JAPAN REISVERHAAL

Koen Klinkers, medeoprichter van frontofficetokyo en tevens oud bouwkundestudent aan de TU Delft, heeft ons in zijn kantoor verteld over het stedenbouwkundig systeem van Japan en in het bijzonder van Tokyo. Architecten in Japan hebben veel vrijheid door de niet zo strikte regelgeving. Over de toepassing van die regels kan ook nog eens gemakkelijk onderhandeld worden. De regels lijken meer op richtlijnen dan op echte voorschriften. Dit leidt ertoe dat architecten eigenlijk (bijna) alles wel kunnen bouwen wat te bedenken valt zolang het bouwtechnisch voldoet. Tegelijkertijd staat Japan bekend als een heel geordend en gestructureerd land en daarom verraste het systeem van regelgeving ons erg.

Bovendien gelden dezelfde bouwvoorschriften voor zowel dorpen als steden. Doordat vrijwel alle regelgeving nationaal is geregeld, spelen gemeenten hierin nauwelijks een rol. De stadsgebieden worden wel opgedeeld in verschillende zones waarin bepaalde soorten gebouwen (qua hoogte en omvang) mogen staan – Tokyo is bijvoorbeeld opgedeeld in 12 zones –, maar er is geen lokale regelgeving over de welstand. Het Japanse systeem van regelgeving is dus wel heel flexibel, maar door het ontbreken van welstandsnormen zien de straten er ordeloos uit. Dit is een groot verschil met Nederland, waar de overeenkomsten tussen verschillende huizen in een straat direct te zien zijn. Elk gebouw wordt parametrisch ontworpen met behulp van programma’s als Rhino en Grasshopper, omdat er rekening moet worden gehouden met de daglichttoetreding voor omliggende gebouwen en het behoud van de schaal van de gebouwen. Binnen deze grenzen van het parametrisch ontwerp heeft de architect echter vrijwel onbeperkte vrijheid om te experimenteren. Als je naar de skyline van Tokyo kijkt, valt die vrijheid onmiddellijk op. Tokyo laat een enorme diversiteit aan bouwvormen zien.

Wat ons ook is opgevallen tijdens de wandelingen door de steden, is dat de straten uitzonderlijk schoon zijn. Dit is toch wel heel bijzonder, zeker voor een stad als Tokyo met meer dan 9 miljoen inwoners. Al gauw waren wij gewend aan halve dagen lopen met plastic zakjes vol vuilnis, omdat er geen prullenbakken op straat te vinden waren. In Japan eet of drinkt men niet op straat en wordt afval thuis weggegooid. Anderzijds valt op dat de gebouwen er vaak onverzorgd uit zien, door achterstallig onderhoud of doordat ze met goedkope materialen gebouwd zijn en in het ontwerp geen rekening met de buren is gehouden. Dit laatste terwijl de afstand tot de buren vaak maar zo’n 30 cm is… Dit wordt ook wel de ‘dog run’ genoemd, een stukje verloren land. In Nederland moet er in het ontwerp wel rekening worden gehouden met het uiteindelijke straataanzicht (welstandseisen).

De gebouwhoogtes variëren constant en er lijkt geen relatie te zijn tussen gebouw en straat. Hierdoor maken de schone straten toch een chaotische indruk. Ook de verschillende functies, zoals wonen en werken, lopen door elkaar heen en rijk en arm woont naast elkaar. De Japanners kiezen in de meeste gevallen voor slopen in plaats van renoveren. Tokyo beschikt nauwelijks over ongebruikte grond en dus moet bestaande bouw plaatsmaken voor nieuwbouw. Wanneer je een gebouw gaat plaatsen, moet je altijd in gedachten houden dat het binnen enkele jaren al weer verdwenen kan zijn. De cultuur en het financiële systeem liggen aan deze mentaliteit ten grondslag. De traditionele Japanse huizen zijn gemaakt van hout dat brandbaar is en zijn gemakkelijk te herbouwen. Daarnaast is behoud vaak duurder dan nieuwbouw; vandaar dat de banken de voorkeur geven aan het laatste. De Japanse mentaliteit verschilt in dit opzicht zeer van de mentaliteit hier in Nederland. Gebouwen blijven vaak maximaal veertig jaar staan en hebben geen historische waarde met uitzondering van religieuze tempels. Terwijl bijvoorbeeld de Nakagin Capsule Tower een icoon is voor ons, wordt het door veel Japanners gezien als slechts ‘oud en crappy’. Hun cultuur ligt meer in het niet tastbare en daarom is er minder belangstelling voor het behoud van zulke gebouwen. Het hoge tempo van bouwen en slopen zorgt voor een constant veranderende stad. In Nederland is het een stuk minder makkelijk om gebouwen zomaar te vervangen door nieuwbouw, bijvoorbeeld omdat omwonenden daartegen bij de rechter kunnen opkomen. Volgens de wetgeving in Japan is het altijd toegestaan een bestaand huis te slopen en een nieuw huis te plaatsen. Hierdoor lijken maar weinig gebouwen op elkaar. Bij het ontwerp van een gebouw wordt niet expliciet naar de omgeving gekeken. Dit staat in schril contrast tot de gedachte achter de ontwerpvakken op bouwkunde, waarbij er juist zo op gehamerd wordt de omgeving als uitgangspunt te nemen.

Kortom, het gaat er bij het ontwerpen en bouwen in Japan heel anders aan toe dan in Nederland. Je zult daar nooit door een straat lopen waarin ieder huis dezelfde kleur voordeur heeft of van hetzelfde soort materiaal is gemaakt. En door de korte levensduur van gebouwen blijft er altijd genoeg werk over voor architecten.//

STYLOS sCALA

This year Stylos and The Faculty of Architecture and the Built Environment organized a design competition for all the students of this faculty. As you may have noticed, the current stairs in the BK EXPO area can use an upgrade to create more interaction and let the expositions be more lively. Students were invited to make a change and design the new stairs which would interact with the visitors and make a connection with the expositions.

The Faculty of Architecture and the Built Environment has its own exhibition space: BK Expo. Exhibits in BK Expo include scale models, objects and scientific studies. BK Expo is located on the east side of the building, next to Espressobar Sterk. The current stairs block the view of the exposition and have no interaction with surrounding spaces. For this reason people don’t feel invited to visit the exhibit upstairs.

Participating students were asked to prepare a A1 poster and 1:20 model. A jury consisting out esteemed individuals then chose three best projects to continue the design process under supervision. This year the three groups are joining forces to come to a design that will fulfill and hopefully even exceed the expected standards of this faculty.//

Design by Romée van Es, Emie Klein Holkenborg & Pieter Clemens

JURY

v.l.n.r.: Annemijn Kuiper - D.B.S.G. Stylos, Lûte Biesheuvel - D.B.S.G. Stylos, Marcel Bilow - BK Expo & BT, James O’Callaghan - Designer Apple stores, Jack Breen - BK Expo, Peter Russel - Dean