Inhoud Jaarverslag home
1
Jaarverslag 2007 Inhoud
Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie FinanciĂŤn Europa Bestuur
pag 02 pag 03 pag 05 pag 06 pag 07 pag 09 pag 10 pag 11 pag 12 pag 13/14 pag 16 pag 17 pag 18 pag 19
Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV)
pag 20
E-dienstverlening
pag 21 pag 22 pag 23
Communicatie Colofon
Inleiding Jaarverslag home
Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen
Inleidings verhaa; Waarom dit stuk geschreven De vereniging van de twaalf provincies bestaat ruim 20 jaar en is een bestuurdersorganisatie. Het bestuur bestaat uit twaalf gedeputeerden (één afgevaardigde per provincie), een voorzitter (commissaris van de Koningin) en drie adviseurs (twee commissarissen van de Koningin en een Provinciesecretaris). De algemeen directeur van het IPO treedt op als secretaris van het bestuur. De algemene vergadering bestaat uit 24 Statenleden: uit elke provincie 2. Ieder bestuurslid heeft een eigen portefeuille en geeft leiding aan een bestuurlijke adviescommissie. Bijvoorbeeld, aan de adviescommissie mobiliteit nemen alle gedeputeerden deel met mobiliteit in hun portefeuille. De adviescommissies hebben ook een ambtelijke variant die de adviescommissies voorbereiden: de BOAG’s waarin topambtenaren uit de provincies zitting hebben. Het IPO organiseert en begeleidt deze overleggen via het secretariaat in Den Haag waar ruim 70 mensen werken.
Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
inleiding 2 Het IPO heeft drie kernfuncties: belangenbehartiging, platform en vernieuwing. De belangenbehartiging krijgt vorm door regelmatig overleg met de verschillende overheden, andere koepelorganisaties en maatschappelijke organisaties. De platformfunctie biedt provincies de mogelijkheid kennis en ervaringen uit te wisselen, gezamenlijke standpunten te bepalen en initiatieven te ontplooien. Verder stimuleert het IPO vernieuwingsprocessen binnen provincies en neemt daarbij graag het initiatief. Het IPO-bureau in Den Haag vormt de ogen en oren van de provincies in Den Haag. Dit maakt het voeren van een intelligente lobby mogelijk bij ministeries, Tweede en Eerste Kamer. Het ontwikkelen van beleid is een langdurig proces en de provincies willen in een zo vroeg mogelijk stadium bij beleidsontwikkeling betrokken zijn. Het IPO oefent daarom gedurende het hele traject invloed uit, zeker op beslissende momenten. Op een aantal dossiers lobbyt het IPO heel actief, bijvoorbeeld jeugdzorg, ruimtelijke ordening en mobiliteit. Ook op de andere terreinen van de provincies is het IPO actief: milieu, landelijk gebied, wonen, cultuur, water, veiligheid en handhaving en economie. De lobby beperkt zich niet tot Den Haag. In Brussel neemt het IPO deel aan het Huis van de Nederlandse Provincies. Ook hier proberen de lobbyisten in een vroeg stadium en waar nodig EU-wetgeving te beïnvloeden. Een belangrijke taak, want de provincies moeten vaak het Europese beleid uitvoeren. Het IPO heeft ook een vertegenwoordigende rol. In het werkgeversoverleg bijvoorbeeld met de vakbonden. Maar het IPO vertegenwoordigt de provincies ook in interbestuurlijk overleg met de VNG, de Unie van Waterschappen, VNO-NCW, en andere maatschappelijke organisaties.
Gerard Beukema Algemeen Directeur
2
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie Financiën Europa
Dit is het IPO IPO staat voor Interprovinciaal Overleg. De vereniging van de twaalf provincies bestaat ruim 20 jaar en is een bestuurdersorganisatie. Het bestuur bestaat uit twaalf gedeputeerden (één afgevaardigde per provincie), een voorzitter (commissaris van de Koningin) en drie adviseurs (twee commissarissen van de Koningin en een Provinciesecretaris). De algemeen directeur van het IPO treedt op als secretaris van het bestuur. De algemene vergadering bestaat uit 24 Statenleden: uit elke provincie 2. Ieder bestuurslid heeft een eigen portefeuille en geeft leiding aan een bestuurlijke adviescommissie. Bijvoorbeeld, aan de adviescommissie mobiliteit nemen alle gedeputeerden deel met mobiliteit in hun portefeuille. De adviescommissies hebben ook een ambtelijke variant die de adviescommissies voorbereiden: de BOAG’s waarin topambtenaren uit de provincies zitting hebben. Het IPO organiseert en begeleidt deze overleggen via het secretariaat in Den Haag waar ruim 70 mensen werken.
Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Hoe werkt het IPO Het IPO heeft drie kernfuncties: belangenbehartiging, platform en vernieuwing. De belangenbehartiging krijgt vorm door regelmatig overleg met de verschillende overheden, andere koepelorganisaties en maatschappelijke organisaties. De platformfunctie biedt provincies de mogelijkheid kennis en ervaringen uit te wisselen, gezamenlijke standpunten te bepalen en initiatieven te ontplooien. Verder stimuleert het IPO vernieuwingsprocessen binnen provincies en neemt daarbij graag het initiatief. Het IPO-bureau in Den Haag vormt de ogen en oren van de provincies in Den Haag. Dit maakt het voeren van een intelligente lobby mogelijk bij ministeries, Tweede en Eerste Kamer. Het ontwikkelen van beleid is een langdurig proces en de provincies willen in een zo vroeg mogelijk stadium bij beleidsontwikkeling betrokken zijn. Het IPO oefent daarom gedurende het hele traject invloed uit, zeker op beslissende momenten. Op een aantal dossiers lobbyt het IPO heel actief, bijvoorbeeld jeugdzorg, ruimtelijke ordening en mobiliteit. Ook op de andere terreinen van de provincies is het IPO actief: milieu, landelijk gebied, wonen, cultuur, water, veiligheid en handhaving en economie.
hoofdjes logo of gebouw
3 De lobby beperkt zich niet tot Den Haag. In Brussel neemt het IPO deel aan het Huis van de Nederlandse Provincies. Ook hier proberen de lobbyisten in een vroeg stadium en waar nodig EU-wetgeving te beïnvloeden. Een belangrijke taak, want de provincies moeten vaak het Europese beleid uitvoeren Het IPO heeft ook een vertegenwoordigende rol. In het werkgeversoverleg bijvoorbeeld met de vakbonden. Maar het IPO vertegenwoordigt de provincies ook in interbestuurlijk overleg met de VNG, de Unie van Waterschappen, VNO-NCW, en andere maatschappelijke organisaties.
Wat bereikt het IPO In dit compacte jaarverslag staat wat het IPO heeft bereikt in 2007. Het werk van het IPO is georganiseerd in thematische dossiers. Deze dossiers vormen de inhoud van het jaarverslag 2007; een samenvatting, want er is erg veel geschreven, overlegd en gelobbyd. Ook kunnen niet altijd concrete resultaten worden gemeld, omdat beleidsprocessen vaak lang duren, onderzoeken nog bezig zijn of omdat de politieke besluitvorming nog niet is afgerond.
Jaarverslag 2007
Belangenbehartiging
Volgende
4
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Mobiliteit
5
Nota Mobiliteit
Evaluatie spoor
Het IPO heeft in 2007 samen met het ministerie van Verkeer en Waterstaat en de andere decentrale overheden gewerkt aan de invoering van de Nota Mobiliteit, het nationale verkeers- en vervoersplan tot 2020 om de bereikbaarheid in Nederland te verbeteren. Het aanpassen van de provinciale verkeers- en vervoersplannen aan de Nota Mobiliteit is in augustus 2007 afgerond. De minister van Verkeer en Waterstaat heeft hierover zijn waardering uitgesproken.
Het IPO heeft er voor gepleit meer treindiensten te decentraliseren naar de provincies. Daarnaast willen de provincies meer zeggenschap over de regionale spoorinfrastructuur, om te voorkomen dat lang moet worden gewacht op onderhoud en reparatie van storingen en gebreken van het net.
In het periodieke overleg met de minister is verschillende keren bestuurlijk aandacht gevraagd voor de mismatch tussen de knelpuntenanalyse van het rijk en de analyses die de provincies en stedelijke regio’s in 2006 hebben gemaakt. Belangrijk punt van kritiek is dat voor een goede aanpak van het fileprobleem alle wegen belangrijk zijn, de provinciale wegen én de rijkswegen. Het IPO wil daarom een integrale aanpak van de knelpunten in het wegennet en is van mening dat alle partijen samen de problemen moeten oplossen. Met de ministeries van Verkeer en Waterstaat, VROM, Financiën, de medeoverheden, het bedrijfsleven, de vervoerders en de milieu- en maatschappelijke organisaties is het advies van de Commissie Nouwen over rekeningrijden uitgewerkt. Het IPO vindt dat daarmee snel moet worden begonnen. De uitwerking is eind 2007 aan de Kamer aangeboden. In 2007 is met het ministerie van Verkeer en Waterstaat, de VNG en de zeven stadsregio’s afgesproken om het aantal dodelijke verkeersslachtoffers voor 2010 naar beneden te brengen tot 750 per jaar. In de afgelopen jaren is het aantal doden al gezakt onder de grens van 900 slachtoffers. Het IPO heeft meegewerkt aan en gepleit voor een voorstel voor verbetering van de registratie van verkeersongevallen.
OV-chipkaart Het IPO heeft via de concessies in het openbaar vervoer bijgedragen aan goede afspraken over de tarieven met vervoerders. Hierdoor ontstaat een goede basis in de tariefstructuur voor de OV-chipkaart.
Aanbesteding openbaar vervoer In 2007 heeft het IPO meegewerkt aan de evaluatie van de Wet Personenvervoer 2000, vooruitlopend op de wijziging van die wet in 2008. Het IPO wil de voorwaarden voor aanbesteding van het regionaal openbaar vervoer gewijzigd zien. Het IPO wil dat de provincies bij overname van spoorlijnen of trein diensten minder personeel hoeven over te nemen. Verder is gepleit voor collectieve marktwerking in de grote steden.
Schone bussen Het IPO heeft ervoor gezorgd dat het ministerie van Verkeer en Waterstaat een subsidie van 10 miljoen euro beschikbaar heeft gesteld om vervoerders te prikkelen bussen met schonere techniek in te zetten.
Regelgeving Burger- en Militaire Luchthavens (RMBL) Het IPO heeft ervoor gezorgd dat alle gewone burgerluchthavens in het wetsvoorstel RBML naar de provincies worden gedecentraliseerd, inclusief Rotterdam, Maastricht en Eelde. Tot teleurstelling van het IPO heeft de Tweede Kamer de beslissing tot decentralisatie opgeschort tot na vaststelling van de Luchthavennota. De provincies bereiden zich al wel voor op de uitvoering van de nieuwe bevoegdheden.
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Veiligheid en Handhaving Wetsvoorstel veiligheidsregio’s Een veiligheidsregio is een gebied waarin bij ongevallen en rampen wordt samengewerkt door verschillende besturen en diensten op het gebeid van brandweerzorg, rampenbeheersing, crisisbeheersing, Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR) en handhaving van de openbare orde en veiligheid. De minister van Binnenlandse Zaken heeft zich in het nieuwe wetsvoorstel over Veiligheidsregio’s niet gehouden aan de afspraken die de VNG, het IPO en de vorige minister van BZK hebben gemaakt. De doorzettingsmacht bij een ramp, oftewel de beslisser als meer partijen verantwoordelijkheid dragen, gaat volgens het voorstel naar de voorzitter van de veiligheidsregio en ligt daarmee niet meer bij de commissaris van de Koningin. Ook de toezichthoudende taken zijn in het wetsvoorstel niet langer een verantwoordelijkheid van de provincies. De bezwaren van de Kring van Commissarissen van de Koningin, die als adviescommissie Veiligheid functioneert, en het IPO tegen het wetsvoorstel, zijn in 2007 besproken met de minister en de Tweede Kamer. Dit heeft geresulteerd in een groot aantal zeer kritische Kamervragen aan de minister, waarin de IPO-standpunten duidelijk doorklinken. In 2008 komt de minister met een antwoord.
Risicokaarten Een (land)kaart met informatie over locaties waar zich mogelijk risico’s voor de veiligheid kunnen voordoen; dat is de risicokaart die iedere provincie maakt en bijhoudt. Zo’n kaart helpt ongevallen te voorkomen en helpt hulpdiensten als er wel wat gebeurt. Het IPO is met ingang van 2008 verantwoordelijk voor het landelijk beheer van de risicokaart en ook voor het beheer van het risicoregister van het ministerie van VROM. Eind 2007 zijn de risicokaarten uitgebreid met overstromingskaarten. Voor de presentatie van milieurisico’s en gezondheidsgegevens, zoals concentraties van fijnstof, zal worden aangesloten bij de Risicokaart.
6 Integrale aanpak van externe veiligheidsproblemen Nederland telt ongeveer 80 bedrijven die grote risico’s kunnen opleveren, zoals explosiegevaar. Zij vallen onder het Besluit Risico’s Zware Ongevallen. De kwaliteit van uitvoering en de schaalgrootte van de organisaties die hulp moeten verlenen bij eventuele ongevallen, wordt geëvalueerd. Hierin werken de provincies samen, omdat er maar een paar risicobedrijven per provincie zijn. Daarnaast werkt de IPO-projectgroep Basisnet intensief aan de veiligheid van de netten voor vervoer van gevaarlijke stoffen over weg, water en — vooral — spoor. Er wordt gewerkt aan gereguleerde routes waarlangs bepaalde gevaarlijke stoffen mogen worden vervoerd.
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon milieu fijnstof
Milieu
7
Energie- en klimaatbeleid
Landelijk gebied en milieu
Het klimaat, in combinatie met energiebeleid, krijgt bij het IPO veel aandacht. Het IPO-rapport ‘Robuust Energiebeleid 2008’ gaat over energiebesparing, duurzaam energiegebruik en CO2-reductie in bedrijfsleven/industrie, transport/mobiliteit en gebouwde omgeving
Onder regie van het IPO is onderzoek gedaan naar de kosten voor het realiseren van de milieudoelstellingen in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en de gebieden die onder de Vogel- en Habitatrichtlijn vallen.
Het IPO heeft succesvol de aandacht weten te vestigen op de noodzaak om een integrale aanpak van de klimaatproblematiek te bevorderen. Veel oplossingen voor duurzame energieproductie vragen om een goede ruimtelijke inpassing, bij uitstek een taak voor de provincies. Het IPO heeft een reeks regionale bijeenkomsten gehouden waarin betrokken overheden, het bedrijfsleven en andere actieve partijen samen de eerste initiatieven ontwikkelen. Met het rijk worden nu afspraken gemaakt over de rollen en taken van de provincie bij het opwekken van duurzame energie. Het IPO heeft ook een sturende rol vervuld voor de Nationale Adaptatiestrategie ‘Maak Ruimte voor Klimaat’ die rijk, IPO, VNG en Unie van Waterschappen in november 2007 hebben uitgebracht. Doel van de Adaptatiestrategie is het vergroten van het bewustzijn, het aanpassen van ruimtelijke plannen en stimuleren van innovatie.
Omgevingsvergunning Wabo Eén loket waar burgers en bedrijven ongeveer 25 vergunningen gelijktijdig als één vergunning kunnen aanvragen; van een bouw, inrit-, kap- en sloopvergunning tot en met een milieuvergunning. Dit wordt mogelijk door de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Het IPO heeft grote invloed gehad bij de voorbereiding van de wet. Naar verwachting zal de Eerste Kamer in september 2008 met deze wet instemmen. Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen werken hard aan de organisatie van de uitvoering van de wet. Dit kost veel tijd, geld en inzet. In de tweede helft van 2009 zal de uitvoering van de wet van start kunnen gaan.
Jaarverslag 2007
Platform
Volgende
8
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie
Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Wonen Het IPO heeft in 2007 intensief gelobbyd voor een voortzetting van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing na 2009. De provincies ontvangen ongeveer 100 miljoen euro per jaar om slechte en oude wijken op te knappen. Zelf steken de provincies 50 miljoen eigen geld in het aanjagen van woningbouw, het aanstellen van woningbouwregisseurs en het opzetten van regelingen voor starters. Het IPO wil de coördinerende rol van de provincies behouden. Het IPO heeft met de VNG en de vereniging van woningcorporaties Aedes overleg gevoerd over de nieuwe Huisvestingswet. De aandacht van het IPO is hierbij vooral gericht op het uitwerken van de begrippen leefbaarheid en schaarste, en op de regionale afstemming tussen woonvisies van gemeenten en goed toezicht.
Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Ruimtelijke ordening De Tweede Kamer heeft in 2007 de Invoeringswet Wro afgehandeld. Het IPO heeft een belangrijke rol gespeeld in de discussie over de bevoegdheden van de stadsregio’s in deze wet. In reactie op de verplichte overdracht van provinciale bevoegdheden — opgenomen in het wetsvoorstel — heeft het IPO bepleit om het betreffende hoofdstuk voorlopig leeg te laten, in afwachting van de algemene discussie over het middenbestuur. De Tweede Kamer heeft dit overgenomen. Het IPO is in 2007 een intensief bestuurlijk overleg begonnen met de minister van VROM over de juridische doorwerking van de Nota Ruimte onder de Wro. Er is veel politieke aandacht voor het tegengaan van verrommeling van het landschap. Het IPO heeft het initiatief genomen voor de opstelling van de samenwerkingsagenda ‘Mooi Nederland’. Alle colleges van gedeputeerde staten van de provincies hebben ingestemd met de samenwerkingsagenda. Belangrijk zijn de behoefteraming en de herstructurering van bedrijventerreinen en de uitvoering van het beleid voor de Nationale Landschappen. De minister van VROM heeft ‘Mooi Nederland’, na afstemming met de ministeries van EZ en LNV en met de VNG, aangeboden aan de Tweede Kamer als antwoord op Kamermoties.
In 2007 heeft het rijk regionale projecten voor de uitvoering van de Nota Ruimte aangewezen voor rijkscofinanciering vanuit de middelen in het FESfonds (aardgasbaten bestemd voor investeringsuitgaven). Het IPO heeft met succes actie gevoerd voor verbreding van de doelen van de FES-wet, zodat ook gebiedsontwikkeling in aanmerking komt. Op initiatief van het IPO heeft het Nirov (professionals op het gebied van ruimtelijk beleid) in de zomer van 2007 één nationale en een aantal regionale werkconferenties gehouden over detailhandel op bedrijven terreinen. Door deelname van provinciale projectleiders aan opleidingstrajecten voor gebiedsontwikkeling heeft het IPO bijgedragen aan verdere professionalisering van provincies op dat terrein. Als vervolg is de Praktijkacademie opgezet, een initiatief van IPO, Nirov en Habiforum, een kennisnetwerk van professionals op het gebied van ruimtelijke ordening.
Grondbeleid De Eerste Kamer heeft in 2007 de nieuwe Grondexploitatiewet vastgesteld. Het IPO heeft er vooral op toegezien dat de wet (onderdeel van de nieuwe Wro) een goede juridische basis biedt aan de verschillende provinciale ‘voor wat, hoort wat’-arrangementen, zoals de Ruimte voor Ruimte-regeling. Deze regeling stelt provincies bijvoorbeeld in staat landschapsontsierende agrarische bebouwing te slopen. In ruil daarvoor krijgt de eigenaar (onder voorwaarden) de mogelijkheid een woning te bouwen. Verder is het IPO betrokken bij de vereenvoudiging van de Wet voorkeursrecht gemeenten. De wet bepaalt dat een grondeigenaar die zijn grond wil verkopen die eerst aan de gemeente aanbiedt. In de Invoeringswet Wro zijn de gemeentelijke bevoegdheden van deze wet ook aan de provincies (en het rijk) toegekend.
9
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie FinanciĂŤn Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Landelijk gebied Door een intensieve lobby van het IPO is de bezuiniging van ruim 60 miljoen euro op het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG), die in de rijksbegroting 2008 is aangekondigd, van de baan. In de adviescommissie Landelijk Gebied zijn afspraken gemaakt om het ILG tijdig en daarmee optimaal te besteden. Onder regie van het IPO voeren de provincies sinds 1 januari 2007 Programma Beheer, oftewel natuur- en landschapsbeheer, uit. Veel knelpunten in de uitvoering zijn in 2007 opgepakt. Voor onder andere grondruil, controledruk, achterstanden in de administratieve verwerking en een deel van de budgetproblemen zijn oplossingen doorgevoerd. In november 2007 hebben IPO, provincies, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, particuliere beheerders en agrariĂŤrs overeenstemming bereikt over een strategische visie op een nieuw en vereenvoudigd systeem van landschaps- en natuurbeheer. Het nieuwe stelsel gaat uit van een gebiedsgerichte benadering, sturing op hoofdlijnen en een regionale basis voor meerjarige en vereenvoudigde financiering. Het IPO heeft bijgedragen aan een succesvolle lobby naar de Tweede Kamer die voor 2008 extra budget heeft opgeleverd voor weidevogelbeheer en soortenbeleid. In juli 2007 is overeenstemming bereikt met de minister van LNV over het nieuwe soortenbeleid en de nieuwe leefgebiedenbenadering. Bij minister Verburg is ervoor gepleit de definitieve aanwijzing van Natura 2000-gebieden uit te stellen en eerst de beheerplannen vast te stellen. Op die manier wordt het draagvlak voor de beheerplannen vergroot. Een lobby hiervoor naar de Tweede Kamer heeft begin 2008 tot resultaat geleid.
10
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Water
11
Waterbeheer
Bestrijding muskus- en beverratten
Bij de hoorzitting in de Tweede Kamer op 22 maart 2007 over de nieuwe Waterwet, heeft het IPO kanttekeningen geplaatst bij direct toezicht van het rijk op de waterschappen. Dit toezicht is de primaire verantwoordelijkheid van de provincie. Dit is ook gemeld aan de Commissie Doorlichting Interbestuurlijke Toezichtarrangementen (Commissie Oosting). De commissie heeft het standpunt van het IPO overgenomen in haar eindadvies. In het huidige wetvoorstel behouden de provincies dan ook de toezichthoudende taak.
De provincies dragen het bestrijden van muskus- en beverratten over aan de waterschappen. In het overleg van het IPO en de Unie van Waterschappen is op 5 februari 2007 daartoe de intentie uitgesproken.
Om overstromingen te voorkomen kent Nederland veel waterkeringen. Het IPO wil dat het proces van normeren, toetsen, verbeteren en beheren van de verschillende typen regionale waterkeringen in de provincies op dezelfde manier wordt uitgevoerd. Hiervoor is het Ontwikkelingsprogramma Regionale Waterkeringen opgesteld. Eind 2007 hebben bijna alle provincies het proces van aanwijzen van regionale waterkeringen en veiligheidsnormen afgerond. De uitvoering van het Ontwikkelingsprogramma Regionale Waterkeringen ligt daardoor op schema. Voor een doelmatige uitvoering van het regionale waterbeheer hebben provincies en waterschappen afspraken gemaakt over de onderlinge taakverdeling en de wijze van toezicht. Het IPO wil weten hoe de provincies invulling geven aan deze afspraken. In oktober 2007 is opdracht verstrekt aan consultancybureau B&A voor het uitvoeren van de benchmark ‘provinciale taakvervulling regionaal waterbeheer’. Omdat een aantal grote rivieren uitkomt in Nederland hebben de provincies er belang bij dat alle lidstaten van de Europese Unie hun verantwoordelijkheid nemen om overstromingsrisico’s te beperken. Alle landen waar rivieren doorheen stromen, moeten meewerken aan beperking van dat risico. De amendementen hiertoe van de Nederlandse provincies op de Europese Hoogwaterrichtlijn in Brussel zijn geaccepteerd.
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid
Cultuur Regionale culturele infrastructuur Het IPO heeft met de publicatie ‘De provincies. Kijk zo zit dat!’ de culturele infrastructuur van de provincies in kaart gebracht. De publicatie toont de scheve verdeling van rijkssubsidies aan. De publicatie is in april 2007 aangeboden aan de woordvoerders cultuur van de Tweede Kamer en heeft ertoe geleid dat de Tweede Kamer twee belangrijke moties heeft aangenomen. De minister van OCW neemt hierdoor instellingen die een sleutelrol vervullen in de regionale culturele infrastructuur, op in de basisinfrastructuur kunst en cultuur (rijkssubsidie). Het criterium geografische spreiding wordt belangrijk bij de beoordeling van de subsidieaanvragen. De betere spreiding die hierdoor ontstaat, moet zowel gelden voor de cultuurfondsen als voor de inzet van nieuwe middelen.
Bestuur
Rijk, provincies en gemeenten hebben in 2007 besloten in het Programmafonds Cultuurparticipatie na 2008 voort te zetten. De samenwerking richt zich op het versterken van cultuureducatie, amateurkunst en volkscultuur.
Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV)
Cultuurhistorie
Economie Financiën Europa
E-dienstverlening Communicatie Colofon
In de IPO-publicatie ‘Provincies maken het verschil. Op weg naar een mooier Nederland’ hebben de provincies zich gepresenteerd als de bestuurslaag die ruimtelijke kwaliteit stimuleert door kunst en cultuur te verbinden met ruimtelijk beleid en uitvoering.
Regionale omroep Het IPO heeft meegewerkt aan een opzet voor de evaluatie van de Mediawet (2008). Het IPO en de Stichting Regionale Omroep Overleg en Samenwerking (ROOS) hebben een tijdelijke commissie de opdracht gegeven om het begrip ‘kwalitatief hoogwaardige programmering’ (Mediawet, artikel 107) concreet te maken. De commissie rapporteert in 2008. De regionale omroepen kunnen vanaf 2008 een beroep doen op het rijksbudget voor programmaversterking
12
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Sociaal Beleid Jeugdzorg De provincies zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van de Wet op de Jeugdzorg. Deze nieuwe wet wordt op basis van de praktijk geëvalueerd en waar nodig aangepast. Het IPO is vertegenwoordigd in de begeleidingscommissie van de tussenevaluatie van de Wjz. Deze commissie heeft vastgesteld dat er nog veel te verbeteren valt in de jeugdzorg, maar dat de huidige wet voldoet en dat stelselwijzigingen niet nodig zijn. Minister Rouvoet heeft nu besloten tot de evaluatie van de wet in 2009 geen stelselwijziging door te voeren. Dit geeft de provincies de ruimte om door te gaan met de lopende projecten om de effectiviteit in de jeugdzorg te verbeteren. Met de provincies heeft het IPO afspraken gemaakt over de aansluiting van de Bureaus Jeugdzorg en de zorgaanbieders op de gemeentelijke Centra voor Jeugd en Gezin. Ook over de samenwerking met de Zorgadviesteams in het onderwijs zijn door het IPO afspraken met de provincies gemaakt. Rijk en VNG hebben over deze afspraken hun waardering uitgesproken. Kabinet en IPO hebben in 2007 overeenstemming bereikt over een nieuw financieringssysteem voor de jeugdzorg (rapport-Kaiser). Uiterlijk 1 januari 2009 moet dit nieuwe systeem zijn ingevoerd. Door het nieuwe systeem, dat gebaseerd is op een meerjarenraming van de groei in de jeugdzorg, krijgen de provincies tijdig voldoende geld en zijn incidentele middelen voor het wegwerken van wachtlijsten niet meer nodig. Uiteraard moeten de provincies vervolgens hun verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg waarmaken. Door een intensieve lobby van het IPO heeft het kabinet in 2007 een incidenteel bedrag van € 30 miljoen beschikbaar gesteld voor bestrijding van de wachtlijsten in de jeugdzorg. Omdat de groei van aanmeldingen kindermishandeling bij de Advies- en Meldpunten Kindermishandeling (AMK) sterk is gestegen, heeft het IPO een incidenteel bedrag van € 6 miljoen bij het kabinet kunnen bedingen. Ook heeft het IPO goede financiële randvoorwaarden met het rijk kunnen afspreken voor invoering van het Deltaplan gezinsvoogdij.
13 Het IPO heeft met de MOgroep (de brancheorganisatie in de jeugdzorg) afspraken gemaakt over de invoering van tien prestatie-indicatoren in de jeugdzorg. Ook zijn rapportageafspraken gemaakt over de invoering van deze indicatoren. Rijk, IPO, provincies en stedelijke regio’s stellen hiervoor geld beschikbaar. Hoe sneller een kind dat jeugdzorg nodig heeft die zorg krijgt, hoe beter. Het IPO heeft daarom met rijk, provincies, stedelijke regio’s en MOgroep gezorgd voor verkorting van de doorlooptijden in de jeugdzorg. Dit gebeurt door pilots ‘Beter Beschermd’, prioriteit bij de aanpak kindermishandeling en toepassieng van de ‘doorbraakmethode’. De doorlooptijd van de melding bij Bureau Jeugdzorg tot aan de uitspraak van de rechter over een maatregel van kinderbescherming, wordt teruggebracht van gemiddeld 9 maanden naar 2 maanden. Het project Doorbraak heeft aangetoond dat de doorlooptijden voor indicatiestelling drastisch kunnen worden bekort. Het IPO heeft toezicht gehouden op naleving van de afspraken tussen rijk, provincies, stedelijke regio’s en Bureaus Jeugdzorg over de invoering van het Deltaplan Gezinsvoogdij. Het gaat hierbij om een nieuwe methode voor gezinsvoogdij en verlaging van de case load van gezinsvoogden. De invoering verloopt volgens schema. Eind 2008 moeten de afspraken zijn gerealiseerd. Het IPO werkt mee aan bestrijding van onnodige bureaucratie door uitvoering van de aanbevelingen van de Jeugdzorgbrigade onder leiding van Frank de Grave. Het IPO heeft in 2007 afspraken gemaakt met rijk, provincies, regio’s en MOgroep over verbetering van de landelijke beleidsinformatie, met name op het punt van de wachtlijstgegevens. Het IPO neemt ook deel aan diverse projecten op het gebied van onder meer vroegsignalering, harmonisatie indicatiestellingen, kwaliteit en effectiviteit programma’s, versterking gemeentelijke taken. De IPO-benchmark jeugdzorg is in 2007 verder ontwikkeld. Hierdoor kunnen provincies hun onderlinge resultaten regelmatig vergelijken en op basis daarvan verbeteringen in de jeugdzorg doorvoeren.
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud
Sociaal Beleid Het IPO heeft in 2007 een conferentie gehouden voor Statenleden. Uitwisseling van´best practices´ tussen provincies en grootstedelijke regio’s was hierbij het onderwerp.
Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Zorg Ambulancezorg De verantwoordelijkheid van de provincies voor het maken van de spreidingsplannen van ambulances verdwijnt als het wetsontwerp Wet Ambulancezorg door de Eerste Kamer wordt aangenomen. Door een intensieve lobby van het IPO hiertegen heeft de Eerste Kamer de wet aangehouden. Het IPO is vertegenwoordigd in de begeleidingscommissie van een RIVM-onderzoek dat moet leiden tot een update van het Landelijk Spreidingskader Ambulances.
14
Jaarverslag 2007
Vernieuwing
Volgende
15
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie FinanciĂŤn Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Economie Op 11 april 2007 is de website www.breedbandprovincies.nl van start gegaan met een overzicht van breedbandinitiatieven waarbij provincies betrokken zijn. Er zijn drie bijeenkomsten gehouden over breedbandtoepassingen die een rol kunnen spelen voor de leefbaarheid in kleine kernen, voor de zorg en voor het MKB. Het afsluiten van een akkoord over de decentralisatie van regionale economische structuurversterking is onderdeel van de besprekingen tussen het IPO en het rijk. Het kabinet wil geen inzet van Europese structuurfondsen voor structuurversterking van Nederlandse regio’s. Het IPO is het hiermee niet eens.
16
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie FinanciĂŤn Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
FinanciĂŤn Als de provincies nieuwe taken krijgen, ontvangen ze middelen via het provinciefonds. Omdat er altijd verschillen optreden tussen de verdeling die het meest aansluit bij de problematiek en de verdeling die mogelijk is op basis van de maatstaven van het provinciefonds, treden vaak herverdeeleffecten op. Het IPO heeft met de provincies in 2007 overeenstemming bereikt om de cumulatieve herverdeeleffecten over een periode van vier jaar binnen de grens van 1 procent van de algemene uitkering provinciefonds te houden. Het IPO heeft positief gereageerd op het wetsvoorstel om nadere regels te stellen voor de algemene uitkeringen in het gemeente- en provinciefonds en specifieke uitkeringen. Het IPO is tegen het voorstel om provincies en gemeenten die de financiĂŤle verantwoording niet op orde hebben te korten op hun algemene uitkering uit het gemeente- en provinciefonds
17
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Europa Het IPO-bestuur heeft de bestuurlijke coördinatie versterkt op onderwerpen die in de Europese Unie aan de orde zijn en belangrijk zijn voor de provincies. Het IPO-secretariaat, de provincies en het Huis van de Nederlandse Provincies werken daartoe met één gezamenlijke lijst van tien Europese IPO-prioriteiten voor 2007. Deze dossiers hebben voor de provincies grote beleidsmatige, juridische en financiële gevolgen. Het gaat onder meer om de kaderrichtlijn bodem, energie en staatssteun. De beleidsvisie Binnenlandse Bestuurskracht in Europa, die minister Ter Horst in september 2007 aan de Kamer stuurde, voorziet onder andere in een samenwerking tussen de bestuurslagen bij de nationale coördinatie van Europees beleid. Het IPO blijft deelnemen aan de interdepartementale overleggen: Beoordeling Nieuwe Commissievoorstellen, Interdepartementale Commissie Europees recht en Interdepartementaal Staatssteun Overleg. Het IPO blijft samen met VNG en het ministerie van BZK een structurele financiële bijdrage leveren aan het kenniscentrum Europa.
18
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit
Bestuur Het IPO heeft met het nieuwe kabinet in 2007 intensief overlegd over het tot stand komen van een gezamenlijk bestuursakkoord voor de periode 20082011. Op 3 september 2007 is tussen kabinet en IPO overeenstemming bereikt over financiële afspraken voor 2008 en de instelling van de Commissie Lodders die voorstellen voor decentralisatie ontwikkelt.
Veiligheid en Handhaving Milieu
Interbestuurlijk toezicht
Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen
Het IPO heeft de provinciale inzet gecoördineerd voor het doorlichten van het interbestuurlijk toezicht door de Commissie Oosting. De bevindingen van deze doorlichting zijn verwerkt in het rapport ‘Van specifiek naar generiek’ dat in oktober 2007 is uitgebracht. De IPO-reactie, in hoofdlijnen positief, is eind december aan de minister van BZK gestuurd. Uitvoering van de voorstellen van de Commissie Oosting leidt tot versterking van de positie van de provincie. Het IPO-bestuur heeft een commissie geformeerd die de invoering van de aanbevelingen gaat aansturen.
Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
foto van het pand IPO, website home
Rechtspositie Statenleden en Gedeputeerden Het IPO heeft voortdurend bij het kabinet en de Tweede Kamer aangedrongen op verhoging van de vergoeding voor Statenleden met ingang de nieuwe Statenperiode in 2007, zoals de Commissie Dijkstal heeft geadviseerd. Het kabinet kiest bij de invoering echter voor een stapsgewijze aanpak. Als eerste stap wordt het ministerssalaris met 10 procent verhoogd. De verhoging is voor de overige politieke ambtsdragers ook maximaal 10 procent. Een commissie van wijzen besluit over de fasering van de verdere verhoging tot maximaal 130 procent. Politieke ambtsdragers moeten kunnen deelnemen aan het ABP-fonds met een eigen pensioenregeling. Dit sluit aan bij het standpunt van het IPO. IPO en VNG zijn ambtelijk betrokken bij de uitwerking van de voorstellen van de Commissie Dijkstal hierover, die in 2008 aan de besturen van het IPO en de VNG worden voorgelegd. Vervanging bij zwangerschap, bevalling en ziekte is voor Statenleden wettelijk geregeld. Er komt, mede op verzoek van het IPO, een vergelijkbare vervangingsregeling voor gedeputeerden.
19 Integriteit Najaar 2007 is de tweede inventarisatie van het integriteitbeleid in het openbaar bestuur en bij de politie gestart. Het plan van aanpak voor deze inventarisatie is met medewerking van het IPO opgesteld. Het IPO heeft de provincies bij de invoering van de basisnormen van integriteit ondersteund. Met de bonden is in 2007 overeenstemming bereikt over een uniforme regeling melding en registratie van financiële belangen. Een werkgroep van het IPO en de provincies heeft aanbevelingen opgesteld voor een nadere invulling door de provincies. In 2007 is een nieuwe versie van de handreiking integriteit uitgebracht voor politieke ambtsdragers in gemeenten, provincies en waterschappen. Een aantal provincies doet mee aan de pilots voor uniforme registratie van integriteitschendingen en anoniem klokkenluiden die in 2007 zijn begonnen. De resultaten zullen begin 2008 tot gezamenlijk besluiten leiden.
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie FinanciĂŤn Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) HRM/arbeidsvoorwaardennota/cao In mei 2007 heeft de commissie IWV de HRM/ Arbeidsvoorwaardennota 2007-2010 vastgesteld. Tijdens die vergadering zijn tevens de inzet voor de cao-onderhandelingen en het financiĂŤle mandaat voor die onderhandelingen bepaald. Na drie onderhandelingsronden is in oktober een cao-akkoord tot stand gekomen dat op 20 november definitief is geworden. Het akkoord heeft een looptijd van 1 juni 2007 tot 1 juni 2009 en voorziet in die periode in een structurele loonsverbetering van 2,6 procent en een verhoging van de eindejaarsuitkering van 4 naar 8,3 procent. Verder is een aantal afspraken gemaakt over ontwikkeling van medewerkers, leeftijdsbewust personeelsbeleid en diversiteit. Tevens zijn de mogelijkheden verruimd om 40 uur te werken.
20
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit
E-dienstverlening Programma E-dienstverlening (PEP) Het IPO heeft in 2007 de taken met betrekking tot het PEP opgepakt. Ook zal het IPO vanaf 2008 het risicoregister voor het ministerie van VROM beheren. GBO-provincies beheert, onder verantwoordelijkheid van het IPO, sinds eind 2007 de applicaties voor de digitale uitwisseling in ruimtelijke processen (DURP).
Veiligheid en Handhaving Milieu
Regiegroep ICT-Overheid
Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen
De bestuurlijke vertegenwoordiging van het IPO in de ‘Regiegroep Dienstverlening en e-overheid’ is structureel geworden.
Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid Economie Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon switchboard, kabels DURP
21
Klik op de buttons voor navigatie
Jaarverslag 2007 Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit
Communicatie Belangenbehartiging
Overige communicatie-instrumenten
Medio juni 2007 heeft het IPO een adviseur public affairs aangesteld. Deze lobbyist treedt op als oog en oor van het IPO bij het parlement en is intermediair voor bestuur en organisatie. Hiermee wordt een belangrijke impuls gegeven aan de effectiviteit van de belangenbehartiging.
De volgende instrumenten zijn ingezet: • een actuele IPO-website (www.ipo.nl). De bezoekersaantallen piekten deze zomer op 56.000; • eind 2007 ontvingen ruim 2300 abonnees het ‘IPO weekbericht’; • de uitgave van Provincies.nl, er zijn tien nummers verschenen. Een nieuwe vormgeving wordt vanaf januari 2008 ingevoerd; • de verzorging van het IPO-Jaarverslag 2006 dat in april voor het laatst in de ‘oude’ opzet verscheen; • de organisatie van de IPO-Jaarcongres op 3 en 4 oktober in ’s-Hertogenbosch. De bijna 400 bezoekers spraken zich na afloop in de evaluatie positief uit over organisatie en sprekers; • de organisatie van een jaarlijks diner voor externe relaties: het IPO-Bestuursdiner. Eén van de aanwezigen was minister-president Balkenende; • de Provinciale Almanak verscheen op 14 juni 2007; • het organiseren van een kennismakingsbijeenkomst met nieuwe Tweede Kamerleden (eind maart); • persbijeenkomst met de woordvoerders cultuur in de Tweede Kamer, waarbij het IPO de culturele landkaart van Nederland presenteerde (april 2007). Het onderzoeksrapport ‘De provincies. Kijk zo zit dat!’ heeft veel publiciteit opgeleverd in landelijke en regionale media; • presentatie van het rapport ‘Op weg naar een mooier Nederland. Provincies maken het verschil’ tijdens een door het IPO georganiseerd congres (juni 2007).
Veiligheid en Handhaving Milieu
Statenverkiezingen
Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen
Een ruim palet aan middelen is ingezet om in de aanloop naar de verkiezingen voor Provinciale Staten in 2007 de taken van de provincies onder de aandacht van de kiezers te brengen.
Landelijk gebied Water Cultuur Sociaal Beleid
Week van de Jeugdzorg 2007
Economie
Van 17 t/m 24 november 2007 is de tweede Week van de Jeugdzorg gehouden. De samenwerking met de MOgroep is geïntensiveerd. Sara Kroos heeft als nieuwe ambassadeur van de Week veel extra publiciteit getrokken. De centrale regie door het IPO en de inzet van communicatiemiddelen hebben bijgedragen aan een effectievere voorbereiding. Vanaf eind 2007 is het communicatieoverleg jeugdzorg uitgebreid met gezamenlijke taken voor public relations en public affairs.
Financiën Europa Bestuur Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon communicerende mensen
22
Factor C Eind juni hebben twintig provinciale communicatieadviseurs meegedaan aan de pilot ‘Factor C’ van de Academie voor Overheidscommunicatie, in samenwerking met het IPO. Deze training geeft aandacht aan de vraag hoe communicatie onderdeel kan uitmaken van het beleidsproces. De evaluatie was zeer positief. Gezocht wordt naar geschikte trainers, die een trainingsprogramma op maat voor provincies gaan verzorgen. De belangstelling bij provincies is groot.
Samenwerking communicatie In het najaar is de databank voor communicatieadviseurs bij de provincies geheel geactualiseerd.
Colofon Jaarverslag home
23
Jaarverslag 2007 Colofon
Inhoud Inleiding Dit is het IPO Mobiliteit
Colofon Dit is een uitgave van het Interpr0vinciaal Overleg (IPO) Postbus 16107 2500 BC Den Haag Telefoon 070 888 12 12 Fax 070 888 12 80 www.ipo.nl
Veiligheid en Handhaving Milieu Ruimtelijke ontwikkeling en Wonen Landelijk gebied Water Cultuur
Concept, grafisch ontwerp www.studiovanpelt.nl - Amsterdam
Sociaal Beleid Economie
Fotografie www.jeronimusvanpelt.nl - Den Haag
FinanciĂŤn Europa Bestuur
Publicatie IPO-publicatienummer 267 Den Haag, september 2008
Interprovinciaal Werkgeversverband (IWV) E-dienstverlening Communicatie Colofon
Inhoud