Durf in Groningen: kansen voor toerisme in de Oude Veenkoloniën

met dank aan: “Regioteam Vitaal Platteland Centraal Groningen�

februari 2013

2

Voorwoord Durf in Groningen Deze titel geven we het verslag van de zoektocht naar ‘Kansen voor toerisme in de Oude Veenkoloniën’ mee.

De Oude Veenkoloniën, het landschap tussen Hoogezand-Sappemeer, de Pekela’s en Veendam en Wildervanck, is uniek in zijn soort.

De veenmoerassen zijn vanaf de zeventiende eeuw drooggelegd. De turf is met de hand afgegraven en via een uniek kanalenstelsen via Groningen en Termunterzijl afgevoerd. Boerenbedrijven kwamen er voor in de plaats en ……. veel bedrijvigheid.

We kennen de branches: scheepsbouw en scheepvaart, aardappelmeelindustrie, strokarton, transport, enzovoort.

De Oude Veenkoloniën is cultuurlandschap optima forma.

Wie dit landschap wil beleven adviseren we eens een boottocht door het Kieldiep in Kielwindeweer te maken. Er was ondernemingszin en durf voor nodig om dit gebied te ontwikkelen. De naam Willem Albert Scholten zal eeuwig aan onze regio verbonden blijven.

Dat geldt ook voor Aletta Jacobs, Winkler Prins en vele anderen.

De bedrijvigheid is voor een deel verplaatst naar grote bedrijfsterreinen, maar aan de historische linten liggen nog veel pareltjes van (industrieel) erfgoed, die na restauratie in 2013 en volgende jaren in gebruik genomen gaan worden. Wij noemen de Historische Scheepswerf – Werf Wolthuis – in Sappemeer. De oude Rijks HBS – waar ooit Aletta Jacobs leerling was – is al weer in volle glorie te zien. Zo ook De Koepelkerk. Het geheel gerestaureeerde stationsgebouw in Zuidbroek gaat straks een Trein- en Trammuseum worden.

En – Hoogezand-Sappemeer mag zich gelukkig prijzen – ook het Nationaal Busmuseum Hoogezand opent dit jaar haar poorten.

De onderzoeksopdracht die Frits Schuitemaker mee kreeg was: Ontwikkel arrangementen voor (industrieel)erfgoed’ in de Oude Veenkoloniën.

Maar er doemde een nieuwe horizon tijdens het onderzoek, namelijk een hecht samenwerkingsverband van genoemde erfgoedorganisaties in deze regio. Wij beseffen allen dat samenwerking en durf hard nodig zijn om het unieke karakter van onze regio uit te dragen en te ‘verkopen’.

Daar is een pioniersgeest voor nodig; de bouwstenen voor samenwerking liggen er in de vorm van dit verhaal.

We gaan aan de slag!

Namens de gezamenlijke opdrachtgevers, Het Nationaal Busmuseum Hoogezand Het Museaal Centrum Sappemeer De Historische Scheepswerf Hoogezand-Sappemeer, “SHSHS” Wim Koeneman, voorzitter Werf Wolthuis “SHSHS” 3

Inhoudsopgave 0) Vooraf

4

Inleiding en aanleiding.............................................................................................. blz.

Initiatiefnemers en vraagstelling........................................................................... blz.

Doelstelling en aanpak.............................................................................................. blz.

5 6 6

1) Het gebied

2) Het aanbod

Ontstaan , bijzondere kenmerken......................................................................... blz.

Vigerend beleid: provincie/gebiedsorganisatie/gemeente......................... blz.

8 10

Toeristische aanbieders............................................................................................. blz.

Cultuurhistorisch Erfgoed........................................................................................ blz.

12 13

3) De markt

Trends & ontwikkelingen blz.

Doelgroepen................................................................................................................. blz.

14 16

4) De verbindende factor

Mogelijke dragende thema’s................................................................................... blz.

18

5) Het resultaat

Productontwikkeling & Promotie.......................................................................... blz.

Arrangementen ........................................................................................................... blz.

21 27

6) De conclusies en aanbevelingen Conclusies....................................................................................................................... blz.

Aanbevelingen............................................................................................................. blz.

Hoe verder...................................................................................................................... blz.

28 28 33

Samenvatting.................................................................................................................................................... blz.

34

Bijlagen................................................................................................................................................................ blz.

36

Lijst met geĂ­nterviewde personen............................................................................................................. blz.

42

Aanvullende info t.a.v. beeldmateriaal..................................................................................................... blz.

42

Verantwoording beeldmateriaal................................................................................................................ blz.

43

Colofon................................................................................................................................................................. blz.

43

0 Vooraf

en alles wat daarmee annex is (bv het stationsgebouw in Zuidbroek, het maritiem erfgoed met o.a de werf Wolthuis in het bijzonder, etc.), maar 0.1. Inleiding en aanleiding daar komt dan ook nog bij het religieus erfgoed We gaan het in deze rapportage hebben over de (de gerestaureerde koepelkerk in Sappemeer met mogelijkheden voor de Toeristische Vermarkting van Oeckelenorgel, de Cuyperkerk) de Rijks HBS, van de Oude Veenkoloniën. het industriële erfgoed (o.a. stoomgemaal), het Dit initiatief is genomen door ontwikkelaars van agrarisch erfgoed (de prachtige veenkoloniale enkele (ver)nieuwe(nde) objecten die, en dat boerderijen bv in Borgercompagnie en Kielwindkan dus geen toeval zijn, alle gesitueerd zijn in eweer). Het gaat echter niet alleen om het fysieke, Hoogezand-Sappemeer. het zichtbare en tastbare erfgoed maar ook over We bedoelen dan de Historische Scheepswerf het immateriële erfgoed, de verhalen die in de Wolthuis, de gerestaureerde vml. Rijks-HBS met de streek leven, de zaken, de kennis, de pioniersmengerestaureerde koepelkerk als het Nieuw Museaal taliteit die mensen als Aletta Jacobs, WA Scholten, Centrum en het recent naar Hoogezand-SappeWinkler Prins en diverse recentere kunstenaars meer verhuisde Nationaal Busmuseum; hebben nagelaten.

3 indrukwekkende projecten die als nieuwe Aletta Jacobs waar, zoals gezegd, een ‘kabinet’ attractie een stevige impuls aan het toerisme in dit voor is gereserveerd in de gerestaureerde Rijks deel van de provincie Groningen gaan geven.

HBS ,heeft naast haar verdienstelijke activiteiten De restauratie van deze markante en indrukwekin het verleden vooral een symbool functie voor kend gerestaureerde objecten in Hoogezand vrouwen-emancipatie gekregen die ook heden Sappemeer vormen een wel hele mooie en ten dage volop benut kan worden. streektypische aanleiding voor de in dit rapport beschreven acties.

Erfgoed is hot: Mogelijk is het de massaliteit en De vml. Rijks HBS welke samen met de koepelkerk monotonie van de nieuwe gebouwen die de het historische lint weer allure geeft; de nieuwe aandacht voor de oude unieke objecten heeft functies in de Rijks HBS met plannen voor een doen toenemen; dat veel van de oorspronkelijke Aletta Jacobs kabinet, met expositie ruimtes voor functies in erfgoed verloren zijn gegaan betekent o.a. regionale kunstenaars geven hier een grote dat er dus gezocht moet worden naar nieuwe meerwaarde aan. Iets verderop vormt de Werf functies om die prachtige gebouwen in stand te Wolthuis een andere parel in dit historisch lint. houden; dit verklaart ook een deel van de De verhuizing van het Noordelijk Busmuseum motivatie van de initiatiefnemers tot dit project. naar niet alleen een andere, grotere en betere locatie in Hoogezand, maar ook hun nieuwe museale status van Nationaal Busmuseum met een wijd vertakt netwerk en “ge-associeerde organisaties” elders in het land, geeft het geheel een extra dimensie en potentie die o.a. met onderhavig onderzoek benadrukt zal worden.

De oorzaak voor het “toeristisch vermarktings”initiatief ligt veel dieper, nl. in de bijzondere kwaliteit van de Veenkoloniën. Deze kwaliteit is nauwelijks bekend bij de buitenwacht, maar heeft zoveel bijzondere kenmerkende zaken in zich dat het bijna als plicht voelt om anderen daarvan op de hoogte te brengen en anderen daarin rond te leiden. Uit een inventarisatie van cultuurhistorisch erfgoed (zie bijlage 2) blijkt de enorme hoeveelheid waardevolle objecten en zeker als je dat afzet tegen de aantallen elders in de provincie.

We noemen in het bijzonder het mobiele erfgoed (historische bussen, schepen, treinen en trams)

5

0.2. Initiatiefnemers en vraagstelling In de oude Veenkoloniën zijn momenteel enkele mooie voorbeelden van herbestemd erfgoed te vinden. Is het al een hele opgave om een passende nieuwe functie voor zo’n oud gebouw te vinden, een nog moeilijker opgave ligt er om een haalbare exploitatie te realiseren.

Dit geldt ook voor de objecten waar de initiatiefnemers voor dit plan: - het Museaal Centrum Sappemeer met de vml.

RijksHBS (met o.a. het voornemen voor een Aletta Jacobskabinet) en met de koepelkerk, - de Historische Scheepswerf: “Werf Wolthuis“ is momenteel ook in restauratie. Straks kunnen hier groepen worden ontvangen en is het informatiecentrum gerealiseerd en kunnen ook daadwerkelijk schepen gerestaureerd worden.

- het Noordelijk Busmuseum: dit is verhuisd van Winschoten naar Hoogezand, waar het de beschikking heeft gekregen over een ruim onderkomen waar ook tentoonstellingen gehouden kunnen worden.

De initiatiefnemers streven niet alleen naar een positieve exploitatie van hun objecten, maar verwachten ook met deze nieuwe voorzieningen een vliegwiel in beweging te zetten voor behoud en herbestemming van ander erfgoed, zodat ook de basis verbreed wordt voor lopende initiatieven, voorzieningen en activiteiten zoals de STAR, het schaatsmuseum, het stoomgemaal, de borg Welgelegen, het maritiem evenement de Watervloot, het beschermd dorpsgezicht Kielwindeweer etc. etc. Met een clustering van het erfgoed gerelateerde aanbod streven zij naar een sterkere en meer terechte positionering van de Oude Veenkoloniën in het totale toeristische aanbod van de provincie Groningen.

6

De vraag van de initiatiefnemers was om een toeristisch marktonderzoek te doen en een daarop geënt promotieplan op te stellen waarbij antwoord werd gegeven op de volgende onderzoeksvragen: Wat is het onderscheidene element in de erfgoed producten? Waarmee kan de regio Oude Veenkoloniën in het algemeen en kunnen deze drie locaties in het bijzonder, zich naar “de buitenwacht“ toe profileren?

Met welke trends, ontwikkelingen en kansen op de toeristische markt moet rekening gehouden worden?

Welke doelgroepen komen op dit moment naar

de attracties en welke potentiële doelgroepen zijn er? Op welke manier, met welke producten en middelen kan e.e.a. ingebed worden in andere activiteiten in de (toeristische) regio?

De opdracht samengevat: Rikkerda B&A zal in beeld brengen welke mogelijkheden er zijn om de verschillende “erfgoed-actoren“ en hun inbedding in de regio beter te profileren, door o.a. de toeristische vermarktingsmogelijkheden van de Oude Veenkoloniën te onderzoeken.

0.3. Doelstelling en aanpak Zoals gezegd: “erfgoed is hot“ en zeker ook in de toeristische sector omdat het nu eenmaal iets unieks en authentieks uitstraalt dat per definitie aansluit bij de identiteit van de streek. Erfgoed is dan ook breder dan alleen het fysiek zichtbare en tastbare zoals gebouwen, voertuigen en machines; ook het niet zichtbare erfgoed, in de zin van tradities, gewoonten en gebruiken, maakt deel uit van deze streekidentiteit.

In onze aanpak houden we nadrukkelijk rekening met deze twee lagen: het zichtbare en het onzichtbare; het geheel vormt immers de culturele biografie van de streek; het materiële vormt vaak de hoofdaanleiding voor een bezoek, maar het immateriële is daar onlosmakelijk mee verbonden en kan soms aanleiding zijn hier andere initiatieven op te enten.

Kortom, de uitdaging is om de erfgoedlocaties in brede zin de komende jaren sterker te profileren in de sector recreatie en toerisme. Hiertoe is het noodzakelijk een duidelijke lijn in het aanbod te ontwikkelen zo mogelijk i.s.m. andere activiteiten en bezienswaardigheden.

We hebben 3 insteken gehanteerd om deze onderzoeksvraag te beantwoorden: Deskresearch: Middels deskresearch is kennis vergaard over de regio en de Toeristische Aanbieders. Hiertoe zijn bronnen op het internet en in de geschreven literatuur geraadpleegd. Zo is achterhaald wat voor onderzoek er al is gedaan en welke gegevens al beschikbaar zijn. (zie bronvermelding) Tevens is informatie verzameld over de trends en andere ontwikkelingen op het gebied van toeristische ontwikkelingen erfgoed en de toeristische waarde daarvan. De verkregen informatie is geanalyseerd zodat de vraag vanuit de markt kan worden vertaald naar de situatie ter plekke.

Fieldresearch/interviews: Allereerst is tijdens het veldwerk de omgeving verkend. Er is een bezoek gebracht aan de betrokken bezienswaardigheden in hun huidige omgeving. Hierdoor werd het mogelijk een “objectief” beeld te vormen van de “setting“. Tevens is een bezoek gebracht aan andere toeristische aanbieders en objecten alsook aan de VVV in Hoogezand-Sappemeer.

De VVV is immers vaak de eerste plek waar toeristen zich oriënteren als ze voor het eerst een bezoek brengen aan een voor hen onbekend gebied. Door middel van het combineren van het field- en deskresearch is het beeld van de regio gecompleteerd.

Dit beeld is gebruikt voor de gesprekken met de ondernemers in de directe omgeving en bij aanbieders van soortgelijke producten. Zowel in de deskresearch-fase als in de fieldresearchfase staat een inventarisatie van afzonderlijke producten van de organisaties centraal (Hoofdstuk 2) Beschreven is welke afzonderlijk producten de verschillende organisaties nu al

hebben alsook hun eventuele plannen voor de toekomst. Aan bod komt hun kernactiviteit en de interessante relevante nevenactiviteiten of de plannen daarvoor.

Xpertmeeting: Lopende dit onderzoek is voor betrokken aanbieders en enkele andere relevante actoren in het gebied, een bijeenkomst georganiseerd waar op basis van een aantal stellingen is gebrainstormd over hoe daar concrete producten mee ontwikkeld kunnen worden.

Centraal stond de uitdaging om een meerwaarde te creëren door logische combinaties te maken van de afzonderlijke producten.

De uitkomst was: focus op (industrieel) erfgoed, op grootschalige objecten, dit is de essentie van de beleving van de landschappelijke ruimte in de Oude Veenkoloniën (bijlage 5) (zie ook hoofdstuk 4, dragende thema’s) De verschillende combinaties zijn o.a. in suggesties voor arrangementen uitgewerkt (zie hoofdstuk 5.3) Om redenen van tijdgebrek is het er tijdens de Xpertmeeting niet van gekomen om in deze plenaire sessie ook aandacht te schenken aan “hoe de arrangementen verkocht kunnen worden“ want daar is immers een bepaalde vorm van organisatie voor nodig.

Naderhand is door de begeleidingscommissie ook geconcludeerd dat de discussie hierover, en de organisatie hiervan, aan de betrokken partijen moet worden overgelaten, maar dat het wel handig is als er een goed zichtbaar en bereikbaar centraal punt is waar de toerist of touroperator terecht kan.

Voor het daadwerkelijk verkopen van de arrangementen moet nog een slag worden gemaakt

7

Ruim 400 jaar geleden is er een begin gemaakt met de grootschalige veenontginning in Oude Pekela. Met de meanderende Pekel Aa als ontginningsas heeft zich in Oude, Nieuwe en Boven Pekela in de loop van de zestiende eeuw een zeer gevarieerde samenleving ontwikkeld waarin iedere kern een totaal eigen identiteit kende. Zo groeide Oude Pekela uit tot één van de eerste industriële centra van Nederland, ontwikkelde Nieuwe Pekela naast een indrukwekkende zeevloot ook een zeer innovatieve agrarische bedrijfsstijl en kreeg Boven Pekela een reputatie vanwege de sociale omstandigheden in de marginale veengebieden. Opvallend is dat deze ontluikende samenlevingen een sterk urbaan karakter kenden: sociaal individualisme, ondernemerschap, sociale dynamiek en een modern normen en waarden-patroon. Dit was voor Nederlandse begrippen tot in de zeer late negentiende eeuw uitzonderlijk.

voor de afwatering van het veen. Deze wijken lagen als een strak stedebouwkundig grid over het landschap en maakten het leesbaar en begrijpbaar. Meer nog: met hun geometrische strakheid verleenden de wijken met hun talloze bruggen en sluizen een bijzondere ritmiek en een stugge schoonheid aan dit door en door geconstrueerde landschap. Voor de landbouw bleken de zijkanalen echter een enorme belemmering, zodat ze in de jaren ‘50 werden gedempt.

Daarmee verdween een inherent kenmerk van het veenkoloniale landschap.

De beeldbepalende drager van de veenkoloniale nederzetting was de hoofdvaart, de eigenlijke levensader van het gebied, waar het -op on-nederlandse wijze - gonsde van de bedrijvigheid. De bebouwing was dan ook volledig op dit kanaal georiënteerd en zelfs de vormen van bedrijvigheid werden door de ligging langs het kanaal bepaald. Zo concentreerden zich winkels altijd in de buurt van de bruggen en sluizen. Ook de maatschappelijke geleding binnen de bevolking was duidelijk langs het kanaal terug te vinden: schippers en matrozen hadden hun eigen huizen, streng gescheiden van de scheepsjagers, die een vrijwel autarkisch bestaan leidden en zich door niemand de wet lieten voorschrijven.

Na beëindiging van de turfwinning en vooral door de opkomst van het goederenvervoer per as in plaats van het traditionele zeil, verloor het kanaal zijn functie als transportweg. Daarmee raakten ook veel van de kleine winkels hun bestaansrecht kwijt, evenals de aan de scheepvaart gerelateerde ambachtsbedrijven. De vroeger zo kenmerkende diversiteit verdween en alleen de meest inventieve en innovatieve ondernemingen konden overleven. Deze zijn inmiddels uitgegroeid tot wereldwijd opererende organisaties, hetgeen opmerkelijk genoeg amper bekend is; de Veenkoloniën staan daarom vandaag zeer ten onrechte veelal bekend als achtergebleven gebied.

Voor kenners geldt de route langs Oude, Nieuwe en Boven Pekela als één van de meest karakteristieke veenkoloniale nederzettingen van Nederland. Echter, voor de gebiedsvreemde bezoeker tonen zich de drie dorpen als ruimtelijk en cultureel moeilijk toegankelijk. We zien hier geen arcadisch landschap dat zijn schoonheid op het eerste gezicht openbaart. Oorspronkelijk werd het land onderverdeeld door de van de Pekel Aa aftakkende zijkanalen (wijken), die nodig waren

Het voorliggende initiatief heeft zich tot taak gesteld het huidige imago van de Veenkoloniën in overeenstemming te brengen met de realiteit.

Zoals opgemerkt gebeurt dit door de rijke cultuurhistorische diversiteit richtinggevend te laten zijn voor de toeristische productontwikkeling in en om de Oude Veenkoloniën. Relevant is dat het vertrekpunt ondernemers-gericht is. De waarde en traditie van het verleden is een basis voor nieuwe energie en creativiteit in het veenkoloniale

omdat hier ook nog een fysiek of digitaal boekingsbureau voor nodig is. Vanuit dat perspectief verdient de samenwerking met bv een touroperator (= busmuseum) ook sterke aanbeveling. Afspraken moeten dan gemaakt worden over de onderlinge communicatie, de regievoering, de prijsstelling en onderlinge vergoedingen e.d. (zie verder hoofdstuk 6)

1. Het gebied 1.1. ontstaan, bijzondere kenmerken Het hieronder beschreven proces, doet in hoofdzaak opgeld voor de “Oude Veenkoloniën“ (t.w. de Pekela’s, Veendam, Wildervank, Hoogezand, Sappemeer, Kielwindeweer, Annerveenschekanaal, Boven-Stadskanaal en Gasselternijveen) en betreft een puur veenkoloniaal proces welke is ontstaan vanuit de veenkoloniale turfvaart.

8

ondernemerschap (“invention of new traditions“) Oorspronkelijke identiteit en cultuur-historische kwaliteit moet de basis zijn voor een relatief nieuw economische activiteit als toerisme. Dat deze benadering van een gestigmatiseerde regio (lees: negatief imago) succesvol kan zijn, bewijst bv het iets verderop gelegen Papenburg waar jaarlijks ruim 1 miljoen mensen deze veenkolonie bezoeken.

N.B. Imago, beeldvorming is wat anders dan feitelijkheid: de Veenkoloniën worden vaak geassocieerd met armoede, met het ontbreken van kwaliteit, geen uitstraling e.d. terwijl Papenburg zich met de Meyerwerft middels de bouw van luxe cruiseschepen, nu juist “wentelt in een imago van glamour and glitter“ Een voor buitenstaanders verrassend aspect van de Veenkoloniën is wellicht de Baltic Trail.

Veenkoloniale schippers, matrozen en kapiteins bevoeren Noord- en Oostzee op een zeer intensieve wijze. De Veendammer lag op alle stamtafels in alle grote zeehavens van de wereld.

In Brazilië, China of Nederlands Indië waren de Veenkoloniën bekend, in de Baltic Area hadden de veenkoloniale ondernemers hun vaste basis. Overal in de Veenkoloniën, maar ook in Riga, Rostock of Talinn zijn de Veenkoloniën nog steeds bekend.

Sterker nog: de familienamen Moerman, Van der Veen en De Vries komen in het telefoonboek van Riga nog steeds voor! Het veenkoloniale cultuurlandschap in zijn huidige verschijningsvorm kent nog talrijke sporen die wijzen op de vroegere structuren en kunnen nog steeds een beeld overbrengen van de situatie uit het “rijke verleden“. Kerken, predikantenwoningen, begraafplaatsen, cafés, boerderijen, statige directeurswoningen in diverse bouwstijlen, schippers-, matrozen- en arbeidershuisjes, bedrijfsgebouwen, industriële gebouwencomplexen, molens: ze zijn er nog steeds, al is de relatie met de reden van hun aanwezigheid (het kanaallint) vaak verbroken.

9

(voor deze paragraaf is ruim geput uit bronnen van o.a. Willem Foorthuis en het project VeenVaart)

1.2. overheidsbeleid Voor de volgende instellingen/overheidslagen is bekeken of , en zo ja, welk beleid zij hebben met betrekking tot toerisme in het plangebied: * gemeente Hoogezand- Sappemeer * gemeente Menterwolde * regio Groningen Centraal * Agenda voor de Veenkoloniën: toeristisch ontwikkelingsplan Grontmij * provincie Groningen: rekreatievaarwegen, Turfroute etc Gemeente Hoogezand- Sappemeer

10

De gemeente Hoogezand- Sappemeer werkt aan een actualisering van het gemeentelijk toeristisch beleid (vaststelling 2014) Gewenst is bv - steun bij opzetten van een netwerk voor iedereen die op de een of andere manier betrokken is bij recreatie en toerisme in en om Hoogezand (zie ook aanbevelingen Regioteam) - ondersteuning bieden bij het opsporen en uitwerken van kansrijke ideeën,

opstellen van projectplannen, - het aanvragen van subsidies en het initiëren van projecten en activiteiten. (kortom een verbreding van het voorliggende projectinitiatief ) Gemeente Menterwolde Via speurwerk op internet is bij de gemeente Menterwolde geen expliciet toeristisch beleid(splan) aangetroffen; wel wordt toerisme in verschillende nota‚“s en beleidsstukken, als relevante ontwikkelingsfactor voor de regio genoemd.

Bij het deskresearch voor dit project hebben we niets kunnen vinden dat in de richting gaat van een regio(naal)-marketingplan. Dat is jammer, want het doel van regiomarketing is het in de markt zetten van de regio in brede zin, nl. voor de sectoren wonen, werken en recreëren (incl. toerisme). Hiermee wordt een hoger rendement bereikt zowel in naamsbekendheid van het gebied als in de regionaal economische bestedingen!

Regiomarketing gaat dus ook over het bundelen van de krachten!!

Regio Groningen Centraal In april 2011 is voor de regio “Centraal“ (op initiatief van het Regioteam Vitaal Platteland Groningen Centraal, een soort gebiedsplatform) een “plattelandscafé“ georganiseerd met min of meer dezelfde achterliggende doelstelling (bevordering samenwerking, bundeling krachten, regiomarketing-achtige insteek); enkele sprekers van elders (Drentse Hooglanden en het Groningse Hoogeland) gaven hier een indruk over hoe zij het hadden aangepakt.

Naast de vele open deuren, die ook voor elke andere willekeurige regio gelden, was één van de belangrijkste conclusies dat “regio Centraal“ geen gezicht heeft en dat je dus beter kunt insteken met thema’s ! Dat past m.i. perfect in het plaatje van de “Oude Veenkoloniën“ dat is weliswaar op grond van fysisch geografische kenmerken een goed af te bakenen gebied, met een uitgesproken imago; maar om dat gebied ook toegankelijk en aantrekkelijk te maken kun je beter met een thema als het cultuurhistorisch erfgoed werken, temeer omdat dit bij de intrinsieke waarden van dit gebied en dus de identiteit past.

Daarmee zijn we er overigens nog niet , maar dat is weer een ander verhaal (FS) Agenda voor de Veenkoloniën Buro Grontmij/Vandertuuk heeft in april 2009 voor het hele veenkoloniale gebied (Groningen en Drenthe) een toeristisch recreatief ontwikkelingsplan geschreven waarin verschillende aanbevelingen worden gedaan hoe deze regio in toeristische ontwikkeld zou kunnen worden.

Samengevat komen de aanbevelingen neer op: • Goede ontsluiting van het industriële en cultuurhistorische erfgoed en -landschap; • Verdere ontwikkeling van het vaarrecreatieve netwerk; • Zichtbaar maken van de geologische schatten van het gebied; • Het benutten van de linten en kanalen als verbindende structuur; • Het benadrukken van de uitgestrektheid van het gebied en het ruige karakter van haar inwoners, in product en promotie.

Om dit te bereiken zullen de verschillende belanghebbende partijen in het gebied de handen uit de mouwen moeten steken en vervolgens diezelfde handen ineen moeten slaan. Dat betekent dat zowel overheden als ondernemers aan de slag zullen moeten om het toeristische product van de Veenkoloniën verder te ontwikkelen. Hierbij zal de publieke sector vooral moeten stimuleren, reguleren voorwaarden moeten scheppen en hier en daar moeten ondersteunen De feitelijke initiatieven en exploitaties moeten natuurlijk uit het toeristisch bedrijfsleven komen Provincie Groningen Provinciaal Omgevingsplan Groningen Veenkoloniën aantrekkelijker en toegankelijker maken voor recreatie en toerisme behoud van de kanalen- en wijkenstructuur kansen voor de vaarrecreatie beter benutten. nieuwe kernkarakteristieken toevoegen, bv toeristisch-recreatieve verbindingszones zoals verbinding met het beekdal van de Ruiten en Westerwoldse Aa Programma Landelijk gebied Groningen 2007-2013 T&R ontwikkelen middels het cultureel erfgoed waaronder het authentieke landschap (kanalenstelsel).

Gebiedsprogramma Veenkoloniën 2008-2012 Kans voor toeristische ontwikkeling is de verbetering van het vaarroutenetwerk.

Zoals recent de vaarverbindingen Erica - Ter Apel en het Zuidlaardermeer - Bareveld

Geconstateerd wordt dat het huidige aanbod van voorzieningen en activiteiten nog niet toereikend is om veel bezoekers te verleiden tot een verblijf in het gebied.

11 © Wim A.H. Rozema

2. Het aanbod In dit project staat de toeristische profilering van de Oude Veenkoloniën centraal; dat houdt in dat er is gezocht naar iets wat onderscheidend is van andere regio’s; om een aantal redenen die elders zijn uitgelegd en onderbouwd, is gekozen voor het Cultuur Historisch Erfgoed met een focus op het Industrieel Erfgoed. Dit betekent zeker niet dat er gaan andere kwaliteiten in deze regio zouden zijn; integendeel, op het vlak van natuur heeft de regio ook een sterk aanbod: denk aan het grote (nieuwe) natuurgebied “het lage midden“ bij Woudbloem en met het moerasachtige deelgebied Dannemeer etc; Ook het al veel langer bestaande Zuidlaarder meer, heeft vele natuurlijke kwaliteiten die ook nog eens goed gecombineerd worden met recreatieve mogelijkheden (watersport, paviljoens, campings, bungalowparken e.d) Ook op het gebied van sport (vissen , wielrennen, voetbal (Veendam), spreekt het gebied een stevig woordje mee.

Toeristische aanbieders In bijlage 4 is een (aanzet voor een) inventarisatie gemaakt van afzonderlijke TR aanbieders en de kernproducten van deze organisaties. Dit is een interessante exercitie om er bv een eventuele gemeenschappelijke noemer uit te halen, die dan weer benut zou kunnen worden als thema voor het gebied. Maar er zijn nog zeer weinig bronnen te raadplegen waarin soortgelijke inventarisaties staan, er is ook geen “VVV-gids“(oftewel een gids met een overzicht van beschikbare accommodaties, evenementen en attracties) voor dit plangebied te vinden, laat staan een eigen website.

Daarom is ervoor gekozen een eerste overzicht te bieden van enkele via internet opgespoorde T&R aanbieders. Ongetwijfeld zijn er meer (kleine B&B’s, museumpjes, snuffelwinkeltjes, minigolf, plaatselijke horeca e.d.) maar dat vergt veel zoekwerk in lokale kranten, advertentieblaadjes etc etc. en een dergelijke actie is derhalve meer iets voor een vervolgproject of voor een stageplek voor iemand van een toeristische opleiding.

Interessant zou zijn om te weten wat, naast de kernactiviteit van deze aanbieders, hun relevante nevenactiviteiten zijn, of welke plannen zij daarvoor wellicht hebben.

Naast deze inventarisatie van plaatsgebonden voorzieningen is het vanzelfsprekend ook interessant de routegebonden voorzieningen (fiets- , wandel- , vaar-, ruiterroutes in allerlei gradaties) in beeld te brengen. Evenzo geldt dit voor tijdelijke voorzieningen en activiteiten als evenementen Overigens is in het eerder genoemde rapport van Grontmij/Vandertuuk in opdracht van de Agenda voor de Veenkoloniën, een constatering gedaan dat van de T&R voorzieningen het merendeel in het Drentse deel ligt. Als we hun inventarisatie bekijken en projecteren op ons plangebied de Oude Veenkoloniën, dan ligt hier nog geen 20% van alle T&R voorzieningen in het werkgebied van de Agenda voor de Veenkoloniën.

Kort gezegd: “dat is nog niet veel“ oftewel “werk aan de winkel“!

Ter illustratie hier een (deel)kopie van de website pagina van Marketing Groningen over Veenkoloniën op: www.toerisme.groningen.nl

12

2.2 Cultuurhistorisch Erfgoed In bijlage 2 is een inventarisatie (obv verschillende bronnen) van het Cultuurhistorisch Erfgoed in de (Oude) Veenkoloniën weergegeven Zoals geconstateerd en geconcludeerd is het nog in ruime mate aanwezige Cultuurhistorisch Erfgoed één van de belangrijkste thema’s waarmee de regio Oude Veenkoloniën zich in Toeristische zin kan onderscheiden Cultuurhistorisch Erfgoed gebruiken we dan allereerst als een koepelbegrip, want het landschap is er van doordrenkt; de basis ligt in de structuur van de kanalen en wijken van de vervening en daarbij treffen we dan sluizen en sluiswachterswoningen en ander nautische relicten aan (rolpalen, scheepswerven/-hellingen).

Ook de diversiteit aan andere gebouwen is indrukwekkend. Natuurlijk zijn er ook nog veel bijzondere woningen (van directeuren, van renteniers etc), molens, kerken, begraafplaatsen, parken, boerderijen etc , maar het meest indrukwekkend en dus dominant zijn de grote industriële complexen (strokartonfabriek, aardappelmeelfabriek, scheepswerf, (stoom) houtzagerij, moutwijnfabriek, turfstrooiselfabriek, steenhouwerij e.d.)

En dan, wat kunnen we hiermee ?

Veel (industrieel) erfgoed hebben is mooi, maar hoe ontsluit je het, wat doe je ermee , hoe maak je het letterlijk toegankelijk en bruikbaar en daarna natuurlijk de vraag hoe vermarkt je het ?

In hoofdstuk 5 wordt hier verder op ingegaan.

13

3. De markt 3.1 Trends & ontwikkelingen Om vraag en aanbod van toeristische producten goed op elkaar af te kunnen stemmen is inzicht nodig in de algemene trends van de toeristische markt. Daarnaast spelen natuurlijk de regionale beleid- en marketingkaders (althans voor zover die er tenminste zijn) een rol internet Uit de ervaringen elders, maar ook in gesprekken met ondernemers in deze regio, komt naar voren dat promotie via internet momenteel het allerbelangrijkste promotiemiddel wordt gevonden.

Vanuit de vraagzijde biedt dit ook voordelen, want organisatoren van bv groepsuitjes (familiedagen, vriendenweekenden, personeelsuitjes e.d.) kunnen in één oogopslag het aanbod bekijken en dit voorstellen aan hun gezelschap.

Het (traditionele) VVV-kantoor speelt hierbij een steeds kleiner wordende rol.

Een ontwikkeling die zijn hoogtepunt (verzadigingspunt) nog lang niet heeft bereikt, is het mobiele gebruik van internet; met de huidige generatie mobiele telefoons (smartphones) kunnen gebruikers op ieder moment en op iedere plaats informatie van internet halen. Het is dus belangrijk om toeristische informatie helder en aantrekkelijk aan te bieden op internet. Ook uit het Consumentenonderzoek Toerisme van Toerdata Noord (2009) blijkt dat internet een belangrijke

bron is bij het keuzeproces; 40 procent van de bezoekers aan Noord Nederland oriënteert zich voor het bezoek via internet. Een groot voordeel van internet is het enorme bereik en het feit dat de kosten voor promotie en boekingen (kunnen) worden beperkt (maar ook hier geldt weer dat wil je je onderscheiden in het enorme aanbod, je toch weer extra kosten moet maken om bv hoog in een zoekmachine te verschijnen en steeds maar weer gebruik moet maken van de nieuwste digitale technieken om je website up-to-date te houden.

Reserveringen en boekingen kunnen digitaal plaatsvinden wat de efficiëntie ten goede komt.

Sociale media zoals Facebook en Twitter lijken steeds belangrijker te worden als het om klantenbinding gaat. Consumenten zijn er aan gewend om 24 uur per dag toegang te hebben tot internet. Dit stelt ook eisen aan het voorzieningenniveau van toeristische accommodaties. Met de komst van smartphones worden ook allerlei nieuwe snufjes ontwikkeld: “apps“ met toeristische informatie in velerlei vormen en varianten; denk aan wandel-/fietsroutes met niet alleen de trajectaanduiding maar vooral ook met oneindig veel zelf te selecteren informatie over wat je onderweg tegenkomt en dus de gebruiker informatie verschaft over bijvoorbeeld cultuurhistorie en het landschap; of denk aan layers met Augmented Reality. (bv hoe zag de plek waar je nu staat er 100 jaar geleden uit (eventueel gecompleteerd met filmbeelden, geluidsfragmenten e.d. ook de “user generated content“ wordt steeds belangrijker, bv reviews door mensen die voor jou dezelfde route hebben gedaan of hetzelfde museum hebben bezocht.

Dat je met je smartphone-camera een QR-code kunt fotograferen waarmee je dan weer een website kunt downloaden over van alles en nog wat, is al op vele plekken ingevoerd.

Beleving

14

Veel toeristen van nu zijn op zoek naar een authentieke beleving en willen geen “dertienin- een-dozijn“-vakantie. Daarnaast is ons eigen land weer in trek en wil men bijzondere mensen ontmoeten en bijzondere plekken ontdekken.

Toeristen willen gezellige, authentieke en innovatieve producten. Er liggen kansen voor creatieve concepten zoals (design) B&B’s, boerderijlodges, glampings en andere originele verblijfsaccommodaties (Tourpress, 2010).

De “georganiseerde en geprogrammeerde

beleving“ die de laatste jaren opgeld doet bij wandelevenementen als de Tocht om de Noord, Abel Tasman Struuntocht, Billie Turftocht e.d. wordt steeds meer gewaardeerd.

Ook lange afstand wandelen wordt steeds populairder; zowel solo of met z’n tweeën als in groepsverband.

Uit onderzoek van Stenden Hogeschool (2010) naar het bezoekersprofiel van het Jabikspaad (de Friese equivalent van het Jacobspad) komt naar voren dat de wandelaars van dit pad veelal mensen zijn tussen de 40 en 70 jaar. Zij hebben een bovengemiddeld inkomen. Het zijn “bezinningstoeristen“ met een bovengemiddelde interesse in natuur en cultuur. Ook dertigers zijn in opkomst omdat wandelen steeds populairder wordt zowel vanuit een spirituele insteek als vanuit en sportieve insteek. © Henk Rutjes

Vitte vutters Ouderen bereiken in de toekomst niet alleen hogere leeftijden, ze blijven ook langer vitaal en ze hebben steeds meer geld te besteden. We krijgen dan ook vaker te maken met de vergrijzende, welvarende en actieve senior met veel vrije tijd (RLG, 2004).

Singles Daarnaast is het aantal alleenstaanden in de afgelopen jaren behoorlijk toegenomen. Deze groep heeft een gevarieerd recreatiegedrag, waarbij ze er regelmatig alleen op uit gaan, maar ook in steeds wisselende verbanden van vrienden, familie en kennissen. Singles worden dus een serieuze doelgroep, zouden dat althans voor de toeristisch-recreatieve sector moeten zijn. Nu wordt deze doelgroep in de toeristische branche nog te vaak als lastig ervaren. Toch kan de toeristisch-recreatieve sector hier juist nieuwe markten aanboren en daarnaast -voor de wat minder avontuurlijke single- inzetten op groepsarrangementen (RLG, 2004). Een voorbeeld van een groepsarrangement voor individuele reizigers is de Ruige Route, een avontuurlijke en sportieve route door Noord Groningen, aangeboden door SNP reizen.

Individualisering & diversificatie Over het algemeen conformeren mensen zich steeds minder aan tradities en gaan zij steeds meer hun eigen gang; de individualisering neemt toe, ook in het vrijetijdsgedrag. Daardoor treedt

een diversificatie van de vraag op. Gezien de groeiende concurrentie tussen verschillende vormen van vrijetijdsgedrag dient de recreatiesector zijn aanbod zoveel mogelijk te verbreden om tegemoet te komen aan de wensen van zoveel mogelijk individuen en doelgroepen (RLG, 2004); ook in de Oude Veenkoloniën dient er maatwerk geboden te worden aan individuele (groepen) toeristen en recreanten.

Rust & bezinning Als tegenhanger van het drukke moderne leven spelen rust en bezinning een belangrijke rol. Zo valt het op dat een deel van de reizen minder avontuurlijk wordt, omdat alle echte avonturen al ontdekt zijn. Dit leidt voor een deel tot risicoloos avonturieren met reizen waarbij persoonlijke ontwikkeling en gevoel centraal staan, maar dan wel reizen zonder ontberingen en verrassingen (reizen moeten actief, gezond, ecologisch en veilig zijn). Er ontstaat een groeiende groep mensen die alles al heeft gezien en alleen maar rust verlangt, waarbij senioren meer belangstelling hebben voor exclusieve reizen met luxe, een lager tempo en gebaseerd op thema’s. Bij die thema’s worden gezondheid en wellness steeds belangrijker, zowel voor ouderen als voor jongeren, en ook cultuur wordt van steeds groter belang bij de keuze van een recreatieactiviteit. Natuurbeleving blijft een belangrijke drijfveer voor uitstapjes en vakanties, terwijl menig recreant een gevoel van nostalgie ervaart bij een bezoek aan het platteland met zijn rust en stilte. De laatste jaren is ook de

15

belangstelling voor cultuurbeleving in het landelijk gebied gestegen (RLG, 2004).

Het NBTC (2010) verwacht vanwege de gevolgen van de financiële crisis, een lichte toename in het aantal vakanties in eigen land. Nederlanders bezuinigen vooral op buitenlandse reizen en kiezen voor een kortere vakantie (2-4 dagen) in eigen land. Ze besteden hierbij minder. Nederland profiteert van het feit dat Duitsers en Belgen door de financiële crisis dichterbij op vakantie gaan.

Nederland is voor bezoekers uit onze buurlanden een “kort-verblijf“ bestemming. Binnen de groepsaccommodatie-sector liggen kansen voor de zakelijke markt hoewel die vraag de laatste jaren a.g.v. de economische crisis even is teruggelopen.

Groepsaccommodaties moeten voldoen aan de steeds hogere verwachtingen van de consument; het voorzieningenniveau en de kwaliteit van de accommodaties moet hoog zijn. Een andere kans is het inrichten van groepsaccommodaties voor zorgbehoevenden.

van de doelgroeptypering zoals die voor de Nationale Landschappen is ontwikkeld (2009) Eén van de redenen om deze doelgroeptypering te selecteren is omdat de doelstelling/de opsomming van speerpunten voor 2012-2013 uit het provinciale SEV programma (t.w. “recreatieve infrastructuur”: landschap vol cultuur en historie (zie bijlage 3) nauw aansluit bij de kenmerken van enkele van deze doelgroepen.

De doelgroeptypering van de Nationale Landschappen is gebaseerd op vier kenmerken: - de betrokkenheid bij het landschap, - de sociale levensstijl (individueel/groep), - de levensstijl (actief/passief ) - de gerichtheid op consumptie/plezier.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen zes verschillende doelgroepen: de grijze muizen, de bezige bijen, de jonge honden, teruggetrokken mollen, wijze uilen en gezelligheidsdieren.

De (beoogde) groep recreanten en toeristen voor de Oude Veenkoloniën komt het meest overeen 3.2 Doelgroepen met de doelgroepen Wijze Uilen en GezelligheidsKennis over de kenmerken en wensen van bezoek- dieren. (zie figuur 1 en 2) ers van de Oude Veenkoloniën en omgeving is belangrijk om behoeften van de bezoekers en het product op elkaar aan te laten sluiten.

Er is (nog) geen specifieke informatie beschikbaar van doelgroeptyperingen op dit schaalniveau (dit vergt nader, aanvullend onderzoek; bijvoorbeeld via Toerdata Noord) Er zijn vele methodieken om de verschillende kenmerken van potentiële doelgroepen te rangschikken; een interessante methode komt van de Recron (deze hanteert een typering van kenmerken ingedeeld op kleuren, maar omdat deze typering nogal accommodatie- gericht is, geven we in dit rapport een illustratie

16

figuur 1

De Wijze Uil kan ook worden omschreven als fijnproever. (de typering “fijnproever“ is vele jaren geleden al eens gehanteerd in een doelgroeponderzoek voor Groningen dat door de RUG is verricht) Het gaat meestal om stellen, tweeverdieners (veelal van middelbare leeftijd) met een bovengemiddeld inkomen. Deze groep heeft (weer) tijd voor zichzelf, zoekt een bijzondere verblijfsaccommodatie (een erfgoedlogies of B&B) in een bijzondere omgeving. Deze groep bezoekers heeft een grote interesse in de ontstaansgeschiedenis van het landschap, in cultuur(-historie) en gaat graag uit eten. Deze mensen komen zowel uit de eigen regio of uit de verstedelijkte gebieden in het westen van het land. Ze hebben hun hele leven hard gewerkt en willen nu anders leven, zijn zich bewuster van wat er om hen heen gebeurt en willen vooral ook genieten. Ook een groeiend aantal dertigers (meesttijds DINKY’s) kunnen tot deze doelgroep gerekend worden.

Naast de Wijze Uilen komt waarschijnlijk de doelgroep Gezelligheidsdieren naar de Oude Veenkoloniën en omgeving. Het gaat om grotere groepen bezoekers van het nationaal Busmuseum die deelnemen aan een uitje voor verenigingen en groepen en families. Deze bezoekers hebben minder uit te geven. Zij zien het landschap als een mooie entourage om familie en vrienden te ontmoeten. (in het hierboven aangehaalde doelgroeponderzoek voor Groningen door de RUG , wordt de typering “decorzoekers“ gebruikt) Recreëren en vermaakt worden tegen een lage prijs is belangrijk voor deze groep bezoekers.

Familiegezelschappen, verenigingen e.d. willen lage prijzen en een compleet verzorgd programma dat van te voren bekend is. Dit wordt hen bijvoorbeeld geboden bij de Stoomgemaal, de STAR, het Veenkoloniaal Museum e.d. Incidenteel zijn er groepen “gezelligheidsdieren“ welke meer te besteden hebben.

Het gaat om bedrijfsuitjes of vriendengroepen met een specifieke interesse in bv architectuur, tuinen, erfgoed, kunst oid.

Dergelijke groepen gaan dan ook “chiquer“ uit eten bv bij restaurant de Amshof.

Het zou interessant zijn te weten (en relevant natuurlijk, om je product hierop te kunnen afstemmen) welke waardering aan het gebied wordt gegeven door deze 2 totaal verschillende doelgroepen en of de kenmerken van het gebied nu een relevante factor in het beslissingsproces was, of dat het om andere zaken ging (bv de leuke attractie, het lekkere restaurant, oid) figuur 2

17

4. De verbindende factor

4.1 mogelijke dragende thema’s

Wil je de Oude Veenkoloniën goed kunnen vermarkten, dan moet het gebied een zo scherp mogelijk afgebakend profiel krijgen; vervolgens kun je met een aantal thema’s die zo mogelijk allemaal op dit profiel zijn geënt, de markt op en je potentiële klanten benaderen.

Omdat elk gebied z’n eigen DNA , zijn eigen specifieke kenmerken heeft, meestal als gevolg van de interactie tussen mens (=cultuur ) en natuur, is de ontwikkelingsgeschiedenis vaak een mooie rode draad die je door kunt trekken naar de hedendaagse situatie, naar het huidige erfgoed; dit kan dan vaak het Leidmotief worden in de communicatie naar de toerist.

Eén van de kernvragen is dan ook, wat nu het onderscheidene element in de regionale “producten“ is - of kan worden waarmee deze regio zich kan profileren?

Op welke manier moet dat dan en hoe kan e.e.a. ingebed worden in andere activiteiten in de (toeristische) regio?

Uit de Xpertmeeting en de interviews kwamen de volgende 2 kernsuggesties: Gebruik het rijke veenkoloniale verleden als een inspiratiebron voor toeristisch-recreatieve benutting in de tegenwoordige tijd.

De pioniersmentaliteit van destijds moet voor hedendaagse ondernemers weer een inspiratiebron zijn om nieuwe activiteiten te gaan ontwikkelen.

In de volgend paragraaf derhalve enkele thema’s die naar voren zijn gekomen en die mogelijk als dragend thema in de marketing en promotie kunnen fungeren, hetzij in combinatie, hetzij op zichzelf staand.

W.A. Scholten

18

© Wutsje

Aletta Jacobs

Wat kan dit nu concreet betekenen?

Het “rijke verleden“ lag eerst vooral in de turfwinning, vervolgens in de maritieme sector en daarvan afgeleide zaken en later werd daar de grootschalige en innovatieve landbouw en zijn verwerkende industrie aan toegevoegd.

Geheel in lijn met de analyse in hoofdstuk 2 (benut het Cultuurhistorisch Erfgoed als dé factor voor nadere profilering van de Oude Veenkoloniën) was een specifieke conclusie van de Xpertmeeting: focus op het grootschalige, industriële erfgoed want dat is samen met de grootschalige ruimtes in het landschap de essentie van de beleving van de Oude Veenkoloniën Voor een inventarisatie van dit erfgoed wordt verwezen naar bijlage 2 en voor wat te doen met dit industrieel erfgoed, volgen enkele bespiegelingen in hoofdstuk 5, waarna in hoofdstuk 6 nog enkele aanbevelingen volgen.

Zoals gezegd had het rijke veenkoloniale verleden zijn oorsprong in de veenontginning, de turfproductie. Turf die gebruikt werd om te stoken; in die zin waren de Oude Veenkoloniën eigenlijk al een soort van “energy-valley“ avant la lettre; hiermee hebben we een mooi dragend thema dat ook prima perspectieven biedt op combinaties met de energiebron waar Groningen groot mee is geworden (nl. het gas en gasveld van Slochteren), als ook de energiebron waar nu in de Eemshaven nieuwe clusters worden gesitueerd (energiecentrales, biomassa, windenergie etc) Het rijke veenkoloniale verleden wordt ook heel goed tot uitdrukking gebracht middels de verschillende markante personen die hun roots in de Veenkoloniën hebben.

Winkler Prins

Om te beginnen met Aletta Jacobs waarvoor in het Museaal Centrum een speciaal “kabinet“ wordt ingericht (haar nationale, maar ook international bekendheid, kan met speciale activiteiten zeer goed worden uitgenut) Persoonlijkheden als Scholten die zo’n nadrukkelijk stempel op de regio heeft gedrukt, maar ook iemand als Winkler Prins passen onder dit thema.

In feite was er sprake van een sterke innovatiedrang die werd gedragen door de pioniersmentaliteit van mensen/ondernemers die kansen zien. De diverse bouwers van de schepen, van de coasters, mogen in dit verband natuurlijk niet onvermeld blijven; hun vak spreekt erg tot de verbeelding en daar kun je promotioneel dus wat mee!!

Een zeer relevant en bijzonder kenmerk van de Oude Veenkoloniën is natuurlijk het kanalenstelsel (zie Hfst 1). Er ligt een expliciete kans om deze waterinfrastructuur toeristisch te benutten.

Recentelijk zijn de randvoorwaarden voor deze ontwikkeling al verbeterd omdat door de provincie nieuwe voorzieningen en nieuwe verbindingen tussen bestaande kanalen gerealiseerd zijn. (van turfvaart naar toervaart) Op deze plek geen opsomming van hoe die

kansen benut moeten worden -daar kun je nl eindeloos over discussiëren- maar wel een pleidooi richting ondernemers om hier perspectief in te zien en dus met een aanbod te komen (en dan gaat het vliegwiel in de versnelling !) Kortom, hiermee wordt ook ingehaakt op de 2 kernsuggesties: nl de pioniers-/ lefgozers- mentaliteit moet terug! Overigens is er in dit verband een ander interessant gegeven, nl. dat het rijke (maritieme) verleden vooral op handel met landen rond de Oostzee was geënt.

Momenteel is een nieuwe invulling van die relatie met de Oostzeelanden via The North East Corridor een actueel beleidsthema en daarmee biedt dit nieuwe kansen voor vermarkting in die landen!

Een evenement als “watervloot“ past dus perfect bij de identiteit (= wat de inwoners voelen) en (dus) bij het imago (= zoals buitenstaanders dat zien) van deze streek.

Kortom veel draagvlak (locatietheater, community-art) en in beginsel prima mogelijkheden voor exposure.

19

De VVV heeft ooit geprobeerd een arrangement te maken rond een “te waterlating“. Dit is een prachtig idee, maar moeilijk te regisseren.

Dus geeft het een stevig planningsrisico en daarmee een risico dat mensen niet krijgen wat ze verwacht hadden te krijgen en dus creëer je ontevreden in plaats van tevreden klanten.

Enkele van de betrokken instellingen hebben ook het mobiel erfgoed als kernactiviteit (bussen, schepen, treinen, trams) Dit is eveneens een prachtig thema waarin specifieke, maar grote doelgroepen zijn geïnteresseerd!

Behalve de schepen hoort het weliswaar niet tot het kern-imago van de streek, maar door het bestaande aanbod (o.m. Nationaal Busmuseum, Trein- en Tram museum, STAR, iets verder weg het Nationaal Rijtuigenmuseum alsook de diverse clubs voor oldtimer auto’s, tractors e.d.) biedt dit thema wel vele aanknopingspunten voor promotie!!

Voor moderne kunst geldt ook het bovenstaande argument (geen kern-imago, wel interessant aanbod) want zowel in galerie de Werfkade als mogelijk straks in het Museaal Centrum, worden

20

© Wutsje

exposities georganiseerd met/over moderne kunst. Dit product heeft een eigen publiek en het is dan ook zaak dit op een eigen wijze te communiceren!

En natuurlijk moet er dan er ook samengewerkt kan worden met andere galerieën in de stad of elders in de regio (Noordbroek, Oudeschans e.d.)

Een kunst-evenement (iets zoals “semslinie - revisited“) is zeker ook een optie om leven in de brouwerij te brengen en dus om bezoek te trekken, terwijl het gasmolekuulobject van Marc Ruygrok, middenop de A7 bij Kolham (foto blz. 19), hiervoor natuurlijk een mooie verbindende schakel vormt met het energy-valley- thema !

5. Het resultaat In voorgaande hoofdstukken zijn de kenmerken en kwaliteiten van het gebied beschreven, is ingezoomd op het reeds bestaande toeristische aanbod, is gekeken naar hoe de markt voor dit aanbod er uit ziet en welke ontwikkelingen daar in gaande zijn, er is gekeken naar categorieën doelgroepen die hiervoor in aanmerking komen en er zijn thema’s geformuleerd welke als drager voor toekomstige acties moeten gaan fungeren.

De volgende stap is dan, hoe kunnen al die zaken benut worden om aandacht te genereren voor het gebied en hoe kun je mensen bewegen hier naar toe te komen .

5.1 Produktontwikkeling & Promotie Hoe kunnen de specifieke kenmerken van de Oude Veenkoloniën nog beter worden ingezet voor het toerisme en hoe kan het gebied zo goed mogelijk onder de aandacht worden gebracht van potentiële bezoekers van de toeristische attracties in het algemeen en van erfgoedaanbieders in het bijzonder Bij het beantwoorden van deze vraag zullen vanzelfsprekend niet alleen de 3 erfgoed aanbieders die het initiatief tot dit onderzoek hebben genomen worden betrokken. Nadrukkelijk zullen ook andere organisaties die een rol in dit specifiek productaanbod spelen, hierbij worden betrokken. Te denken valt dan aan: het Veenkoloniaal Museum, het Noordelijk Scheepvaart Museum, de STAR in Stadskanaal, de Tramremise in Nieuwe Schans , het Museum Stoomgemaal nabij Winschoten etc. etc.

Samenwerking tussen de aanbieders in deze

(erfgoed)sfeer is een must, maar samenwerking met andere aanbieders in de horeca en/of verblijfsaccommodatie, geeft nog betere resultaten o.a. als er gezamenlijk arrangementen worden ontwikkeld.

Zoals bij de regiomarketing al is opgemerkt is het het allermooiste als alle actoren in een regio (dus ook de niet toeristische aanbieders) hetzelfde qua sfeer en imago koesteren en uitdragen, pas dan wordt de regio als een herkenbare eenheid op de kaart gezet.

Er dient, bij voorkeur gezamenlijk, nagedacht worden over en gewerkt worden aan waarop je moet in zetten want als de regio zich sterker kan neerzetten, is daar winst te behalen voor de afzonderlijke spelers in het veld .

Daarbij moet je eigenlijk een “vertaling maken“ van wat de regio te bieden heeft, naar de wensen van de bezoeker!

Een zeer voor de hand liggende, maar eigenlijk een primaire aanbeveling, is dan om dit allereerst tot stand te brengen middels een website, waar met goede zoektermen het product wordt aangeboden.

21

Als je nu op internet zoekt “googled“ met: “dagje uit veenkoloniën“ krijg je het Veenkoloniaal Museum en een kaasboerderij/klompenmakerij als hits, maar dus niet het busmuseum, de STAR of Wolthuis of een ander geschikte attractie.

Gelderland nogal eens de Veluwe bedoeld en Zeeland is meestal het synoniem voor de Noordzeekuststrook.

Maar ja, die hebben dus al een waardevol toeristisch imago en dus maak je je daar niet druk om!

In het verlengde daarvan moeten arrangementen en specifieke promotieacties ontwikkeld worden (want ook dit is primair een middel om aandacht te trekken) Dit betekent in internet-termen bv ook dat je vooral veel moet “linken“ en om maar een dwarsstraat te noemen, zo zou bv ook de website www.watererfgoed.nl benut kunnen worden. (want niet alleen mis ik daar de historische veenkoloniale kanalen en wijken, maar ook de Werf Wolthuis en ander water erfgoed gerelateerde zaken)

Kortom als we het hebben over Cultuur Historisch Erfgoed in Groningen dan denken we dus onmiddellijk aan het Industrieel Erfgoed in de Oude Veenkoloniën, net zoals je bij Giethoorn denkt aan punters en aan riet en bij Drenthe aan heidevelden en hunebedden (en dat er nog veel meer en ook van een andere orde is, dat is vanzelfsprekend).

Een mooie ambitie in dit verband is om de “G7“ (dit zijn de 7 toeristische hotspots van de provincie Groningen) uit te breiden (tot “G7+“ ) en het (industrieel) erfgoed en het kanalenstelsel in de Oude Veenkoloniën ook hieronder genoemd te krijgen! En zeker als de ambitie van Maurits Foorthuis om de Veenkoloniën, de Unesco Werelderfgoedstatus te bezorgen, ooit gerealiseerd wordt. (zie zijn lezenswaardige scriptie: “Nieuwe Vaart in de Veenkoloniale Kanalen“) En dan, wat doen we inhoudelijk met dit Cultuurhistorisch Erfgoed ?

Veel erfgoed hebben is mooi maar hoe ontsluit je het, wat doe je ermee , hoe maak je het letterlijk toegankelijk en bruikbaar en dat alles met in het achterhoofd de vraag , hoe vermarkt je het, hoe krijg je er klanten?

Een mogelijke missie in dit verband (van marketing en promotie) zou twee relevante componenten moeten hebben:

22

a) binnen het koepelbegrip Cultuurhistorisch Erfgoed moet een nadere invulling/specifering worden gecreëerd b) het gebied dient zo te worden afgebakend dat het voor buitenstaanders een eigen imago krijgt en dus niet als synoniem wordt gebruikt voor bv Oost Groningen of “de Veenkoloniën” of “het Noorden” of ....) Overigens is het de vraag of dat heel erg is, want ter vergelijking: vaak wordt met de aanduiding Limburg ook alleen Zuid-Limburg bedoeld en wordt bv voor

Industrieel Erfgoed dus: In hoofdstuk 2.2. en in bijlage 2 worden verschillende voorbeelden gegeven van Industrieel Erfgoed, maar goed beschouwd is dit begrip in de Oude Veenkoloniën bijna een synoniem voor “strokartonfabriek“. In bijlage 1 treft u een lijst van strokartonfabrieken die in deze regio aanwezig zijn en waren, nog in bedrijf zijn of gesloten zijn, maar hoe dan ook is het naast de vervening/turfwinning (met de kanalen en wijken als zichtbaar overblijfsel), de scheepsbouw (met de huidige concentratie werven langs het Winschoterdiep) één van de meest indringende elementen uit het verleden die dus ook het heden bepaalden.

Hier ergens een plaatje van een strokartonfabriek Enkele voorbeelden van het toegankelijk en bruikbaar maken en promoten: Organisatiebureau Geert Lameris heeft in 2011 een bijzondere productie gemaakt rond dit thema “de mensen van de strokarton“ www.demensenvandestrokarton.nl Niet alleen met een theater-filmproductie en het opbouwen van een databestand met verhalen, foto‚“s en films, maar ook met het creëren van nieuwe betrokkenheid bij een product dat in sterke mate het gezicht van de regio heeft bepaald.

Ook iemand als Simon Benus heeft met de restauratie van “de Toekomst“ in Scheemda dezelfde gedrevenheid en betrokkenheid gehad om dit deel van het regionale geschiedenis niet verloren te laten gaan.

De route langs bezienswaardige objecten welke destijds werd gepubliceerd door SIEN-N “van Nooitgedacht naar de Toekomst“ mag hier ook zeker niet onvermeld blijven.

© Jaap Elevelt

© Henk Binnendijk

23

Hoewel we vanuit dit project Vrije Tijdsbesteding (Toerisme & Rekreatie) als primaire insteek hebben, zijn er natuurlijk vele andere mogelijkheden; als je ziet welke diversiteit aan herbestemmingen een organisatie als BOEI www.boei.nl voor elkaar krijgt; weliswaar elders in het land, (dus met een andere marktsituatie) maar dan realiseer je je dat het ook een manier van denken is, herbestemmen i.p.v. steeds weer nieuwe grond gebruiken voor uitbreidingen van kantoren, bedrijven, woningen Naast het uitdragen van het bijzondere van deze regio, is de kernvraag dus of bezoekers een hele dag onder de pannen kunnen zijn in de Oude Veenkoloniën, of zelfs meerdere dagen? Kan een dagje erfgoed in de Oude Veenkoloniën een alternatief bieden voor de meubelboulevard?

Het antwoord is jazeker, maar maak dan een combinatie van verschillende activiteiten die je kunt doen tijdens een uitstapje.

Wellicht moet je ook verbindingen zoeken met de aanpalende provincie (Drenthe), of wellicht met de naburige veengebieden van Duitsland Wat bij de promotie van de Oude Veenkoloniën kan helpen zijn wellicht onderstaande suggesties voor acties; sommige kunnen morgen worden opgepakt, andere moeten nog verder worden uitgewerkt, of er moet naar geld gezocht worden om ze te kunnen realiseren. Kortom, wat acties uit de losse pols, van voorzieningen tot activiteiten, van gestructureerd tot losse flodder, dus rijp en groen, om geen prioriteringssuggestie te geven, expres in zeer willekeurige volgorde.

Misschien ook hier weer serie kleine afbeeldingen die referenties kunnen zijn voor de genoemde “acties“ Evenement

24

Een goed, logisch met het gebied verknoopt evenement heeft een sterke promotionele waarde; nog los van het feitelijke aantal bezoekers, is het vooral een techniek om het gebied te positioneren (denk maar aan Oerol, dat is Terschelling, denk aan North Sea Jazz , dat is Den Haag (alhoewel het nu in R’dam plaatsvindt), denk aan dé kermis, dat is Tilburg, denk aan de vierdaagse, dat is Nijmegen, denk aan Pink Pop, dat is Landgraaf/Limburg, Noorderzon dat is stad Groningen etc. etc.) Doordat hiermee de

naamsbekendheid wordt vergroot , zal de toerist ook in andere afwegingen het gebied meenemen om ergens naar toe te gaan. Bedacht dient te worden dat dit niet even een kwestie is van iets opzetten, nee volharden in stijl en aanpak kost vele jaren!!

Zoals in het vorige hoofdstuk al aangekaart is het evenement “Watervloot“ perfect passend (Denk ook maar eens aan Shakespeare in Diever, het Corso in Eelde , op Roakeldais in Warffum, SWET in het Westerkwartier) Arrangementen Voorgesteld wordt om met de verschillende T&R aanbieders uit het gebied een avond te beleggen en daar arrangementen te bedenken die bv uit de ingrediënten Vervoer, Verblijf en Vermaak bestaan. De T&R aanbieders moeten dan worden gefaciliteerd bij het uitwerken van de ideeën, het publiceren (van het bedrijf en arrangement op de website en eventueel in een veenkoloniale reisgids of als losse advertentie in een relevant magazine, waarna door de kandidaat bezoekende toeristen geboekt kan worden. (zie verder Hfst 5.2)

Logiesaccommodatie Om toeristen te kunnen opvangen is accommodatie nodig; behalve attracties / bezienswaardigheden en restaurants (die in redelijk voldoende mate aanwezig zijn) is er vooral tekort aan kwaliteits (kleinschalige) logiesaccommodaties.

De Amshof is het enige dat én onlosmakelijk met het gebied is verbonden én voldoende onderscheidende kwaliteit heeft; het ware aan te bevelen iets soortgelijks in de borg Welgelegen (ism Odd Fellows) en/of een vrijkomend kerkje en/ of in een karakteristieke boerderij te beginnen.

Ik zou dit type kleinschalige logiesaccommodaties in 3 categorieën willen indelen bovenstaande opsomming is het meest “serieus“ want is gebaseerd op de karakteristieken van het gebied.

Een 2e categorie kun je als “ludiek“ betitelen: er is een plan/idee voor “Slapen in Kunst “ (zoals = “de Hond van Margot Brekelmans“) d.i. grootschalige kunst en haakt in op een dragend thema dat eerder is benoemd (kan publicitair ook heel goed werken)

De 3e categorie zijn de reguliere, maar zeer basale voorzieningen als mini-campings, B&B’s , pensions e.d. die er gewoon moeten zijn (en er ook al zijn) maar die je ook in andere gebieden aantreft Persreis opzet: Nodig groepje mensen van de (vooral) schrijvende pers uit, leidt ze rond door het gebied, langs bijzondere plekjes, bezienswaardigheden, geef ze te eten en te drinken, laat ze logeren op een mooie plek, en stel als voorwaarde dat er over het gebied wordt gepubliceerd (minimaal 1 bladzijde in hun periodiek) te bezoeken : beschermd dorpsgezicht Kielwindeweer/ Annerveenschekanaal Werf Wolthuis Museaal Centrum Busmuseum Veenkoloniaal Museum Strokartonfabriek de Toekomst Reisgids Bekende Nederlanders worden gevraagd om een verhaaltje te schrijven over, cq een lofzang te houden op de Oude Veenkoloniën; (max 1 A4-tje) hiertoe worden ze uitgenodigd een weekend te vertoeven in het gebied (op kosten van...?) dus eten, slapen en reizen !

Ze worden persoonlijk ontvangen, de opdracht wordt doorgenomen, ze worden wegwijs gemaakt, begeleid en.... na afloop weer op de trein gezet! Hoe groter hun landelijke bekendheid is, hoe beter natuurlijk want....de reisgids moet zo breed mogelijk bekend worden en met BN-ers genereert dat vanzelf publiciteit.

Misschien moeten ze als opdracht een reisverslag maken, dat kan worden “nagereisd“ door “gewone“ nederlanders en/of moeten ze aan de hand van een klassiek maandthema (sprokkelmaand, oogstmaand, slachtmaand e.d.) hun regionaal verblijf belichten Excursies Dit excursie-idee, waarvan het concept min of meer gelijk is aan de persreis, kan dus ook als reisproduct verkocht worden en geboekt worden bij bv Koeneman Reizen, en Wim zal natuurlijk de hele dag als reis(bege)leider aanwezig zijn.

25

“7-stappenplan“ Dorpen die een cultuurtoeristische ambitie hebben zou je moeten begeleiden met een gestructureerde aanpak: zoiets als een “7-stappenplan“ voor upgrading van het dorp en realisering of aanpassing van de voorzieningen.

De koepelorganisatie Vereniging Groninger Dorpen stelt vaak samen met een plaatselijke “vereniging dorpsbelangen“ een dorpsvisie op waarin een aanpak wordt beschreven voor de toekomstige ontwikkelingen in het betreffende dorp; dit is een mooi kader om zo’n 7-stappen plan in op te nemen.

Congres/symposium Een congres is eigenlijk ook te beschouwen als een soort van evenement: het trekt mensen, die allemaal moeten eten en drinken en ergens moeten verblijven en dus is het ook te beschouwen als een vorm van toerisme.

Het intrigerende thema “inland waterways“ dus “kanalen“ is net aan de orde geweest tijdens de World Wide Canal Conference, maar zoiets moet je periodiek herhalen, en dat mag zeker op een “lager niveau“ als het maar in de regio plaatsvindt en als het maar dit thema behandelt.

Wellicht is de scriptie van Maurits Foorthuis met zijn idee voor “herbestemming“ van de kanalen een drager voor een vervolgcongres?

Samenwerking met de organisatoren van de WWCC en/of het “nationaal programma herbestemming“ en/of het congresbureau Groningen etc is een must!

Aansluiting bij (nationale) netwerken Zoek aansluiting bij de kennis en innovatieagenda CLICK/Cultureel Erfgoed (vh innovatie netwerk topsector creatieve industrie) Logo (van de cover : durf in Groningen)

Een logo helpt bij het herkennen van de afzender van een boodschap; in de marketing wordt wel Website eens “de truc“ uitgehaald om eerst het logo Een eigen regio-website is hedentendage bekend te maken om dan pas later hier een natuurlijk onvermijdelijk en de aangewezen weg product aan te koppelen. voor verdere promotie; deze website moet zelf Inzet is om het logo bij elke communicatie-uiting ook weer worden gepromoot , maar dat kan bv via te gebruiken, dus de ondernemers (alle!) websites als: (dus niet alleen T&R !!) moeten onderaan hun www.dagjeweg.nl mailtjes standaard het OV-logo plaatsen (dit faciliwww.eropuitin.nl teren met ICT hulp) www.waarnaartoe.nl

26

Maar natuurlijk moet ie ook worden gekoppeld Adverteren aan “Toerisme in Groningen“, gemeentelijke Adverteren met producten uit de Oude websites, websites van lokale /regionale bedrijven, Veenkoloniën, bij voorkeur van T&R aanbiedmaritieme sites, erfgoed sites e.d. ers, het liefst gecombineerd, bv 3 ondernemers die onder het nieuwe streeklogo gezamenlijk advertenties plaatsen, of aanbieders die een arrangement onder de aandacht brengen, of het reisbureau dat de excursie(s) aanbiedt, of gewoon

5.2. Arrangementen Zoals hiervoor in paragraaf 5.1. gesteld is een arrangement een goed instrument om aandacht te genereren. De eerder genoemde organisaties en initiatiefnemers voor dit project, hebben zich ten doel gesteld om gezamenlijk toeristische arrangementen te ontwikkelen en te verkopen ten behoeve van de afzonderlijke exploitaties.

De verschillende organisaties hebben elk een eigen kernkwaliteit.

Dit geeft al verschillende mogelijkheden: • rondleidingen en bezichtiging van de collectie of specifieke onderdelen daarvan (schepen, bussen, instrumenten).

• demonstraties van oude technieken (Werf Wolthuis) • restauratie oude schepen, bouwen van replica‚“s • thematische tentoonstellingen, ontwikkeling bijzondere projecten, lezingen, inleidingen, educatieve activiteiten, concerten, rondritten

samen met de lokale VVV etc.

Ook het rondsturen van de brochure naar adressen buiten de regio (bv als bijlage bij een magazine) of als kadootje bij een (eetbaar/drinkbaar) product (bv als alternatief etiket op een fles Hooghoudt of .....)

Maar een folder maken en via “de Groninger klei“ laten verspreiden (onder accommodaties in de omgeving) is ook nog steeds een prima middel (naast inhoudelijke kwaliteit, vormgeving, teksten) is vooral de distributie natuurlijk een zeer belangrijke schakel in het promotietraject) Draagvlak Last but not least: Het is belangrijk dat de verschillende regionale actoren elkaar kennen en dat iets hen (aan elkaar) bindt: dit kun je bevorderen bv middels een netwerkdag , of een gezamenlijke excursie, of een lezing of..... laat iemand van het innovatie netwerk topsector creatieve industrie i.s.m. de regio onderzoeken hoe je als Oude Veenkoloniën (met een innovatietraditie) aansluiting kunt krijgen bij de kennis en innovatieagenda CLICK/Cultureel Erfgoed.

Ideeën voor arrangementen-thema’s moeten bij voorkeur worden gekooppeld aan de kernthema’s van deze regio dus: - vervening (landschap / kanalenstructuur) - scheepsbouw (werven / kanalen) - cultuurhistorisch erfgoed (strokartonfabrieken, boerderijen, e.d.)

Iedere organisatie ontwikkelt toeristische producten die onder de boven aangehaalde noemers aangegeven worden. Dat kunnen programma’s zijn die variëren van een half dagdeel tot een heel dagdeel of zelfs een hele dag. Deze producten zijn modules die voor een arrangement gebruikt kunnen worden De verschillende modules moeten in verschillende logische combinaties (arrangementen) uitgewerkt worden. Nagedacht moet worden over : Wat logische combinaties van modules zijn, welke meerwaarde je kunt realiseren met zo’n combinatie van de afzonderlijke producten.

27

6. Conclusies en aanbevelingen 6.1.Conclusies De Oude Veenkoloniën hebben een indrukwekkende ontwikkelingsgeschiedenis, maar in toeristisch opzicht wordt er nog (te) weinig mee gedaan.

Het gebied heeft jaren te kampen gehad met een negatief imago a.g.v. de vervuiling van de kanalen en de ten opzichte van andere delen van Nederland lage Social Economische Status.

Maar zoals een gezegde luidt: “armoede conserveert het best“ is ook in dit gebied nog veel vanuit het rijke verleden te vinden.

Er is een drietal thema’s dat kenmerkend is voor de regio: 1) de verveningsgeschiedenis (al vanaf de 17e eeuw) met o.a als gevolg een uniek cultuurlandschap (met wijken en kanalen en lintbebouwing) 2) de mede als gevolg van de turftransporten over water, sterk ontwikkelde scheepsbouw, welke nog steeds dominant aanwezig is langs het Winschoterdiep.

3) de innovatieve landbouw (omdat deze niet te kampen had met tradities) met in het verlengde daarvan de strokartonproduktie.

Van deze zaken uit het rijke verleden is het nodige bewaard gebleven en derhalve is het Cultuur Historisch Erfgoed een belangrijk overkoepelend thema voor dit gebied.

Hoewel bovenstaande constatering is ingegeven vanuit de intrinsieke waarde van het gebied, is het ook vanuit de beoogde toeristische functie een mogelijkheid met goede economische perspectieven.

NB Uit een recent onderzoek in Gelderland , Utrecht en Overijssel (voorjaar 2012) is gebleken hoe groot de economische waarde is van erfgoed

28

in het algemeen en van landgoederen en buitenplaatsen in het bijzonder; de regionaal economische opbrengst (o.a. als gevolg van toeristisch bezoek is hoger dan de kosten van instandhouding (beiden in euro’s uitgedrukt)

6.2. Aanbevelingen Onderstaand enkele aanbevelingen.

Primair liggen deze op het vlak van de verdere profilering van het gebied.

In de sfeer van cultuurhistorisch erfgoed hier liggen nog vele aanknopingspunten.

Natuurlijk moet het gebied ook in de sfeer van voorzieningen, organisatiestructuren etc nog verder inspelen op de toeristische kansen.

De aanbevelingen zijn derhalve als volgt geclusterd: • Profilering (kaart, website, doorontwikkelen evenementen) • Erfgoed (erfgoed algemeen, industrieel erfgoed en maritiem erfgoed in beeld brengen, herbestemmen) • Toeristische structuur (aanbieders platform, organisatiestructuur voor opvang van toeristen, ontw. Arrangementen) • Overige: losse, maar kansrijke flodders Ad Profilering De G7 (de 7 toeristische hotspots van de provincie Groningen) moeten worden uitge breid (tot ‚“G7 +‚“ ), waarbij de ‚“+‚“dan staat voor het (industrieel) erfgoed in de Oude Veenkoloniën!

Er is een grote diversiteit in het “productaanbod“ enerzijds is dat mooi , maar voor de profilering van het gebied is/geeft dat geen helder beeld. ➛ voorstel 1 : maak verschillende produkten voor verschillende doelgroepen (wijze uil of gezelligheidsdier) ➛ voorstel 2: benoem: hoofdthema’s die sterk onderscheidend zijn: scheepsbouw, mobiel erfgoed en subthema’s (vergaderarrangement, trouwlokatie, moderne kunst) Een goede kaart/plattegrond van de Oude Veenkoloniën, geeft niet alleen een zekere status (je presenteert je als een eigen “zelfstandige“ afgebakende regio) en vormt daarmee een prima promotiemiddel. Maar het is -zelfs in deze tijd van digitale kaarten en navigatieapparatuur- natuurlijk ook vooral een zeer pragmatisch middel om mensen wegwijs te maken.

Focus op de cultuurhistorische bezienswaardigheden, maar vermeldt ook zeer zeker de toeristische voorzieningen in het gebied.

Het is gebruikelijk om voor de verschillende gebruikersgroepen (automobilisten, fietsers, wandelaars, vaarrekreanten allemaal een eigen kaart te maken met de voor hen relevante voorzieningen; in dit geval zou je kunnen besluiten er een gecombineerde kaart van te maken (omdat lange afstandswandelen nu nog wat minder aan de orde is, fietsroutes sinds het knooppuntensysteem niet meer zo nodig zijn en er voor de watersport speciale vaartechnische kaarten zijn (weliswaar voor een groter gebied) Ook op het gebied van cultuurtoerisme liggen kansen om de bijzondere kenmerken (“de verscholen esthetiek“) van de Veenkoloniën bloot te leggen en voor een geïnteresseerd publiek toegankelijk te maken. Het cultuurlandschap in zijn huidige verschijningsvorm kent nog talrijke sporen die wijzen op de vroegere structuren en kunnen een beeld overbrengen van de situatie uit het “rijke verleden“.

Wat ontbreekt is toegankelijk gepresenteerde achtergrondinformatie, die een reis langs de Pekel Aa tot een spannende speurtocht maakt en als eye-opener voor de Veenkoloniën als geheel kan dienen. (dit kan in de vorm van een brochure, maar moet ook zeker via internet toegankelijk zijn) Een verdieping van de betrekkingen met de Baltische landen is niet alleen interessant vanuit historisch perspectief, of vanuit het idee dat daar dan ook bezoekers vandaan komen voor de Veenkoloniën, maar het kan ook de identiteit en het imago van de Oude Veenkoloniën een extra positieve dimensie geven.

De eerder aangeroerde “Baltic Trail“, de relatie van veenkoloniale schippers met de Oostzee, in welk gebied de veenkoloniale ondernemers hun vaste basis hadden, biedt interessante mogelijkheden: de doelgroep van de Baltic Area zou eens specifieker benaderd moeten worden in de toeristische vermarkting!

Vanuit de EU (transnationale samenwerking) zijn hier zeker middelen en potjes voor te vinden.

NB zeer actueel voorbeeld: call for proposals for “Cooperation projects to create transnational tourism products based on cultural and industrial heritage (deadline for submission 28th September 2012).

Ad Erfgoed Van algemeen, via maritiem erfgoed, tot herbestemming van industrieel erfgoed .

De al vele jaren georganiseerde Open MonumentenDag heeft een gemiddeld aantal bezoekers van 900.000 per jaar in heel Nederland en is daarmee een leuke indicatie en illustratie van de mate waarin het thema erfgoed leeft bij de bevolking.

Denk ook aan het succes van de “maand van het cultureel erfgoed “, die in mei 2012, werd georganiseerd door Natuurmonumenten en waarbij de ong. 2500 gebouwen van deze organisatie werden opengesteld.

Dit zou navolging kunnen krijgen door het Erfgoed van de Oude Veenkoloniën ook periodiek “in het zonnetje te zetten “ en dus niet alleen de (vml.) fabrieken, maar ook de (vml.) directeurswoningen (riante villa’s) open te stellen en ook aandacht te schenken aan kleinere zaken die daar allemaal mee annex zijn , bv de rijke decoraties op de kerkhoven (de toegangspoorten, de grafstenen) de parken, maar ook de maritieme erfenis van sluizen, bruggen, rolpalen, sluiswachterwoningen etc . Belangrijk is dat er wel wat “extra’s“ te doen is; zelf iets kunnen doen, maken of spelen zijn belangrijke voorwaarden voor bezoekers (en hun kinderen)

29

“Monumentaal Kwartaal“. In herhaling zit de kracht van de aandacht.

Een goed middel is dus om periodiek , bv elk kwartaal, een monumentaal object, of thema te selecteren, daar een boekwerkje van maken (natuurlijk elk kwartaal in dezelfde huisstijl), dit “op feestachtige wijze“ te presenteren (met een muziekje of dichter, of kunstenaar en een plaatselijke bekendheid als openingsactor/spreker) op de locatie zelf, daar gericht mensen voor uit te nodigen en zorgen dat het publiciteit krijgt.

(o.a Zoutkamp, Stad G, Hoogezand-Sappemeer, Delfzijl)

Ontwikkel of bouw een bestaand evenement uit dat past in het imago en bij de identiteit van Hoogezand Sappemeer. Watervloot is een perfect passend concept: scheepsbouw, handelsvaart vroeger en nu: Ook hier is het een must om het evenement periodiek (1 x per 2 jaar) terug laten keren Klein beginnen, steeds verder uitbouwen, naamsbekendheid creëren, bij het thema blijven, Het thema herbestemming van karakteristieke niet teveel wezensvreemde randactiviteiten, je panden staat momenteel (ook beleidsmatig) in profileren in het gigantisch aanbod/de brei van de belangstelling; er is een speciaal potje geld om evenementen, maar hoe sterker/unieker het haalbaarheidsonderzoeken te doen, maar het is thema en hoe logischer verbonden met de plek ook populair omdat je met een herbestemd pand des te beter. een origineel en “eigen gezicht“ aan je (denk aan Achterhoek = Grolsch = Normaal = woon - of bedrijfsfunctie kunt geven. Daarnaast motorcross = zwarte cross = combine races biedt herbestemming vaak een ruimtelijke verdietc.) Maar de Achterhoek heeft ook de grootste chting van activiteiten en dit komt de levendigCountry Fair van Nederland omdat er continuïteit heid en bedrijvigheid ten goede; ook gaat het en stabiliteit in het programma zit en het een versnippering van ruimte (in het buitengebied) helder profiel heeft (nl. de associatie met de tegen. Het initiatiefgroepje is een schoolvoorbeeld boerenlandgoederen in de Achterhoek) van dit thema en kan dit met haar expertise op een breder terrein inzetten.

Ook meedoen aan het (stad-)Groningse evenement Welvaart is een goede optie; op locatie in Er ligt een interessant rapport getiteld Hoogezand-Sappemeer kunnen, net als bv in “historische stadshavens“ (van Belvedère/RCE) Zoutkamp, in het kader van het totale evenement, waarin allerlei ervaringen worden gedeeld en locale activiteiten worden gehouden (publicitair is suggesties worden gedaan over hoe de kwaliteit dit een “inkopper“) van het Nautisch Erfgoed te benutten voor het behoud en herstel van het karakter van een plek.

Een prima voorbeeld is het initiatief van de “Noordelijke Tjalkendag“ welke in april 2012 voor Een historische werf wint natuurlijk sterk aan het eerst werd gehouden: dit evenement sluit kwaliteit als die ook over water te bereiken is heel goed aan bij het imago en reeds ingezette (sorry voor grote open deur), maar nog beter thema’s, kan een mooi “nevenevenement“of en leuker wordt het als er een vaarroute wordt tussentijds evenement zijn (zoiets als “kleintje gecreëerd langs alle historische werven (en andere Watervloot“) naast de grotere evenementen als relevante nautische plekken in de hele provincie “Welvaart“ of “Watervloot“.

Organiseer een Symposium over Nautisch Erfgoed, bv in het verlengde van de in 2011 gehouden wereldwijde kanalen conferentie (WWCC) (zie ook Hfst 5.1) of maak het breder en noem het Mobiel Erfgoed. (kunnen de treinen, trams, bussen, auto’s en schepen allemaal meedoen)

30

Voorbeelden van elders kunnen mogelijk een inspiratie zijn voor herbestemming van een groot industrieel object, bijvoorbeeld: - een kunsthal voor grote‚ “Claes Oldenburg-achtige objecten“ (ter inspiratie: denk aan Kunsthal Emden, museum Hombroich bij Düsseldorf ) - een kunst-/landart- evenement (iets zoals “semslinie-revisited“) is zeker ook een optie die versterkend werkt op zo’n herbestemd industrieel erfgoed object, maar dat ook op zichzelf al extra leven in de brouwerij kan brengen en dus bezoek kan trekken, terwijl het gasmolekuulobject van Marc Ruygrok, in de middenberm van de A7 bij Kolham, hiervoor natuurlijk een mooie verbindende schakel vormt met het energy-valley thema!

Westergasfabriek-achtige invullingen gaan in de Oude Veenkoloniën waarschijnlijk niet lukken i.v.m. het gebrek aan bevolkingsvolume en de perifere ligging t.o.v. de bevolkingsconcentraties, maar toneel, theater in combi met restaurant en zalenverhuur voor congressen e.d. zoals in Papenburg, is zeker een interessante optie (overigens vraag je je dan wel af waarom de Remise in Bad Nieuweschans dan niet goed loopt, nog wel met een kuuroord met veel externe bezoekers onder handbereik)

Ad Toeristische structuur Kennis over de kenmerken en wensen van bezoekers van de Oude Veenkoloniën en omgeving is belangrijk om behoeften van de bezoekers en het product op elkaar aan te laten sluiten. Er is (nog) geen specifieke informatie beschikbaar van doelgroeptyperingen op dit schaalniveau (dit vergt nader (aanvullend) onderzoek bv via Toerdata Noord)

Het zou interessant zijn te weten (en relevant natuurlijk, om je product hierop te kunnen afstemmen) welke waardering aan het gebied wordt gegeven door deze 2 totaal verschillende doelgroepen en of de kenmerken van het gebied nu een relevante factor in het beslissingsproces Wat Hennie van der Most doet met de vml. Kalkar was, of dat het om andere zaken ging. kerncentrale is ook een optie (niet ieders smaak en (bv de leuke attractie, het lekkere restaurant, oid) stijl, maar wel een goed en passend concept !!!)

Om de arrangementen te kunnen verkopen is ook een bepaalde vorm van organisatie nodig. Door Meerwaarde Tracer aanpak de begeleidingscommissie is Kies voor een gebiedsgerichte benadering ipv geconcludeerd dat dit aan de betrokken object-benadering: partijen moet worden overgelaten, maar dat het “concerning the conversion of industrial cultural heritage buildings, an area-based approach is better wel handig is als er een centraal punt is waar de than an object-based approach, because you create toerist of touroperator terecht kan.

Het Veenkoloniaal Museum heeft hiervoor een a bigger impact and a bigger spin-off with a cluster heel goede opstap gegeven door het VVVof buildings. Simply because in earlier days in this kantoor onderdeel van het museum(gebouw) te area all the functions and activities were connected with each other, you must do the same with the new laten zijn. Dit is niet alleen efficiënt qua inzet van menskracht en budgetten, maar ook “logisch“ functions , the new economic activities. (this is what omdat zo bezoekersstromen gecombineerd regional transition is all about!)“ kunnen worden.

Dit model verdient om die reden dan ook navolgLange Afstand Wandelen wordt steeds populairing bv door de VVV Hoogezand te verkassen naar der; zowel solo of met z’n tweeën als in groepshet Museaal Centrum. verband. (zie ook hfst 3 trends). Dus ....is er al een scheepsjagers route langs historische kanalen?

31

Voor het daadwerkelijk verkopen van de arrangementen moet nog een slag worden gemaakt omdat hier ook nog een fysiek en digitaal boekingsbureau voor nodig is; vanuit dat perspectief verdient de samenwerking met bv een touroperator (= busmuseum) ook sterke aanbeveling.

Afspraken moeten dan gemaakt worden over de onderlinge communicatie, de regievoering, de prijsstelling en onderlinge vergoedingen e.d.

Ad Overig Een hedentendage populaire vorm van theater is het “locatietheater“ waarbij een lokaal of regionaal thema wordt gekozen en waarbij de acteurs, musici en ondersteuners uit de streek zelf komen (Community-Art in pure vorm).

Een initiatief van de St.Kronkels is het theaterstuk “De nieuwe man“ dat in Wirdum speelt en de scheepsbouwgeschiedenis van het Damsterdiep zoals beschreven in het gelijknamige boek van Thomas Rosenboom, als basis heeft.

Maar het thema is ook zeer relevant voor het scheepsbouw-imago (heden en verleden) van Hoogezand e.o. Een belangrijk neveneffect is immers ook gelegen in een nieuwe kans voor de toeristische ontwikkeling van de streek. Het Damsterdiep/Wirdum als locatie van een prachtig boek van een bekende Nederlandse schrijver en als locatie voor een theaterstuk, dat moet de aandacht wel trekken en dat moet dus toeristisch uitgenut kunnen worden.

Er zijn nu al mensen die de locaties uit het boek gaan bekijken, maar je kunt er volgens de bekende formule : “Vervoer, Verblijf en Vermaak“ ook arrangementen op enten.

Haak in op “Inspiratiecampagne“: De Stichting Erven de Jager heeft in samenwerking met Marketing Groningen een jaarlijks evenement rond tuinen en kunst , de Tuin 10-daagse‚ ontwikkeld.

Opening was dit jaar 15 juni 2012, op de Fraeylemaborg, met Janneke Brinkman. Er ligt wel een serieuze uitdaging om te zoeken naar en te werken aan een originele invulling van het thema Kunst in relatie tot Tuinen (dus waarom volgend jaar geen grootschalig landart-achtig project??)

Bijlage

TuinTienDaagse Van 15 t/m 24 juni 2012 vindt voor de tweede keer de Tuin en Kunst Tiendaagse plaats. Tijdens dit tiendaagse evenement openen tuinen en ateliers in de provincie Groningen hun deuren voor het publiek. Groningen heeft veel te bieden op tuingebied: borgtuinen, slingertuinen, kloostertuinen, en wat dacht u van de Prinsentuin in Stad?

De soms eeuwenoude tuinen dienen tijdens de Tuin en Kunst Tiendaagse als podium voor kunst en cultuur. De Tiendaagse wordt geopend met de overzichtstentoonstelling: “25 jaar Janneke Brinkman“ in de Fraeyemaborg te Slochteren.

Daarnaast kunt u bijvoorbeeld in de Hortus te Haren een beeldententoonstelling bezoeken, is er literatuur en toneel in de Heemtuin en kunt u een ronde maken langs bijzondere particuliere tuinen tijdens de Zomertuinmarathon.

Ook zijn er lezingen, workshops, rondleidingen, fairs, verhalen, open ateliers en fiets- en wandelroutes. Kijk voor meer informatie op de site: www.tuinen.groningen.nl 32

6.3. hoe verder Samenvattend enkele suggesties voor vervolgacties (niet helemaal in willekeurige volgorde):

1) bouw een website voor het gebied (met focus op cultuurhistorisch / industrieel erfgoed)

2) maak een goede toeristische kaart voor het gebied (met focus op cultuurhistorisch / industrieel erfgoed)

3) bouw een toeristisch platform met ondernemers en andere aanbieders

4) probeer (periodiek) in beeld te komen (bv middels “Monumentaal Kwartaal“-aanpak of een congres/evenement

5) bouw het evenement “Watervloot“ gestaag uit

6) organiseer een persreis langs de highlights

7) ontwikkel nieuwe arrangementen tussen de verschillende aanbieders

8) verdiep de relatie met de Baltische landen

9) creëer nieuwe voorzieningen en activiteiten

10) nut de herbestemmingsmogelijkheden voor industrieel erfgoed uit. Houden wereldwijde kanalen conferentie of maak het breder en noem het Mobiel Erfgoed.

33

Samenvatting De Oude Veenkoloniën hebben een indrukwekkende ontwikkelingsgeschiedenis, maar in toeristisch opzicht wordt er nog (te) weinig mee gedaan.

Het gebied heeft jaren te kampen gehad met een negatief imago a.g.v. de vervuiling van de kanalen en de ten opzichte van andere delen van Nederland lage Social Economische Status.

Maar, zoals een gezegde luidt: “armoede conserveert het best”, is ook in dit gebied nog veel vanuit het rijke verleden te vinden.

Er is een drietal thema’s dat kenmerkend is voor de regio: 1) de verveningsgeschiedenis (al vanaf de 17e eeuw) met o.a als gevolg een uniek cultuurlandschap (met wijken en kanalen en lintbebouwing) 2) de mede als gevolg van de turftransporten over water, sterk ontwikkelde scheepsbouw, welke nog steeds dominant aanwezig is langs het Winschoterdiep 3) de innovatieve landbouw (omdat deze niet te kampen had met tradities) met in het verlengde daarvan de strokartonproduktie Omdat elk gebied z’n eigen DNA, z’n eigen specifieke kenmerken heeft, meestal als gevolg van de interactie tussen cultuur (de mens) en natuur, is de ontwikkelingsgeschiedenis vaak een mooie rode draad die je door kunt trekken naar de hedendaagse situatie, naar het huidige erfgoed; dit kan dan vaak het Leidmotief worden in de communicatie naar de toerist.

Voor de toeristische vermarkting van de Oude Veenkoloniën liggen kansen in het enorme aanbod cultuur-historisch erfgoed in het algemeen en het industrieel erfgoed en maritiem erfgoed in het bijzonder.

Daarnaast kun je je potentiële klanten benaderen met een aantal thema’s die mogelijk als dragend thema in de marketing en promotie kunnen gelden hetzij in combinatie, hetzij op zichzelf staand.

34

Een gemeenschappelijke noemer is het rijke veenkoloniale verleden; een verleden dat eigenlijk zijn oorsprong had in de veenontginning, de turfproductie. Turf die gebruikt werd om te stoken; in die zin waren de Oude Veenkoloniën eigenlijk al een soort van ”energy-valley” avant la lettre; een mooi dragend thema dat ook prima perspectieven biedt op combinaties met de energiebron waar Groningen groot mee is geworden (het gas en gasveld van Slochteren/ de Gasunie), als ook de energiebron waar nu in en

rond de Eemshaven clusters zijn/worden gesitueerd (nieuwe energiecentrales, biomassa, windenergie etc) Het rijke veenkoloniale verleden wordt ook heel goed tot uitdrukking gebracht middels de verschillende markante personen die hun roots in de Veenkoloniën hebben.

Om te beginnen met Aletta Jacobs waarvoor in het Museaal Centrum een speciaal ‘kabinet’ wordt ingericht (haar nationale, maar ook international bekendheid, kan met speciale activiteiten zeer goed worden uitgenut) Persoonlijkheden als Scholten die zo’n nadrukkelijk stempel op de regio heeft gedrukt , maar ook iemand als Winkler Prins passen onder dit thema.

De diverse bouwers van de schepen, van de coasters mogen in dit verband natuurlijk niet onvermeld blijven; hun vak spreekt erg tot de verbeelding en daar kun je promotioneel dus wat mee!!! In feite was er een sterke innovatiedrang gedragen door de pioniersmentaliteit van mensen/ ondernemers die kansen zien.

Een evenement als “watervloot” past perfect bij de identiteit (= wat de inwoners voelen) en (dus) bij het imago (= zoals buitenstaanders dat zien) van deze streek: Kortom veel draagvlak (➛ locatietheater, community-art) en in beginsel prima mogelijkheden voor exposure). De plaatselijke VVV heeft ooit geprobeerd een arrangement te maken rond een “tewaterlating” ➛ prachtig idee, maar moeilijk te regisseren (dus … planningsrisico) Enkele van de betrokken instellingen hebben ook het mobiel erfgoed als kernactiviteit (bussen, schepen, treinen, trams); dit is eveneens een thema waar specifieke doelgroepen in zijn geïnteresseerd!

Behalve de schepen hoort het niet tot het kern-imago van de streek, maar door het bestaande aanbod (o.m. Nationaal Busmuseum, Trein- en Tram museum, STAR, iets verder weg het Nationaal Rijtuigenmuseum alsook de diverse clubs voor oldtimer auto’s, tractors e.d.) biedt dit thema wel vele aanknopingspunten voor promotie.

Voor moderne kunst geldt ook bovenstaand argument (geen kernimago , wel interessant aanbod) want zowel in galerie de Werfkade als mogelijk straks in het Museaal Centrum, worden exposities georganiseerd met/over moderne kunst.

Dit product heeft een eigen publiek en het is dan

ook zaak dit op een eigen wijze te communiceren !

En natuurlijk moet er dan er ook samengewerkt kan worden met andere galerieën in de stad of elders in de regio Een kunst-evenement (“met grote en grootschalige kunst, geënt op de grootschaligheid van het gebied) is zeker ook een optie om leven in de brouwerij te brengen en dus om bezoek te trekken, terwijl het gasmolekuulobject van Marc Ruygrok, middenop de A7 bij Kolham, hiervoor natuurlijk een mooie verbindende schakel vormt met het energy-valley- thema !

Met deze dragende thema’s in het achterhoofd liggen er al velerlei aanknopingspunten om toeristen naar het gebied te trekken. In hoofdstuk 6 is hiervan een aantal suggesties opgenomen en uitgewerkt; primair liggen deze op het vlak van de verdere profilering van het gebied en zijn derhalve als volgt geclusterd: 1) Profilering (kaart, website, doorontwikkelen evenementen) 2) Erfgoed (erfgoed algemeen, industrieel erfgoed en maritiem erfgoed in beeld brengen, herbestemmen) 3) Toeristische structuur (aanbieders platform, organisatiestructuur voor opvang van toeristen, ontwikkelen van arrangementen) 4) Overige: losse, maar kansrijke suggesties Enkele voorbeelden van deze suggesties zijn: Bouw bestaande evenementen uit: De al vele jaren georganiseerde Open MonumentenDag, heeft een gemiddeld aantal bezoekers van 900.00 per jaar in heel Nederland en is daarmee een leuke indicatie en illustratie van de mate waarin het thema erfgoed leeft bij de bevolking.

Dit zou navolging kunnen krijgen door het Erfgoed van de Oude Veenkoloniën ook periodiek ‘in het zonnetje te zetten en dus niet alleen de (vml.) fabrieken, maar ook de (vml.) directeurswoningen (riante villa’s) open te stellen en ook aandacht te schenken aan kleinere zaken die daar allemaal mee annex zijn , bv de rijke decoraties op de kerkhoven (de toegangspoorten, de grafstenen,) de parken, maar ook de maritieme erfenis van sluizen, bruggen, rolpalen, sluiswachterwoningen etc .

“Monumentaal Kwartaal”. In herhaling zit de kracht van de aandacht. Een goed middel is dus om periodiek , bv elk kwartaal, een monumentaal object, of thema te selecteren, daar een boekwerkje van maken (natuurlijk elk kwartaal in dezelfde huisstijl), dit ‘op feestelijke wijze’ te presenteren

In dit voorstel gaat het dus primair om een publicatie in een reeks waarmee aandacht aan een bijzonder monument wordt geschonken.

In het volgende voorstel is juist het feest het motief om aandacht/bezoek te trekken Ontwikkel of bouw een bestaand evenement uit dat past in het imago en bij de identiteit van Hoogezand Sappemeer.

Watervloot is een perfect passend concept: scheepsbouw, handelsvaart vroeger en nu: Ook hier is het een must om het evenement periodiek (1 x per 2 jaar) terug laten keren.

Klein beginnen, steeds verder uitbouwen, naamsbekendheid creëren, bij het thema blijven, want hoe sterker / unieker het thema en hoe logischer verbonden met de plek des te beter.

Ook meedoen aan het (stad-)Groningse evenement (Winter)Welvaart is een goede optie; op locatie in Hoogezand-Sappemeer kunnen, net als bv in Zoutkamp, in het kader van het totale evenement, lokale activiteiten worden gehouden. (publicitair is dit een ‘inkopper’) Een historische werf wint natuurlijk sterk aan kwaliteit als die ook over water te bereiken is (met excuus voor grote open deur), maar nog beter en leuker wordt het als er een vaarroute wordt gecreëerd langs alle historische werven (en andere relevante nautische plekken in de hele provincie (o.a Zoutkamp, Stad G, Hoogezand-Sappemeer, Delfzijl) Het thema herbestemming van karakteristieke panden staat momenteel (ook beleidsmatig) in de belangstelling; er is een speciaal potje geld om haalbaarheidsonderzoeken te doen, maar het is ook populair omdat je met een herbestemd pandeen origineel en ‘eigen gezicht’ aan je woon - of bedrijfsfunctie kunt geven.

Organiseer een Symposium over Nautisch Erfgoed, bv in het verlengde van de in 2011 gehouden wereldwijde kanalen conferentie of maak het breder en noem het Mobiel Erfgoed.

Gebiedsgerichte benadering (“Tracer aanpak”) Kies voor een gebiedsgerichte benadering ipv object-benadering omdat dit tot een groter effect en een grotere spin-off leidt. Zorg er voor dat net alsvroeger de gebouwen en activiteiten met elkaar verknoopt zijn. Oftewel ga voor een regionale transitie. (van een grootschalige industrie naar grootschalige vrijetijdssector)

35

Bijlagen Bijlage 1 Strokartonfabrieken in Groningen (bron Wikipedia) Dit is een lijst van strokartonfabrieken. Een groot aantal van deze fabrieken werd sedert de laatste decennia van de 19e eeuw gebouwd in de veenkoloniën van voornamelijk Groningen.

Vooral Oude Pekela kende een aanzienlijk aantal strokartonfabrieken. Naast particuliere fabrieken verschenen er na enige tijd ook coöperatieve fabrieken, waardoor de boeren een hogere prijs voor hun stro konden bedingen. Strokarton werd in belangrijke mate naar Engeland geëxporteerd, wat fabrieksnamen als: Albion en Britannia verklaart. De strokartonfabrieken boden werkgelegenheid, maar waren ook een bron van ernstige vervuiling van het oppervlaktewater.

De uiteindelijke neergang van de strokartonfabrieken begon einde jaren ‘60 van de 20e eeuw. Deze werd ingeleid door de komst van de maaidorser, die een slechtere kwaliteit stro leverde dan voorheen.

De noodzakelijke investeringen voor de reiniging van het afvalwater bleken de uiteindelijk te leiden tot de sluiting van een aantal van deze fabrieken. De overgebleven fabrieken werden geherstructureerd en kwamen terecht bij papierconcerns als Bührmann-Tetterode en later Smurfit Kappa. Reeds einde jaren ‘60 van de 20e eeuw vond daarbij een omschakeling plaats van stro naar oudpapier als basisgrondstof voor de productie van karton. Tegenwoordig wordt in deze voormalige strokartonfabrieken uitgegaan van 77% oud papier en 23% houtcellulose als grondstof voor karton.

36

Naam

Plaats

Start

Sluiting

Sloop

huidige functie

opmerkingen

De Toekomst

Scheemda

1900

1968

--

cultuur, industrieel monument

De mensen van de strokarton; te bezichtigen

De Eeendracht

Appingedam

1908

2006

2011

in 1968 overgegaan op oud papier

Coöperatief De mensen van de strokarton; te bezichtigen

NV Erica fabriek

Oude Pekela

1889

1971

1982

De mensen van de strokarton; te bezichtigen

Erica II

Oostwold

1925

1971

1978

De mensen van de strokarton; te bezichtigen

Hooites & Beukema

Hoogezand

1869

1977

Reiderland

Winschoten

1914

1968

De Dollard

Nieuweschans

1887

De Halm

Hoogkerk

1914

Albion

Oude Pekela

1888

De Kroon

Oude Pekela

1901

--

Smurfit Kappa

De mensen van de strokarton; te bezichtigen

Hollandia

Coevorden

1909

--

Smurfit Kappa

Enige strokartonfabriek buiten Groningen De mensen van de strokarton; te bezichtigen

Ons Belang

Stadskanaal

1910

Free & Co

Oude Pekela

1904

De Vrijheid

Veendam

1903

1979

Ceres

Oude Pekela

1898

2003

Brittania

Oude Pekela

1913

1997

Union

Oude Pekela

1883

1981

1967

1978

Eerste strokartonfabriek van Nederland De mensen van de strokarton; te bezichtigen 1968?

De mensen van de strokarton; te bezichtigen

--

Smurfit Kappa

--

Smurfit Kappa

1981

Was één van de grootste van Nederland De mensen van de strokarton; te bezichtigen De mensen van de strokarton; te bezichtigen De mensen van de strokarton; te bezichtigen

Coöperatief De mensen van de strokarton; te bezichtigen

1984

Kwam op de plaats van de in 1898 afgebrande aardappelmeelfabriek, Orania De mensen van de strokarton; te bezichtigen De mensen van de strokarton; te bezichtigen --

Smurfit Kappa

Particulier, sinds 1915 coöperatief De mensen van de strokarton; te bezichtigen De mensen van de strokarton; te bezichtigen

1989

in 1968 overgegaan op oud papier

Particulier, sinds 1903 coöperatief De mensen van de strokarton; te bezichtigen

Aastroom

Oude Pekela

1875

1917

Eerste strokartonfabriek in Oude Pekela

Wilhelmina

Oude Pekela

1896

1920

De mensen van de strokarton; te bezichtigen

Beukema & Co

Hoogezand

1896

Eska Graphic Board

Oprichters: Jan Evert Scholten en E. Beukema De mensen van de strokarton; te bezichtigen

De eendragt

Sappemeer

1878

Eska Graphic Board

Behoorde tot het Scholten concern De mensen van de strokarton; te bezichtigen

Bijlage 2

Inventarisatie Cultuur Historisch (Industrieel) Erfgoed Tijdens de expertmeeting werd geconcludeerd dat het Industrieel Erfgoed en dan vooral de volumineuze en grootschalige objecten (denk aan strokarton-, aardappelmeel-, steen-, biskwie-, jenever-, hout-, kunstmest-, cementdakpan-, borstel-, turfstrooisel-, moutwijn-, tricotage-, sigaren-, etc.) typerend en relevant waren voor onderhavig gebied van de Oude Veenkoloniën.

Hieronder een inventarisatie: Veel panden zijn al verdwenen, gesloopt , enkele verkeren in dramatisch verpauperde staat, enkele zijn gerestaureerd, maar een toegevoegde waarde wordt pas verkregen als het object passend is herbestemd.

In het rapport worden enkele suggesties gedaan over de mogelijkheden die zich voor dit soort panden aandienen. Als separaat bestand is (in eerder stadium) aan de drie opdrachtgevers een selectie toegestuurd uit de databases van: - SIEN-N, - Het Monumentenregister van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, - Gids voor Groningen -Aangezien deze bijlage 42 bladzijden omvat, is het hier niet opgenomen-

Bijlage 3

Gebiedsontwikkeling m.b.v. SEV budget, Regio Centraal Thema’s o.a.

Speerpunten SEV 2012 - 2013

Landschap en Recreatie en Toerisme

Recreatieve Infrastructuur: landschap vol cultuur en historie, Masterplan water centraal Groningen

Vervallen Thema’s

Vervallen Speerpunten

Samenwerken en netwerken

interregionaal (m.u.v. thema’s voedsel, R&T, Sterke Dorpen* en LEADERorganisatie)

Identiteit, cultuur en toerisme

Promotie en regiomarketing

Aantal projecten 3

37

Bijlage 4

Toeristisch aanbod: Verblijfsaccommodaties camping Kampeerterrein Meerwijck Strandweg 2 9606 PR Kropswolde

Minicamping “De Rolke” Woldweg 78 9606 PG Kropswolde

Vekabo Minicamping De Kleine Heerlijkheid Woldweg 191 9606 PD Kropswolde

Minicamping Dieverdoatsie Dorpsstraat 12 9605 PA Kielwindeweer

bungalowpark Recreatiecentrum ‚“De Leine‚“ Meerweg 62 9606 PP Kropswolde

Hotel Faber Meint Veningastraat 123 9601 KE Hoogezand

Hotel Van der Valk Groningen- Westerbroek Rijksweg W 11 9608 PA Westerbroek

Hotel- Restaurant De Boer Korte Groningerweg 47 9607 PS Foxhol

Hotel Martenshoek Meint Veningastraat 10 9601 KG Hoogezand

Van der Valk Zuidbroek Burgemeester Omtaweg 4 9636 EM Zuidbroek

B&B Erfgoedlogies De Amshoff P. Venemakade 93-95 9505 PL Kielwindeweer

B&B ‚“Het Wapen van Noordbroek‚“ Hoofdstraat 2-4 9635 AV Noordbroek

Ambrose Bed & Breakfast Hoofdstraat 81 9601 EB Hoogezand

B & B Fam. Rogaar Borgercompagnie 107 9631 TE Borgercompagnie

B & B De Blauwe Lelie Wildervanksterdallen 21 9648 TB Wildervank

Fam. A. Kroeze- Kloosterhuis Winkelhoek 2 9601 ET Hoogezand

Vak.Won. Horlings Dorpsstraat 186 9605 PE Kielwindeweer

Horeca

Watersport

Galerie

horeca Bistro/Paviljoen ‚“De Rietzoom‚“ Meerweg 60 9606 PP Kropswolde

Allround Watersport Meerwijck Meerweg 56a 9606 PR Kropswolde

Werfkade 16/16a 9601 LG Hoogezand tel 0598-399999 galeriewerfkade16.nl

Paviljoen Restaurant Meerwijck Strandweg 4 9606 PR Kropswolde

Peddel en Zo Piet Venemakade 213 9605 PP Kielwindeweer

“Het Wapen van Noordbroek‚“ Hoofdstraat 2-4 9635 AV Noordbroek

Restaurant De Amshoff P. Venemakade 93-95 9505 PL Kielwindeweer

Musea Museum Lammert Boerma Borgercompagniesterstraat 44-46 9632 TD Borgercompagnie

Nationaal Busmuseum Productieweg 13 9601 MA Hoogezand

Museaal Centrum Sappemeer (voormalige RijksHBS/Koepelkerk) Noorderstraat 169 9611 AD Sappemeer Tel. 0598-857000

Schaatsmuseum Noorderstraat 274 9611 AS Sappemeer

Historische Scheepswerf Wolthuis Noorderstraat 308 9611 AT Sappemeer

De Amshof P. Venemakade 93-95 9605 PL Kielwindeweer Tel. 0598-491066

Overig

38

Natuur en Milieu Educatiecentrum Postbus 374 9600 AJ Hoogezand

Fraeylemaborg Slochteren

Streekprodukten Meinardi Noordbroek

Borg Welgelegen Borgercompagnie

Geertsemaheerd Slochteren

Bijlage 5

X-pertmeeting 20 jan 2012 (aanwezigen en verslag) Toeristische Vermarkting Erfgoed Oude Veenkoloniën Aanwezig waren: - Henk Bleker (kunstenaar / ontwerper Slochteren) en collega Ger de Wilde - Marjon Edzes (dir. Freylemaborg , Wierdenmuseum en nog zo wat) - Jan Wiebe van Veen (Noordelijk Scheepvaart Museum) + collega Wicher Kerkmeijer - Petra Maters (Veenkoloniaal Museum) - Jur Stavast (vz Trein en Tram Museum in Zuidbroek) - Geert Mintjes (Museaal Centrum), - Rieko Slijm (Nationaal Busmuseum) - Johan Kielman (secr. SHSHS) - Wim Koeneman - Frits Schuitemaker

Uitkomsten : ✱ Veenkoloniaal museum: samenwerking met VVV ➛ kantoor zetelt in museum. ✱ Noordelijk Scheepvaart museum: horeca is een “must“ ➛ aan vaarwater + arrangementen met varende schepen als de Emma en ZK 4 ✱ Discussie over grootschalig landschap, waarin grote (industriele) gebouwen als fabrieken horen ‚ “het landschap van de grote maten“ ➛ zie parelvissen i/d Vk De “industriele ontwikkeling‚“ van het gebied moet uitvergroot worden / aantrekkelijk gemaakt worden en dat is waar je dus ook grootschalig kunst (objecten) moet plaatsen (vgl Ruhrgebied‚ Düsseldorf Insel Hoimbroch) 2 lagen: herbestemming gebied en gebouw ➛ moderne invulling van het Cultuur Historisch Erfgoed (bv turfcentrale in Veendam als lokatie voor kunstenaars) ✱ Prima Leidmotief = energie: turf / gas / Eemshaven (4 energiecentrales), energyvalley (windmolens) ✱ Laten zien hoe het vroeger was (hoogveen) Ook landbouw en natuur meenemen in “package deal“ ✱ Zoek naar het “overall“ verhaal: het is dezelfde boom, maar er hangen verschillende vruchten aan. Dus koepel/kapstok nodig. Bijvoorbeeld Maritiem industrieel erfgoed Scheepsbouw is uniek, waar staat iets waar je wat mee kunt ? ➛ inventariseren, verknoop de losse initiatieven tot een geheel | maak industrieel imago leuk en afwisselend | kanalen als verbindend element | denk aan de rijke woningen van de industriëlen (openstellen) 3D presentatie (in werf Wolthuis ?) over hoe schepen nu gebouwd worden ✱ Doelgroep = fijnproevers / vitte vutters met volvo’s / wijze uilen e.d. ✱ Organisatie: Denk aan touroperating met High Standard Travel/St. Oude Groninger Kerken opvang regelen (arrangementen en touroperating centraal organiseren)

39

Bijlage 6

Toerisme in Cijfers 2011-Toerdata Noord, Stenden/ISM Hoofdstuk 7: dagattracties en evenementen Dagattracties De dagattracties in Noord-Nederland hebben in 2010, in vergelijking met 2009 minder bezoekers gehad (- 8,8%). Deze daling is van toepassing in alle drie provincies. In de provincie Friesland is het aantal bezoekers van dagattracties gedaald met -3,0%, terwijl het aantal bezoekers in Groningen (- 11,6%) en Drenthe (- 11,0%) flink is gedaald.

De best bezochte dagattractie is, net als voorgaande jaren, Dierenpark Emmen met 730.000 bezoekers. Ook hier is het aantal bezoekers flink gedaald ten opzichte van het jaar ervoor (-36%). Vergeleken met het voorafgaande jaar, is het aantal bezoekers bij meer dan de helft van de dagattracties gedaald. Alle categorieën dagattracties van de drie noordelijke provincies hebben te maken gehad met minder bezoekers. Alleen in de categorie attractieparken zijn (ongeveer) even veel bezoekers geweest.

Bestedingen

Evenementen

De resultaten van Toerisme in Cijfers zijn afkomstig uit een database met gegevens van ruim 2800 toeristisch‚ recreatieve bedrijven in Groningen, Friesland en Drenthe.

Er wordt gestreefd naar volledigheid van de database door jaarlijkse actualisering van het adressenbestand.

Daarnaast is onder andere gebruik gemaakt van gegevens van het CBS, het NRIT, Respons Evenementenmonitor, Provinciale Werkgelegenheidsregisters en LISA.

In Noord Nederland zijn er in 2010 iets meer dan 10 miljoen bezoekers van evenementen geregistreerd. Dit aantal is hetzelfde gebleven. Hiervan zijn alleen de evenementen met 5.000 bezoekers en meer in de berekeningen meegenomen.

In 2010 was Koninginnedag veruit het grootste evenement in Groningen en met 200.000 Tabel 17

De totale toeristische bestedingen van dagtoeristen in Noord-Nederland zijn in het jaar 2010 geraamd op ruim € 1,3 miljard. De uitgaven per persoon per dag (inclusief inflatiecorrectie) betreft in 2010 € 14,73. Recreanten en toeristen hebben in Noord-Nederland ruim € 2,3 miljard uitgegeven.

De totale bestedingen zijn in de provincie Friesland het hoogst (1 miljard), gevolgd door Drenthe (236 miljoen) en Groningen (574 miljoen) (Frits: dit kan toch niet kloppen!! samen is dit 1,8 Miljard en Groningen kan nooit hoger zijn dan Drenthe! of zou dat door de stad zijn veroorzaakt)

Hotels en evenementen: 43% komt voor rekening van het verblijfstoerisme. Dit percentage verschilt per provincie. Groningen (20%), Friesland (51%) en Drenthe (50%).

Aantal dagattracties met meer dan 500 bezoekers per categorie, 2010.

In Noord Nederland Groningen

Friesland

Drenthe

Noord-Nederland

Attractieparken

3

7

7

17

Ambacht

4

9

1

14

Dierentuinen

1

4

9

14

Kartbanen

2

4

1

7

54

99

64

217

overig

8

18

7

33

Zwembaden/Sportcomplexen

6

14

6

26

78

155

95

328

Museum

Totaal

40

bezoekers het grootste evenement van NoordNederland. De Harlinger Visserijdagen geldt al jaren als één van de drukst bezochte evenementen in Friesland. De Zuidlaarder markt is veruit het drukst bezochte evenement in Drenthe (180.000 bezoekers).

Er zijn in het noorden 328 organisaties geregistreerd bij Toerdata Noord met een dagrecreatieve functie.

Ruim tweederde van de dagrecreaties in Noord-Nederland betreft een museum.

De provincie Friesland beschikt over de meeste dagattracties, gevolgd door Drenthe en Groningen.

Tabel 18

Bezoekersaantallen dagattracties per provincie, geïndexeerd: 2006–2010 *) 2006

2007

2008

2009

2010

Groningen

100,0

102,8

103,7

99,3

87,7

Friesland

100,0

102,5

101,1

102,00

99,0

Drenthe

100,0

105,6

114,7

103,8

92,8

Noord-Nederland

100,0

103,9

107,5

102,0

93,0

Hieruit blijkt dat het bezoek iets terugloopt in de jaren van 2006 tot 2010, van 100 naar 93 voor Noord Nederland, maar dat Friesland nagenoeg gelijk blijft en dat Groningen het sterkste daalt van 100 naar 87 *) Bedrijven in deze tabel worden alleen opgenomen als deze de afgelopen vijf jaar altijd gereageerd hebben.

Tabel 19

Bezoekersaantallen dagattracties per categorie, geïndexeerd: 2006–2010 2006

2007

2008

2009

2010

Attractieparken

100,0

105,9

108,5

104,1

100,0

Ambacht

100,0

111,3

138,1

161,1

161,1

Dierentuinen

100,0

105,3

106,8

100,4

73,5

Museum

100,0

104,2

119,0

109,3

100,1

overig

100,0

103,9

100,4

99,1

96,6

Zwembaden/Sportcomplexen

100,0

101,6

100,1

96,2

93,5

Totaal

100,0

103,7

107,2

101,8

93,0

Hieruit blijkt dat het bezoek aan de meest attracties nagenoeg constant blijft , met 2 uitzonderingen: het bezoek aan dierentuinen neemt heel sterk af (waarschijnlijk veroorzaakt door grote daling in het bezoek aan “Emmen“.

Het bezoek aan (kermisachtige) attractieparken neemt sterk toe (van 100 in 2006 naar 161 in 2010)

41

Lijst met geïnterviewde personen: Wim Koeneman Stationsweg 53 9601 BJ Hoogezand Tel. 0598-392266 mobi: 0615-555755 Johan Kielman Sekr SHSHS Jan Sangerslaan 14 9601 BA Hoogezand Tel. 0598-305676 Mob. 0623-459827 Riko Slijm Nationaal Busmuseum Productieweg 13 9601 MA Hoogezand Tel. 0598-383004 Frits Ronda VVV / TouristInformation Hoogezand Sappemeer (inmiddels opgevolgd) p/a Kerkstraat 243 9603 AG Hoogezand Tel. 0598-352438 Mob. 0610-901575 Geert Mintjes Museaal Centrum Sappemeer (= vml. RijksHBS/Koepelkerk) Noorderstraat 169 9611 AD Sappemeer Tel. 0598-857000 Marola Claessen De Amshof P. Venemakade 93-95 9605 PL Kielwindeweer Tel. 0598-491066

42

Aanvullende info t.a.v. beeldmateriaal: ad foto blz 23 : rechtsonderaan: de foto toont het Pekelderdiep bij de hoek van de Dominee Sicco Tjadenstraat en de Eigenhaardstraat in Nieuwe Pekela. In het hoekpand zat vroeger een kruidenierswinkel. Rechts er naast staat het museum ‘Kapiteinshuis Pekela’, een gerestaureerd kapiteinshuis uit 1799. ad foto blz 37: De Koepelkerk met links de klokkentoren. Een prent uit de 18e eeuw. De Koepelkerk is gebouwd in 1655 als één van de eerste “preekkerken” in Noord Nederland. ad foto blz 33: De Koepelkerk vandaag… klaar voor gebruik. ad foto blz 13, middelste van de drie: Historische ansicht van het Winschoterdiep met een hooghoutje en links de toren van de oude RHBS en daarvoor de boekwinkel. ad foto blz 7: Tekening van de Rijks Hogere Burgeschool gebouwd in 1868. ad foto blz 41: De zolder van de oude HBS is een monument op zich. Centraal de klokkenstoel voor de klok in de toren op het dak. Bijzonder zijn de gebogen spanten die het dak dragen. Het uurwerk is nog authentiek en werkt nog helemaal mechanisch. ad foto blz 18: In 2005 verscheen de biografie Aletta H. Jacobs van de hand van Mineke Bosch. Betreffende de titel (Een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid) geeft weer hoe deze markante vrouw een belangrijke plaats in de Canon van Nederland heeft gekregen. Aletta Jacobs is geboren en opgegroeid in Sappemeer en bezocht met speciale toestemming als eerste vrouwelijke student de HBS. ad foto blz 9: Kaart komt uit de collectie van Fries Scheepvaart Museum, Sneek.

Verantwoording beeldmateriaal: Het beeldmateriaal dat gebruikt is in dit stuk is door de meeste fotografen geheel belangeloos ter beschikking gesteld. Waarvoor dank!

Speciaal dank gaat uit naar Henk Rutjes van De Borg Welgelegen en naar P. Mulder van het stoomgemaal uit Winschoten, voor de vele foto’s.

Overige bronnen: archief Stoomgemaal Museaal Centrum collectie Fries Scheepvaart Museum RTV Noord: Groningen in beeld

Groninger Archieven Nationaal Busmuseum Wikipedia Jaap Elevelt

Wutsje Wim A.H. Rozema Studio Smik Historische Scheepswerf Wolthuis

Colofon

Kansen voor toerisme in de Oude VeenkoloniĂŤn:

Een analyse in opdracht van:

Historische Scheepswerf Wolthuis Museaal Centrum Nationaal Busmuseum

shshs Analyse uitgevoerd door: Frits Schuitemaker, Rikkerda B&A Vormgeving door: Marijke Koetsier, Studio Smik uitgebracht: februari 2013

43