quatuor ordinis S.ti Benedicti monasteria, quatuor item Societatis Iesu collegia, duo Societatis eiusdem ad exercendos in divinis fideles asceteria, duo clericorum theatinorum, tria clericorum minorum, duo piarum scholarum, unum clericorum infirmis ministrantium. fratrum vero praedicatorum conventus decem, septem vero supra triginta fratrum minorum quorum videlicet quatuor ad con1110
Relationes dioecesium. Catanen. – 1762
ventuales spectant, ad osservantes item quatuor, ad reformatos tredecim, ad tertii ordinis fratres quinque, ad cappuccinos undecim. Sunt praeterea eremitanis S.ti augustini addicta coenobia undecim, eiusdem regulae excalceatis tria, carmelitis novem, iisdem excalceatis unum. fratribus S.tae Mariae de Mercede duo, minimis item duo, unum ordinis SS.mae Trinitatis aliudque fratribus S.ti Ioannis de Deo. Catanae tandem oratorium praesbiterorum S.ti Philippi Nerii [fol. 10v] coaluit, quibus fixum ego domicilium praebui. Dictorum coenobiorum plurima exigua sunt, indecora tenuissimo censu. Inde fit ut in pluribus vix fratres sex alantur, in aliis vero unus aut alter exlex ociosusque coenobita reperiatur; ut satius esset, si per laicos magistratus licuisset penitus supprimere, quam illa cum religionis et regularis disciplinae maximo detrimento, tolerare. Moniales
Portio vero dominici gregis satis nobilissimae sanctimoniales, scilicet uno et triginta monasteriis continetur. Quorum sexdecim S.ti Benedicti regulam, novem S.ti francisci, tria S.ti augustini, unum S.ti Dominici, duo carmelitarum sectantur. Cuncta vero sub episcopali iurisdictione vivunt, excepto Regalbutensi uno, quod a SS. angelis nomen habet augustinensium fratrum directioni permissum. Tredecim praeterea habemus gynecata puellarum culturae, custodiaeque dedicata, ex quibus tria, quae Mariana Collegia nuncupantur, iuxta cardinalis Corradini instituta scholis, femineisque disciplinis vacant; reliqua vero quas parentum orbitas, vel rei familiaris egestas summo discrimini obiiceret, eas bene servatas habent. Duo tandem illas excipiunt, quae post pudoris iacturam ad meliorem frugem Dei opitulante gratia convertuntur. Eremitae
Eremos in sylvis vel montibus apud Iudicam, Scarpellum, Torcisium, Rosmannum, Platiam veterem et novissime ad Vallem viridem fratres aliquot incolunt. Sed et prope Catanam praesbiteri aliquot solitariam degunt vitam in domo, quae «de Mecca» nuncupatur; alia vero apud Valguarneram aedificata est nunc temporis eremicolis vacua. 1111
Sodalitates laicorum
Appendice
laicorum pia sodalitia fere ubique plurima sunt suis statutis instructa, bene fa- [fol. 11r] bricatis oratoriis, quae sedulo frequentant. at sepissime internis iurgiis discidiisque agitata, tantam rectoribus molestiam creant ut pietatis christianaeque virtutis simulacrum potius, quam rem ipsam tenere videantur. ***
hic veluti exterior Catanensis Ecclesiae dioeceseosque prospectus est. Superest ut qualem rei christianae collapsum statum offenderim doceam vos Em.mi Patres, quales coeperim operas, quibusque me fluctibus ad reparanda religionis disciplinaequae incomoda obiecerim; quid huc usque Deo favente profectum sit quidve adhuc enixis praecibus ab eodem Supremo Numine ut perficiatur mihi sit expetendum. Vere itaque affirmare possum Catanensem Ecclesiam septem et sexaginta abhic annis, suis viduatam episcopis, ea ferme mala perpessam esse quae propheta deflebat: ÂŤUt quid dextruxisti maceriem eius et vindemiant eam omnes qui praetergrediuntur viam. Exterminavit eam aper de sylva et singularis ferus depastus est eamÂť {Ps 80, 13}. Vix enim post horrendi motus terrae ruinas andreas Riggius Catanensem civitatem veluti e sepulchro excitare soloque aequatam ecclesiam summis opibus impensisque restituere aggressus fuerat, cum magno animorum aestu dissidentibus sub initium seculi huius sacerdotio et imperio, quae inde subortae sunt turbae tam praeclaris incaeptis obstiterunt. Neque enim latere vos possunt Em.mi Patres, quae mala viderit olim Sicilia nostra uti divina humanaque iura pessumdata, eversae religiones, ecclesiarum patrimonia direpta, iudicia per vim summam exercita, cuncta denique per rapinas et sacrilegia fuerint administrata. Inter haec episcopus Riggius solum commutare sub annum 1712 dioecesinque sacris interdictam reliquere. Romae quo confugerat post quinquennium diem obire supremum. legitimi sacrorum ministri iisdem fluctibus agitari pars expelli, pars in vincula coniici, aliique per fenestram ingressi mercenarii, fures potius ac latrones reliquias Israel devorare {cfr gv 10, 7-8}. Respira- [fol. 11v] re tandem visa est post tantos motus Sicilia nostra, remissis ab apostolica Sede censuris, nec tamen illico Catanensi Ecclesiae 1112
Relationes dioecesium. Catanen. – 1762
suus praesul est designatus. Vix tandem anno 1722 episcopus renunciatus est cardinalis alvarus de Cienfuegos ecclesiamque quam nunquam viderat post triennium dimisit. Vir litterarum studiis animique virtute clarissimus alexander de Burgos successor electus tantis reparandis incommodis idoneus videbatur, nisi illum ad Ecclesiam suam properantem laetalis corripuisset morbus et in cathedrale templum non solemni inaugurationis pompa sed lugubri supremae diei celebritate elatus est. Nec minus acerbo funere Raimundum Rubi carthusianum, quem genere, innocentia, gravitate ornatissimum suspicere coeperat Catana, paucos post menses extinctum doluit. Postremo Petrus galletti ad prostratae ac pene perditae Ecclesiae gubernaculum accessit iam senio confectus ac per viginti et octo solidos annos tenuit. Si quid post tot calamitates et miserias integrum adhuc sanumve supererat, tunc profecto concussum ac violatum est (liberas enim voces ac gemitus apud vos, Sapientissimi Patres, emittere licebit). Perlustrata semel aut iterum, cursorum more, dioecesi decubuit episcopus et decrepita aetate, infirma valetudine, auribus oculisque captus iacuit semimortuus. Tunc opes Ecclesiae cognatis permissae, iura ac privilegia quae Catanenses episcopi amplissima retinuerant imminuta; omnia susdeque improborum licentia permixta, omnia familiarium ac domesticorum vilissimorum hominum manibus pertractata. Nundinae beneficiorum institutae, sacerdotia velut hasta posita, divendita ac publicata sunt; nulla in his conferendis habita literarum ratio morum censura nulla. adlecti passim in clerum sine literis, sine moribus, sine legitimo patrimonio homines, nec vocati, nec probati, numerata tantum pecunia initiati sunt. Inde ita excrevit sacerdotum numerus ut pagus prope Catanam cui Viae magnae nomen cum vix sexcentas contineat animas, sexaginta tamen praesbiteros recenseat. at omnes hi nomine tenus [fol. 12r] presbyeri et lineo tantum circa collum signo. Inopes, pannosi, egeni, qui raro aliquam tantum ad sacrificia eleemosinam corradunt; sepissime ad vilia quaeque officia conducti, serviles operas laicis ubique praestantes, cellae et cupae praepositi, vineae aut agri custodes, portorii aut vectigalium exactores, viatorum comites armati, satellites, turpiora referre erubesco. Si qui aequiore fortuna uti videntur, hi scripturas negotiorum conficiunt, commutandis mercibus praesunt, faeneratores, publicani, aleae, venationi, otio indulgent. Seminarium clericorum deputatis aliquot traditum, nullam episcopo vigilantiam aut sollicitudinem adhibente ita collapsum, perturbatum atque 1113
Appendice
expilatum invenimus ut non modo bonarum artium studia ac disciplinae negligerentur, sed nec ipsum redemptionis et praetii nostri sacrificium coram adolescentibus quotidie celebraretur. Monachis quoque ampla munita via est ad cucullam deponendam, quod iamdudum cognovisse vos arbitror. Improbi enim homines episcopalem curia obsidentes, quiquae vera Ecclesiae iura ac privilegia imminui atque vastari patiebantur, hanc unam esse Catanensium episcoporum praerogativam singulari audacia commenti sunt, ut monachorum omnium solemnes professiones quovis ex loco ac dioecesi quocumque ex ordine, quacumque ex causa Catanam illi confluerent (confluebant autem quasi signo dato frequentissimi) possent ad arbitrium irritari. Constrepentibus undique populi clamoribus perlatisque saepe Neapolim querimoniis, rex catholicus, ut tot tantisque malis remedium aliquod afferret ter regios visitatores adhibuit sed parum felici successu ii enim a rege missi sunt qui res fortunasque Ecclesiae distractas repetere et vindicare (quod maxime patronum regem decere videbatur) aut non valuerunt aut neglexerunt, circa sacra vero et disciplinam multa sed frustra atque irrito conatu decreverunt. Quae tamen a Ioanne angelo de Ciocchis, archiepiscopo Brundisino peracta est visitatio ad perdendam potius insanabili plaga, quam ad levandam aut restaurandam Ecclesiam valuit; singulis enim [fol. 12v] decretis et sanctionibus, gravissima ecclesiasticae iurisdictioni ac sacrae potestati vulnera inflixit, episcopalem authoritatem rextrinxit undique, imminuit, ad nihilum pene redegit, curatoribus ecclesiarum quos laicos deinceps esse voluit frena laxavit perpetuas gravissimasque pensiones huic atque illi operi aut coetui ab ecclesia solvendas constituit, quod inconsulta apostolica Sede non licebat. Nec resistere aut conqueri episcopus potuit nec mihi, qui postea supplicibus literis ac praecibus rogavi ne acta illa obtinerent aut saltem ad examen revocarentur, aures unquam praebere regis ministri voluerunt. Obiit tandem anno 1757 Petrus gallettus. Sede vacante, quae nova, luctuosa, maxima damna ac detrimenta per summam iniuriam Ecclesia caeperit utque praecipuis fundis, ditionibusque amplissimis expoliata sit, comitatu videlicet ac civitate Mascalarum, quam per septem saecula retinuerat et iure Catanensis portorii quo fruebatur, Pontifici Maximo datis literis indicavimus. Ipse interea episcopus designatus sum. fateor E.mi Patres nimis facilem atque audacem fuisse nec satis pro rei gravitate vires imbecillitatemque meam, rerum faciem, temporum conditionem animo perpendisse. 1114
Relationes dioecesium. Catanen. – 1762
Multa etiam me Panormi degentem latuerunt, multa nec opinari, nec suspicari poteram. Sed ne excusationes adducam in peccatis, iterum ingenue fateor peccavi meque ingentibus horrendisque fluctibus incautus obieci. Solemni rithu Romae inunctus, VI kal. ianuarias eiusdem anni, Neapolimque reversus cum Carolo religiosissimi animi principi quas tunc noveram concreditae mihi gregis miserias atque illatam Ecclesiae perniciem liberis querelis ostendissem opemque ille atque auxilium pollicitus esset, Catanam veni, ubi quae4 adhuc egerim indicabo. Quandoquidem tantae sacrorum hominum multitudinis licentiam coĂŤrcere, erudire ignaviam, socordiam excitare, longi ac diuturni laboris opus, magno sane virilique animo aggredi oportebat, verum haud magnus inde profectus aut felix exitus sperabatur, duo interim [fol. 13r] expeditiora reparandis rebus atque opportuniora remedia expertus sum. Primum ut iuventutem excolerem diligenter quae deinceps in sortem Domini adlegeretur ac sapienter instituta novum clerum brevi exhiberet veterique illi paulatim defecturo sanctior feliciorque succederet. alterum ut beneficia ac sacerdotia omnia quae et si minuta plerumque multa tamen ac pene innumera sunt, nonnisi indicto concursu ac severo examine instituto dignioribus conferrem ut constitutis virtuti doctrinaeque premiis cunctorum animi accederentur. Et prioris quidem consilii magnum iam fructum capimus maioremque in dies Deo favente expectamus. Seminarium clericorum novam, ut ita dicam in formam redactum est. lectoribus atque magistris Panormo atque etiam ex Italia non modico stipendio accersitis, sex in eo cathedrae institutae sunt theologiae dogmaticae ac moralis, philosophiae ac geometriae, sacrae eloquentiae, grecarum latinarumque literarum. Rectorem nobilem virum severioris disciplinae tenacissimum seminario praefeci, cui optime merito in cathedrali ecclesia dignitatem contuli. Morum censorem alium qui animarum curae piisque exercitationibus praeesset nuper paravi. Conclavia discreta iuxta diversas clericorum aetates disposui, quae omnia vigilum ac praepositorum oculis subiiciuntur. Domesticum sacellum quotidianis sacris, communibus praecibus, matutina meditatione, serotina transactae diei discussione, communi etiam maiorum clericorum psalmodia statutis horis frequentatur. Singulis ebdomadis cathechismus ecclesiasticus traditur. Singulis mensibus dies integra, semotis studiis, pietati ac religioni impenditur. Singulis annis octo dies exercendis ad virtutem animis 4
ubi quae] ubique.
1115
Appendice
destinantur. Sacrorum rithuum atque ecclesiastici cantus peritia adolescentes imbuuntur. frequenter quid in scholis profecerint propositis thesibus aut productis in medium lucubrationibus publice ostendunt. ab ipso regiminis exordio lege lata omnes a spe consequen- [fol. 13v] dorum ordinum atque ipsius tonsurae prohibui, nisi in seminario meruissent nec brevem in eo moram ad sacros obtinendos sed integrum decem annorum cursum peragendum sancivi, ut ingenia et mores eorum qui initiandi essent diligentissime probarentur, qui singulis annis post diligens examen singula minora officia capesserent, maiora servatis solemnibus interstitiis, sacerdotium nonnisi expleto theologicarum disciplinarum curriculo consequerentur. Durior visa est prima fronte conditio nimiusque rigor, verum cum non egeret sacerdotibus dioecesis, sed doctis tantum sacerdotibus et bene moratis, sententiam constantissime retinui nec ullis praecibus aut commendationibus a proposito unquam abduci me passus sum, nec minore animo molestias ab antiquis illis deputatis illatas, quibus gallettus omnia permiserat aut contempsi aut superavi. Res tandem ex voto successit. Octoginta enim lectissimi optimaeque indolis adolescentes nunc in seminario excoluntur ac spem maximam faciunt reformandae infelicis dioeceseos. Crescet etiam cum aedificio numerus; cum enim loci angustia praemeret, novas moliri substructiones atque aedes non solum laxiores sed et elegantiores reddere caepimus, novam beneficiorum taxam paramus, antiquam enim fere obsolevisse iam dixi. Praesentia, cohortatione, praemiis, studiosam iuventutem confirmare, praeceptoribus animos addere omni studio et vigilantia curamus. Commode accidit ut aliud collegium habere possem, quod instituendis patritii generis adolescentibus vir clarissimus Marius Cutellus erigi Catanae ac fundari supremis tabulis destinavit, curamque eius rei ac providentiam episcopo Catanensi commisit. Neglectum opus atque intentatum ferventi studio aggressus omnem movi lapidem ut brevi collegium pateret. Et patuisset, nisi difficultates atque impedimenta senatus Catanensis (qui maxime conatus nostros favere debuerat) suscitasset. lis inde molesta ac diuturna, vix tandem [fol. 14r] post triennium aequissimi iudicis sententia ac principis aucthoritate confirmatus, intermissam erigendi instituendique huius collegii facultatem recepi, quod mox consurget maximo rei cum sacrae tum publicae emolumento. Mens quoque atque voluntas fuerat componendae ac restaurandae Catanensis Studiorum universitatis, quae unica est apud siculos academia. Preclarum opus, summisque omnium votis expetitum urgebat Carolus rex, 1116
Relationes dioecesium. Catanen. – 1762
quique illi a secretis erat Caietanus Branconus; qua propter disponendis legibus parandisque adiunctis non parum operae ac laboris impendere coactus fui. Verum Carolo ad hispaniarum regno vocato, erepto ab humanis Brancono, spes omnis concidit reformandae academiae ac Siculae iuventutis erudiendae. alterum quod indicavi sublevandis corruptissimae dioeceseos incommodis efficax in primis visum fuisse remedium adhibere non distuli, nempe ut sacerdotiis beneficiisque omnibus eos dumtaxat praeficerem quos instituto concursu factoque periculo digniores opportunioresque cognoveram. Saluberrimo huic consilio quorumdam collegiorum canonici obstiterunt, privilegiis sese tuentes suis, quae ab Episcopis et praecipue a galletto impetraverant offerendi singulis vacantibus praebendis tres candidatos, inter quos tantum optio daretur Episcopo eligendi: qua vigente consuetudine, non nisi propinquos, benevolos, amicos, posthabitis dignioribus, offerebant ut plurimum populis ob nequitiam noxios vel ob inscitiam inutiles. Id ipse non ferendum ratus, nec potuisse episcopos in successorum praeiudicium atque in perniciem disciplinae huiusmodi privilegia constituere, nullam deinceps ullius praesentationis (nisi quae forte a legitimis patronis iure ac merito postularetur) me rationem habiturum palam omnibus denuntiavi. Diem propterea mihi dixerunt apud Monarchiae Tribunal hadranenses canonici. Postquam hi causa cecidere, acenses maiori ope atque nisu litem instaurarunt pro huiusmodi praesentationis iure velut [fol. 14v] pro aris et focis certantes. Causae huius exitum (adhuc enim pendet) expectare videntur caetera collegia, quae eodem iure utuntur: quorum omnium si liberam consequar providentiam nulla deinceps favori vel pecuniae via ad obtinenda sacerdotia patebit, nulla in his deferendis potentiorum officia admoveri patiar hique sacris preficientur ministri, qui satis explorati et cogniti ad emendandos populorum mores et vitae integritatem et literas conferant. Sed cum his remediis futuro dumtaxat tempori et remotae quodammodo reformationi prospicerem, malis etiam praesentibus occurrere oportebat nec ingens illa sacerdotum manus, quam proximorum temporum licentia invexerat prorsus erat ex desperatione negligenda. huic itaque quoquo modo consulere atque aliquod invehendae disciplinae primordium ponere me posse putavi constituto sacrarum collationum usu in quibus de morum regulis et christianae ethices legibus deque sacris rithibus atque ecclesiasticis ceremoniis ageretur. Itaque proposito edicto methodum harum collationum, diem, horam, locum, praefectos, res quae tractarentur decrevi praesbiterisque omnibus imperavi ut singulis hebdomadis conveni1117
Appendice
rent utque tribus propositis quaestionibus aut disputarent omnes, aut saltem aliquos disputantes audirent. Et Catanae quidem septem huiusmodi conventus celebrantur quibus ipse frequenter adsum atque officio et exemplo ut omnes adsint facile persuadeo. Segnius adhuc et remissius per dioecesim ad frequentandas collactiones sacrorum hominum studium videtur; sed stimulos addere non pretermittam ut negligentium animi vel discendi desiderio vel aemulatione incitentur et vetus inscitiae macula paulatim deleatur. Cum vero in maleficos, quos neque hortationes neque paterna monita praeces minaeque a peccandi consuetudine deterrere et ad meliorem frugem revocare potuerunt [fol. 15r] animadvertere saepissime cogar, ea uti custodia paenisque statui, quibus non tantum scelerum vindictae, quam sceleratorum sanitati morumque conversioni consuleretur. frequentibus enim concionibus sacrisque exercitiis excolendum carcerem curavi, quibus detenti magis quam vinculis perditi ac probrosi homines, pessimorum facinorum paenitentia tenerentur et peccatorum exomologesim perficerent. Tot inter clades ac vastitates integram atque incorruptam invenimus sacrarum virginum disciplinam, quod non humanae opi consiliove sed benignae Dei providentiae tribuimus. Castissimos harum recessus remotasque ab hominum consortio solitudines sactissimis legibus arctaque custodia bene munitas summa animi voluptate conspeximus. Nobiles puellas pauperam asperamque vitam sed caelestibus deliciis suavem ducentes vidimus bellumque perpetuo carni ac solatiis indictum admirati sumus. Cum vero tria tantum ex his asceteriis essent in quibus perfectissima communis vitae regula vigeret, duo nempe Ennae ac tertium Platiae, nos dioecesim lustrantes quatuor etiam aliorum asceteriorum virgines ad eamdem rerum omnium communionem pelleximus quam laeto hilarique animo amplecti ac perpetuo retinere statuerunt. Duo sunt Regalbuti monasteria de quibus loquor, tertium aidoni, quartum assori. Populi quoque plebisque cura sollicitum me habui maxime cum comperissem pueros eque ac aetate provectos nullo imbutos dogmate, pene nulla Dei optimi maximi divinique Servatoris notitiam obmutescentibus pastoribus in misera rerum caelestium ignoratione versari ac facilius inde in prava prolabi. Nihil ergo antiquius habui quam ut inductam mentibus hominum caliginem divinae fidei lumine expellerem operamque meam in evulgandis Christi praeceptis erudiendisque fidelibus collocare. Cumque nullum extaret sacrae doctrinae compendium quod vernaculo ac populari idiomate facili aptaque methodo, omnia ex fidei rudimentis quae scitu maxime necessaria atque utilia essent [fol. 15v] disposita continere (quae enim adhuc per 1118
Relationes dioecesium. Catanen. – 1762
Siciliam vulgata noveram exilia erant ac ieiunia) novum ipse concinnavi humili stylo ac rudibus ingeniis accomodatum ordinem ac sententias sequutus cathechismi Concilii Tridentini, cuius usum Clemens xIII, qui nunc Ecclesiae christianae feliciter praeest, episcopis omnibus commendavit. Edictum addidi, quo docendi discendique ardor excitaretur; studia curatorum, sacerdotum, ludimagistrorum, parentum omniumque fervescerent. Imperiti ac desides ab Eucharistia, chrismate, sponsalibus arcerentur. Mirum Patres Em.mi qua voluntate, qua omnium consensione, quam cupido animo edictum illud omnes exceperint, quo doctrinae propagandae studio incensus sit clerus, quantum comparandae desiderium omnis aetas, sexus, conditio patefecerit. Certatim curritur ad divinorum praeceptorum scholas, certatim vicarii diligentiae nostrae nos literis nunciisque de profectu discentium certiores reddere gestiunt. Operam nunc paramus ut quocumque in oppido certus cathechizantium numerus congregetur ad celebrandos puerorum conventus ac caetus sacerdotum coalescant qui stabili firmaque cura, labore, solertia, tanto operi incumbant, quibus leges iam paravimus hoc non exiguum bonum singulari Dei beneficio acceptum refero, ac eius ope atque auxilio futurum confido, ut nulla sit tam infelix regio aut subductus oculis pagus quo non christiani dogmatis lux divina pervadat. Interea corruptissimam episcopalem curiam offendens, quae non ecclesiasticorum iudiciorum sacrarium sed negotiatorum taberna videbatur, in ipso regiminis exordio reformandam ac componendam suscepi. Nec enim certi erant episcopo in iudiciis assessores, nec certa scripturarum actorumque conficiendorum pensio constituta. Mirabilis undique exactio, quae insatiabili cupiditati responderet. Effrenem [fol. 16r] hanc exigendi facultatem episcopus cancellario locabat qui deinde in expediendis diplomatibus, literis schedulisque omnibus quidquid expilare poterat lucrabatur. ad cohibendam turpem licentiam splendoremque curiae restituendum sex iudiciorum assessores delegi, quorum tres civilibus, tres criminalibus causis proposui. Cancellario eiusque adiutoribus stipendium assignavi, nihil exigi nisi ad innocentianae (ut aiunt) taxae praescriptum imperavi. Si quid scripturae occurreret ex municipali rithu, quod in ea taxa praeteritum esset id ad normam agrigentinae curiae, quam castigatissimam noveram, prescribendum curavi. Ex legibus monachis spem omnem abiicendi cuculli protinus amovi; nullam commenticii privilegii rationem unquam haberi passus sum nullamque de religiosorum votis mihi potestatem concessam existimavi, nisi quae Tridentinis legibus pontificiisque decretis congrueret. 1119
Appendice
hosce labores consequuta est perlustrandae dioeceseos sollicitudo, quae tamdiu neglecta ac pastori impervia, opem, diligentiam studiumque omne requirebat; effluxerant enim quatuor et viginti anni quibus et episcopi aspectu et chrismatis unctione caruerat. Sacram igitur expeditionem aggressus, vix triennio peregi, quin (ut candide fatear) tam parum in reformandis tum cleri, cum populi moribus in recensendis ecclesiarum bonis, in vindicandis sacrorum iuribus profeci, ut nihil me fecisse hactenus aut pene nihil existimam. Nec enim moras singulis in locis protrahere (quod clericis grave erat quorum sumptibus alebar) nec brevi omnia cognoscere rebusque omnibus manus admovere licebat. horas etiam diesque absumebat hominum sacro oleo confirmandorum ingens ac pene incredibilis multitudo. licet enim pueros qui septennium non expleverant ad hoc sacramento prohibuissem, nihilominus septuaginta quinque capitum millia mihi ad iniungendum oblata fuere [fol. 16v]. Ergo secundis curis dioeceseos lustrum modo repeto ac ut matura consideratione id omne praestare valeam quod hucusque praetermissum est utque in singulis oppidis et parochiis pro negotiorum gravitate immorari uberesque laborum fructus Deo favente capere possim non collata cleri pecunia sed meis sumptibus mihi videndum constitui. Nemo quidquam ob procurationem solvet, nemini gravis aut molestus erit adventus noster, curiaeque ac familiae nostrae nemini non gratus ac periucundus. Misimus ante nos, qui sacras apostolicasque expedictiones (quas missiones dicimus) strenue peragerent conspicuos probatosque viros, quos ex diversis religiosorum hominum familiis vicinisque dioecesibus seligere ac paratos habere curavimus. haec habui Patres Eminentissimi, quae de huius Ecclesiae rebus ad vos referrem. Multa forent ac maioris momenti quae vobis indicare hic opus esset de difficultatibus ac molestiis quas patimur a saeculi potestate regiisque ministris. Sed cum de his nuper Sanctissimo Patri ac domino nostro literas dederim doloris curarum anxiaeque sollicitudinis plenas, nunc eiusdem responsa tamquam Principis pastorum oracula expectare magis consentaneum videtur, quam ingentium malorum iliadem retexere. Vestrum erit, Patres, errantem corrigere, laborantem recreare, morigerum admonere, sapientia, consilio, praeceptisque adiuvare. Tandem Deum optimum maximum oro obtestorque ut vos apostolicae Ecclesiae bono ac christianae reipublicae utilitati incolumes diutissime tueatur. Platiae, IV idus maii, 1762. Romam 1120
Relationes dioecesium. Catanen. – 1762
Eminentissimi Patres Sacrae Congregationis Concilii humillimus, addictissimus, osequentissimus servus Salvator Vinctimillius, Episcopus Catanensis.
Die 2 ottobris 1762 data fuit attestatio pro 59° triennio [fol. 4v].
1121
Appendice xxxVI
1779 – Relazione del vescovo Corrado Maria Deodato, relativa al 65° triennio, scritta il 15 aprile 1779 e presentata nel mese di luglio dal procuratore mons. Pierantonio Tioli1.
[fol. 60r] Eminentissimi et Reverendissimi Domini, ne me putetis obtestor, Vos Eminentissimi Patres, instituta maiorum incuria mea negligere et tam desidem ut iam ad hanc Cathanensem cathedram exaltationis meae (licet immerito) elapso quinquennio S. apostolicae Sedis Ecclesiae meae statum exhibere usque nunc distulerim, instantia mea quotidiana Ecclesiae ipsius solicitudo semel et iterum indulgente SS. Domino nostro Pio VI in causa fuit. Sed cum iam paullulum ab urgentissimis quae me detinuere negotiis, videor levari sacris parere putavi sanctionibus et [fol. 60v] non diutius Em.mi Patres, gregis mei et Catanensis Ecclesiae conditionem vos latere. Catanensis Ecclesia primis christianae religionis temporibus a Divo Berillo, quem Petrus apostolorum Princeps antiochiae degens destinavit, fidem ac sacra dogmata suscepit, nonnullos ab ipso martirii religione, doctrina, clarissimos veneratur antistes; Romano Pontifici peculiari ratione, sicut ceterae Siculenses Ecclesiae addicta, donec iniuria potius quam iure a leone Isaurico Constantinopolitano Patriarchae mancipata, inter metropoles ab adriano Primo adscribitur. Illius conditio sub saracenorum tirannide pene ignoratur. abactis inde e Sicilia saracenis christianae religionis maestas Rogerio northmanno viro praeclarissimo agente, post illatas aerumnas pristino restituta est splendori. Rogerius igitur Cathanensem Ecclesiam e fundamentis excitavit, ornavit fundis, honoribus ditionibusque locupletatam regulare capitulum adductis ansgerio, quem nominavit episcopum, et monacis ex monasterio S.tae Euphemiae in [fol. 61r] instituto Divae agathae concivi siculorum atletae dicavit et Romanae Sedi veluti postliminis iure restituit. Pallii usu episcopus Cathanensis honoris causa Romani Pontificis privilegio potitus est, quo adhuc potiretur nisi Monrealensi Ecclesiae deinceps erectae nostra Cathanensis, tamquam suffraganea addicta fuisset, cui post diuturnas lites concertationesque actu subest. Retinet autem Cathanensis episcopus in Regni comitiis primum ante 1
1122
Rel Dioec 207 B, fol. 60r-77v.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1779
caeteros episcopos locum. Retinet litterarum per universam insulam aliasque adiacentes promovendarum ius et exercitium; retinet tandem magni cancellarii pervetustae studiorum Universitatis nomen et officium. gaudet Cathanensis Ecclesia perampla Dioecesi eius fines hionio mari ad orientem continentur, meridiem versus ad Siracusanae agrigentinaeque, occidentem vero et septentrionem ad Messanensis dioecesis limites extenduntur. Civitates illustriores tresdecim in ea accensentur, dempta Calaxibetta quae usque ad postrema2 episcopi galletti tempora per [fol. 61v] septingentas annos inter Cathanensis Ecclesiae dioeceseos adscribebatur et ius ordinarium tamquam veri pastores Cathanenses praesules in ea exercebant, sed pro dolor! abhinc regiis proceribus instantibus iudicio Regiae Monarchiae mancipata manet, sunt igitur hodie: Cathana, Platia, Enna, argira, acis, assorum, hadranum, Paternio, Centuripes, aidonum, Regalbutum, leofortis et Petrapertia. Oppida in montanis consita duodecim: Barrafranca, nempe, albavilla, Pulcherpassus, Monasterium album, Motta S. anastasiae, Valguarnera, Mirabella, licodia, Catenanova, Rammacca, Nissoria et Villarosa noviter constructa. In nemore vero decem et octo: Castrum acis, scilicet, acis Catina, Sanctus antonius, Sanctus Philippus, Sancta lucia, Trizza, Vallisviridis, Bonaccursus, Tres Castaneae, Viamagna, Pedara, Nicolosii, Mascalucia, gravina, Sanctus Ioannes de galermo, Tria Monasteria, Sanctus gregorius, Sanctus Ioannes e Punta, Trappetum, Sant’agatha, Turris griphi, Sanctus Petrus, Campus Rotundus, quorum nonnulla magis populosa [fol. 62r]. Incolae ubique sunt centum quinque mille. Cathedrale templum bis terremotibus dirutum, bis et refectum est. anno vero 1693 solo penitus aequatum episcopus andreas Riggio maximo sumptu et inaudita prorsus celeritate reedificavit. amplitudine operis, elegantia, lumine, sacellis, tholo sublimi, strato marmore, caeteris per Insulam exstructis basilicis antecedit. Chori, secus aram principem siti, affabre et splendide sculpta sedilia divae agathae martirium exprimunt. aragonensium Siciliae regum sepulcra iacent. Templi frontem occidentem versus, episcopus Petrus galletti ab imo ad summum ex siculo et carrariensi marmore eximia architettonica arte aere proprio erexit, appositis columnis, quae feliciori tempestate Catana ex Egipto asportaverat. Statuas Sancti Berilli et Eupli Catanensis diaconi et martiris in sublime posuit episcopus Vintimillius, reliquae vero duae inter columnas primi ordinis deponendae adhuc desiderantur, remanent ex 2
postrema] prostrema.
1123
Appendice
pecuniis ab episcopo galletti ad [fol. 62v] opus relictis scutata varia, quae in construendo ex eadem marmore atrio quam primum impendentur. Quod vero maximum templi urbis et religionis est ornamentum Beatissimae concivis agathae corpus et velum illud in ecclesiasticis liturgiis tam maxime celebratum toties Etnae ignibus oppositum, omni qua decet honestate, divitia, pietate et religione custodit, quam plures enim reges, episcopi, principes, nobiles, populares etiam ad ornandum Virginis lipsana auro, argento, gemmis et margaritis donatis ingens pondus cumulate contulerunt. Sacra suppellex splendida et copiosa; pro ea reficienda ac divino cultu servando annis singulis ab episcopo scutata multa solvuntur. Capitulum cathedralis ecclesiae regulare sub instituto S. Benedicti anno 1565 auctore S. Pio V, Nicolao Maria Caracciolo Catanensi episcopo agente in seculare fuit immutatum; sed monacis contradicentibus, nonnisi quam anno 1573 antonius faraonius, tunc Catanensis episcopus, canonicos seculares monachorum loco [fol. 63r] sufficit. Quatuor in eo cooptavit dignitates: priorem, scilicet, cantorem, decanum, thesaurarium et duodecim canonicos, totidemque beneficiatos. anno vero 1643 ab episcopo Octavio Brancifortio quinta fuit addita dignitas, archidiaconatus nuncupata, quae licet regularium tempore secunda post priorem recensebatur et si tunc sublata remansit, restituta, quintum obtinuit locum et choro interesse consuevit episcopo pontificalia exercente. Divina psalmodia a duobus dignitatibus, sex canonicis et octo beneficiatis alternatim per hebdomadam persolvitur diebus vero festis ab omnibus simul. Dignitatum proventus paucissimi ex aliquibus simplicibus beneficiis ab episcopo Bonadies adnexis; canonicorum et beneficialium praebenda satis sufficiens; quotidianas pro officio psallendo distributiones dignitatibus, canonicis et beneficiatis praestat episcopus; deficiente prorsus theologali et poenitentiali praebenda, officia huiusmodi fuerunt per me duobus canonicis satis dignis iuxta Congregationis [fol. 63v] decreta commendata et actu quolibet die festo canonicus theologus sacra dogmata in cathedrali templo populo explicat. Sacramentis ministrandis quinque addicti sunt presbiteri in cathedrali, quorum primus magister cappellanus appellatur. Duodecim denique adsunt adscripti presbiteri, qui mansionarii nuncupantur et pontificalibus inserviunt. Sacrista maior cum sex minoribus sub thesaurarii mandatis sacrae suppellettiles custodiam nitoremque curant. Omnes vero dignitates, canonici et ministri ab episcopo aeliguntur et cooptantur. Musici tandem, 1124
Relationes dioecesium. Catanen. – 1779
qui ab episcopo stipem percipiunt, diebus festis in divinis persolvendis officiis modulantur. Duo supra viginti trium rantur per totam dioecesim canonicorum collegia variis instituta temporibus cathedrali excepta. Primum obtinet locum collegium Catanae erectum ab Eugenio IV anno 1446 in ecclesia Beatae Mariae de Elemosina, quatuor in eo famulantur dignitates quarum prima praepositus, cui per illam paroeciam cura [fol. 64r] inest animarum, secunda thesaurarius, tertia cantor, quarta decanus, decem et octo adsunt canonici et duodecim mansionarii, modico stipendio, summo autem studio divinis incumbunt officiis. In publicis supplicationibus quoties capitulum cathedralis ecclesiae intervenit ante illud, sub cruce illius praeire tenentur. Praepositus a S. Sede, reliquae praebendae per ipsiusmet capituli secreta suffragia episcopo approbante et instituente aeliguntur. Duo adsunt Platiae collegia, primum in maiori templo Beatae Mariae Virgini sacro Clementis Octavi authoritate institutum ex bonis Marci et lauriellae Trigona; quatuor in eo dignitates: praepositus, cantor, thesaurarius, decanus, quibus animarum cura est adnexa, duodeviginti canonici, beneficiarii decem et octo, qui omnes iuxta menses alternative a S. Sede et ab episcopo designantur, principali excepta; templum spectabile mole architettum, tolo ornatu et suppellectili ecclesiae patrimonium ditissimum, praebendae aliquantulum congruae, procurationem ipsius laicis [fol. 64v] fidecommissariis commendatam regii ministri quotannis perpendunt. alterum sub invocatione SS. Domini Crucifixi extat Platiae collegium ab episcopo andrea Reggio anno 1703 erectum; adsunt in eo dignitates tres, quarum prima praepositum, secunda cantor, tertia thesaurarius, canonici duodecim et totidem mansionarii quolibet die festo intersunt divinis, sed modica nimis eorum stipes. aliud aerexit Ennae idem Riggius collegium in maiori ecclesia S.tae Mariae, quatuor in eo enumerantur dignitates Platiensibus similes, quibus itidem animarum cura inest, octo in sua institutione fuerunt canonici, sed tempore episcopi Vintimillii anno 1767 ex pingui simplici beneficio de iure patronatus alii quatuor cooptati fuere, tandem ex nova fundatione anno 1776 alii duo retento patronatu additi sunt. hodie canonici quatuordecim, beneficiati decem ecclesiae patrimonium ditissimum, eius ad- [fol. 65r] ministratio penes dignitates et alios duos laicos procuratores a civico magistratu designatas, dignitates per concursum, octo priores canonici et beneficitati ad nominationem dignitatum et procuratorum, reliqui vero a respectivis patronis episcopo approbante eliguntur. 1125
Appendice
Extat Paternione collegium ab episcopo Michaele Bonadies anno 1670 in templo S. Mariae de alto erectum quatuor cum animarum cura habet dignitates: praepositum, cantorem, thesaurarium, decanum, canonicos septemdecim, mansionarios octo, mediocrem stipem quotannis percipiunt. Dignitates per concursum, canonici et mansionarii per episcopum ad capituli nominationem cooptantur. hadrani francisco Caraffa episcopo anno 1690 institutum fuit collegium, quatuor in eo dignitates enumerantur: praepositus, qui curam exercet, cantor, decanus, thesaurarius, canonici duodecim, totidem mansionarii, congrua eorum stipes [fol. 65v]. Praepositus per concursum, reliqui vero ab episcopo praecedente capituli nominatione eliguntur. Idem Bonadies assori anno 1684 aliud instituit canonicorum collegium, tribus constitutis dignitatibus: praeposito, cui cura inest animarum, cantore, thesaurario, canonicis octo, mansionariis sex, eadem ratio electionis eorum, hodie vero ob ministrorum et reddituum deficientiam in preceps ruit et reductione opus habet. aggirae maxima collegiorum copia, quinque enim enumerantur: primum in ecclesia S. Margharitae ex praeposito, cantore, thesaurario, decano, duodecim canonicis et sex mansionariis conflatum; alterum in ecclesia S.ti antonini Patavini simile primo; tertium in ecclesia SS.mi Salvatoris, enumerantur in eo: praepositus, cantor, thesaurarius, canonici quinque, mansionarii duo; quartum in ecclesia S.tae Mariae Maioris tribus dignitatibus, quatuor canonicis et duobus mansionariis constat, cuncta [fol. 66r] episcopus Caraffa anno 1689 instituit animarum curam per singulas paroecias praepositis demandavit; duo priora congrua dote sese commendant, posteriora vero proventuum exiguitate vix subsistere promittunt. Omnes uniuscuisque collegii ministros ab Episcopo cooptantur. Quintum tande collegium ab episcopo iurisdictione exemptum in ecclesia S. Philippi, post monacos benedittini ordinis ad quos pertinebat, abbati commendatario creditum est, qui priorem et octo canonicos designat; est hodie abbas D. Ioseph Maria gravina, panormitanus. aidoni anno 1751 collegium erexit episcopus galletti in ecclesia S. laurentii; archipresbiterum, cui animarum cura inest, in praepositum commutavit, adiunctis cantore, thesaurario, decano, canonicis octo, mansionariis sex, eorum stipes exigua, praepositura de iure patronatus dinastae. Reliquae vero praebendae per episcopum ad capituli nominationem eliguntur [fol. 66v]. aliud albaevillae extat canonicorum collegium ab eodem galletti 1126
Relationes dioecesium. Catanen. – 1779
anno 1754 institutum, inductis quatuor dignitatibus, canonicis duodecim et duobus mansionariis. Singulis curam concredit animarum, quam alternative per hebdomadam exercent modica eorum praebenda. Praepositus per episcopum, caeteri ab eodem episcopo ad nominationem capituli. Simile in omnibus idem gallettus anno eodem constituit Centuripe collegium; habet dignitates quatuor, canonicos octo, mansionarios sex, omnes cura gravatos. Civitas olim percelebris, sed stipes exigua. anno 1691 episcopus Caraffa collegium erexit apud acim Realem civitatem Catanae proximam, curam praeposito, cantori, thesaurario, canonicis duodecim et mansionariis sex demandavit ab unoquoque per hebdomadam exercendam, ex ecclesiae patrimonio congrua eisdem assignavit stipendia, capitulo ius tribuit nominandi [fol. 67r] reservata sibi institutione et libera praepositi aelectione. adsunt item prope acim Realem in paroeciis adiacentibus tria canonicorum collegia ab episcopo galletti erecta in oppido acis Catenae, in altero S. Philippi, et in tertio S. luciae, tres ubique adsunt dignitates, priora canonicos novem, mansionarios sex habent; ultimum canonicos septem et mansionarios sex, praebenda tenuis, cura penes praepositos residet, qui et ab episcopo eliguntur, priorum collegiorum ministri ad patronorum praesentationem, posterioris per episcopum. Tria alia remanent recensenda collegia, unum ad oppidum Pulchripassus, ab episcopo Riggio anno 1700 institutum, addictis dignitatibus tribus, canonicis duodecim et mansionariis sex, alia duo episcopum galletti recognoscunt auctorem in pagis Nicolosorum et Trium Castanearum. Primum simplex per omnia collegio Pulchripassus, secundum tribus dignitatibus, octo canonicis et duobus mansionariis absolvitur, cura penes praepositos, stipes exigua, priorum praepositi [fol. 67v] per concursum, posterioris ad praesentationem dinastae, reliqui vero ministri ad nominationem capituli per episcopum eliguntur. Ex hactenus descriptis canonicorum collegiis plurima rocchetti et mozzettae usum habent. Tria Platiense, Ennense, Paternionense, ultra mozzettam usum cappae mustellae primae, reliqui solo epitogio, sive almutio decorantur. Desunt omnino in eis praebendae theologalis et poenitentiaria, sed in omnibus fere dominicis diebus et solemnioribus festis salutaribus monitis ab idoneis ministris ea quae ad salutem necessaria sunt et ad bonos mores populo, pueris vero aliisque hoc indigentibus adiutorio, fidei rudimenta explicantur. Theologiae moralis conferentiae singula hebdommada per clerum seculare habentur. 1127
Appendice
animarum cura in reliquis dioecesis locis per vicarios ad nutum episcopi amovibiles exercentur; episcopus enim unicus per totam dioecesim reputatur parochus, Ennensi civitate excepta, ubi octo adsunt parochi, qui per concursum aeliguntur. anno 1769 ab episcopo Vintimillio Realbutensis ecclesia erecta fuit in parochiale et in posterum per concursum providebitur. Tres vero qui adsunt archipresbiteri unus in [fol. 68r] oppido leonfortis a laicis patronis, alter in eodem oppido et tertius Petrapertiae per dinasta praesentantur. Monachorum coenobia per universam dioecesim nonnulla recensentur: quatuor cassinensis ordinis, duo clericorum regularium, tria clericorum regularium minorum, duo clericorum regularium infirmis ministrantium, duo scholarum piarum, fratruum praedicatorum decem, conventualium quatuor, reformatorum tresdecis, observantium quatuor, undecim cappuccinorum, tria tertii ordinis, eremitorum S. augustini decem, excalceatorum ordinis eiusdem tria, carmelitarum sex, descalceatorum eiusdem unum, fratrum de mercede duo, minorum duo, unum ordinis SS.mae Trinitatis et unum fratruum S. Ioannis de Deo; caetera quae exigua erant indecora et tenuissimo patrimonio per laicos magistratus his elapsis temporibus suppressa fuere, eorum ecclesiae aliae ruinam minantes clausae, aliae curam habentibus commissae, possessiones regii mandato laici procuratores curant et debitorum nomina exigunt. Novissime tria Societatis Iesu iam solutae collegia [fol. 68v] et duo spiritualis secessus asceteria, episcopi arbitrio et sub illius directione concredita sunt, excepta Catanensi peramplo collegio, ex regis beneplacito ad erudiendos in speciosis artibus pueros senatus arbitrio commisso, addicto congruo annuo censu. Totius insuper dioeceseos ornatum et decus perficiunt sanctimoniales illustris nobilissima gregis Christi portio; sexdecim etenim monasteria Sancti Benedicti regulam sectantur, novem S. francisci, tria Divi augustini, unum S. Dominici, in omnibus perfecta adhibetur disciplina et quod maximum est, iure merito asceteria appellari possunt. Cuncta episcopo subiecta eius mandatis intemerate patent, preter unum Regalbuti, fratruum augustinensium iurisdictioni subiectum, quod a Sanctis angelis appellatur, episcopum tantum recognoscit in visitatione clausurae et in approbatione confessariorum ordinarii et extraordinarii; et quod mirum utique omnibus videtur semper ab earum praelatis alumnum eiusdem ordinis episcopo praesentatur, quod quidem absonum est et remedio indiget, sed presentis aevi [fol. 69r] inespectis circumstantiis, episcopus Deo praeces fundere potest, clamare prohibetur. 1128
Relationes dioecesium. Catanen. – 1779
Non tantum claustris septae virgines Deo sacrae vivunt, adsunt enim quamplurima, quatuordecim numero, virginum et puellarum coenobia, ex quibus quatuor quae Mariana Collegia nuncupantur, antiquis gineceis simillima, iuxta cardinalis Petri Marcellini Corradini setinam instituta phoeminarum scholis et disciplinis vacant, earum instructionibus, non sine maximo reipublicae emolumento, ingenuae puellae ad virtutem ac ad opera liberalium mulierum propria mature informantur. Reliquas vero puellas parentibus orbatas vel aegestate miseras, virginitatis qualitatem habentes nuptui tradendas custodiunt. Duo tandem mulierum, quae post pudoris iacturam ad meliorem frugem Dei opitulante gratia convertuntur, enumerantur domicilia. absoluta Tridentina Sinodo, antonius3 faragonius, episcopus, seminarii clericorum opus incoepit; sed, ut acceptum traditioni habemus, humili et conductitio domicilio; mediisque opibus successores [fol. 69v] episcopi peracto ab eadem Sinodo4 praescripta beneficiorum taxa et electis ex capitulo et clero deputatis seminarii incrementum prae oculis semper habuerunt. Post ruinas vero terribilis terraemotus anni 1693, andreas Riggio episcopus et nova beneficiorum molitione et, mediocri addicto censu, in meliorem statum auxit, nec defuere pii sacerdotes, qui ex paecuniis et redditibus et bibliothecis in alteram reduxere formam. hodie licet adhuc non sit edificiis absolutum, inter reliqua Regni clericorum seminaria primatum habet. Sunt enim in eo alumni centum octoginta; omni qua par est vigilantia in Ecclesiae disciplina instituuntur; praeter scholas grammatices humanioribus litteris philosophiae ac theologiae moralis, dogmaticae et sacris canonibus vacant; nec desunt historiae ecclesiasticae, sacrae liturgiae et cantus grogoriani studia; publicis exercitationibus singulis annis sese exponunt; omnibus festis diebus in cathedrali templo sacris intersunt et ante sacrorum ordinum susceptionem unoquoqe anno in octiduano secessu exercentur neque ad ordines promoventur nisi post annum [fol. 70r] in seminario completum; et quoniam non omnes clerici stipem pro alimentis seminario respondere valent, eorum aliqui vere pauperes ut recte instituantur meis aluntur contributionibus; enim vero sic cordi meo eorum institutio haeret ut sepe eorum scholas, victualia, domicilia ministros vigili cura presens inviso. Episcopus Vigintimillius novis auctorum operibus bibliothecam locupletavit nec spes deest Deo adiuvante ulterioris progressus. 3 4
antonius] Ioannes. Sinodo] Sidono.
1129
Appendice
adest Catanae mons pietatis; a priore cathedralis ecclesiae et ab aliis sex, a senatu quotannis ex diversis civium ordinibus electis, moderatur; aelemosinas tantum largitur pro orphanorum subsidio dotali, pro sublevandis pauperum civilium angustiis et pro medicaminibus eorumdem infirmorum. Extat et alter mons pietatis ad mutuandum sub pignoris cautione indigentibus sed aere tenuis; secundus extat acis sed tenuior speratur; tertius Platiae mediocri dote sed adhuc in via; omnes isti pietatis montes a laicis ministris administrantur [fol. 70v]. Quinque per totam dioecesim nosocomia angustis aedificis et exiguo censu enumerantur excepto catanensi, quod et aedium magnificentia et vigili rectorum cura et copiosis redditibus se commendat et altero etiam Catanensi incurabilium, quod paucis abhinc annis fidelium pietate erectum, licet tenuissimo censu, magna edificii forma incoeptum, maiora promittit, infirmis necessaria quoad salutem animae et corporis subministrantur. Clericorum eremos duos habet tota dioecesis Catanae unum ÂŤde MecchaÂť nuncupatum, ubi solitariam agunt vitam aliquot devoti praesbiteri; Valguarnerae alterum ambo mediocri censu; primum sub episcopi protetione, sub dinastae secundum. laicorum vero quinque in montibus apud Iudicam, Scarpellum, Torcisum, Rasmannum et Platiam veterem; in pagis apud Vallem Viridem unum incolunt aliqui bonae vitae et bonis artibus addicti viri; mundum contemnentes potissimum ex eorum labore et fidelium eleemosinis vivunt [fol. 71r]. laicorum sodalicia ubique plurima suis omnia instructa statutis, edificiis partim nobilioribus partim angustis ea sedulo confratres frequentant; sepissime vero iurgiis internisque dissidiis agitata ut maximum et quasi unicum episcopi negotium videatur. In sacristiis omnium ecclesiarum tabellae onerum missarum et anniversariorum expositae sunt et libri ubi satisfactionis earum annotantur semper parati. Nec silentio praetereundum puto collegium nobilium quod ex bonis Marii Cutelli Villaerosatae comitis, nobilis catanensis, viri legationibus, ministeriis et lucubrationibus clarissimi; edificiorum structura et ditissimo censu ad maximum Catanae decus et ornamentum ingenuos iuvenes ex ordine patritii in religione, in litteris, in scientiis naturalium propriis erudiendos expectat. Serenissimus rex aucto censu ex fundis suppressae societatis pro nobilibus pauperibus Vallis Neti, episcopi, senatus et abbatis cassinensis rigimini commisit. 1130
Relationes dioecesium. Catanen. – 1779
Remanet nunc ut populi mores et Rei Christianae statum, Eminentissimi [fol. 71v] Patres, vobis ostendam; populi enim mira docilitate ad pietatem addicti, artibus et laboribus intenti, sacramenta pro status conditione frequentant; SS.mi Domini Nostri Iesu Christi, Beatae Mariae Virginis et Sanctorum sollemnitates spiritus fervore et competenti fasto celebrant. Iis si quae sunt disciplinae et religionis ingruentibus malis prae tanta populi multitudine, verbo, exemplo, praecibus plenis, Deo favente, omni qua decet vigilantia moederi coarctor. Recensito iam actuali Catanensis Ecclesiae statu, superest ut eadem qua par est obedientia, ea quae in generali prima dioecesis visitatione, Divina Misericordia explicatus sum quaequae ad Omnipotentis Dei laudem ecclesiarum commodum et utilitatem et animarum salutem indixi Eminentiis Vestris exponam. Visitationis munus ego ipse in cathedrali templo incepi omnesque sacramentales huius urbis ecclesias [fol. 72r], monialium coenobia, puellarum conservatoria ac laicorum sodalitia lustravi, adhibitis vicario generali convisitatore et theologo, missionarios apostolicos Divi Verbi praecones, qui dioecesis visitationem praecederent, prosequtus sum ac de loco in locum praesens invisi, adhibito pariter vicario generali convisitatore et theologo. Sodalitates5 SS.mi Sacramenti fundatas ac doctrinae christianae scholas quolibet die festo in sacramentalibus ecclesiis reperi, novisque ad uberiorem fidelium profictum roboravi sanctionibus. Innumeris ob diuturnam episcoporum praedecessorum absentiam chrismatis sacramentum contuli. Conferentias casuum conscientiae pluribus in locis permanentes inveni, alibi faciendas praescripsi. Sanctimonialium clausuram, regulas et monasticon observantiam, irreprensibilem admiratus sum ac sine secreto examine [fol. 72v] vel per meipsum, vel per vicarium generalem, puellas ad habitum religionis non admitti debere, prout reperi, denuo mandavi. Missarum adimplementum, libros parochiales et dati et accepti ratiocinia omni solertia recognovi. Egenis ubique existentibus aelemosinas elargitus sum, ad singulis annis tria scutatorum millia siculae monetae fructus episcopalis praebendae elargiuntur. haec tandem conditio est Catanensis Ecclesiae, si quid apostolica Sedes, cui reverenter obedio, duxerit praescribendum cito cognoscet me, auxiliante Domino, catholicae fidei et paternarum constitutionum fidelem 5
Sodalitates] soliditates.
1131
Appendice
esse custodem. Divina Providentia annis quamplurimis Vos servet incolumes ut vestris monitionibus universalis Ecclesia possit incussa Christi pace gaudere. Eminentiarum Reverendarum Vestrarum Catanae, die 15 aprilis 1779 Eminentiarum Reverendarum Vestrarum addictissimus et observantissimus servus Conradus Maria, Episcopus Catanensis Em.mis et Rev.mis Dominis Die 7 iulii 1779 data fuit attestatio pro 65° triennio [fol. 53v].
[fol. 76r] Episcopo Catanensi Responditur die 23 novembris 1779 Ex primis amplitudinis Tuae literis statum istius Ecclesiae exhibentibus placuit Em.mis Patribus, qui sunt Tridentinarum legum custodes ac vindices, cognoscere Tuam in episcopali munere obeundo diligentiam et fidem atque animi ardorem in procuranda salute animarum. Illud prae caeteris probatum est, quod, ne inopiae timorem iustitia deseratur ab egenis atque pauperibus, quibus passim referta est ista dioecesis, consuevisti tamquam pater pauperum certam et magnam auri vim quotannis insumere pro ipsorum alimonia. haec Tui episcopatus gerendi initia spem tribuunt [fol. 76v] fore ut Tridentinum canonum memor Dioecesana Synodum cogas ad morum integritatem in populo servandam atque ad ecclesiasticam disciplinam promovendam. Etsi probata fuerit ratio, quam iniisti, ut a duobus canonicis cathedralis munus suppleatur theologi ac poenitentiarii, nihilominus curandum ut quoad eius fieri potest utraque praebenda instituatur. Quod attinet ad parochos, quos scribis amovibiles esse ad nutum, Sacra Congregatio optat ut stabiles fiant ad maiorem animarum utilitatem. Quantum vero ad moniales su- [fol. 77r] ditas regularibus ordinis S. augustini, non modo tuum est efficere ut clausura rite sancteque servetur atque examine probentur confessarii, verum etiam ex constitutione gregorii xV incipiente Inscrutabili ut ratio ab administratoribus reddatur. Quod autem ad confessarios extraordinarios attinet, semel saltem in anno unus eligendus est, qui vel sit sacerdos secularis vel alterius ordinis regu1132
Relationes dioecesium. Catanen. – 1779
laris, prout praecipitur in constitutione Benedicti xIV, quae incipit Pastorialis Curae; sed de hoc negotio non erit abs re agere cum eorumdem regularium moderatoribus, nomine etiam Sacrae [fol. 77v] huius Congregationis. hactenus ad Tuas literas. Ego autem ubi ferat occasio profecto ostendam quam sim ex animo, etc.
1133
Appendice xxxVII
1785 – Relazione del vescovo Corrado Maria Deodato, relativa ai trienni 66° e 67°, scritta il 28 marzo 1785 e presentata nel mese di maggio dal procuratore mons. Pierantonio Tioli1.
[fol. 88r] Eminentissimi et Reverendissimi Domini, quum in actu visitationis Sacrarum liminum, quam in hoc triennio per electum a me procuratorem pro debbito Sanctae Sedi et SS. apostolis Petro et Paulo obsequio ac reverentia adimpleo submittere etiam deberem Eminentiis Vestris relationem status meae Ecclesiae et dioecesis, sed sicut nihil reperio immutatum in meo episcopatu, quod dignum sit referre, ex quo in peracto triennio de eodem statu, quo par fuit studio ac diligentia exposui, sic Eminentias Vestras Reverendissimas praecor ut dignentur anteactam relationem benigne respicere et acceptam pro muneris mei debbito officio habere. Et interim promptitudinem meam mandatis Vestris ostendendo eo quo par est animi mei obsequio me subscribo. Eminentiarm Vestrarum Reverendissimarum Catanae, 23 martii 1785 Eminentiarum Vestrarum Reverendissimarum addictissimus et obsequientissimus servus Conradus Maria, Episcopus Catanensis Eminentissimis et Reverendissimis S.tae Romanae Ecclesiae Cardinalibus S. Congregationis interpretibus Romam Die 7 maii 1785 data fuit attestatio tam pro elapso quam pro currenti 66° trienniis [fol. 96v].
[fol. 95r] Catanien. Responditur die 3 augusti 1785 Periucundum Em.mis Patribus Tridentinarum sanctionum interpretationi praepositis amplitudini tuae litterae fuerunt, quibus nihil breviter te habere quod addas praeteritae relationi significasti. Quamquam si de materiali Ecclesiae et Dioecesis tuae statu agatur, 1
1134
Rel Dioec 207 B, fol. 88r e 95r
Relationes dioecesium. Catanen. – 1785
mirum plane Em.mis Patribus non acciderit nihil proximo triennio innovatum quoad illud fuisse formalem statum e converso quod attinet, paullo inusitatius est nihil triennii spatio accidisse quod referri prae consueta tua cognitaque diligentia mereretur. Sed quoniam in responso quod tuae postremae relationi datum est, tria ab amplitudine tua optaverant Em.mi Patres in eam venerunt mentem ut putent eorum epistolam, ad te datam, fuisse deperditam aut quoquommodo ad tuas non pervenisse manus. laudabunt itaque amplitudinis tuae diligentiam si negocium dederis tuo in Urbe agenti ut epistolae ad te scriptae copiam sumat tibique transmittat, sic enim futurum erit ut S. Congregationis desideria cognoscere possis opportunaque responsione Em.morum Patrum laudes et praeconia mereri. antequam finem scribendi faciam te ignorare non patiar devincti animi sensa, quo amplitudinem tuam tuamque dignitatem impense prosequor2.
2
la risposta si trova pure in Libri Litter Visit 34, fol. 80v-81r.
1135
Appendice xxxVIII
1788 – Relazione del vescovo Corrado Maria Deodato, relativa al 68° triennio, scritta il 1° aprile 1788 e presentata nello stesso mese dal procuratore mons. Pierantonio Tioli1.
[fol. 100r] Eminentissimi et Revendissimi Domini, revertente tempore quo deberem Sanctorum apostolorum limina praesens invisere et SS.mo Domino nostro ac Eminentiis Vestris Reverendissimis rationem reddere de integro meo pastorali officio de quo rebus omnibus ad Eclesiae meae statum ad cleri et populi disciplinam, animarumque mihi creditarum salutem, nonnullis praepeditus, leggitimis impedimentis personam sacerdotis Petri antonii Tioli SS.mi Domini nostri cubbicularii elegi ut nuncius meus, munia mea plene exequatur. Quum nihil igitur mihi remaneat addendum presente relationi de materiali Ecclesiae et dioecesis statu, de formali eiusdem id innovatum tantummodo relata dignum pauca, quod Eminentiis Vestris Rev.mis compertum est [fol. 100v] suppressione videlicet aliquorum conventuum ob deficientiam fratruum ad communem vitam, iuxta sacrorum canonum praescriptum instituendam, quorum Ecclesiae parochis loci sunt concessa ut ne divinus cultus et fidelium spirituale laevamen deficiat. Illud vero quod sollicitudo Vestra iuxta maiorum exempla et sacrosanta conciliorum mandata a me requirit, convocationem videlicet synodi dioecesanae, temporis conditio, Eminentiis Vestris Rev.mis satis comperta, prohibet adimpleri. Difficilis insuper est institutio praebendarum canonici theologi et poenitentiarii ac magis ardua parochorum ad mentem Sacri Tridentini Concilii erectio; deficiunt enim redditus ad huiusmodi fundationes necessarii; prohibita etiam extat per Regni legges perceptio fructuum, qui stolae dicuntur. Tandem ut Eminentiarum Vestrarum Rev.marum mandatis satisfaciam, patres eremitarum Sancti augustini admonui ut semel in anno, prout praecipitur in costitutione Benedicti xIV quae incipit Pastoralis Curae, unum eligant monasterii sui ordinis extraordinarium, qui sit vel sacerdos saecularis vel alterius ordinis. Sed ut reor abs re non erit si Eminentiae Vestrae Rev.mae id negotii demandaverint Magistro generali eiusdem ordinis ut suis Provinciae Siculae moderatoribus de mandato Eminentiarum 1
1136
Rel Dioec 207 B, fol. 100r-v; 105r-107r.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1788
Vestrarum Rev.marum expresse praecipiant. Interim fausta praecans vestris mandatis addictissimum me subscribo. Catanae, prima aprilis 1788 Eninentiarum Vestrarum Reverendissimarum addictissimus et observantissimus servus Conradus Maria, Episcopus Catanensis Eminentissimi et Reverendissimi Cardinales Sacri Tridentini Concilii interpretribus Romae
Die 22 aprilis 1788 data fuit attestatio pro 68° triennio [fol. 108r].
[fol. 105r] Corrado Mariae, Episcopo Catanensi Die 2 iulii 1788 reg. Sane lubenter S. Congregatio Tridentini iuris interpres ac vindex legit literas ab amplitudine tua de Cataniensi Ecclesia conscriptas. Perbreves illae quidem fuerunt, sed eo nomine potissimum multum habuerunt iucunditatis, quod ostendunt tuam in Petri cathedram, omnium Ecclesiarum matrem et magistra, devotionem qua motus non omisisti statis a iure temporibus eidem obsequii officia praestare. Qua de causa Em.mi Patres diligentiam hac in re tuam commendandam duxerunt, deinde te etiam atque etiam hortantur ut in episcopali onere ferendo tuam expromas animi fortitudinem, quae hoc clarius splendescit quo maiora praesenti aetate obiiciuntur impedimenta, ad quae tollenda vel emollienda necesse est ut conversa perpetuo sint studia episcoporum. Si vero synodi dioecesanae convocatio tibi videtur vel sa- [fol. 105v] cerdotali dignitati, vel ecclesiasticae auctoritati obesse, erit vigilantia et prudentia tua synodi defectum ea ratione compensare, quae est a Benedicto xIV episcopis proposita. Quod pertinet ad theologi et poenitentiarii institutionem et ad parochorum, qui debeant esse perpetui, erectionem satis huic rei consultum est a Concilio Tridentino; cui etiam accedit, quam Benedictus xIII edidit pro universae Italiae episcopis constitutio; ad haec praesidia si confugeris et tuae laudi et Ecclesiae utilitatibus apprime consules. De eo quod ab Em.mis Patribus petis, ut magistrum generalem ordinis Eremitarum S. augustini moneant, quo monialibus istis confessarius extraordinarius quotannis assignetur, res agetur ab illis diligenter: at quae 1137
Appendice
hac in re tua sit potestas atque auctoritas ex Benedicti xIV constitutione didicisti. Postremo nulla est Em.mis Patribus dubitatio [fol. 107r], quin summa cum charitatis laude ac vigilantissime plenissimeque iis omnibus satisfeceris, quae gravissimum episcopi munus desiderat; at vero si de sperata re tantopere sibi gratulantur, mirifico sane gaudio illorum mentes perfundes, si proximis relationibus tuis singula tibi placuerit ordinate perscribere ad methodum a Benedicto xIII ac xIV episcopis in eum finem promulgatum. hactenus S. Congregationis mandata ad me quod attinet tibi persuadeas volo animum me gerere virtutis dignitatisque amplitudinis Tuae studiosissimum. Datis, etc.2
2
1138
la risposta si trova pure in Libri Litter Visit 34, fol. 288r-v.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1793 xxxIx
1793 – Relazione del vescovo Corrado Maria Deodato, relativa ai trienni 69° e 70°, scritta il 6 novembre 1793 e presentata nello stesso mese dal procuratore mons. Pierantonio Tioli 1.
[fol. 116r] Eminentissimi et Reverendissimi Domini, existens in curia et apud SS.mum Dominum nostrum ac Eminentias Vestras Rev.mas rev. praesbiter Petrus antonius Tioli SS.mi Domini nostri cubicularius ea quae pro munere meo praesens deberem persolvere officia nonnullis praepeditus legitimis impedimentis per quam diligenter ipse exequetur. Quaeso igitur Em.mi et Rev.mi Domini ut eumdem grata benevolentia prosequentes statum Ecclesiae huius mihi concreditae ab eodem exhibendum benigne excipiatis. Ecclesia, inquam, ista Catanensis in suo statu materiali constanter perseverans iisdem dignitatibus, canonicis et beneficiatibus in bulla secularizationis descriptis constat, ab clarissimo praedecessore meo tribus aliis beneficialibus addictis et aliis tribus pro maiori chori servitio a me adiunctis, constituta dote, ex aliquorum beneficiorum simplicium liberae collationis unione; sic etenim numerus decem et octo beneficialium completur, quorum duodecim quotidie choro interesse tenentur [fol. 116v]. Status christianae religionis gloriosis in dies amplificatur incrementis et ut magis fidelium multitudo spiritualibus nutriatur auxiliis, obtento invictissimi regis ferdinandi beneplacito, filiales ecclesiae, quae sub unica parochia cathedralis ecclesiae sacramenta administrant, huius episcopalis patrimonii expensis in summa scutorum mille et quingentum huius Siculae monetae augere et erectas aucto itidem ministrorum numero fidelibus commodiores reddere Deo adiuvante statui. Tholum ipsius cathedralis ruinas minantem demoliri mandavi, novum propriis expensis magnificentius erigendum pro ecclesiae venustate quam primum proposui. Dioecesim tertio lustrando ea quae divino cultui necessaria ac animarum saluti proficua praesertim fidei rudimenta et sacramentorum frequentia parochis aliisque curam exercentibus quam maxime ut in iis exequendis omni studio invigilarent imposui. 1
Rel Dioec 207 B. fol. 116r-117r; 121r-v.
1139
Appendice
Pauperum turbis eleemosynis per totam dioecesim hoc maxime sterilitatis anno ingentibus impensis summis fovere non destiti. Taxa innocentiana per curiae et cancellariae ministros fideliter servatur nec in visitatione aliquid praeter victualia exquiritur. In ecclesia cathedrali et in collegiatis iugiter divina absolvitur psalmodia et missa conventualis quotidie pro benefactoribus, pulsantibus organis, in choro sollemniter canitur. libri parochiales bene conscripti iuxta Rituale Romanum; in omnibus parochiis [fol. 117r] ac curatis ecclesiis ea quae decet custodia detenti inspiciuntur. ad lectionem casuum conscientiae ubique clerus bis in mense intervenit. Monialium monasteria totius dioecesis asceteria potius dici debent: tanta enim observantia et sedulitate propriis incumbunt muneribus ut vere illustris portio gregis Christi appellari possint. ad instituendam iuventutem in satis amplo clericorum seminario omni solertia omnique studio moderatores et magistri pervigilant quotidie. Confraternitates, hospitalia aliaque loca pia ab iurisdictione episcopi tamquam opera laicalia per Regni constitutiones exempta in spiritualibus tantum eidem subduntur. haec sunt quae Eminentiis Vestris Rev.mis exponenda pro munere meo arbitratus sum et me humili obsequio munus offerentem, imo potius debitum persolventem gratiae Vestrae favore iuvetis praecor et tueamini et interim me subscribo. Eminentiarum Vestrarum Rev.marum Catanae, 6 novembris 1793 Eminentiarum Vestrarum Rev.marum addictissimus et osservantissimus servus Conradus Maria, Episcopus Catanensis Eminentissimis et Reverendissimis Patribus Sacrae Congregationis Tridentini Concilii Romae [fol. 121r] Conrado Mariae, Episcopo Catanen.
Die 23 novembris 1793 data fuit attestatio pro 69째 et 70째 trienniis [fol. 122v]. xx martii 1794 Novissime amplitudini tuae literae ad Em.mos Patres Tridentini
1140
Relationes dioecesium. Catanen. – 1793
canonum interpretes et vindices datae summopere acciderunt iucundae; acta enim praeseferunt procurationis tuae, quae pastorem demonstrant ecclesiasticae disciplinae studio, liberalitate in pauperes atque amore erga sponsam tuam, quam novi etiam tholi ornas aedificatione, multis laudibus prosequendum; de qua tua vigilantia tibi quoque iusta est laetitiae causa; habes enim clerum officii memorem, clericorum seminarium et pietate et literis conspicuum, sacrae vero virgines ita disciplinam cui addictae sunt retinent ut asceteria videantur incolere. Perge igitur cursum tanta virtute susceptum perficere atque oves ad praestantiora religionis pietatisque opera excitare. Praebendam theologalem et poenitentiariam instituisse amplitudinem tuam et perpetuitati parochorum consuluisse non dubitant Em.mi Patres [fol. 121v]. haec nomine S. Congregationis cui perspecta probataque est tua in apostolicam Sedem fidei constantia. ad me quod attinet nulla in re amplitudini tuae deero.
1141
Appendice xl
1802 – Relazione del vescovo Corrado Maria Deodato, relativa ai trienni 71°, 72° e 73°, scritta il 10 dicembre 1802 e presentata nello stesso mese dal procuratore abate Domenico Sala1.
[fol. 138r] Eminentissimi et Reverendissimi Domini, quamvis incredibili arderem desiderio ista Sacra limina apostolorum visitandi et ad pedes SS.mi Domini nostri Pii Papae VII provolutus mea debita officia persolvendi, tamen nonnullis legitimis impedimentis prohibitus id muneris commisi D. Dominico Sala in curia existenti, qui nomine meo et apud SS.mum Dominum nostrum et apud Eminentias Vestras Rev.mas implebit partes. Praecor igitur Eminentias Vestras Rev.mas ut eumdem benevolo animo excipiendi dignemini et statum Ecclesiae mihi creditae ab eo Vobis exhibendum benigne excipiatis. De Ecclesiae meae Catanensi statu materiali nihil mihi superest [fol. 138v] addendum relationi quam triennio transacto Eminentiis Vestris Rev.mis obsequentissime misi. Quod attinet autem ad statum christianae religionis restat solum referendum quod quamvis gloriosis in dies amplificetur incrementis et fideles spiritualibus in singulos dies abundent auxiliis et praesertim verbo Dei et cathachesi excolantur et pueri elementis sanctissimae nostrae christianae religionis per totam meam civitatem et dioecesim praecipue a parochis et cappellanis curatis informentur, tamen non desunt reperiri lupi qui oves mihi creditas mactare conantur, sed divino adiutus auxilio, omni qua potui diligentia vigilans a meo ovili eos acui et quidam eorum in agnos, gratia Omnipotentis et Misericordis Dei summo meo gaudio conversi sunt. Postquam tholum meae cathedralis, ut triennio transacto retuli, veteri ruinas minante demolito, erigendum magnificentius curavi, nunc omnes eiusdem templi interiores parietes novis inducti tectoriis decoravi. Cumque multis abhinc annis non solum mea cathedrali sed universa etiam dioecesis caritate laboraret grandi impensa pecunia pauperes fovere non destiti, quin multa aperui orphanotrophia et in civitate et in dioecesi et meis excepi puellas proiectas partim meis sumptibus, partim fidelium eleaemosinis alendas [fol. 139r] quas omni studio procurandas conatus sum. 1
1142
Rel Dioec 207 B, fol. 138r-139v; 146r-147r.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1802
Taxa innocentiana a mea curia eiusque ministris fideliter servatur et in sacra visitatione dioeceseos ad amussim canones exequuntur nihil praeter victualia recipiendo. Mea cathedralis, ecclesiae omnes collegiatae totius dioecesis divinam continenter absolvunt psalmodiam et missa conventualis in illa quotidie, in collegiatis vero quia pauperculae existunt dominicis et diebus festis cum cantu pro benefactoribus celebratur; sicuti eisdem diebus parochi incruentum Ecclesiae sacrificium pro omnibus suis Deo Optimo Massimo offerunt; in eorumque et aliis curatis ecclesiis libri parochiales bene, iuxta Rituale Romanum conscripti, ea qua decet custodia detinentur et in mea civitate quotannis ad episcopale archivium ibi custodiendi mittuntur ex antiqua consuetudine, quod archivium iuxta decreta Benedicti xIII felicis recordationis instruendum curavi. Ubique clerus bis in mense ad lectionem casuum conscientiae intervenire iussi et id diligenter exequitur. Sanctimonialium monasteria per totam dioecesim ea qua decet observantia ubique florent ita ut ab exteris huc pervenientibus admirationem laudesque pertrahant [fol. 139v]. Clericorum seminarium non solum grammatica et humanioribus literis verum etiam rettorica, philosphia, geometria et aliis gravioribus disciplinis theologia scilicet dogmatica, morali ac canonica facultate excolendum studui et talem, Deo adiuvante, famam sibi conciliavit ut undique ex hoc Regno iuvenes currant literis in eo operam daturi. Praecipue autem curavi ut pietas erga Deum ibidem excoleretur et alumni ex equo evadant pii et litterati. Confraternitates, hospitalia aliaque loca pia tamquam opera laicalia exempta per constitutiones Regni ab iurisdictione episcopi eidem tantum in spiritualibus subdere perseverant. haec sunt quae Eminentiis Vestris Rev.mis exponenda pro munere meo habui et me, omni qua potui observantia, meum debitum persolventem benigne excipiatis exoro. Datum Catanae, die decima decembris, 6 inditionis, 1802. Eminentiarum Vestarum Rev.marum addictissimus et observantissimus servus Conradus Maria, Episcopus Catanensis Data fuit attestatio pro 71°, 72° et 73° trienniis [fol. 133v]
1143
Appendice
[fol. 146r] Conrado Mariae Catanensi episcopo, die 12 iunii 1803 Praeclaram optimamque rationem istius gubernandae Ecclesiae ab tua amplitudine a primo ad eam aditu institutam constantissime in omni temporum varietate retentam a te fuisse incredibili cum animi laetitia cognoverunt Em.mi Cardinales Concilii Tridentini interpretes ex tuis litteris decembri mense superioris anni ad ipsos datis. Nihil tibi aetas ingravescens virium animi detraxit, nihil de quotidiano labore et cura et studio obeundi omni ex parte difficilis tui muneris deminuit. Pontificale templum dum pulchrius et magnificentius et Maiestati Divinae aptius efficere es conatus, multo maiorem etiam operam in templis Dei vivis sustentandis, instruendis et ornandis collocasti. Quibus quidem et necessaria alendo corpori in summa caritate annonae tua eximia liberalitas praestitit et animis coelesti cibo reficiendis et confirmandis opportunissima subsidia non in praesens tantum sed in futurum etiam comparasti [fol. 146v]. Quanti enim praeter caetera debet illud aestimari quid seminarium clericorum optimarum artium omnium et doctrinarum studiis et sanctissima disciplina florentissimum habeas, unde soboles praestantissimorum Ecclesiae ministrorum, non in tuam dioecesim modo, sed in vicinas etiam propagetur. Quocirca et laudes et gratulationes maximae tibi ad Em.mis Cardinalibus una voce et sententia sunt decretae. Optassent iidem certo scire an praebendae canonicorum theologi et poenitentiarii in cathedrali tuae Ecclesiae fuerint constitutae, an praeterea perpetuitati parochorum alicubi prospexeris, de quo te admonuerant superioribus litteris, quamquam ex tua sapientia et religione coniecturam faciant neutrum a te fuisse neglectum. Quod bis mense quovis clerus conveniat ad disceptandum de casibus morum, est hoc omnino salutariter institutum et sanctum; sed mirum fuit visum nullam a te fieri mentionem de statis conventibus aliis quorum tra[fol. 147r] ctatio sit de sacris ritibus, quos etiam haberi nosti praeceptum a Concilio Romano, tit. xV, cap. 9, cuius concilii perstudiosum te ipse tuae ipsae litterae declarant. Illud vero obscurum est, qui accidat ut confraternitates et pia loca alia tuae sint potestati subtracta ad rerum temporalium administrationem quod pertinet, cum perspicua sint adeo Concilii Tridentini contraria decreta cap. 8 et 9 et de reform, sess. 22 et Concilii Romani, tit. n. 3, cap. 1, prae quibus valere nequeunt leges aliae quaecumque, nisi forte fuerint apostolica auctoritate et iudicio confirmatae. 1144
Relationes dioecesium. Catanen. – 1802
Quod superest meam amplitudini tuae in omnibus fidem et benevolentiam et studium polliceor ac defero et diuturnam a Domino precor felicitatem2.
2
la risposta si trova pure in Libri Litter Visit 36, fol. 288v-289v.
1145
Appendice xlI
1807 – Relazione del vescovo Corrado Maria Deodato, relativa al 74° triennio, scritta il 2 luglio 1807 e presentata nel mese di agosto dal procuratore abate Domenico Sala1.
[fol. 152r] Eminentissimi et Reverendissimi Domini, iamdudum ad isthaec Sacra Beatorum apostolorum limina visitanda venerabundus accessissem et ad pedes SS.mi Domini nostri Papae Pii VII provolutus mea debita officia persolvissem nisi meis votis obstitissent morbi quibus continenter conficior, praesertim factus aetate grandior; et hac nostra tempestate calamitates quae nos undique affligunt aditum intercludunt ad istam Sanctam Urbem. Quapropter id muneris commisi Domino Dominico Sala, qui nomine meo et apud SS.mum Dominum nostrum et apud Eminentias Vestras meas adimplebit partes. Idcirco ut eumdem benevolo excipere animo dignemini enixis flagito praecibus et statum Ecclesiae mihi creditae ab eo vobis exhibendum benigniter excipiatis. De Ecclesiae meae Catanen. statu materiali nihil mihi superest addendum praecedentibus relationibus quas singulis transactis triennis Eminentiis Vestris Rev.mis obsequentissime misi [fol. 152v]. Quod attinet ad statum Christianae religionis restat solum referendum quod licet gloriosis in dies amplificetur incrementis et fideles abundent spiritualibus auxiliis et praesertim verbo Dei et cathechesi excolantur et pueri elementis SS.mae nostrae religionis christianae per totam meam urbem et dioecesim praecipue a parochis et cappellanis curatis informentur, tamen non desunt lupi, qui oves mihi commissas mactare conantur; sed divino adiutus auxilio omnia qua potui diligentia vigilans a meo ovili eos arcui et quidam ex eis in agnos gratia Onnipotentis et Misericordis Dei summo meo gaudio conversi sunt. Post refactam meam cathedralem, ut transacto tempore retuli, novisque tectoriis decoratam, nunc exterioribus auxi ornamentis. Orphanotrophia et in civitate et in dioecesi, ubi excepi alendas puellas, praesertim proiectas, ut praecedenti relatione exposui; nunc novis amplificavi aedificationibus. Taxa innocentiana a mea curia eiusque ministris fideliter servatur et 1
1146
Rel Dioec 207 B, fol. 152r-153v.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1807
in sacra visitatione dioeceseos exacte canones exequuntur, nihil praeter victualia recipiendo. Mea cathedralis omnesque collegiatae totius dioecesis divinam psalmodiam absolvunt et missa conventualis in illa quotidie, in his vero quia pauperculae existunt, dominicis et diebus festis cum cantu pro benefactoribus celebratur, sicuti eisdem diebus parochi incruentum Ecclesiae sacrificium pro ovibus suis Deo Optimo Maximo offerunt. In eorumque et aliis curatis ecclesiis libri parochiales bene, iuxta Rituale Romanum conscripti, ea qua decet custodia detinentur. Et in mea urbe quotannis ad episcopale archivium custodiendi mittuntur ex antiqua consuetudine. Quod archivium iuxta decretum Benedicti xIII felicis recordationis instruendum curavi. Ubique clerus bis in mense ad lectionem casuum conscientiae intervenire iussi et ut id perficeretur curavi. Sanctimonialium monasteria per totam dioecesim ea qua decet sacris virginibus observantia ubique florent, ita ut ab exteris huc pervenientibus admirationes laudesque pertrahant. Seminarium clericorum bonis artibus gravioribusque disciplinis excultum ut praecedenti triennio retuli, in eodem perseverat decore, et licet literarum ibi augumentum mihi cordi esset, pietas tamen erga Deum ut ibidem praesertim excoleretur omnem impendo operam. Confraternitates, hospitalia aliaque loca pia, tamquam opera laicalia exempta per constitutiones Regni ab iurisdictione episcopi eidem tantum in spiritualibus subdunt. Venio nunc ad aliqua postulata proponenda pro meae regimine Ecclesiae et rogo ut Eminentiae Vestrae Rev.mae dignentur congrue eis suppeditare responsum [fol. 153r]. Commorantur nobiscum nonnulli milites angli, quibus cum commisti sunt pauci catholici. hi obligantur a suis ducibus ut intersint eorum sacris, imo sacrilegis conventibus, qui dominico die ab eisdem celebrantur. Sunt ex theologis qui opinantur posse milites catholicos, ut praecepto superiorum oboediant, praefatis conventibus interesse, cum in eis nihil aliud agatur (ut ipsi dicunt) nisi quod leguntur lectiones ab evangeliis et epistolis S. Pauli exceptae, recitantur psalmi, anglicana tamen eorum materna lingua ex traslatione haereticorum et aliquae orationes vulgari etiam eorum idiomate ad Deum effunduntur. his rationibus moti praedicti theologi credunt posse et catholicos supradicti religiosis conventibus interesse, eo magis quia catholici milites palam protestantur se nostra catholica romana profiteri religionem et corpore tantum non spiritu eis interesse conventus1147
Appendice
que ipsos esecrari. horum theologorum opinioni nullo modo adherere potui et palam professus sum omnibus hac de re me interrogantibus non posse milites catholicos praedictis conventibus adesse, cum nobis proihibitum sit communicare in divinis cum hereticis et schismaticis, ut patet ex nonnullis responsionibus et decretis istarum Sacrarum Congregationum Supremae Inquisitionis relatis a Benedicto xIV, felicis recordationis, in eius tractatu De Synodo Dioecesana, lib. 6, cap. 5 et praecipue ex literis a Paulo V anno 1606 datis ad catholicos anglos et duobus decretis ad eodem Pontifice aeditis, uno scilicet anni 1606, altero anni 1607. Enixis igitur praecibus exoro ut Eminentiae Vestre Rev.mae dignentur mihi rescribere si in praxi tenenda sit haec mea opinio, an connivere possim contrariae sententiae? alia ut mihi videtur improbabilis serpit inter nos aliquorum theologorum sententia: docent enim nondum teneri fideles ex Summorum Pontificum decretis indicare episcopis eos qui noverint in errores incidisse, quia cum esset a constitutionibus nostri Regni abolitum tribunal SS.mae Inquisitionis eiusque causae delatae fuissent episcopis exequendae tamen iuris et ritus ordine publico servato idque aiunt perdifficillime ad praxim deduci posse, ideo existimant non esse fidelibus imponendum onus denuntiandi eos qui sciunt infectos crimine haereseos vel suspicione eiusdem, praesertim cum in nostro Regno laici suspecti de haeresi non subiiciantur episcopis, sed tantum si in formalem haeresim incidissent. Quid mihi in hac factispecie faciendum sit rogo humiliter Eminentias Vestras Rev.mas ut mihi significare dignemini. Praeterea postulo humiliter ab Eminentiis Vestris Rev.mis ne gravemini declarare quid mihi gerendum sit cum his fidelibus qui, quamvis obedire velint supra laudati decreti Summorum Pontificum et denuncient quos noverint in errores incidisse, tamen id non scripto et sua subscriptione munito sed tantum oretenus exequuntur [fol. 153v]. Sunt demum et aliqui qui sponte ad meum tribunal accedentes abiurare volunt haereses quibus inficiuntur, complures vero eorum errorum aperire recusant. Illos nempe qui sine scripto denunciant utrumque hactenus toleravi ne saltem carerem aliquali cognitione luporum, qui irrepserint in ovile Christi et eis qualemcumque mihi oblatam medicinam exhiberem. his autem qui scilicet abiurare volunt sine manifestatione suorum complicum absolutionem ab excomunicatione denegavi. an hac via recte ego processi et quid mihi deinceps faciendum sit in his rerum cirumcustantiis dignemini Em.mi et Rev.mi Domini mihi rescribere, praesertim an mihi detur facultas eximendi ab 1148
Relationes dioecesium. Catanen. – 1807
onere denuntiandi complices, si in articulo mortis constituti, ut mihi accidit, abiurare errores suos parati sint, complices autem obfirmato animo manifestare nolint. hae habui exponenda Em.mi et Rev.mi Domini occasione visitationis Sacrorum liminum; mei obsequentis animi debitum officium aequi bonique facite et ad vestrum patrocinium confugientem laeto animo accipite et sinite ut gloriari possim cum dicam. Vestris Eminentiis Rev.mis Catanae, die 2 iulii, 1807 Em.marum Vestrarum Rev.marum addictissimus et observantissimus Servus Conradus Maria, Episcopus Catanensis Data fuit attestatio pro 74° triennio [fol. 148v]
1149
Appendice xlII
1844 – Relazione del vescovo felice Regano, relativa ai trienni 86° e 87°, scritta il 22 dicembre 1844 e presentata nel gennaio del 1845 dal procuratore can. Egidio Maroni1.
[fol. 177r] Eminentissime Domine, quoniam ex pervetustis moribus et pontificum sanctionibus necnon iure{iu}rando episcopus tenetur, ad constitutum tempus, apostolorum limina visitare et de rebus ad animarum curam spectantibus ac etiam de administratione et usu bonorum Ecclesiae sibi commissae rationem reddere, ne diu videar huic praecipuo muneri deesse, exacto iam quinto a consecratione anno, legitime impeditus, hanc partem mei officii alteri committo et quae scitu digna Eminentiae Vestrae aperio ut ea dignetur ad Sanctissimum referre, cuius pedes, quamvis absens, omni reverentia et obsequio profundissime inclinatus deosculor et amplector. Catana, urbs antiqua ad orientalem Siciliae plagam, non solum numero ac sanguine civium, sed etiam actu et martyrio divae agathae clarissima habetur, ditioni augustissimi regis ferdinandi Secundi feliciter subiicitur; eiusque populi census quinquaginta quatuor millibus hominum ferme constat. anno Domini quadragesimo quarto haec civitas primum episcopum a divo Petro apostolo ordinatum S. Byrillum agnovit, qui ut bonus pastor Evangelii lucem intulit et gregem suum in salutaria pascua induxit. Non pauci praesules inde claruere sanctitate conspicui, inter quos Everius, Serapion, Severinus, Iacobus, Sabinus, leo atque Severus. Inde Ecclesia catanensis sub tantis praesulibus multos numerat martyres: Euplium, Stephanum, Pontianum, attalum, fabianum, Cornelium [fol. 177v], Sextum, florum, Quinctianum, Minervinum et Simplicianum, quorum nomina sunt in martyrologio romano conscripta. Cathedralis autem ecclesia, pontificum sanctimonia et martyrum sanguine illustrata, ab episcopo andrea Riggio post terraemotum anni 1693 a fundamentis erecta, a beneficentia aliorum episcoporum ornata et ab antistiti Dominico Orlando dedicata, pro celebratione divinorum officiorum quinque habet dignitates, nempe: priorem, cantorem, decanum, thesaura1
1150
Rel Dioec 207 B, fol. 177r-179r; 187r-v.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1844
rium et archidiaconum, item duodecim canonicos et totidem secundarios ac etiam sex beneficiatos qui una cum praedictis alternatim choro quotidie intersunt; praebendae canonicales a mensa capitulari, distributiones ab episcopali solvuntur. habet insuper quatuor capellanos aliosque inferiores ministros. In dicta ecclesia singulis dominicis et festis diebus, peractis horis vespertinis, habetur concio ad populum et in quadragesima per omnes dies, sabato excepto. Praeter sacerdotalia indumenta et sacra vasa eadem ecclesia sequentes etiam possidet sanctorum reliquias, videlicet: divae agathae virginis et martyris corpus et velum; duo brachia martyrum: alterum S. Sebastiani, alterum S. georgii; caput S. Margaritae virginis et martyris; partem capitis S. Cataldi episcopi; parum ligni S. Crucis et tres spinas coronae Domini nostri Iesu Christi; particulam ex veste S. Iosephi et aliam ex velo B. Mariae Virginis; frustum ex ossibus S. Euplii civis catanensis et martyris; partem digiti S. luciae virginis et martyris, nec non aliorum sanctorum reliquiarum fragmenta. adest palatium episcopale, quod una cum archivio et curia aedificio ca- [fol. 178r] thedralis adhaeret et clericorum seminarium eidem ecclesiae contiguum ac sufficientibus reditibus praeditum. Episcopalis mensa, a munificentia Comitis Rogerii perquam dotata, multa sustinet onera, quae interdum pro temporum varietate reditus excedunt et nunc demum solvit tertium sic dictum pensionabile. Exactionis vero decimarum dominicalium et sacramentalium ius, ex abusu profectum erronee creditum, nuper fuit abrogatum, quo tribus abhinc annis non amplius utor, summo cum damno pauperum et Ecclesiae. Sed confido quamprimum recuperaturum. Cum unus episcopus sit parochus totius civitatis extant pro administratione sacramentorum tredecim ecclesiae filiales seu sacramentales et unaquaeque earum suum habet capellanum et coadiutorem amovibiles, qui a mensa episcopali accipiunt sua honoraria et sumptus in divinum cultum peragendum et ecclesiarum fabricas servandas. Insignis est Catanae canonicorum ecclesia S. Mariae de Eleemosyna, ab Eugenio IV motu proprio in collegialem erecta atque episcopo iurisdictioni et visitationi subiecta. Exstant item in tota urbe quindecim cenobia, sex virginum monasteria, alter clericorum saecularium caetus, sexaginta et una laicorum sodalitates, septem loca pia seu reclusoria et multae ecclesiae, quae omnes numerum octoginta quatuor constituunt, sed templorum cultus decens est. Monialium vita regularis et cleri pietas religiosa. 1151
Appendice
Extant demum regium Universitatis gymnasium, publicae lanchestenariarum scholae multique privati literarum ludi [fol. 178v]. Ego autem, qui eiusdem urbis nunc fungor pontificatu, ut animarum periculis et negotiis spiritualibus sedulo incumbere possim, cantorem huius sanctae cathedralis ecclesiae, qui vicarius fuerat capitularis, meum vicarium generalem elegi et quantum in me fuit laboribus non peperci; diebus enim festivis missis conventualibus interfui, solemnibus vero missas pontificales celebravi et vias Domini pro meis viribus fideles elocui. Examini ordinandorum praefui, atque ordinationes statutis temporibus habui, sacramentum confirmationis saepe administravi et sacram totius dioecesis visitationem iterum iuxta Concilium Tridentinum peregi. Invisi namque civitates acis Regalis, Paternionis et hadrani, in quibus adsunt ecclesiae collegiatae, monasteria, virginum collegia, reclusoria ac templa bene ornata. Invisi etiam Raghalbuti urbem, quae unum collegium virginum et tria monasteria tenet, quorum alterum Sanctis angelis dicatum et regularibus S. augustini subiectum, quamvis ditius, ita laboravit mala administratione bonorum ut moniales rebus modo egeant necessariis. Ne omnia in praeceps ruerent nunc tandem, per supplices praeces hodiernae abbatissae, regia potestas intercessit. Solum autem remedium ut opinor comparandum a favenda iis potestati non amplius manendi in subiectione regularium. Visitavi item oppida Viae Magnae, Trium Castanearum, Centuriparum et albae Villae, quorum unumquodque ecclesiam habet collegiatam virginumque collegium. Oppida item invisi Nicolosorum, acis Catenae, acis Sancti Philippi, acis Sanctae luciae, et Pulcripassus, quorum singula etiam canonicorum collegio sunt decorata [fol. 179r]. Visitavi demum Ramaccam, Catenam Novam, acim S. antonii, acim Bonaccursorum, Mascaluciam, gravinam, Sanctum Petrum, Turrim griphi, Sanctum Ioannnem de galermo, Campum Rotundum, Pidaram, Sanctum Ioannem la Punta, Sanctam agatham li Battiati, Trappetum, Sanctum gregorium, Vallem Viridem, in quo est conventus discalciatorum S. augustini quibus committitur animarum cura, Castrum acis, Moctam Sanctam anastasiam et Monasterium album, ubi adest collegium sub regula cardinalis Corradini, necnon pagos Trium Mysteriorum, acis la Trecza, Borrelli, Montis Pilerii, Mangani, Pisani, Bongiardi, linierae, Sanctae Venerae, Zafaranae, Viscalorum, Maucerorum, acis a Plataneis, licodiae et gabellae, quorum maior pars habet ecclesias paucissimis redi1152
Relationes dioecesium. Catanen. – 1844
tibus dotatas. In omnibus non deest diebus festis praedicatio et instructio puerorum et puellarum. Nunc demum ob ultimam circumscriptionem desunt oppida Regalbuthi, Centuripiense, Ramaccae cum gabella et Catenanovae, adiunctis oppidis Bronte et Maletto. haec fideliter Eminetiae Vestrae submitto et quae corrigenda videantur humanissime patefaciat, secura de mea in apostolicam Sedem eximia observantia et venerationem. Datum Catanae, die 22 mensis decembris anni 1844 felix, Episcopus Catanensis Data fuit attestatio tam pro praeterito 86° quam pro currenti 87° triennio, die 20 decembris 1846 expiraturo [fol. 176v].
[fol. 187r] Ill.mo ac Rev.mo D.no felici, Episcopo Catanensi. Die 25 septembris 1848. accepit Sacra haec Congregatio Tridentinarum sanctionum interpres amplitudinis Tuae litteras quibus de episcopalis muneris a Te gesti ratione ac de statu dioecesis refers, Tibique ex animo gratulatur, quod omnes sacri ministerii partes in exemplum expleveris. Enim vero amplum nactus es campus in quo pastoralem virtutem exerceas Cataniensis quippe Ecclesia non eo solum nomine insignis habenda est, quod a S. Pauli2 discipulo instituta fuerit et plurimis glorietur pastoribus sanctimoniae laude conspicuis; verum etiam quod piis institutis abundet, quorum ope fideles in christiana vitae disciplina proficiant. Supervacaneum porro Em.mi Patres existimant Te pastorali studio incensum hortari, ut ius percipiendi decimas vindicandum [fol. 187v] cures, nec dubitant quin cappellani ad nutum, quibus animarum curam committis, gravissimi muneris partibus naviter ac studiose fungantur. Illud vero quam maxime Sacra haec Congregatio velit diligentius scilicet inquiras, num opportunae rationes praesto sint ut parochis, qui ad nutum amovibiles in praesens existunt, perpetuos parochos sufficias, quemadmodum alii sacri antistites cum laude praestiterunt, quippe quae huiusmodi methodus magis consona est praescriptionibus Tridentinae Synodi, sess. 24, cap. 13, de reform, et huius Sacrae Congregationis disciplinae uti videre est in gallipolitana Parochiarum die 7 augusti 1841. ad monasterium quod attinet Sanctorum angelorum, expostulatio2
S. Pauli] doveva scrivere S. Petri.
1153
Appendice
nes tuas deferendas cures ad Sacram Congregationem Episcoporum et Regularium negotiis praepositam, quae eiusdem monasterii necessitatibus opportune providebit. Ceterum, ut uberior ac distintior existat tuae dioecesis relatio, velint Em.mi Patres eam in [fol. 188r] posterum conficias ad normam Instructionis Benedictinae, quae prostat ad calcem Concilii Romani habiti anno 1725, nec non in opere Benedicti xIV, De synodo dioecesana. Nec vero ambigio, quin pro vigilantia tua pastorali dioecesis visitationem, ad praescriptum Concilii Tridentini, sess. xxIV, cap. 3, sis instauraturus ac sedulo advigiles ut parochi officium suum strenue tueantur ac praesertim divini verbi pabulo christianam plebem enuntiant, denique ut iuventus vocata in sortem Domini sic virtuti sacrisque praesertim doctrinis addicta sit, ut magnum inde praesidium atque ornamentum Ecclesia ista sibi possit polliceri. haec a me rescribenda mihi erant Em.morum Patrum nomine. Quod est reliquum omnia mea propensa voluntatis officia libenter defero amplitudini Tuae, cui fausta omnia ac laeta precor a Domino.
1154
Relationes dioecesium. Catanen. – 1850 xlIII
1850 – Relazione del vescovo felice Regano, relativa ai trienni 88° e 89°, scritta l’8 dicembre 1850 e presentata nel gennaio del 1851 dal procuratore sac. ferdinando Recchia1.
[fol. 201r] Eminentissime Domine, relationem alteram Ecclesiae meae, quam anno praeterito mittere tenebar et venia Sacrae Congregationis distuli Romae data die 11 decembris, nunc exibere satago ne huic praecipuo muneri deesse videar nonnullis additis quae in prima defuere, scilicet: 1. In cathedrali neque theologum adesse neque poenitentiarium; solum ex testamento praedecessoris mei domini Conradi Mariae Deodato de Moncada summam triginta ducatorum colligi dandam cathechistae singulis annis, quod fideliter agitur. In hac collegiata et omnibus dioecesis erectam non esse praebendam theologalem. Collegiatas autem esse duodecim, videlicet: Catanae, acis Regalis, Paternionis, adernionis, Pulchripassus, albaevillae, acis Catenae, Sanctae luciae, acis Sancti [fol. 201v] Philippi, Viaemagnae, Trium Castanearum et Nicolosis. Catinae quatuor dignitatibus: praeposito, thesaurario, cantore et decano constare, necnon duodeviginti canonicis et duodecim mansionariis, qui choro intersunt. acis Regalis constare tribus dignitatibus: praeposito, cantore et thesaurario, necnon duodecim canonicis et decem mansionariis, qui pariter choro intersunt. Paternionis constare quatuor dignitatibus, videlicet: praeposito, cantore, thesaurario et decano, duodecim canonicis, octo mansionariis et quatuor aliis canonicis dictis haereditatis faracis, qui habent propria bona a seipsis separatim administrata et choro intersunt una cum supradictis. adernionis constare quatuor dignitatibus, videlicet: praeposito, cantore, decano et thesaurario, duodecim canonicis et octo mansionariis, qui choro intersunt. Pulchripassus constare quatuor dignitatibus, nempe: praeposito, 1
Rel Dioec 207 B, fol. 201r-207r; 213r-216v.
1155
Appendice
cantore, thesaurario et decano, duodecim canonicis et sex mansionariis, qui choro intersunt [fol. 202r]. albaevillae constare quatuor dignitatibus, videlicet: praeposito, cantore, thesaurario et decano, octo canonicis et octo mansionariis, qui choro intersunt. acis Catenae constare quatuor dignitatibus, nempe: praeposito, cantore, thesaurario et decano, undecim canonicis et sex mansionariis, qui choro intersunt. Sanctae luciae constare tribus dignitatibus, videlicet: praeposito, cantore et thesaurario, novem canonicis et quatuor mansionariis, qui choro intersunt. acis Sancti Philippi constare quatuor dignitatibus, nempe: praeposito, cantore, thesaurario et decano, novem canonicis et quatuor mansionariis, qui choro intersunt. Viae Magnae constare quatuor dignitatibus, videlicet: praeposito, cantore, thesaurario et decano, duodecim canonicis et sex mansionariis, qui choro intersunt. Trium Castanearum constare quatuor dignitatibus, nempe: praeposito, cantore, thesaurario et decano, octo canonicis et quatuor mansionariis, qui choro intersunt. Nicolosis constare tribus dignitatibus, nempe: praeposito, cantore et thesaurario, decem canonicis et sex mansionariis, qui [fol. 202v] choro intersunt. adest clericorum seminarium tribus abhinc annis a militibus occupatum; taxam statutam dioecesanis esse ducatorum 72; extradioecesanis ducatorum 78; plura beneficia esse eidem unita et summam redituum esse ducatorum circiter 2.899 ab omnibus liberam. Duo esse xenodochia Sancti Marci et Sanctae Marthae a laicis administrata; unum collegium mulierum sub regula cardinalis Corradini; unum hospitium recipiendis et alendis senibus utriusque sexus; unum conservatorium recipiendis et alendis puellis incertis patribus ortis; unum nobilium collegium; unum orphanorum seminarium; unum oratorium Sancti Philippi Nerii. 2. Me autem praeceptum residentiae ex sacris canonibus, Concilio Tridentino, constitutione Urbani praescriptum adimplevisse; solum praeterito anno abfuisse a die 22 mensis martii usque ad diem 26 aprilis sequentis Panormum vocatum a rebellibus, et mense iunii missum Neapolim ad regem nuntium; visitationem explevisse omni biennio excepto 1849 ob 1156
Relationes dioecesium. Catanen. – 1850
notas causas; ordinationes explevis- [fol. 203r] se per me et sacramentum confirmationis etiam per me administrasse: nullum synodum dioecesanum coegisse; verbum Dei per me ipsum praedicavisse; nullum habere poenarum et multarum pecuniarum depositarium, quia nullae exiguntur; taxam innocentianam in hac concellaria adamussim observari; nihil habere quod mihi obstet circa exercitium episcopalis officii et ecclesiasticae iurisdictionis, neque ullum opus peregisse pro Ecclesia, populo aut clero temporum acerbitate. 3. Quinque dignitates et 12 canonicos cathedralis nec non 12 mansionarios et sex dictos beneficiatos alternatim quotidie choro interesse, quolibet die celebrari missam conventualem, cuiusque applicari pro benefactoribus. Dignitates, canonicos et mansionarios huius collegiatae ecclesiae sub nomine Sanctae Mariae Eleemosynae choro interesse singulis diebus festis etiam abrogatis, tempore autem adventus Domini et quadragesimae singulis diebus, sed alternatim; omnibus his diebus celebrari missam conventualem, eamque applicari pro benefactoribus, excepto praeposito, qui diebus festis celebrat pro populo; curam animarum esse penes prae- [fol. 203v] positum et duos capellanos. acis Regalis choro interesse omnibus festis diebus duplicis praecepti, et etiam festis abrogatis, octavis Nativitatis Domini, Paschatis Resurrectionis Domini, Pentecostes et SS. Corporis Christi; missam conventualem per turnum celebrari omnibus diebus antea dictis et applicari pro benefactoribus; curam animarum esse penes canonicos et sex tantum mansionarios, qui eam per turnum exercent. Paternionis choro interesse omnibus festis diebus etiam abrogatis, die cinerum, feriis sextis martii, triduo maioris hebdomadae et octava SS. Corporis Christi, quibus diebus celebrari missam conventualem et pro benefactoribus applicari; reditus collegiatae esse divisos a reditibus ecclesiae, qui separatim administrantur; curam animarum esse penes 4 dignitates, qui alternatim eam exercent cum 4 capellanis. adernionis choro interesse omnibus diebus festis etiam abrogatis, quibus diebus missam conventualem per turnum celebrari, eamque applicari pro benefactoribus; curam animarum esse penes praepositum et duos capellanos [fol. 204r]. Pulchripassus choro interesse dominicis diebus, hebdomada maiori, festis abrogatis, feria 4 cinerum, feriis sextis et sabbatis quadragesimae et in novenario Nativitatis Domini; missam conventualem per turnum a digni1157
Appendice
tatibus et canonicis celebrari omnibus diebus anteadictis, eamque applicari pro benefactoribus, excepto praeposito, qui celebrat diebus festis pro populo; curam animarum esse penes praepositum et duos capellanos. albaevillae choro interesse singulis diebus festis, etiam abrogatis et octavario SS. Corporis Christi, et omnibus sabbatis et vigiliis; missam conventualem pro benefactoribus celebrari omnibus diebus dominicis et festis et feriis 2 et 3 Paschatis, octavario SS. Corporis Christi et diebus 2 et 3 post Nativitatem Domini; curam animarum esse penes capitulum, eamque per turnum exerceri. acis Catenae choro interesse singulis diebus festis, etiam abrogatis, octavis Paschatis Resurrectionis, SS. Corporis Christi, Nativitatis Domini, hebdomada maiori et festo SS. Mariae Virginis de Catenae uti titularis, nec non tota quadragesima, feriis rogationum et S. Marci [fol. 204v]; missam conventualem per turnum a canonicis celebrari supradictis diebus et pro benefactoribus applicari; curam animarum esse penes praepositum et sex mansionarios. Sanctae luciae choro interesse singulis festis diebus, etiam abrogatis, octavis Paschatis Resurrectionis et SS. Corporis Christi, die S. luciae, nec non feriis rogationum et S. Marci; missam conventualem a canonicis per turnum celebrari omnibus diebus antea dictis, eamque applicari pro benefactoribus; curam animarum esse penes praepositum et 4 mansionarios. acis Sancti Philippi choro interesse singulis diebus festis, etiam abrogatis, octavis Paschatis Resurrectionis, SS. Corporis Christi, Nativitatis Domini et S. Philippi uti titularis, nec non hebdomada maiori, omnibus sabbatis, feriis rogationum et S. Marci, ac novenario Nativitatis Domini; missam conventualem celebrari a canonicis per turnum diebus supradictis et applicari pro benefactoribus; curam animarum esse penes praepositum et 4 mansionarios [fol. 205r]. Viae Magnae choro interesse singulis diebus dominicis et festis etiam abrogatis; missam conventualem per turnum celebrari supradictis diebus, eamque applicari pro benefactoribus; curam animarum esse penes 4 capellanos. Trium Castanearum choro interesse singulis dominicis et diebus festis etiam abrogatis, necnon festis B. Mariae Virginis; missam conventualem per turnum celebrari omnibus diebus antea dictis, eamque applicari pro benefactoribus; curam animarum esse penes praepositum archipresbyterum et 4 capellanos. Nicolosis choro interesse singulis dominicis diebus et festis etiam 1158
Relationes dioecesium. Catanen. – 1850
abrogatis, feriis sextis martii, octavis Paschatis Resurrectionis et SS. Corporis Christi, quibus diebus missam conventualem per turnum celebrari, eamque applicari pro benefactoribus; curam animarum esse penes praepositum et 4 mansionarios capellanos. Omnes antea dictas ecclesias sacris supellectilibus praeditas esse, nullamque reditus habere pro fabrica assignatos, praeter ecclesias huius cathedralis et collegiatae Paternionis [fol. 205v]. Omnes curam agentes tam in hac urbe quam in aliis dioecesis residere in suis ecclesiis parochialibus, habere libros matrimonii, baptizatorum et defunctorum; per seipsos, impeditosque per coadiutores, sacramenta populo administrare, diebus dominicis et festis solemnibus plebes sibi commissas pascere salutaribus verbis ac etiam rudimenta fidei docere pueros, aliosque hoc adiutorio indigentes; nullum capellanum neque alios curam animarum exercentes applicari missam pro populo diebus dominicis et festis de praecepto, exceptis praepositis Catinae et Pulchripassus. ante primam tonsuram, minores ordines et sacros haberi examen, approbatosque antea ordinationem spiritualibus exercitiis per octo dies vacari, sive in seminario, quod saepius evenit ex consuetudine, sive in aliqua domo religiosa; omnes vestes clericales deferre; nullum amplius esse fori privilegium; non haberi conferentias casuum conscientiae neque sacrorum rituum; generatim mores cleri saecularis bonos esse, ac [fol. 206r] interdum extari scandala, quae meliori modo reparantur. 4. In oppido Vallis Viridis esse regulares sub titulo eremitarum discalceatorum S. augustini, qui solum curam animarum exercent et episcopali iurisdictioni, visitationi et correctioni subsunt in iis quae ad curam pertinent et administratione sacramentorum. Caeterum, quae ad regulares pertinent distinctius et uberius dicam in relatione mittenda ad Sacram Congregationem super negotiis Episcoporum et Regularium post visitationem apostolicam nuperrime factam. 5. Moniales omnes clausuram custodire; praeter ordinarios habere plures confessores extraordinarios; et circa extraordinarios, qui sunt perpetui, non servari Concilii Tridentini praescriptum ex antiquis moribus, vel potius abusibus; reditus non fideliter in aliquibus monasteriis administrari non dolo malo, sed potius imbecillitate mulierum, quod damnum partim reparatum, partim reparandum, si munerum Dator patientiam et robur largiatur; nunc in tota dioecesi nullum esse monasterium praelato regulari subiectum [fol. 206v]. 6. Ob rationem supradictam in seminario non esse alumnos, vacari 1159
Appendice
tamen iuventutem studiis pro aetate et captu et magno profectu theologiae dogmaticae et moralis, iuris canonici, philosophiae ac mathesis, eloquentiae, humanitatis, linguae grecae, latinae et vulgaris in aedibus ad id apposita conductis, sub cura et vigilantia rectoris; inservire nonnullis ecclesiis diebus festivis, praecipue cathedrali; pro recto regimine adhiberi tres canonicos deputatos. 7. Plures ecclesias, confratenitates ac loca pia esse sub potestate laicorum, quibus ut vice praeses praeest episcopus aut vicarius generalis et per deputatum ecclesiasticum a se electum habet rationem onerum missarum adimpletarum et anniversariorum, redituum et usum earundem qui tantum ad divinum cultum pertinent. Populi mores esse degeneres, praecipue ob negligentiam audiendi verbum Dei. Demum plures causas obstare, et praesertim ecclesiarum paupertatem, ne capellani ad nutum amovi- [fol. 207r] biles perpetui parochi evadant. Catanae, 8 decembris 1850. Eminentissimo domino Praefecto S. Congregationis pro interpretatione Concilii Tridentini. Romam. additissimus, observantissimus felix, Episcopus Catanensis. Data fuit attestatio tam pro praeterito 88° quam pro currenti trienniis die 20 decembris 1852 expiraturo [fol. 198v].
[fol. 213r] Episcopo Cataniensi. Romae 12 iulii 1852. litterae ab amplitudine tua die 8 decembris anni 1850 de statu Catanensis Ecclesiae conscriptae gratae fuerunt Em.mis Patribus Tridentino Concilio interpretando praepositis, quippe quae satis ostendunt te nihil studii ac sollicitudinis in tuo grege tuendo post initum episcopatum omisisse. accipe modo quae iisdem singillatim meorum collegarum nomine rescribenda suscipio. Omni ope curare non praetermittes ut collegiatae in oppidis insignibus [fol. 213v] cleroque numeroso praeditis institutae theologali simul ac poenitiaria praebenda non careant, ceu cautum est in cap. I, sess. V, de ref., et const. Pastoralis Benedicti xIII. Quod biennio quolibet sacram visitationem explere soleas, optime se res habet. Omnem dabis operam ut synodum dioecesanam primo quoque tempore indicas. Interim vero iis consulito rationibus quas innuit Benedi1160
Relationes dioecesium. Catanen. – 1850
ctus xIV, De synodo dioecesana, l. 1, c. 2, n. 5., praesertim spiritualibus exercitiis, ad quae omnes de clero viros, in primis parochos [fol. 214r] et confessarios, quotannis invitabis. Quod praeteritis litteris amplitutinis tuae commendaverunt Em.mi Patres, ut qui animarum curae praesunt stabili perpetuoque titulo istud munus adipiscantur, idipsum pro rei gravitate hisce etiam litteris repetunt, tibique auctores sunt ut serio cogites qua ratione huic necessitati opportune consulas. Illud vero prorsus non ferendum quod refers neminem, duobus exceptis, sacrificium pro populo offerre diebus festis aliisque festorum albo [fol. 214v] despunctis. Praecepto quippe divino demandatum esse ut animarum curatores pro suis ovibus sacrificium offerant disertissime tradit Tridentina Synodus, sess. 23 c. 1, de ref., et proinde etiam vicarios amovibiles ac temporarios hac lege teneri declaravit haec sanctae memoriae Benedictus xIV in const. Cum semper oblatas. Itaque tuae curae committunt eosdem commonefacere ut circa praeteritum tempus absolutionem ab hac Sacra Congregatione postulent, post hac vero adamussim gravissimo huic officio sati- [fol. 215r] sfaciant. Consentanum est Summorum Pontificum sanctionibus ut, qui sacris ordinibus initiandi sunt, per decem dies in aliqua omnino religiosa domo spiritualia peragant exercitia. Tuum erit illud efficere ut sacerdotales de re morali ac liturgica coetus in ista dioecesi instituantur; et hac in re normam arripies a Benedicto xIV in Institutiones Ecclesiasticae, 32, 102 ac 103. Quod pertinet ad confessarium extraordinarium, qui monia- [fol. 215v] libus tribuendus est, ea diligenter servanda sunt quae Concilium Tridentinum et const. Pastoralis cura a Benedicto xIV edita praescribunt. Quin immo tui muneris erit ut ea omnia quae ab ecclesiasticis legibus pro recto coenobiorum muliebrium regimine provisa sunt, nulla ex parte negligantur. Potissimum vero invigilandum est ut eorumdem bona recte fideliterque administrentur. Molestum est te referente cognoscere, quod aedes seminario addicta sta- [fol. 216r] tariis militum copiis occupentur. licet vero ea nos spes certa teneat easdem aedes suo pristino usui per haec tempora restitutas fuisse, nihilominus facere non possumus quin, si aliter se res habeat, tua studia ad hanc rem assequendam excitemus. Postremo loco universim tibi commendamus ut, quae SS.mus Dominus noster in suis evangelicis litteris diei 8 decembris 1849 ad episcopis Italiae praescripsit, pro opportunitate rite exequenda provideas [fol. 216v]. 1161
Appendice
haec habui de Em.morum Patrum sententia. ad me quod attinet omne meum studium profiteor amplitutini tuae, cui fausta omnia ac salutaria precor a Domino.
1162
Relationes dioecesium. Catanen. – 1856 xlIV
1856 – Relazione del vescovo felice Regano, relativa ai trienni 90° e 91°, scritta il 1 dicembre 1856 e presentata nei mesi di marzo o aprile del 1857 dal procuratore can. francesco Illuminati1.
[fol. 224r] Eminentissime Domine, nihil habeo quod meae proximae relationi addam istuc missae die octava decembris 1851. at quoniam suorum collegarum nomine plura in hac dioecesi non omittenda rescripsit Eminentia Vestra, de omnibus satisfaciam, habita ratione disciplinae, rerum status, collegiatarum iurium et ecclesiarum paupertatis. Monuit ipsa ut collegiatae in oppidis insignibus, cleroque numeroso praeditis, institutae theologali simul ac poenitentiaria praebenda non careant. hae unde sumantur? Dignitatibus et canonicis, exceptis illis Paternionis, vix datur ab ecclesiis quo cibi emantur per aliquos menses. addendum quod in provisionibus utuntur omnes iure patronatus, sive tres idoneos praesentando, sive unum eligendo. Quidem desciscere ab antiquis moribus aegre ferrent ac forsan discordiarum et litium causam arriperent. Synodum dioecesanam existimarem non indicendum propter acerbitatem temporum et ob conventum quinque abhinc annis omnium episcoporum, in quo plura utilia statuta reperiuntur. Si quid contra tentabitur pro re nata componetur. Deinde ut qui animarum curae praesunt stabili perpetuoque titulo istud munus adipiscantur. hoc sane iuri congruit et praescriptionibus. Videndum an reperiantur qui sistant se concursui accepturi, victo agone, quatuor aut sex uncias in congruam portio- [fol. 224v] nem. Exortationibus interdum ac monitis adigor ad hoc munus vocare sacerdotes caeteris praestantiores, qui charitate, non spe lucri, alioquin ad vitam necessarii, alliciantur, quos cogere ad celebrandas missas pro populo, ni fallor, equitate alienum videtur. Scito vero dignum est in dioecesi Catanensi nullos extare parochos, totiusque dioecesis unum episcopum agnosci, cui onus offerendi sacrificium. his aliisque de causis praedecessores mei rem sicut antea reliquerunt. Quod autem circa spirituali exercitia commendat ordinandorum, adamussim ex immemorabili consuetudine in seminario peragitur, non in reli1
Rel Dioec 207 B, fol. 224r-v; 228r-230r.
1163
Appendice
giosa domo. aliquibus in locis iam instituti reperiuntur de re morali sacerdotales coetus. Sacratarum Deo virginum coenobia quoad spiritualia et temporalia bene se habent et si antea in aliquo deficiebant paulatim ad iuris tramites revocata. Non dantur extraordinarii, ut praecipit Synodus Tridentina, quoniam plures iam erant cuique tributi qui cum ordinario monialium confessiones excipiebant, neque datum abusum radicitus extirpare. ad concordiam servandam prosequi ratus ut morte istorum superveniente, nullus postea sufficeretur. hac sana methodo nunc res pene composita invenitur. licet pars seminarii, quam antea occupabant milites adhuc ab his teneatur, ob aedes alteri parti adiunctas, satis comparatum est ad alumnos recipiendos, ita ut modo plus quam centum viginti iuvenes in eo commorentur. Si vires et anni suppetant omnia, Deo auxiliante, ad meliorem frugem redigere operam dabo. Catanae, die prima decembris 1856. Ill.mo et Eminentissimo Praefecto Sacrae Congregationis pro interpretatione Concilii Tridentini. Romae. addictissimus observantissimus felix, Episcopus Catanensis.
Data fuit attestatio sive pro praterito 90째 quod oricurrenti 91째 trienniis, die 20 decembris 1858 expiraturo [fol. 219v]
[fol. 228r] Episcopo Catanien. Romae 11 decembris 1857. Expendit haec Sacra Congregatio Tridentini iuris interpres ac vindex literas amplitudinis Tuae, die prima decembris anni 1856, de Catanensis Ecclesiae statu conscriptas. Itaque gratum est, Te ipso renunciante, cognoscere quod omnia istic Deo auxiliante ad meliorem statum redigere studeas quae praeteritis amplitudini Tuae literis proponebantur. Interim non inutile putamus aliqua subiicere. In primis de praebendae poenitentiariae et theo[fol. 228v] logalis erectione perficienda (quod iuxta Concilii Tridentini et const. Benedicti xIII incip. Pastoralis intelligendum de utraque in cathedrali, de theologali tantum in collegiatis oppidorum insignium) quando remedia Tibi praesto non sunt in ea constitutione assignata, saltem experiendum est an aliquis a patronis consensum praebeat ut praebenda patronatu affecta in poenitentiariae vel theologalis usum [fol. 229r] erigatur, reservato eidem patrono nominadi iure ad instar parochialium laicali patronatui subiectarum. 1164
Relationes dioecesium. Catanen. – 1856
De dioecesi in parochiis dividenda si nulla datur id efficiendi via, Tu videris, quippe qui loci reique circumstantias coram inspicis. Idipsum dic de missa pro populo a vicariis curatis offerenda, cum praesertim ea obligatio fortasse non habeat locum quando unus est titulus universae dioeceseos, quae unam [fol. 229v] dumtaxat sub episcopo parochiam efformet. Quod pertinet ad confessarios extraordinarios non patet amplitutinem Tuam ex praecepto Concilii Tridentini et constitutionis Pastoralis a Benedicto xIII edita cautum esse ut saltem bis in anno confessarius extraordinarius offeratur, cui singulae sanctimoniales eidem sese sistere debent, licet peccata sua confiteri non teneantur. Itaque vides huic sanctioni omnino inhaerendum esse; id enim si praestetur quaelibet exulabunt incommoda quae hactenus inoleverant, et fieri certe non potest quin [fol. 230r] huiusce disciplinae observantia spirituales, quas ubique ferre solet utilitates, istic etiam non eliciat. haec habe nomine S. Congregationis; ego vero singulariter omne meum studium impense profiteor amplitudini Tuae, cui fausta quaeque ac salutaria a Domino precor.
1165
Appendice xlV
1869 – Relazione dell’arcivescovo giuseppe Benedetto Dusmet, relativa ai trienni 92°-95°, scritta il 15 agosto 18691.
[fol. 234r] Relatio status Ecclesiae Cataniensis anno a reparatione salutis MDCCClxIx. Post primam eiusdem Ecclesiae visitationem ab infrascripto peractam Sacrae Congregationi Concilii exhibita. Ego subscriptus Dei et apostolicae Sedis gratia archiepiscopus Cataniensis hoc anno ab Incarnatione Domini millesimo octingentesimo sexagesimo nono pro muneris mei officio primae sacrae visitationis cursum, Deo, Deipara atque Diva agatha opitulantibus necnon plaudentibus ubique prae sancto gaudio populis, in hac Iesu Christi vincola perfeci; in qua nullis mei meritis sed sola dignatione misericordiae suae posuit me qui dixit: «Pater meus agricola est» {Io 15,1}. Quapropter Summorum Pontificum et praesertim Sixti V, ut mandato obtemperem, nunc temporis ad apostolicam Cathedram omnium Ecclesiarum caput ac magistram, visitatae archidioceseos relationem propero transmitti pede quantocius curo. Quae relatio, ut ex ordine procedat iusta Sacrae istius Congregationis instructionem, brevibus veluti inclusa membris ad sequentia distincta capita reducitur [fol. 234v]. De primo relationis capite ad statum Ecclesiae materialem pertinente I.
Cum venit plenitudo temporis {cfr gal 4, 4}, disseminata per orbem Christi fide, prima illius divini seminis grana urbs Catana, priscorum etiam gloria temporum illustris, per Sanctum antistitem Beryllum ab apostolorum Principe illuc anno salutis 44 missum avidissime excepit. Exinde coepit nova luce fulgere sacrarum praesertim aedium nitore ac magnitudine. Quas inter etiam vetustate illustriores, duo si templa excipiantur Virgini Deiparae dicata, (quae Catanensium pietas quam sit antiquior in Dei genitricem luculentissime demonstrant) aedes in honorem Beatae agathae virginis et martyris erecta, facile princeps invenitur. Cui, 1
1166
Rel Dioec 207 B, fol. 234r-255r.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1869
crescente in dies Divae agathae nomine, aliud amplius ac magnificentius templum utpote sacrae cathedrae sedes, urbis ac dioeceseos caput, pientissimi Rogerii Comitis devoti extremo saeculo undecimo suffecit, nullisque redditibus lucupletavit et auxit. II. Cataniensis archidioecesis sub aetnae sita radicibus, etsi olim latius pateret, nunc vero temporis ad orientem litus mari Ionio praebet, ab aquilone lapides terminales Messanensis Ecclesiae finibus consignat, et ad occidentem2 ac meridiem tres habet finitimas3 dioeceses herbitae videlicet, Calatae hieronis atque Syracusarum. III. Ecclesia Cataniensis multis olim regum atque Pontificum praesertim alexandri Papae Tertii, diplomatibus honestata est. Sed eius privilegia vetusta ac illustria, ut penes patrios [fol. 235r] scriptores videri licet (veluti De grossis in Decachordo, antoninum4 amico, diplomata ad archiepiscopalem Ecclesiam Monteregalensem, Syracusarum et Catanensem pertinentia, Collectanea privilegiorum Ecclesiae Catanensis, etc.) temporum vicissitudine ac iniuria in desuetudinem fere omnia abierunt. Inter quae merito multa iura feudalia recensebantur a Comite Rogerio, ab alphonso aragonum rege et aliis principibus episcopo Cataniensi donata, necnon usus pallii eidem a praedicto papa aliquando concessus, qui etiam hoc statuit ut nulli nisi romano pontifici Cataniensis Ecclesia subiiceretur. IV. haec archidioecesis complectitur communitates novem et viginti, cuiuscumque ipsae sint latitudinis, urbes scilicet, oppida, terrulas, etc.; et animas bis centena et quinquaginta millia circiter continet. V. In hac archiepiscopali Ecclesia sunt quinque dignitates, quibus aliqua potestas antiquitus adnexa erat; sed nunc cum fere nulla ea sit, iure ac merito a quodam iuris pontificii scriptore ÂŤdignitates ventosaeÂť appellantur. Eas vero obtinent, ordine quo numerantur: prior, cantor, decanus, thesaurarius et archidiaconus. hi primum sibi vindicant gradum in capitulo, quod insuper duodecim constat canonicis ac totidem mansionariis. Notandum tamen est institutionem praebendarum poenitentiariae ac theologalis in votis hactenus remansisse5, non obstantibus etiam visitatorum decretis pro Siciliae Ecclesiis, veluti Iordii anno 1604 et De Ciocchis anno 1743. Interim vero, ne Tridentina Synodus hac in re floccifieri videretur, in 2 3 4 5
occidentem] orientem. finitimas] prima finitibus poi corregge. antoninum] doveva scrivere Vitum. Notandum - remansisse] evidenzia al margine.
1167
Appendice
eadem Ecclesia ad publicam theo- [fol. 235v] logiae instructionis lectionem unum ex praestantioribus6 theologis, necnon verbi Dei praeconum apud nos notissimum fratrem ordinis Seraphicae reformatae familiae noviter adhibui7. Munere autem praebendae paenitentiariae omnes canonici promiscue funguntur8. VI. Duodecim hic sunt collegiatae, quarum una in urbe quatuor constat dignitatibus, canonicis decem et octo et quatuordecim mansionariis; ceterae in archidioeceseos inferioribus civitatibus sitae sunt, videlicet collegiatae acis Regalis, hadrani, albae villae, Paternionis, Pulchri Passus, Viae magnae, Trium Castanearum, Catenae, Sancti Philippi, Sanctae luciae ac Nicolosorum. Quae theologali carentes praebenda fere omnes, quatuor habent dignitates (una tantum excepta cui tres illae sunt) et ad minimum canonicos octo et quatuor mansionarios, comprehenso, ut moris est, caerimoniarum magistro. Sed hoc de illis iam suppressis vel prae suppressione colluctantibus satis est dixisse. VII. In ambitu huiusce archiepiscopatus tredecim et quater centum extant templa, quorum sacris supellectilibus aliud alio magis instructum est; sed iis quinam sint redditus pro fabrica assignati difficile est nunc temporis scitu. Quinimmo operae pretium est manifestum fieri certos cathedrali ecclesiae solummodo annuos esse redditus fabricae suae addictos, qui ad annuas libellas 3.570 circiter ascendunt, caeteris vero ecclesiis plus minusve eos deesse et aliis redditibus compensari [fol. 236r]. ad haec animadvertenudm est in dicto archiepiscopatu, praeterquam in communitate Brontis nuper illi unita, ubi parochialis est ecclesia (in cuius provisione habetur concursus ad tramitem Concilii Tridentini, sess. 24, de reform., c. 18 et constitutionis Benedicti xIV, Cum Illud), presbyterum vere parochum nullibi inveniri9. Multi tamen iure in contrahatur carentes10, titulum passim ostentant sine re, praesertim quarumdam collegiatarum qui obtinent dignitates. Quo in negotio cum non pauca occurrant dissidia adversus Ordinarium promota, cuius personam ubicumque archidioeceseos vicarii gerunt foranei tanquam vice parochi ad nutum amovibiles; dignum est quod ab omnibus desidere6 7 8 9
10
1168
praestantioribus] praesantioribus. fratrum – adhibui] evidenzia al margine. Munere – funguntur] evidenzia al margine. ad haec – Ecclesia] evidenzia al margine. Multi – carentes] evidenzia al margine.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1869
tur omnes parochias dubiae institutionis penitus aboleri, aut parochos amovibiles reddi, vel saltem numerum augeri causarum quibus illi ecclesiis suis iure privari possint, necnon et procedendi formam laxius praestitui qua ad huiusmodi privationes facilius, salva iustitia, possit deveniri11. VIII. Monasteria (iam suppressa) praeter unum seraphicum12 universim sunt benedictina, et omnia ordinario plene subiiciuntur. Numero ipsa sunt novem13, quorum quatuor in archidioecesi et quinque habentur in urbe. Ubi sex iam numerabantur antequam monasterium benedictinum sub SS. Trinitatis titulo in collegium pro educandis puellis, currentis aevi iniuria nuper commutaretur14, et eiectae sanctimoniales [fol. 236v] feminae in duabus ex aliis eiusdem instituti domibus hospitaliter colligerentur. De triginta et octo monasteriis virorum (quorum nonnullum fuit exemptum) parum interest sermonem haberi utpote prae suppressione clausis. Igitur novem collegia sub S. Mariae titulo hic insuper memorantur quae nefastum suppressionis sidus videntur hactenus effugisse. Ix. Clericorum seminarium nunc, plaudente christifidelium coetu, denuo apertum est15, ubi plus quam bis centum aluntur iuvenes, de quibus inferius dicemus. Interim vero quod sequitur notandum est. Pro eodem seminario priscis quae fuerit temporibus statuta taxa quotque ei beneficia fuerint unita, difficulter investigaretur, nullis ab hinc annis cum omnia in eiusdem seminarii redditibus permixta sint. x. Numerus hospitalium, collegiorum, confraternitatum et aliorum locorum piorum heic unum est et tercentum. Idem vero monitum, quod supra pro seminariis, etiam repetendum est pro redditibus talium operum, quae tamen loci ordinario, contra Sacrae Congregationis Immunitatis praescriptum, minime subduntur, montibus pietatis, de quibus inferius, haud exclusis. xI. De duabus unus remansit pietatis mons cuius annui redditus, ex donatione bonae memoriae Conradi Mariae Deodati Cataniensis episcopi decessoris mei, ascendunt ad libellos 8.478 circiter. alter vero mons bellici furoris tempore direptus est atque, ut ita dicam, plene prorutus [fol. 237r]. 11
12 13 14 15
ad huiusmodi – facilius] evidenzia al margine. seraphicum] saraphicum. novem] prima decem poi corregge. nuper commutaretur] evidenzia al margine. denuo – est] evidenzia al margine.
1169
Appendice
De secundo relationis capite ad ipsum archiepiscopum pertinente I.
Residentiae praeceptum etiam in mediis grassantibus epidemiae periculis, Deo adiuvante, non segniter adimpletum est; et si abesse, Sacra apostolorum limina petendi ergo, aliquando contigerit, hoc non nisi ipsius apostolicae Sedis licentia factum est. II. Prima archidioeceseos visitatio nunc, ut innuimus, expleta est, cuius relatio heic perhibetur. III. Sacrorum ministrorum ordinatio quinquies in biennnio habita est. Confirmationis vero sacramentum multocies in sacrae visitationis discursu in urbe atque archidioecesi administratum. IV. Cataniensis antistes, nunc archiepiscopus suffraganeorum expers, synodum provincialem hactenus non coegit. anteactis vero temporibus16 nulli in facto metropolitae subiectus synodos dioecesanas non semel indixit, quas inter Synodus Torres {1622} ac Synodus Bonadies {1668} annumerantur, quarum decreta ex parte nunc vigent. Verumtamen lex S. Concilii Tridentini de synodo dioecesana quotannis cogenda numquam ad amussim servata est17, et forsan non sine magni ponderis causa, iuxta quod Benedictus xIV nos admonet. V. Dei verbum per archiepiscopum, eoque impedito, per idoneos viros praedicatur. VI. Cum praelaudata Synodus Bonadies quae multas pecuniarias poenas sanciverat18, non amplius nisi in quibusdam nunc obtineat, hiusmodi pecuniae depositario, nec non eiusdem ad pios usus conversioni [fol. 237v] amplius locus non est. VII. In archiepiscopali cancellaria observatur taxa innocentiana, de qua tamen conquesti sunt aliquando Siciliae episcopi pro sufficienti suorum ministrorum sustentatione. VIII. Circa archiepiscopalis officii obicem dicendum est, quamquam Ecclesia haec aliqua in iurisdictione sua polleat libertate, veluti cum in sede vacante suum eligit vicarium capitularem, in ea tamen quoad procedendi et appellandi modum, causas agi, praesertim matrimoniales non amplius iuxta breve Peculiaribus posse, cui a praesenti civili gubernio exequatur ademptum est. Quapropter huiusmodi causas ex industria hucusque effugimus. 16 17 18
1170
temporibus] aggiunge utpote poi espunge. numquam – est] evidenzia al margine. quae – sanciverat] evidenzia al margine.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1869
De coemeteriorum etiam immunitate nec leve occurrit negotium. In illis enim, quin distincta sint loca, iuxta Rituale Romanum et sacros canones, pro parvulis ante discretionis annos demortuis et praecipue pro fidelibus ab omni ereticorum vel excomunicatorum cadavere, graece Broucolacas, segregandis, omnia ita permiscentur, ut ad decretum Sacrae Congregationis tramitem, unaquaeque fovea an benedicatur necne, sola in casu prudentia suggerat. Caeteroquin quanta qualiaque pro seminario et paroecia Brontis hucusque sim passus hanc supremam Sedem minime latet. Quae etiam novit illi incendio extitisse veluti favillam Depositionem ab officio in sede vacante per vicarium capitularem ex informata conscientia latam. De qua rei gravari sentientes, Concilio Tridentino, brevi [fol. 238r] Peculiaribus etc. non obstantibus, nisi sunt totis viribus eam propulsare. Qua de causa non incongrue aliquid circa huiusce poenae applicationem sedulo animadvertendum est, ne in posterum, inconsulto Summo Pontifice, temere hoc fieri contingat, neve contumaces etiam sub poena denegatae in perpetuum veniae19 nisi ad apostolicam Sedem in casu recurrunt. Ix. aliquod pium opus, Dei aspirante gratia, pro populo et pro clero nuper peractum est. Sub ecclesiasticae auctoritatis auspiciis, cui per decreta conciliorum praesertim Tridentinae Synodi, ac pontificias constitutiones veluti leonis x, huiusmodi potestas competit, scholae publicae serotinae apertae sunt omnino gratuitae pro pueris cuiuscumque conditionis in literis instituendis, et ideo in distinctos gradus distributis. Nova etiam laicorum confraternitas instituta est pro congruis ad quotidianam Santissimi expositionem expensis in circulo 40 horarum, necnon ad alia charitatis munia obeunda. In parochialibus autem atque in aliis principalioribus urbis ecclesiis viris de utroque clero praestantioribus officium commissum est unaquaque hebdomada tum Sacrum Volumen populo contra neo teorias explanandi, tum alias conciones habendi temporum calamitatibus opportunas. Circa vero Dei praeconium nulli certe dubium est quin sit enitendum ut sacrae conciones ea gravitate habeantur ut ab omni vanitatis et novitatis spiritu praeserventur immunes, itemque [fol. 238v] omnis doctrinae ratio, quae traditur fidelibus, in verbo Dei reipsa contineatur, ideoque ex Scriptura et traditionibus sicut decet hauriatur. Sed silentio non praetereundum quod ferat aliquando necessitas sumi pro armis defentionis nostrae ea, quorum fucata 19
veniae] aggiunge non poi espunge.
1171
Appendice
novitate freti hostes congredi videntur. Quamobrem si fons veritatis, qui revera unus est, nunquam derelinquendus, eiusdem vero veritatis forma temporibus oppugnandis maxime aptanda est. Nunc critices methodi tempus labitur, et ideo istiusmodi praeliandi genus in clericorum institutione praeparari20 oportet quo adversariis silentium indicatur. Sed eo unde discessimus revertamur. Supradictis hisce remediis illis, ni fallimur, morbis mederi videmur de quibus in Syllabo quaestionum a Sancta Sede episcopis propositarum sermo est. Et hoc eo magis quo exinde fiat ut veneno quod cum lacte primae instructionis hauritur congruuum antidotum afferatur, prout S. Congregatio de Propaganda fide super hyberniae negotiis provide sancivit. De tertio relationis capite ad clerum saecularem pertinente
I. Canonici caeterique choro addicti in cathedrali ecclesia et collegiatis non desunt, generatim, officio suo. Quod unaquaque die in cathedrali alternis choristarum vicibus per hebdomadam habetur; in collegiatis vero non sic; sed identidem, reddituum iuxta mensuram, et tunc tenentur omnes [fol. 239r] simul interesse, exceptis temporibus quadragesimae et adventus, in quibus vice sua etiam ipsi per heddomadam funguntur. II. Praeter horas canonicas Missa conventualis in metropolitana et collegiatis non omittitur. Verum hac in re quaedam cum visae sint abusiones irrepsisse, ad eas de medio tollendas, Monita iuridico moralia collecta typisque mandata proponi utile visum est. III. Missa conventualis semper pro benefactoribus applicatur. IV. Unumquodque capitulum suas habet proprias constitutiones dioecesanis Synodis confirmatas, quae plus minusve adamussim observantur. V. Desunt praebendae theologalis ac poenitentiaria ut supra innuimus. VI. In hac archidioecesi, ut dictum est, nullus generatim praeter archiepiscopum, parochus sustineri videtur. Quamobrem in unaquaque archidioeceseos communitate vicarius extat foraneus qui eodem tempore vice parochus est. attamen qui sub diverso nomine curam habent animarum in locis suis resident. VII. libros matrimonii et baptismi aliosque libros qui ad normam 20
1172
praeliandi – praeparari] evidenzia al margine.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1869
Ritualis Romani servari debent, ut curati rite diligenterque teneant, suprema pastoralis cura sedulo incumbit. VIII. Passim urget necessitas coadiutoria instituendi, et nusquam21 fieri potest ut ad multam Domini messem sufficientes22 operarii non desint. Quapropter huic malo [fol. 239v] occurrendi ergo, clerici ad sacerdotium evecti coerceri debent23 ut Ecclesiam pro cuius utilitate ordinati sunt, nunquam, alio turpis lucri gratia non raro abstracti, deserere audeant. Ideoque poenas canonicas iuxta Concilii Tridentini, sess. xxIII, c. xVI etc. in eos qui, inconsulto episcopo, locum sui domicilii deseruerint, ipso facto incurrendas, minime vero per sententiam ferendas esse iuvat; quasque clericis in ipso ordinationis solemni die patefieri insuper fas erit. Quinimmo iuxta Sacrae Congregationis Concilii responsum 21 iulii 1821 possunt aliqua patrimonia approbari cum clausula ut eorundem possessores ipso facto eadem amitterent, si dioecesim sine episcopi licentia relinquerent. Verumtamen suppetiae cum ad vitae necessaria sacerdotibus deesse non possint, maxime optandum est, quoad fieri potest, tum non plures ad sacerdotium evehi24 quam ab Ecclesia, pro qua ordinantur, ali possint, tum qui titulo patrimonii fruuntur, pro iis maximum dioecesanae taxae hac nostra aetate innumeris obnoxia vectigalibus stabiliri, quod per concordatum pro Siciliae Regno anno 1818, ad libellas 340 redactum est. Ix. animarum curae qui invigilant fere ubique singulis dominicis et festis diebus plebes sibi commissas vel per se vel per alios idoneos pascunt in doctrina fidei ac morum, verbi salutaris panem pro audientium captu frangentes. x. Iidem dominicis aliisque festis diebus ad pueros fidei rudimentis imbuendos totis viribus incumbunt. Quocirca novum aliqui systema moliuntur, ut securius ac facilius [fol. 240r] hac in re possint optatam cursu contingere metam. xI. Omnes qui curam habent animarum, si qui vere sint, iuxta propriae fundationis onera, singulis dominicis festisque diebus de praecepto Missam applicant pro populo sibi commisso. xII. Nemo ad primam tonsuram ac minores ordines admittitur quin spes affulgeat eum divina vocatione qua vocatus est permansurum, pietate, 21 22 23 24
nusquam] nuspiam. sufficientes] safficientes. coerceri debent] evidenzia al margine. non – evehi] evidenzia al margine.
1173
Appendice
literis, ac honesta sustentatione callentem. Ordinum autem collationi, praesertim maiorum, praeter caetera iuris requisita semper spiritualia exercitia premittuntur. xIII. Quamquam clerici fere omnes iugiter vestes deferant clericales, tamen fori privilegio ius nullum est, quod sensim per civilis gubernii decreta deminutum, nunc penitus obsolevit. xIV. Multis in locis huiusce archidioeceseos conferentiae theologiae moralis seu casuum conscentiae necnon sacrorum rituum, quae olim florebant, nunc temporis consenuerunt; sed praeviis edictis spes certa arridet eas quantocius restauratum iri, ut in programmate studiorum nuper edito videre est. xV. Quaeritur quinam sint clericorum saecularium mores? «Sicut popolus — ait propheta — sic sacerdos» {Os 4, 9}. attamen Deo gratiae habendae, in multis est mediocritas, in paucis bonitas, in nonnullis iniquitas cui facilius coercendae nullum hisce temporibus remedium efficacius inventum est, a regnante Summo Pontifice commendatum in enciclica 9 novembris 1846, quam longanimitas cum lenitate non remissa, prout in dies non rari eventus probavere [fol. 240v]. De quarto capite ad clerum regularem pertinente
hac de re, cum regulares omnes extraclaustra ob suppressionis legem, nunc aevi degant, perpauca digna sunt observatu: scilicet nonnullos ex illis lubriciori via ad malum properare non sine exigua spe correctionis, cum temporis freti nequitia, potestatem in illos a sacris canonibus ordinario quomodocumque25 tributam non magni pendere videantur. Quamobrem fas erit in regulares precipue animum intendere qui curam animarum alicubi in hac archidioecesi exercuerint. De quinto capite ad moniales pertinente VIII);
De monialium numero paulo superius sermo factus est (cap. I, n. cui nunc sequentia addenda sunt. lex26 de confessario extraordinario
25 26
1174
quomdocumque] quomodorumque. lex] prima legem poi corregge.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1869
bis vel ter in anno monialibus offerendo heic pene exolevit27, singulis fere monialibus confessario per decessores nostros concesso, et per ipsos ob28 idoneorum sacerdotum defectum vel per Sacram Congregationem ultra triennium confirmato. Disciplina etiam circa vitam communem aliquantulum collapsa inventa est29. Quae abusiones et aliae circa monialium munuscula confessariis dari solita, si quae irrepserint, ut pene [fol. 241r] delerentur pro viribus per opportuna edicta providi. Clausura omnino custoditur. Redditus ob suppressionis legem nulli sunt. Quae cum ita sint sperandum est fore ut sanctimoniales feminae adhuc in clausura degentes magis ac magis religiosae vitae studeant, quo facilius digne haberi possunt quae in novas religiosorum phalanges cooptentur a Sanctissimo supremo capite Pontifici maximo non multos post annos congregandas. Videtur enim expedire, ni specie recti decipimur, ut, monialibus antiquis religiosae vitae institutis ab Ecclesia approbatis, personae innoventur potius quam novae tum mulierum tum virorum congregationes eundem prope finem habentes constituuantuur ac efformentur; ne radicitus hac in parte Ecclesiae spiritus mutari censeatur, neve piissimi ac celeberrimi religiosorum ordinum fundatores optime de Ecclesia deque civili societate meriti, vulgo parvi pendi incipiant. Verumtamen omnibus compertum est aliquid in religiosis institutis pro temporum congruentis addendum esse, quorum finis non amplius sustinetur. De sexto relationis capite seminarium respiciente
De clericorum seminario aliquid supra dictum est, nonnihil tamen hic addendum. alumni sunt in eo bis centum et viginti, qui in pietate et omnibus a Tridentino praescriptis necnon et aliis disciplinis [fol. 241v] eruditi (prout in citato programmate videre licet, quod iuxta duas, scilicet 7a et 8a ex questionibus a Sancta Sede propositis exaratum est) festis autem diebus cathedrali et aliis, ubi opus fuerit, minoribus inservire ecclesiis iubentur. Ordinarius cum consilio duorum canonicorum seniorum ad mentem Tridentinae Synodi seminario visitando dat operam ut ibi per omnia bonum regimen habeatur utque constitutiones propriae adimpleantur. ad 27 28 29
monialibus – exolevit] evidenzia al margine. ob] ab. vitam – est] evidenzia al margine.
1175
Appendice
tramitem ipsiusmet concilii idem archiepiscopus cum quatuor deputatorum consilio administrationem advigilat cuius exactionem penes se retinet, et in qua nihil de statuta taxa memoratu dignum occurrit, cum illa multis abhinc annis cum omnibus seminarii redditibus confusa, ut diximus, non amplius dignosci potest qualis ab incepto processerit. Caeterum Sacram Congregationem concilii minime latet magna quaestio quam audacter hucusque fovet praesbyter quidam eiusdem seminarii iam rector ut de gestione sua (quidam autumant) perfectam reddituum rationem penitus effugiat. De septimo capite ad ecclesias, confraternitates ac loca pia pertinente
In omnibus sacristiis, quantum sapio, exposita est tabella onerum Missarum et anniversarium ad mentem decreti Urbani VIII, quibus oneribus ut tutius satisfieret, in sacrae visitationis discursu per edictum provisum est [fol. 242r]. auctoritate polleo fere nulla super confraternitates, scholas, hospitalia aliaque pia opera quorum reddituum ratio, si qui supersint, non mihi iuxta Tridentini decretum, verum cuidam laicorum consessui, vulgo Deputazione provinciale quotannis exibetur. Nihilominus novae nunc temporis confraternitates instituuntur alicui civilis societatis vel Ecclesiae bono prospicientes. Quas inter, ut innuimus, congregatio pro luminibus caeterisque necessariis in expositione 40 horarum augendis merito annumeratur; necnon spes affulget fore ut aliud sodalitium iamiam appareat cuius maxime referat servos heri expertos sustentare atque pro iis apud heros spondere, dummodo hi a tali congregatione novum servum petant de cuius christiana bonitate non ambigitur. Nonne poterit exinde opportunum oriri remedium malis permultis a domestico famulatu provenientibus, quem familiis catholicis praestant personae vel sectis proscriptis aut heresi addictae, vel saltem turpiter viventes? ad montem vero quod attinet pietatis, scio redditus eius minime ministrorum sustentationi aliisque necessariis expensis superabundare; et foenus 5% habita S. Sedis venia exigi ab eo qui pecunia carens, eam illuc veniat petitum [fol. 242v].
1176
Relationes dioecesium. Catanen. – 1869
De octavo relationis capite ad populum pertinente
animadvertendum est istiusmodi esse tempus praesens in quo, si fieri posset, etiam electi in errorem inducerentur {cfr Mt 24, 24}: attamen coelestis agricola, cuius ventilabrum est in manu sua, segregat frumentum a paleis {cfr Mt 3, 12}. Mirum igitur esse non debet si corrupti videantur populi mores; sed spes arridet eos Dei gratia Santaeque Sedis melligena benignitate ac prudentia correctum iri. Qua de re nihil occurrit postulandum praeter ea quae in antecessum, divina aspirante gratia, ipsa Suprema Sedes septemdecim quaestionibus annuntiavit ac proposuit per Sacram Concilii Congregationem in mense iunio anni 1867. Quas inter notandae 1a, 2a 3a et 4a quibus heic respondendum est, cum satis per praedicta caeteris factum sit. 1a. Iuxta vires ac temporum vicissitudines canonicae praescriptiones accurate servantur quibus omnino interdicitur quominus haeretici vel schismatici in administratione baptismi patrini munere fungantur. arcentur enim dulciori modo quo quis potest genitores ab huiusmodi compatribus habendis, et circa id ecclesiastica auctoritas voti compos per saepe afficitur. Quoad vero dubiae famae personas quarum nequitia vel incredulitas aliqua potest tergiversatione celari, per ministrum aliud agere non valentem, prout prudentia suggesserit, sacramentorum dignitati consulendum est [fol. 243r]. 2a. Super status sponsorum libertate pro matrimoniis contrahendis iudicium heic vicario generali tanquam magnae curiae capiti reservatur et omnia pio matrimonio contrahendo peraguntur, habita praesertim prae oculis instructione, die 21 augusti 1670 sanctae memoriae Clementis x auctoritate edita. Quae si adamussim ubique executioni mandatur, abunde ad rem sufficere videtur. 3a. ad impedienda mala ex civili, quod appellant, matrimonio provenientia, praeservationis, si quae sint, remedia adhiberi possunt, veluti fideles monendo ne civilis actus ab ecclesiastico seiungatur, et censuras, ubi opus fuerit, minitando. Verumtamen, matrimonio civiliter contracto, si civilium coniugum pars altera recedens ad alias nuptias coram Ecclesia transire audeat, tanto facinori occurrendi ergo aliquot oriuntur quaestiones, quae hic humiliter exponuntur. Potestne hoc in casu matrimonium praesumi contractum, habita iam copula post sponsalia de futuro, prout Ecclesiae usus ante Concilium Tridentinum ferebat? auctoritate Ecclesiae Romanae, doctrina in suo 1177
Appendice
robore manente super necessitate parochi matrimonio assistentis, potestne casus huiusmodi tolerari velut exceptio legis a Tridentino latae contra clandestinitatem, eo modo quo Ecclesia erga graecos in causa divortii se gessit? Etsi enim turpis cum esset contractus mere cilivilis in fidelium coniugiis, nihil pariat iuris, tamen quaeritur an mutua promissio partium de contrahendo matrimonio habita ante [fol. 243v] civilem solemnitatem ulla sponsalium vi expers iugiter existimanda sit, necne? 4a. Matrimonia vere mixta raro apud nos obtinent fideles enim catholici ab huiusmodi connubiis abhorrent. Potius vere non infrequens est talia celebrari matrimonia quorum pars altera contrahens, si non est catholica, tamen secretis tenebricosisque societatibus cum nomen dederit, confessionis ac Eucharistiae sacramenta effugere censetur. Quae coniugia, utpote saltem materialiter mixta, ad maiora vitanda mala vespertinis horis absque solemni benedictione celebranda expedire videntur. Caeterum Supremae apostolicae Sedi iudicium quoad omnia reservetur, nobis in obedientia confessionis nostrae Deum glorificantibus. De nono sive ultimo relationis capite ad «postulata» pertinente
Praeter ea quae dixi quibus etiam septemdecim quaestionibus a Sancta Sede episcoporum cetui propositis obiter respondi, pro huiusce Ecclesiae regimine quaedam remanent postulata facienda, videlicet circa moniales hactenus intra secta monasteriorum degentes et circa sacrae confirmationis administrationem. Quaeritur 1°: non obstante suppressionis lege in foro civili, possuntne, compositis circa alimenta negotiis, admitti puellae reclusae ad religionis habitum et moniales ad solemnem professionem pro eorum successione promovenda? Quaeritur 2°: cum sacramenti confirmationis admi- [fol. 244r] nistratio multum adimat temporis caeteris pastoralibus negotiis, expeditne per Sanctam Suprema Sedem archiepiscopo dari ad triennium potestas illius sacramenti administrationem alicui sacerdoti committendi in ecclesiastica dignitate constituto? haec iuxta vires ac tempus vidi ac speculatus sum in hac mistici gregis parti in qua posuit me indignum Spiritus Sanctus regere Ecclesiam Dei, ut providerem non coacte sed spontanee {cfr 1 Pt 5, 2}. Quae duo extrema Principis apostolorum verba digna duxi memorata, quaeque prae oculis 1178
Relationes dioecesium. Catanen. – 1869
nunc praesertim aevitatis habenda sint. Enim vero potens quamquam sit Dominus cui nullus resistere valeat {cfr 2 Cr 20, 6} et apud quem non sit impossibile omne verbum {cfr lc 1, 37}, attamen cuncta fortiter suaviterque dispones {cfr Sap 8, 1} nunc in dulcedine, nunc in paterna asperitate, semper autem in fortitudine, congruis temporibus abundat. haec fuit in causa cur ego paucis hucusque gregis mei maculis non offensus, agnos a lupo arcere et a vepribus extractos quo eundum non qua itur conducere putavi, ac totis viribus enixus sum. Sic me Deus adiuvet quemadmodum, in sua misericordia confisus, hactenus omne punctum tulisse mihimetipsi visus sim; ideoque spero fore ut in posterum tuto gradu a Sacri Pastoris cursu non aborrem, quinimmo gressus mei in semita sua perficiantur {cfr Ps 17, 5}. Deus est charitas {1 Io 4, 8}, quapropter rogabo Patrem ut mihi eam largiri [fol. 244v] dignetur; qua lorica indutus {cfr 1 Ts 5, 8} paullatim omnia vincere possim atque in Deo meo transgredi murum {cfr 2 Sam 22, 30}. Cuius rei gratia facilius obtinendae ante Sacra Sanctorum apostolorum limina in genua provolutus, dum haec humiliter expono a Supremo omnium Pastore apostolicam Benedictionem impetrandam iterum atque iterum concupisco. Catinae, xVIII kalendas septembris MDCCClxIx. Ioseph Benedictus, archiepiscopus Cataniensis.
[fol. 245r] archiepiscopo Catanen. Perlibenter a S. Congregatione Tridentinis legibus tuendis addicta exceptae sunt literae quibus amplitudo tua Catanensis Ecclesiae statum et conditionem decimoctavo kalendas proxime superioris septembris exhibuit. admissae vero sunt eae literae tam pro triennis anteactis, quam pro decurrenti nonagesimoquinto, quod die 20 decembris 1870 explicit. habe nunc [fol. 245v] quae Eminentissimis Patribus eas diligenter expendentibus, animadvertenda sese obtulerunt. Dolent imprimis tecum miseram cladem, quam sacrum patrimonium, religiosi ordines Ecclesiae quae iura subiere. at tu Dei misericordia fretus ne patiare, animum tuum hisce calmitatibus obrui, sed quo graviora inlata sunt damna, eo acrius ad ea reparanda omnes caritatis et industriae nervos intendes, accitis [fol. 246r] in huiusmodi instaurationis opus omnibus tam ex clero quam ex laicatu viris, qui et ingenio et voluntate et operibus pluris esse videantur. Neque vero frustra id se Eminentissimi Patres a te expectare putant, 1179
Appendice
cuius episcopalem animum et excolendi gregis studium perspectum faciunt residentiae lex religiose servata, dioecesis perlustratio diligenter obita, verbum Dei [fol. 246v] crebris concionibus populo annuntiatum et quaecumque sunt boni pastoris propria solerter administrata. In his duo praecipue eisdem placuere: primum, quod sacras literas singulis hebdomadis populo explanandas pluribus in ecclesiis curaveris; conciones vero ipsas ita aptari volueris, ut temporum hominumque necessitatibus responderent. alterum, quod serotinas scholas adolescen- [fol. 247r] tulis sub cleri ductu instituendis aperueris, in quibus non dubitatur quin christianae cathechesi potiorem partem tribueris, in idque praecipuum studium collocaveris, ut pueri contra grassantes errores mature ac sedulo muniantur, utque laqueis tenebricosarum sectarum cavendis instruantur. Cum dioecesanae leges ultima synodo dictae partim in desuetudinem abierint, partim temporum necessitatibus [fol. 247v] non sint amplius accommodatae, tute vides quam opportunum sit, novas synodales leges condere, ut ingruentibus necessitatibus occurratur. Verum si ad meliora tempora huiusmodi opus differre prudentiae tuae videatur, supplere interim poteris iis rationibus, quas Benedictus xIV, De Synodo dioecesana, lib. 1, cap. 2, n. 5 proponit. Nihil vero utilius hanc in rem experire, quam clerum universum adquiri [fol. 248r] spiritualia exercitia advocare, praesertim vero eos qui vel curam gerunt animarum, vel confessarii munere funguntur, vel remissius quomodolibet vivere videantur. Neque vero dubitandum, quin ista etiam in insula, si prudens ab episcopis constantia perpetuo adhibeatur, ea impedimenta quae ecclesiasticae iurisdictioni adhuc obsistere30 deploras quaeque innumera Ecclesiae mala pepererunt, Deo imprimis ac Deipara [fol. 248v] faventibus, sint tandem aliquando superanda. Bene fecisti, quod ad chorale servitium accuratius exigendum, opportuna monita typis edenda curaveris. licet non sine laetitia Eminentissimi Patres audierint, deputatos a te fuisse idoneos ecclesiasticos, qui S. Scripturam populo explicent, et omnes canonicos metropolitanae ecclesiae confessionibus excipiendis operam navare, atque ita theologi et poenitentiarii muneribus satisfactum quodam[fol. 249r] modo videri, nihilominus te vehementer hortantur, ut quae Tridentini patres, sess. 5, cap. 1 et sess. 24, cap. 8 de ref., de utraque praebenda decreverunt, quaeque Benedictus xIII sua constitutione quae incipit 30
1180
obsistere] scrive obstiterunt et poi corregge.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1869
Pastoralis officii pro tota Italia et insulis adiacentibus sanxit, ea ubi primum per tempora licuerit, executioni demandes. Quae de parochiis istius dioecesis refers, gravissimi momenti visa sunt, nec quidquam circa [fol. 249v] illas in praesens Eminentissimi Patres statuendum esse censent; sed cum laetiora Ecclesiae tempora affulserint, tum plenam poteris de illarum natura, conditione, reditibus, aliisque ad rem facientibus, notitiam S. Congregationi exhibere, ut ipsa, quae in Domino magis expedire iudicaverit, seria et accurata deliberatione, praehabito animi tui voto, et auditis omnibus iis quorum interest, decernat. Quae statuit Tridentina Synodus, sess. 23, cap. 16 [fol. 250r], de ref., ad coercendos eos sacerdotes, qui inconsulto episcopo Ecclesiam deserunt, pro cuius utilitate vel necessitate ordinati sunt, quoadusque Supremae Ecclesiae auctoritati aliter visum non fuerit, religiose servanda erunt. Circa numerum vero eorum qui sacris initiandi sint, tuum prudens iudicium esto, cui singularum dioecesis ecclesiarum necessitates prout et reditus cogniti esse debent. Ceterum optimum profecto esset ut ab aliquibus piis fundatoribus [fol. 250v] quaedam sacra patrimonia instituerentur, ea adiecta conditione, ut qui propriam Ecclesiam desereret, ea statim amitteret; quae certe patrimonia S. haec Congregatio prouti fecit in causa Montispolitiani patrimonii sacri, 21 iulii 1821, quae a te allegatur, auctoritate sua roboraret. Quod ais, parochos de inducenda nova cathechesis tradendae ratione cogitare, qua facilius puerilis aetas fidei rudimentis imbui possit, id non nisi sub tuis auspiciis [fol. 251r] et post agnitam a te planeque perspectam rei utilitatem factum iri confidunt Eminentissimi Patres, tibique auctores sunt, ut in hanc rem prae oculis habeas quae Benedictus xIV, Institutiones ecclesiasticae, 9, docuit, quaeque in sua constitutione quae incipit Etsi minime statuit. Missam pro populo ab animarum curatoribus non solum iis diebus festis, qui de praecepto nuncupantur, sed iis etiam qui suppressi audiunt, applicari pro certo habetur, iuxta encyclicas literas SS.mi Domini nostri [fol. 251v] quae incipiunt Amantissimi Redemptoris. Quod ad cleri culturam provehendam sacerdotales conventus quaestionibus moralibus ac liturgicis enuncleandis instaurari iusseris, id recte factum est. Restat nunc, ut quod iussisti, id ea, quo plurimum vales industria exequendum cures. De iis regularibus, qui post iniquam suppressionis lege, effraenem vitam traducunt, licet eorum resipiscentia pene desperata videatur, non tamen omnem curam abiicere, sed vestigia [fol. 252r] sequutus supremi 1181
Appendice
Pastoris, qui venit quaerere et salvum facere quod perierat {cfr lc 19, 10}, nullam occasionem praeterlabi sines, ut eos ad bonam frugem revoces. Id ipsum dictum volunt Eminentissimi Patres de sacerdotibus saecularibus, si qui sint, qui eandem perditionis viam calcant. Bene est, qua abusus, qui in sacrarum virginum asceteriis invaluerunt, convellendos curaveris. Circa confessarios vero sive ordinarios sive extraordinarios, cum agatur [fol. 252v] de gravissimo disciplinae capite, omnem a te diligentiam adhibendam esse confidit S. Congregatio, ut quae sacri canones, quaeque praesertim Benedictus xIV sua constitutione Pastoralis curae sanxerunt, ea adamussim servanda iubeas. Cura quam de Seminario naviter geris, facit ut Eminentissimi Patres minime necessarium ducant tibi illud pluribus verbis commendare. Probe enim per te nosti populi religionem a sacerdotum scientia ac [fol. 253r] sanctitate maxime pendere: hos vero nonnisi ex optima seminarii disciplina et institutione expectari posse: ad quam proinde assequendam, nunquam episcopi se nimios labores nimiamque industriam impendisse dolebunt. ad populi religionem ac pietatem fovendam optimo sane consilio novas sodalitates praesentibus necessitatibus respondentes inducendas curas. Ut autem vigilias [fol. 253v] nostis super gregem tuum, sicut bonum decet pastorem, custodias, tuum erit identidem sive verbo sive scripto illa errorum monstra ei fugiendo proponere, quae SS.mus Dominus noster suis encyclicis literis Quanta cura adnexoque Syllabo31 [fol. 254r] confixit32. Quae respiciunt quaestiones a S. Sede omnibus episcopis propositas atque in Oecumenica Synodo agitandas, ea e tuis literis excepta sunt, ut in augustis illis comitiis eorum ratio habeatur [fol. 254v]. ad postulata quod attinet, primum quod est de admittendis puellis ad religiosam professionem ad S. Congregationem Episcoporum et Regularium, alterum quod agit de deleganda alicui simplici sacerdoti potestate conferendi sacramentum confirmationis, ad Supremam Congregationem S. Officii, cuius est ea de re iudicare, deferre poteris. haec tibi S. Congregationis [fol. 255r] nomine a me erant respondenda. Nunc vero mihi pergratum est impensum meum studium polliceri amplitudini Tuae cui fausta quaeque ac salutaria precor a Domino.
Syllabo] scrive tum solemniter poi espunge. conficit] scrive Tum vero cum Dei miserantis auxilio absolutum fuerit, quod modo in Vaticana Basilica celebratur, Oecumenicum Concilium, ad spiritualem fidelium utilitatem, morum correptionem et fidei incrementum eius canones ac decreta adamussim custodiri atque observari mandabis poi espunge. 31 32
1182
Relationes dioecesium. Catanen. – 1873 xlVI
1873 – Relazione, dell’arcivescovo giuseppe Benedetto Dusmet, relativa al 96° tiennio, scritta il 1° dicembre 18731.
[fol. 263r] Relatio status Ecclesiae Cataniensis. Ego subscriptus Dei et apostolicae Sedis gratia archiepiscopus Cataniensis, Summorum Pontificum et praesertim Sixti V mandatis obtemperans, hoc anno ab Incarnatione Domini millesimo octingentesimo septuagesimo tertio, ad apostolicam Cathedram omnium ecclesiarum caput et magistram, secundam de huius dioecesis statu relationem humillime transmitto. Visitationem praedictae dioecesis ab anno 1871 iterum inchoatam pene omnem perfeci2, Catana nempe ac aliis quatuordecim inferioribus civitatibus perlustratis. ad alias quae supersunt octo quam cito pergam, statim ac nonnullas magni ponderis lites, quas pro ecclesiarum ac huius mensae bonis contra gubernii ministros, nullis parcens sumptibus, intendi, quaeque me in urbe necessario per tres quatuorve menses dimorabuntur3, ad finem perduxerim. ad has attamen octo meae dioecesis civitates quae utilia duxi huius S. Visitationis decreta iam transmittere curavi, mea postmodum praesentia quam primum confirmanda. Quae in praecedenti mea relatione, iuxta S. Congregationis instructionem, per distincta capita exposui, supervacaneum arbitror iterare. Quae vero de novo adnotanda reperi, eodem servato ordine, compendiose referam. Cataniensis archidioecesis post erectionem novae dioecesis acis Regalis vigintitres complectitur communitates, sex namque videlicet acis Regalis, acis Castelli, acis S. antonii, acis Catenae, aci S. Philippi et [fol. 263v] acis Bonaccursi pertinent ad praedictam novam dioecesim. Collegiatas non duodecim sed eadem de causa nunc habet octo, quatuor sublatis videlicet: acis Regalis, acis Catenae, acis S. luciae et acis S. Philippi. Vindicatis magna ex parte ab iniusta occupatione, ut aiunt, dema1 2 3
Rel Dioec 207 B, fol. 263r-271r. inchoatam – perfeci] evidenzia al margine. per - demorabuntur] evidenzia al margine.
1183
Appendice
niali bonis collegiatarum Catanae, Paternionis, hadrani, Pulchri Passus, Nicolosi ac Triumcastanearum, ad earum capitula reconstituenda enixe incubui, et partim opus hoc feliciter iam absolvi, quamvis inter canonicos Paternionensis collegiatae insidioso ac malo animo repugnantem invenerim. Extant, prout affirmant, apud istam Sacram Congregationem scripta quaedam praedicti canonici, probro et mendacio maxime praestantia, in archiepiscopum Cataniensem quasi in usurpatorem bonorum ecclesiae Paternionis. Nondum de hac molestia praedicto S. Ordini relationem obtuli, adhuc spem habens charitate et patientia reluctantem illum, qui pro suis viribus meis obsistere voluntatibus conatur, ad veritatem et obedientiam adducere. Quae in praecedenti relatione cap. VII humiliter protuli circa vicarios foraneos qui, multis abhinc saeculis, in singulis inferioribus civitatibus praesentis huius dioecesis (de aliis namque successive ereptis et novis dioecesibus aggregatis non est hic locus) tamquam viceparochi ad nutum amovibiles, pene nullibi ab immemorabili existentibus veris parochis, necessarium puto iterum isti S. Ordini submittere. Mirabiles etenim ex hac speciali et antiquissima constitutione huic dioecesi utilitates praeberi magnumque bonum ex ea hisce praesertim temporibus affluere in temporalibus et spiritualibus, experientia compertum est [fol. 264r]. Nulla namque vel minima civili gubernio hic datur occasio parochorum electioni ac institutioni se immiscendi, omnis economatui, ut vocant, aufertur aditus ad administrationem bonorum parochiarum vacantium capessendam; maior Ordinario a praepositis curae animarum obedientia praestatur, sicque facillime in singulis civitatibus ordo ac disciplina servantur. Sanctimonialium monasteria adhuc tres in dioecesi (quartum namque de quo in praecedenti relatione feci verba nunc ad Iacensem dioecesim pertinet) quinque in urbe habentur, cum nulla eorum sese abhinc annis deploretur violenta occupatio. Nonnulla vero ex collegiis sub titulo S. Mariae, quae, ut in praecedenti relatione exponebam, nefastum suppressionis sidus effugerant, ad extremum paene discrimen perducta sunt nec facile poterunt novatorum insidias effugere. Clericorum seminarium in quo centum et sexaginta iuvenes aluntur (in praecedenti relatione plus quam bis centum recensiti inveniuntur, sed nondum nova acis Regalis dioecesis erecta fuerat) nullam hactenus passum est quoad disciplinam et instructionem a gubernio civili contradictionem, ac plena libertate, Deo favente, fruitur. Quae in secundo capite praecedentis relationis exposui circa meae residentiae praeceptum, confirmationis administrationem, synodum dioe1184
Relationes dioecesium. Catanen. – 1873
cesanam, archiepiscopalem cancelleriam et coemeteria, nunc iterum affirmo. Ordinatio sacrorum ministrorum quolibet anno habita est et saepe bis in anno [fol. 264v]. Item dicendum est de tertio relationis capite ad clerum saecularem de quarto ad regularem, de quinto ad moniales, de sexto ad seminarium ac de septimo ad fraternitates pertinentibus. ad capitula collegiatarum quod attinet nihil praetermisi, prouti supra dictum est, ut, non obstante iniqua lege suppressionis, vitam habeant et ecclesiae deserviant. Ideoque in multis capitulis ad novas canonicorum electiones iam feliciter deventum est, et nunc ad alia quam primum provvidenda maximopere studeo. Circa caput octavum ad populum pertinens nonnulla quae tunc huic S. Ordini exposui postulata repetere minime necessarium puto. Inter varia pietatis opera quae inter plebem meae curae commissam videntur feliciter in dies adaugeri quinque recensenda existimo. 1°. apostolatus orationis, quo Sacri Cordis Iesu Christi cultus pro viribus firmatur et crescit, cuique plusquam vigintimilia fidelium nomen dederunt. 2°. Opus de propaganda fide quae maiores prae aliis Siciliae dioecesibus collectas quotannis affert. 3°. Tertius franciscanorum ordo de paenitentia, cui plurimi in singulis civitatibus sunt adscripti in bonis operibus perseverantes. 4°. Congregationes puerorum nuper in tota dioecesi institutae sub protetione Divi aloysii. 5°. Circulum, ut aiunt, SS. Virginis Septem Dolorum, qui multos numerat socios. Maximam autem Cataniensium pietatem erga cul- [fol. 265r] tum Dei et ecclesiarum conservationem haud praetereundum censeo cum non solum nulla reperiatur in tota dioecesi ecclesia divino cultui erepta et clausa, omnes immo splendent nova, multa et sancta supellectili, sed duo in civitate templa a fundamentis nunc eriguntur, unum (spatiosum et decorum) B. V. de «la Salette», alterum B. M. V. sub titulo «della guardia» sacrata. Nullam puto pro mearum infirmitate virium praetermisisse occasionem servandi, augendi ac defendendi Ecclesiam et oves mihi creditas difficillimis hisce temporibus. Sic Deus sua gratia me adiuvet, ne in posterum deficiam. ad ipsam vero consequendam ante Sacra Sanctorum apostolorum limina in genua provolutus, dum haec humiliter expono a Supremo omnium Pastore apostolicam Bendectionem suppliciter impetro. 1185
Appendice
Datum Catanae, kalendis Decembris anno 1873. humillimus, addictissimus †Ioseph Benedictus, archiepiscopus Catanien. 96° triennio 16 dicembre 1873 [fol. 272v].
[fol. 266r] archiepiscopo Catanen. 12 maii 1875 Congregatio Concilii Tridentini fuit responsum. Perlibenter a S. Congregatione Tridentinis legibus tuendis addicta exceptae sunt literae, quibus ab amplitudine tua Catanensis Ecclesiae status et conditio secundo describitur, admissaeque sunt pro triennio 96, quod die 20 decembris 1873 expiravit. habe nunc quae Eminentissimi Patres, tum has tum superiores literas tuas expendentes animadvertenda censuerunt. Quamvis dolenda maxime sit clades quam sacrum patrimonium, religiosi ordines et Ecclesiae iura subiere, laetati tamen sunt te acrius damnis reparandis incubuisse, quo graviora illa visa sunt, multaque Ecclesiae iura4 iam esse5 vindicata, vel quam primum a te esse vindicanda6. Illud etiam mirandum visum fuit, miseris hisce temporibus non solum nihil istic desiderari, quod ad divini [fol. 266v] cultus decorem spectet, sed nova etiam templa a fundamentis erigi, populumque tuum, te hortatore et auspice, sumptibus non parcere, ut bona opera provehantur. Episcopalem vero animum tuum, studiumque excolendi gregis, qui Spiritus Sancti nutu tibi obtigit, perspectum faciunt residentiae lex religiose servata, dioecesis diligenter iterumque perlustrata, verbum Dei crebro sive per te sive per idoneos precones annuntiatum. Placuit etiam, quod sacras literas singulis hebdomadis explanandas pluribus in ecclesiis curaveris; conciones vero ipsas temporum hominumque necessitatibus aptari volueris. Serotinas scholas sub cleri ductu institutas uberes benedictionis fructus daturas speratur [fol. 267r], si praesertim christianae catechesi potior pars tributa fecerit, et pueri de erroribus vitiisque, quae magis hodie grassantur et tenebricosarum sectarum laqueis cavendis accurate praemoneantur. 4 5 6
1186
iura] scrive vel poi espunge. iam esse] aggiunge al margine. vindicanda] scrive a Te esse poi espunge.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1873
Cum dioecesanae leges ultima synodo dictae partim in desuetudinem abierint, partim temporum necessitatibus non sint amplius accomodatae, tute vides quam opportunum foret novas synodales leges condere. Verum si tibi ad meliora tempora huiusmodi opus differre prudens videatur, interim supplere poteris iis rationibus quas Benedictus xIV, De Synodo dioecesana, lib. I, cap. 2, n. 5, proponit. Optimam vero tibi occasionem ad opportuna monita, quae synodi loco sint, clero tradenda praebebunt spiritualia exercitia. Quae cum incredibile [fol. 267v] sit quantopere conducant ad cleri mores emendandos, sperant Eminentissimi Patres te inter cetera, quae in istius dioecesis bonum instituisti, huiusmodi etiam sacros recessus esse inducturum ad quos universus clerus certis redeuntibus temporibus, stabili ratione, licet alternis vicibus, ne cura animarum detrimentum patiatur, advocetur. Monita quae ad chorale servitium accuratius praestandum typis edenda curasti, felicem exitum habitura esse speratur. licet non sine laetitia, ut supra dictum est, Eminentissimi Patres audierint, deputatos a te fuisse ecclesiasticos viros, qui Sacram Scripturam populo explicent, et insuper omnes canonicos metropolitanae ecclesiae confessionibus excipiendis operam navare, atque ita theologi et poenitentiarii muneri- [fol. 268r] bus satisfactum quodammodo videri, nihilominus te vehementer hortantur, ut quae Tridentini Patres, sess. 5, cap. 1 et sess. 24 cap. 8, de ref., de utraque praebenda decreverunt, quaeque Benedictus xIII sua constitutione quae incipit Pastoralis officii pro tota Italia et insulis adiacentibus sanxit, ea ubi primum per tempora licuerit, executioni demandes. Si modus, quo animarum cura istic instituta est, magnas hisce praesertim temporibus Ecclesiae utilitates affert, nihil interim immutandum est. Si quid vero ab ecclesiasticis legibus abnorme videatur, opportuno tempore huic S. Congregationi deferre poteris. Quae statuit Tridentina Synodus, sess. 23, cap. 16, de ref., ad coercendos eos sacerdotes, qui inconsulto episcopo Ecclesiam deserunt, pro cuius utilitate [fol. 268v] vel necessitate ordinati sunt, eo quoadusque Supremae Ecclesiae auctoritati aliter visum7 fuerit, religiose, uti vides, servanda sunt. Circa numerum vero eorum, qui sacris initiandi sunt, tuum prudens iudicium esto, cui singularum dioecesis ecclesiarum necessitates, prout et reditus cogniti esse debent. Ceterum optimum profecto esset, ut ab aliquibus piis fundatoribus sacra patrimonia instituerentur, ea adiecta con7
visum] scrive non poi espunge.
1187
Appendice
ditione, ut qui propriam ecclesiam desereret, ea statim amitteret; quae certe patrimonia haec S. Congregatio prout fecit in causa Montispolitiani patrimonii sacri, 21 iul. 1821, quae a te allegatur, auctoritate sua roboraret. Quod ais parochos de inducenda nova catechesis tradendae [fol. 269r] ratione cogitare, qua facilius puerilis aetas fidei rudimentis imbui possit, id non nisi sub tuis auspiciis, et post agnitam a te planeque perspectam rei utilitatem factum iri confidunt Eminentissimi Patres, tibique auctores sunt, ut in hanc rem prae oculis habeas quae Benedictus xIV, Institutiones Ecclesiasticae, 9, docuit, quaeque in sua constitutione apostolica incipiente Etsi minime statuit. Missam pro populo ab animarum curatoribus non solum diebus festis qui adhuc de praecepto servantur, sed iis etiam qui e festorum albo dispuncti sunt, adplicari pro certo habetur iuxta encyclicas literas SS.mi Domini nostri, die 3 maii 1858 datas, quae incipiunt Amantissimi Redemptoris. Quod ad cleri culturam provehendam sacerdotales conventus [fol. 269v] questionibus moralibus ac liturgicis enucleandis instaurari iusseris id recte factum est. Magno tibi in hanc rem adiumento erunt quae a Benedicto xIV, Institutiones Ecclesiasticae, 32, 102 et 103 traduntur. De iis regularibus, qui post iniquam suppressionis legem effrenem vitam ducunt, licet de eorum resipiscentia pene desperandum esse videatur, noli tamen omnem curam abiicere, sed vestigia sequutus Divini8 Pastoris, qui venit quaerere et salvum facere quod perierat {cfr lc 19, 10}, nullam occasionem praeterlabi sinas, ut eos ad bonam frugem revoces. Id ipsum dictum volunt Eminentissimi Patres de sacerdotibus saecularibus qui eamdem perditionis viam calcant si qui sint. Bene est, quod abusus qui9 in sacrarum virginum asceteriis [fol. 270r] invaluerunt, convellendos curaveris. Circa confessarios vero sive ordinarios sive extraordinarios, cum agatur de gravissimo disciplinae capite, omnem diligentiam a te adhibendam esse confidit S. Congregatio, ut quae sacri canones, quaeque praesertim Benedictus xIV sua constitutione quae incipit Pastoralis curae sanxerunt, ea adamussim servanda iubeas. Cura, quam de seminario naviter geris, facit ut Eminentissimi Patres minime necessarium ducant tibi illud pluribus verbis commendare. Probe enim nosti, populi probitatem ex optimorum sacerdotum exemplo potissi8 9
1188
Divini] scrive supremi poi correge e soprascrive. qui] aggiunge nell’interlinea.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1873
mum esse repetendam. Optimi autem sacerdotes, nisi a teneris annis10 ad omnem scientiam ac pietatem informentur, frustra sperari poterunt. In hanc igitur rem numquam episcopi [fol. 270v] nimios labores, nimiamque industriam se impendisse dolebunt. ad populi fidem custodiendam pietatemque fovendam plurima11 proderunt piae illae sodalitates, quas inducendas curasti. Maxime autem advigilabis, ne errores qui hodie, laxatis habenis, impune debacchantur, gregem tuum inficiant. ante omnia vero tibi Eminentissimi Patres iuvenilem aetatem commendant, quae facilius decipi et in laqueos tenebricosarum sectarum incidere solet. Quae postulas de admittendis puellis ad religiosam professionem et de deleganda alicui simplici sacerdoti potestate conferendi sacramentum confirmationis, poteris, rem cum omnibus adiunctis et rationum momentis enarrando, circa primum S. Congregationem [fol. 271r] Episcoporum et Regularium adire, circa secundum S. Congregationem S. Romanae et Universalis Inquisitionis. Mihi modo nihil aliud superest, nisi ut impensum studium meum pollicear amplitutini tuae, cui fausta quaeque ac salutaria precor a Domino.
10 11
annis] aggiunge al margine. plurima] scrive maxima poi corregge e soprascrive.
1189
Appendice xlVII
1881 – Relazione dell’arcivescovo giuseppe Benedetto Dusmet, relativa ai trienni 97°-99°, scritta il 23 dicembre 18811.
[fol. 275r] Relatio status Ecclesiae Catanensis post tertiam eiusdem Ecclesiae visitationem ab infrascripto peractam Sacrae Congregationi Concilii exhibenda anno Domini 1881. Ego subscriptus, Dei et apostolicae Sedis gratia, archiepiscopus Catanensis, Summorum Pontificum et praesertim Sixti V mandatis obtemperans, hoc anno ab Incarnatione Domini millesimo octingentesimo octogesimo primo, ad apostolicam cathedram omnium Ecclesiarum caput et magistram, tertiam de dioecesis meae statu relationem humiliter exhibeo, quae, obtenta a S. Congregatione facultate, et ex causis a mea voluntate nullo modo dependentibus aliquantulum passa est morae; quam facillime, Deo opitulante, medebor, cum posterae relationis adveniet tempus. Quod autem ad sacrorum liminum visitationem attinet, accurate istius Sacri Ordinis praescriptionibus prorsus obtemperavi, et meo munere in antecessum sum functus. Visitationem, de qua in secunda relatione, perfeci, immo et alteram, tribus abhinc annis inchoatam [fol. 275v], feliciter absolvi, omnibus dioecesis universitatibus iterum iam peragratis. Considerans ecclesiarum pene omnium egestatem et angustias, in ista visitatione sicut et in praecedentibus, nihil omnino ab iisdem ecclesiis et a clero accepi, neque alimentorum neque viatici aut quocumque alio titulo, sed omnia meo sumptu perfeci, advertens nihilominus ne ullum ex hac remissione successoribus meis eorumque iuribus induceretur praeiudicium. Quinimmo cum in duabus praecedentibus visitationibus varia invenerim expensa pro sollemniori archiepiscopi visitantis receptione et sustenta, rigidas hac vice vicariis foraneis inhibitiones imposui erga currus et musicem et alia cum quibus, in obsequii et affectus signum, praedicto visitatori obviam ibant. Solus namque, cum cancellario, cubiculario et famulo, unico locato curru, ad singula loca, nemine occurrente perrexi. haec vero, quae stricte observanda praecepi, minime obfuerunt ad excitan1
1190
Rel Dioec 207 B, fol. 275r-282v.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1881
dam fidelium pietatem, quinimmo maiorem fideles ipsi mihi exhibuere reverentiam, claraque quam maxime dederunt amoris et studii pignora. Quod in praecedentibus meis relationibus, iuxta [fol. 276r] S. Congregationis instructionem per distincta capita exposui, supervacaneum arbitror iterare, adiiciam solummodo quae de novo adnotanda videntur. Et primo, super primo relationis capite ad statum Ecclesiae materialem pertinente, nihil est addendum ad ea quae tunc protuli circa institutionem, confinia, privilegia, numerum civitatum et statum cathedralis. Varia ornatus opera in ipsa cathedrali perfeci, inter quae pulcherrimum, quod iampridem desiderabatur organum, in gallia costructum, expensis ad hoc ex meis redditibus, triginta sex millibus libellis. Capitula collegiatarum Catanae, Paternionis, albavillae, adernionis, Pulchripassus, Nicolosi et Viae Magnae iure suo libere agunt ac si nulla extaret suppressionis lex, eorumque vindicatio bonorum est propemodum completa. Omnes praedictarum collegiatarum capitulares ad eam proficiendam parentes adiutores habui, si Paternionem demas, in qua multas et graves perpessus sum contrarietates, unius canonici opera, illiusmet nempe de quo in praecedenti relatione mentionem feci cui- [fol. 276v] que ista S. Congregatio, septem abhinc annis, ad evitanda scandala et damna, perpetuum silentium imposuit. Novit iste Sacer Ordo recentiores eius acerrimos conatus, quibus et praedictum silentium novis in lucem editis falsiloquiis, rumpere, et alia callide et impudenter in archiepiscopum et capitularem collegium ausus est intentare; ob quae privatione vocis activae et passivae ab eodem Sacro Ordine fuit mulctatus. Salutari hac lectione sperabamus omnes can. antoninum Russo Signorelli edoctum iri, sed eheu frustra! Maxima enim et effrenata audacia praescriptionibus istius Ordinis respondit, novas proferens falsitates ad rescriptum ei transmissum inscite labefactandum. Qua de causa aliud ipsamet S. Congregatio sub die 3 currentis decembris edidit rescriptum, quo sophismata erroresque praedicti presbiteri reiecit, ipsumque graviter admonuit ut resipiscat. Pertimescendum vero est, ne superbia dominatu magis magisque insolescens ad extremam defectionem deveniat; quod ipsi solummodo imputandum foret, cum minime tolerandum sit, unum in tota dioe- [fol. 277r] si sacerdotem, absque coercitione et irrefrenate se gerentem, disciplinam ecclesiasticam evertere, et gravissimum aliis praebere inobedientiae et spretus auctoritatis exemplum. Omnium ecclesiarum civitatis et dioecesis ne una quidem, mirabili Dei dispositione, fuit usque adhuc sacro cultui erepta et clausa. Quinimmo 1191
Appendice
in civitate, praeter duas novas ecclesias in honorem B. M. V. de «la Salette» et «della guardia», de quibus in praecedenti relatione facta est mentio, altera pulchra et spatiosa pro animarum cura est nuper a fundamentis erecta, in honorem B. M. V. de Mercede, in locum vetustioris, parvae et minime aptae, quam publicae utilitatis causa, civitatis administratores, soluto pretio, demoliebantur. Plurimas per dioecesim ecclesias, praesertim Paternionis, hadrani et Brontis restauratae et ita splendide decoratas inveniri, ut vere dici possit, zelum pro decore domus Dei apud fideles Catanensis dioecesis inextinguibilem esse {cfr Ps 69, 10}[ fol. 277v]. Supervacaneum ducens et hic repetere, quae in prima et secunda relatione exposui, circa magnas quas affert, hisce praesertim temporibus, utilitates, antiqua et specialis Catanensis Ecclesiae constitutio, qua archiepiscopus universalis civitatis et dioecesis extat parochus, sane gaudeo de sententia, quam a Suprema — uti vocant — Cassazione Romae iudicante obtinui, verba facere quippe quae partem bonorum huius archiepiscopalis mensae iam perditam tamquam bona parochialia rata habens et renuntians mihi restituit, et ius insuper mihi addidit, penes laica tribunalia omnium ecclesiarum parochialium meae dioecesis rationes vindicandi. aliam, quae adhuc supererat, magni ponderis litem circa bona archiepiscopalis mensae, Deo mirabiliter peculiari modo favente, Romae adhuc manens, nuperrime vici. Quoad mulierum monasteria, nil novi. Moniales civitatis pacifice adhuc degunt in quin- [fol. 278r] que monasteriis, quae in praecedenti relatione numeravi; et sic similiter moniales Paternionis, hadrani et Brontis. Ex quo dioecesis gubernacula suscepi, nulla deploratur dictorum monasteriorum invasio, et quamvis nunc uni nunc alteri ex ipsis minantur, omnia tamen usque modo, Deo auxiliante, a periculo eripere potui. Collegiis sub S. Mariae titulo, septem abhinc annis, nil evenit triste. Quod Catanae extat, cuiusque redditus iampridem fuerant abstracti, spero iterum ad vitam reducere. feliciter etiam mihi nuper evenit, ut et aliud conservatorium pro puellis civilibus et pauperibus in communi Triumcastanearum existens, vere a proximo subversionis periculo tuitus sim. favente namque etiam auctoritate civili ut vocant tutoria, et elusis conatibus illius consilii comunalis, ipsum conservatorium commisi sororibus S. Mariae de auxiliis (ab ordinario commode dependentibus) [fol. 278v] ad constituendum pulcherrimum foeminae educationis institutum. 1192
Relationes dioecesium. Catanen. – 1881
aliud simillimum erectum est in communi Brontis, ipsisque sororibus commissum, quae etiam Catanam vocatae sunt ad aliam regendam educationis domum privati patronatus. Clericorum seminarium eodem semper guadet prosperitatis gradu, et quamvis clerici acensis dioeceseos qui in eo usque adhuc degebant, ad propria nuperrime (scilicet quatuor ab hinc mensibus) sint reversi, clericos habemus plusquam centum triginta in nostro seminario commorantes, praeter alios multos domi manentes, quos vocant foristi, qui seminarii scholis, Missae, caeterisque spiritualibus exercitiis adsistunt, et coniunctim sub specialibus praefectis deambulationem per urbem quotidie conficiunt. hodiernus rector, qui et prior prima dignitas meae cathedralis ecclesiae, rev. scilicet antoninus Caff opus, elapso anno, suis sumptibus perfecit magnificum et laudabile [fol. 279r], amplissimam domum, ruri positam, ad cunctos recipiendos seminarii clericos tempore vacationis autumnalis aptam. Ex quo fit ut clerici, tempore praedictae vacationis, minime domum redire cogantur, et hoc anno octoginta clerici cum eorum institutoribus et confessariis in nova domo, rusticationis causa per duos fere menses manserunt. Quoad hospitalia et alia pia opera pergratum mihi est quaedam exponere quae et Sacro isto Ordini iucunda erunt. Duo maiora Catanensis civitatis hospitalia sororibus, ut vocant, Charitatis data sunt regenda, quibus etiam et magnum municipale hospitium pauperum est commissum. aliud praeterea institui pro senioribus utriusque sexus pauperibus hospitium a Parvis pauperum Sororibus e gallia vocatis administratum, in quo fere octoginta iam habentur recepti et solis fidelium oblationibus sustentati. Domum, quam adhuc incolunt, meo sumptu locavi, sed magnum quamprimum a fundamentis aedificium surget [fol. 279v], quo bis centum recipiantur pauperes, quodque erit earumdem sororum proprietas et dominium. Sorores praeterea S. annae ad regendum hospitium hadranense vocatae sunt. Conservatorium insuper, ut vocant, proiectarum septenariarum Catanae sororibus Charitatis nuperrime datum est regendum; aliamque demum eisdem dedi novam domum, in qua collegium institutum est ad educandas civilis conditionis puellae. Trium ergo annorum spatio, decem in dioecesi instituta sororibus variorum ordinum data sunt dirigenda. adhuc provvidendum est pro latiori puerorum institutione, ideoque ad scholas serotinas gratuitas, de quibus in praecedenti relatione dictum est, alias diurnas adiecere mihi est in votis, iamque locus ad ipsas instituendas propemodum est paratus. 1193
Appendice
Quoad caput secundum, quae circa residentiae meae praeceptum, cancelleriam archiepiscopalem, coemeteria, confirmationis administrationem, Synodum dioecesanam exposui, iterum affirmo. Similiter et de ordinatione sacrorum ministro- [fol. 280r] rum, quam quolibet anno habui. De tertio capite, quoad clerum saecularem pertinet, opere pretium duo iterum significare, dociles invenisse sacerdotes pene omnes ad exequenda mandata et consilia ipsis proposita, illa praesertim quae ad servitium ecclesiasticum spectant. Quoad regulares, de quibus in capite quarto, adnotandum puto, quod eorum iura super proprias ecclesias recognoscens, ipsas ecclesias, quoad potui, eisdem regularibus consignandis curavi, et a visitatione earumdem me abstinui. Sed optandum est, ut ipsorum ordinum superiores provideant, ne dicta visitatio ab iis quibus pertinet, omittatur. Sunt enim in dioecesi regulares ecclesiae nonnullae, quae iamdudum nec ab Ordinario, nec a superioribus ordinis visitantur, et hoc cum magno earumdem detrimento. Super quinto, sexto ac septimo capite, nil addendum puto. Circa caput octavum adnotandum est, quod omnia pia opera in praecentibus relationibus expres- [fol. 280r] sa pristinum servant fervorem, et quod alia addita sunt sed non multa. Minime enim proficuum duco eadem opera saepe multiplicare, sed potius quae iam fundata sunt accurate conservare, fovere ac perficere. Inter nova digna est quae adnotetur congregatio sacerdotum pro gratuito servitio ecclesiarum omni ope carentium in solemni expositione quadraginta horarum, quae congregatio uberes dedit fructus, cum quinquaginta inter electiores presbyteros civitatis ipsi operi sint iam adscripti. Ne quid reticeam quod sciam, oportet et de re iniucunda verba facere, quae attamen ut spero paullatim evanescet, de nimia scilicet facilitate qua quidam, ignorantia vel errore decepti, matrimoni, uti vocant, civile contrahere audent, matrimoni sacrosanctum Ecclesiae sacramentum iniuriose et culpabiliter negligentes. Suasionibus et auxiliis etiam pecuniariis ad tantum tollendum abusum enixe laboro, et numerus legalium concubinatuum quotidie decrescit [fol. 281r]. Summopere praeterea est dolendum et de alia facilitate, qua apud civilia tribunalia audacter nulla et irrita declarantur matrimonia, quae Sancta Mater Ecclesia valida retinet et rata. Ex quo fit, ut coniuges a civili potestate tamquam liberi ad alia contrahenda civilia matrimonia, abominabilia revera et inhonesta, absque reparationis remedio, admittantur. huius gravissimi scandali paucissime nihilominus habentur exempla, a quibus populus fidelis abhorret. 1194
Relationes dioecesium. Catanen. – 1881
Plerique ex iis qui bona ecclesiastica illicite adquisiverunt, iuxta S. Poenitentiariae praescripta, declarationem emiserunt, ideoque a censuris absoluti. Sed aliqui sunt adhuc irretiti, stulto timore correpti amittendi, si declarationem emittant, bona acquisita. Etiam et istorum numerus paullatim, Deo favente, minuitur. Sicut et in praecedenti relatione, etiam in praesenti affirmo, nullam, ut puto, prae- [fol. 281v] termisisse occasionem, pro mearum infirmitate virium, servandi ac defendendi ecclesias et oves mihi creditas. Sic Deus sua gratia me confirmet, ne in posterum deficiam. Quod ut facilius assequar, ante sacra sanctorum apostolorum limina in genua provolutus, a Supremo Pastore apostolicam benedictionem humillime imploro et flagito. Romae, die 23 decembris 1881. † Ioseph Benedictus Dusmet, archiepiscopus Catanensis.
Catanen. Visitatio Sanctorum liminum. 30 ianuarii 1882. Die 30 decembris 1882 fuit responsum. ammessa per i passati trienni 97° e 98° e per corrente 99° che spira il 20 dicembre 1882 [fol. 273v]. [fol. 282r] archiepiscopo Catanensi Die 30 decembris 1882 fuit responsum. Quae de Catanensi Ecclesia relata fuit ab amplitudine tua datis literis die 23 decembris 1881, ea ab Congregationis Patribus Concilio Tridentino interpretando et iudicando praepositis excepta sunt pro trienniis 97, 98, 99 quorum posterius die 20 decembris interlabentis anni expirabit. Pergratum modo mihi est, tibi significare Eminentissimos eosdem Patres, laudes quas tibi de bene gesto episcopali munere iam docueverant, confirmasse, cum nihil a te de pristina sedulitate qua gregi tuo advigilas illiusque spirituale incrementum provehendum curas amissum fuerit. laetati insuper fuerunt audientes divinum cultum, novis extructis templis, vel veteribus ornatis, auctum fuisse, et populum istum, te duce, largitate tua eidem amplificando praesto esse. Maiori etiam iidem consolati fuere quae de seminario refers, nam in eo tota pene dioe- [fol. 282v] cesis spes sita sit. gratulantur denique tibi ex animo, quod puellis instituendis aegris ac pauperibus iuvandis sacras virgines praeficere maximo cum animarum emolumento datum tibi fuerit; quodque2 scholas in quibus una cum civili 2
quodque] scrive puerorum poi espunge.
1195
Appendice
cultu timorem Domini adolescentes doceantur non paucas iam3 aperueris et plures etiam aperiendas a te esse lucres: quibus tuis ceptis Deum propitium futurum confidimus, quemadmodum tibi adfuit tua et Ecclesiae iura vindicasti. Restat nunc ut institutum cursum constanter teneas clero animum addas per spiritualia potissimum exercitia, ut animis lucrandis, erroribus repellendis, vitiisque insectandis perpetuo insudet; populum a venenatis pascuis arceas ac speciatim a monstro illo deterreas, quod civile coniugium appellatur, nihilque intentatum reliquas ut grex iste ab huius saeculi contagione incolumen servas, habitis prae oculis quae SS.mus Dominus noster suis encyclicis litteris incipientibus Etsi Nos sapientissime suggerit. Mihi modo pergratum sit impensum studium meum polliceri amplitutini Tuae cui bona cuncta precor a Domino.
3
1196
iam] scrive initi poi espunge.
Relationes dioecesium. Catanen. – 1890 xlVIII
1890 – Relazione dell’arcivescovo giuseppe Benedetto Dusmet, relativa ai trienni 100°102°, scritta il 1° dicembre 18901.
[fol. 286r] Ego subscriptus S. R. E. Presbyter Cardinalis Dusmet, Dei et apostolicae Sedis gratia archiepiscopus Catanensis, Summorum Pontificum et praesertim Sixti V mandatis obtemperans, hoc anno, ab Incarnatione Domini millesimo octingentesimo nonagesimo, ad apostolicam cathedram omnium ecclesiarum caput et magistram, quartam de huius dioecesis statu relationem humiliter exibeo. Non latet isti Sacro Ordini, quibus de causis, relationem quam quinto abhinc anno mittere debuissem, ad hunc necessario prorogaverim. Missus primum, ineunte anno millesimo octingentesimo octogesimo quinto, ad Calathaieronensem dioecesim uti administrator apostolicus, necesse habui per sex continuos menses illius anni et per aliquot posterioris anni ibi manere. Impossibile itaque mihi evasit, ob duarum dioecesium curam, sacram visitationem intermedio tempore (a mense iulio ad decembrem) aggredi. Statim ac a Calathaierone secundo reversus eram (mense maio 1886) aetnae montis incendium furenter saevientis sustinuimus, et per integrum mensem regiones ipsius montis, quibus magna pars dioecesis componitur, pluries visitavi. Eodem anno (1886) labente, Romam pontificio iussu accersitus, nonnisi extremis iunii (1887) diebus redire potui, ubi per duos menses, grassante indica lue, huc illuc mihi fuit discurrendum. Mense novembri eiusdem anni (1887) ex novo summi pontificis praecepto Romam iterum reversus, per septem alios menses ad nutum Sanctae Sedis ibi mansi, solum appropinquante iulio (1888) dimissus [fol. 286v]. Vix redux ad sedem meam hanc, sanctam visitationem in civitate inchoavi, quam intermittere postea debui, per alios tres menses, Romam tertio vocatus ob honorificam ad Cardinalatum promotionem, qua munificentissimus pontifex sola sua benignitate me inter pauperes minimum dignatus est decorare. 1
Rel Dioec 207 B, fol. 286r-288v; 292r-293r.
1197
Appendice
Peractis Paschalibus festis (1889), sacram dioecesis visitationem demum prosequi curavi, etiam per dioecesim, quamvis interrupte, ad gravia quaeque in hac sede expedienda negotia, quae diutinam meam a civitate absentiam minime sinebant. Mea interest isti Sacro Ordini patefacere, me saepe saepius, dum Romae commorarer, verba fecisse de morata hac relatione, responsionemque habuisse, moram hanc non meae voluntati adscribendam esse, sed officiis a suprema potestate mihi commissis, quae visitationem dioecesis necessario differre debebant. Praeterea meminisse iuvat, me Sacra limina iterato personaliter iam visitasse, etiam pro triennio die 20 decembris anno 1894 expiraturo. Et nunc en quae isto Sacro Ordini submittenda censeo. Supervacaneum puto iterum hic minutatim describere quae in praecedentibus relationibus exposui, quoad primum relationis caput: 1°. Circa consuetudinem quam firmam usque hodie retinui, nihil ab ecclesiis et a clero petendi et accipiendi in sacra visitatione, neque alimentorum neque viatici titulo, sed omnia meo sumptu perficiendi; 2°. Circa statum ecclesiae materialem, scilicet circa institutionem, confinia, privilegia, numeruum civitatum et statum cathedralis; 3°. Circa capitula col- [fol. 287r] legiatarum, magna ex parte a demanio vindicata; 4°. Circa specialem Catanensis Ecclesiae constitutionem, qua archiepiscopus unicus et universalis extat civitatis et dioeceseos parochus; 5°. Circa mulierum monasteria, quorum unum tantum, ex quo dioecesis gubernacula suscepi deploratur invasio, S. Clarae hadrani, in quo tres tantum moniales remanserat; 6°. Circa hospitalia, conservatoria pro puellis, ex magna parte Sororibus Charitatis et aliorum recentium ordinum commissa. Quoad caput secundum, quae circa residentiae meae praeceptum, cancellariam archiepiscopalem, coemeteria, confirmationis administrationem, synodum dioecesanam exposui, iterum affirmo. Similiter de ordinatione sacrorum ministrorum quam quolibet anno habui. De tertio capite, quoad clerum saecularem pertinet, confirmans quae exposui in praecedentibus relationibus opere praetium duco iterum significare, dociles invenisse sacerdotes pene omnes ad exequenda mandata et consilia ipsis proposita, ea praesertim quae ad servitium ecclesiasticum spectant. aliquid tamen novi et iucundi hic addendum est, circa conferentias ob casuum moralium solutionem. Sicuti iam dixeram, hae conferentiae tenebantur in ecclesia S. Mariae «della lettera», sed non omnes convenie1198
Relationes dioecesium. Catanen. – 1890
bant. Quinque abhinc annis ad palatium archiepiscopale eas transtuli, ubi confessarii omnes utriusque cleri, etiam cathedralis canonici, tertia feria quinta cuiuslibet mensis, accurate conveniunt, me praeside, qui conferentiam semper incoho perutili de sacerdotum muneribus lectione. Resolutiones pro quolibet casu dantur primo a binis sacerdotibus durante conferentia sortitis, et postea a directore solutionum, in hoc seminario theologiae moralis et ca- [fol. 287v] nonum professore. Conferentiae conclusio est brevis dissertatio ab uno ex confessariis a me designato composita. Iuxta Sacrae Congregationis praescritiones, secretarius signat singulos absentes, et si scit aliquos revera impeditos, eos alta voce excusat quoties ipsorum nomina ad solutionem casuum sortiri contigerit. Possum revera istum S. Ordinem certiorem reddere de maxima utilitate a conferentiis obtenta et de reali adsentium sollicitudine ad solutiones perficiendas et sustinendas. De quarto capite, quoad regulares, non solum ea iterum adnotanda puto, quae in praecedenti relatione significavi de ecclesiis eorumdem regularium dispersorum, quae nec a me visitantur, ne illorum iura parvipendere videar, nec ab ordinis superioribus qui raro circumire possunt; sed aliquid maioris momenti addendum puto. Per annos viginti quatuor (ab anno 1866 ad annum 1890) regulares dispersi degerunt fere omnes sub Ordinarii disciplina, extra claustra, ab omni superiorum suorum vigilantia remoti, ita ut Ordinarius solus noscere possit de ipsorum vitae ratione et si digni honoribus et officiis sint necne. Evenit interea ut unus vel alter ex his superioribus ordinum ad maiora promoveantur inconsulto Ordinario, magna cum admiratione fidelium et disciplinae detrimento. Unum habeo in praesens religiosum Catanae, de quo nihil boni umquam audivi et multa saepe non recta. Si, quod Deus avertat, ipse ad ministrum provincialem, ut fertur, promoveri contigerit, quid faciam, cum ipsum nec in ecclesia sui ordinis rectorem tolerare potui? [fol. 288r] Videat, quaeso, iste Sacer Ordo, si tanto malo aliquod possit remedium afferri, simulque provvideat quoad alios regulares dispersos, qui habitu ordinis dimisso, cuperent simul nunc veluti regularis cleri membra retineri, nunc saecularis. In propria ecclesia, iura regularium circa funeralia satagunt tueri, et extra ecclesiam sub cruce cleri saecularis convenientes istius emolumenta funeraria item percipere. Super quinto capite nihil addendum. De sexto capite, scilicet de clericorum seminario, ad ea quae iam exposueram addendum est novum de clericis foristis, uti vocant, editum nuper decretum. hi namque, ex veteri consuetudine, domi degentes, ad 1199
Appendice
seminarii scholas conveniebant, et ad deambulationem insimul faciendam. Nunc vero, solutis tantummodo decem libellis pro quolibet mense, in seminario omnino degunt, coenant, pernoctant, horam unam tantummodo liberam habentes ad prandendum in propria domo, ita ut, peracto horae spatio, ad seminarium recto tramite reverti debeant. Omnes hi specialia habent in seminario domicilia, vulgo cammerate. Clerici in seminario degentes hoc anno fuerunt centumquinquaginta, ex quibus quadraginta nunc mense septembri et octobri rure insimul morantur, in domo extructa, ut dixi in praecedenti relatione, a rev.mo rectore episcopo antonino Caff. Super capite septimo ad ecclesias, confratenitates, et loca pia pertinente, omne studium nostrum in eo nunc situm est ut novarum legum asperitatem, in quantum possumus, evadamus, non laboribus parcendo nec industriis. Circa caput octavum et novum nil addendum [fol. 288v]. antequam huic relationi me subscribam, laeto animo isti Sacro Ordini affirmare possum, omnia pia opera in praecedentibus relationibus descripta, pristinum retinuisse fervorem. Quatuor abhinc annis novum addidi charitatis opus dormitorium namque pro pauperibus utriusque sexus, quod meis sumptibus erexi et Divo Iosepho dicavi. Nunc denique, mense maio, novissimam aggressus sum publicam charitatis operam, pro curandis et alendis infirmis pauperibus a domicilio, illos nempe qui in hospitalibus civitatis minime curari possunt. hanc studui quodammodo instituere ad corrigendam parochorum amotionem a novis legibus statutam circa opera charitatis, dando scilicet ipsis parochis (apud nos curati) omnem novi operis directionem. fere omnes civitatis matronae habeo ad pium opus socias, multaque omnes ab ipsis auxilia sperant et commoda. Iuxta Summi Pontificis praescripta omnes sacerdotes hoc anno vocati sunt Catanam et ad septem alias dioeceseos civitates ad spiritualia exercitia. Sicuti praecedentes relationes ita et hanc absolvere mihi pergratum est, exposcens a Supremo omnium Pastore apostolicam benedictionem. Catanae, kalendis decembris anni 1890. †Ioseph Benedictus Cardinalis Dusmet, archiepiscopus Catanien. Catanien. Visitatio Sanctorum liminum. 24 decembris 1890. Die 7 aprilis 1891 fuit responsum. ammessa per i passati trienni 100° e 101° e per
1200
Relationes dioecesium. Catanen. – 1890
corrente 102° che spira il 20 dicembre 1891. Expedita die 8 maii 1891 [fol. 293v].
[fol. 292r] Eminentissimo archiepiscopo Catanen. litterae ab Eminentia tua super Catanensis istius Ecclesiae statu Sacrae Congregationi porrectae iucundissimae obvenere Eminentissimis Patribus Tridentino iuri interpretando ac vindicando praepositis, qui eas tum pro praeteritis 100 et 101 trienniis, tum pro vertente 102, quod die 20 proximi decembris expirabit, lubentissime admiserunt. Si quidem2 te prout optimum3 catholicae Ecclesiae Praesulem decet gregi tibi a Domino concrediti emolumento laborare, singulisque4 pastoralis ministerii partibus egregia sedulitate satisfacere iam ex praecedentibus relationibus notum esset5 Sacro Ordini qui tua gesta egregia uberrimosque aeternae salutis fructus tuam6 paternam sollicitudinem comitantes pluries meritis laudibus exornavit [fol. 292v]. licet vero nuperrimae litterae fere in omnibus ad praecedentes relationes se referant, tamen Eminentissimis Patribus gaudio fuit ex iisdem excipere te filiorum tuorum pietatem7 novis incitamentis fovisse, aperuisse seminarii aedes iis quoque clericis qui domi degebant, curasse ut sacerdotes tui spiritualibus exercitiis in aliqua pia domo alternis vicibus vacantes ecclesiasticum spiritum e mundano pulvere excuterent8, quo optimorum quandoque etiam corda sordescent9, ad pauperes demum aegrosque iuvandos nova hospitia numquam satis laudabili magnanimitate fundasse. Quae vero de abusibus10 in religiosorum claustris miserrime vigentibus exposuisti ad Sacram Congregationem Episcoporum et Regularium ad quam pertinent sunt remissa11 ab ea igitur suo tempore opportuna quae12 invo-[ fol. 293r] cas remedia suscipies.
quidem] scrive Eminentiam Tuam poi espunge. optimum] scrive Episcopum poi espunge. 4 singulisque] scrive apostolici poi espunge. 5 esset] scrive Em.is Patribus poi espunge. 6 tuam] scrive apostolicae poi espunge. 7 pietatem] scrive devotionem poi corregge e soprascrive. 8 excuterent] scrive purgarent poi corregge e soprascrive. 9 quo – sordescent] aggiunge al margine. 10 abusibus] scrive vitiisque poi espunge. 11 remissa] scrive nec ipsa quidem poi espunge. 12 quae] scrive mittet opportuna quae in re eas remedia suscipere tibi quae suo tempore manifestare poi espunge. 2 3
1201
Appendice
Id unum ab Eminentiae tuae comitate13 Sacri Ordinis nomine, ut scilicet proxima relatio in iis quae formalem eiusdem partem attingunt, plenior sit atque singulis benedictinae constitutionis postulatis concinne respondeas. Dum autem mihi gratum est de honorifico hoc Sacri Ordinis testimonio te certiorem reddere quo par est obsequio Eminentiae Tuae manus humillime deosculor.
13
1202
comitate] scrive exopt poi espunge.
BIBlIOgRafIa 1. fONTI
1.1. Inedite
1.1.1. archivio Segreto Vaticano
archivio Concistoriale: Acta Camerarii, Acta Miscellanea, Acta Vicecancellarii, Processus Concistoriales. Congregazione del Concilio: Libri Decretorum, Libri Litterarum, Libri Litterarum Visit. SS. Liminum. Relationes Dioecesium. Dataria apostolica: Processus Datariae. Epistolae ad Principes. fondo albani. Segreteria di Stato: Principi, Vescovi e Prelati. Segreteria dei Brevi. 1.1.2. archivio del Capitolo Cattedrale Catania fondo principale:
Controversia circa il luogo della spalla d’occuparsi nell’arrivo di S.E. et ingresso nella chiesa Cattedrale fra mons. Vescovo e Senato. Documenti vari del governo di Mons. Andrea Riggio. Fidecommissaria Mons. Ventimiglia. Istoria delle cose insigni e famose successe di Catania [...] di Ottavio D’Arcangelo gentil’huomo catanese e dopo la sua morte riconosciuta ed ordinata per lo R.P.D. Valeriano de Franchi [...]. Cataneide l’antica, I. Lettere di cardinali, vescovi e altri personaggi dirette al capitolo. Necrologium […] canonicorum […] cathedralis ecclesiae catanensis) Necrologium […] canonicorum […] cathedralis ecclesiae catanensis. Raccolte di copie duplicate di vari atti del governo di Mons. Andrea Riggio, Rivendicazioni di diritti di immunità ecclesiastica fatta dal vescovo di Catania Mons. Andrea Riggio contro l’amministrazione comunale 1203
Bibliografia
della stessa città, Rivendicazione di dritti giurisdizionali da parte di Mons. Andrea Riggio contro il capitano di giustizia di Catania. Scritture spettanti la lite giurisdizionale tra il rev.mo capitolo ed il can. D. Francesco di Paola Paternò Castello, Vescovo titolare di Europo. Volume miscellaneo del can. Vito Coco. 1.1.3. archivio del Seminario arcivescovile di Catania La fondazione del seminario di Catania.
1.1.4. archivio Storico Diocesano Catania
Editti. Episcopati. Libbro rosso seu collettanea di lettere, scritture et altri fabbricato nel tempo del governo dell'Ill.mo e Rev.mo D. Andrea Riggio, vescovo di Catania e suo ordine; Episcopato Salvatore Ventimiglia (1757-1771). Movimento Cattolico. Note. Tutt’Atti. 1.1.5. archivio del Collegio Nazareno – Roma
Alunni e convittori entrati in Collegio dal 1630 al 1774. 1.1.6. Biblioteca Regionale Universitaria Catania
B. CRISTOaDORO, Storia di Catania dal 1807 al 1893. R. PlaTaNIa, Oratio de Corrado Maria Deodato episcopo Catanensi, Manoscritti della Ventimilliana. S. VENTIMIglIa, 17 lettere a Mons. Bonaventura Gravina.
1204
1.2. Edite
Bibliografia
Atti e decreti del concilio diocesano di Pistoia dell’anno 1786, Pistoia 1788. {BaSIlE I.B.} (cur.), Collectanea nonnullorum privilegiorum et aliorum spectantium ad ecclesiam Catanensem eiusque ministros; ex archiviis publicis desumpta et iussu Illustrissimi et Reverendissimi Domini Fr. D. Michaelis Angeli Bonadies […] ad futuram memoriam edita, Catanae 1682. BENEDICTUS xIV, Opera omnia, 21 voll., Prati 1839-1856. BONaDIES M.a., Decreta in principe dioecesana Synodo, Catanae 1668. BRaNCIfORTE O., Constitutiones Synodales, editae anno Domini MDCxxxV, Panormi 1636. CáRCEl ORTí M.M., Relaciones sobre el estado de las dióceses valencianas, 3 voll., Valencia 1989. COCO V., Leges a Ferdinando III ad augendum, firmandum et exornandum Siculorum Gymnasium, Ristampa anastatica, Catania 1987. Conciliorum Oecumenicorum Decreta, a cura dell’Istituto per le scienze religiose, Bologna 1991. Concilium Romanum, Romae 1725. DE CIOCChIS J.a., Sacrae regiae visitationis per Siciliam […] acta decretaque omnia, III, Panormi 1836. DI MaRZO g. (cur.), Diari della città di Palermo, in Biblioteca storica e letteraria di Sicilia, Palermo 1875. DUSMET g.B., Lettera pastorale al clero ed al popolo della arcidiocesi di Catania, Roma 1867. gaSPaRRI P. (cur.), Codicis iuris canonici fontes, 9 voll., Romae 1923-1939. lONghITaNO a., Le costituzioni sinodali del vescovo di Catania Nicola Maria Caracciolo (1565), in Synaxis 12 (1994) 167-215. MalaTERRa g., De rebus gestis Rogerii Calabriae et Siciliae comitis et Roberti Guiscardi ducis fratris eius, a cura di E. Pontieri, in Rerum italicarum scriptores, V, Bologna 1928, 68-69. MaZZaRESE faRDElla E. – faTTa DEl BOSCO l. – BaRIlE PIaggIa C. (curr.), Cerimoniale de’ signori viceré (1584-1668), Palermo 1976. {MERlINO a.}, Cronaca siciliana del secolo xVI, a cura di V. Epifanio e a. gulli, Palermo 1902. NICaSTRO g., La Sicilia occidentale nelle relazioni «ad limina» dei vescovi della Chiesa Mazarese (1590-1693), Mazara del Vallo 1988. 1205
Bibliografia
ID., La Sicilia occidentale nelle relazioni «ad limina» dei vescovi della Chiesa Mazarese (1695-1791), Mazara del Vallo 1989. ID., La diocesi di Mazara nelle relazioni «ad limina» dei suoi vescovi (1800-1910), Mazara del Vallo 1992. ID., Le «Relazioni ad limina» del primo vescovo di Acireale, in Memorie e rendiconti dell'Academia degli Zelanti e dei Dafnici, s. III, vol. 5 (1985) 113-270. NICOlOSI gRaSSI g. – lONghITaNO a., Catania e la sua Università nei secoli xV-xVII. Il Codice «Studiorum constitutiones ac privilegia» del Capitolo cattedrale, Roma 20022. Regole, istruzioni e capitoli […] della Venerabile Congregazione della Dottrina Cristiana fondata in questa città di Catania l’anno del Signore 1735, edite da a. COCO – S. SOfIa, Teologia e catechesi nell’episcopato di Pietro Galletti. La congregazione della dottrina cristiana (Catania 1735), in Synaxis 16 (1998) 219-281. TESTa f. (cur.) Capitula Regni Siciliae, 2 voll., Panormi 1741. TORRES OSSORIO I., Catanensis Ecclesiae Synodus dioecesana, Militelli V.N. 1623. 2. STUDI
2.1. Dizionari, enciclopedie, opere generali, repertori
CaRDElla l., Memorie storiche de’ cardinali della Santa Romana Chiesa, 9 voll., Roma 1734-1822. CONSOlI V. (cur.), Enciclopedia di Catania, 3 voll., Catania 1987. Dictionnaire de Théologie Catholique, 14 voll., Paris 1923-1972. Dizionario Biografico degli Italiani, 70 voll., Roma 1960-2008. Dizionario degli Istituti di Perfezione, 10 voll., Roma 1974-2003. Enciclopedia Cattolica, 12 voll., firenze 1954. Enciclopedia del Diritto, 53 voll., Milano 1958-2001. fERRaRIS l., Prompta Bibliotheca, canonica, iuridica, moralis theologica […], 12 voll., ed. J.-P. Migne, Paris 1858. fUMO B., Somma Armilla, Venezia 1581. gaMS P.B., Series episcoporum Ecclesiae catholicae, graz 1957. Hierarchia Catholica, a cura di g. Van gulik, C. Eubel, P. gauchat, R. Ritzler – P. Sefrin, Z. Pieta, 9 voll., Patavii 1960-2002. 1206
Bibliografia
JEDIN h. (cur.), Storia della Chiesa, 11 voll., trad. it., Milano 1975-1995. MIRa g.M., Bibliografia Siciliana ovvero gran dizionario bibliografico, 2 voll., Palermo 1875-1881. MORONI g., Dizionario di erudizione storico-ecclesiastica, 54 voll., Venezia 1840-1879. NaZ R. (cur.), Dictionnaire de Droit Canonique, 7 voll., Paris 1935-1965. Novissimo digesto italiano, 27 voll., Torino 1957-1987. PaSTOR l. von, Storia dei papi dalla fine del medioevo, 20 voll., tr. it., Roma 1908-1934. ROMEO R. (cur.), Storia della Sicilia, 10 voll., Napoli 1979-1981. SPRETI V., Enciclopedia storico-nobiliare italiana […], 9 voll., Milano 1928-1936. Storia della Chiesa, iniziata da a. fliche – V. Martin, 26 voll., trad. it., Torino 1957-2005. TRaNIEllO f. – CaMPaNINI g. (curr.), Dizionario storico del movimento cattolico in Italia, 4 voll., Torino 1981-1997. UghEllI f., Italia sacra […] editio secunda aucta et emendata cura et studio Nicolai Coleti, 10 voll., Venetiis 1717-1722. VIllaBIaNCa f.M.E., Della Sicilia nobile, 5 voll., Palermo 1754-1775. Vocabolarium utriusque iuris, lugduni 1585. 2.2. Storia della Sicilia e di Catania
aMaRI M., Storia dei musulmani di Sicilia, a cura di C.a. Nallino, 3 voll., Catania 1933-1939. aMICO V.M., Catana illustrata, sive sacra et civilis urbis Catanae historia […], 4 voll., Catanae 1740-1746. aMORE U., Scordia. Dalle origini sino ai nostri giorni con particolare riferimento all’età spagnola, Catania 1982. Associazioni e confraternite laicali in Sicilia in età moderna, Seminario di ricerca, in Synaxis 17 (1999) 191-362. ayMaRD M. – gIaRRIZZO g. (curr.), La Sicilia, Torino 1987 (Storia d’Italia: le Regioni dall’Unità a oggi). aZZaRO PUlVIRENTI R., La rinascita del tomismo in Sicilia nel secolo xIx, Città del Vaticano 1986, 56-69. BaERI E., Il dibattito sulla riforma dell’Università di Catania (1778-1788), in aSSO 75 (1979) 297-339. 1207
Bibliografia
BalDaCCI g., La stamperia del seminario di Catania, in aSSO 87 (1991) 147-201. BaRBaNO M.S. – COSENTINO M., Il terremoto siciliano dell’11 gennaio 1693, in Rendiconti della Società Geologica Italiana 4 (1981) 517522. BaTURI g., Il clero nei sinodi siciliani del ’500, in Synaxis 19 (2001) 355382. BENTIVEgNa g., Filosofia e politica della tradizione nella Sicilia del primo Settecento, in aSSO 91 (1995) 35-141. BERTUCCI f., Catania e il suo monastero. S. Nicolò l’Arena 1846, a cura di g. giarrizzo, Catania 1990. BISCIONE B.M., De Cosmi Giovanni Agostino, in DBI, xxxIII, Roma 1987, 571-575. BONETTa g., Istruzione e società nella Sicilia dell’Ottocento, Palermo 1981. BOSCaRINO S., Catania: le fortificazioni alla fine del Seicento ed il piano di ricostruzione dopo il terremoto del 1693, in Quaderno dell’istituto dipartimentale di architettura ed urbanistica. Università di Catania 8 (1976) 69-102. ID., Le vicende urbanistiche, in a. Petino (cur.), Catania contemporanea. Cento anni di vita economica, Catania 1976, 103-182. BOSChI E. – gUIDOBONI E., Catania terremoti e lave. Dal mondo antico alla fine del Novecento, Bologna 2001. BOTTONE D., De immani Trinacriae terremotu, Messina 1718. CalOgERO S., La ricostruzione della cattedrale di Catania dopo il terremoto del 1693, in Synaxis 22 (2004) 113-148. ID., L’architetto Giuseppe Palazzotto e la chiesa di San Giuliano a Catania, in Synaxis 25 (2007) 143-174. ID., La costruzione del seminario dei chierici a Catania (dalle origini alla fine del Settecento), in Synaxis 26 (2008) 97-127. CaNCIla O., Così andavano le cose nel secolo sedicesimo, Palermo 1984. CaRISTIa C., Teoria e prassi politica nella rivoluzione siciliana del ’48, in aSSO 45-46 (1949-1950) 5-37. CaSagRaNDI ORSINI V., L’archivio della R. Università di Catania, Catania 1897. CaSPaR E., Die Gründungusurkunden der sicilischen Bistümer und Kirchenpolitik Graf Roger I (1082-1098), ristampato in appendice a Roger II (1101-1154) und die Gründung der nor.-sicil. Monarchie, Innsbruck 1904, 583-634. 1208
Bibliografia
ID., Ruggero II e la fondazione della monarchia normanna di Sicilia, trad. it., Bari 1999. CaTalaNO E., Liberalismo economico e religioso e filogiansenismo in G.A. De Cosmi, Milano-Roma-Napoli 1926. CaTalaNO g., Studi sulla Legazia Apostolica di Sicilia, Reggio Calabria 1973. CaTalaNO M., La fondazione e le prime vicende del collegio dei gesuiti in Catania (1556-1579), in aSSO 13 (1916) 34-80. ID., L’Università di Catania nel Rinascimento (1430-1600), in Storia della Università di Catania, cit., 1-98. CaVallaRI g., La popolazione di Catania attraverso il tempo, Catania 1948. ChalaNDON f., Histoire de la domination normand en Italie et en Sicile, I, New york 1960. CINgaRI g., Gli ultimi borboni, in R. ROMEO (cur.), Storia della Sicilia, cit., VIII, 1-83. COCO a. – IaChEllO E. (curr.), Il porto di Catania. Storia e prospettive, Catania 2003. COlTRaRO M.l., Ristretto della vita del p. Antonio Finocchio della Compagnia di Gesù, missionario, Palermo 1761. CONDOREllI M., Note su Stato e Chiesa nel pensiero degli scrittori giansenisti siciliani del secolo xVIII, in Il Diritto Ecclesiastico 68 (1957), I, 306-385. ID., Momenti del riformismo ecclesiastico nella Sicilia borbonica (17671850), Reggio Calabria 1971. ID., Stato e Chiesa nella rivoluzione siciliana del 1848, Catania 1965. CONDOREllI O., Il sentimento nazionale nella rivoluzione Sicilia del 1848, in aSSO 45-46 (1949-1950) 93-104. CONgIU MaRChESE g., Cristoadoro (Antonino, Benedetto e Antonino), in V. CONSOlI (cur.), Enciclopedia di Catania, cit., I, 229-230. CONIglIONE M., La provincia domenicana di Sicilia. Notizie storiche documentate, Catania 1937. CONSOlI g. – aMaDIO g., Santi ed eroi di carità in Catania, Catania 1950. CONSOlI S., La predicazione nei sinodi del ’500, in Synaxis 19 (2001) 335353. CONTaRINO g., Le origini della diocesi di Acireale e il primo Vescovo, acireale 1973. CORDaRO ClaRENZa V., Osservazioni sopra la storia di Catania cavate dalla storia generale di Sicilia,, 4 voll., Catania 1833-1834. 1209
Bibliografia
CORlEO S., Storia della enfiteusi dei terreni ecclesiastici di Sicilia, introduzione di a. li Vecchi, Caltanissetta-Roma 1977. COSENTINI C., Costituzione, vicende e fusione delle accademie degli Zelanti e dei Dafnici. Notizie storiche, in Memorie e rendiconti dell’Accademia degli Zelanti e dei Dafnici, serie I, 5 (1965) 177-189. COSTa f., Francescanesimo in Sicilia, assisi-Carini 1985. ID., Il P. Bonaventura Belluto O.F.M. Conv. (1603-1676). Il religioso, lo scotista, lo scrittore, Roma 1976. CRIMI a., Teoria educativa e scuola popolare in Sicilia nel tempo dei borboni, acireale 1978. CUCINOTTa S., Popolo e clero in Sicilia nella dialettica socio-religiosa fra Cinque e Seicento, Messina 1986. ID., Sicilia e siciliani. Dalle riforme borboniche al “rivolgimento” piemontese. Soppressioni, Messina 1996. CUTEllI M., […] Catania restaurada, Catania 1652. D’agOSTINO M., La piazza e l’altare. Momenti della politica linguistica della Chiesa siciliana (secoli xVI-xVIII), Palermo 1988. DaTO g., La città di Catania. Forma e struttura 1693-1833, Roma 1983. DaTO g. – PagNaNO g., L’architettura dei gesuiti a Catania, Catania 1991. DE agaTa B., Methaphysices prospectus in varias theses distributus, quas publico exponunt examini clericorum alumni, Catanae 1781. DE agOSTINO a., Il medagliere della R. Università di Catania, in aSSO 30 (1934) 382-398. DE COSMI g.a., Memorie della mia vita rivedute al 1802, al mese di gennaro, pubblicate da g. giarrizzo, in Illuministi Italiani, cit., 1099-1111. ID., , Pel capitolo della Santa Cattedrale di Catania, Catania 1779. ID., Seconda difesa del capitolo della Santa Cattedrale di Catania, Palermo 1781. DE gROSSIS I.B., Catana sacra, sive de episcopis catanensibus […], Catanae 1654. ID., Catanense Dechacordum, sive novissima sacra Catanen. Ecclesiae notitia […], 2 voll., Catanae 1642-1647. DE MaRCO C., Sulla cotidiana distribuzione del pane ai poveri nell’atrio del palazzo vescovile di Catania, Catania 1844. DE MaURO M., Notizie storiche sopra Scordia inferiore, Catania 1868. DE STEfaNO f., Storia della Sicilia dall’xI al xIx secolo, Bari 1977. DI BlaSI g.E., Storia cronologica de’ viceré, luogotenenti e presidenti del Regno di Sicilia, a cura di I. Peri, 4 voll., Palermo 1974. 1210
Bibliografia
DI fElICE f., Cenni biografici di scrittori ed artisti viventi catanesi, Catania 1848. DI MaTTEO S. – PIllITTERI f., Storia dei Monti di pietà di Sicilia, Palermo 1973. DI STEfaNO g. (cur.), L’organizzazione della Chiesa in Sicilia nell’età normanna. atti del Congresso Internazionale di Mazara del Vallo, Mazara del Vallo 1987. Discorso sopra le concessioni antiche e moderne fatte dalli vescovi di Catania delli terreni di quel vescovado, Catania 1683. Discursus seu factum iuridicum super concessionibus terrarum per episcopos catanenses per plura saecula factis, Catania 1698. DOllO C., Filosofia e scienze in Sicilia, Padova 1979. DONaTO M., Il volume dei privilegi della città di Aci SS. Antonio e Filippo, Catania 2003. ID., La matrice di Aci San Filippo, aci San filippo 1995. ID., Le chiese sacramentali nel territorio di Aci nel Cinquecento, in Memorie e rendiconti dell’Accademia degli Zelanti e dei Dafnici, serie III, 5 (1985) 39-90. ID., Per la storia di Valverde. Ricerche inedite di p. Giovanni Messina A.S., acireale 1984. ID., Valverde, Valverde 1990. DUfOUR l. – RayMOND h., 1693. Catania. Rinascita di una città, Catania 1992. fallICO g., Le carte Branciforti nell’archivio privato dei principi di Trabia. Inventario, in aSSO 72 (1976) 205-273. fERRaRa f., Storia di Catania sino alla fine del secolo xVIII, Catania 1819. fIChERa f., G. B. Vaccarini e l’architettura del Settecento in Sicilia, I, Roma 1934. ID., Una città settecentesca, Roma 1925. fODalE S., «Comes et legatus Siciliae». Sul privilegio di Urbano II e la pretesa Apostolica Legazia dei normanni di Sicilia, Palermo 1970. ID., Fondazioni e rifondazioni episcopali da Ruggero i a Guglielmo II, in g. ZITO (cur.), Chiesa e società in Sicilia. L’età normanna, Torino 1995, 51-61. ID., L’Apostolica Legazia e altri studi su Stato e Chiesa, Messina 1991. ID., Stato e Chiesa dal privilegio di Urbano II a Giovan Luca Barbieri, in R. ROMEO (cur.), Storia della Sicilia, cit., III, 575-600. 1211
Bibliografia
fRaNChINa a., Breve rapporto del Tribunale della SS. Inquisizione di Sicilia, Palermo 1744. fRESTa S., La contea di Mascali, giarre 19992. ID., Per la storia dell’enfiteusi nel Catanese (sec. xVII), in aSSO 65(1969) 51-61. gaMBaSIN a., Religiosa magnificenza e plebi in Sicilia nel xIx secolo, Roma 1979. gaMBINI g., Memorie inedite, introduzione di T.R. Castiglione, Palermo 1973. gaRUfI C.a., Contributo alla storia dell’Inquisizione di Sicilia nei secoli xVI e xVII. Documenti degli archivi di Spagna, Palermo 1920. gaUDIOSO M., Essenza della rivoluzione siciliana del 1848-49, in aSSO 4546 (1949-1950) 39-92. ID., L’abbazia di San Nicolò l’Arena di Catania, in aSSO 25 (1929) 199243. ID., La comunità ebraica di Catania nei secoli xIV e xVI, Catania 1974. ID., La questione demaniale in Catania e nei “casali” del bosco etneo. Il vescovo-barone, Catania 1971. ID., L’Università di Catania nel secolo xVII, in Storia della Università di Catania, cit., 101-214. gEMMEllaRO C., Avvenimenti notabili successi a Catania nel 1837, in aSSO 20 (1924) 84-192. ID., Cenni storici di la rivoluzioni siciliana l’annu MDCCCxLVIII, in aSSO 44 (1948), fasc. 3. gENTIlE CUSa B., Piano regolatore pel risanamento e per l’ampliamento della città di Catania, Catania 1898. gIaRRIZZO g., Catania, Bari 1986. ID., Giovanni Agostino De Cosmi, in Illuministi italiani, cit., 1079-1098. ID., Illuminismo, in R. ROMEO (cur.), Storia della Sicilia, cit., IV, 711-815. ID., La Sicilia dal Viceregno al Regno, in ibid., VI, 3-181. ID. (cur.), La Sicilia dei terremoti. Lunga durata e dinamiche sociali. atti del convegno, Catania, 11-13 dicembre 1995, Catania 1997. ID., Un comune rurale della Sicilia etnea (Biancavilla 1810-1860), Catania 1963. gIOCO S., Nicosia diocesi, Catania 1972. gISONDI a., Cusani [Cusano] Marcello Papiniano, in DBI, xxxI, Roma 1985, 502-505. 1212
Bibliografia
gIUlIaNa alaIMO a., G.B. Vaccarini e le sconosciute vicende della sua vita, Palermo 1950. gREgORIO R., Considerazioni sopra la storia di Sicilia dai tempi normanni sino ai presenti, a cura di a. Saitta, 3 voll., Palermo 1973. gUIDONI MaRINO a., Urbanistica e “Ancien Régime” nella Sicilia barocca, in Storia della città 2 (1977) 3-96. I sinodi siciliani del ’500, Seminario di ricerca, in Synaxis 19 (2001) 219411. Il processo di Bronte, Caltanissetta-Roma 1985. IOZZIa a.M., Una cassa mutua del ’700: la Congregazione dei Sette Dolori della Vergine Santissima, in M. alBERghINa (cur.), Medici e medicina a Catania dal Quattrocento ai primi del Novecento, Catania 2001, 74-79. JORDaN E., La politique ecclésiastique de Roger Ier et les origines de la légation sicilienne, in Le Moyen âge, série II, 24 (1922) 237-273; 25 (1923) 32-65. kaMP N., I vescovi siciliani nel periodo normanno: origine sociale e formazioni spirituali, in g. ZITO (cur.), Chiesa e società in Sicilia. L’età normanna, cit., 63-89. «La fuitina», Seminario di ricerca, in Synaxis 13 (1995) 7-98. la lUMIa I., Storie siciliane, ed. f. giunta, 4 voll., Palermo 1969. la MaNTIa g., L’Università degli studi di Catania e le pretensioni di Messina e Palermo dal secolo xV al xIx, in aSSO 30 (1934) 300-316. la MaNTIa V., Origine e vicende dell’Inquisizione in Sicilia, Palermo 1977. la ROSa l., Storia della catechesi in Sicilia (sec. xVI-xIx), lamezia Terme 1986. la ROSa S., Introduzione a V. Coco, Leges a Ferdinando III, cit., 11-25. lIBERTINI g., Il collegio Cutelli, in Catania. Rivista del Comune 5 (1933) 4, 168-175. lIBRaNDO V., Il «rimarcabile affare del prospetto» vaccariniano della cattedrale di Catania, in Scritti in onore di Ottavio Morisani, Catania 1982, 379-414. lIgRESTI D., Sicilia aperta (secoli xV – xVII). Mobiltà di uomini e idee, Palermo 2006. lO gIUDICE E. – PaTaNÈ g.– RaSà R. – ROMaNO R., The structural framework of mount Etna, in Memorie della Società Geologica Italiana 23 (1982) 125-158. lOMBaRDO g., Cenno storico sulla Chiesa vescovile di Catania, Napoli 1847. 1213
Bibliografia
lONghITaNO a., Conflitti di competenza fra il vescovo di Catania, i benedettini e gli ordini mendicanti nei secoli xV e xVI, in Benedictina 31 (1984) 177-196; 359-386. ID., Eugenio IV e la bolla di fondazione della «Scuola per i chierici» in Sant’Agata la Vetere a Catania, in Synaxis 19 (2001) 137-164. ID., Evoluzione sociale e giuridica delle parrocchie, in f. flORES D’aRCaIS (cur.), La Chiesa di Sicilia dal Vaticano I al Vaticano II, CaltanissettaRoma 1994, 405-482. ID., Gli ordini religiosi a Catania nel ’400, in Synaxis 11 (1993) 173-224. Id., I peccati riservati nei sinodi siciliani del ’500, in Synaxis 19 (2001) 383-398. ID., Il culto di s. Agata, in V. PERI (cur.), Agata, la santa di Catania, cit., 67125. ID., Il tribunale di Regia Monarchia: governo della Chiesa e controversie giurisdizionaliste nel Settecento, in S. VaCCa (cur.), La Legazia Apostolica, cit., 167-200. ID., Istituzioni di cristianità a Catania nel ’400, in Synaxis 24 (2006) 112125. ID., La Chiesa palermitana nelle relazioni «ad limina» dell’Ottocento, in g. CIVIlETTO – M.T. falZONE (curr.), L’eredità spirituale e sociale di Giacomo Cusmano, Roma 1990, 77-147. ID., La “comunìa” nell’aria nissena: modello giuridico e finalità pastorali, in Synaxis 15 (1997) 283-310. ID., La parrocchia in Sicilia nei secoli xIx e xx, in La parrocchia in Italia nell’età contemporanea. atti del II incontro seminariale di Maratea, 24-25 sett. 1979, Napoli 1982, 737-778. ID., La parrocchia nella diocesi di Catania prima e dopo il Concilio di Trento, Palermo 1977. ID., L’associazionismo laicale nella diocesi di Catania nel ’600, in Synaxis 17 (1999) 195-233. ID., Le relazioni «ad limina» della diocesi di Catania (1590-1632), in Synaxis 1 (1983) 225-259. ID., Le relazioni «ad limina» della diocesi di Catania (1640-1646), in Synaxis 2 (1984) 281-446. ID., Le relazioni «ad limina» della diocesi di Catania (1869-1890), in Synaxis 14 (1996) 213-316. ID., Oligarchie familiari ed ecclesiastiche nella controversia parrocchiale 1214
Bibliografia
di Catania (secc. xV-xVI), in g. ZITO (cur.), Chiesa e società in Sicilia. I secoli xII-xVI, cit., 293-322. ID., Profughi e città nuove dopo l’eruzione del 1669, in aSSO 86 (1990) 89116). ID., Sant’Agata li Battiati: all’origine della parrocchia e del comune, in Synaxis 18 (2000) 163-227. lONghITaNO g., La dinamica demografica, in M. ayMaRD – g. gIaRRIZZO (curr.), La Sicilia, cit., 983-1020. lO PIPaRO f., Sicilia linguistica, ibid., 733-807. MaCk SMITh D., L’insurrezione dei contadini siciliani, in Quaderni del Meridione 1958, 132-155; 253-275. MaggIORE PERNI f., La popolazione di Sicilia e di Palermo dal sec. x al xVIII secolo, Palermo 1892. MagNaNO P., La Chiesa Siracusana nel 1739. Una «relazione ad limina» di Mons. Matteo Trigona, in Synaxis 2 (1984) 526-573. ID., L’eremitismo irregolare nella diocesi di Siracusa. Documenti inediti del sec. xVIII, Siracusa 1983. MaJORaNa g., Francesco Branciforte Barresi e le due principesse d’Austria, in aSSO 13 (1916) 80-128. ID., Le cronache inedite di Filippo Caruso, in aSSO 10 (1913) 112-135. MaNCINO C., Narrativa del fuoco uscito da Mongibello, Catania 1669. MaRlETTa f., Un poemetto storico popolaresco del sec. xVIII, in aSSO 11 (1914) 94-108; 398-413. MaTURI W., Il concordato del 1818 tra la Santa Sede e le due Sicilie, firenze 1929. MESSINa g., L’archivio del capitolo cattedrale di Catania e le ultime vicende dell’abbazia Sant’Agata, in Synaxis 6 (1988) 243-269. MESSINa V., Monografia della regia insigne parrocchiale chiesa collegiata di Catania, Catania 1898. MIlaZZO g. - TORRISI C. (curr.), Ripensare la rivoluzione francese. Gli echi in Sicilia, Caltanissetta-Roma 1991. MISURaCa g., Serie dei vescovi di Cefalù, Roma 1960. MONgITORE a., Bibliotheca sicula, 2 voll., Panormi 1708-1714. ID., Siciliae Sacrae celeberrimi abbatis netini D. Rocchi Pirri additiones et correctiones, Panormi 1735. MUSMECI N., Memoria intorno al laudemio, Napoli 1847. ID., Memoria intorno alle decime del Regno di Sicilia, Palermo 1848. 1215
Bibliografia
MUSUMaRRa C., La cultura a Catania tra la fine del sec. xVIII e la prima metà del sec. xIx, in aSSO 54-55 (1958-1959) 65-122. MüNTER f., Viaggio in Sicilia, a cura di f. Peranni, 2 voll., Palermo 1823. NaSEllI C., Il Muratori contro il “voto sanguinario” e le superstizioni popolari, in Miscellanea di studi muratoriani, Modena 1951, 456-470. ID., Il moto rivoluzionario catanese del 1837 e Salvatore Barbagallo Pittà, in aSSO 32-33 (1936-1937) 75-116. ID., Il Quarantotto a Catania: la preparazione, gli avvenimenti, in aSSO 4546 (1949-1950) 105-145. ID., Le donne nella festa di Sant’Agata a Catania (ossia delle ‘ntuppateddi), in aSSO 48 (1952) 189-225. ID., Letteratura e scienza nel convento benedettino di S. Nicolò l’Arena di Catania, in aSSO 25 (1929) 245-349. NaSEllI M., Dai “Diari” di Federico Münter (il soggiorno in Catania), in aSSO 37 (1941) 86-92. Novecentesimo anno 1092-1992. La Chiesa di Catania fra memoria e profezia, Catania 1992. ORRIgO g., La diocesi di Caltagirone. Storia, arte, istituzioni, Catania 1993. PagaNO S. – CaSTalDO g., Le visite «ad limina apostolorum» dei vescovi di Piazza Armerina e le loro relazioni sullo stato della diocesi (18181920), in aSSO 83 (1987) 73-135. PalaDINO g., L’Università di Catania nel secolo xVIII, in Storia della Università di Catania, cit., 217-271. PaTaNÈ a., Le corti delle famiglie Di Giovanni e Riggio nell’area etnea nei secoli xVII e xVIII, in aSSO 94 (1998) 61-80. ID., Pagine della “Zafarana”. Origine e vicende del Comune di Zafferana Etnea (1753-1860), acireale 1998. PaTERNò TEDESChI T., Breve ragguaglio degli incendi di Mongibello, Napoli 1669. PENNISI R., Notizie storiche sulla cattedrale di Catania e sull’affresco della grande abside, in aSSO 22-23 (1927-28) 249-296. PERCOlla V., Biografie degli uomini illustri catanesi, Catania 1842. PERI V. (cur.), Agata, la santa di Catania, Bergamo 1996. PIRRI R., Sicilia Sacra, 2 voll., Panormi 17333. POlICaSTRO g., Catania nel Settecento, Catania 1950. ID., Il Seminario Arcivescovile di Catania, in aSSO 44 (1948) 53-85. POTESTà g.l., Istituzioni ecclesiastiche e vita religiosa in Sicilia dalla con1216
Bibliografia
quista normanna alla fine del medioevo, in Ho Theológos 19 (2001) 223-246. PRIVITERa f., Annuario catanese, Catania 1690. ID., Dolorosa tragedia rappresentata nel Regno di Sicilia nella città di Catania, Catania 1695. PUlCI f., Lavori sulla storia ecclesiastica di Caltanissetta, Caltanissetta 1977. RaCITI ROMEO V., Aci nel secolo xVI. Notizie storiche e documenti, ristampa anastatica, acireale 1985. ID., Cronistoria della istituzione del vescovato di Acireale, in Memorie e rendiconti dell’Accademia degli Zelanti e dei Dafnici, serie IV, 3 (1931-1933) 1-112. ID., Memorie storiche e letterarie dell’Accademia degli Zelanti e di alcuni illustri soci di essa, in Atti e rendiconti della reale accademia degli Zelanti, acireale, n.s., 10 (1899-1900), memorie della classe di lettere, memoria 2a, 1-80. RaDICE B., Memorie storiche di Bronte, ristampa, Bronte 1984, 427-519. RaffaElE S., Dalla beneficenza all’assistenza. Momenti di politica assistenziale nella Sicilia moderna, Catania 1990. RaffIOTTa S., C’era una volta Morgantina, Enna 1996. RaSà NaPOlI g., Guida e breve illustrazione delle chiese di Catania, Catania 1900. RayMOND h., De l’urbanistique baroque à l’urbanistique des lumièrs: la Sicile urbaine au 18ème siècle, in La Sicilia nel Settecento. atti del convegno di studi tenuto a Messina nei giorni 2-4 ottobre 1981, II, Messina 1986, 637-673. Religione popolare e fede cristiana in Sicilia, seminario di ricerca, in Synaxis 16 (1998) 353-564. RENDa f., Dalle riforme al periodo costituzionale (1734-1816), in R. ROMEO (cur.), Storia della Sicilia, cit., VI, 183-297. ID., Il movimento contadino nella realtà siciliana, Palermo 1956. ID., Mutamenti nella chiesa siciliana del secondo ’800, in Il Segno 10 (1984) 109-124. ID., Storia della Sicilia dal 1860 al 1970, 3 voll., Palermo 1984-1990. RINaUDO B. – MIRaCOla S., Il cardinale Scipione Rebiba (1504-1577). Vita e azione pastorale di un vescovo riformatore, Patti 2007. ROMaNO S.f., Momenti del risorgimento in Sicilia, Messina-firenze 1952. ROMEO R., Il risorgimento in Sicilia, Bari 19892. 1217
Bibliografia
SaNfIlIPPI M., Metaphysices prospectus in varias theses distributus, per triduum in cathedrali basilica propugnandas, Catanae 1784. SaVagNONE g., Concili e sinodi di Sicilia. Struttura giuridica, storia, Palermo 1910. SCaDUTO f., Stato e Chiesa nelle due Sicilie, a cura di a.C. Jemolo, 2 voll., Palermo 1969. SCaDUTO M., La vita religiosa in Sicilia secondo un memoriale inedito del 1563, in Rivista di Storia della Chiesa in Italia 28 (1974) 563-581. SCalIa g., Il Vescovo cancelliere dello Studio di Catania e la sua funzione sino alla riforma Colonna (1580), in aSSO 30 (1934) 181-234. SCalIa S., Il processo a Bixio, Catania 1991. SCalISI l., Obbedientissime ad ogni ordine. Tra disciplina e trasgressione: il monastero di Santa Lucia in Adrano. Secoli xVI-xVIII, Catania 1998. SCaNDONE f., Il giacobinismo in Sicilia (1792-1802), in Archivio Storico Siciliano n.s. 43 (1921) 279-315; 44 (1922) 266-361. SChIRò g., Monreale. Territorio, popolo e prelati dai normanni ad oggi, Palermo 1984. SCIaCCa E., Di Giovanni Gambini e del giacobinismo siciliano, in aSSO 69 (1973) 533-537. SCICOlONE g., Belmonte, Giuseppe Emanuele Ventimiglia e Statella principe di, in DBI, VIII, Roma 1966, 20-22. SCINà D., Prospetto della storia letteraria di Sicilia nel secolo decimottavo, a cura di V. Turone, 3 voll., Palermo 1969. SCIUTI RUSSI V., Cutello Mario, in DBI, xxxI, Roma 1985, 529-533. ID., Mario Cutelli. Una utopia di governo, acireale 1994. SCIUTO PaTTI C., Contribuzione allo studio dei terremoti in Sicilia, Catania 1896. SCUDERI l., Le biografie degli illustri catanesi del secolo xVIII, Catania 1881. SENTIS f.J., Die “Monarchia Sicula”. Eine historisch-canonistische untersuchung, freiburg im Breisgau 1869. SINDONI a., L’eversione dell’asse ecclesiastico, in R. ROMEO (cur.), Storia della Sicilia, Ix, cit., 203-220. SORgE g., Lineamenti di storia dell’ospedalità civile catanese, Catania 1940. SPaMPINaTO g., Il fercolo, in UffICIO PER I BENI CUlTURalI DEll’aRCIDIOCESI DI CaTaNIa (cur.), Il tesoro di Sant’Agata, cit., Catania 2006, 161-165. 1218
Bibliografia
SPOSITO a., Morgantina: architettura e città ellenistiche, Palermo 1995; STaBIlE f.M., Il clero palermitano nel primo decennio dell’unità d’Italia (1860-1870), 2 voll., Palermo 1978. STEllaRDI V.E., Il regno di Vittorio Amedeo II di Savoia nell’isola di Sicilia dall’anno MDCCxIII al MDCCxIx, II, Torino 1863. Storia della Università di Catania dalle origini ai giorni nostri, Catania 1934. TEDESChI M., Strutture ecclesiastiche e vita religiosa, in R. ROMEO (cur.), Storia della Sicilia, cit., VII, 55-71. UffICIO PER I BENI CUlTURalI DEll’aRCIDIOCESI DI CaTaNIa (cur.), Catania. Splendore del barocco. Un itinerario attraverso le chiese del centro storico, Catania 20052. ID., Il tesoro di Sant’Agata. Gemmi, ori e smalti per la martire di Catania, Catania 2006. VaCCa S. (cur.), La Legazia Apostolica. Chiesa, potere e società in Sicilia in età moderna e medievale, Caltanissetta-Roma 2000. VETRI P., Castrogiovanni. Dagli Svevi all’ultimo dei Borboni di Napoli, Piazza armerina 1887. WhITE JR. l.T., Il monachesimo latino nella Sicilia normanna, trad. it., Catania 1984. ZITO g., Chiesa di Catania «Signora del mare» e marinai devoti, in a. COCO – E. IaChEllO (curr.), Il porto di Catania, cit., 45-67. ZITO g. (cur.), Chiesa e società in Sicilia. L’età normanna, Torino 1995. ID. (cur.), Chiesa e società in Sicilia. I secoli xII-xVI, Torino 1995. ID. (cur.), Chiesa e società in Sicilia. I secoli xVII-xIx, Torino 1995. ID., La Legazia Apostolica nel Cinquecento: avvio delle controversie e delle polemiche, in S. VaCCa (cur.), La Legazia Apostolica, cit., 115-166. ID., La nascita della diocesi di Caltanissetta, in Synaxis 15 (1997) 311-352. ID., La vita del monastero catanese S. Nicola l’Arena dalle inedite disposizioni dell’abate Dusmet, in Synaxis 4 (1986) 477-534. ID., Maddalena Morano nella diocesi di Catania fra Dusmet e Francica Nava, in M.l. MaZZaREllO (cur.), Sulle frontiere dell’educazione. Maddalena Morano in Sicilia, 1881-1908, Roma 1995, 29-77. ID., Nascita di una diocesi: Noto (1778- 1844), Synaxis 16 (1998) 565-621. ID., Ordinamento e sconosciuta vitalità della formazione culturale nel seminario di Catania nella prima metà del secolo xIx, in Synaxis 2 (1984) 473-526. ID., Papato e normanni in Sicilia nel secolo xI. Una prospettiva ecclesio1219
Bibliografia
logica, in S. TRaMONTaNa (cur.), Ruggero I, Serlone e l’insediamento normanno in Sicilia, Troina 2001, 77-100. ID., Per la storia dell’Università di Catania: l’Archivio Arcivescovile e il padre Luigi Della Marra, in g. ZITO (cur.), Insegnamenti e professioni. L’Università di Catania e le città di Sicilia, Catania 1990, 9-54. ID. Potere regio e potere ecclesiastico nella Sicilia del ’500. Una difficile riforma, in Synaxis 19 (2002) 227-247. ID., Rapporti vescovi-regolari in epoca moderna e contemporanea dall’archivio storico diocesano di Catania, in Archiva Ecclesiae 42 (1999) 81-105. ID., Testimonianze di carità nella Chiesa di Catania (secc. xVIII-xx), in g. BaTURI – g. MEgNa – S. NIBalI (curr.), Domanda di salute, nostalgia di salvezza. L'Opera Diocesana Assistenza di Catania: 40 anni di interventi a servizio dell'uomo, Catania 2000, 19-33. ZITO g. – SCalIa C., Fonti per la storia della diocesi di Catania: l’Archivio Storico del Seminario, in Synaxis 1 (1983) 294-313. ZUCCaRO a., I monasteri femminili di clausura a Catania nel ’600 nelle visite pastorali del vescovo Michelangelo Bonadies, in aSSO 91 (1995) 287-390. 2.3. Vescovi di Catania
alDIMaRI B., Historia genealogica della famiglia Carafa, divisa in tre libri, Napoli 1689. aMaDIO g., Il Cardinale Dusmet, Catania 1926. aMaRaDIO E., La ribellione di Castrogiovanni contro il vescovo di Catania. Un episodio di storia siciliana del 1627, Caltanissetta 2006. BONDICE V., La Riganeide ossia la vita, la morte e i funerali di Monsignor Don Felice Regano, arcivescovo di Catania […], manoscritto f 2 della Biblioteca civica Ursino Recupero di Catania. Cantata anacreontica siciliana con annotazioni teologiche e politiche in sostegno dell’opuscolo dato alle stampe nel 26 febbraro 1848 portante per titolo «L’allontanamento d’ogni regio voto del popolo catanese», {Catania} 1848. CaSTORINa P., Elogio storico di Monsignor Salvatore Ventimiglia, Vescovo di Catania, Catania 1888. CaVICChI g., «Le perturbazioni» di un vescovo siciliano del sec. xVII 1220
Bibliografia
(Ottavio Branciforte), in Memorie e rendiconti dell’Accademia degli Zelanti e dei Dafnici, serie II, vol. II, 1972, 183-215. CIaNCIO N., Il card. Dusmet nella gloria degli altari, in Bollettino ecclesiastico dell’arcidiocesi di Catania 91 (1988) 129-131. CICala a., Monsignor Dusmet e gli inizi del movimento cattolico a Catania (1867-1880), in Chiesa e religiosità in Italia dopo l’Unità, cit., Comunicazioni, I, 101-121. COlONNa f., Vite de’ vescovi di Catania, manoscritto B 5 della Biblioteca civica Ursino Recupero di Catania. DENaRO I., Salvatore Ventimiglia Vescovo di Catania (1757-1772). Tesi di laurea discussa alla facoltà di lettere dell’Università di Catania nell’anno accademico 1974-1975. DI faZIO g., Dusmet a Catania (1867-1894): Chiesa e movimento cattolico, in aSSO 73 (1977) 89-138. ID., Il grande inquisitore e l’eremita, in Synaxis 1 (1983) 261-293. ID., Salvatore Ventimiglia e il rinnovamento della catechesi nell’Italia del Settecento, in Orientamenti sociali (1981) 1, 63-102. ID., Vescovi riformatori e cristianizzazione della società nella Sicilia del Settecento, in Synaxis 2 (1984) 447-472. DISCONZI f., Elogio di Monsignor Felice Regano, arcivescovo di Catania, letto il giorno 3 aprile 1861 per le sue esequie solenni nella cattedrale, Catania 1861. DUTOUQUET h., Cienfuegos Alvaro, in Dictionnaire de Théologie Catholique, cit., II, 2511-2513. fallICO g., Cutelli Vincenzo, in DBI, xxxI, Roma 1985, 533-534. fODalE S., Il coltello e la carne: proteste antiepiscopali nel primo Seicento siciliano, in I. ZIllI (cur.) Fra spazio e tempo. Studi in onore di Luigi De Rosa, I, Napoli 1995, 407-434. gaglIO a., Lettere di Mons. Ventimiglia, in aSSO 38-39 (1942-1943) 171183. gIUffRIDa a., Pro suscepto episcopatu Catanensi. Panegyricus gratulatorius Conrado Deodati et Moncada, Catanae 1773. gUglIElMINO B., Felici Regano pontifici catanensi iam extincto elogium, Catanae1861. Il monte di credito su pegno «S. Agata» di Catania nel 150° anno della fondazione (1807-1957), Catania 1958. Il servo di Dio Giuseppe B. Dusmet. Monaco, arcivescovo, cardinale, Montecassino 1935. 1221
Bibliografia
Istruzioni date per lo buono regolamento del nuovo monte di prestito sotto il titolo di S. Agata da Monsignor D. Corrado Deodati, allora Vescovo di Catania, approvate e confermate da Sua Maestà con vari suoi reali dispacci, Catania 1824. L’allontanamento di ogni regio voto del pubblico catanese, Catania 1848. lECCISOTTI T., Il cardinale Dusmet, Catania 1962. lIPaRI a., Dusmet: una carità senza confini, Palermo 1988. lONghITaNO a., Due visite pastorali del vescovo Bonadies ad Aci Aquilia (1673,1678), in Synaxis 8 (1990) 112-174. ID., Il vescovo Vincenzo Cutelli (1577-1589) cancelliere dello «Studium», in Siculorum Gymnasium NS. 50 (1997) 461-507. ID., La seconda visita pastorale del vescovo Bonadies ad Aci Aquilia nel 1669, in «Sermo Sapientiae». Scritti in memoria di Reginaldo Cambareri O.P., acireale 1990, 141-197. ID., La visita pastorale del vescovo Michelangelo Bonadies ad Aci Aquilia nel 1666, in Memorie e rendiconti dell’Accademia degli Zelanti e dei Dafnici, serie III, 6 (1986), 367-423. ID., Michelangelo Bonadies: cinque lettere romane, in aSSO 83 (1987) 249261). ID., Dal modello illuminato del vescovo Ventimiglia (1757-1771) alla normalizzazione ecclesiastica del vescovo Deodato (1773-1813), in g. ZITO (cur.), Chiesa e società in Sicilia. I secoli xVII-xIx, cit., 41-58. lOUaNT a., L’intervention de Clément VIII dans le traité de Vervins, in Bulletin de l’Institut Historique Belge de Rome 12 (1930) 127-186. MaSTROPaSQUa f., Biografia di Monsignor Felice Regano, arcivescovo di Catania, andria 1877. MESSINa V., Mons. Corrado M. Deodati Moncada (1773-1813), in La Sicilia sacra. Effemeride per la storia della Chiesa siciliana 6 (1904) 126-141; 228-250; 395-421. MONSagRaTI g., Dusmet Giuseppe Benedetto, in DBI, xlII, Roma 1993, 237-240. NICOlOSI P., Assassinio nel vescovado di Catania, acireale 1992. Orazione e componimenti poetici in laude di Conrado Deodato Vescovo di Catania recitati nell’accademia de’ Trasformati di Noto, Palermo 1773. ORTOlaNI g.E., Biografia degli uomini illustri della Sicilia, Napoli 1817. Pel primo centenario dalla fondazione del Monte di pietà S. Agata in Cata1222
Bibliografia
nia. Festeggiamenti al rev.mo mons. Vescovo Corrado Maria Deodati ed illustrazione dell’opera sua (1807-1907), Catania 1907. PENNISI M., Dusmet amministratore apostolico a Caltagirone, in g. ZITO (cur.), Chiesa e società in Sicilia. I secoli xVII- xIx, cit., 97-118. PIgNaTEllI g., Burgos Alessandro, in DBI, xV, Roma 1972, 420-423. PRIVITERa D., Lettera ad un amico per servire di relazione sullo stato attuale della Basilica di Catania e di supplemento alla storia di essa, Catania 1804. Relazione distinta della S. Missione fatta in questa città di Catania in quest’anno 1731 per ordine di Monsignor Illustrissimo e Reverendissimo D. Pietro Galletti, Vescovo della suddetta Città, dalli 18 novembre sino alli 16 dicembre, in occasione del tremuoto, Catania 1731. Risposta ad un libercolo calunnioso a carico del Vescovo attuale di Catania ed avente per titolo «L’allontanamento di ogni regio voto del pubblico catanese», Catania 1848. RIZZaRI R.M., La contesa di Roma e Catania per il trasporto delle ceneri dell’illustrissimo e reverendissimo monsignore Don Andrea Riggio, vescovo di Catania e patriarca di Costantinopoli, Messina 1727. ID., Orazione funebre di Monsignor D. Pietro Galletti, Catania 1757. SaPIENZa P., Il rilancio del seminario di Catania durante l’episcopato di Mons. Salvatore Ventimiglia (1757-1772), in Synaxis 7 (1989) 329-372. SaRDO g., Elogio accademico di Mons. D. S. Ventimiglia de’ Principi di Belmonte, già vescovo di Catania, Catania 1797. SCIaCCa l., Riggio, vescovo di ferro. Fu amato soltanto dopo la morte, in La Sicilia, 15 nov. 1987, 14. STRaNO f., Elogio di Mons. Corrado Maria Deodato, vescovo di Catania, recitato […] fra le solenni esequie celebrate nella insigne collegiata chiesa di Aci Catena li 4 dicembre 1813, Catania 1814. TaRaNTO E., Cenni biografici di Bonaventura Secusio patriarca di Costantinopoli, Caltagirone 1870. {ZaPPalà gRaSSO S.}, Memoria intorno alle più cospicue azioni di Mons. Salvadore Ventimiglia già vescovo di Catania e poi arcivescovo di Nicomedia, Palermo 1797. ZITO g., «Cronotassi dei vescovi di Catania», in La Chiesa di Catania nell’anno 2000, Catania 2000, 25-32. ID., Dusmet e l’episcopato benedettino siciliano tra i borboni e l’Unità, in g. ZITO (cur.), Chiesa e società in Sicilia. I secoli xVII-xIx, cit., 59-96. 1223
Bibliografia
ID., La cura pastorale a Catania negli anni dell’episcopato Dusmet (18671894), acireale 1987. 2.4. Altri
alBERIgO g., La Chiesa nella storia, Brescia 1988. ID., L’ecclesiologia del Concilio di Trento, in Rivista di storia della Chiesa in Italia 18 (1964) 227-242. ID., Lo sviluppo della dottrina sui poteri nella Chiesa universale. Momenti essenziali tra il xVI e il xIx secolo, Roma 1964. aNDREU f., Chierici regolari teatini in DIP, II, Roma 1975, 978-999. aNgElINI g. – ValSECChI R., Disegno storico della teologia morale, Bologna 1972. aNgElOZZI g., Le confraternite laicali. Un’esperienza cristiana tra medioevo e età moderna, Brescia 1978. aPPOlIS E., Entre jansenistes et zelanti. Le “tiers parti” catholique au xVIIIe siecle, Paris 1960. aSSOCIaZIONE TEOlOgICa ITalIaNa (cur.), De caritate ecclesia. Il principio “amore” e la Chiesa, Padova 1987. aUBERT R., L’Église en Italie avant et après Vatican I, in Chiesa e religiosità in Italia dopo l’Unità, cit., Relazioni, I, 3-31. aUSENDa g., Chierici regolari poveri della Madre di Dio delle scuole pie (scolopi o piaristi), in DIP, II, cit., 927-945. ID., La scuola nella storia di alcuni istituti religiosi. II. Gli scolopi, in DIP, VIII, Roma 1988, 1152-1165. BaTllORI M., L’Illuminismo e la Chiesa, in Problemi di storia della Chiesa nei secoli xVII-xVIII. atti del V convegno di aggiornamento, Bologna 3-7 settembre 1979, Napoli 1982, 191-202. BENDISCIOlI M., La riforma cattolica, Roma 19732. BERTRaMS W., De quaestione circa originem potestatis iurisdictionis episcoporum in Concilio Tridentino non resoluta, in Periodica 52 (1963) 458-476. BIaNChINI P., Chierici regolari, in DIP, II, cit., 898-978. BOaga E., Aspetti e problemi degli ordini e congregazioni religiose nei secoli xVII-xVIII, in Problemi di storia della Chiesa nei secoli xVIIxVIII, cit., 91-135. 1224
Bibliografia
ID., La soppressione innocenziana dei piccoli conventi in Italia, Roma 1971. CaIaZZa P., Una fonte «a responsabilità limitata»? Le «relationes ad limina» tra metodologia e storiografia, in Rassegna storica salernitana n.s. 28 (1997) 43-77. CaPPEllO f.M., De visitatione Sanctorum Liminum, Roma 1911. CaRaValE M., Ordinamenti giuridici dell’Europa medievale, Bologna 1994. CáRCEl ORTí V., Introducción general, in M.M. CáRCEl ORTí, Relaciones sobre el estado de las dióceses valencianas, I, Valencia 1989, 21-98. CaRgNONI C., La predicazione dei frati cappuccini nell’opera di riforma promossa dal Concilio di Trento, Roma {1984} CaTalaNO g., «Exequatur» e «placet», in Enciclopedia del diritto, xVI, Milano 1967, 143-154. CaVallERI O., Visite pastorali e «relationes ad limina», in Archiva Ecclesiae 22-23 (1979-1980) 99-127. CEySSENS l., Jansenistica, 4 voll., Mechelen 1950-1962. ID., Jansenistica minora, 13 voll., Mechelen 1950-1979. Chiesa e religiosità in Italia dopo l’Unità (1861-1878). atti del quarto Convegno di Storia della Chiesa. la Mendola 31 agosto - 5 settembre 1971, Relazioni I-II; Comunicazioni, I-II, Milano 1973. ChITTOlINI g. – MICCOlI g. (curr.), La Chiesa e il potere politico dal Medioevo all’età contemporanea, Torino 1986 (Storia d’Italia. annali 9). CIgNO g., Giovanni Andrea Serrao e il giansenismo nell’Italia meridionale (secolo xVIII), Palermo, 1938. ClaEyS-BOUUaERT f., Légat du Pape, in NaZ R. (cur.), Dictionnaire de droit canonique, cit., VI, 371-377. CODIgNOla E., Illuministi, giansenisti e giacobini nell’Italia del Settecento, firenze 1947. CONgaR y., L’Église de saint Augustin à l’époque moderne, Paris 1970. CONIglIO g., Monti di pietà, in Enciclopedia Cattolica, cit., VIII, 1378-1380. CONSOlI S., Antropologia e morale. Il pensiero e l’esperienza di Daniele Concina O. P., in Synaxis 7 (1989) 139-170 ID., Morale e santità. Metodologia per una morale teologica secondo D. Concina, Roma 1983. CROVElla h., De Libro Visitationum Sacrorum Liminum, in La Sacra Congregazione del Concilio, cit., 423-446. 1225
Bibliografia
DaMMIg E., Il movimento giansenista a Roma nella seconda metà del secolo xVIII, Città del Vaticano 1945. DE CaMIllIS M., Antamoro Paolo Francesco, in Enciclopedia Cattolica, cit., I, 1422. DEl RE N., La Curia Romana. Lineamenti storico-giuridici, Roma 19703. ID., Monsignor governatore di Roma, Roma 1972. DE MaJO S., Del Carretto Francesco Saverio, in DBI, xxxVI, Roma 1988, 348-350. DEMaN Th., Probabilisme, in Dictionnaire de Theologie Catholique, cit., xIII, 417-619. DE ROSa g., Chiesa e religione popolare nel mezzogiorno, Bari 1978. ID., Giuseppe Crispino e la trattatistica sul buon vescovo, in ibid., 103-143. ID., Il movimento cattolico in Italia. Dalla restaurazione all’età giolittiana, Bari 1976. ID., La regestazione delle visite pastorali e la loro utilizzazione come fonte storica, in Archiva Ecclesiae 22-23 (1979-1980). ID., Linguaggio e vita religiosa attraverso le missioni popolari del Mezzogiorno nell’età moderna, in Orientamenti sociali (1981) 2, 737, ora in Vescovi, popolo e magia nel Sud, Napoli 19832, 195-226. DE ROSa g. – gREgORy T. – VaUChEZ a. (curr.), Storia dell'Italia religiosa, 3 voll., Bari 1993-1995. DE SIMONE M.R., La «Sapienza» romana nel Settecento, Roma 1980. DONaTI C., Vescovi e diocesi d’Italia dall’età post-tridentina alla caduta dell’antico regime, in M. ROSa (cur.), Clero e società, cit., 321-389. fERRaRIS l., Beneficium, in Prompta bibliotheca, canonica, iuridica, moralis theologica, cit., I, 1061-1242: 1102-1107. ID., Concursus, ibid., II, 878-914. ID., Immunitas ecclesiastica, ibid., IV, 317-406. ID., Legatus, ibid., IV, 1399-1412. ID., Limina Apostolorum Romae, ibid., V, 155-174. ID., Regularis professio, ibid., VI, 943-1008. fERRERO f., Eremitismo individuale in Occidente, DIP, III, Roma 1976, 1245-1258. fONZI f., I vescovi, in Chiesa e religiosità in Italia dopo l’Unità, cit., Relazioni I, 32-58. fRaNCOVICh C., Storia della massoneria in Italia dalle origini alla rivoluzione francese, firenze 1974. Frati Minori, in Enciclopedia Cattolica, cit., V, 1722-1743. 1226
Bibliografia
galUZZI a., La vita religiosa in Italia dopo il Concilio di Trento, in Problemi di storia della Chiesa nei secoli xV-xVII. atti del IV convegno di aggiornamento, Napoli 30 agosto – 3 settembre 1976, Napoli 1979, 201-222. gEMMITI D., Il processo per la nomina dei vescovi. Ricerche sull’elezione di vescovi nel sec. xVII, Napoli-Roma 1989. gIUNTElla V.E., Il cattolicesimo democratico nel triennio «giacobino», in M. ROSa (cur.), Cattolicesimo e lumi nel Settecento italiano, Roma 1981, 267-294. gRECO g., Fra disciplina e sacerdozio: il clero secolare nella società italiana dal Cinquecento al Settecento, in M. ROSa (cur.), Clero e società, cit., 45-113. ID., La Chiesa in Italia nell’età moderna, Bari 1999. gUaSCO M., La formazione del clero: i seminari, in g. ChITTOlINI – g. MICCOlI (curr.), La Chiesa e il potere politico, cit., 629-715. gUIDETTI a., Le missioni popolari. I grandi gesuiti italiani, Milano 1988. haSlER a.B., Come il papa divenne infallibile. Retroscena del Vaticano I, trad. it., Torino 1982. Il sinodo diocesano nella teologia e nella storia. atti del convegno di Studi, Catania, 15-16 maggio 1986, acireale 1987. IRIaRTE l., Storia del francescanesimo, Napoli 1982. JEDIN h., Il significato del Concilio di Trento nella storia della Chiesa, in Gregorianum 26 (1945) 117-136. ID., Storia del Concilio di Trento, trad. it., 4 voll, Brescia 1973-1981. JEDIN h.– alBERIgO g., Il tipo ideale di vescovo secondo la riforma cattolica, tr. it., Brescia 1985. JEMOlO a.C., Il giansenismo in Italia prima della rivoluzione, Bari 1928. La Sacra Congregazione del Concilio. Quarto centenario della fondazione (1564-1964). Studi e ricerche, Città del Vaticano 1964. La società religiosa nell’età moderna. atti del Convegno studi di storia sociale e religiosa. Capaccio – Paestum, 18-21 maggio 1972, Napoli 1973. lE BRaS g., Studi di sociologia religiosa, trad. it., Milano 1969. lEDOChOWSka T., Conservatorio, in DIP, II, cit., 1627-1629. lONghITaNO a., La normativa sul sinodo diocesano. Dal Concilio di Trento al codice di diritto canonico, in Il sinodo diocesano nella teologia e nella storia, cit., 33-85. 1227
Bibliografia
MaRCOCChI M., La riforma cattolica. Documenti e testimonianze, 2 voll., Brescia 1967-1970. MaRIOTTI M., Problemi di lingua e di cultura nell’azione pastorale dei vescovi calabresi in età moderna, Roma 1980. MaRTINa g., La situazione degli istituti religiosi in Italia intorno al 1870, in Chiesa e religiosità in Italia dopo l’Unità, cit., Relazioni, I, 194-335. ID., Pio Ix (1846-1850), Roma 1974; Pio Ix (1851-1866), Roma 1986; Pio Ix (1867-1878), Roma 1990. MaZZONE V. – TURChINI a. (curr.), Le visite pastorali, Bologna 1985. MEERSSEMaN g.g. – PaCINI g.P., Le confraternite laicali in Italia dal Quattrocento al Seicento, in Problemi di storia della Chiesa nei secoli xVII-xVIII, cit., 91-135. MENOZZI D., «Aufklärung» delle Chiese cristiane e «chrétiens éclairés». In margine ai lavori della terza sezione del Congresso C.I.H.E.C. di Varsavia, in Critica storica 16 (1979) 150-161. ID., La Chiesa cattolica e la secolarizzazione, Torino 1993. ID., Sacro Cuore. Un culto tra devozione interiore e restaurazione cristiana della società, Roma 2001. ID., Tra riforma e restaurazione. Dalla crisi della società cristiana al mito della cristianità medievale (1758-1848), in g. ChITTOlINI – g. MICCOlI (curr.), La Chiesa e il potere politico, cit., 767-806. MEZZaDRI l., La spiritualità dell’ecclesiastico seicentesco in alcune fonti letterarie, in Problemi di storia della Chiesa nei secoli xVII-xVIII, cit., 45-89. MICCOlI g., Fra mito della cristianità e secolarizzazione, Casale Monferrato 1985. MONTICONE a., I vescovi meridionali: 1861-1878, in Chiesa e religiosità in Italia dopo l’Unità, cit., Relazioni, I, 59-100. ID., L’episcopato italiano dall’unità al Concilio Vaticano II, in M. ROSa (cur.), Clero e società, cit., 256-330. MORONI a., «Exequatur» e «placet», in Novissimo digesto italiano, VI, Torino 1968, 1084-1088. MORONI g., Antamori Francesco Paolo, Dizionario di erudizione storicoecclesiastica, I, Venezia 1840, 161. ID., «Limina Apostolorum», ibid., xxxVIII, 221-233. MUTINI C., Bandiera Alessandro, in DBI, V, Roma 1963, 679-681. NaSEllI C.a., Soppressioni pontificie, in DIP, VIII, cit., 1783-1786. ORCIBal J., Les origines du Jansénisme, 3 voll., louvain 1947-1948. 1228
Bibliografia
PaCIChEllI g.B., Il Regno di Napoli in prospettiva, 3 voll., Napoli 1641-1703. PaOlUCCI S., Missioni dei Padri della Compagnia di Gesù nel Regno di Napoli, Napoli 1651 PaRISElla a., «Liber Litterarum» Sacrae Congregationis Concilii, in La Sacra Congregazione del Concilio, cit., 447-476. PEllENS k., Die Texte des normannischen Anonymus: neu aus der Handschrift 415 des Corpus Christi College Cambridge herausgegeben, Wiesbaden 1966. PENCO g., Storia della Chiesa in Italia, 2 voll., Milano 1978. PRéClIN E., Les Jansénistes du 18e siècle et la constitution civile du clergé, Paris 1929. PROSPERI a., Tribunali della coscienza. Inquisitori, confessori, missionari, Torino 1996. RaBIkaUSkaS P., Relationes status dioecesium in Magno Ducatu Lituaniae, I, Romae 1971. RaINOlDI f., Canto e musica, in D. SaRTORE – a.M. TRIaCCa – C. CIBIEN (curr.), Liturgia, Roma 2001, 303-319. REBERSChak M., La spiritualità dell’Opera dei congressi nel suo periodo formativo (1871-1878), in Chiesa e religiosità in Italia, cit., Comunicazioni, II, 217-238. RENZETTI l., Il santuario di Nostra Donna del Ponte e i vescovi ed arcivescovi di Lanciano, lanciano 1887. REZaC J., Cellioti, in DIP, II, cit., 747-748. ROCCa g., Collegi di Maria, ibid., 1223. ROSa M. (cur.), Clero e società nell’Italia contemporanea, Bari 1992. ID., Introduzione all’Aufklärung cattolica in Italia, in M. ROSa (cur.), Cattolicesimo e lumi nel Settecento italiano, Roma 1981, 1-47. ID., La Chiesa meridionale nell’età della Controriforma, in g. ChITTOlINI – g. MICCOlI (curr.), La Chiesa e il potere politico, cit., 292-345. ID., Politica e religione nel ’700 europeo, firenze 1974. ID., Spiritualità mistica e l’insegnamento popolare. L’Oratorio e le Scuole Pie, in g. DE ROSa – T. gREgORy – a. VaUChEZ (curr.), Storia dell’Italia religiosa, cit., 271-302. ROUllaRD Ph., Eremistismo in Occidente, in DIP, III, cit., 1230-1244. RUggIERI g., Chiesa e rivoluzione francese. Alla ricerca di un nuovo modello teologico politico, in Synaxis 12 (1994) 1, 107-132. RUSCONI R., Confraternite, compagnie e devozioni, in g. ChITTOlINI – g. MICCOlI (curr.), La Chiesa e il potere politico, cit., 467-506. 1229
Bibliografia
RUSSO C., Carafa Fabrizio, in DBI, xIx, Roma 1976, 541-542. SaVINO P., Pontifica Accademia Ecclesiastica, voce «accademie», in Enciclopedia Cattolica, cit., I, 175. SaVIO P., Devozione di Mgr. Adeodato Turchi alla Santa Sede. Testo e DCLxxVII documenti sul giansenismo italiano ed estero, Roma 1938. SINDONI a., Le Scuole Pie in Sicilia. Note sulla storia dell’ordine scolopico dalle origini al secolo xIx, in Rivista di Storia della Chiesa in Italia 25 (1971) 375-421. SPIDlIk T., Calibiti, in DIP, I, Roma 1974, 1713-1714. STaffa D., Legato (nella diplomazia pontificia), in Enciclopedia cattolica, cit., VII, 1025-1027. TOSCaNI x., Il reclutamento del clero (secoli xVI-xIx), in g. ChITTOlINI – g. MICCOlI (curr.), La Chiesa e il potere politico, cit., 572-628. TRaMONTIN S., Opera dei congressi e dei comitati cattolici in Italia, in f. TRaNIEllO – g. CaMPaNINI (curr.), Dizionario storico del movimento cattolico in Italia, cit., I/2, 336-347. ID., Profilo di storia della Chiesa italiana dall’Unità ad oggi, Torino 1980. ID., Società, religiosità e movimento cattolico in Italia meridionale, Roma 1977. VaNNUCCI P., Il Collegio Nazareno, Roma 1930. VaZQUEZ I., L’oeuvre littéraire de Lucien Ceyssens sur le jansenisme et l’antijansénisme devant la critique, Roma 1979. VEREECkE l., Storia della teologia morale, in g. PIaNa – S. PRIVITERa (curr.), Nuovo dizionario di teologia morale, Milano 1990, 13141338. VICaIRE h., Storia di S. Domenico, Roma 1983, WEBER C., Legati e governatori dello Stato Pontificio: 1550-1809, Roma 1994. ZOVaTTO P., Nuove forme di religiosità popolare tra Sette e Ottocento, in g. DE ROSa – T. gREgORy – a. VaUChEZ (curr.), Storia dell’Italia religiosa, cit., II, 393-418.
1230
INDICE aNalITICO lUOghI E COSE NOTEVOlI*
aCI, terra di, 36, 58, 79, 123, 158, 262, 296-297, 487 — aci inferiore, 262, 273, 296-297 – abitanti, 239 — aci superiore, 262, 274-277, 296297 – abitanti, 239 aCI BONaCCORSI, 36, 161, 178, 244, 262, 277, 334, 346, 352, 361, 368, 400, 526, 553, 559, 566, 628, 687, 716, 745, 800 — abitanti, 277, 319, 346, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – S. Stefano, 277 – SS. Sacramento, 244, 277 — Chiese – S. lucia. 277 – S. Maria dell’Indirizzo (chiesa madre), 277 – S. Maria della Consolazione, 277 – S. Maria della Vena, 277 — Clero, 277 — Cura delle anime, 277 aCICaSTEllO, 36, 157, 159, 161, 177, 262, 276, 319, 334, 362, 369, 401, 526, 553, 559, 628, 687, 716, 735, 745, 800 — abitanti, 177, 276, 319, 346, 353, 362, 369, 401
— Chiese – S. Mauro, 157, 276 — Clero, 177, 276 — Cura delle anime, 276 — aCITREZZa (o Trezza), 36, 526, 553, 559, 628, 687, 716, 745 aCICaTENa, 36, 161, 177, 262, 276, 319, 334, 346, 445, 487, 526, 540, 553, 559, 566, 628, 633, 687, 691, 716, 744, 750-751, 753, 788, 800 — abitanti, 177, 276, 319, 346 — associazioni laicali e confraternite — Chiese – S. Maria della Catena (chiesa madre), 276, 566, 683 – – Capitolo di canonici, 487, 566, 633, 691, 744, 751, 753, 788, 800 — Clero, 177, 276 — Cura delle anime, 276, 633, 691 – – Conservatorio femminile, 445 — aCI SaN fIlIPPO (o San filippo di Carcina), 36, 58, 161, 176-178, 244, 262, 275, 319, 334, 345, 352, 368, 400, 463, 487, 526, 540, 553, 566, 628, 633, 687, 691, 716, 744, 750-751, 753, 800, 788, 800 – abitanti, 177, 275, 319, 345, 352, 361, 368, 400
* gli indici non fanno riferimento al testo originale latino delle relazioni pubblicato in appendice. In questo indice: 1) sono indicati in maiuscoletto i luoghi e in tondo le cose notevoli; 2) non si è tenuto conto del nome di Catania e delle città riferite nella data dei documenti; 3) considerato che gli istituti religiosi maschili e femminili delle diverse città nel corso dei secoli hanno subìto variazioni, la griglia dell'indice è stata elaborata sulle relazioni più antiche e ricche di dati; negli anni successivi il riferimento riguarda soprattutto il nome dell'istituto, non l'ordine religioso che lo occupa; 4) le chiese dei religiosi di norma mancano nelle relazioni, perciò anche nell'indice, perché non erano soggette alla giurisdizione del vescovo e alla sua visita.
1231
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– associazioni laicali e confraternite – – S. Nicola, 275 – – SS. Sacramento, 244, 275 – Chiese – – S. filippo (chiesa madre), 275, 566 – – Capitolo di canonici, 487, 566, 633, 691, 744, 751, 753, 788, 800 – Clero, 177, 275 – Cura delle anime, 275, 566, 633, 691 — SaN gIaCOMO, 161, 177, 262, 270, 276, 334 – abitanti, 177, 276 – Chiese – – S. giacomo (chiesa madre), 276 – Clero, 177, 276 – Cura delle anime, 276 — SaNTa lUCIa, 161, 177, 262, 276, 334, 526, 566, 628, 633, 687, 691, 745, 750-751, 753, 788, 800 – abitanti, 177, 276 – associazioni laicali e confraternite – – SS. Rosario, 244, 276 – – SS. Sacramento, 244, 276 – Chiese – – S. Costantino, 276 – – S. lucia (chiesa madre), 276, 566 – – – Capitolo di canonici, 487, 566, 633, 691, 745, 751, 753, 788, 800 – – S. Maria delle grazie, 276 – Clero, 177, 276 – Cura delle anime, 276, 566, 633, 691 — SaNTa MaRIa DElla CONSOlaZIONE, 161, 177-178, 262, 275-276, 334 – abitanti, 177, 275 – Chiese
1232
– – S. Maria della Consolazione (chiesa madre), 275 – Clero, 177, 276 – Cura delle anime, 275 — SaN NICOlò, 161 aCIPlaTaNI (o aci Patanè), vedi acireale aCIREalE (o aci aquilia), 7, 36-37, 138, 143-144, 160-161, 174-175, 240, 244, 262, 273-274, 304-305, 319-320, 334, 393, 395, 400, 411, 429, 450, 456, 458, 460, 463, 469, 499, 517, 520522, 531, 533, 540, 545-546, 552553, 559-560, 566, 593, 628, 632633, 641, 673, 687, 691, 715-716, 734-735, 744, 750, 752, 788, 800 — abitanti, 175, 240, 274, 319, 334, 345, 352, 361, 368, 395, 400 — accademia degli Zelanti, 304 — associazioni laicali e confraternite, 334 – del Monte di Pietà, 274 – S. Sebastiano, 176, 274 – SS. Pietro e Paolo, 176, 274 — Catechesi, 521, 531 — Chiese, 175 – S. antonio di Padova, 274 – S. Caterina (sacramentale), 175-176, 273, 521 – S. francesco di Paola, 274 – S. giovanni Evangelista, 274 – S. Maria annunziata (chiesa madre), 175, 273, 334, 469, 521, 531, 545, 552, 559, 566, 736 – – Capitolo di canonici, 334, 393, 456, 458, 460, 469, 521, 531, 545, 552, 559, 566, 600, 632, 641, 673, 691, 744, 750, 752, 788, 800 – S. Maria dei Miracoli, 176, 274, 594 – S. Maria dell’Itria, 274 – S. Maria di loreto, 176, 274 – S. Maria di Monserrato, 274 – S. Maria la Scala, 594
Indice analitico luoghi e cose notevoli
—
— — — —
—
— —
– S. Michele (sacramentale), 175-176, 273 – S. Rocco, 274 – S. Sebastiano, 175-176, 274, 552, 566 – S. Vito, 274 – SS. apostoli Pietro e Paolo, 175, 274, 521 – SS. Salvatore, 274 Clero, 175, 274, 334, 450-451, 458, 460 – Casi di coscienza, 521, 531, 546 – Congregazione di sacerdoti, 304 Congregazione delle scuole pie, 521 Cura delle anime, 37, 175, 273, 334, 469, 545-546, 552, 559, 566, 632, 691 Istituti religiosi femminili – Benedettine (S. agata), 334, 469, 499, 521, 531, 546, 552, 559, 566 Istituti religiosi maschili – Carmelitani, 176, 273, 334, 469 – Domenicani, 273, 334, 469 – frati minori dell’osservanza, 176, 273, 334, 469 – frati minori cappuccini, 176, 273, 334, 469 Istituzioni di carità, 243 – Conservatorio femminile «S. Venera», 501, 546, 553, 560, 566 – legati di maritaggio o per il monastero, 469, 546, 553, 560, 566 – Monte di pietà, 334, 469, 502, 546, 553, 560, 566, 634, 694 – Ospedale, 274, 334, 469, 546, 553, 560, 566 Quaresimale, 176 Religiosità popolare, 144, 175176, 450, 458
— S. Venera, festa di, 521 — Scuola di canto gregoriano, 498 — aCIPlaTaNI (o aci Patanè), 161, 177-178, 244, 262, 274 – abitanti, 177, 274 – associazione laicale del SS. Sacramento, 244, 274 – Chiese – – Madonna del Carmelo (chiesa madre), 274 – – S. Venera, 161 – Clero, 177, 274 – Cura delle anime, 274 — Capomulini, 178 – Chiese – – S. anna, 178 — Mangano, 745 — Santa Venera, 161 aCIREalE, diocesi di, 7, 36, 715-716, 734735, 762, 776, 782, 786, 800-801, 807 — Seminario, 807 — Soggetta alla Santa Sede, 735 — Vescovo di, 782 aCI SaN fIlIPPO, vedi acicatena aCI SaNT’aNTONIO, 36, 161, 178, 262, 274-275, 319, 334, 346, 352, 361, 368, 400, 403, 526, 540, 553, 559, 566, 628, 687, 716, 745, 800 — abitanti, 275, 319, 346, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – SS. Rosario, 244, 275 – SS. Sacramento, 244, 275 — Chiese, 178 – S. antonio (chiesa madre), 275 – S. Biagio, 275 – S. Domenico, 275 — Clero, 275 — Cura delle anime, 275 aCITREZZa, vedi acicastello aDRaNO (o adernò), 36, 58, 69, 140, 156, 159-160, 165, 183-184, 239, 262, 243-244, 262, 280-281, 319, 321, 331-332, 345, 352, 361, 368, 393,
1233
Indice analitico luoghi e cose notevoli
400, 426, 449, 456, 458, 460, 463, 469-470, 494, 498-499, 501, 517, 519, 530, 540, 546, 552, 561, 568, 600, 628, 631, 641, 687, 690, 744, 750-752, 778, 800, 805-807, 811 — abitanti, 239, 281, 319, 331, 345, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – della Morte (chiesa madre), 281 – S. antonio, 281 – S. antonino, 281 – S. Pietro, 281 – S. Rocco, 281 – Spirito Santo, 281 – SS. Sacramento (chiesa madre), 244, 281 – SS. Salvatore, 281 — Catechesi, 519, 546 — Chiese, 183, 806 – gesù e Maria, 281 – Maria SS. assunta (chiesa madre), 156, 280, 331, 469, 519, 530, 546, 552, 561, 568, 631 – – Capitolo di canonici, 331, 393, 399, 460, 469, 519, 530, 546, 552, 561, 568, 600, 641, 690, 744, 751-752, 788, 800, 805 – S. antonio, 281 – S. antonino, 281 – S. giovanni Evangelista, 281 – S. Marco, 281 – S. Maria del Tindaro, 281 – S. Pietro, 281 – S. Rocco, 281 – S. Vito, 281 – SS. Salvatore, 281 – Spirito Santo, 281 — Clero, 140, 184, 281 – Casi di coscienza, 498, 519, 530, 546 — Cura delle anime, 280, 331, 469, 631, 690 — Istituti religiosi femminili, 806
1234
– Benedettine (S. lucia), 184, 280, 331, 470, 494, 499, 519, 530, 546, 552, 561, 568 – Clarisse (S. Chiara), 184, 280, 331, 426, 449, 470, 519, 530, 546, 552, 561, 568 – – Requisito dal governo, 811 –– Suore di S. anna, 778, 807 — Istituti religiosi maschili – agostiniani, 331, 470 – Domenicani, 184, 280, 331, 470 – frati minori cappuccini, 184, 281, 331, 470 – frati minori dell’osservanza, 184, 281, 331, 470 — Istituzioni di carità, 243 – Conservatorio femminile «gesù e Maria», 501, 546, 552, 561, 569 – Monte di pietà, 281 – Ospedale, 281, 807 africa, 11 agIRa (o San filippo), 36-37, 39, 58, 69, 123, 166, 173, 194-195, 218, 239240, 243-244, 262, 270-272, 318, 320, 329-330, 333, 345, 352, 361, 368, 378, 393, 399-400, 411, 456, 458, 463, 469, 503, 516, 529, 540, 544-545, 551, 561, 568, 628, 631, 672, 687, 690, 716 — abitanti, 69, 194, 239, 273, 318, 329, 345, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite, 272 – della Morte (S. antonio), 272 – S. andrea, 272 – S. Barbara, 272 – S. Biagio, 272 – S. Caterina, 272 – S. giovanni Battista, 272 – S. lucia, 272 – S. Matteo, 272 – S. Nicola, 272 – S. Onofrio, 272 – S. Orsola, 272
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– S. Paolo, 272 – S. Vincenzo (anime del Purgatorio), 272 – SS. Concezione (S. Margherita), 272 – SS. Rosario (SS. Salvatore), 244, 272 – SS. Sacramento (S. Croce), 244, 272 – SS. Sacramento (SS. Salvatore), 244, 272 – SS. Sacramento (S. Rocco), 244, 272 – SS. Simone e giuda, 272 — Catechesi, 516, 529 — Chiese – anime del Purgatorio, 272 – Madonna di loreto, 329 – S. andrea, 272 – S. antonio abate (sacramentale), 271-272, 329, 516, 529 – S. antonio di Padova (sacramentale), 271, 329, 469, 516, 529, 544, 551, 561, 568, 631, 690 – – Capitolo di canonici, 393, 469, 516, 529, 545, 551, 561, 568, 631, 672 – S. Barbara, 272 – S. Biagio, 272 – S. Calogero, 272 – S. Caterina, 272 – S. Chiara, 272 – S. Croce, 272 – S. filippo (già abbazia benedettina), 194, 218, 271, 329, 469, 545, 551, 568, 632, 691 – – Collegio di cappellani e capitolo, 194, 271, 393, 469, 545, 551, 568, 632, 672, 691 – S. giovanni Battista, 272 – S. lucia, 272 – S. Margherita (sacramentale), 271-272, 329, 469, 516, 529, 544, 551, 561, 568, 631 – – Capitolo di canonici, 393,
— — —
—
469, 516, 529, 545, 551, 561, 568, 631, 672, 690 – S. Maria della Catena, 272 – S. Maria dell’Indirizzo, 272 – Santa Maria Raccomandata, 153 – Santa Maria Maggiore (sacramentale), 271, 329, 469, 516, 529, 544, 551, 561, 568, 632 – – Capitolo di canonici, 393, 469, 516, 529, 545, 551, 561, 568, 632, 672, 690 – S. Matteo, 272 – S. Nicola, 272 – S. Onofrio, 272 – S. Orsola, 272 – S. Paolo, 272 – S. Pietro (sacramentale), 271, 329, 516, 529 – S. Rocco, 272 – S. Serafina, 272 – SS. Salvatore (sacramentale), 271-272, 329, 369, 469, 529, 544, 551, 561, 568, 631 – – Capitolo di canonici, 393, 399, 369, 469, 529, 545, 551, 561, 568, 631, 672, 690 – SS. Simone e giuda, 272 Clero, 194 – Casi di coscienza, 516, 529 – Indisciplina e liti, 194, 411 Cura delle anime, 69, 271, 273, 458, 469, 632, 690 Istituti religiosi femminili, 69, 329, 469 – Benedettine (Maria SS. annunziata), 272, 329, 469, 516, 529, 545, 551, 561 568 – Benedettine (S. Maria la Raccomandata), 272, 329, 469, 516, 529, 545, 551, 561, 568 – Clarisse (S. Chiara), 272, 329, 469, 516, 529, 545, 551, 561, 568 Istituti religiosi maschili, 69, 271272, 329, 469
1235
– – – –
Indice analitico luoghi e cose notevoli
agostiniani, 271, 329, 469 agostiniani (scalzi), 271 Carmelitani, 329, 469 frati minori cappuccini, 271, 329, 469 – frati minori dell’osservanza, 271, 329, 469 – frati minori del terz’ordine regolare, 272, 329 — Istituzioni di carità, 243 – Monte di pietà (Madonna di loreto), 273, 329 – Ospedale «S. lorenzo», 273, 329 agRIgENTO (o girgenti), 16, 26, 30, 48, 261, 269, 297, 300, 336, 344, 351, 360, 367, 399, 439-440, 442-445, 479, 575, 585, 605, 628, 644, 668, 687, 717 — Capitolo della cattedrale, 668 — Collegio «SS. agostino e Tommaso», 575 — Diocesi di, 16, 30, 261, 297, 300, 336, 344, 351, 360, 367, 399, 443, 605, 628, 687 — Vescovi di, 26, 48, 300, 439-440, 442, 444-445, 479, 585, 717 aIDONE, 36, 69, 172, 192-193, 237, 239, 243, 262, 285-286, 318, 321, 333, 346, 352, 361, 368, 395, 400, 463, 487, 499, 503, 512, 527, 540, 542, 551, 556, 560, 565, 628, 632, 643, 687, 691, 716 — abitanti, 192, 239, 286, 318, 333, 346, 352, 361, 368, 395, 400 — associazioni laicali e confraternite, 556 – S. leone, 286 – S. Maria, 193 – SS. Salvatore, 286 — Catechesi, 513 — Chiese, 193, 556 – della Cittadella (Morgantina), 193 – S. antonio, 286 – S. antonio di Padova, 286
1236
– – – – –
— — — —
— —
S. Biagio, 286 S. Caterina, 286 S. giacomo, 286 S. leone, 286 S. lorenzo (chiesa madre), 192, 285, 333, 512, 527, 565, 632 – – Capitolo di canonici, 487, 632, 691 – – Patrimonio, 192, 513 – S. Maria annunziata, 286 – S. Maria della grazia, 286 – S. Maria delle grazie nella contrada gabella (sacramentale), 565 – S. Maria dell’Itria, 286 – S. Maria del Piano (sacramentale), 333, 512 – S. Nicola (sacramentale), 286 – SS. Salvatore, 286 Clero, 192, 286 – Casi di coscienza, 513 Cura delle anime, 192, 285-286, 632, 691 Istituti religiosi femminili – Domenicane (S. Caterina da Siena), 193, 286, 333, 499, 512, 527, 551, 556, 560, 565, 643 Istituti religiosi maschili – agostiniani, 286, (soppresso) 333 – Carmelitani, 286, (soppresso) 333 – Domenicani, 286 – frati minori cappuccini, 286, 333 – frati minori conventuali, 286, (soppresso) 333 – frati minori osservanti (S. Rosalia), 286, 333 Istituzioni di carità, 243 – Ospedale «S. Tommaso» e brefotrofio, 286, 333 Parroco (presentato dal feudatario), 192, 237
Indice analitico luoghi e cose notevoli
— gaBElla, 565, 745 alTaMURa, 577 aMalfI, vescovo di, 169 aMaSEa, vescovo di, 135 aNDRIa, 718-719, 722, 724, 726, 731 aNTIOChIa, 234, 247, 686 aQUIlIa, vedi acireale arcadia, 453 asia, 11 associazioni laicali, confraternite, movimenti in diocesi, 33-34, 38, 243-244, 297, 315, 336, 347, 353, 362, 369, 401, 635, 776, 802 – apostolato della preghiera, 802 – attive nelle opere di carità, 34, 244 – del Rosario, 34, 244 – del SS. Sacramento, 34, 244 – Discordie interne, 635 – Opera dei congressi, 782-784 – Opera della propaganda della fede, 802 – S. luigi, 802 – Sottratte dal re alla giurisdizione del vescovo, 704, 707709, 711, 740, 776, 796 – Terz’ordine francescano, 802 aSSORO, 36-37, 58, 69, 173, 193-194, 236, 239, 243, 262, 283-284, 307309, 318, 321, 329, 346, 352, 361, 367-368, 393, 399, 400, 463, 470, 499, 501, 515-516, 528, 540, 544, 551, 561, 567, 628, 631, 643, 687, 690, 716 — abitanti, 193, 239, 284, 318, 329, 346, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – del Purgatorio (chiesa madre), 284 – S. Biagio, 284 – S. Marco, 284 – S. Onofrio, 284 – S. Pietro, 284 – Spirito Santo, 284 — Catechesi, 309, 329, 516, 544
— Chiese, 193 – Madonna di loreto, 284 – S. agata, 284 – S. antonio, 284 – S. Bartolomeo, 284 – S. Biagio, 284 – S. Chiara, 284 – S. Croce, 284 – S. giovanni Battista, 284 – S. Elena, 284 – S. leonardo, 284 – S. leone (chiesa madre), 193, 283, 470, 515, 528, 544, 567 – – Capitolo di canonici, 307308, 367, 393, 399, 470, 515, 528, 544, 567, 631, 690 – S. lucia (sacramentale), 515, 528, 544, 567 – S. Marco, 284 – S. Maria dei Miracoli, 284 – S. Nicola, 284 – S. Onofrio, 284 – S. Pietro, 284 – S. Rocco, 284 – S. Vincenzo, 284 – Spirito Santo, 284 — Clero, 284 – Casi di coscienza, 516, 528, 544 — Cura delle anime, 193-194, 236, 283, 307-308, 470, 544, 567, 631, 690 — Istituti religiosi femminili – Clarisse (S. Chiara), 193, 284, 329, 470, 499, 515, 528, 544, 567, 643 — Istituti religiosi maschili – agostiniani, 193, 284, 329, 470 – Carmelitani, 284, 329, 470 – frati minori cappuccini, 193, 284, 470 – frati minori dell’osservanza, 193, 284, 329, 470 – frati minori del terz’ordine regolare, 193, 284, 329, 470 — Istituzioni di carità, 243
1237
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– Collegio di Maria, 501, 567 – Conservatorio femminile «Spirito Santo», 501, 567 – Ospedale e brefotrofio, 284 aVERSa, vescovo di, 375 BaBIlafONTE, 47, 51 BaRRafRaNCa, 36, 172, 239, 262, 285, 318, 321, 333, 345, 352, 361, 368, 395, 400, 463, 513, 528, 540, 543, 550, 567, 628, 687, 716 — abitanti, 239, 285, 318, 333, 345, 352, 361, 368, 395, 400 — associazioni laicali e confraternite – S. alessandro, 285 – S. Maria dell’Itria, 285 – S. Sebastiano, 285 — Catechesi, 513, 528, 543 — Chiese – Immacolata Concezione di Maria. 285 – S. alessandro, 285 – S. Maria della grazia (chiesa madre), 285, 528, 543 – S. Maria dell’Itria, 285 – S. Sebastiano, 285 — Clero, 285 – Casi morali, 513, 543 — Cura delle anime, 285 — Istituti religiosi femminili – Benedettine (SS. Trinità), 550, 567 — Istituti religiosi maschili – francescani (soppresso), 333 BElPaSSO (prima Malpasso e fenicia Moncada), 36, 156, 162-163, 180, 239, 244, 262, 278, 303, 319, 321, 334, 345, 352, 361, 368, 395, 400, 463, 526, 540, 553, 566, 600, 628, 633, 687, 691, 745, 750-751, 753, 800, 805 — abitanti, 180, 239, 278, 319, 345, 352, 361, 368, 395, 400 — associazioni laicali e confraternite
1238
– SS. Sacramento (chiesa madre), 244, 278 — Chiese – S. Maria del Rosario (chiesa madre), 180, 278 – – Capitolo di canonici, 600, 633, 691, 745, 750-751, 753, 788, 800, 805 – S. Vito, 278 – SS. filippo e giacomo, 278 — Clero, 180, 278 — Cura delle anime, 278, 691 — Istituti religiosi maschili – Carmelitani, 180, 278 – frati minori dell’osservanza, 180, 278 — BORREllO (o Stella aragona), 526, 745 Benefici e uffici ecclesiastici: conferimento per concorso, 597-600, 641, 673 BENEVENTO, 22 Beni ecclesiastici — amministrazione, 197-201, 227228, 306, 309, 503 — Decime, 23-24, 193, 231, 313, 378, 488, 532-534, 740, 743, 748 — Esproprio dopo l’unità d’Italia, 763 – acquisto dei beni espropriati, 809 — Ordinationes dopo la visita pastorale del vescovo Branciforte, 196201 — Primizie, 183, 193, 237, 269, 270271, 277-278, 280, 283-284, 286, 289-292 — Tutela, 98-99, 511-513, 515-516, 527, 556 — Vertenza con il Demanio, 771, 777, 800, 805-806, 811 BERTINORO, vescovo di, 113-115, 118, 124 BIaNCaVIlla (prima Callìcari), 36, 58, 69, 145, 165, 183, 239, 244, 262, 279280, 319, 321, 331-332, 346, 352, 361, 368, 400, 463, 483, 487, 498,
Indice analitico luoghi e cose notevoli
517, 519, 530, 540, 552, 561, 568569, 597, 628, 632, 673, 687, 691, 744, 750-751, 753, 763, 788, 805 — abitanti, 183, 239, 280, 319, 332, 346, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – della Morte (S. Orsola), 280 – SS. Sacramento (Maria SS. annunziata), 244, 280 — Catechesi, 519 — Chiese – S. Maria dell’Elemosina (chiesa madre), 183, 279, 332, 530, 568 – – Capitolo di canonici, 487, 568, 597, 632, 673, 691, 744, 751, 753, 788, 805 – S. Maria annunziata, 280, 332 – S. Maria di gesù, 332 – S. Maria Odigitria, 332 – S. Orsola, 280, 332 – S. Rocco, 280, 332 — Clero, 183, 280 – Casi di coscienza, 498, 519, 530 — Cura delle anime, 280, 632, 691 — Istituzioni di carità – Conservatorio femminile, 501, 569 – Ospizio «S. francesco di Paola», 569 — Licentia populandi, 145, 165 — Rivoluzione del 1860, 763 BOlOgNa, 261, 295, 298, 335, 344, 350, 359, 366, 375, 398, 453 BONgIaRDO, vedi S. Venerina BORREllO (o Stella aragona), vedi Belpasso BRESSE, 74 BRINDISI, vescovo di, 638 BRONTE, 36, 716, 722, 734, 745, 763, 771, 788, 791, 806-807 — Chiese, 806 — Collegio di Maria, 777, 807 — Cura delle anime, 771, 788
— Istituti religiosi femminili – Benedettine (S. Scolastica), 806 – figlie di Maria ausiliatrice, 777, 807 — Rivoluzione del 1860, 763 BRUxEllES, 72 BUgEy, 74 CaEN — abbazia di S. Stefano, 17 Calabria, 16, 23, 35, 64, 67, 83, 85, 88, 107, 110, 403 CalahORRa, 66 Calamità naturali — alluvione del 1880, 779 — Carestie – del 1606, 66 – del 1763, 609 – del 1777-1812, 677 — Cavallette del 1773, 677 — Ciclone – del 1884, 779 — Epidemie – del 1592, 51 – del 1792-1793, 677 – del 1854, 731 – del 1867, 779, 789 – del 1887, 779, 810 — Etna, eruzioni – del 1537, 163 – del 1669, 233. 302-303, 311, 317, 338-339, 341, 343, 355, 360, 368, 380, 391, 395, 424, 537 – del 1688-1689, 391 – del 1780, 677 – del 1792, 677 – del 1878, 779 – del 1886, 779, 810 — Siccità – del 1773-1774, 677 — Terremoti – del 1169, 147 – del 1693, 233, 314, 392, 403, 406, 457, 480, 537, 541, 589, 607, 629, 687
1239
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– del 1731, 492, 522 – del 1780, 677 – del 1783, 677 CalaSCIBETTa, 36-37, 58, 69, 123, 140, 169-170, 190-191, 239, 243-244, 262, 269-271, 318, 320, 328-329, 345, 352, 361, 368, 400, 463, 468, 499, 515, 528, 540, 544, 551, 561, 610, 628, 632, 649-650, 687 — abitanti, 69, 191, 239, 271, 318, 328, 345, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite, 270 – Dei morti (S. Maria della Catena), 270 – S. antonio, 270 – S. giacomo, 270 – S. lucia, 270 – S. Matteo, 270 – S. Michele arcangelo, 270 – SS. Sacramento (S. Maria), 244, 270 – SS. Trinità, 270 — Catechesi, 515, 544 — Chiese, 191, 270 – Madonna di loreto, 270 – S. antonio (sacramentale), 270, 468, 515, 528, 544 – S. antonio di Padova, 270 – S. Bartolomeo, 270 – S. Domenico o S. Vincenzo, 328 – S. filippo d’agira, 270 – S. giacomo, 270 – S. giovanni, 270 – S. giuliano, 270 – S. giuseppe, 270 – S. lucia, 270 – S. Margherita, 270 – S. Maria Maggiore (chiesa madre), 69, 190, 269, 328, 468, 515, 528, 544 – – Capitolo di canonici, 190, 269, 328, 515, 528, 544 – S. Maria dei Bianchi, 270 – S. Maria del Carmelo, 270
1240
– – – – – – – – – –
S. Maria della Catena, 270 S. Maria delle grazie, 270 S. Maria delle Scale, 270 S. Maria del Soccorso, 270 S. Maria di Calmeri, 270 S. Maria Maddalena, 270 S. Matteo, 270 S. Michele arcangelo, 270 S. Nicola, 270 S. Pietro (chiesa madre), 170, 190, 269, 328, 468, 515, 528, 544, 632 – – Capitolo di canonici, 190, 328, 515, 528, 544, 632, 650 – S. Sebastiano, 270 – SS. Trinità, 270 – Spirito Santo, 270 — Clero, 140, 328 – Casi di coscienza, 190, 515, 544 — Cura delle anime, 69, 269, 328, 468 — Istituti religiosi femminili, 69, 190 – Benedettine (SS. Salvatore), 190, 270, 328, 468, 515, 528, 544 — Istituti religiosi maschili, 69 – Carmelitani, 191, 270, 328, 468 – Domenicani, 191, 270 – – Soppresso dalla Sede apostolica, 328 – frati minori cappuccini, 191, 270, 328, 468 – Mercedari. 468 — Istituzioni di carità, 243 – Conservatorio femminile, 501, 515, 528 – Ospedali, 270 – – S. Barbara, 270 – – S. Pietro, 270 — Sottratta alla giurisdizione del vescovo di Catania, 610, 632, 649-650, 687 CallìCaRI, vedi Biancavilla
Indice analitico luoghi e cose notevoli
CalTagIRONE, 71, 36, 715-716, 733, 762, 770, 787, 810 — Collegio dei gesuiti, 71 — Diocesi di, 7, 36, 715-716, 762, 770, 787, 810 — Vescovi di, 733 CalTaNISSETTa, 7, 153, 715, 760 — Erezione diocesi, 715 — Monastero S. flavia, 760 CaMMaRaTa, 574 CaMPOROTONDO {ETNEO}, 36, 163-164, 180, 240, 262, 291, 303, 319, 321, 334, 346, 353, 361, 369, 400, 463, 526, 532-533, 540, 553, 559, 566, 628, 687, 745 — abitanti, 180, 240, 291, 319, 346, 353, 361, 369, 400 — Chiese – S. antonio, 291 – S. Maria degli Infermi (chiesa madre), 291 — Clero 291 — Cura delle anime, 291 CaNOSSa, 15 CaNTERBURy, 19 Canto sacro, 140, 184, 205 CaPOMUlINI, vedi acireale Carestie, vedi Calamità naturali CaSTROgIOVaNNI, vedi Enna CaTaNIa — abitanti, 67, 143, 239, 261, 295296, 318, 320, 335, 344-345, 350, 352, 359, 361, 366, 368, 395, 398-399, 411, 742, 747, 763 — archivio storico diocesano, 42, 74, 76, 92, 121, 142, 305, 405, 485-486, 711, 743 — associazioni laicali e confraternite, 58, 83, 86, 107, 110, 127, 143, 258, 295, 324, 335, 344, 351, 359, 367, 378, 394, 398, 555, 564, 744 – alunni nobili e popolari, degli (SS. ascensione ai gesuiti), 244, 260
– alunni nobili, degli (SS. ascensione ai gesuiti), 244, 260 – alunni popolari, degli (SS. ascensione ai gesuiti), 244, 260 – angelo Custode, dell’ (S. agostino), 260 – assistenza degli infermi poveri a domicilio, 778, 813 – azzoli, degli (S. giovanni Battista), 258 – Bianchi, dei (S. Martino), 76, 258, 385, 391 – Morti, dei (S. Orsola), 258 – Nobili, dei (SS. ascensione ai gesuiti), 244, 260 – Nobili, dei (S. Michele arcangelo ai minoriti), 260 – Onorati, degli (SS. ascensione ai gesuiti), 244, 260 – Presentazione di Maria SS., 259 – Rosario, del (S. Caterina da Siena dei domenicani), 244, 260 – S. agata al Carcere, 258 – S. agata alla fornace, 259 – S. Barnaba, 259 – S. Berillo (S. agata la Vetere), 260 – S. Costantino, 259 – S. Euplo (ai Cappuccinelli), 259 – S. giacomo apostolo (S. Maria della Misericordia), 258 – S. giuseppe, 259 – S. luca (S. Maria dell’Elemosina), 260 – S. Maria dei Miracoli, 259 – S. Maria della Cava, 259 – S. Maria della Concordia, 260 – S. Maria della Consolazione (SS. Cosma e Damiano), 258 – S. Maria della Pace, 391 – S. Maria della Rotonda, 259 – S. Maria delle grazie (S. Sebastiano), 259
1241
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– S. Maria dell’Indirizzo, 259 – S. Maria del Soccorso, 259 – S. Maria di gesù (S. Maria dell’Indirizzo), 260 – S. Maria di giosafat, 260 – S. Maria di Monserrato, poi S. Maria Maddalena, 259 – S. Maria Maggiore, 260 – S. Michele arcangelo, 259 – S. Sebastiano, 259 – SS. Cosma e Damiano, 541 – SS. Elena e Costantino, 316 – SS. Sacramento, 244, 259 – SS. Salvatore, 260 – SS. Simone e giuda, 260 – S. Tommaso, 260 – S. Vincenzo ferreri (S. Domenico), 260 – S. Vito, 259 – Sette dolori di Maria SS., dei 450, 465 – Spasimo, dello (S. Marina), 260 – Spirito Santo (S. Maria della Dagala), 258 – Studenti, degli (SS. ascensione ai gesuiti), 244, 260 – Tutti i Santi (SS. Crispino e Crispiniano), 259 — Capitolo cattedrale, 35, 49-51, 5758, 62, 64-65, 67-68, 82, 85, 8788, 106-107, 109-110, 127, 136, 139, 141, 144, 146, 214-215, 219, 234-235, 249-250, 295, 310, 321, 323, 335, 343-344, 350, 358, 366, 380, 397, 410, 418, 449, 455, 457-459, 463-464, 480-481, 483, 485, 510, 525, 534-535, 540-541, 549, 554-555, 558, 564, 603-605, 629-630, 657, 666-668, 671-672, 677, 688-689, 697, 700-703, 705, 708, 736, 740, 743, 746, 749, 752, 756, 787, 792 – abito, 67-68, 85, 88, 107, 110, 249-250, 295, 321, 350, 366, 464, 672
1242
– arcidiacono, 139, 141, 144, 215, 235, 535, 630, 688 – Benedettino all’origine, secolarizzato da Pio v, 35, 67-68, 75, 82, 85, 88, 106-107, 109, 146, 235, 249, 321, 629, 687-688 – Beni patrimoniali (prebende e mensa capitolare), 35, 62, 68, 85, 87, 106, 109, 215, 534-535, 605, 630, 688-689, 743, 746 – Conflitti con il vescovo, 35 – Controversia con il capitolo della collegiata di Catania, 671672 – Dignità, 58, 62, 64, 67-68, 85, 87, 106, 109, 235, 249, 295, 321, 335, 343, 350, 358, 366, 397, 455, 458-459, 464, 510, 540, 549, 558, 564, 630, 688, 743, 746, 787 – Prebenda del Penitenziere, 136, 219, 310, 321, 323, 380, 410, 449, 464, 480, 541, 554, 564, 630, 689, 697, 700-702, 705, 708, 740, 749, 756, 787 – Prebenda del Teologo, 136, 139, 219, 310, 321, 323, 380, 410, 449, 464, 480, 541, 555, 564, 605, 630, 677, 689, 697, 700-702, 705, 708, 740, 749, 756, 787 — Chiese, 295, 335, 344, 351, 359, 367, 398 – Cappuccinelli, 259 – Cattedrale S. agata, 35, 37, 5054, 58-59, 60, 62, 65, 67, 75, 82, 84-85, 87-89, 106, 109, 118, 124, 126-127, 130, 146148, 150-151, 154-157, 214, 234-236, 248-250, 295, 304, 307, 314, 321-322, 335, 343344, 350, 358-359, 362, 366, 378, 391, 393, 397, 411, 423, 446-447, 455, 457, 459-460, 463-464, 472, 475, 481, 485, 493, 509-510, 525, 534, 540-
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– – – – – – – – – –
– – – – – – –
541, 549, 554, 558, 564, 587, 602, 606-607, 619, 621-623, 628-630, 636, 676, 684, 687689, 703-707, 709, 711, 743, 746, 750, 788, 805 – abbazia benedettina, 35, 146, 629, 687 – affreschi, 118, 234, 248, 314, 359, 366, 485 – altari, 118, 234, 248-249, 321, 463, 541, 554, 564 – Campanile, 235, 249, 304, 676 – Candelora della cattedrale, 534 – Cappella del Crocifisso, 234, 248, 321, 464, 541, 554 – Cappella della Madonna, 51, 124, 234, 248 – Cappella di S. agata, 51, 118, 124, 126, 130, 314, 366, 445 – Cappella di S. giorgio, 304 – Cappellani sacramentali, 37, 82, 85, 87-88, 106, 109, 148, 151, 235, 249, 344, 350, 358, 366, 397-398, 488, 554, 558, 564, 630, 689, 743, 746 – Consacrazione, 463, 743 – Coro ligneo, 50-51, 53, 58, 234, 248, 629, 687 – Cupola, 447, 472, 628, 676, 687, 689, 704-706, 709 – Cura delle anime, 60, 62, 65, 67, 75, 87, 106, 109, 235, 249, 307, 358, 397-398, 554, 630, 689 – Maestro cappellano, 75, 82, 249, 335, 344, 350, 358, 366, 393, 397, 541, 549, 554, 558, 564, 630, 689 – Maestro delle cerimonie, 75, 344, 350, 358, 366, 397 – Opera grande o fabbriceria, 534, 788
– – Opera piccola o sagrestia, 534 – – Organo, organista, musici, 53, 59, 85, 87, 106, 109, 485, 534, 540, 630, 689, 805 – – Orologio, 481 – – Parrocchia unica della città, 37, 54, 59, 62, 65, 67, 75, 148, 151, 307, 322, 703, 705 – – Presbiterio, 50-51 – – Prospetto, 481, 485, 606, 629, 676, 688 – – Reliquie, 235, 249, 321, 743 – – Reliquie di S. agata, 51, 67, 85, 87, 89, 106, 109, 146, 214, 234, 248, 321, 463, 493, 629, 688, 743 – – Restauri, 50-51, 58, 118, 124, 126, 676, 684 – – Ricostruzione dopo il terremoto, 423, 446-447, 459460, 463, 475, 540, 606, 629, 636, 687, 743, 746 – – Sagrestia, 53, 58, 67, 85, 87, 106, 109, 234, 248, 304, 485 – – Sagrista maggiore, 250, 630, 689 – – Stucchi interni, 314, 359, 676, 707, 711 – – Tabernacolo, 75, 147-148, 234, 248 – – Tombe dei re aragonesi, 234, 629, 688 – Madonna della lettera, 542 – Presentazione di Maria SS., 259 – S. agata al Borgo (sacramentale), 303, 391, 424, 541, 555, 564, 595, 602 – S. agata al Carcere, 258 – S. agata alla fornace, 259, 447 – S. agata la Vetere, 81, 150, 154, 235, 253, 260 – S. agostino, agostiniani, 253, 260
1243
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– S. andrea (sacramentale), 424, 464, 541, 555, 564, 595 – S. andrea fuori le mura, 155, 157, 260 – S. Barbara, 154, 260 – S. Barnaba, 259 – S. Benedetto il vecchio, 260 – S. Biagio (sacramentale), 236, 251, 322, (dopo il 1693 coincide con S. agata alla fornace) 424, 427, 447, 457, 464, 541, 555, 564, 595, 602, 658 – S. Camillo, ministri degli infermi o crociferi, 486 – S. Cataldo, 260 – S. Caterina, 76, 260 – S. Chiara, clarisse, 156, 158 – – Ricostruzione, 425, 448, 466 – S. Costantino, 259 – S. Domenico, domenicani, 260 – S. filippo (sacramentale), 150, 158, 236, 251, 322, 424, 464, 541, 555, 564, 595, 602 – S. francesco all’Immacolata, frati minori conventuali, 236, 253, 676 – S. francesco Borgia, gesuiti, 254, 260 – S. giacomo (sacramentale), 424 – S. giovanni Battista, 258 – S. giovanni «delli Cuti», 260 – S. giovanni li fleri, Cavalieri del Santo Sepolcro, 258 – S. girolamo, 255 – S. giuliano, benedettine, 486 – S. giuseppe, 259 – S. Ignazio, gesuiti, 421-422 – S. Marco (sacramentale, annessa all’ospedale) , 154-155, 257 – S. Margherita, 150 – S. Maria dei Miracoli, 259 – S. Maria degli ammalati, 260 – S. Maria della Concordia (sacramentale), 260, 487, 541, 555, 564, 595, 602
1244
– S. Maria della Consolazione o SS. Cosma e Damiano, 137, 258, 541, 587 – S. Maria dell’Elemosina (sacramentale), 149-150, 152-153, 154-159, 251, 260, 321, 307, 335, 378, 424, 455, 458, 465, 510, 525, 541, 549, 555, 559, 564, 595, 602, 630 – – Capitolo di canonici, 48-49, 54, 58, 82, 85, 88, 107, 110, 251, 295, 297, 307, 321-322, 335, 345, 351, 360, 367, 378, 399, 418, 455, 458, 465, 510, 525, 541, 549, 555, 559, 564, 630, 668, 671-672, 678, 689, 736, 740, 744, 746, 750, 752, 788, 800, 805 – S. Maria dell’Indirizzo, 150, 153, 259, 260 – S. Maria dell’Itria (sacramentale), 150, 154, 157, 236, 251, 322, 424, 464, 541, 555, 564, 595, 602 – S Maria della Dagala, 150, 155, 258 – S. Maria della grazia, 260 – S. Maria della guardia (Ognina), 777, 802, 806 – S. Maria della lettera, 811 – S. Maria della Mercede, mercedari, (poi sacramentale), 777, 806 – S. Maria della Misericordia, 258 – S. Maria della Porta, 260 – S. Maria della Rotonda, 155156, 158-159, 259 – S. Maria della Salette, 777, 802, 806 – S. Maria delle grazie a Cifali (sacramentale), 487, 564, 602 – S. Maria del Riposo, 260 – S. Maria del Soccorso, benedettine poi clarisse, 63, 259
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– S. Maria di Betlem, 260 – S. Maria di giosafat, 260 – S. Maria di Monserrato, 259, 260 – S. Maria di Nuovaluce, agostiniani, 156-157, 445 – S. Maria di Ognina, 260 – S. Maria la grande, poi S. Domenico, domenicani, 155 – S. Maria la guardia, 158 – S. Maria la Cava, 259 – S. Maria Maddalena, 259 – S. Maria Maggiore, 260 – S. Marina (sacramentale), 150, 156-157, 236, 251, 260, 322, 424, 433, 464, 541, 555, 564, 595, 602 – S. Martino, 75, 258, 419 – S. Matteo, 260 – S. Michele arcangelo, 255, 259, 260 – S. Michele a Cifali, carmelitani scalzi, 139-140 – S. Nicola l’arena, benedettini, 236, 303 – – Reliquia e processione del S. Chiodo, 236, 303 – S. Nicola ai Triscini, francescani del terz’ordine regolare, 259 – S. Onofrio fuori le mura, 157 – S. Orsola, 258 – S. Pietro li Carri, 154, 157 – S. Sebastiano, 259 – S. Tommaso (sacramentale), 149-150, 152, 236, 251, 260, 322, 424 – S. Vito, 259 – SS. andrea e Tommaso (sacramentale), 595, 602 – SS. angeli Custodi (sacramentale), 487, 602 – SS. ascensione, vedi S. francesco Borgia – SS. Crispino e Crispiniano, 259 – SS. Sacramento, 259
—
—
— — —
– SS. Salvatore, 260 – SS. Simone e giuda, 260 – SS. Trinità, benedettine, 155 – Spirito Santo, 254 Città – Baronale, poi demaniale, 35 – Beni demaniali, 35-36, 121122 – Magistrature cittadine e senato, 81, 121-122, 257, 355-356, 364, 385, 396, 465-466, 482, 536, 612-613 – Conflitti con il vescovo, 3536, 47, 119, 121-122, 144, 137138, 144, 220, 303, 414-423, 428-446, 465, 482, 612-613, 640, 675 – Consoli delle corporazioni, 466 Clero, 261, 295, 334, 344, 351, 359, 367, 398 – associazione dei SS. Pietro e Paolo, 260-261 – associazione per le quarantore, 808 – Censimenti, 48, 78, 92-93 – Congregazione dei Sette Dolori di M.V., 427-428, 450, 464 – Disciplina, 49-50, 76-79, 9394, 140 – Istruzione, 53, 58, 79, 92-93, 140, 549 – – Casi di coscienza, 50, 53, 58, 115, 125, 127, 310, 510511, 525, 811 – – Sacra Scrittura, 53, 58 Collegio dei nobili Mario Cutelli, 589, 612, 640, 676, 695, 751 Commenda del S. Sepolcro o di S. giovanni di gerusalemme «S. giovanni li fleri», 258, 295, 335, 344, 351, 359, 366, 398 Cura delle anime della città di Catania, 37, 54, 56, 59, 60, 62, 65, 67, 75, 82, 85, 88, 106-107, 109110, 140, 142-143, 148-151, 236237, 306-308, 322-323, 344, 350,
1245
Indice analitico luoghi e cose notevoli
366, 392-393, 398, 447, 455, 457, 487, 541, 550, 555, 558-559, 564, 597-600, 633, 672-673 – Cappellani sacramentali amovibili, 37, 54, 65, 67, 82, 85, 87-88, 106-107, 109-110, 125, 140, 148-151, 237, 306-308, 322, 350, 358, 366, 393, 398, 448, 487-488, 550, 555, 558, 564, 630, 633, 672, 743, 746 – – Concorso per la nomina dei cappellani, 488, 597-600, 672-673 – – Sostentamento, 148-160, 237, 251-252, 322, 464, 534, 676, 703, 705 – Chiese sacramentali, 37, 54, 59, 65, 67, 85, 88, 107, 110, 125, 127, 149-150, 236, 295, 322, 335, 344, 350, 358, 366, 378, 393, 398, 423-424, 455, 457, 464, 525, 541, 550, 555, 559, 595, 602, 672-673, 676, 703, 705, 743, 746 – – Circoscrizione delle chiese sacramentali, 149-150, 423424 – Esequie, 149, 151 – gratuità dei sacramenti, 142143, 148-149 – Matrimonio (facoltà per la celebrazione), 203, 307-308, 322, 448, 464, 487, 541, 550, 555, 559, 564 – Parrocchie, tentativo fallito di erezione, 37, 633 – Parroci (inviti alla nomina di parroci perpetui), 697, 699701, 705, 708, 748 – Vescovo unico parroco della città, 37, 62, 65, 75, 82, 85, 88, 107, 110, 447, 455, 457, 541, 550, 555, 559, 564, 597, 672673, 743, 746, 806, 811 — Curia vescovile, 504-506, 603605, 637-638, 644, 743
1246
— Diocesi di Catania, 34-40 – abitanti, 83, 86, 88, 107, 110, 296-298, 336, 347, 354, 359, 363, 370, 395, 401, 655, 687, 787 – Circoscrizione, 36-37 – Direttamente soggetta alla Santa Sede, 40, 58, 627-628, 686, 716, 735, 787 – fondazione apostolica, 146, 234, 247, 320, 244, 247, 344, 351, 360, 367, 399, 627, 686, 742 – Interdetto nella controversia liparitana, 442-443, 451-452, 636 – Ordinamento, 34-40 – Patronato regio, 52-53, 58, 135, 217, 234, 247, 312, 403 – Rifondazione normanna, 35, 39, 85, 87, 106, 109, 146, 234, 247, 628, 686-687 – Sede metropolitana, 40, 628, 686, 738 – Suffraganea di Monreale, 39, 52-53, 58, 74, 124, 379, 628, 687, 738 — Episcopio, 54, 59, 67, 85, 87, 106, 109, 118, 126, 130, 139, 411, 419, 423, 480, 608, 657, 743 — Istituti religiosi femminili, 58, 68, 83, 86, 88, 107, 110, 127, 143, 255, 295, 322-323, 335, 344, 350, 359, 366, 378, 398, 411, 423-424, 449, 525, 744, 746, 806 – Benedettine (S. agata), 255, 322, 424-425, 466, 507, 510, 542, 550, 555, 559, 564 – Benedettine (S. Benedetto), 255, 322, 420-421, 424-425, 466, 510, 542, 550, 555, 559, 564, 736 – Benedettine (S. Caterina), 255, 322, 424 – Benedettine (S. giuliano), 255,
Indice analitico luoghi e cose notevoli
322, 424-425, 466, 510, 534, 541, 550, 555, 559, 564, 736 – Benedettine (S. Placido), 255, 322, 424-425, 510, 542, 550, 555, 559, 564, 736 – Benedettine (S. lucia), 255, 304, 424, 426 – Benedettine (S. Maria del Soccorso), 63, 424 – Benedettine (S. Maria di Porto Salvo), 255, 322, 424 – Benedettine (S. Maria Maddalena), 424 – Benedettine (S. Orsola), 424 – Benedettine (SS. Trinità), 150, 255, 322, 421, 424-425, 466, 510, 542, 550, 555, 559, 564, 736, 789 – Clarisse (S. Chiara), 150, 256, 322, 424-426, 447, 449, 460, 466, 510, 542, 550, 555, 559, 564, 736 – Clarisse (S. girolamo, poi S. Maria del Soccorso), 63, 256, 322, 424 – Clarisse (Montevergine), 256, 322, 424 – Piccole suore dei poveri, 778, 807 – Soppressione dopo l’Unità d’Italia, 789 – Suore della Carità (ospedali e ospizio municipale dei poveri, «Proiette settenarie», Conservatorio delle vergini al Borgo), 778, 807 – Unione dei monasteri dopo il terremoto del 1693, 424-426 — Istituti religiosi maschili, 58, 68, 86, 88, 107, 143, 252, 295, 322, 335, 344, 350, 359, 366, 378, 398, 423-424, 426-427, 466, 744, 746 – agostiniani (S. agostino), 252, 322, 466, 736 – agostiniani (S. Maria di Nuovaluce), 252, 322, 332, 445, 466
– Benedettini (abbazia di S. agata), 35, 67, 85, 87, 106-107, 109, 146, 249, 321, 629-630, 687 – Benedettini (S. agata la Vetere), 39, 81 – Benedettini (S. Nicola l’arena), 165, 252, 322, 466, 622, 664, 721, 736, 760, 764, 768, 781 – – S. Chiodo e altre reliquie, 252 – Carmelitani antica osservanza (Maria SS. annunziata), 254, 322, 466, 736 – Carmelitani scalzi (S. Maria dell’Indirizzo), 254, 736 – Carmelitani scalzi (S. Michele a Cifali), 139 – Carmelitani scalzi (S. Teresa), 303, 322 – Carmelitani scalzi (Spirito Santo), 254 – Domenicani (S. Caterina da Siena), 253, 322, 423, 466 – Domenicani (S. Domenico o S. Maria la grande), 68, 253, 257, 322, 466 – Eremiti (S. girolamo «la Mecca»), 255, 295, 335, 344, 351, 359, 366, 398, 466, 635, 694 – frati minori cappuccini (Immacolata Concezione), 254, 322, 466 – frati minori cappuccini (S. Maria degli angeli), 254, 322, 466 – frati minori conventuali (S. francesco), 58, 253, 322, 466, 736 – – Reliquie, 253 – frati minori dell’osservanza (S. agata la Vetere), 81, 253 – frati minori dell’osservanza (S. Maria di gesù), 253, 322 – frati minori del terz’ordine re-
1247
Indice analitico luoghi e cose notevoli
golare (S. Nicola ai Triscini), 254, 259, 322, 466 – gesuiti (S. francesco Borgia) e collegio dell’ascensione, 39, 50, 68, 83, 86, 88, 107, 110, 115, 125, 127, 152, 254, 315, 322, 421-423, 466, 489, 494, 498, 510, 534, 538, 541, 555, 564 – Mercedari (S. Maria della Mercede), 322, 466, 634 – Minimi (S. francesco di Paola), 58, 68, 254, 322 – Ministri degli infermi o crociferi, 426, 466 – Minoriti o caracciolini (S. anna, poi S. Michele arcangelo), 466 – Minoriti o caracciolini (S. Teresa), 466 – Minoriti o caracciolini (S. Michele arcangelo), 255, 322 – Oratorio S. filippo Neri, 634, 751 – Trinitari (S. anna), 254 — Istituzioni di carità, 243, 744, 746 – albergo dei poveri «Mons. Ventimiglia», 609-610, 623 – asilo «S. agata», 778, 807 – Casa degli orfani, 100-103, 105, 110, 421 – Casa dei pellegrini, 83, 86, 88, 107, 110, 258, 295, 335, 350, 359, 398 – Casa delle orfane «S. agata», 83, 86, 88, 107, 110, 256, 295, 322, 324, 335, 344, 350, 359, 366, 398, 466, 501, 510, 542, 550, 555, 565 – Casa «l’Orfanelli», 83, 86, 88, 107, 256-257, 295, 324, 335, 344, 350, 359, 366, 398, 501, 751 – Casa per anziani, 751 – Casa per ex prostitute, 243, 256, 295
1248
– Collegio di Maria, 751, 806 – Conservatorio «S. Vincenzo de’ Paoli» e delle «Proiette settenarie», 677, 778, 807 – Conservatorio femminile, 501, 565, 751 – Conservatorio delle vergini al Borgo, 778 – Dormitorio per i poveri «S. giuseppe», 778, 813 – legati di maritaggio, 248, 295, 321, 335, 344, 351, 359, 367, 398, 464, 541, 554, 564 – legati per l’ingresso in monastero, 295, 335, 344, 351, 398 – Monte di pietà, 83, 86, 88, 100103, 107, 110, 143, 257, 295, 324, 344, 351, 359, 366, 378, 398, 410, 428, 465-466, 480, 502, 587, 634, 662, 676-677, 683-684, 694, 789, 796 – Opera degli infermi poveri a domicilio, 778, 813 – Ospedali – – dell’ascensione, 421 – – S. Marco, con brefotrofio, 58, 83, 86, 88, 107, 110, 143, 257, 295, 304, 323, 335, 344, 350, 359, 366, 378, 398, 421, 466, 503, 534, 634, 694, 751, 778, 807 – – S. Marta, 502-503, 694, 751, 778, 807 – Reclusorio delle convertite (S. Maria Maddalena), 54, 59, 83, 86, 88, 107, 110, 256, 295, 322, 335, 344, 350, 359, 366, 398, 466, 542, 550, 555, 565 — Istruzione religiosa – Catechesi, 54, 59, 125, 140, 309, 323, 494-496, 510, 542, 559, 677 – Catechismo (testo stampato dal vescovo), 495, 542 – Congregazione per la dottrina
Indice analitico luoghi e cose notevoli
—
— — — — — —
—
—
cristiana (Madonna della lettera), 542 – Missioni popolari, 492 Mensa vescovile (e beni patrimoniali), 35, 47-48, 53, 55-56, 59, 62, 65, 68, 82, 85, 87, 106, 109, 117, 121-123, 126, 130, 154-156, 158, 219, 252, 304, 311-313, 321, 339, 342-343, 349-350, 357-358, 365, 378-379, 392, 397, 475, 482, 484, 488, 524, 531-536, 538, 626, 696, 740, 743, 806 – Decime, 193, 231, 313, 378, 488, 532-534, 740, 743, 748 – Dogana, 610, 638, 647-649 Pane per i poveri, distribuzione del pane in episcopio, 55, 60, 535, 676, 730 Porto, 63, 143 Quarantore, 81-82, 105, 111, 261, 295, 335, 344, 351, 360, 367, 398, 808 Religiosità popolare, processioni e feste, 235-236, 250-251, 316317 Ricostruzione della città dopo il terremoto del 1693, 406, 410-423, 446-448, 455, 457, 464, 466, 481, 485, 589, 636 S. agata, festa di, 137-138, 250251, 428, 509, 534 – abusi riprovati, 99-100 – fercolo o bara, 51, 75, 629 – Indulgenze, 89 – «’Ntuppateddi», 99-100, 232, 428 Scuola per i chierici a S. agata la Vetere, 39 Seminario, 38-39, 54, 59, 75-76, 82, 85, 88, 104-105, 107, 110, 127, 237-238, 252, 295, 297, 314315, 328, 335, 344, 350, 358, 366, 378, 394, 398, 426, 448-449, 465, 475, 486, 488-489, 510, 524-525, 534, 536-539, 541, 550, 555, 559, 564, 584, 589-593, 611-612, 633-
634, 637, 639-640, 668-669, 693, 704, 707, 709, 711, 727-728, 740, 743, 746, 751, 755, 773, 789, 791, 795-796, 801, 807, 812-813 – alunni esterni o “foristi”, 670, 693-694, 773, 807, 812-813 – alunni, numero, 105, 107, 238, 252, 295, 314, 335, 344, 350, 358, 366, 378, 394, 398, 448449, 452, 475, 489, 538, 593, 640, 740, 773, 789, 795, 801, 807, 813 – Biblioteca, 489, 537, 694 – Carcere, 489 – frequenza per ricevere gli ordini, 238, 315, 488-489, 592, 640, 773 – Istituzione, 38, 537 – Ordinamento scolastico, 489, 538, 590-591, 639, 665, 693, 707, 755 – Patrimonio, 39, 54, 252, 394, 489, 538, 634 – Requisito dai borboni e trasformato in caserma, 740, 751 – Ricostruzione dopo il terremoto, 419, 423, 426, 447, 465, 486, 541, 555, 564, 634, 640, 693 – Sede, 38-39, 75-76, 82, 85, 88 – Sede estiva per la villeggiatura, 807, 813 – Superiori e deputati, 89-90, 448-449, 538-539, 592, 639640 — Sinodo diocesano, 30, 59, 76, 699-702, 708, 740, 756, 790, 808, 811 – di Bonadies Michelangelo, 31, 302, 305, 308, 315-317, 334, 339-342, 790 – di Caracciolo luigi, 31 – di Caracciolo Nicola Maria, 31 – di Caracciolo Scipione, 30 – di Corrionero giovanni, 31, 55, 59
1249
Indice analitico luoghi e cose notevoli
— — —
— —
—
1250
– di Torres giovanni, 31, 103105, 111, 116-117, 127, 790 – Invito alla celebrazione, 129, 646, 682, 699-702, 705, 708 Sinodo provinciale, 790 Studio Teologico S. Paolo, 7-8, 42 Vescovi – abati di S. agata, 35 – Conflitti con le magistrature cittadine, 35-36, 47, 119, 121122, 137-138, 414-423, 428446, 482, 640, 675 – Obbligo della residenza, 26-27, 124, 127, 129, 131 – Presentati dal re, 25-27, 53 – Privilegi – – Cancellieri dello Studio o Università, 64, 67, 83, 86, 88, 107, 110, 233-234, 247, 295, 297, 304, 336, 343, 350, 358, 365, 397, 510, 525, 541, 589, 607, 628, 687 – – Confermano i pubblici notai, 234, 247 – – Decaduti nel tempo, 787 – – giurisdizionali, 47, 787 – – hanno il primo posto nei parlamenti del Regno, 628, 687 – – Signori feudali della città, 35 – – Uso del pallio, 40, 629, 687, 716, 738, 787 – Siciliani e forestieri, 25-27 Vicari foranei, 37, 116, 237, 293 Vicari generali, 48, 50-51, 80-81, 92, 115, 124, 141, 169, 219, 302, 308-309, 365, 380, 384-385, 388, 390, 403-404, 410, 417-418, 452453, 480, 484, 503, 526, 558, 560, 562, 587, 657-658, 664, 720-721, 780 Vigne di Catania, casali o paesi etnei, 65, 69, 220, 296, 334, 526 – Cura delle anime, 65, 69, 339
– Vendita e riacquisto, 136, 220, 334 — Visite pastorali dei vescovi di Catania, 29, 54-55, 59, 103, 116, 124, 127, 140, 142, 146-213, 228229, 246, 341-342, 349, 357, 364365, 386-388, 392, 396, 454, 460, 482-483, 490, 509, 518, 522, 524, 531, 540, 548, 554, 558, 563, 637, 644-645, 676, 695, 704, 752, 779, 786, 789, 800, 804, 810 – Ordinationes generali del vescovo Branciforte, 174-175, 195-213 – Procurationes (vescovo galletti), 482-484 (vescovo Ventimiglia), 617-618, 645 (vescovo Dusmet), 779, 804, 811 CaTaNZaRO, 44, 169 Catechesi, vedi Istruzione religiosa CaTENaNUOVa, 36, 628, 687, 716, 745 Cattolici “illuminati”, 577-584, 662, 668 CEfalù, 16, 26, 30, 48, 72, 134-136, 141, 143, 217-220, 247, 300, 585-586 — Diocesi di, 16, 30, 72, 134-136, 141, 143, 217 — Vescovi di, 26, 48, 72, 134-136, 217-219, 247, 300, 585-586 CENTURIPE, 36, 145, 166, 184, 239, 242, 262, 281, 319, 321, 331-332, 346, 352, 361, 368, 395, 400, 463, 486487, 517, 529, 540, 545, 552, 561, 568, 628, 632, 687, 691, 716, 744-745 — abitanti, 239, 281, 319, 332, 346, 352, 361, 368, 395, 400 — Catechesi, 517, 529, 545 — Chiese – Immacolata Concezione di Maria (chiesa madre), 184, 281, 332, 486, 517, 529, 545, 552, 561, 568 – – Capitolo di canonici, 487, 568, 632, 691, 744 – S. Maria della grotta, 332 — Clero, 184, 281
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– Casi di coscienza, 517, 529, 545 — Cura delle anime, 242, 281, 632, 691 — Istituti religiosi maschili – agostiniani riformati (chiesa madre), 184, 242, 281, 332 — Istituzioni di carità – Collegio femminile, 744 ChIaVENNa, 114 Chierici regolari, 33, 372-373 — Barnabiti, 33, 373 — Compagnia di gesù (o gesuiti), 9, 32-33, 39, 373, 383, 477-479, 490-491, 498-499, 517-519, 521, 546, 557, 574, 577-581, 590, 634, 659, 676 – Soppressione, 676, 692, 695 — Ministri degli infermi, 373, 426, 450, 466, 634, 692 — Minoriti o caracciolini, 33 — Scolopi, 373, 634, 659-660 — Somaschi, 373 — Teatini, 33, 372-373, 375-376, 634 Chiesa e società in Sicilia, 14-23 — assolutismo spagnolo, 18-21, 2527, 31-33, 114 — Centralismo e curialismo romano, 407-410 — Concordato del 1818, 715, 720, 735, 793 — Concordato di Benevento, 22-23 — Conflitti di giurisdizione, 117119, 125, 144, 215, 451-452, 610611, , 646, 652-653 — Controversia liparitana, 25, 405, 435, 438-445, 477, 479, 636 — Cristianità normanna, 14-18, 21, 716 — Diritto di asilo, 142, 196, 226, 652 — Dominazione islamica, 14-16, 23, 33, 39, 359, 628, 686 — Evangelizzazione, 33-34
— Exequatur e regio placet, 21, 611, 653-654, 720 — giacobinismo, 663, 678-679 — giurisdizionalismo e riformismo borbonico, 610-611, 614-615, 629, 632, 638, 647-655, 663, 669, 674-675 — Immunità ecclesiastiche, 104, 124-126, 129-131, 141, 144, 214, 230, 340, 406, 408-409, 412-414, 428-445, 450-451, 456, 458, 479, 583, 610-611, 614, 652-653, 716 – Soppressione, 652-653, 790 — Inquisizione e inquisitori, 20-21, 26, 47, 109, 478-479, 503-504, 507, 548, 586, 605, 619-621, 623, 666, 712 — Intransigentismo cattolico, 781784 — legazia apostolica, tribunale della Regia Monarchia, cappellano maggiore, 19-20, 31-32, 37, 52, 58, 92, 188, 300, 343, 349, 358, 365, 392, 407-408, 413, 431, 437438, 440-441,443-444, 452, 479, 518, 580, 599-600, 610, 641, 672, 717 — Patronato regio, 15-17, 22, 52 — Regalismo, 580, 583, 664 — Regno delle Due Sicilie, 715, 720 — Res publica christiana o Societas christiana, 64, 116, 408-409, 678, 716, 737, 767, 684 — Spoglio, diritto di, 22-23, 648 — Stato unitario, 716, 739, 761, 765766, 768-769, 771, 776-778, 790 Chiese di Sicilia — Beni ecclesiastici e patrimonio, 17, 22-23 — Clero secolare e religioso, 23-24, 32, 241-242 — Cura delle anime, 23-24, 33 — Ordinamento delle diocesi, 15-16, — Ordinamento parrocchiale, 23-24 — Vescovi, 25-27 ChIETI, vescovo di, 62
1251
Indice analitico luoghi e cose notevoli
CIUDaD REal, 91 Clero — ammissione agli ordini, 222-224, 383, 427, 487-488, 549, 588, 592, 640, 669-670, 693-694, 726, 728, 754, 765, 772-773, 793 — Censimenti, 48, 222-223, 596 — Disciplina, 76-79, 93-98, 140142, 144, 222-227, 306, 309, 327, 381, 451, 474, 669-671 — Esercizi spirituali, 383, 592, 676, 693-694, 754, 793 — facoltà di confessare per i sacerdoti, 79, 92-93, 95, 129, 140, 180, 184, 388-389, 728-729 — formazione, 33, 309, 589, 593596, 639-640, 642, 676, 765 — Ignoranza, 53, 59, 179, 184, 458, 460, 512, 588, 637, 639 — Insegne prelatizie, 671-672 — Istruzione, 27, 140, 142, 310, 451, 460, 488, 490, 593-596, 676 – Canto sacro, 140, 180, 184, 205, 327, 498 – Casi di coscienza, 53, 58-59, 125, 127, 205, 490, 497-498, 526, 548, 593-596, 642, 671, 704, 707-708, 711, 740, 754, 773, 794 – liturgia e riti, 140, 184, 593596, 642, 708, 740, 754, 773, 794 – Sacra Scrittura, 53, 58 — Moralità, 451, 474, 741, 772-773, 794 — Numero, 296, 298, 336, 347, 354, 362, 369, 381, 394-395, 401, 637 — Privilegio del foro abolito, 754, 776, 794 — Secolare e religioso, 23-24, 32-33, 38, 241-242 — Sovrabbondanza e limitazione, 242, 426, 487-488, 583, 639, 653, 670, 726-728 Coena Domini (in), bolla, 120, 130, 325, 423, 440, 442
1252
COlONIa, 19 Collegiate nella diocesi, 297, 336, 351353, 360, 362, 367, 369, 393-394, 399, 401, 487-488, 597-600, 630-632, 671-672, 689-692, 739, 746, 788, 792 — Soppresse e salvate, 788, 800, 802 COMaCChIO, 580 Communicatio in sacris, 711-712 Compagnia di gesù, vedi Chierici regolari Comunìe (o chiese recettizie), 37, 393 Concilio di firenze, 10 Concilio di lione, 116 Concilio di Trento, 9-13, 19, 26, 28, 3033, 37-38, 62, 77-78, 93, 95, 130, 136, 141, 144, 151, 151-152, 202, 206, 222, 224, 227, 235, 238, 241, 252, 294, 302, 306, 309-310, 315, 320, 323, 327-328, 338-339, 341, 373, 381-382, 388, 426, 448-449, 465, 497, 504-505, 520, 522, 524, 531, 562, 579, 589, 593, 598, 600-601, 605, 633, 643-644, 669, 672.673, 693, 396, 700, 705, 708-709, 723, 727, 729, 744, 749, 751, 755, 757, 771, 773, 781, 787-788, 790-791, 793, 795-797 Concilio lateranense iv, 409, 501 Concilio lateranense v, 116 Concilio Romano, 524, 592-593, 600, 646, 708-709, 749 Concilio Vaticano i, 784 Concubinato, repressione del, vedi Peccati pubblici CORDOVa, 47 COSTaNTINOPOlI, 51, 61, 73-74, 76-81, 84, 86, 89, 443, 573, 628, 686 — Patriarca latino di, 61, 73-74, 7681, 84, 86, 89, 443, 628, 686 Cresima o confermazione, proposta di delegare la facoltà ai sacerdoti, 798 CUéllaR, 91 CUENCa, 51 Cura delle anime in Sicilia, affidata non ai parroci, ma ai vescovi o ai capitoli, 23-24
Indice analitico luoghi e cose notevoli
— Decime, 23-24 — Diritto di patronato dei feudatari, 24, 237, 691 Cura delle anime nella diocesi, 37, 82, 85, 88, 107, 306-308, 339, 392, 401, 589, 597-600, 633-634, 645-646, 692, 739, 756-757, 771-772, 777, 788 — Cappellani sacramentali amovibili, 37, 54, 82, 88, 107, 237, 339, 353, 362, 369, 401, 487-488, 565, 633, 692, 697, 700-703, 739, 748, 771 – Concorso per la nomina dei cappellani, 488, 597-600, 672673 – Sostentamento, 237 — Chiese sacramentali, 336, 346, 353, 362, 369, 401, 743-744 — Comunìe (o chiese recettizie), 37, 236, 393 — Cura collegiale, 37, 236, 589, 597-600, 645-646 — Parrocchie, tentativo fallito di erezione, 37 — Parroci, 37, 306-308, 346, 353, 363, 369, 401, 460, 633, 697, 699-701, 708, 739, 748, 756-757, 771, 801 – Invito a nominare parroci perpetui, 672-673, 697, 699-701, 705, 708, 756-757 — Vescovo unico parroco della diocesi, 597, 633, 692, 757, 771, 777, 788, 792, 801, 806, 811 — Vicari foranei, 37, 237, 788, 792, 801 Decime, vedi Beni ecclesiastici Demografia, 318-319, 763 — Censimenti civili, 232, 238-240, 318-319 — Censimenti ecclesiastici, 232-233, 238-240, 318-319, 395 Dottrina cristiana, vedi Catechesi Ebrei, espulsione dalla Sicilia nel 1492, 241 ENNa (o Castrogiovanni), 36-37, 39, 58,
68, 118-121, 123-125, 129, 136, 140, 145, 152, 154-155, 167-170, 185-190, 239-240, 243-244, 262, 266-269, 307-309, 316, 318, 320, 325-328, 345, 352, 361, 368, 400, 448, 450, 456, 458, 460, 463, 467-468, 498499, 503, 513-515, 528, 540, 543, 551, 561, 567, 597, 620, 628, 631, 633, 642, 650, 687, 690, 692, 716, 818 — abitanti, 68, 239-240, 269, 318, 326, 345, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite, 189, 268, 467 – S. agata, 268 – S. agrippina, 268 – S. girolamo, 268 – S. giuliano, 268 – S. giuseppe, 268 – S. Maria dell’Itria, 268 – S. Maria di loreto, 268 – S. Maria di Valverde, 268 – S. Maria Maddalena, 268 – S. Maria Nuova, 268 – S. Monica (S. agostino), 268 – S. Nicola la Porta, 268 – S. Onofrio, 268 – S. Orsola, 268 – S. Pietro, 268 – S. Sebastiano, 268 – S. Sofia, 268 – SS. Sacramento, 244, 268 – SS. Salvatore, 268 – SS. Trinità, 268 – Spirito Santo, 268 — Catechesi, 515, 543 — Chiese, 189, 268-269 – del Signore, 269 – S. alberto, 269 – S. aloe, 269 – S. anna, 269 – S. antonio di Padova, 269 – S. antonio la Balata, 155 – S. antonino «lo Cretazzo», 154 – S. Barbara, 269
1253
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– S. Bartolomeo (parrocchiale), 266, 326 – S. Biagio (parrocchiale), 266, 326 – S. Calogero, 269 – S. Cataldo (parrocchiale), 155, 266, 326 – S. Caterina (parrocchiale), 267 – S. Cristoforo, 269 – S. Domenica, 269 – S. filippo del Monte, 269 – S. giorgio (parrocchiale), 267, 326 – S. giovanni (parrocchiale), 266, 326 – S. giovanni, 269 – S. giuseppe, 269 – S. Ippolito, 268 – S. Ippolito (fuori le mura), 269 – S. leonardo (parrocchiale), 266, 326 – S. leone (parrocchiale), 267, 326 – S. lucia, 269 – S. Marco, 269 – S. Margherita, 269 – S. Maria degli angeli, 269 – S. Maria della grazia (fuori le mura), 269 – S. Maria della Portella, 269 – S. Maria delle grazie (chiesa madre), 68, 185-189, 267, 269, 467, 513, 528, 543, 551, 561, 567 – – Collegio di sacerdoti, poi capitolo di canonici, 186187, 266, 307-308, 325, 456, 458, 460, 467, 513, 528, 543, 551, 561, 567, 631, 690, 692 – – Patrimonio, 186-189, 325, 503, 551, 631 – S. Maria della Vittoria, 268 – S. Maria della Vittoria (fuori le mura), 269 – S. Maria di Brancata, 269
1254
– – – – – – – – –
— —
— —
S. Maria di gattusi, 269 S. Maria di Portosalvo, 269 S. Maria Nuova, 269 S. Matteo, 269 S. Nicola (nel castello), 269 S. Nicola (fuori le mura), 269 S. Paolo, 269, S. Petronilla, 269 S. Pietro (sacramentale), 266, 326 – S. Rocco, 269 – S. Stefano, 269 – S. Tommaso (sacramentale), 266, 326 – S. Venera, 268 – S. Vincenzo, 268 – SS. angeli Custodi, 269 – SS. Concezione, 268 – SS. Concezione, (fuori le mura), 269 – SS. Cosma e Damiano, 269 – SS. Pietro e Paolo, 269 – SS. Rubino e gregorio, 152 – SS. Simone e giuda, 269, Clero, 140, 188, 269, 271, 326327, 448, 450, 456, 458, 460 – Casi di coscienza, 498, 515, 528, 543 Cura delle anime, 68-69, 186-188, 266, 307-308, 325-328, 460, 467, 551, 561, 567, 633, 689 – parrocchie o parroci nominati per concorso, 448, 460, 467, 543, 551, 561, 567, 597, 633, 692 festa di S. Martino, 68, 189 Istituti religiosi femminili, 189, 267, 326-327, 561, 642 – Benedettine (S. Benedetto), 267, 326, 467-468, 513, 528, 543, 551, 567 – Benedettine (S. Michele arcangelo), 267, 326, 467, 499, 513514, 528, 543, 551, 567 – – Unione con il monastero di S. Benedetto, 514
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– Benedettine (S. Maria del Popolo), 267, 326, 467, 513, 528, 543, 551, 567 – Carmelitane (S. Marco), 267, 326, 467, 513, 528, 543, 567 – Clarisse (S. Chiara), 267, 326, 467, 513, 528, 543, 551, 567 – Clarisse (S. Maria delle grazie), 267, 326, 467, 513, 528, 543, 551, 567 — Istituti religiosi maschili, 189, 268, 326 – agostiniani, 189, 268, 326, 467 – Carmelitani, 189, 268, 467 – Domenicani, 189, 268, 326, 467 – frati minori cappuccini, 189, 267, 326, 467 – frati minori conventuali, 189, 267, 326, 467 – frati minori dell’osservanza, 189, 267, 326, 467 – gesuiti e collegio, 39, 119, 189, 268, 326, 467, 498, 515 – Minimi di S. francesco di Paola, 189, 268, 326, 467 – Ospedalieri di S. giovanni di Dio (fatebenefratelli), 268, 326, 467, 567, 634 — Istituzioni di carità, 243 – Conservatorio femminile, 267, 501, 528, 551, 567 – Casa delle Convertite (Immacolata Concezione di Maria), 267, 326, 467, 513, 528, 543, 551, 561, 567 – Orfanotrofio (S. Maria dell’Itria), 190, 267, 467, 500, 513, 528, 543, 561, 567 – Ospedale e brefotrofio (S. giacomo), 268, 326, 467, 513, 528, 543, 551, 562, 567 — Rivolta popolare contro il vescovo Innocenzo Massimo, 119-120, 123, 125, 129-130, 185
– Interdetto alla città, 119-120, 123, 129-130, 168, 185 Epidemie, vedi Calamità naturali ERBITa, 173, 787 ERgENTO, 173 Esenzioni fiscali, 230, 428-433, 437-438, 716 Etna, eruzioni, vedi Calamità naturali Eucaristia — Comunione eucaristica, 142, — Confraternite del SS. Sacramento, 34, 38, 111, 244, 695 — Culto eucaristico, 81-82, 147-148, 230, 244, 390-391 — Custodia, 142 — Precetto pasquale, 34, 144, 240, 674 — Ordinationes dopo la visita pastorale del vescovo Branciforte, 202203 — Quarantore 81-82, 105, 111, 144, 298, 315-316, 336, 347, 354, 363, 370, 401, 791 Europa, 11, 14, 71, 715 EUROPO, vescovo di, 666-667 Exequatur e regio placet, vedi Chiesa e società in Sicilia fENICIa MONCaDa, vedi Belpasso fERRaRa, 113-114, 124 fIRENZE, 72, 113-114, 124 flaVIaNOPOlI, vescovo di, 717, francia, 9, 72-73, 138-139, 435, 725, 805, 807 fRaSCaTI, 658, 661 gaBElla, vedi aidone gallIPOlI, 739, 749 gENOVa, 372 gERUSalEMME, 135, 169, 188 gesuiti, vedi Chierici regolari giansenismo italiano, 577-584, 619, 663 gINEVRa, 678 gIRgENTI, vedi agrigento gNESNa (Polonia), 19 gRaN (Ungheria), 19 gRaVINa {DI CaTaNIa}(o Plache), 36, 181, 240, 262, 290, 319, 321, 334,
1255
Indice analitico luoghi e cose notevoli
346, 353, 361, 369, 400, 463, 526, 532-533, 540, 553, 559, 566, 628, 687, 745 — abitanti, 240, 290, 319, 346, 353, 361, 369, 400 — Chiese – S. antonio di Padova (chiesa madre), 181, 290 – S. Cristoforo, 290 — Clero, 290 — Cura delle anime, 290 hyBla MaIOR, 165 Inghilterra, 17, 73, 725 INNESSa, 165 Inquisizione, vedi Chiesa e società in Sicilia Irlanda, 792 Istituti religiosi femminili nella diocesi, 38, 58, 86, 89, 107, 110, 296-297, 336, 347, 353, 362, 366, 369, 401, 424-427, 460, 499, 634-635, 642-643, 692, 774, 788 — Disciplina, 207-213, 227, 230, 306, 309, 327, 499, 642-643, 794 — giurisdizione dei religiosi contestata dal vescovo, 185, 241, 425426, 449, 460, 470, 697, 701-702, 744, 747, 749 — Istruzione delle monache, 142, 208 — Numero case, 242, 296-297, 369, 634-635 — Numero religiose, 242, 296-297, 369, 634-635 — Ordinationes dopo la visita pastorale del vescovo Branciforte, 207213 — Soppressione dopo l’Unità d’Italia, 774, 788, 801 Istituti religiosi maschili in diocesi, 38, 58, 86, 89, 108, 241-242, 296-297, 336, 347, 353, 362, 369, 401, 424427, 634-635, 692, 774, 789, 811 — Eremiti, 173-174, 242, 296-297, 336, 347, 353, 362, 366, 369, 401, 635, 646, 694
1256
— Numero case, 242, 296-297, 369, 634 — Numero religiosi, 242, 296-297, 369, 634 — Processi di nullità delle professioni religiose, 504-506, 637-638, 644 — Soppressione dopo l’Unità d’Italia, 774, 789, 794, 811 — Soppressione innocenziana, 242 — Soppressione piccoli conventi, auspicata, 634 Istituzioni di carità in diocesi, 39, 243, 315, 394, 776 — Case di accoglienza delle “pentite”, 243, 296-297, 336, 347, 353, 362, 369, 401, 635 — Collegi di Maria, 635, 789, 801, 806 — Conservatori e Collegi di Maria, 500-501, 635, 693, 777 — legati di maritaggio, 243, 293, 296, 298, 315, 336, 347, 354, 363, 369, 401 — legati per l’ingresso in monastero, , 243, 298 — Monti di pietà, 89, 108, 111, 243, 296-297, 336, 347, 353, 362, 369, 401, 501-502 — Orfanotrofi, 243, 296-297, 336, 347, 353, 362, 369 — Ospedali e brefotrofi, 89, 108, 111, 243, 296-297, 315, 336, 347, 353, 362, 369, 394, 401, 634 — Ospizi di poveri, 86, 89, 108, 111, 243 — Ospizi per pellegrini, 243, 336, 347, 353, 362, 369, 401 — Sottratte alla giurisdizione del vescovo, 704, 707-709, 711, 740, 776, 789, 796 Istruzione religiosa in diocesi — Catechesi, 33-34, 127, 142, 144, 205, 309, 342, 357, 397, 490, 494-496, 548-549, 589, 600-603, 643, 671, 675, 710, 775, 793
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– Catechismo (testo stampato dal vescovo), 542, 601, 643 – Congregazione della dottrina cristiana, 494-496, 542, 549, 602, 643-644 — Esercizi spirituali, 491, 493, 517 — Missioni popolari, 33-34, 490494, 517, 521-523, 602-603, 675, 695 — Sacra Scrittura, 310, 775, 791 Italia, 11, 16 — Regno di, 761, 763 IUDICa — Eremiti, 173-174, 195, 242, 293, 331, 333, 635, 694 — Chiesa di S. giovanni Battista, 333 laNCIaNO, vescovo di, 371, 374, 376-380 lazio, 500 legati pii, 86, 88, 95, 107, 110, 153, 155, 189, 227-229, 250, 323, 328, 331, 334, 387, 415-416, 449, 456, 458, 460, 483, 541, 556, 562 legazia apostolica, vedi Chiesa e società in Sicilia lENTINI, 320 lEONfORTE, 36, 140, 145, 166-167, 185, 239, 244, 262, 283, 321, 328-329, 346, 352, 361, 368, 400, 463, 516, 528-529, 540, 544, 551, 561, 567, 628, 633, 687, 692, 716 — abitanti, 185, 239, 283, 318, 328, 346, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – SS. Sacramento (chiesa madre), 244, 283 — Catechesi, 516, 529, 544, 567 — Chiese – anime del Purgatorio (sacramentale), 567 – – Diritto di patronato del feudatario, 692 – S. antonino, 283 – S. giovanni Battista (chiesa
madre), 185, 283, 516, 528, 544, 567 – – Diritto di patronato del feudatario, 633, 692 – S. Rocco, 283 — Clero, 185, 283 – Casi di coscienza, 516, 544 — Cura delle anime, 283, — Istituti religiosi femminili – Carmelitane (S. Caterina), 329 — Istituti religiosi maschili – francescani del terz’ordine regolare, 185, 283, 329 – frati minori cappuccini, 185, 283, 329 — Istituzioni di carità – Collegio di Maria, 501, 544, 567 — Licentia populandi, 145 lEPaNTO, vescovo di, 648 liguria, 573 Limina apostolorum (o tombe degli apostoli), 9-11, 30, 40, 52, 57, 64, 82, 89, 104, 127, 129, 131, 247, 320, 338, 340-242, 348, 364-365, 396, 453, 463, 474, 563 lINERa, vedi S. Venerina lingua castigliana, siciliana, toscana, uso in Sicilia, 27 lIONE, 74 lIPaRI, 30, 438-439, 762 — Diocesi di, 30 — Vescovi di, 438, 762 liturgia, vedi Clero istruzione lOVaNIO, Università di, 579 lUCCa, vescovo di, 762 MaDRID, 113-114, 134, 376, 415, 435 Malaga, vescovo di, 104 MalETTO, 36, 716, 734, 745 MalPaSSO, vedi Belpasso Malta, 169, 434 MaNDaNICI — abbazia S. Maria, 218 MaNgaNO, vedi acireale MaNTOVa, 72, 113-114, 124 MaRSala, 738, 761, 763
1257
Indice analitico luoghi e cose notevoli
MaRTURaNO, vescovo di, 123 MaSCalI, contea di, 121, 303, 311, 313, 378, 411, 532, 535 — Espropriata dal re, 610, 638, 647649 — Vescovo feudatario, 65, 68, 219, 233-234, 247, 297, 336, 343, 350, 358, 365, 397, MaSCalUCIa (o S. lucia), 36, 181, 240, 244, 262, 290, 303, 319, 321, 334, 395, 400, 526, 532-533, 553, 559, 566, 628, 687, 745 — abitanti, 240, 290, 319, 346, 353, 361, 368, 395, 400 — associazioni laicali e confraternite – SS. Sacramento (chiesa madre), 244, 290 — Chiese – S. Maria delle Consolazione (chiesa madre), 181, 290 – S. Vito, 290 – SS. filippo e giacomo, 290 — Clero, 290 — Cura delle anime, 290 — Massannunziata (o Torre del grifo), 526, 532-533, 553, 566, 628, 687, 745 Massoneria, 584-586 — loggia massonica «dell’ardore», 664 Matrimonio — facoltà per la celebrazione, — forma canonica, proposta di cambiamento, 797-798 — Impedimento di consanguineità (negazione della dispensa), 729730 — Introduzione matrimonio civile, 775, 797, 808 — Misti, 798 MaUgERI, vedi Valverde MaZaRa DEl VallO, 24, 169 — Capitolo cattedrale, 717 — Diocesi di, 16, 30, 585 — Vescovi di, 16, 26, 439-440, 479
1258
MElfI, vescovo di, 169, 235 MElITENE, vescovo di, 717 MESSINa, 16, 21, 26, 30, 65, 75, 81, 100101, 134, 161, 218, 297, 303-304, 317-318, 336, 351, 355-356, 360, 367, 374-375, 399, 453, 482, 534, 556-557, 560, 573, 581, 628, 657658, 660-661, 676, 716, 735, 762, 787 — Capitolo della cattedrale, 81, 659, 661 — Collegio dei gesuiti, 482, 534, 659 — Diocesi di, 16, 30, 65, 68, 71, 74, 113, 261, 297, 336, 344, 351, 355-357, 360, 367, 399, 628, 659660-661, 687, 735, 777, 787 — Epidemia di colera del 1743, 556557, 560, 573 — Real collegio dei nobili (scolopi), 659 — Rivoluzione antispagnola del 1674-1678, 302-304, 317, 348349, 355, 360, 368 — Seminario, 74-75 — Università o «Studium», 134, 218, 304, 676 — Vescovi di, 16, 26, 74, 81, 113, 375, 581, 657-661, 716, 735, 762 MIlaNO, 103, 113-114, 124, 678 Ministri degli infermi o crociferi, vedi Chierici regolari Minoriti o caracciolini, vedi Chierici regolari MIRaBElla {Imbaccari}, 36, 172, 239, 262, 286-287, 319, 346, 352, 361, 368, 400, 463, 528, 540, 566, 628, 687, 716 — abitanti, 239, 287, 319, 346, 352, 361, 368, 400 — Catechesi, 528 — Chiese – S. Maria delle grazie (chiesa madre), 286, 527 – S. Croce, 527 — Clero, 287 — Cura delle anime, 286
Indice analitico luoghi e cose notevoli
Missioni popolari, vedi Istruzione religiosa MISTERBIaNCO, 36, 163-164, 180, 240, 244, 262, 289-290, 303, 319, 321, 334, 346, 353, 361, 368, 391, 400, 463, 526, 532-533, 553, 566, 628, 687, 745, 747 — abitanti, 181, 240, 290, 319, 346, 353, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – SS. Sacramento (chiesa madre), 244, 290 — Chiese, 181 – S. Maria della Consolazione (sacramentale), 289 – S. Maria della grazia (chiesa madre), 289 – S. Nicola (sacramentale), 180, 289 — Clero, 180, 290 — Cura delle anime, 289 — Istituti religiosi maschili – Carmelitani, 290 — Istituzioni di carità – Collegio di Maria, 745, 747 MOMPIlERI, 162-163, 180, 240, 262, 291, 303, 319, 321, 334, 346, 359, 361, 400, 463, 540, 745 — abitanti, 180, 240, 291, 319, 346, 353, 361, 400 — associazioni laicali e confraternite – S. antonio, 291 – S. Maria della Misericordia, 291 – SS. Sacramento (chiesa madre), 291 — Chiese – Maria SS. annunziata (chiesa madre), 180, 291 – S. antonio, 291 – S. Maria della guardia, 291 – S. Maria della Misericordia, 291 – S. Maria di Portosalvo, 291
– S. Michele arcangelo, 291 – S. Rocco, 291 – Vera Croce, 291 — Clero, 291 — Cura delle anime, 291 MONREalE, 26, 30, 40, 48, 52-53, 58, 91, 379, 452-453, 478, 577, 581, 628, 687, 717, 787 — abbazia benedettina di S. Maria Nuova, 717 — Diocesi di, 25, 26, 30, 39-40, 5253, 58, 74, 91, 124, 452, 478, 717, 787 — Vescovi di, 26, 48, 91, 379, 452, 581 MONTEVagO, 717 Monti di pietà in diocesi, vedi Istituzioni di carità MORgaNTINa, 172-173 MOTTa S. aNaSTaSIa, 36, 58, 69, 164, 181, 262, 277-278, 321, 331-332, 463, 526, 540, 553, 628, 687, 745 — abitanti, 239, 278, 319, 332, 346, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – S. antonio, 277 — Chiese – Immacolata Concezione di Maria, 332 – S. anastasia (chiesa madre), 181, 277, 332 – S. antonio di Padova, 333 – S. Maria delle grazie, 277, 332 – S. Nicola, 277 — Clero, 181, 278 — Cura delle anime, 277, 332 NaPOlI, 26, 245, 253, 313, 374, 376, 380, 391, 491, 506-507, 576-577, 585, 610, 615, 638-639, 648, 664, 668, 675, 715, 719, 720, 731, 734-735, 738, 741, 752, 760 — Corte, 610, 585, 638-639, 675, 734, 741, 752 — Monastero dei SS. Severino e Sossio, 760
1259
Indice analitico luoghi e cose notevoli
— Regno di, 26, 245, 391, 573, 615, 648, 715, 720 — Università, 577 Navarra, 72 NICOlOSI, 36, 162-163, 180, 240, 244, 262, 290-291, 303, 319, 321, 334, 346, 352, 361, 368, 400, 463, 487, 526, 540, 553, 566, 628, 633, 687, 691, 744, 750-751, 754, 788, 800, 805 — abitanti, 180, 240, 291, 319, 346, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – S. antonio (S. Maria della grazia), 291 – SS. Sacramento (chiesa madre), 244, 290 — Chiese – Spirito Santo (chiesa madre), 290 – – Capitolo di canonici, 487, 633, 691, 744, 751, 754, 788, 800, 805 – S. Maria della grazia, 291 — Clero, 180, 291 — Cura delle anime, 290, 691 NICOMEDIa, vescovo di, 616, 618, 622 NICOSIa ,7, 36, 217, 715-716, 762, 787 — Diocesi di, 7, 36, 715-716, 762, 787 NISSORIa, 36, 628, 687, 716 Normandia, 16 NOTO, 657-658, 705, 708, 715, 734 — Diocesi di, 715, 734 Olanda, 73 ORTONa a MaRE, vescovo di, 61-63 ORVIETO, vescovo di, 576 Ospedali in diocesi, vedi Istituzioni di carità OTRaNTO, vescovo di, 577 OVIEDO, vescovo di, 104, 113, 115 PaDOVa, 453 PalERMO, 7, 15-16, 21, 25-26, 30, 32, 4748, 71, 91, 100-102, 121, 123, 133, 138, 169, 197, 219-220, 300-301,
1260
311, 404-406, 408, 411, 431, 439, 453, 477-480, 482, 494, 504, 506507, 634, 548, 554, 558, 562, 572577, 580-581, 585-586, 590-591, 608-614, 616-617, 619-622, 626, 638-639, 657-658, 661-662, 664, 675-676, 717, 731, 733, 737, 741, 752, 759, 783 — accademia del Buon gusto, 577 — Capitolo cattedrale, 717 — Cappella Palatina, 311, 482, 534 — Chiesa S. Maria della Consolazione (agostiniani), 623 — Collegio Carolino dei gesuiti, 133, 477, 573, 662 — Convento dei cappuccini, 624 — Diocesi di, 25-26, 30, 71, 576577, 717 — Istituto di Scienze Religiose, 7 — Oratorio S. filippo Neri dell’Olivella, 575 — Parrocchia S. antonio al Cassaro, 478-479, 481, 507 — Parrocchia S. Nicolò alla kalsa, 573 — Università, controversia con Catania, 621-622, 676 — Vescovi di, 16, 26, 71, 91, 479, 494, 576, 581, 717, 783 — Viceré, vedi Sicilia, Regno di (viceré, corte o uffici) PaRIgI, 72 — Università della Sorbona, 579 Parrocchia in Sicilia — Ordinamento, 23-24, 32 PaTaNÈ, vedi aciplatani PaTERNò, 36-37, 58, 69, 117, 152-153, 155-156, 159, 164-165, 181, 183, 236, 239, 243-244, 252, 262, 278279, 307-308, 319, 321, 331-332, 345, 352, 360-361, 377-378, 393, 395, 399-400, 456, 458, 460, 463, 469-470, 483-484, 489, 498, 517, 520, 530, 540, 546, 552, 561, 568569, 600, 628, 631, 633, 687, 690,
Indice analitico luoghi e cose notevoli
692, 744, 750-752, 754, 756, 788, 800-801, 805-806 — abitanti, 69, 239, 279, 319, 332, 345, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite, 181, 183 – dei Bianchi (S. Maria del Soccorso), 279 – S. Caterina, 279 – S. giacomo, 279 – S. Margherita, 279 – S. Maria della Consolazione, 279 – S. Maria della Raccomandata, 279 – S. Maria dell’Itria, 279 – S. Michele, 279 – SS. Sacramento o dei Bianchi, 244, 183, 279 – SS. Sacramento (S. gregorio), 244, 279 — Catechesi, 520, 546 — Chiese, 181, 520, 806 – S. agata, 279 – S. agrippina, 279 – S. antonio, 279 – S. antonino, 279 – S. Barbara (sacramentale), 279, 332, 530 – S. Caterina, 279 – S. Domenica, 279 – S. giacomo, 279 – S. giovanni Evangelista, 279 – S. gregorio, 279 – S. Margherita, 152 – S. Maria annunziata, 153, 279 – S. Maria dell’alto (chiesa madre), 69, 153, 159, 181, 278, 332, 469, 520, 530, 546, 552, 561, 568, 631 – – Capitolo di canonici, 183, 278, 307-308, 332, 345, 352, 360, 367, 393, 399, 460, 469, 483-484, 520, 530, 546, 552, 561, 568, 600, 631,
— — —
—
— —
690, 744, 751-752, 756, 788, 800-801, 805 – S. Maria dell’Itria, 279 – S. Maria della Consolazione, 279 – S. Maria della Raccomandata, 279 – S. Maria della Scala (dei benedettini di S. Maria di Nuovaluce), 332 – S. Maria del Soccorso, 279 – S. Maria di giosafat (dei benedettini di Catania), 153, 332 – S. Maria di Monserrato (dei benedettini di Catania), 332 – S. Maria delle grazie, 279 – S. Michele il nuovo, 279 – S. Michele il vecchio, 279 – S. Pietro, 279 – Spirito Santo, 279 Clero, 181, 279, 458 – Casi di coscienza, 498, 520, 531, 546 Cura delle anime, 183, 236, 278, 307-308, 332, 345, 690 Istituti religiosi femminili, 69 – Benedettine (S. Maria annunziata), 181-182, 278, 332, 470, 520, 530, 546, 552, 561, 569, 806 – Benedettine (in costruzione), 182, 332 Istituti religiosi maschili, 69, 181 – agostiniani riformati, 279, 332 – Carmelitani, 278, 332, 470 – Domenicani, 278, 332, 470 – frati minori cappuccini, 278, 332, 470 – frati minori conventuali, 278, 332, 470 – Oratorio di S. filippo Neri, 332 Istituzioni di carità, 243 – Monte di Pietà, 279 – Ospedale, 279, 470, 530, 546, 569 S. Barbara, festa, 520
1261
Indice analitico luoghi e cose notevoli
PaTTI, 16, 26, 30, 73-75, 478-480, 504, 507, 509 — Diocesi di, 30, 715 — Vescovi di, 16, 26, 73-74, 81, 478480, 504, 509 Peccati pubblici, 94-98, 116-117 — Concubinato, 116-117 — Obbligo della denunzia, 94, 103 — Usura, 116-117, 124-125, 129, 227 PEDaRa, 36, 143, 162, 179, 239, 262, 288, 319, 321, 334, 346, 353, 362, 369, 400, 463, 526, 532, 534, 540, 559, 566, 628, 687, 745 — abitanti, 180, 239, 288, 319, 346, 353, 362, 369, 400 — associazioni laicali e confraternite – SS. annunziata, 288 — Chiese – S. anna, 288 – S. antonio abate, 288 – S. antonio di Padova, 288 – S. Caterina V. M. (chiesa madre), 288 – S. Maria della grazia, 288 – S. Vito, 288 – SS. annunziata, 288 — Clero, 180, 288 — Cura delle anime, 288 Pene pecuniarie, 790 PERUgIa, 453 PIaZZa {aRMERINa}, 36-37, 39, 44, 58, 68, 86, 88, 92, 107, 109-110, 123, 144-145, 170-171, 191-192, 215, 239244, 243-244, 246, 262-266, 307-309, 318, 320, 330-331, 336, 340, 342, 345, 348, 351-352, 360-362, 364-365, 367-368, 378, 393, 399-400, 449, 456, 458-460, 463, 468, 475, 486, 498499, 501-503, 511-512, 524, 527, 540, 542-543, 550, 555-556, 560, 565, 590, 597, 600, 610, 626-628, 630-631, 633-635, 642, 651, 687, 689-690, 692, 694, 716
1262
— abitanti, 68, 239-240, 266, 318, 330, 345, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite, 192, 265–266, 331, 556, 566 – dei Bianchi (Spirito Santo), 265 – dei Morti (SS. angeli Custodi), 265 – dei Morti (S. Maria dell’Itria), 265 – S. antonio, 265 – S. Barbara, 265 – S. Caterina, 265 – S. filippo, 265 – S. girolamo, 265 – S. giuseppe, 265 – S. Maria, 265 – S. Maria della Misericordia, 266 – S. Nicola, 266 – S. Onofrio, 265 – S. Stefano, 265 – S. Venera, 266 – S. Vincenzo, 265 – SS. Crocifisso, 265 – SS. Salvatore, 266 — Catechesi, 309, 330, 512 — Chiese, 192, 556, 566 – Maria SS. assunta (chiesa madre), 68, 171, 191, 263, 330, 468, 475, 486, 503, 527, 543, 550, 555, 560, 565, 630 – – Capitolo di canonici, 86, 88, 92, 107, 110, 144, 171, 191192, 215, 263, 307-309, 330, 336, 340, 342, 345, 348, 351, 360, 364-365, 367, 393, 399, 456, 458, 460, 468, 511, 524, 527, 542-543, 550, 555, 560, 565, 600, 630, 651, 689 – – Costruzione nuovo edificio, 191, 475, 486, 511, 543, 550, 556, 565
Indice analitico luoghi e cose notevoli
– – Patrimonio, 191, 330, 503, 511, 555, 565, 630-631, 689 – – Sottrazione del patrimonio alla giurisdizione del vescovo, 610, 651-652 – S. andrea, priorato regio, 362 – S. angelo Custode, 565 – S. antonio, 265 – S. Barbara, 265 – S. Bernardino, 266 – S. Caterina, 265 – S. Domenica, 468, 543, 556, 565 – – Capitolo di canonici, 468, 543, 556, 565 – S. filippo d’agira (sacramentale), 264-265, 330 – S. girolamo, 265 – S. giuseppe, 265 – S. lucia, 266 – S. Maria, 265 – S. Maria della grazia, 266 – S. Maria della Misericordia, 266 – S. Maria della Noce, 266 – S. Maria della Rocca, 266 – S. Maria Odigitria (sacramentale) 330 – S. Maria dell’Udienza, 266 – S. Maria di Belverde, 266 – S. Martino, 266 – S. Nicola (sacramentale), 264, 266, 330 – S. Onofrio, 265 – S. Stefano (sacramentale), 264265, 330 – S. Venera (sacramentale), 264, 266, 330 – S. Vincenzo, 265 – SS. Crocifisso (sacramentale), 264-265, 330, 511, 527, 550, 560 – – Capitolo di canonici, 511, 527, 550, 560, 631, 689 – SS. Salvatore, 266 — Clero, 68, 191, 266, 331, 512
– Casi di coscienza, 498, 512 — Cura delle anime, 68, 191, 263264, 307-309, 330, 399, 468, 542543, 555-556, 560, 565, 597, 633 – Parrocchie, tentativo fallito di erezione, 37 — Istituti religiosi femminili, 68, 192, 264, 642 – agostiniane (S. anna), 264, 330, 468, 512, 527, 543, 550, 556, 560, 566 – Benedettine (S. agata), 264, 330, 468, 512, 527, 543, 550, 556, 560, 566 – Benedettine (S. giovanni Evangelista), 264, 330, 468, 499, 512, 527, 543, 550, 556, 560, 566 – Benedettine (SS. Trinità), 264, 330, 468, 499, 503, 512, 527, 543, 550, 556, 560, 566 – Clarisse (S. Chiara), 264, 330, 468, 499, 512, 527, 543, 550, 556, 560, 566 — Istituti religiosi maschili, 68, 264 – agostiniani, 192, 264, 330, 468 – agostiniani scalzi, 192, 264 – Benedettini, 192, 265, 330, 468 – Carmelitani, 192, 264, 330, 468 – Domenicani, 192, 265, 330, 468 – Eremiti di Piazza Vecchia, 635, 694 – frati minori conventuali, 192, 264, 330, 468 – frati minori dell’osservanza, 109, 192, 264, 330, 468 – frati minori cappuccini, 192, 264, 330, 468 – frati minori riformati, 192 – gesuiti e collegio, 39, 192, 265, 330, 468, 498, 512, 634 – Teatini, 192, 265, 330, 468 — Istituzioni di carità, 243 – Casa delle convertite, 330
1263
– – – –
Indice analitico luoghi e cose notevoli
Collegio di Maria, 501, 550 Conservatorio femminile, 501 legati di maritaggio, 264 Monte di pietà, 265, 330, 468, 502, 543, 550, 556, 560, 566, 694 – Orfanotrofio femminile, 264, 330, 501, 543, 550, 556, 560, 566 – Ospedale «Spirito Santo», 192, 265, 330, 468, 511, 543, 550, 556, 560, 566 — Scuola di canto gregoriano, 498, 512 — Seminario, fondato dai gesuiti, 634 PIaZZa {aRMERINa}, diocesi di, 7, 36, 486, 715-716, 762 PIETRaPERZIa, 36, 58, 153, 171-172, 237, 239, 262, 284-285, 318, 321, 333, 345, 463, 352, 361, 368, 400, 463, 513, 528, 540, 543, 550, 567, 628, 633, 687, 692, 716 — abitanti, 239, 285, 318, 333, 345, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – del Purgatorio (SS. Crocifisso), 285 – S. Maria del Soccorso, 285 – S. Nicola, 285 – S. Rocco, 285 – SS. Crocifisso, 285 — Catechesi, 513, 528, 543 — Chiese – S. Maria della Stella (chiesa madre), 153, 284, 333, 528, 543 – – Diritto di patronato del feudatario, 237, 633, 692 – S. Maria del Soccorso, 285 – S. Maria la Cava, 285 – S. Nicola, 285 – S. Rocco, 285 – S. Sofia, 285 – SS. Crocifisso, 285
1264
— Clero, 285 – Casi di coscienza, 513, 543 — Cura delle anime, 284 — Istituti religiosi maschili – agostiniani riformati (S. Maria la Cava), 285, 333 – Domenicani, 285, 333 PISa, 477 PISaNO {ETNEO}, vedi Zafferana Etnea PISTOIa, sinodo di, 677, 725 PlaChE, vedi gravina Polonia, 725 Popolo cristiano, 293-294, 305-306, 451, 472, 474, 695, 767-768, 774-776 — Eresie, 241, 294, 336, 347, 354, 363, 370, 401, 712-713, 797 — Evangelizzazione, 33-34 — fede, 33-34, 241, 354, 370, 401 — feste religiose, 316-317 — Istruzione cristiana, 33-34, 774776 — laici: proibizione di insegnare il catechismo nelle strade, 142 — Moralità 33, 115-117, 741, 755 — Religiosità popolare, 33-34, 144, 302-303, 315-317, 384-385, 583 – Magie e sortilegi, 142, , 315, 317 POZZUOlI, vescovo di, 217 PRaga, 19 Primizie, vedi Beni ecclesiastici PRIZZI, 717 Prussia, 725 RaMaCCa, 36, 463, 527, 540, 542, 628, 687, 716, 745 — Chiesa madre (Natività di Maria SS.), 526 Recite teatrali, 230-231 REgalBUTO, 36-37, 58, 69, 153, 166, 185, 236, 239, 243, 262, 282-283, 319, 321, 331, 345, 352, 361, 368, 378, 400, 426, 449, 456, 458, 463, 470, 517-519, 529, 540, 545, 551-552, 561, 568, 598-599, 628, 635, 643, 687, 692-693, 716, 744-745, 747
Indice analitico luoghi e cose notevoli
— abitanti, 185, 239, 283, 319, 331, 345, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – del Purgatorio (S. Rocco), 282 – S. Maria annunziata, 282 – S. Maria della Croce, 283 – S. Vito (chiesa madre), 282 — Catechesi, 519, 529, 545 — Chiese – S. Basilio (chiesa madre), 153, 282, 331, 470, 529, 545, 551, 561, 568 – – Comunìa, 598-599 – – Parrocchia autonoma, 598599, 712 – S. Calogero, 283, – S. Caterina, 283, – S. Croce (sacramentale), 282, 331, 470, 529, 545, 552, 561, 568 – S. Maria annunziata, 282 – S. Maria di Porto Salvo, 283 – S. Rocco, 282 – S. Sebastiano, 283 — Clero, 185, 283 – Casi di coscienza, 519, 529, 545 – Congregazione di chierici, 518 — Cura delle anime, 236, 282, 470, 545, 551, 568, 598-599 — Istituti religiosi femminili, 643 – agostiniane (S. Maria degli angeli in S. antonio di Padova), 185, 282, 331, 426, 449, 470, 518, 529, 545, 552, 561, 568, 635, 693, 701-702, 744, 747, 749 – Benedettine (S. giovanni Battista), 185, 282, 331, 470, 518, 529, 545, 552, 561, 568 – Benedettine (S. Maria delle grazie), 185, 282, 331, 470, 518, 529, 545, 552, 561, 568 — Istituti religiosi maschili
– agostiniani, 185, 282, 331, 426, 470 – agostiniani riformati, 331, 470 – Carmelitani, 331, 470 – Domenicani, 185, 282, 331, 470 – frati minori cappuccini, 185, 282, 331, 470 — Istituzioni di carità, 243 – Ospedale, 282 REggIO CalaBRIa, vescovo di, 371 Relazioni ad limina, vedi Visite ad limina Religiosi — Catechesi ed evangelizzazione, 33-34 — Esenzione dalla giurisdizione del vescovo, 38 — Processi per la nullità della professione, 504-506 Religiosità popolare, vedi Popolo cristiano Riforma cattolica (o Controriforma), 61, 81, 92, 94, 116, 237, 241, 243-244, 372-373, 390, 408, 478, 486, 490, 498, 501, 577, 659, 664, 769 Riforma luterana, 61, 141, 222, 241, 373 Rivoluzione francese, 624, 663, 677-681 — giacobinismo, 663, 678-679 Rivoluzioni antiborboniche — del 1837, 720-721, 725, 734, 737, 762 — del 1848, 726, 736-737, 741, 762 Rivoluzioni antispagnole — del 1647, 136, 219-220, 233, 302, 403 — del 1674-1678 (Messina), 302304, 317, 348-349, 355-357, 360, 368 ROMa, 7, 9, 11, 13, 15, 30-32, 40, 42, 43, 47, 50, 52, 56-57, 64, 66, 74, 82, 91, 109, 113, 115, 119, 121-126, 138139, 144, 146, 190, 217-218, 245, 247, 320, 356, 365, 372, 403-405, 408-409, 435, 438, 443-444, 446, 448, 455, 462, 472, 474, 479, 481482, 534, 548, 558, 563, 575, 583,
1265
Indice analitico luoghi e cose notevoli
585, 587, 598, 623, 627, 636, 638, 648, 657, 659-660, 662, 672, 680, 710, 717-718, 721, 734-735, 762, 765, 770-771, 777, 781, 784, 806, 810-811 — accademia ecclesiastica, 660, 662-664 — Castel S. angelo, 15 — Chiese e basiliche – S. anna al Quirinale, 218 – S. Carlo alle Quattro fontane, 218 – S. Maria d’aracoeli, 301, 320 – S. Maria Maggiore, 378-379, 444, 482, 534 – S. Pietro e S. Paolo, 118, 131, 214, 246, 320, 338, 340, 356, 296, 454-455, 457, 459, 462, 472, 474, 524, 540, 548, 554, 558, 563, 626, 627 — Collegi – «Clementino», 660 – «Nazareno», 659-664, 675-676 – «S. anselmo», 770 – «S. Bonaventura», 453 — Confraternite – della Minerva (del SS. Sacramento), 275 – della Morte, 288 – di S. Pietro, 277 — Ospedale «Santo Spirito», 270271 — Università «la Sapienza», 404, 406-409, 576, 660 Romano pontefice, papa, sommo pontefice, 9-11, 14-23, 26, 39-40, 47-48, 53, 56, 61-62, 71-73, 89-90, 114, 120, 123, 129, 135-136, 171, 182, 187, 190, 192, 194, 217, 245, 263, 266, 299, 321-322, 338, 340, 348, 409, 411-412, 430-431, 434-435, 438, 440441, 443, 446, 451, 453, 455, 462, 474, 503, 505-506, 509, 524, 540, 548, 554, 558, 563, 577, 579-580, 582-583, 587, 595, 610, 614-617, 627, 632, 638, 645, 648, 657, 664,
1266
674, 715, 720, 734-735, 742, 750, 762, 769-770, 791, 795, 810, 813 — Devozione al papa, 769-770 — Plenitudo potestatis, 10-11 — Primato, 9-11 — Rapporti con i re normanni, 14-20 ROSSaNO, vescovo di, 375 ROSSOMaNNO, 173-174, 195, 242, 293, 635 — Eremiti, 173-174, 195, 242, 293, 635, 694 ROUEN, 16 Sacra Scrittura, spiegazione, vedi Istruzione religiosa Sacro Cuore, devozione al, 680, 802 SalaMaNCa, 47, 51, 66, 91 SalISBURgO, 19 SalUZZO, 73-74 SaMBUCa, 299-300 SaMBUCI, 245 SaN CaTalDO, 477 SaN gIaCOMO, vedi acicatena SaN gIOVaNNI galERMO (già comune autonomo), 36, 181, 240, 262, 289, 303, 319, 321, 334, 346, 353, 362, 368, 400, 463, 526, 532-533, 540, 553, 559, 628, 687, 745 —abitanti, 240, 289, 319, 346, 353, 362, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – S. giovanni (chiesa madre), 181, 289 — Chiese – S. antonio di Padova, 289 – S. giovanni (chiesa madre), 289 – S. Maria della grazia, 289 — Clero, 289 — Cura delle anime, 289 SaN gIOVaNNI la PUNTa, 36, 161-162, 179, 240, 262, 292, 319, 321, 334, 346, 463, 353, 362, 369, 401, 463, 526, 532-533, 553, 559, 566, 628, 687, 745
Indice analitico luoghi e cose notevoli
— abitanti, 240, 292, 319, 346, 353, 362, 369, 401 — associazioni laicali e confraternite – S. giovanni (chiesa madre), 292 — Chiese – S. antonio, 292 – S. Caterina, 292 – S. giovanni (chiesa madre), 292 – S. Maria della grazia, 292 – S. Maria della Ravanusa, 292 – SS. Salvatore, 292 — Clero, 292 — Cura delle anime, 292 — TRaPPETO, 36, 162, 179, 240, 262, 292, 319, 321, 334, 346, 353, 362, 369, 401, 463, 526, 532-533, 540, 553, 559, 566, 628, 687, 745 – abitanti, 240, 292, 319, 346, 353, 369, 401 – Chiese – – S. antonio, 292 – – S. Rocco (chiesa madre), 292 — Clero, 292 – Cura delle anime, 292 SaN gREgORIO {DI CaTaNIa}, 36, 158, 161-162, 179, 240, 262, 291-292, 319, 321, 334, 346, 353, 362, 369, 401, 436, 463, 463, 526, 532-533, 566, 628, 687, 745 — abitanti, 240, 292, 319, 346, 353, 362, 369, 401 — associazioni laicali e confraternite — Chiese – S. antonio di Padova, 291 – S. Maria (chiesa madre), 158, 291 — Clero 292 — Cura delle anime, 291 SaN MaRCO D’alUNZIO, 61 SaN MaRTINO DEllE SCalE, 575, 760 SaN NICOlò, vedi acicatena
SaN PIETRO {ClaRENZa}, 36, 163, 180, 190, 240, 262, 268, 292-293, 303, 319, 321, 334, 346, 353, 361, 368, 400, 463, 526, 532-533, 540, 553, 559, 566, 628, 687, 745 — abitanti, 180, 240, 293, 319, 346, 353, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – S. Pietro, 292 — Chiese – S. antonio abate, 293 – S. antonio di Padova, 292-293 – S. Caterina V. M. (chiesa madre), 292-293 – S. Maria della grazia, 292-293 – S. Pietro, 292 – S. Rocco, 292-293 — Clero, 293 — Cura delle anime, 292 SaNT’agaTa {lI BaTTIaTI}, 36, 162, 179, 240, 262, 289, 321, 334, 346, 353, 362, 369, 401, 463, 526, 532-533, 553, 559, 566, 628, 687, 745 — abitanti, 240, 289, 319, 346, 353, 362, 369, 401 — Chiese – S. agata (chiesa madre), 289 – S. antonio abate, 289 – S. Michele, 289 – SS. annunziata, 289 —. Clero, 289 — Cura delle anime, 289 SaNT’EUfEMIa, abbazia di, 16, 23, 35, 687 SaNT’EVROUl, 16 SaNTa lUCIa, vedi acicatena o Mascalucia SaNTa MaRIa DElla CONSOlaZIONE, vedi acicatena SaNTa MaRIa DI lICODIa, 36, 165, 628, 687, 745 — Istituti religiosi maschili – abbazia benedettina, 165, 252 Santa Maria di Terrana, abbazia di, 92 Santa Sede, vedi Sede apostolica SaNTa VENERINa, 745 — Bongiardo, 745
1267
Indice analitico luoghi e cose notevoli
— linera, 745 SaRagOZZa, 376 Sassonia, 725 Savoia, 73-74, 113-114, 124, 444 SCaRPEllO — Eremiti, 173-174, 195, 242, 293, 635, 694 SCORDIa, 137-138 Scuole — autorizzate dal vescovo, 80, 142, 205 — lanchasteriane, 740, 744, 746 — Serali gratuite, 776, 778, 791, 808 Sede apostolica (Santa Sede, Curia romana), 10-12, 31, 39, 43, 57, 73, 86, 88, 96, 107, 110, 119-121, 124, 126, 129, 130, 142, 144, 186-187, 235, 237, 241, 249, 251, 263, 271, 299, 301, 305, 310-312, 318, 325-326, 328-329, 331, 377, 379, 386-387, 392-393, 403, 405, 407, 409, 415, 426-427, 431, 437, 439, 441-444, 446, 448450, 453, 466, 470, 472, 479-480, 483, 488-489, 497, 501, 504-506, 508-509, 551, 559, 561, 566, 568, 576, 580, 586, 610-611, 618-619, 628, 630-631, 636, 638, 648-649, 657, 664, 668, 672, 682, 687, 689, 698, 723, 734-735, 762, 770, 789, 791-792, 795, 798, 810 — archivio Segreto Vaticano, 8, 40, 44-45, 306, 405, 584 — Camera apostolica, 57, 410, 438440 — Congregazione Concistoriale, 43, 45, 377 — Congregazione dei Vescovi e Regolari, 413, 484 — Congregazione del Concilio, 1113, 40, 43, 52, 64, 82, 104, 144, 214, 338, 425, 457-459, 462, 472, 474, 482, 488, 492, 505-506, 514, 522, 539 — Congregazione dell’Immunità ecclesiastica, 431, 438-440 — Segreteria di Stato, 413, 504
1268
— Tribunale della Rota, 40, 53 SEgOVIa, 91 SERRa S. BRUNO, certosa di S. Stefano del Bosco, 575 Sicilia, 14-40, 47-48, 64, 67, 83-85, 87, 88, 107, 110, 138, 171, 173, 330, 490 Sicilia, Regno di, 14-27, 123, 217, 238, 245, 247, 365, 442-444, 563, 615, 681, 708-709, 715, 720 — Ordinamento feudale, 17 – abolizione, 740 — Parlamento, 22, 27, 136, 219, 480, 621, 628, 737, 737, 741, 752 — Re (di Spagna, austria, Savoia, Napoli), 18, 21, 26, 31, 38, 47, 72-73, 113-115, 134-136, 138139, 141, 219, 247, 271, 299, 343, 376, 379, 403, 433, 435, 443, 479, 482, 484, 503, 506-507, 647-655, 664, 672-673, 675, 679-681, 752 — Regno delle Due Sicilie, 715, 720, 761, 763 — Riforma costituzionale di lord Bentnick (1812), 663, 681, 737, 740 — Viceré, corte e uffici, 21, 32, 47, 100, 122-123, 136, 220, 301, 303, 313, 343, 405, 413, 419-420, 421, 428-446, 506-507, 531, 535, 573, 608, 620, 647-655, 658, 661, 664, 675, 731 SIENa, 590 Sillabo, 792 Sinodi diocesani — atti (fonte storica), 13, 28-31 — di Sicilia, 27-31 — Obbligo per i vescovi, 28-29 SIRaCUSa, 16, 26, 30, 89, 91-92, 172, 261, 297, 300, 313, 320, 336, 344, 351, 360, 367, 399, 403-404, 415, 628, 658, 687, 705, 708, 734-735, 787 — Diocesi di, 16, 30, 261, 297, 336, 344, 351, 360, 367, 399, 628, 658, 687, 705, 708, 734, 787 — Vescovi di, 16, 26, 89, 91, 300, 313, 415
Indice analitico luoghi e cose notevoli
Spagna, 26, 376 — Corte di, re di, 26, 47, 61, 72-73, 113-115, 123-124, 134-136, 138139, 377, 433-435, 444 — Inquisizione e inquisitori, 26-27 STElla aRagONa, vedi Belpasso/Borrello Strade pubbliche, indulgenze per chi le ripara, 80-81 Svizzera, 375 TaORMINa, 453 TaRaNTO, vescovo di, 249 Tassa innocenziana, 704, 707, 709, 711, 752, 790 TaVI, 166 Teatini, vedi Chierici regolari Terremoti, vedi Calamità naturali TIVOlI, 66 TOlEDO, vescovo di, 91 TORCISI — Eremiti, 635, 694 TORINO — Università, 577 TORRECIlla DE lOS CaMEROS, 66 TORRE DEl gRIfO (o Massannunziata), vedi Mascalucia TRaPaNI, 715, 717 — Collegiata S. Pietro, 717 — Erezione diocesi, 715 TRaPPETO, vedi San giovanni la Punta TRECaSTagNI, 36, 140, 161-162, 178-180, 239, 244, 262, 287-288, 319, 321, 334, 346, 353, 362, 368, 401, 463, 487, 526, 532-533, 540, 553, 559, 566, 628, 633, 672-673, 687, 691, 744, 746, 750-751, 754, 777, 788, 800, 807 — abitanti, 239, 288, 319, 346, 353, 362, 368, 401 — associazioni laicali e confraternite – della Morte (S. antonio abate), 288 – S. Maria della Misericordia, 288 – SS. alfio, filadelfo e Cirino, 288
– SS. Sacramento (chiesa madre), 244, 287 — Chiese – S. agata, 288 – S. antonio abate, 288 – S. Caterina, 288 – S. Maria dei Miracoli, 288 – S. Maria dell’aiuto, 288 – S. Maria dell’Indirizzo, 288 – S. Maria della Misericordia, 288 – S. Maria del Soccorso, 288 – S. Nicola (chiesa madre), 179, 287 – – Capitolo di canonici, 487, 633, 672-673, 691, 744, 750, 754, 788, 800 – SS. alfio, filadelfo e Cirino, 288 — Clero, 140, 179, 288 — Cura delle anime, 287, 691 — Istituti religiosi femminili – figlie di Maria ausiliatrice, 777, 807 — Istituzioni di carità – Collegio di Maria, 744, 777, 807 TREMESTIERI, 36, 162, 179, 240, 244, 262, 288-289, 319, 321, 334, 346, 353, 362, 369, 395, 401, 463, 526, 532533, 540, 553, 559, 566, 628, 687, 745 — abitanti, 240, 289, 319, 346, 353, 362, 369, 395, 401 — associazioni laicali e confraternite – della Pace (chiesa madre), 289 – SS. Sacramento (chiesa madre), 244, 288 — Chiese – S. antonio di Padova, 289 – S. Maria della Pace (chiesa madre), 288 – S. Rocco, 289 — Clero, 289 — Cura delle anime, 288
1269
Indice analitico luoghi e cose notevoli
TREZZa (o acitrezza), vedi acicastello Tribunale della Regia Monarchia, vedi Chiesa e società in Sicilia TROINa, 15-16, 218 — abbazia S. Michele, 218 — Diocesi di, 15-16 — Vescovi di, 16 Ungheria, 374 Università, Studium Generale o Siculorum Gymnasium, 39, 64, 67, 71, 83, 85, 88, 107, 110, 247, 261, 295, 298, 304, 335, 344, 350, 359, 365-366, 398, 428, 478, 481, 486, 489, 510, 525, 538, 541, 584, 586, 589, 591, 606-609, 612, 619, 621623, 640-641, 668, 676, 744 — assegno annuale ottenuto dal re, 676 — Biblioteca Ventimigliana, 622623 — Collegio universitario, 591, 608609 — Diritto esclusivo di rilasciare titoli in Sicilia, 621-622, 676 — Medaglieri donati dal vescovo Ventimiglia, 623 — Riforma, 304, 606-609, 641, 665666, 676 — Sede e costruzione dell’edificio, 304, 423, 428, 481, 486, 510, 607 — Vescovo cancelliere, 64, 67, 83, 86, 88, 107, 110, 233-234, 247, 295, 297, 304, 336, 343, 350, 358, 365, 397, 510, 525, 541, 589, 607, 628, 687 Usura, vedi Peccati pubblici UTREChT, 444 ValgUaRNERa, 36, 173, 239, 262, 287, 319, 321, 333, 345, 352, 361, 368, 400, 463, 527, 540, 551, 562, 628, 635, 687, 694, 716 — abitanti, 239, 319, 333, 345, 352, 361, 368, 400 — Chiese – Immacolata Concezione di Maria, 333
1270
– S. Cristoforo (chiesa madre), 287, 333, 526 – SS. Salvatore (sacramentale), 287 — Cura delle anime, 287 — Eremiti, 527, 635, 694 VallaDOlID, 71 — vescovo di, 104 Valtellina, fortezze della, 114 ValVERDE (o Belverde), 36, 122, 158, 161, 178, 244, 262, 276-277, 319, 334, 346, 352, 361, 368, 400, 526, 566, 628, 635, 687, 694, 716, 745, 747, 754 — abitanti, 277, 319, 346, 352, 361, 368, 400 — associazioni laicali e confraternite – S. Maria della Misericordia, 277 – SS. Sacramento, 244, 277 — Chiese – S. antonino, 277 – S. Maria (chiesa madre), 276277 – SS. annunziata, 277 — Clero, 277 — Cura delle anime, 277, 745, 754 — Istituti religiosi maschili – agostiniani scalzi, 745, 747, 754 – Eremiti (S. anna), 635, 694 — Maugeri 161, 179, 745 VENEZIa, 375, 573 VERVINS, pace di, 73 Vescovi — Potestà, 10 — Rapporto con il romano pontefice, 9-10 Vescovi di Sicilia, 25-27, 505 — Congregazione generale del 1850, 733, 756 — Obbligo della residenza, 25-26 — Presentazione e nomina, 25-27 — Ricoprono uffici di governo nel Regno, 27
Indice analitico luoghi e cose notevoli
VIagRaNDE, 36, 161, 178, 239, 244, 262, 287, 319, 321, 334, 346, 353, 362, 369, 400, 463, 526, 532-533, 540, 553, 559, 566, 588, 628, 637, 672, 687, 744, 746, 750-751, 753, 788, 805 — abitanti, 239, 287, 319, 346, 353, 362, 369, 400 — associazioni laicali e confraternite – SS. Sacramento, 244, 287 — Chiese – S. agata, 287 – S. antonio di Padova, 287 – S. Caterina, 287 – S. Domenico, 287 – S. francesco, 287 – S. Maria dell’Itria (chiesa madre), 287 – S. Vito, 287 — Clero, 287, 588, 637 — Cura delle anime, 287 — Istituzioni di carità – Collegio femminile, 744 — VISCalORI, 745 – Chiese – – S. Biagio, 287, 672 – – Capitolo dei canonici, 672, 744, 751, 753, 788, 805 – S. Maria annunziata, 287 VICENZa, 372 VIENNa, Congresso di, 715 VIllaROSa, 36, 687, 716 VISCalORI, vedi Viagrande Visite ad limina, istituzione e norme, 9-12 — Relazioni ad limina, 9-12 – Utilizzazione storiografica, 1214, 28 Visite pastorali — atti (fonte storica), 13, 28 — Obbligo per i vescovi, 28 — Ordinationes, 29 — Procurationes, 482, 618 Visite regie — De Ciocchis (1743), 482, 484485, 487-488, 493, 638, 654, 787
— Iordi (1614), 537, 787 — Manriquez (1577), 537 ZaffERaNa ETNEa, 36, 741, 745 — PISaNO {ETNEO}, 745 – abbazia di S. giuseppe, 445
1271
INDICE DEI NOMI DI PERSONa acquaviva d’aragona francesco, cardinale, 444 acquaviva Traiano, arcivescovo di Monreale, 26 adriano I, papa, 686 affia antonino, 153 agatocle di Siracusa, 172 aguilera Emanuele, gesuita, 571, 574 aiello giuseppe, sacerdote, 41, 462-463 airoldi alfonso, vescovo titolare di Eraclea, 585 airoldi Stefano, 585 alaimo agatino, console delle corporazioni di arti e mestieri, 100 albani annibale, cardinale, 444 albani gian francesco, cardinale, poi Clemente xI, 435 alberto, arciduca delle fiandre, 72 albornoz Egidio, cardinale, 218 albuquerque (francesco fernandez de la Cueva, Duca di), viceré, 122 alcherio, arcivescovo di Palermo, 16 aldobrandini Olimpia, 245 aldobrandini Pietro, cardinale, 73 alessandro III, papa, 787 alessandro VII, papa, 245, 301, 320 alfano Costanza, 155 alfonso V d’aragona, re di Sicilia, 787 altieri Paluzzo, cardinale, 339, 340 altoviti, prelato della Curia romana, 413 alucci alfio, 703, 706 amico (o De amico) francesco, canonico e vicario generale, 124, 190, 219, 302 amico (o De amico) Vincenzo u.i.d., 152, 154, 156 amico Vito Maria, 663 amodeo Paoletti girolamo, notaio, 587 andrada ferdinando, inquisitore e arcivescovo di Palermo, 26 angelico da Piazza, francescano, 109 angerio, abate di Sant’agata e vescovo di Catania, 16, 35, 146, 628, 687
1272
ansalace Pietro, 158 ansalone Erasmo, senatore, 138 antamori Paolo francesco, cardinale, 576 antinori antonio ludovico, arcivescovo di lanciano, 377 antonelli andrea, canonico, 536 anzalone guglielmo, benedettino, priore della cattedrale, 38 aparo francesco, 80 archinto alberico, cardinale, 648 ardoino Scipione, arcivescovo di Messina, 660 arena filippo, 155 argentina ludovico, notaio, 120, 129 armetto Stefano, 378 arrigoni giulio, vescovo di lucca, 762 asmari Tommaso, vescovo eletto di Catania, 22 asmundo gaetano, canonico, 738 astalli Camillo, vescovo di Catania, 39, 245, 310, 412 astalli fulvio, 245 aversa Ippolito, benedettino, 38 Balbases, Carlo Spinola, marchese de los (vedi Spinola Carlo) Bandiera alessandro, 584, 590 Bandini Ottavio, cardinale, 119 Barbano giovanni Battista, notaio, 380 Barberini francesco, cardinale, 135, 139, 301, 320 Barbieri giovan luca, 18 Baronio Cesare, cardinale, 234, 247, 300, 407, 582 Basile giovanni Battista, canonico, 301, 312 Basilotta Ciro, 706, 710 Bazan fernando, inquisitore e arcivescovo di Palermo, 26 Beatrice da San filippo, 263 Beleredi francesco, 536 Bellarmino Roberto, cardinale, 408-409, 494, 659
Indice dei nomi di persona
Bellorado Pietro, inquisitore e arcivescovo di Messina, 26 Belluto Bonaventura, francescano, 310 Beltrani giovanni, inquisitore e vescovo di Mazara, 26 Benedetto da Piazza, francescano, 109 Benedetto xIII, papa, 509, 646, 653, 702, 705, 707-709, 711 Benedetto xIV, papa, 12, 504, 576, 580, 586, 626, 648, 697, 701-702, 705, 708, 712, 738, 749, 771, 788, 790 Bentinck William, 681 Bernardino da Randazzo, francescano, 40, 109 Bertino francesco, 153 Bevilacqua Bonifacio, cardinale, 73 Bezerra giovanni, inquisitore, 21 Biscari (principe di ) Ignazio, 584 Bixio Nino, 763 Blandino gaspare, 153 Blandino Vincenzo, 100 Boglino luigi, canonico, 663 Bolletti Cristoforo, abate, 535 Bologna Bernardo, 585 Bolognese giovanni Battista, vescovo di andria, 719 Bonadies Michelangelo (al secolo giuseppe antonio), vescovo di Catania, 31, 41, 299-371, 380, 391-394, 421, 446, 631, 688, 690 Bonadies Pietro, 300 Bonadies Valentino, sacerdote, 340 Bonanno giacomo, vescovo di Patti, 504 Bonaventura da Caltagirone (vedi Secusio Bonaventura) Bonfiglio Vincenzo, sacerdote, 80 Bongiorno giovanni Battista, vescovo di Caltagirone, 770, Bongiorno leonardo, vicario generale, 219 Borgia gaspare, cardinale, 91, 115 Borremans guglielmo, pittore, 485 Bortoloncelli Domenico, sacerdote, 619 Boschi Carlo, vescovo e segretario della Congregazione del Concilio, 626 Bossuet giacomo Benigno, vescovo, 601
Bottari giovanni gaetano, 576, Bottini Prospero, prelato della Congregazione del Concilio, 705 Branca giuseppe, francescano, 301 Brancaccio Stefano, Segretario della Congregazione del Concilio, 338, 340 Brancati Domenico, benedettino e visitatore regio, 482 Branciforte antonio, principe di Scordia, 137-138, 169 Branciforte Ercole, duca di San giovanni, 133 Branciforte girolamo, 169 Branciforte luigi, vicario generale, poi vescovo di Melfi, 141, 169, 235 Branciforte Michele, 169 Branciforte Nicola Placido, 140, 167 Branciforte Ottavio, vescovo di CefalĂš, poi di Catania, 36, 40, 133-217, 192, 217, 219-220, 233, 235, 240-242, 307, 310, 380, 412, 426, 446, 630, 674, 688 Branciforte Pietro, 169 Brancone gaetano, 607, 641 Bru antonio, canonico, 484 Buglio Ottavio, senatore, 121 Builetto adriano, 582 Burgos alessandro, vescovo di Catania, 453, 636 Bussi Pietro francesco, 482, 535 Buzzanca Nicola, 438 Caccamisio filippo, 139, 141 Caff antonino, vescovo ausiliare di Catania, 780, 807, 813 Calabrella Vincenzo, 159 Calamatta francesco, 698 Calascibetta Matteo, 468 Cales agata, 154 Cales Simeone, 154 Caligari andrea, vescovo di Bertinoro, 114 Camastra (giuseppe lanza, Duca di), vicario del vicerĂŠ, 410, 415 Campisi federico, 153 Campochiaro angelo, canonico e vicario generale, 80-81, 87, 141
1273
Indice dei nomi di persona
Campolo francesco, vescovo eletto di Catania, 22 Capaccio giuseppe, 396 Capace giuseppe, 246 Capaci giuseppe, notaio, 462 Caponetto giovanni Battista, 246 Capriaio giacomo, 157 Caracciolo Domenico, viceré, 577, 591, 620 Caracciolo gregorio, 371 Caracciolo luigi, vescovo di Catania, 31 Caracciolo Nicola Maria, vescovo di Catania, 31, 37-38, 55, 62, 75, 306, 421, 630, 674, 688 Caracciolo Scipione, vescovo di Catania, 30 Carace, consigliere, 420 Carafa Carlo, 374 Carafa Carlo, cardinale († 1561), 375 Carafa Carlo, cardinale, vescovo di aversa, nunzio apostolico († 1680), 375 Carafa Carlo, vescovo di aversa, nunzio apostolico († 1644), 375 Carafa fabrizio, principe di Roccella, 374 Carafa federico, 374 Carafa fortunato, cardinale, 375, 396 Carafa francesco antonio, vescovo di lanciano, poi di Catania, 41, 371403, 412, 424, 631-632, 690-691 Carafa gian Pietro, cardinale, poi Paolo IV, 371, 373, 375 Carafa girolamo, 374-375 Carafa giuseppe, 374 Carafa Iacopo, vescovo di Rossano, 375 Carafa Paolo, vescovo di aversa, 375 Carafa Simone, arcivescovo di Messina, 375 Carafa Vincenzo, conte di Bruzzano, 374 Caramanico (francesco D’aquino, principe di), viceré, 585, 673, 678 Carandolet giovanni, arcivescovo di Palermo, 26 Carelli francesco, 584 Carlo d’aragona e Tagliavia, presidente del Regno, 21
1274
Carlo da genova, francescano, 300 Carlo I d’Inghilterra, 114 Carlo II d’angiò, re di Napoli, 253, 374 Carlo II, re di Spagna, 378, 403, 419, 435 Carlo III di Borbone, 26, 503, 577, 587, 607, 639, 641, 648 Carlo VI d’asburgo, 26, 444, 452-453, 709 Carnero Eugenio, 136 Caronini Pietro, 159 Carpegna gaspare, cardinale, 432 Cartesio (René Descartes), 584 Cartesio francesco, sacerdote, 310 Caruso giovanni Battista, 574, 611 Casella Vincenzo, 157 Casolini luigi, 683 Casses Raffaele, 159 Castiglia Margherita, 159 Castiglione giuseppe, sacerdote, 377 Castillo (del) Baldassarre, mastro razionale, 420 Castro francesco, canonico e vicario generale, 780 Castro, lemos francesco conte di, viceré, 100 Castro giovanni Battista, sacerdote, 396 Catanuto Michele, medico, 364 Caudullo giovanni, canonico, 40, 52, 5557, 60 Cavallaro giuseppe, sacerdote, 304 Cavarretta antonino, notaio, 662 Celestre Martino, canonico e vicario generale, 141, 219 Celestre Ventimiglia giuseppe, canonico e vicario generale, 380, 388, 410, 416-419 Cellesio luca, vescovo di Marturano, 123 Cenillo giovanni, sacerdote, 157 Cerda (de la) Juan, duca di Medinaceli, viceré, 32 Chompre Pierre, 665 Cienfuegos alvaro, ministro di Carlo VI e vescovo di Catania, 26, 452, 479, 482, 484, 523, 535, 636 Cignato alfonso, 156
Indice dei nomi di persona
Clemente VIII, papa, 62, 71-74, 81, 330, 630, 689, 709 Clemente x, papa, 377, 797 Clemente xI, papa, 404, 435-436, 440, 442-443, 453, 457, 462, 660 Clemente xII, papa, 504, 586, Clemente xIII, papa, 601, 614, 626-627, 632, 643, Clemente xIV, papa, 614, 616, 657-658 Coco Vito, 591, 605, 666 Coco Zanghì giuseppe, canonico e vicario generale, 780 Colonna girolamo, cardinale, 632 Colonna Marco antonio, viceré, 21 Colurevi Vincenzo, 263 Comito giovanni Battista, notaio, 48 Concina Daniele, domenicano, 498 Coniglio Vincenzo, sacerdote, 41, 480, 484, 524 Conillo Vincenzo, canonico, 155 Consiglieri Paolo, 371 Contello Melchiorre, 87 Coppola Raffaele, canonico e vicario generale, 721 Corradini giovambattista, pittore, 118 Corradini Pietro Marcellino, cardinale, 444, 500, 635, 693, 745, 747, 751 Corrionero giovanni, inquisitore e vescovo di Catania, 7, 26, 31, 40, 43, 47-61, 115 Corsaro agostino, 591 Corsaro Pietro, canonico, 420 Corsini Bartolomeo, viceré, 610 Corvaja francesco, 585 Costantino Cesare, 698 Costantino Pietro Domenico, notaio, 686, 698 Costantino Rosario, 686 Costanza, regina di Sicilia, 254 Cotelerio giovan Battista, 582 Covello girolamo, 157 Crespo francesco giuseppe, inquisitore e vescovo di agrigento, 26 Cripiglio antonio, 158 Crisenso gaspare, 157 Cristadoro Matteo, sacerdote, 302
Cristaldo Chinio, 154 Cuffaro Rebiba Ottavio, 63 Cusani Marcello Papiniano, arcivescovo di Palermo, 576, 581 Cutelli Mario, 136, 220, 589, 612, 640, 695 Cutelli Vincenzo, vescovo di Catania, 36, 47-48, 54, 62, 412, 674 D’agata Benedetto, sacerdote, 665, 667668, 670 D’alessandro girolamo, 156 D’amico francesco (vedi amico francesco) D’angelo Michele, sacerdote, 595 D’aquino francesco, principe di Caramanico, (vedi Caramanico) D’arcangelo Iago, 122 D’Urso giovanni, 156 De aragon Pasquale, cardinale, 311 De Ciocchis giovanni angelo, vescovo di Brindisi e visitatore regio, 482, 484, 487, 638, 654, 787 De Compagnis antonio, 62 De Cosmi giovanni agostino, canonico, 575, 583-584, 590-591, 600, 605, 623, 664-668, 670, 675, 683 De Cuppis Olimpia, 113-114 De gardo Placido, 267 De geronimo antonino, 134 De gregorio Emanuele, cardinale, 721 De gregorio Maria, 477 De grigento francesco, 379 De grossis giovanni Battista, canonico, 154, 537, 663 De leonibus Claudio, 155 De luca gesualdo (p. gesualdo da Bronte), cappuccino, 722-723 De Mauro Natale, notaio, 154, 159 De Messina Cosimo, 379 De Michele giacomo, 115 De Napoli giacomo, notaio, 396 De Santis luca, canonico, 41, 396 De Simone gennaro, prelato della Curia Romana, 616, 619 De Vio, maestro razionale, 420 De Vita andrea, 80
1275
Indice dei nomi di persona
De’ Colli Bonifacio, 371 Del Campo Pietro, 667 Del Carretto francesco Saverio, 719, 726 Della Marra luigi, benedettino e cancelliere, 684, 779-780, 782 Della Rovere giuliano, vescovo eletto di Catania, 22 Della Torre alessandro, abate, 41, 457 Del Maro Doria, abate, 405 Denti Benedetto, vescovo di Caltagirone, 733 Deodato Corrado Maria, vescovo di Catania, 41, 447, 599, 617, 657-713, 716, 750, 789 Deodato Carlo, barone di Burgio, 657-658 Deodato giacomo, barone di Burgio, 658 Dezza Pietro, cardinale, 48 Di Benedetto alonzo, 421 Di Bernardo Bartolomeo, sacerdote, 154155, 158 Di Blasi gabriele Maria, arcivescovo di Messina, 581, 660 Di Blasi giovanni Evangelista, benedettino, 574 Di Blasi Salvatore, benedettino, 574 Di giovanni Domenico, 220 Di giovanni giovanni, 574, 583 Di giovanni Pietro, sacerdote, 300-301 Di guido Scipione, scultore, 51 Di Marco Carlo, 612 Di Marco lorenzo, sacerdote, 62 Diodoro Siculo, 173 Dobles Viliafieno antonio, 136 Dominedò Nicola, notaio, 80 Doria giannettino, arcivescovo di Palermo, 91, 115, 731 Dragonetti Maria, 759 Dusmet de Smours luigi, 759 Dusmet giuseppe Benedetto (al secolo Melchiorre), arcivescovo di Catania, cardinale, 7, 41-42, 759-813 Egidio Romano, 409 Eleonora d’angiò, regina di Sicilia, 253 Enrico IV, imperatore, 15 Enrico IV, re di francia, 72-74, 81 Enrico VI, imperatore, 254
1276
Ernesto filippo, 536 Eugenio III, papa, 594 Eugenio IV, papa, 39, 257, 261, 321, 630, 689, 744, 746 fabroni, prelato della curia romana, 412 fallino filippo, 159 falsaperna Carlo, 153 faraci anna, 153 faraone antonio, vescovo di Catania, 38, 75, 307, 537, 633, 688, 693 faraone Paolo, vescovo di Siracusa, 300 farina Vincenzo, 157 farinato girolamo, 159 farnese alessandro, arcivescovo di Monreale e cardinale, 26 farnese Odoardo, cardinale, 62, 74 farunato antonio, 157 febronio giustino, 667 federico II, imperatore, 35, 145, 254, federico III, re di Sicilia, 253 felli giovanni agostino, 378 ferdinando I, re delle Due Sicilie, 715 ferdinando II, il Cattolico, 25 ferdinando II, re delle Due Sicilie, 720, 725-726, 734-735, 742, 762 ferdinando III, re di Sicilia, 614, 657, 703 ferdinando IV, re di Sicilia, 610 feria (lorenzo Suarez figueroa, duca di), viceré, 63 fernandez giuseppe, maestro razionale, 420 ferrara Domenico, domenicano, 492-494, 499, 523, 530 ferrara francesco, 663 ferro Berardi giuseppe, 717 ferro Berardi Salvatore, vescovo di Catania, 717-718 filangeri Serafino, arcivescovo di Palermo, 581 filippo II, re di Spagna, 31-32, 47-48, 61, 72-73, 81, 374 filippo III, re di Spagna, 63, 66, 73-74, 91 filippo IV, re di Spagna, 113-114, 122124, 134, 218, 245, 299, 301, 311, 320 filippo V, re di Spagna, 440
Indice dei nomi di persona
finia Silvio, 159 finichiaro giuseppe, 155 finocchio antonino, gesuita, 491-493, 517, 523 fleury Claudio, 582 fogliani giovanni, viceré, 601, 606, 610, 612 fontanini giusto, 453 formento Vincenzo, 157 fortezza francesco, vescovo di Siracusa, 313 francalanza Ignazio, 700 francica Nava giuseppe, arcivescovo di Catania, cardinale, 45 gaetano giovanni Battista, 100 galiani ferdinando, abate, 576 galletti giuseppe, pretore di Palermo, 477 galletti Ignazio, 477 galletti Nicolò, 477 galletti Pietro, vescovo di Catania, 35, 41, 477-569, 577, 587-588, 593, 595, 606, 618, 632-633, 636, 638, 641, 647, 688, 691 galletti Vincenzo, principe di fiume Salato, 477 gambacorta francesco, 136 gambino giovanni, canonico e giacobino, 678-679, 683 gambino leonardo, lettore all’Università, 584, 586, 591, 607, 612, 664 garagario, abate, 166 garibaldi giuseppe, 738, 761, 763, 768 garrasi gaetano Maria, agostiniano, 591, 670 garzia de Toledo, viceré, 21 gasco Bernardo, inquisitore e vescovo di Mazara, 26 gash giuseppe, arcivescovo di Palermo, 494 gatti giacomo, 136 gatto giovanni, vescovo eletto di Catania, 22 genovesi antonio, 577, 611 geremia, profeta, 163 gerlando, vescovo di agrigento, 16
gerone II di Siracusa, 172 giacomo da Viterbo, 409 giacomo I d’Inghilterra, 114 giannone Pietro, 504, 576, 611 giansenio (Cornelius Otto Jansen), 579 gioeni Diego, patrizio, 121 gioeni francesco, sacerdote, 364 gioeni lorenzo, 574 gioeni Ottavio, senatore, 121 gioeni Raimondo, capitano, 121 giordano d’altavilla, 35 giovanni di Sant’agostino, frate, 135 giovanni Paolo II, papa, 770 giuffrida agostino, lettore all’Università, 607, 664 giulio III, papa, 257 golizia Natale, predicatore quaresimalista, 676 gonzaga francesco, vescovo di Cefalù, di Mantova, nunzio apostolico, 48, 72 gonzaga Vespasiano, 135, 311 graffio francesco, 585 grassi abramo, canonico, 502 gravina Bonaventura, canonico e vicario generale, 587, 617, 622-623, 657-658, 664-665 gravina Carlo, 121-122, 155 gravina e Cruyllas Pietro, canonico, 41, 355-356, 453 gravina ferdinando, 155 gravina giacomo, 122, 138 gravina giovanni, 717 gravina giuseppe Maria, abate, 691 gravina gabriele Maria (al secolo Berengario), benedettino e vescovo di Catania, 717 graziano lorenzo, 80 gregorio VII, papa, 14-15, 17-18 gregorio xIV, papa, 62 gregorio xV, papa, 113, 124, 375, 697 gregorio xVI, papa, 719-720, 734, 762 grimaldo francesco, 157 gristina Salvatore, arcivescovo di Catania, 8 grosso giovanni Battista (vedi De grossis)
1277
Indice dei nomi di persona
guanera giuseppe, 159 guarrera giambattista, senatore, 121, 138 guglielmino Domenico, sacerdote, 595 guglielmo Bona anima di Caen, 17 guglielmo II, re di Sicilia, 40 gulli giacomo Vincenzo, notaio, 548, 558, 563 gussio antonio, 221 gussio leandro, 221 gussio Marcantonio, vescovo di Catania, 34, 41, 136, 217-298, 304, 310, 314315, 318, 412, 446 gussio Martino, 217 haedo Diego, inquisitore, vescovo di agrigento e poi di Palermo, 26, 48 henriquez de Cabrera antonio, viceré, 137-138 hernandes flores Cristoforo, canonico e vicario generale, 48, 51 Ibañez Martino, arcivescovo di Reggio Calabria, 371 Ideo ludovico, vescovo di lipari, 762 Illuminati francesco, canonico, 41, 756 Indello Scipione, vicario generale, 63 Inguardiola francesco, canonico e vicario generale, 92, 109 Innocenzo x, 134, 138-139, 242, 245, 294 Innocenzo xII, papa, 435, 455, 579, 654 Intrigliolo Calcerano, promotore fiscale, 119 Iocelino, vescovo di Cefalù, 16 Ioppolo giovanni antonio, presidente, 419 Ioppolo giuseppe antonio, maestro razionale, 419 Iordio (de) filippo, visitatore regio, 537, 787 Ippolito angelo, 159 Isfar gilberto, vescovo di Patti, 73 Jachelli francesco, 379 la guardia Stefano, 157 la Rocca antonino, 240, 348 la Rocca Domenico, medico, 364 la Rosa giuseppe, sergente maggiore, 442-443 la Vaccara ambrogio, 153
1278
laínez Diego, generale della Compagnia di gesù, 9, 32 lambertini Prospero (poi Benedetto xIV, papa), 580 lamberto giovanni, 153 lancia di Brolo Domenico, vescovo ausiliare di Palermo poi di Monreale, 783 lancilotto agatino, notaio, 382, 384-385, 388 lancilotto giovanni Battista, notaio, 390 lanza agata dei principi di Trabia, 133 lapizio Emone (vedi Burgos alessandro) lazara antonio, 122 leibniz gottfried, 584 leon y Cardenas Martin, vescovo eletto di Catania, 217 leone Claudio, canonico, 106 leone felice, carmelitano, 40, 106 leone gaspare, 585 leone Isaurico, 628, 686 leone Paolo, 585 leone x, papa, 791 leone xI, papa, 74, 124 leone xII, papa, 718 leone xIII, papa, 770, 782 leto Eleonora, 159 lichnonski R. M., prelato della Curia Romana, 748 ligne (Claudio lamoral, principe di), viceré, 303 liuzzo giovanni Tommaso, 139 lo Ciccio Michele, 263 lo Core Placido, 188 lo Presti antonio, domenicano, 574-575, 617-618 locke John, 577, 584 lombardi Salvatore, vescovo di andria, 719 longo giuseppe, 574, 611 longo giuseppe, notaio, 584, 595, 597, 603-604 lucio III, papa, 40 luigi da Catania, cappuccino, 576 luigi da Cefalù, cappuccino, 619-620 luzan gaspare, canonico, 482, 536
Indice dei nomi di persona
Maccarrone alessandro, notaio, 700, 703, 706, 710 Maccarrone gioacchino, 700 Macrì Vincenzo, notaio, 93-94, 98-99 Maidalchini Olimpia, 139 Malerba Vincenzo, 664 Manardo agata, 71 Mancino antonino, canonico, 671 Mangalavita Vincenzo, 158 Mani Santo Teodoro, 492, 514, 523 Manriquez y Butron Pietro, visitatore regio, 537 Maranco antonia, 718 Marano giovanni, protomedico, 355 Maravigna francesco, notaio, 536 Mareschotti galeazzo, cardinale, 416, Margarito Bernardo, vescovo eletto di Catania, 22 Margarito giuseppe, lettore in medicina, 355 Margherita di Spagna, 114 Maria di Spagna, 114 Marletta alessandro, 710 Maroni Egidio, canonico, 41, 742 Martino I il giovane, re di Sicilia, 18, 2122, 252, 254 Martino II, il Vecchio, re di Sicilia, 18, 2122 Marullo Cesare, arcivescovo di Palermo, 71 Marullo ludovico, 591 Mascali Salvatore, 686 Massa giovanni andrea, 220 Massimo alessandro, 113-114 Massimo Innocenzo, vescovo di Catania, 36, 40-41, 43, 113-131, 133, 136, 160, 168, 228, 412 Medici (dei) alessandro, cardinale, arcivescovo di firenze, 72 Meli Benedetto, avvocato, 585 Meli giovanni, medico e poeta, 585 Melicio, vescovo di amasea, 135 Mellini Mario, sacerdote, 482, 536 Meo giambattista, medico, 585 Meroti Mansueto, 136 Messia Caterina, 156
Miccioli armenia, 153 Micuccio antonino, 153 Mignemi Salvatore, 611 Milano Pietro, 158 Milice antonio, 246 Milici Carlo, notaio, 246 Millino (garzia Millini giovanni), cardinale, 74 Mineo Matteo, canonico, 106 Mira Stefano, fisci patronus, 420 Miraglio Pietro, chierico, 87 Miricata giovanna, 153 Molina (de) luis, gesuita, 581 Moncada alvaro, 379 Moncada giacomo, principe di Calvaruso, 657 Moncada girolama, 657-658 Moncada Tommaso, arcivescovo di Messina, 658 Moncata francesco, 153 Mongitore antonio 663 Monsello girolamo, 156 Monsignore Pietro, prelato, 472 Montalto francesco, cardinale, 218 Monterò Rainaldo, inquisitore e vescovo di Cefalù, 26 Mormile Raffaele, arcivescovo di Palermo, 717 Motta Dionisio, protomedico, 364 Motta giovanbattista, lettore in medicina, 355 Muniera Stefano, vescovo di Cefalù, 135, 300 Münter federico, 586 Murabito Biagio, canonico e vicario generale, 51 Muratori ludovico antonio, 453, 575, 580 Musulumeni giuseppe, 611 Musumarra Michele, beneficiato, 40, 84, 87 Musumeci Matteo, chierico, 356 Napoleone I (Bonaparte), 678, 715-716 Napoli Eleonora, 717 Nava giuseppe (vedi francica Nava giuseppe)
1279
Indice dei nomi di persona
Nicolò II, papa, 15 Nicolò V, papa, 251, 322 Nicotra Rosario, lettore all’Università, 607 Nisi giovanni Battista, notaio, 627 Notarbartolo francesco, duca di Villarosa, 571 Obregon francesco, 419 Oddo Salvatore, presbitero, 218 Oietti Carlo, 484 Oliva Santoro, canonico, 537 Olivares (guzman gaspare, conte de), il Conte Duca, 134, 139 Orlando anna, 717 Orlando Domenico, 717 Orlando Domenico (al secolo Santo francesco), vescovo di Catania, 717, 743 Orosco francesco, inquisitore e arcivescovo di Palermo, 26 Orosco giovanni, inquisitore e vescovo di Siracusa e poi di Catania, 26 Orsi giuseppe agostino, cardinale, 582 Ortolano antonino, 159 Osorio Margherita, 91 Pacca Bartolomeo, cardinale, 717 Paceno giovanni Carlo, canonico regolare, 135 Palese Baldassarre, 585 Pampilona Tito, arciprete, 300 Panfili Camillo, 245 Panfili giovanbattista, cardinale, poi Innocenzo x, 134, 138 Pantò agostino, 574, Paoletti girolamo amodeo, notaio, 587 Paolo III, papa, 26, 324, 480 Paolo IV, papa, 61, 371, 373, 375 Paolo V, papa, 91, 113, 124, 299, 712 Paolucci fabrizio, cardinale, 435, 439, 444, 452 Papa Diego, notaio, 531, 536 Papa Vincenzo, 157 Pappalardo francesco, notaio, 364, 455 Pappalardo giuseppe, canonico, 41, 246 Pappalardo Principio, notaio, 340, 348, 356
1280
Pappalardo Vincenzo, 158 Pappardo giuseppe Maria, monsignore, 762 Parascandolo antonino, religioso, 102 Parches Sebastiano, 109 Parisi giovanni Battista, canonico e vicario generale, 452 Parisi giuseppe, sacerdote, 618, 627 Patanè filippo, sacerdote, 177 Paternò antonino, 157 Paternò antonio, principe di Sigona, 410 Paternò Bonaiuto giacinto, canonico, 605 Paternò Carlo, 155-156 Paternò Castello francesco di Paola, vescovo titolare di Europo, 666-668 Paternò Castello giovanni andrea, benedettino, 607, 667 Paternò Castello Orazio, barone di Sigona, 380 Paternò Castello Pietro, senatore, 138 Paternò Castello e Inguanti francesco, 100 Paternò francesco, 158 Paternò giacomo, senatore, 121 Paternò giovanni Battista, barone di ficarazzi, 422, 435-437, 441 Paternò giovanni Battista, canonico e vicario generale, 63, 100, 115 Paternò Trigona Vincenzo, canonico e vicario generale, 558, 560 Patti Domenico, 700 Patti R., segretario Congregazione del Concilio, 416 Pennisi antonino, domenicano, 670 Pennisi Marco antonio, chierico, 356 Perbenedicto andrea, vicario generale, 63 Perpignano giuseppe, giudice della gran Corte, 123 Perramuto federico, vicario generale, 309 Perremuto agostino, vicario generale, 81 Pesce (o Pisci) girolamo, 154 Pescitelli angelo, abate benedettino, 761 Pezzapani Nicola, medico, 156, 158 Piazza francesco, 703 Pietro II, re di Sicilia, 253
Indice dei nomi di persona
Pignataro angelo, 160 Pignatelli ferdinando, cardinale e arcivescovo di Palermo, 733 Pinelli Caterina, 245 Pinelli Domenico, cardinale, 245 Pio IV, papa, 10, 68, 80, 82, 87, 103, 321, 505 Pio V, papa, 68, 82, 85, 88, 107, 110, 321, 629, 688 Pio VI, papa, 660, 678, 686 Pio VII, papa, 681, 706, 715, 717-718 Pio Ix, papa, 407, 762, 781 Pio x, papa, 12, 43 Pirri Rocco, 663 Pisano giovanni, sacerdote, 536 Piscopo (lo) gioacchino, 153 Pistorio girolamo, 591 Platamone Bernardo, 154, 156 Platania Raimondo, sacerdote, 591, 657, 661, 664, 670, 683 Platania Silvestro, canonico e vicario generale, 720-721, 736 Plinio (gaio Plinio Secondo, il Vecchio), 173 Polizzi antonio, canonico, 41, 338, 341 Porco francesco, 156 Porio della Valle giovanni, 157 Portocarrero giustino ferdinando, cardinale, 587 Possita Eleonora, 155 Prisco Matteo, 154 Privitera Domenico, canonico, 683 Privitera Domenico, notaio, 41 Profeta Pietro, canonico e notaio, 41, 441443, 540, 548, 554, 558, 563, 605 Proserpina, 168, 325 Proto Biagio, arcivescovo di Messina, 113 Provenzale Baldassarre, canonico e vicario generale, 51 Puglisi francesco, notaio, 457, 459 Quattrocchi Cirino, sacerdote, 595 Rametta giacomo, notaio, 109 Ramirez francesco, vescovo di agrigento, 442, 445 Ramondetta francesco, senatore, 121
Ramondetta Raimondo, 159 Rebiba giandomenico, vescovo di Catania, 40, 43, 51, 61-69 Rebiba Prospero, vescovo eletto di Catania, 61 Rebiba Scipione, cardinale, 61 Recchia ferdinando, sacerdote, 41, 750 Recupero gaspare, sacerdote, 618 Recupero giuseppe, canonico, 586, 591, 595, 605, 664 Regano felice, arcivescovo di Catania, 41, 715-758, 762-763 Regano Riccardo, 718 Reggio Pietro, gesuita, 571, 574 Reinesio Teodorico, 536 Riccio Isabella, 717 Riccioli Benedetto, sacerdote, 619 Riccobono girolamo, 48 Riggio andrea, vescovo di Catania, 36, 41, 403-475, 479-481, 484, 486, 523, 537, 540, 587, 593, 611, 629, 631, 633-634, 636, 687, 689-691, 740, 743, 746 Riggio Carlo, religioso, 403-404 Riggio gioacchino, 403-404 Riggio Ignazio, canonico e vicario generale, 403-404 Riggio luigi, principe della Catena e di Campofiorito, 403-404, 410 Riggio Pietro, abate, 41, 455 Riggio Stefano, principe di Campofiorito, 403-404, 410 Riggio Stefano, principe di aci SS. antonio e filippo, 403-404 Rini Cesare, canonico e vicario generale, 51 Rizzari Bartolomeo, 155 Rizzari giovanni, canonico e vicario generale, 451, 480, 526, 587 Rizzari giuseppe Maria, canonico e vicario generale, 658, 664 Rizzari Romualdo Maria, benedettino, 507 Roberto d’angiò, re di Napoli, 253 Roberto il guiscardo di altavilla, 15
1281
Indice dei nomi di persona
Roberto, vescovo di Troina, poi di Messina, 15-16 Roccaforte Margherita, 300 Roccatagliata Pietro, canonico e vicario generale, 48, 50 Roias giovanni, inquisitore e vescovo di agrigento, 26 Romano Blasco, capitano di giustizia, 138 Romeo francesco, 159 Rosso alfio, 159 Rosso Bonifacio, 159 Rotundo francesco, 267 Rubi Raimondo, vescovo di Catania, 453454, 480, 484, 520, 523, 636 Ruggero I (conte) di altavilla, 15-19, 21, 23-24, 35-36, 81-82, 84, 87, 106, 109, 146, 161, 164, 166, 170-171, 234, 247, 321, 330, 359, 488, 628, 647, 686, 743, 747, 787 Ruggero II, re di Sicilia, 174, 647 Ruggero,vescovo di Siracusa, 16 Ruinart Thierry (Ruinazzo Theodorico), 582 Ruiz de Villoslada giovanni, vescovo di Catania, 66, 71, 74 Russo antonino, notaio, 728 Russo giovanni, sacerdote, 396 Russo Pietro, 158 Russo Signorelli antonino, canonico, 805 Rusticelli Benedetto, canonico, 41, 129 S. agostino, 372, 619 S. attalo, martire catanese, 743 S. Berillo, vescovo di Catania, 146, 234, 247, 320, 344, 351, 360, 367, 399, 627, 686, 742, 746, 786 S. Bernardo, 595 S. Carlo Borromeo, 103, 727, 731 S. Cornelio, martire catanese, 743 S. Euplio, martire catanese, 582, 743 S. Everio, vescovo di Catania, 743 S. fabiano, martire catanese, 743 S. filippo d’agira, 173, 271, 551 S. floro, martire catanese, 743 S. gaetano da Thiene, 371 S. giacomo, vescovo di Catania, 743
1282
S. giovanni Crisostomo, 682, 701 S. giuseppe Calasanzio, 659 S. gregorio Magno, papa, 255 S. Ignazio di loyola, 491, 499, 510, 517, 546, 659 S. leone, vescovo di Catania, 193, 283, 743 S. luca, 39, 330 S. ludovico, vescovo di Tolosa, 253 S. Minervino, martire catanese, 743 S. Paolo, apostolo, 9 S. Pietro Canisio, 659 S. Pietro, apostolo, 9, 147, 173, 258, 320, 344, 351, 360, 367, 399, 686, 742, 746, 786 S. Ponziano, martire catanese, 743 S. Quinziano, martire catanese, 743 S. Rosalia, 134 S. Sabino, vescovo di Catania, 743 S. Sempliciano, martire catanese, 743 S. Serapione, vescovo di Catania, 743 S. Sesto, martire catanese, 743 S. Severino, vescovo di Catania, 743 S. Severo, vescovo di Catania, 743 S. Stefano d’Ungheria, 19 S. Stefano, martire catanese, 743 Sacco giuseppe, ministro degli infermi, 609 Saida antonio, 263 Sala Domenico, abate, 41, 706, 708, 710 Saladino francesca, 403 Samminiati Matteo, vicario di Catania, poi vescovo di Chieti, 62 Sanfilippo Mario, canonico, 667 Santa Colomba Carlo, monsignore, 585 Santagati Costantino, 156 Santo Stefano (francesco Bonavides, Conte di), viceré, 304 Sapienza Mauro, sacerdote, 595 Sapuppo Vincenzo, 158 Sarcì Papè giusppe, notaio, 622 Sardo fontana Stefano, notaio, 554 Sardo francesco, sacerdote, 595 Savia Salvatore, sacerdote, 595 Savoia (di) Carlo Emanuele, 73
Indice dei nomi di persona
Savoia (di) Emanuele filiberto, viceré, 134 Savoia (di) Vittorio amedeo II (vedi Vittorio amedeo II) Scammacca ansaloro, 156, 219 Scammacca Bernardo (beato), 68 Scammacca Matteo, canonico, 592, 605, 670 Sciacca giovanni Battista, canonico, 41, 459 Sciacca giovanni Tommaso, sacerdote, 348, 364 Sciacca giuseppe, 591 Sciacca lorenzo, notaio, 75, 77-80, 84, 87, 106 Scoto Carlo, segretario del senato, 355 Scotton gerardo, 782, 784 Scuto francesco, 122 Sebastián Bartolomeo, inquisitore e vescovo di Patti, 26 Secusio Bonaventura (al secolo Ottavio), vescovo di Catania, 39-40, 43, 71-91, 104, 410 Secusio Enrico, 71, 156 Seminara Marco, 84 Seminara Pasquale, 158 Senese gaspare, canonico, 41, 340, 342, 348, 364-365 Serafino giuseppe, 433 Serio della Saracena Domenico, domenicano, 493 Serlone d’altavilla, 166 Settimo Mario, 574 Sidoti giovanni Battista, abate, 404, 412 Simonetta giacomo, cardinale, 10 Sindona antonino, canonico e vicario generale, 562 Sinopoli guglielmo, notaio, 49 Sismondo Michele, senatore, 138 Sisto V, papa, 9-12, 30, 47-48, 52, 57, 131, 786, 800, 804 Sozzi Nicola, 698 Spada fabrizio, cardinale, 412 Spinelli giovanni Maria, arcivescovo di Messina, 660
Spinola Carlo, marchese de los Balbases, viceré, 439, 442 Spinola filippo antonio, capitano generale, 442 Spinola Nicola, cardinale, 484 Spitaleri federico, 703, 706, 710 Stagio giovanni, canonico, 40, 84 Staiti d’aragona Ippolita, 374 Stanziano antonino, 153 Stanziano giacomo, 153 Statella anna Maria, 573 Statella gioeni antonio, senatore, 138 Stefano, vescovo di Mazara, 16 Stella girolamo, marchese di Monte Rosato, 422 Sterzingher giuseppe, teatino, 585 Stivala Vincenzo, banditore, 100 Strabone, 173 Strano Stefano, 158 Stuart Enrico Benedetto Maria Clemente, duca di york, cardinale, 658 Suárez francisco, gesuita, 581 Tabuso giuseppe, 157 Tanucci Bernardo, viceré, 610 Taranto anastasio, 154, 158 Taranto Benvenuto, 157 Tareziglia andrea, 136 Tarquinio farida, 159 Tarquinio Sebastiano, 159 Tedeschi giovanni, 303 Tedeschi giuseppe, 422 Tedeschi (o Tudisco) Nicola, canonico e vicario generale Tedeschi Nicola Maria, vescovo di lipari, 438 Testa francesco, arcivescovo di Monreale e visitatore regio, 482, 574, 577, 581 Tillemanzio Sebastiano, 582 Tioli Pierantonio, monsignore, 41, 616, 626-627, 686, 698, 700, 703 Tiranti antonio, notaio, 416-419 Todero Todero, 585 Tonti Michelangelo, cardinale. 659 Tornambene francesco, senatore, 121 Tornaimbeni Cesare, 156 Tornaturi Vitale, 159
1283
Indice dei nomi di persona
Torre, maestro razionale, 419 Torreggiani luigi Maria, cardinale, 615 Torres Osorio giovanni, vescovo di Siracusa e di Catania, 31, 40, 43, 91111, 113, 115, 160, 232, 314 Torres gutterres, 91 Torres ludovico, arcivescovo di Monreale, 48 Torres Messia Emanuele, 536 Torrisi Mario, canonico, 737 Traina francesco, vescovo di agrigento, 300 Trainizio Rocco, 218 Travia federico, 585 Trigona filippo, canonico, 600 Trigona laura, 263, 689 Trigona Marco, 191-192, 263, 456, 458, 555, 565, 630, 651, 689 Trigona Vespasiano, 220 Trigonelli antonio, 154 Tudisco Ugo, 158 Tudisco Nicola u.i.d., canonico, 364-365 Tusa antonino, canonico, 591, 605, 618, 627 Ugolino Stefano, prelato, 301 Umberto I, re d’Italia, 782 Urbano II, papa, 15-19, 36, 39, 85, 87, 106, 109 Urbano VIII, papa, 113-115, 120, 123-124, 135, 138, 146, 375, 654, 751, 796 Uzeda (giovan francesco Pacecho, duca di), viceré, 413, 419 Vaccarini giovanni Battista, architetto, 481, 485 Valdes ferdinando alvares, maestro razionale, 420 Valenti gonzaga Silvio, cardinale, 505 Valguarnera Mariano, 134 Valle (la) Diego, patrizio, 137 Valle Vincenzo, 157 Vallisnieri antonio, 453 Vanni francesco, vescovo di Cefalù, 585586 Vega giovanni, viceré, 21, 37 Velarde de la Cuencha francesco, arcivescovo di Messina, 74
1284
Veneziano antonio, vicario generale, 92, 99 Venter giovanni Battista, medico, 364 Ventimiglia Corrado, 585 Ventimiglia francesco, principe di Belmonte, 573 Ventimiglia gaspare, 158 Ventimiglia giuseppe, principe di Belmonte, 573 Ventimiglia Salvatore, vescovo di Catania, 37, 41, 236, 393, 486, 571655, 657-658, 661, 664, 667-677, 682, 684, 688, 690, 692, 694, 725 Ventimiglia Vincenzo, principe di Belmonte, 573 Veraguas (Pietro Colon, duca di), viceré, 431 Vernagallo andrea, canonico e vicario generale, 560 Vespro giovanni Battista, ingegnere, 418419 Vico giambattista, 576 Viefuille Eustachio, viceré, 610 Viglia Stefano u.i.d., canonico, 153 Vilardi francesco, inquisitore e arcivescovo di Messina, 26 Villadicani francesco di Paola, arcivescovo di Messina, 735 Villani Pietro, 136 Virtz giuseppe, 585 Visazza Pietro, 263 Vita francesco, 156 Vitale girolamo, 374, 376 Vittorio amedeo II, di Savoia, re di Sicilia, 444 Wolff Christian, 584 Zambataro giuseppe, 159 Zappalà francesco, sacerdote, 595 Zappalà grasso Sebastiano, canonico e vicario generale, 591, 658, 670 Zeno apostolo, 453 Zizzo giovanni, 686 Zuccarello Vincenzo, canonico, 600, 665.
INDICE DEglI aUTORI
alberigo g., 9-10, 408, 769, 781, 1224, 1227 aldimari B., 371, 374, 376-377, 1220 amadio g., 375, 391, 719, 759, 779, 1209,1220 amaradio E., 113, 119-120, 123, 1220 amari M., 166, 1207 amico V.M., 8, 47-48, 50-51, 61, 63, 66, 71, 113, 133-134, 136, 138, 140, 163, 169, 217, 220-221, 300-304, 314, 371, 391, 394, 403, 414, 426, 447, 452, 454, 485, 663, 738, 787, 1207 amore U., 138, 1207 andreu f., 371, 374-375, 1224 angelini g., 497, 1224 angelozzi g., 316, 1224 appolis E., 578-580, 1224 aubert R., 715, 781-782, 1224 ausenda g., 659, 1224 aymard M., 27, 763, 1207, 1215 azaïs y., 18, 302, 490 azzaro Pulvirenti R., 572, 1207 Baeri E., 622, 666, 1207 Baldacci g., 591, 1208 Barbano M.S., 406, 1208 Barile Piaggia C., 137, 1205 Baronio C., 300, 407 Basile I.B., 301, 312, 1205 Batllori M., 578, 1224 Baturi g., 33, 1208, 1220 Beck h.g., 18, 302, 490-491 Beckmann J., 715 Bendiscioli M., 372, 1224 Benedetto xIV, 12, 505, 1205 Bentivegna g., 571, 1208 Bertrams W., 10, 1224 Bertucci f., 761, 1208 Bianchini P., 372, 1224 Biscione B.M., 591, 667-668, 1208 Boaga E., 241-242, 302, 426, 1224-1225 Bonadies M., 31, 302, 1205 Bondice V., 722, 738, 1220 Bonetta g. 740, 1208
Boscarino S., 407, 411, 414-415, 427, 481, 1208 Boschi E., 406, 1208 Bottone D., 406, 1208 Branciforte O., 139, 143, 1205 Caiazza P., 13, 1225 Calogero S., 39, 485-486, 1208 Campanini g., 782, 1207, 1230 Cancila O., 20, 1208 Cappello f.M., 9, 1225 Caravale M., 17, 1225 Carcel Ortí M.M., 9, 1205, 1225 Carcel Ortí V., 9, 13, 1225 Cardella l., 61, 1206 Cargnoni C., 33, 491, 1225 Caristia C., 736, 1208 Casagrandi Orsini V., 304-305, 415, 1208 Caspar E., 14, 18, 1208-1209 Castaldo g., 44, 1216 Castiglione T.R., 678, 1212 Castorina P. 503-504, 572, 574-575, 591, 610, 613, 617, 622-624, 660, 683, 1220 Catalano E., 575, 581, 583-584, 613, 1209 Catalano g., 17, 19-21, 435, 437-438, 440, 442-444, 479, 1209, 1225 Catalano M., 39, 421, 423, 606, 1209 Cavallari g., 238, 1209 Cavalleri O., 9, 13, 1225 Cavicchi a., 133-134, 138-139, 1220 Ceyssens l., 579, 1225 Chalandon f., 14, 17, 1209 Chittolini g., 315-316, 381, 590, 611, 1225, 1227-1230 Ciancio N., 770, 1221 Cibien C., 499, 1229 Cicala a., 759, 1221 Cigno g., 575, 581-582, 584, 613, 620, 1225 Cingari g., 715-716, 1209 Civiletto g., 13, 1214 Claeys-Boouaert f., 19, 1225
1285
Indice degli autori
Coco a., 63, 494-496, 1206, 1209, 1219 Coco V., 8, 504, 666, 607, 1205 Codignola E., 577-578, 581, 1225 Cognet l., 579 Colonna f. 48, 452-454, 477, 480, 1221 Coltraro a.M., 492-493, 1209 Condorelli M., 408, 478, 571, 574, 580582, 584, 620, 663, 716, 736, 1209 Condorelli O., 736, 1209 Congar y., 17, 408-409, 769, 1225 Congiu Marchese g., 733, 1209 Coniglio g., 501, 1225 Coniglione M., 575, 1209 Consoli g., 375, 391, 719, 1209 Consoli S., 32, 498, 1209, 1225 Consoli V., 733, 1206, 1209 Contarino g., 715-716, 762, 734-735, 777, 1209 Cordaro Clarenza V., 420, 486, 591, 613, 1209 Corleo S., 313, 1210 Cosentini C., 304, 1210 Cosentino M., 406, 1208 Costa f., 299, 310, 1210 Crimi a., 740, 1210 Cristiani l., 372 Cristoadoro B., 720-722, 733, 736, 738, 1204 Crovella h., 12, 43, 1225 Cucinotta S., 34, 304, 500, 740, 763, 1210 Cutelli M., 136, 220, 1210 D’agostino M., 601, 1210 D’agata B., 667, 1210 Dammig E., 575-576, 578, 1226 Dato g., 414-415, 423, 481, 1210 De agostino a., 623, 1210 De Camillis M., 576, 1226 De Ciocchis I.a., 484-485, 487-488, 493, 1205 De Cosmi g.a., 667, 670, 1210 De grossis I.B., 8, 39-40, 47-48, 50-51, 53, 61-63, 66, 71, 75-76, 81-82, 9192, 104, 113-115, 118-120, 133-139, 217-221, 235, 310, 480, 787, 1210 De Maio S., 719, 1226 De Marco C., 730, 1210
1286
De Mauro M., 138, 1210 Deman Th., 497, 1226 Denaro I., 572, 1221 De Rosa gabr., 28, 33, 221, 305, 491, 659, 781-782, 1226, 1229-1230 De Simone M.R., 408, 576, 1226 De Stefano f., 136, 1210 Del Re N., 61, 1226 Di Blasi g.E., 27, 134, 1210 Di fazio g., 494, 572, 582, 601, 759, 763764, 771, 778, 1221 Di felice f., 490, 1211 Di Marzo g., 219, 479, 657, 1205 Di Matteo S., 501, 1211 Disconzi f., 722, 726, 730, 732-733, 1221 Di Stefano g., 15, 1211 Dollo C., 139, 1211 Donati C., 581, 622, 1226 Donato M., 37, 236, 1211 Dufour l., 414, 1211 Dusmet g.B., 765-769, 1205 Dutouquet h., 452, 1221 Eubel C., 25, 61, 72, 1206 fallico g., 47, 133, 1211, 1221 falzone M.T., 13, 1214 fatta Del Bosco l., 137, 1205 ferrara f., 8, 47-48, 63, 113, 133, 136, 140, 217, 220-221, 302-304, 310, 380, 391, 405, 407, 410, 434, 437, 444, 454, 483, 503-504, 591, 611, 613, 622, 663, 674, 676-677, 684, 1211 ferraris l., 9, 19, 409, 429, 479, 482, 505, 600, 1206, 1226 ferrero f., 243, 1226 fichera f., 413-414, 437, 481, 1211 fodale S., 15-19, 113, 118, 121, 123, 301, 1211, 1221 fonzi f., 782, 1226 foreville a., 18 franchina a., 20, 478, 504, 1212 francovich C., 584-586, 1226 fresta S., 65, 121, 304, 313, 1212 fumo B., 117, 120, 1206 gaglio a., 572, 613, 1221 galuzzi a., 241, 1227
Indice degli autori
gambasin a., 733, 1212 gambini g., 678, 684, 1212 gams P.B., 217, 1206 garufi C.a., 20, 1212 gasparri P., 5, 1205 gauchat P., 25, 104, 217, 219, 245, 310, 738, 1206 gaudioso M., 36, 121, 220, 241, 304, 606, 621, 736, 761, 1212 gemmellaro C., 720, 736, 1212 gemmiti g., 42, 62, 1227 gentile Cusa B., 414-415, 1212 giarrizzo g., 14, 27, 32, 134, 136, 302, 316, 406, 414, 478, 571, 574, 584, 591, 601, 613, 663, 665-666, 715, 761, 763-764, 781, 1207, 1212, 1215 gioco S., 715, 1212 gisondi a., 577, 1212 giuffrida a., 683, 1221 giuliana alaimo a., 481, 1213 giuntella V.E., 678, 1227 glazik J., 10, 26, 61, 139, 241, 244, 302, 372, 374 greco g., 19, 590, 727, 1227 gregorio R., 21, 23, 25, 27, 136, 1213 gregory T., 659, 1227, 1229-1230 guasco M., 315, 381, 590, 1227 guidetti a., 33, 491-492, 1227 guidoboni E., 406, 1208 guidoni Marino a., 414-415, 1213 guglielmino B., 722-723, 1221 hasler a.B., 407, 1227 Iachello E., 63, 1209, 1219 Iozzia a.M., 428, 1213 Iriarte l., 491, 1227 Iserloh E., 10, 26, 61, 139, 241, 244, 302, 372, 374 Jarry E., 139, 445, 491, 575, 578-579 Jedin h., 9-11, 26, 61, 139, 241, 237, 244, 302, 372, 374, 491, 579, 781, 1207, 1227 Jemolo a.C., 19, 578, 1227 Jordan E., 14, 1213 Jungmann J.a., 490 kamp N., 16, 1213 kempf f., 490
la lumia I., 169, 403, 438, 443-444, 1213 la Mantia g., 621, 1213 la Mantia V., 20, 503, 575, 605, 620, 1213 la Rosa l., 33, 494, 601, 1213 la Rosa S., 607, 622, 666, 1213 le Bras g., 28, 1227 leccisotti T., 719, 759-762, 768, 770, 778-779, 784, 1222 ledochowska T., 500, 1227 leflon J., 715 libertini g., 676, 1213 librando V., 481, 482, 485, 606, 1213 ligresti D., 27, 318, 1213 lipari a., 759, 770, 779, 1222 lo giudice E., 406, 1213 lombardo g., 683, 1213 lo Piparo f., 27, 495, 601, 1215 longhitano a., 7-8, 13-14, 18, 24, 31-33, 35-39, 42-44, 47, 50, 53-55, 62, 64, 66, 75, 99, 116, 122, 137, 141, 144, 162, 220, 236-237, 241-242, 301, 303, 305, 307, 312, 318, 381, 393, 405, 419, 421, 424, 429, 438, 478, 487, 597-599, 673-674, 676, 739, 771-772, 1205-1206, 1214-1215, 1222, 1227 longhitano g., 763, 1215 louant a., 72, 1222 Mack Smith D., 763, 1215 Maggiore Perni f., 238, 1215 Magnano P., 44, 243, 1215 Majorana g., 133, 169, 1215 Malaterra g., 15-16, 166, 1205 Mancino C., 303, 1215 Marcocchi M., 659, 676, 1228 Mariotti M., 222, 1228 Marletta f., 119, 1215 Martina g., 781, 785, 1228 Mastropasqua f., 719, 722, 724, 735, 1222 Maturi W., 715, 1215 Mazzarello M.l., 777, 1219 Mazzarese fardella E., 137, 1205 Mazzone V., 28, 1228
1287
Indice degli autori
Meersseman g.g., 244, 372, 1228 Megna g., 39, 1220 Menozzi D., 578, 611, 679-680, 769, 1228 Merlino a., 410, 1205 Messina g., 68, 1215 Messina V., 663, 668, 672, 676, 681, 683, 1215, 1222 Mezzadri l., 141, 1228 Miccoli g., 315-316, 381, 590, 611, 769, 1225, 1227-1230 Milazzo g., 663, 678, 1215 Mira g.M., 453, 1207 Miracola S., 61, 1217 Misuraca g., 217, 1215 Mongitore a., 26, 71, 124, 133-134, 139, 141, 217-221, 245, 299-304, 311-312, 314, 378-379, 391, 393, 403-404, 410, 429, 444-446, 452-454, 479-480, 663, 1215 Monsagrati g., 759, 785, 1222 Monticone a., 764, 782, 785, 1228 Moroni a., 21, 1228 Moroni g., 9, 576, 1207, 1228 Münter f., 586, 1216 Musmeci N., 313, 1215 Musumarra C., 571, 591, 607, 663, 1216 Mutini C., 590, 1228 Naselli C., 99, 580, 720, 736, 761, 1216 Naselli C.a., 426, 1228 Naselli M., 586, 1216 Naz R., 1207, 1225 Nibali S., 39, 1220 Nicastro g., 44, 1205-1206 Nicolosi grassi g., 122, 312, 1206 Nicolosi P., 221, 1222 Orcibal J., 579, 1228 Orrigo g., 715, 1216 Ortolani g.E., 572, 613, 617, 1222 Pacichelli g.B., 378, 1229 Pacini g.P., 244, 372, 1228 Pagano S., 44, 1216 Pagnano g., 423, 1210 Paladino g., 606-607, 609, 666, 1216 Paolucci S., 491, 1229 Parisella a., 43, 1229
1288
Pastor von l., 71, 74, 114, 1207 Patanè a., 404, 741, 1216 Patanè g., 406, 1213 Paternò Tedeschi T., 303, 1216 Pellens k., 17, 1229 Penco g., 782, 1229 Pennisi M., 770, 1223 Pennisi R., 51, 118, 1216 Percolla V., 591, 605, 658, 670, 1216 Peri I., 27, 1210, 1227 Peri V., 99, 1214, 1216 Piana g., 497, 1230 Pieta Z., 1206 Pignatelli g., 453, 1223 Pillitteri f., 501, 1211 Pirri R., 8, 22, 25-26, 38-40, 47-48, 61, 63, 66, 71-72, 74, 81, 91-92, 104, 113, 119, 121-122, 124, 133-138, 235, 663, 1216 Platania R., 657-658, 661-662, 670, 683, 1204 Policastro g., 38-39, 420, 423, 481, 486, 608, 613, 1216 Potestà g.l., 18, 1216 Préclin E., 139, 445, 491, 575, 578-579, 1229 Privitera D., 447, 676, 1223 Privitera f., 71, 236, 380, 391, 1217 Privitera S., 497, 1230 Prosperi a., 20, 1229 Pulci f., 715, 1217 Rabikauskas P., 9-10, 13, 1229 Raciti Romeo V., 304-305, 715, 1217 Radice B., 763, 1217 Raffaele S., 39, 1217 Raffiotta S., 173, 1217 Rainoldi f., 499, 1229 Rasà R., 406, 1213 Rasà Napoli g., 485-486, 1217 Raymond h., 414, 1211, 1217 Reberschak M., 782, 1229 Renda f., 478, 571, 610, 663, 763, 785, 1217 Renzetti l., 377, 1229 Rezac J., 243, 1229 Rinaudo B., 61, 1217
Indice degli autori
Ritzler R., 25, 375, 453, 576, 586-587, 658, 666, 716-718, 721, 770, 1206 Rizzari R.M., 445, 507, 1223 Rocca g., 500, 1229 Romano R., 406, 1213 Romano S.f., 763, 1217 Romeo R., 14-15, 478, 571, 663, 678, 715, 720, 736, 761, 1207, 1211-1212, 1217-1219 Rosa M., 381, 478, 578, 581, 590, 659, 678, 764, 1226-1227, 1229 Roullard Ph., 242, 1229 Rousset De Pina J., 18 Ruggieri g., 678, 1229 Rusconi R., 316, 1229 Russo C., 374, 1230 Sanfilippo M., 667, 1218 Sapienza P., 572, 590-591, 1223 Sardo g., 572, 584, 609, 613, 617, 1223 Sartore D., 499, 1229 Savagnone g., 30, 55, 76, 305, 1218 Savino P., 660, 1230 Savio P., 584, 1230 Scaduto f., 19-20, 23, 32, 438, 716, 1218 Scaduto M., 32, 1218 Scalia C., 39, 489, 1220 Scalia g., 606, 1218 Scalia S., 763, 1218 Scalisi l. 494, 1218 Scandone f., 663, 678, 1218 Schirò g., 26, 452, 1218 Schneider B., 435, 445 Sciacca E., 678, 1218 Sciacca l., 421, 437, 1223 Scicolone g., 573, 1218 Scinà D., 453, 478, 498, 571, 574-575, 581, 590-591, 605, 663, 684, 1218 Sciuti Russi V., 612, 676, 1218 Sciuto Patti C., 406, 1218 Scuderi l., 668, 670, 683, 1218 Sefrin P., 25, 375, 452, 576, 586-587, 658, 666, 716-718, 721, 770, 1206 Sentis f.J., 438, 1218 Sindoni a., 659, 761, 763, 1218, 1230 Sofia S., 494-496, 1206 Sorge g., 39, 503, 1218
Spampinato g., 51, 1218 Spidlik T., 243, 1230 Sposito a., 173, 1219 Spreti V., 371, 374, 477, 573, 658, 1207 Stabile f.M., 408, 763, 1219 Staffa D., 19, 1230 Stellardi V.E., 405, 1219 Strano f., 659-662, 675-677, 683, 1223 Taranto E., 71, 74, 1223 Tedeschi M., 14, 1219 Testa f., 21-23, 25, 1206 Thouzellier Ch., 18, 302, 490 Torres Ossorio I., 92, 103, 116-117, 1206 Torrisi C., 663, 678, 1215 Toscani x., 315, 381, 395, 588, 727, 1230 Tramontana S., 17, 1219 Tramontin S., 764, 782-783, 1230 Traniello f., 782, 1207, 1230 Triacca a.M., 499, 1229 Turchini a., 28, 1228 Ughelli f., 377, 1207 Vacca S., 18, 405, 407, 1214, 1219 Valsecchi R., 497, 1224 Van gulik g., 25, 61, 72, 1206 Vannucci P., 659, 1230 Vazquez I., 579, 1230 Vereecke l., 497, 1230 Ventimiglia S., 617, 622, 1204 Vetri P., 119, 1219 Vicaire h., 491, 1230 Villabianca f.M.E., 121, 133-135, 138, 141, 169, 219, 300, 403, 477, 573, 657-658, 1207 Weber C., 61, 1230 White jr. l.T., 14, 23, 81, 1219 Willaert l., 139, 241, 244, 374 Wolter h., 18, 237, 302, 491 Zappalà grasso S., 572, 574-575, 609, 613, 617-618, 623, 1223 Zilli I., 113, 1221 Zito g., 14-18, 22, 31, 38-39, 478, 489, 599, 670, 715, 722-723, 727, 740, 759, 761-762, 765, 770-771, 773-777, 780, 1219-1220, 1223-1224 Zovatto P., 680, 1230 Zuccaro a., 305, 1220
1289
INDICE SIglE E aBBREVIaZIONI .
.
INTRODUZIONE
.
PRESENTaZIONE
. .
. .
.
I
.
.
.
.
.
5
.
.
.
.
.
9
.
gIOVaNNI CORRIONERO (1589-1592) . 1. la fIgURa E l’aZIONE PaSTORalE . 2. lE RElaZIONI «aD lIMINa» (1590, 1592) I (1590) . . . . . II (1592 . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . .
47 47 52 57 60
. . . . . . .
71 71 75 81 82 84 87
gIaN DOMENICO REBIBa (1595-1604) . . . 1. la fIgURa E l’aZIONE PaSTORalE . 2. la relazione «ad limina» (1596) . . 3. Il SUCCESSORE gIOVaNNI RUIZ DE VIllOSlaDa III (1596) . . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
gIOVaNNI TORRES OSORIO (1619-1624) . . . . 1. la fIgURa . 2. Il PIaNO PaSTORalE . . . . 3. Il SINODO DIOCESaNO 4. lE RElaZIONI «aD lIMINa» (1620, 1623) VI (1620) . . . . VII (1623) . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
BONaVENTURa SECUSIO (1609-1618) . . . . 1. la fIgURa . . . 2. l’aZIONE PaSTORalE. 3. ISTITUZIONE DEllE QUaRaNTORE 4. lE RElaZIONI «aD lIMINa» (1612, 1616) IV (1612) . . . . V (1616). . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
INNOCENZO MaSSIMO (1624-1633) . . 1. la fIgURa . . . . . . . . 2. l’aZIONE PaSTORalE. 3. la RIVOlTa POPOlaRE DI CaSTROgIOVaNNI . . 4. I CONTRaSTI CON la CITTà DI CaTaNIa . 5. lE INDagINI SUll’OPERaTO DEl VESCOVO 6. lE RElaZIONI «aD lIMINa» (1626, 1629, 1632) VIII (1626) . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . . .
7
. . . . . . . .
61 61 64 66 67
91 91 92 103 104 106 109
113 113 115 119 120 123 124 127
1291
Ix x
(1629) (1632).
. .
. .
. .
. .
OTTaVIO BRaNCIfORTE (1638-1646) . 1. la fIgURa E l’aZIONE PaSTORalE . 2. lE RElaZIONI «aD lIMINa» (1640, 1646) xI (1640) . . . . xII (1646) . . . .
. .
. . . . .
. .
. . . . .
. .
. . . . .
. .
129 131
. .
217 217
. . . . .
133 133 142 146 214
MaRCO aNTONIO gUSSIO (1650-1660) . . . . . . . . . . 1. la fIgURa . 2. I PROVVEDIMENTI DEl gUSSIO NEl PRIMO aNNO DEl SUO gOVERNO PaSTORalE . . . . . . . . . . 3. la RElaZIONE «aD lIMINa» (1655) . . . . 4. Il SUCCESSORE CaMIllO aSTallI . xIII (1655) . . . . . . .
. . . .
222 232 245 246
fRaNCESCO aNTONIO CaRafa (1687-1692) . . . . . . . . . 1. la fIgURa . 2. PROVVEDIMENTI NEI PRIMI MESI DEl SUO gOVERNO PaSTORalE . . . 3. la RElaZIONE «aD lIMINa» (1691) . xx (1691) . . . . . . .
. . . . .
371 371 380 392 396
MIChElaNgElO BONaDIES (1668-1686) . . . . . . . . . . 1. la fIgURa . 2. lE RElaZIONI «aD lIMINa» (1668, 1671, 1675, 1679, 1682, 1686) xIV (1668) . . . . . . . xV (1671) . . . . . . . xVI (1675) . . . . . . . xVII (1679) . . . . . . . xVIII (1682) . . . . . . . xIx (1686) . . . . . . .
aNDREa RIggIO (1693-1717) . . . . . 1. la fIgURa . . . . . . . 2. lE RElaZIONI «aD lIMINa» (1702, 1705, 1709, 1712, 1714, 1717) 3. I VESCOVI SUCCESSORI . . . . . xxI (1702) . . . . . . . xxII (1705) . . . . . . . xxIII (1709) . . . . . . . xxIV (1712) . . . . . . . xxV (1714) . . . . . . . xxVI (1717) . . . . . . . PIETRO gallETTI (1729-1757) 1. la fIgURa . .
1292
. .
. .
. .
. .
. .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
299 299 306 320 338 340 348 355 364
403 403 445 451 455 457 459 462 472 474 477 477
2. Il gOVERNO PaSTORalE . . . . . 3. lE RElaZIONI «aD lIMINa» (1730, 1731, 1734, 1737, 1739, 1744, 1746, 1751). . . . . . . xxVII (1730) . . . . . . . xxVIII (1731) . . . . . . . xxIx (1734) . . . . . . . xxx (1737) . . . . . . . xxxI (1739) . . . . . . . xxxII (1744) . . . . . . . xxxIII (1746) . . . . . . . xxxIV (1751) . . . . . . .
SalVaTORE VENTIMIglIa (1757-1772) . 1. la fIgURa . . . . . . 2. Il gOVERNO PaSTORalE . . . 3. lE DIMISSIONI 4. aTTIVITà PalERMITaNa DOPO lE DIMISSIONI 5. la RElaZIONE «aD lIMINa» (1762) . xxxV (1762) . . . . II
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
CORRaDO MaRIa DEODaTO (1773-1813) . . . . 1. la fIgURa . . . . . . . . . . . . 2. Il PROgETTO PaSTORalE 3. lE RElaZIONI «aD lIMINa» (1779, 1785, 1788, 1793, 1802, 1807) . . . . 4. Il gIUDIZIO DEglI STORICI . xxxVI (1779) . . . . . . . xxxVII (1785) . . . . . . . xxxVIII (1788). . . . . . . xxxIx (1793) . . . . . . . xl (1802) . . . . . . . xlI (1807) . . . . . . . fElICE REgaNO (1839-1861) . . . . 1. la DIOCESI DI CaTaNIa NEl PERIODO NaPOlEONICO E DElla . . . . . RESTaURaZIONE . . . 2. Il VESCOVO fElICE REgaNO . . . . . 3. Il PROgETTO PaSTORalE . . . 4. Il RaPPORTO CON I BORBONI . . . . . . 5. la MORTE . . 6. lE RElaZIONI «aD lIMINa» (1844, 1850, 1856) xlII (1844) . . . . . . xlIII (1850) . . . . . . xlIV (1856) . . . . . .
.
. . . . . . . . .
.
. . . . . . . .
481
508 509 518 524 540 548 554 558 563
. . . . . . .
571 571 589 613 618 624 626
. . . . .
. . . . .
657 357 664 682 683 686 698 700 703 706 710
. . . . . . . . .
715 718 721 734 737 738 742 750 756
.
715
1293
gIUSEPPE BENEDETTO DUSMET (1867-1904) . . . . 1. la fIgURa . . . . . . . . 2. SITUaZIONE DElla DIOCESI E SUO PROgETTO PaSTORalE . . 3. l’aTTIVITà NEllE RElaZIONI «aD lIMINa» (1869, 1873, 1881, 1890) 4. gIUDIZI DEglI STORICI . . . . . . xlV (1869) . . . . . . . . xlVI (1873) . . . . . . . . xlVII (1881) . . . . . . . . xlVIII (1890) . . . . . . . . aPPENDICE RElaTIONES DIOECESIUM. CaTaNEN. I (1590) . . . . II (1592 . . . . III (1596) . . . IV (1612) . . . V (1616). . . . VI (1620) . . . VII (1623) . . . VIII (1626) . . . Ix (1629) . . . x (1632). . . . xI (1640) . . . xII (1646) . . . xIII (1655) . . . xIV (1668) . . . xV (1671) . . . xVI (1675) . . . xVII (1679) . . . xVIII (1682) . . . xIx (1686) . . . xx (1691) . . . xxI (1702) . . . xxII (1705) . . . xxIII (1709) . . . xxIV (1712) . . . xxV (1714) . . . xxVI (1717) . . . xxVII (1730) . . . xxVIII (1731) . . . xxIx (1734) . . . xxx (1737) . . . xxxI (1739) . . . xxxII (1744) . . . xxxIII (1746) . . . xxxIV (1751) . . .
1294
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
759 759 762 770 781 786 800 804 810 815 817 821 822 825 828 832 835 838 840 842 843 915 917 972 990 992 1000 1007 1015 1022 1029 1031 1033 1035 1045 1046 1048 1057 1063 1074 1082 1088 1092 1097
(1762) . (1779) . xxxVII (1785) . xxxVIII (1788). xxxIx (1793) . xl (1802) . xlI (1807) . xlII (1844) . xlIII (1850) . xlIV (1856) . xlV (1869) . xlVI (1873) . xlVII (1881) . xlVIII (1890) . xxxV
xxxVI
BIBlIOgRafIa
.
. . . . . . . . . . . . . .
.
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
INDICE DEglI aUTORI INDICE
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . .
.
. . . . . . . . . . . .
1104 1122 1134 1136 1139 1142 1146 1150 1155 1163 1166 1183 1190 1197
.
.
.
.
.
.
1203
.
.
.
.
.
.
1272
INDICE DEI lUOghI E DEllE COSE NOTEVOlI . INDICE DEI NOMI DI PERSONa
. . . . . . . . . . . . . .
. .
.
.
. .
. .
.
. .
.
. .
.
1231 1285 1291
1295