pantheon// 2008 - avontuur by Study Association Stylos

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2008

pantheon//

avontuur

// avontuur// avonduren in de stad // que?!? // Calatrava, de multidisciplinair // mi modern architecture // the urban jungle // kastelen voor de 21e eeuw // interview with Raumlabor-berlin // BrasĂlia // stylos// BkBeats 2008 // in memoriam // workshop decorontwerp // algemeen// built ethically sound? // get inspired // praktijkverenigi avontuur_kaft.indd 1

18-6-2008 14:35:34

pantheon// tweemaandelijkse uitgave van D.B.S.G. Stylos colofon jaargang 12, editie 2, juni 2008 oplage: 2000 Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon// vijf maal per jaar

over de voorkant Urban Jungle, New Jersey Guido Mueller ( flickr.com/photos/idogu/ )

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2008

pantheon//

avontuur

redactieadres Berlageweg 1 2628 CR Delft pantheon@stylos.nl hoofdredactie Roderick Trompert redactie Stefan Bogaard Hans Culp Andreas Kalpakci Rosemarie Krautheim Laura Maasry Peter Rosmulder Roderick Trompert aan dit nummer werkten mee Markus Bader, Jurgen Beliën, Bram Harding, Else-Marijn Kruijswijk, Naomi Schiphorst, Mieke Vullings, praktijkvereniging BouT

// avontuur// avonduren in de stad // que?!? // Calatrava, de multidisciplinair // mi modern architecture // the urban jungle // kastelen voor de 21e eeuw // interview with Raumlabor-berlin // Brasília // stylos// BkBeats 2008 // in memoriam // workshop decorontwerp // algemeen// built ethically sound? // get inspired //

van de voorzitter Eva Dubbelboer Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht ter behartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft.

Door de brand op 13 mei is Stylos, net als de rest van de faculteit, in

bestuur 114 D.B.S.G. Stylos voorzitter: Eva Dubbelboer secretaris: Maaike Lina penningmeester - pr: Roderick Trompert onderwijs bachelor: Jurgen Beliën onderwijs master: Bas Wetzel paviljoen: Suzanne Vis evenementen: Bram Harding

adres D.B.S.G. Stylos Faculteit Bouwkunde Berlageweg 1, kab. 1.01 2628 CR Delft

door te laten gaan. En dat is tot nu toe goed gelukt. Verder wilde we

telefoonnummers bestuur 015 2783697 secretariaat 015 2781369 internet info@stylos.nl http://www.stylos.nl lidmaatschap Stylos 10 euro per jaar gironummer 296475 Stylos Stichting De Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatieven van en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnen bij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijke ondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt u elke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//. Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen de eerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro. gironummer 1673413

avontuur_kaft.indd 2

een groot avontuur verzeilt geraakt. Een avontuur met verschillende

In het eerste deel van dit avontuur moest er een plan van aanpak gemaakt worden; hoe verder te gaan. Voor ons was het al snel duidelijk dat we moesten proberen om alle geplande activiteiten natuurlijk wat extra activiteiten organiseren naar aanleiding van de brand. Daar zijn de foto expositie om het gebouw van Bouwkunde en Building for Bouwkunde voorbeelden van. In het tweede deel gaan we, samen met de rest van de faculteit, verhuizen naar het oude hoofdgebouw van de TUDelft aan de Julianalaan. Het is natuurlijk belangrijk dat Stylos ook daar een mooi en werkbare plek krijgt. Daar zijn we momenteel druk mee bezig. Volgend jaar zal het 115e bestuur het grootste deel van dit avontuur gaan beleven. En in het laatste deel krijgt Bouwkunde een nieuw gebouw, maar dat duurt nog even…

18-6-2008 14:35:36

26 22

stylos 4 BkBeats 2008

18 mi modern architecture

Bram Harding

Roderick Trompert

6 in memoriam

20 the urban jungle

Roderick Trompert

Else-Marijn Kruijswijk

7 workshop decorontwerp

22 kastelen voor de 21e eeuw

Jurgen BeliĂŤn

Peter Rosmulder

8 burning architecture > poetry

26 interview with Raumlabor-berlin

Rosemarie Krautheim

avontuur 10 adventure Laura Maasry

30 BrasĂlia Stefan Bogaard

algemeen

12 avonduren in de stad

32 praktijkvereniging BouT

Stefan Bogaard

praktijkvereniging bouwtechnologie; BouT

14 que?!?

34 built ethically sound?

Peter Rosmulder

Laura Maasry

16 Calatrava, de multidisciplinair

40 get inspired

Hans Culp

redactie

inhoudsopgave

p01-8 stylos 01.indd 1

18-6-2008 13:53:24

Geen gebouw zonder BUVA...

BUVA, producent en leverancier van bouwproducten voor de woningen utiliteitsbouw. Maar ook en vooral onaf hankelijk productontwikkelaar. BUVA speelt namelijk graag in op de behoeften in de markt. En dat al sinds 1946.

Dus of het nu hang- of sluitwerk betreft, ventilatiesystemen, hardglas ramen,

Bremen 5

aluminium profielen of postkasten, BUVA staat voor doordachte ĂŠn oplossingsgerichte

2993 LJ Barendrecht

innovatie. Innovatie die alom gewaardeerd wordt. Niet voor niets vindt u de

Telefoon: 0180 69 75 00

bouwproducten van BUVA echt overal terug...

Email: info@buva.nl

Kijk voor meer informatie op www.buva.nl

Duurzaam & Doordacht.

SCHUC p01-8 stylos 01.indd 2

18-6-2008 13:53:27

;d[h]_[ X[ifWh[d [d ;d[h]_[ m_dd[d :[ m[h[bZ l[hWdZ[hj$ =hedZije\\[d mehZ[d iY^WWhi[h" Z[ [d[h]_[fh_`p[d ij_`][d$ :[ [d[h]_[# XWbWdi lWd [[d ][Xekm mehZj ij[[Zi X[bWd]# h_`a[h$ IY^ Ye X_[Zj ^_[hleeh _ddelWj_[l[ efbei# i_d][d c[j ^[j j^[cW ;d[h]o 1 [d[h]_[ X[ifWh[d [d [d[h]_[ m_dd[d c[j Z[ ^ee]ij[ [_i[d WWd WkjecWj_i[h_d]" l[_b_]^[_Z [d Z[i_]d$

IY^ Ye D[Z[hbWdZ 8L mmm$iY^k[Ye$db

> j WZh[i leeh aep_`d[d [d pedd[#[d[h]_[

SCHUCOH0325_adve_Patheon_230x2971 1 p01-8 stylos 01.indd 3

11-06-2008 16:50:06 18-6-2008 13:53:27

BkBeats 2006 was een groot succes met 2700 bezoekers. Artiesten als Don Diablo en Pete Philly & Perquisite waren aanwezig en maakte de avond tot een onvergetelijke. Des te moeilijker voor ons om met BkBeats 2008 de vorige editie te overtreffen.

BkBeats 2008 Bram Harding

In oktober begon Stylos met het zoeken van geschikte kandidaten voor de BkBeats commissieleden, dat na korte tijd ook lukte. Een gezellige groep met veel verschillende persoonlijkheden, die later een zeer hechte groep zou vormen. Taken werden verdeeld en direct werden ook hoge doeleinden gesteld. Zo stelden we voor BkBeats 2008 een maximaal bezoekersaantaal van 3000! Nu moesten wij dit nog waarmaken. Een half jaar zouden wij hier mee bezig zijn. Dag in, dag uit. Een midweek voor BkBeats De stickers op de fietsen begin februari zorgden al voor het gerucht onder TU studenten dat BkBeats weer in aantocht was. Het logo, dat we express hetzelfde hadden gehouden, slechts aangevuld met de

p01-8 stylos 01.indd 4

achterliggende vlek, bleek sterk en heel herkenbaar.

rekken moesten dit jaar dan ook gehuurd worden. De bottleneck

Een maand later op 6 maart vond de BkBeats pre-party in de Speakers

bleek niet zomaar op te lossen; alleen een verbreding van de gang

plaats, die dankzij een doeltreffende reclamecampagne afgeladen

zou tot het gewenste resultaat leiden. De buitenruimte was het laatste

was. We hadden hier stiekem op gehoopt, maar zoveel mensen

probleem. De hekken die in 2006 waren geplaatst om te voorkomen

hadden we niet verwacht. Speaker baas Gideon opperde al een

dat mensen illegaal het terrein op zouden komen, waren niet

BkBeats after-party, zo enthousiast/verrast was hij toen 300 man z’n

voldoende, ongeveer 100 mensen klommen eroverheen, waardoor

tent bezette. De eerste paar kaarten werden die avond al verkocht . In

brandweer bijna het feest had gestopt. Dit wilde wij voorkomen en

de weken hierna zijn we verwikkeld geraakt in een poster-plakstrijd

dus werden dubbelen hekken geplaatst.

met Speakers, Proteus, Laga en enkele andere postersplakkers uit

Ons bookingsteam kwam uiteindelijk met het idee om een 5e zaal

Delft. Leuk was het om af en toe een BkBeats 2006 en zelfs 2004

aan het festival toe te voegen. Deze zou in de expeditiekelder komen,

poster tegen te komen!

naast de bouwpub, en het genre zou electro/techno beslaan, wat

Ondertussen werden dagelijks flyers uitgedeeld en kaarten verkocht.

behoorlijk populair begint te worden. De extra zaal zou daarbij een

Een promoronde langs alle andere faculteiten was om alle niet-

verhoging van het maximum bezoekersaantal tot gevolg hebben,

Bouwkunde studenten op de hoogte te stellen van BkBeats. “Wel

waardoor nog meer mensen van ons feest zouden kunnen genieten.

makkelijk”, werd geroepen, toen 7 schaars geklede dames hen een

Het enige probleem wat hierdoor ontstond was de routing van

flyer gaven voor BkBeats. “Jullie proberen ons gewoon met vrouwen

medewerkers en artiesten, die normaliter door de kelder zou lopen.

naar jullie feest te lokken”.

We bedachten om deze routing dit jaar over de eerste verdieping te

Dat BkBeats uitverkocht zou raken was al heel snel duidelijk.

laten lopen, waardoor we ook zelf nog een beetje van het festival

Dagelijks werden ongeveer 100-200 kaarten verkocht. Dat we

zouden kunnen genieten! Geluk bij een ongeluk.

uiteindelijk uitverkochten, was van essentieel belang. 8 Weken

De line-up die bestond uit bekende en onbekende bands, werden

voor BkBeats kregen we namelijk te horen dat de faculteit de hoger

grotendeels ruim van te voren gebooked. Er moesten een aantal

uitgevallen kosten voor schoonmaak, beveiliging, EHBO en facultaire

grote namen zijn om publiek te trekken, waarna het publiek die

ondersteuning toch niet zou gaan dekken. De totale kosten voor deze

avond zelf wel de opkomende bandjes zou ontdekken. Wicked Jazz

diensten waren een factor 5 a 6 hoger uitgevallen dan vorige editie,

Sounds, GEM en Ricky Rivaro waren de bekende acts. Illicit, Wudstik,

een direct gevolg van de centralisering van de TU. Alleen uitverkoop

The Flexican, Monsieur Dubois, Randy.G. Blomstar en Bjorn Wolff de

zou BkBeats nog kunnen redden. Wat uiteindelijk dus ook gelukt is.

opkomende acts. De dag van BkBeats belde nog een van de jazzbands

De plattegronden van vorige editie waren al aan het begin van

af, waarop acuut een nieuwe band werd gezocht en gevonden. Om

het jaar doorgenomen en besproken. Problemen lagen bij de

maar van stress te spreken. Het bier, de podiumbouwers, licht&geluid,

garderobe, de 'bottleneck' (de drukke gang tussen de blokkenhal

en alle andere organisaties die betrokken waren bij BkBeats, waren

en de vormstudiehal) en de buitenruimtes. De garderobe kon vorige

de dagen daarvoor al aangekomen en gereed. De aankleding, die

editie de grote hoeveelheid jassen niet aan, professionele garderobe

georganiseerd was door een aparte commissie, was ook al af.

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 13:53:32

18 april. de dag van BkBeats

speelden zoals GEM en Wicked Jazz Sounds.

Na een week opbouwen in de faculteit, waarbij we de gehele

Aan het eind van de avond bleek dat er een enorme hoeveelheid

begane grondvloer van een van de grootste faculteiten in Nederland

drank geschonken te zijn. Los van de 5500 liter bier de we hadden

overhoop gehaald hebben om het tot festivalterrein om te bouwen,

besteld is ongeveer de hele voorraad sterke drank en wijn er doorheen

is het dan eindelijk zover: de avond waar we een half jaar met 15 man

gegaan. Slechts vier fusten zijn aan het eind terug naar de leverancier

aan gewerkt hebben.

gegaan. Afgezien van een incident, waarbij iemand door overmatig

Om 19:30 was eerst nog even de voorbespreking met beveiliging,

drankgebruik moest worden afgevoerd, is de avond verder vrij rustig

EHBO en de mensen van Facilitair Management, waarna om 20:30

verlopen.

de deuren zouden opengaan. Maar voordat we zover waren, moest

Na een enorme drukte bij de garderobe, waren rond een uur of half

er in een half uur nog veel gebeuren!

zeven alle bezoekers weg.

De eerste paar uur na opening verliepen vrij chaotisch. Personeel rende van hot naar her over de eerste verdieping. Iedereen helemaal

De nazorg

verzonken in zijn eigen taak. Toen het ietwat drukker werd merkten

De dag na het feest zijn we druk bezig geweest Bouwkunde veegklaar

we direct dat de ingang/garderobe/bonnenverkoop een probleem

te krijgen. Bonnen werden geteld, geld werd afgehaald. Zondag

zou gaan worden. De garderobe, die genoeg capaciteit had en

kwam de hele commissie terug om de laatste puntjes op de i te zetten.

genoeg personeel om jassen en tassen op te vangen, had een te korte

Maandag was er niets meer te zien van het grootste faculteitsfeest

balie. Met het gevolg dat er een gigantische rij ontstond. Aangezien

van Nederland. Enkel bij het 'camlab' was bier onder de deur naar

de bezoekers na de garderobe direct overstaken om bonnen te kopen

binnengelopen, wat verraadde dat er een feest had plaatsgevonden.

werd het hier ook immens druk. We hebben toen nog geprobeerd

Een rare gewaarwording: een festival waar je een half jaar aan gewerkt

mensen naar de blokkenhal te sturen, alwaar nog een bonnenverkoop

hebt, en 2 dagen later is er helemaal niets meer van te zien!

punt gesitueerd was.

Al met al was BkBeats zeer geslaagd. De punten waarop een

De beveiliging heeft toen rond half twee â&#x20AC;&#x2122;s nachts besloten de

twintigtal bezoekers veel kritiek hadden, bleken vooral dingen te

garderobe tijdelijk te sluiten, om zo iedereen die al een uur buiten

zijn waar we de avond zelf niets aan hadden kunnen doen. Ook bij de

in de rij hadden gestaan naar binnen te leiden. Met als gevolg dat

voorbereidingen had niemand kunnen bedenken wat een dergelijke

iedereen overal zâ&#x20AC;&#x2122;n jas ging ophangen. In ieder geval kon nu wel

hoeveelheid mensen zou betekenen bij de ingang. We hebben wel

iedereen van het feest genieten. Vanaf een uur of half 3 werd het

weer veel informatie en tips opgedaan over hoe het de volgende

rustiger en kon er genoten worden van het festival. De dansende

keer beter kan. Verschuiven van garderobe en bonnenverkoop,

menigte, vooral in de blokkenhal was een spektakel om te zien.

andere indelingen van podia, andere afspraken met leveranciers,

Alles liep behoorlijk soepel. In de 'bottleneck' bleef het druk, zoals

personeelsverdelingen etc.; alles komt in de overdracht voor de

voorspeld. De 5e zaal was de hele avond goed gevuld, en was dan

volgende commissie aan bod.

ook een groot succes. De blokkenhal was vooral laat op de avond

Juist nu ons gebouw is afgebrand, is het zo belangrijk dat er een goede

goed vol. De andere zalen zoals de vormstudiehal en handtekenzaal

evaluatie komt. Want in het volgende gebouw moet natuurlijk ook

bleven wel vrij leeg, afgezien van de momenten dat bekendere bands

weer een goede BkBeats plaats gaan vinden! // stylos // avontuur // algemeen

p01-8 stylos 01.indd 5

18-6-2008 13:53:35

In de expositie worden beelden uit het verleden gecombineert met de eerste toekomstideeĂŤn van studenten voor een nieuw gebouw. Dit alles zodat niet de afbraak van bouwkunde zal overheersen, maar de herinnering aan een mooi verleden en een creatieve toekomst.

in memoriam Roderick Trompert Dirk Verhagen De dagen na de verwoestende brand op de faculteit Bouwkunde is er in een ongekend tempo vervangende onderwijsruimte opgezet naast het huidige faculteitsgebouw van bouwkunde. Na de brand is er een onder studenten, onderzoekers en docenten een gevoel ontstaan om de draad van het onderzoeken, ontwerpen en leren, gezamenlijk zeer snel weer op te pakken. Ondanks het overheersende gevoel van optimisme, betekent deze dramatische gebeurtenis voor velen in Delft een abrupt eind van het bestaan van het vertrouwde gebouw op de Berlageweg nummer 1. In de week na de brand is het plan opgezet door bestuursleden van studievereniging STYLOS van bouwkunde en de oprichters van stedenbouwkundig bureau Urban Synergy uit Delft, om in de periode waarin het gebouw wordt afgebroken, bijzondere en mooie herinneringen aan de faculteit van de afgelopen 40 jaar te verzamelen en tentoon te stellen op de bouwhekken rondom het faculteitsgebouw.

Blokkenhal// Hans Schouten

Met sponsoring door verschillende bedrijven, stedenbouwkundige en architectenbureaus en hulp van vele studenten is het mogelijk geworden om de tentoonstelling, met meer dan 100 fotoposters, te realiseren. De openlucht tentoonstelling met foto's van de eerste schetsen en bouw van de faculteit in de jaren ' 70, exposities, onderwijs door de jaren heen en door studenten geschetste toekomstbeelden voor de faculteit, is op vrijdag 23 mei officieel geopend. De tentoonstelling zal nog tot halverwegen de maand juli elke dag te bezichtigen zijn rondom het faculteitsgebouw op Berlageweg 1 in Delft. //

Gevelbeeld// Arthur Stolk

Ontwerpateliers// Hans Schouten

p01-8 stylos 01.indd 6

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 13:53:56

In samenwerking met het Noord Nederlands Toneel en Theater de Veste organiseerde de Workshopcommissie van maandag 19 mei tot en met woensdag 28 mei een workshop decorontwerp.

workshop decorontwerp Jurgen BeliĂŤn

Decorontwerp, ook wel scenografie genoemd, is voor het overgrote

Woensdag 28 mei werden de maquettes van de ontwerpen

gedeelte van de studenten onbekend terrein. Dit terwijl de

gepresenteerd aan Floris van Delft, Niek Kortekaas en hoofd

discipline nauw verwant is aan architectuur. Reden genoeg voor

techniek bij NNT, Boes Diertens. Opvallend was de mix van abstracte

de Workshopcommissie om in samenwerking met het Noord

ontwerpen en ontwerpen met letterlijke metaforen.

Nederlands Toneel en Theater de Veste een workshop decorontwerp te organiseren. Anderhalve week, van maandag 19 mei tot en met woensdag 28 mei,

Decorontwerp is voor het overgrote gedeelte van de studenten onbekend terrein

werkten 10 studenten aan het ontwerp van een decor voor Troilus en Cressida. Tijdens deze periode spraken zij met regisseur Floris van Delft over wat zijn eisen aan het decor waren, gaf Christoph Grafe een historisch overzicht van de scenografie en kregen zij een

Volgende pantheon// zal er een uitgebreid verslag gedaan worden van deze workshop en welke waarde deze kan hebben als onderwijsproject. //

rondleiding van Martin Determan door decoratelier Vorm & Decor in Rotterdam. Ook kregen de studenten begeleiding van Niek Kortekaas, de ontwerper van het decor van Troilus en Cressida en TU Delft docent Nikolaas vande Keere.

stylos // avontuur // algemeen

p01-8 stylos 01.indd 7

18-6-2008 13:54:04

Moscow 1958, A ‘Fire in the Architecture institute’ burned Andrej Voznesenski’s graduation project - a year of work. Now he gives poetry readings all over the world. "Time" magazine named Voznesenskii the greatest living Russian poet.

burning architecture > poetry Rosemarie Krautheim

Andrei Voznesenskii, one of Russia's foremost modern poets, was born in Moscow on May 12, 1933. Part of his early childhood was spent in the ancient Russian city of Vladimir. During the war, from 1941 to 1944, he lived with his mother in Kurgan, in the Urals, while his father, a professor of engineering in peacetime, was in Leningrad, engaged in evacuating factories during the blockade […] After the war the family returned to Moscow. As an adolescent, Voznesenskii

demonstration of his new videom genre [...] Voznesenskii works are

thought of becoming an artist. Then he studied architecture. "I was

an original synthesis of deep lyricism and profound philosophical

already writing", he says, "but mainly I painted.

concepts, musical and sounding like a powerful warning bell at the same time. But he has been accused of experimentation for

Yet poetry was ﬂowing in me like a river under the ice.

its own sake, name-dropping and simplistic moral rhetoric, as well as superficiality. The Soviet authorities sometimes objected to his political stands (he was also a co-author of "Metropol" underground

p01-8 stylos 01.indd 8

Shortly before his graduation from the Moscow Architectural Institute

poetry and prose anthology) and even accused him more than once

in 1957, an event occurred which is the subject of the poem "Fire in

of being a CIA spy. […] It is in this context that Voznesenskii's immense

the Architectural Institute". Like other senior students, Voznesenskii

popularity, inconceivable in the West for a "serious" modern poet,

had spent his last year on an elaborate design project, which he

may be fully understood. If 14,000 people congregated (as they did

describes, with all due modesty, as "a spiral-shaped thing, a bit

in 1962) in a sports stadium to hear Voznesenskii read his poetry, or

like the Guggenheim Museum". "One morning", he says, "we found

500,000 subscribed to buy a book of his poetry ("An Achilles Heart"),

that a fire had destroyed a year's work. Whole districts and cities on

it is because countless Russians turned to the language of symbol and

blueprints had vanished. We were so tired that we were glad that final

fantasy for the truths they seek. […] New times have brought new

examinations had to be postponed. But for me it was more than a

challenges, but nowadays Voznesenskii's readers, as well as many

fire. I believe in symbols. I understood that architecture was burned

poets around the world, continue to appreciate his examination

out in me. I became a poet" […] By now, Voznesenskii is the author

of universal issues like morality, evil, spirituality, freedom, the role

of approximately 40 volumes of poetry in Russian, two collections

of technology in society, and possibilities of a poetic language […]

of fiction, at least three plays and two operas. The poet has always

Voznesenskii is still writing, creating art and giving readings to large,

striven for a synthesis of arts combining his readings with music and

appreciative audiences. The poet lives in Moscow. //

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 13:54:05

thema//

avontuur 10 adventure Laura Maasry

12 avonduren in de stad Stefan Bogaard

14 que?!? Peter Rosmulder

16 Calatrava, de multidisciplinair Hans Culp

18 mi modern architecture Roderick Trompert

20 the urban jungle Else-Marijn Kruijswijk

22 kastelen voor de 21e eeuw Peter Rosmulder

26 interview with Raumlabor-berlin Rosemarie Krautheim

30 BrasĂlia Stefan Bogaard

stylos // avontuur // algemeen

p9-15 thema 01.indd 9

18-6-2008 13:36:03

adventure Laura Maasry

Dictionary encyclopedia Britannica Online:

pleasure of testing the construction by climbing up of one of the

Main entry: adâ&#x20AC;˘venâ&#x20AC;˘ture

model-temple facades. The crowd turned weary as a stick at the peak

Pronunciation [ad-ven-cher]

began to tremble under her weight. It held steady and the student

Function: noun, verb, -tured, -turâ&#x20AC;˘ing

dismounted with applause.

Etymology: Middle English aventure, from Old French, from (assumed) Vulgar Latin adventura, from Latin adventus, past participle of advenire to arrive, from ad- + venire to come

1. participation in exciting undertakings or enterprises: the spirit of adventure

2007: Observing the Malian workers in the Blokkenhal, noticing their enthusiasm and pride towards their building methods that were given the opportunity to be voiced, first hand, at Bouwkunde.

Drinking coconut beer and chatting with the workers about the value of tradition in their built heritage, often repressed through poverty and war.

One student ventured to inquire about the stability of the geometric

2. a bold, usually risky undertaking; hazardous action of uncertain

alignment of wooden sticks, used to stabilise the clay as well as

outcome

provide the constructers with an in-built ladder construction. In their good-humour and generosity, the workers granted the student the

2000 - 2005: Regional and national fire safety precautions declaring the TU building Bouwkunde, along with thousands of other tall buildings built before 1975, as unsafe. Requests for the installment of interior sprinkler systems and fire-proof compartments in these

Rising debate at the TU about the safety of old high rise buildings, in their structure fundamentally prone to modern day fire hazards, mostly due to the materialization and the form. The decision to enhance evacuation capacity as the surest way to improve safety. The adding of fire escapes.

p9-15 thema 01.indd 10

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 13:36:05

3. an unsual experience; a discovery

The courage, risk, and the ego to dare to operate 'betweenthe old and new', while opening a personal mailbox (Posthoornstraat 12b, Rotterdam) and functioning as the secretary to oversee and organize

2001: The coming together of interntional and Dutch students in a

dialogue.

unique Vormstudie workshop, whereby students make and discuss models of Bouwkunde and other TU buildings, as well as the layout of the TU Wijk. New models are made. Conclusions are drawn as to the unfortunate situation of Bouwkunde on the Mekelweg. Parallel conclusions are drawn as to the variety of qualities in the Bouwkunde faculty building to realize.

The discovery of the unanimous praise among participants for the building, mainly regarding the low-high contrasts that entail a logical and dynamic spatial design, simultaneously presented by a subtly graceful facade composition.

Discovering, by understanding, why Bouwkunde students have come

5. peril; danger; risk

to love the building with time. Wood finishings everywhere around Bouwkunde. The somewhat political stance that there is little to be done about fire safety in older high rise buildings. The architect who designs more the sake of beauty and less so for sake of people.

6. luck; fortune; chance

The abundance of means we will have to rebuild Bouwkunde. The combining of knowledge, research, and the learning from our mistakes. The joining forces of experienced, creative, the mournful, the pensive, and the bold. 4. a commercial, financial, or any kind of speculation: venture The opportunity to create while closely carrying past adventures that have made things what they are. 1960's: The determination of Dutch Architect Bakema in his promotion of the CIAM-led generation conflict with the old â&#x20AC;&#x2DC;gardeâ&#x20AC;&#x2122; Architects of the 20's and 30's. Efforts to reorganize the modern CIAM workings from national bureaucracy into personal representation and habitat-

Adventure

based design.

Progress through design, by never forgetting. // stylos // avontuur // algemeen

p9-15 thema 01.indd 11

18-6-2008 13:36:05

In de avonduren verandert het beeld van een stad volledig door de overgang van daglicht naar kunstlicht. Als Helios ongemerkt weer naar het oosten reist, knippen wij onze lantaarnpalen, spots en sfeerlichten aan.

avonduren in de stad Stefan Bogaard

We nemen de wereld om ons heen dan ook heel anders waar. De

omdraaien. De mensen die overwerken zetten zichzelf zo ongemerkt

straatverlichting vlakt de kleuren uit. Alles wordt een donkere geel

in de spotlight.

getinte waas waar de verlichte plekken uit naar voren springen. Het

In een woning, en dan vooral in appartementen, heeft de bewoner ook

straatbeeld met zijn bebouwing laat zich langzaam in duisternis en

minder privĂŠ dan overdag. Al is dit natuurlijk gemakkelijk te verhelpen

kunstlicht verpakken. De uitstraling van gebouwen kan volstrekt

en ook nog eens sterk afhankelijk van woning zelf. Waar een woning

het tegenovergestelde zijn als overdag. Een gesloten en strak

overdag op een gelijk niveau ligt met de rest, vallen in het donker

kantoorgebouw verandert in een willekeurige verzameling verlichte

alleen de delen op die licht uitstralen.

kantoren in een donker vlak. Anonieme en verpauperde flats

Dit effect kan uitgebuit worden door openbare of publiekstrekkende

ondergaan een vergelijkbaar lot. Ze veranderen in een verzameling

gebouwen. Een verlicht gebouw in de nacht laat weten dat daar iets

verlichte woningen die random over de gevel verdeeld zijn.

gebeurt. Openingen maken een gevel overdag een gevel tussen de

Daar waar deze gebouwen in daglicht overkomen als een eenheid,

andere, maar â&#x20AC;&#x2122;s nachts kunnen het bakens worden.

een massa, worden ze nu waargenomen als een optelsom van haar

Mensen verschillen in dat opzicht misschien helemaal niet zoveel van

delen, de verlichte vertrekken. Een beeld dat gedurende de avond en

de insecten die enthousiast op de campinglichten af vliegen. Misschien

de nacht ook voortdurend verandert. Het gedrag van de gebruikers

is het de onbewuste associatie met thuis, warmte en gezelligheid wat

bepaalt hier het beeld van het gebouw.

ons in die gevallen drijft.

De relatie van een ruimte met de omgeving verandert ook. Een gevel

De straat laat zich vangen in het ritme van de elkaar opvolgende

van reflecterend glas sluit zich overdag van de buitenwereld af, maar

lantaarnpalen. Lampen die zich aaneenrijgen tot een lijn van licht. De

â&#x20AC;&#x2122;s nachts zal, door verplaatsing van de lichtbron, deze relatie bijna

bebouwing die om esthetische of pragmatische redenen blijk geeft van

afb. 1 Het gedrag van de bewoners bepaalt de uitstraling van een gebouw (Toronto)

p9-15 thema 01.indd 12

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 13:36:14

repetitie en maatsystematiek licht deze uit in bijvoorbeeld de galerijen, maar zal vaker een spel zijn van lichte en donkere vlakken. De hier en daar voorkomende glazen façades veranderen in urban laterns.

Het gedrag van de gebruikers bepaalt hier het beeld van het gebouw. Verlichting hebben we in de hand, er is ruimte voor regie en manipulatie. Iconen en monumenten staan vaak letterlijk in de spotlights. Een bekend beeld is de verlichte televisie- of watertoren. Deze zien er verlicht dan ook vaak spectaculair uit. Steden lijken met deze verlichte bouwwerken hun status te willen verhogen. Soms gaan ze hier heel ver mee. Zoals bijvoorbeeld een stad als Sjanghai die met behulp van in gevels weggewerkte led's een lichtshow weggeeft met als toneel de gehele skyline. Dit hangt richting reclame met gekleurd licht en neon letters. De Strip in Las Vegas is hier een mooi voorbeeld van. Dit is entertainment die weinig meer met architectuur te maken heeft. Niettemin is een skyline

afb. 2 Nelson-Atkins Museum of Art (Kansas City, Missouri, VS) Het rechter gebouw is een uitbreiding van Steven Holl

’s avonds nog steeds een skyline, en zeker niet minder indrukwekkend, en een stad blijft een stad. Gebouwen in het donker en verlicht met kunstlicht is een van de verschijningsvormen van architectuur. Het ene gebouw laat je overdag naar adem happen, de ander ’s nachts en soms in beide gevallen. // Bronnen afbeeldingen > 1. Derek Flack > 2. John Roever > 3. Bob van Ooik > 4. Radiant Guy > 5. Ralf Crosslens

afb. 4 Verlichte iconen (Kuwait Towers)

afb. 3 Kleur! (Bacinol, Delft)

afb. 5 Veranderingen in de relatie buiten-binnen waneer de avond valt

stylos // avontuur // algemeen

p9-15 thema 01.indd 13

18-6-2008 13:36:21

Het lijkt zo’n mooi avontuur, emigreren naar een warm en zonnig land. Even helemaal weg van je gejaagde bestaan om tot rust te komen in de pure natuur. Wat kan er nog mis gaan?

que?!? Peter Rosmulder

Iedereen heeft wel eens zo’n moment dat je denkt, is dit het nu? Je

van het taaltje dat ze uitslaan. De jongste heeft inmiddels op school

hebt net een nieuw huis met een grote gezinsauto voor de deur, maar

een aantal woordjes geleerd en probeert moeders nu uit te leggen

toch heb je het gevoel dat je niet echt leeft. Het is tijd om het roer om

wat ze gaan doen. Voor ze door heeft wat er gebeurd is het te laat.

te gooien, je vertrekt! Op naar een land waar het 10 maanden per

Ze probeert het nog met ‘niente slopos die muros’ maar dat mag niet

jaar zomer is en de mensen altijd vriendelijk zijn. Zo ook de Janssens

baten. Het belooft nog een zwaar jaar te worden. De ontspanning

family. Ondanks dat ze na een moeilijke periode een nieuwe start

waar ze op gehoopt had is nog ver te zoeken.

hebben gemaakt voelt meneer Janssens een behoorlijke midlifecrisis opkomen. Vrouwlief gaat er van uit dat het wel over waait en besluit het spelletje mee te spelen. Emigreren naar Spanje? Natuurlijk schat, daar

Ze probeert het nog met ‘niente slopos die muros’ maar dat mag niet baten.

is het toch altijd lekker weer? Via het internet is er snel een leegstaand pension gevonden dat via een zeer aardige makelaar gekocht wordt.

Het is winter in Pittorescio. De gastenverblijven zijn bijna gereed en

Nee echt, het gebouw verkeert in perfecte staat, je kan er zó in. Meneer

Carlos heeft beloofd dat zijn jongens het dak van de villa voor de

Janssens is meteen verkocht, hij ziet zichzelf al helemaal achter de

kerst klaar zouden hebben. De jongste begint zich inmiddels af te

receptie staan om de gasten te verwelkomen. Het eigen huis wordt in

vragen wanneer ze weer naar huis gaan of dat pappa snel terug komt.

de verkoop gedaan en de auto wordt volgestopt met het hoognodige.

Mevrouw Janssens troost hem door te zeggen dat hij hier toch ook

De buren staan de familie jaloers uit te zwaaien, stiekem zouden ze

vriendjes heeft? Zelf heeft ze al wel wat vriendinnen weten te vinden,

zelf ook wel aan een nieuw leven willen beginnen. Als de familie op

een stel gepensioneerde Nederlanders dat hier in de buurt een hotel

de plaats van bestemming is blijkt het zuiden toch niet zo zonnig te

is begonnen. Ze gaat samen met haar nieuwe vriendin paardrijden. Ze

zijn als ze dachten. Ah, daar is de aardige makelaar om hun nieuwe

heeft nog geen baantje kunnen vinden in het dorp en de hele dag naar

domein te laten zien.

de werkende arbeiders kijken begint natuurlijk ook te vervelen. Terwijl manlief thuis dubbele uren werkt om de Spaanse droom te bekostigen

Que?!?

rijdt zij op haar gemak tussen de mandarijnbomen. Of ze spijt heeft van de beslissing om naar het zuiden te trekken? Geen moment.

Wat in de folder beschreven stond als een karakteristiek herenhuis blijkt in werkelijkheid nauwelijks meer te zijn dan een boerenschuur.

Het is zomer en de eerste gasten arriveren in Casa del Janssens. De

De bijgebouwen zijn vervallen en het dak is niet meer helemaal

gastheer staat klaar achter de receptie terwijl mevrouw de laatste

waterdicht. De nieuwe buurvrouw kijkt van achter de heg meewarig

zelfgemaakte boeketten op tafel zet. De gasten zijn zeer te spreken over

naar de vreemde vogels. Als ze netjes vraagt of de nieuwe gasten

het verblijf. Wat knap dat die familie de stap heeft durven te zetten om

een goede reis hebben gehad krijgt ze niets dan vreemde blikken.

het roer om te gooien. Ja, ze hebben de aflevering gezien op tv. Wat

Engels? Nee dat kan ze niet. Alleen de eigenaar van het café in

een gedoe zeg met die corrupte ambtenaren en die luie bouwvakkers.

Pittorescio kan wel wat woordjes verstaan. De familie besluit er

Maar wat hebben ze die boerenschuur toch mooi opgeknapt. Meneer

het beste van te maken en begint de spullen uit te pakken. Als ze

en mevrouw staan te glunderen. Ze zijn er ook erg blij mee en de

geïnstalleerd zijn en de flatscreen aan de muur hangt kan het echte

kinderen hebben zich ook zo goed aangepast. Ze moeten dan wel

werk beginnen. De vergunning om een pension te beginnen is nog

elke dag hard werken maar ze zouden echt niet terug willen naar hun

niet helemaal rond maar volgens hun contactpersoon en tevens

oude leventje. De kamers zitten voor de komende zomer helemaal

tolk is dat slechts een kwestie van de juiste hoeveelheid geld op het

vol en meneer zit zelfs al te denken aan een uitbreiding. Ja, allemaal

juiste bureau. De plaatselijke aannemer Carlos heeft een begroting

Nederlanders die het adres via de tv hebben gevonden. Nee, de taal

gemaakt om de wensen van de kersverse ondernemers te realiseren.

spreken ze nog niet echt, maar dat is toch ook niet nodig, ze hebben

Budget? Ze dachten aan een paar ton om mee te beginnen. Carlos

alleen maar Nederlandse gasten.

helpt ze snel uit de droom. Omdat hij de enige aannemer in de regio

p9-15 thema 01.indd 14

is hebben de Janssens weinig keus. Meneer Janssens zal terug naar

De gasten kijken elkaar eens aan. Waarom zouden ze zelf hun droom

Nederland moeten om te gaan werken. Met dat geld kan mevrouw

niet waar gaan maken? Wat de Janssens kunnen, dat moet hen toch

dan de aannemer betalen. Gelukkig zijn die bouwvakkers zo’n aardige

ook lukken? Zonder te aarzelen stortten ze zich in het avontuur. Dat

jongens. Je kan echt met ze lachen, ook al begrijpt mevrouw niet veel

kan alleen maar goede tv opleveren. //

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 13:36:24

p9-15 thema 01.indd 15

18-6-2008 13:36:24

De meeste architectuurstudenten denken vaak ‘de constructeur, die doet later het rekenwerk wel’. Voor een deel waarheid. Er zijn maar weinig mensen die de gave en interesse hebben om architectuur en constructieleer zélf te integreren tot een samenhangend geheel.

Calatrava, de multidisciplinair Hans Culp

Een bijzondere architect die deze kunst wel beheerst is Santiago

stadsdelen te helpen opleven. Zoals bij veel van zijn latere bruggen is

Calatrava. In 1951 werd hij geboren in Valencia. Hij maakte in zijn jeugd

de Bach de Roda brug zowel voor verkeer als voetgangers toegankelijk,

vele omzwervingen door artistiek onderwijs in Valencia en Parijs. In

met aan beide zijden trappen naar het onder de brug gelegen park.

1968 keerde hij vanuit Parijs terug naar zijn geboorteplaats waar hij

In het ontwerp komt al heel duidelijk Calatrava’s voorliefde voor

terecht kwam op de ‘Esquela Technica Superior de Arquitectura’. Hier

geometrische vormen naar voren. Volgens hem vormt de geometrie de

behaalde hij een academische graad in zowel de architectuur als in

basis voor inzicht in de bouwkunst. De link met de natuur is nu niet ver

de stedenbouw. Toch voelde Calatrava zich na zijn opleiding nog

meer te zoeken en veel van zijn bruggen en gebouwen geven dan ook

veel te stuurloos. Gefascineerd door de wiskundige grondslag achter

associaties met een natuurlijke ‘constructie’ zoals een ruggengraat of

grote bouwprojecten besloot hij daarom in 1975 te gaan promoveren

vleugel. Met nauwkeurige berekeningen probeert hij altijd de grenzen

in de civiele techniek aan de ETH in Zürich. In 1979 ontving hij daar

op te zoeken in deze stijl van ontwerpen.

zijn PhD.

Nog bekender werd Calatrava met zijn ontwerp voor de Alamillobrug in Sevilla, inmiddels een icoon voor de moderne bruggenbouw. Deze

Na enkele jaren in Zürich kleine projecten te hebben gedaan won hij

werd gebouwd ter gelegenheid van de expo 1992. Het gewicht van het

in 1983 zijn eerste ontwerpwedstrijd voor treinstation Stadelhofen.

wegdek wordt via de tuien afgedragen naar een 142 meter hoge stalen

Uiteindelijk werd Zürich de stad waarin hij zijn eerste kantoor

pyloon die van de rivier afhelt. Deze pyloon heeft voldoende gewicht

opzette.

doordat hij gevuld is met beton. Wanneer er veel verkeer over de brug rijdt komt hij iets omhoog. Naar Calatrava’s geometrische achtergrond

Bruggen en geometrie

bestond zijn oorspronkelijke ontwerp uit een dubbele brug met twee

Tegenwoordig heeft Calatrava naast Zürich ook kantoren in Valencia

gespiegelde pylonen, die naar elkaar toe zouden hellen en elkaar met

en New York. In eerste instantie is hij bekend geworden vanwege zijn

de punten aantikken. Om financiële redenen werd uiteindelijk besloten

sculpturale brugontwerpen. Stuk voor stuk zijn deze vervaardigd uit

het bij een enkele brug te houden.

wit beton en staal. In 1984 begon hij zijn collectie bruggen met de beroemde Bach de Roda brug in Barcelona, aangelegd om twee armere

L'hemisferic (voorgrond) in de City of Arts and Sciences, Valencia

p16-21 thema 02.indd 16

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 13:58:26

Openbare bouwwerken Calatrava heeft naast de bruggenbouw ook een naam gevestigd in andere openbare werken zoals stations en vliegvelden. Het meest indrukwekkende voorbeeld hiervan staat in de geboortestad van de architect, Valencia. Midden door de stad slingert een groene strook met parken en sportvelden. Tot 1957 was dit de bedding van de rivier Turia, die tegenwoordig om te stad heen is geleid vanwege steeds terugkerende overstromingen. Majestueuze bruggen verbinden nog steeds beide oevers met elkaar. De climax van deze bijzondere openbare ruimte is de ‘City of Arts and Sciences’, vlakbij de haven. Dit grotendeels door

Alamillo brug, Sevilla

Calatrava ontworpen gebied is een zeer indrukwekkend voorbeeld van moderne architectuur. Het is een futuristische omgeving met glanzend witte gebouwen en spiegelende watervlaktes. De vier enorme gebouwen huisvesten onder andere musea, een planetarium en een imax bioscoop. Ook hier spelen geometrische vormen weer een zeer belangrijke rol. Calatrava gaat hier in deze gebouwen echter nog verder in door daadwerkelijk bewegende delen te verwerken in zijn architectuur. Bijzonder opvallend hierin is L’Hemisfèric, die zijn wanden hydraulisch kan openen en zo het bolvormige volume van het planetarium binnenin zichbaar maakt. Van beide zijkanten lijkt zich zo ‘het oog van de wetenschap’ te openen. High-rise Met de in 2005 geopende ‘Turning Torso’ in Zweden stapte Calatrava

Science Museum in de City of Arts and Sciences, Valencia

voor het eerst de wereld van de high-rise in. En dit deed hij wederom in zijn geheel eigen exentrieke stijl waarbij kunst, architectuur en vooral constructieleer een rol spelen. Het 190 meter hoge woongebouw telt 54 etages. De vorm is gebaseerd op de draaiïng van het menselijk lichaam. Het gebouw heeft verschillende prijzen gewonnen waaronder in 2005 de Emporis Skyscraper Award. Erkenning en kritiek Daarnaast wint Calatrava jaarlijks vele andere prijzen van allerlei overheden en instituten. Toch is er op hem – zoals op vrijwel elke grote architect – ook kritiek. Dit gaat veelal over de functionaliteit van zijn gebouwen die door de artistieke vormgeving soms in het gedrang zou komen. Zo zou het vliegveld dat hij in Bilbao heeft ontworpen een tekort hebben aan facaliteiten en een brug in diezelfde stad veel te

Top van de Turning Torso, Malmö, Zweden

fragiele glazen vloerdelen hebben die bovendien glad worden in het lokale klimaat. Toen in 2007 een kleine aanpassing gedaan werd aan

verkeerd? Elke opdrachtgever die Calatrava een ontwerp laat maken

deze brug, om hem aan te kunnen sluiten op een ander bouwwerk,

doet dit vanwege het prestige-object dat het – waarschijnlijk – op

sleepte Calatrava de stad Bilbao voor de rechter. De uitslag erkende

zal leveren. Zijn uitgesproken geometrische vormen maken juist dat

dat Calatrava’s ontwerp wettelijk beschermd was, toch stond in dit

zijn gebouwen zo uniek zijn binnen de architectuur. Waar ligt nu de

geval het publieke belang bóven het intellectuele eigendom van de

grens tussen goede architectuur en disfunctionaliteit? Is er wel een

Architect.

algemene grens voor vast te stellen? Prima stof voor een vervolgartikel lijkt me... Eén ding staat in elk geval vast over Calatrava’s ontwerpen:

Uit dit voorbeeld blijkt duidelijk dat het opzoeken van grenzen,

het is geweldige architectuur om naar te kijken! //

binnen de architectuur of op welk vlak dan ook, altijd ergens anders

Bronnen: > http://www.calatrava.com > http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=519 > http://en.wikipedia.org/wiki/Santiago_Calatrava > http://www.cac.es/

consequenties kan hebben. Mogelijk bepaalt Calatrava’s ‘hunkering’ naar geometrie wel in veel te grote mate de vorm van zijn gebouwen. Dat dit snel ten koste gaat van de functionaliteit is feit. Maar is dit

stylos // avontuur // algemeen

p16-21 thema 02.indd 17

18-6-2008 13:58:33

Twee bouwkunde studenten hebben samen de architectuurwebsite MIMOA.eu opgezet. Vandaag vertellen Mieke Vullings en Naomi Schiphorst over alle avonturen uit het eerste jaar van MIMOA.eu!

mi modern architecture Roderick Trompert

Jullie hebben allebei in Delft bouwkunde gestudeerd, hoe hebben jullie elkaar daar leren kennen? Helemaal niet eigenlijk. We studeerden er wel in dezelfde tijd, maar we verschillen iets in leeftijd. Daardoor kenden we elkaar eigenlijk alleen van gezicht. We hebben elkaar leren kennen doordat we op hetzelfde moment besloten om voor een half jaar naar San Sebastián (Baskenland) te vertrekken om daar architectuur te studeren. Daar zijn we erg op elkaar aangewezen geweest, maar daardoor leer je elkaar

Waar komt de naam MIMOA.eu vandaan?

ook goed kennen. Sindsdien zijn we dikke vriendinnen.

MIMOA staat voor My Modern Architecture. De ‘MI’ komt een beetje door onze Spaanse achtergrond. My Modern Architecture zou teveel

Hoe is het idee ontstaan om deze website op te zetten?

geassocieerd worden met MySpace, My Documents, My Features.

Eigenlijk liep ik al langer met het idee. Elke keer dat ik een stedentrip of

We wilden ook een neutrale, korte en pakkende naam die een beetje

excursie ging maken, dan had ik wel in een tijdschrift een aantal recent

fris, hip en vrolijk klonk. Daarbij wilden we dat hij in alle talen hetzelfde

opgeleverde gebouwen gezien die ik daar graag zou willen zien. Maar

uitgesproken zou worden en in geen enkele andere taal iets betekende.

dan liep ik altijd tegen het probleem aan dat ik het gebouw niet kon

Alleen in het Baskisch, heel toevallig, betekent het iets van ‘liefkozing’.

vinden. Er wordt ontzettend veel over gebouwen gepubliceerd, maar

Dat is dus echt zo’n puzzelstukje wat op z’n plek valt.

er wordt eigenlijk nooit vermeld waar je het gebouw kan vinden.

Daarbij merkten we dat alle sites die iets met architectuur te maken

Daarbij heb je ook niet een goed overzicht van zo’n onbekende stad.

hebben beginnen met ‘archi’ . Dat kan best wel mensen afschrikken.

Het gebeurt dan ook vaak dat je thuis pas te horen krijgt dat je een

We hebben het daarom juist wat breder getrokken voor de culturele

heel mooi gebouw gemist hebt, ondanks dat het misschien wel net

stedentripper. Ook de vormgeving hebben we daar omheen opgezet.

om de hoek stond van waar je geweest bent!

We wilden niet specifiek zo’n architectenwebsite die zwart is met kleine

Daarom besloot ik in juni 2006 dat ik het zelf ging doen. Ik heb direct

lettertjes, maar het zoveel mogelijk fris houden.

Naomi gevraagd of ze het ook een goed plan vond, en toen zijn we samen het diepe in gesprongen.

Wat is de reden dat jullie de .eu domeinnaam gekozen hebben?

We wisten ook al heel snel dat we het als een ‘user-generated’

In Europa is het fenomeen stedentrips heel populair. We zijn daarom

website op wilden zetten. Door alleen iedere keer je eigen tripjes te

begonnen met het documenteren van Europa.

documenteren kan je namelijk nooit op zo’n grote schaal informatie

Hoewel we ook de andere domeinnamen hebben geclaimd, hebben

verzamelen. Bovendien wilden we zelf ook graag verrast worden!

we om deze reden bewust voor mimoa.eu gekozen. Maar eigenlijk vinden we .eu ook gewoon heel hip!

Hoe zijn jullie te werk gegaan bij de start? We zijn gestart met alles erop te zetten dat we kenden. Ondanks dat we

Wat kan je allemaal doen op Mimoa.eu?

klein gestart zijn, bleek al binnen een paar maanden dat er veel vraag

De website is het ideale middel om je reis voor te bereiden en te

was naar deze oplossing; niet alleen in Nederland, maar wereldwijd.

verkennen waar je naartoe wilt. Het belangrijkste onderdeel van

Toen hebben we snel een groepje mensen om ons heen verzameld, om

Mimoa is dan ook dat het werkt als een online architectuur gids,

de (technische) kennis aan te vullen die wij tekort schoten. Zo werken

waarin de belangrijkste informatie verzameld wordt die je nodig hebt

we nu samen met een bedrijf dat de technische kant voor zijn rekening

om architectuur te bezoeken.

neemt, de troubleshooting afhandelt en zo nu en dan performance

Alles wat we daarnaast ontwikkelen draait ook om die gids en om het

updates uitvoert. Ook wanneer we dingen willen veranderen of nieuwe

reizen daar naartoe. We hebben nu bijvoorbeeld een samenwerking

features toe willen voegen, kunnen zij ons adviseren of het zin heeft

met TomTom, zodat je op onze website een route kan plannen, en

zoiets toe te voegen, en hoe haalbaar het is.

deze in één keer op je TomTom kan zetten. Je kan ook op de website een gids samenstellen, de Mi guide, en deze downloaden als pdf. Of

p16-21 thema 02.indd 18

Hoeveel bezoekers krijgen jullie inmiddels op de website?

wanneer je daar te lui voor bent, gewoon andermans kant-en-klare

We hebben het gisteren nog bekeken: we hebben inmiddels 40.000

gidsen downloaden!

bezoekers per maand, waarvan zo’n 28.000 unieke bezoekers.

Inmiddels is er een hele strijd ontstaan om wie de mooiste gidsen

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 13:58:33

heeft. Zo heeft iemand bijvoorbeeld een gids gemaakt van alle Pritzker

wanneer een van ons er niet meer aan wilt werken, wat we ons nu

prijswinnaars. Je krijgt zo allemaal van die maffe selecties.

natuurlijk niet kunnen voorstellen, de website kan blijven bestaan. We hebben een hele goede start gehad, enthousiaste community met

Wat is het voordeel om je te registeren op de website?

veel leden, veel bezoekers en elke dag stromen de nieuwe projecten

Wanneer je je registreert (gratis) krijg je toegang tot een heleboel

binnen, maar financieel gezien (het moet natuurlijk ook allemaal

extra functionaliteiten. Je kan bijvoorbeeld je eigen lijstjes maken

ergens van betaald worden), moeten we komend jaar nog veel voor

(wat iedereen ook heel ijverig doet); lijsten van je favoriete projecten,

elkaar krijgen. Aan de hand van een business plan dat we vorig jaar

of projecten waar je al geweest bent. Maar het belangrijkste is dat je

geschreven hebben gaan we dat nu in de praktijk brengen.

je eigen projecten kan toevoegen wanneer je geregistreerd bent. Je

Ook willen we samenwerkingen met andere websites gaan

moet dan een kleine beschrijving geven, maximaal drie foto’s en wat

onderzoeken. Veel steden hebben websites waar je ergens weggestopt

feitjes. Daarnaast kan je ook nog je eigen profiel bijwerken. Overal

een obscuur pdfje kan downloaden waar wat verouderde projecten

bij de projecten, vind je wie het toegevoegd heeft, met een link

op staan. Of ze geven gidsen uit die super goed zijn uitgewerkt, maar

naar het bijbehorende profiel. Zo heeft iedereen een rare nickname

die weer niet online terug te vinden zijn. Door hen dan een plekje te

en een pagina waar je wat informatie op kwijt kan. Er zijn ook een

geven op MIMOA, of door ze een deel van MIMOA op hun website te

aantal (amateur-)fotografen die hun MIMOA profiel ook als portfolio

laten opnemen (zoals de kaart en de bijbehorende projecten), zouden

gebruiken. De reden voor registratie is ook dat wij moeten kunnen

er interessante samenwerkingen kunnen ontstaan.

achterhalen wie een bepaald project heeft toegevoegd. We hebben

Daarbij willen we de functionaliteit van de gidsen verder gaan

altijd vanaf dag 1 gezegd dat we ons best doen om de auteursrechten

uitbreiden en zijn we de mobiele mogelijkheden aan het uitzoeken.

te beschermen, en dat is natuurlijk alleen mogelijk wanneer je kan

Zo zou je vooraf de gids naar je mobiel kunnen downloaden, en dan

checken wie zo’n project aanlevert.

onderweg nog aanvullende of actuele informatie kunnen ontvangen. Kortom er zijn heel veel dingen die nog op de plank liggen. Wekelijks

Stoppen jullie zelf veel tijd in de website?

bedenken we wel iets nieuws of krijgen we wel een leuke suggestie

We werken allebei 4 dagen in de week bij een architectenbureau,

binnen. Een aantal dingen overleven het, en anderen zakken wat naar

op vrijdag niet. Op die dag zitten we dan ook geregeld goed vol

de achtergrond. Houd de website dus in de gaten, en laat het ons

gepland met zaken voor MIMOA. Doordeweeks stoppen we er ook veel

vooral weten wanneer je goede ideeën hebt! //

avonduurtjes in; een rustige avond op de bank zit er niet meer in.

www.mimoa.eu Hoe zien jullie de toekomst van de website? Ons belangrijkste doel is ervoor te zorgen dat het een website wordt die staat als een huis en op eigen benen kan blijven staan. Zodat

Op 12-13 september 2008 zullen Mieke en Naomi aanwezig zijn op de Biënnale in Venetië om op het congres georganiseerd door MACE (Meta data Architectural Content Europe) een lezing te geven over MIMOA.eu.

Project detailpagina op MIMOA.eu

stylos // avontuur // algemeen

p16-21 thema 02.indd 19

18-6-2008 13:58:34

This is a comic story about rumors, perception and about personal experience. A simple trip to a city becomes an adventure: Welcome to the adventure of everyday-life!

the urban jungle Else-Marijn Kruijswijk

p16-21 thema 02.indd 20

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 13:58:37

stylos // avontuur // algemeen

p16-21 thema 02.indd 21

18-6-2008 13:58:38

Wat is er nu avontuurlijker dan te wonen in een kasteel? De auto zet je in de kerker en zelf geniet je van het omliggende landschap vanuit één van je kijkgaten. De kinderen kunnen veilig spelen in het omsloten hof. Avontuurlijk wonen? Haverleij!

kastelen voor de 21e eeuw Peter Rosmulder

Even ten noorden van Den Bosch verschijnt een nieuwe Vinex-wijk.

De vloeiende ruimte

Waar die term normaalgesproken garant staat voor eentonige

Zoals gezegd bestaat de wijk uit negen kastelen en het slot Haverleij.

rijtjeshuizen en saaie straten is dat hier niet het geval. Sterker nog,

Voorop in het plan stond de beleving van het natuurlandschap in het

straten komen nauwelijks voor in het plan voor Haverleij. De woningen

gebied. De bewoners moeten het gevoel krijgen dat ze midden in de

zijn hier verdeeld over negen kastelen en een slot. Door deze indeling

natuur wonen. Soeters omschrijft het als volgt: "De beleving van wonen

is 90 % van het grondgebied beschikbaar voor natuur en recreatie.

in het landschap gaat onmiddellijk verloren, als het uitzicht wordt

Deze filosofie, het intensiveren van het woongebied waardoor er meer

vertroebeld door trottoirs en lantaarnpalen of tuintjes en zitjes van

ruimte is voor de natuur, is afkomstig van twee ontwerpers, architect

de buren. Daarom beschouwen we de buitenmuur als absolute grens.

Sjoerd Soeters en landschapsarchitect Paul van Beek.

En laten we het landschap met volle branding tegen de kasteelmuren

Het project heeft in zijn korte bestaan al een hoop stof doen opwaaien.

slaan, hooguit gebroken door een gracht of dijk".1 Hoewel deze opzet

Er werd een publieke discussie gevoerd over ‘gated communities’,

zich hult in een historisch jasje is de indeling van enkele objecten in

waarbij nogal eens voorbij werd gegaan aan de vraag of de kastelen

de lege ruimte een modernistisch verschijnsel. De modernen pleitten

hier wel toe behoren. Vanuit de architectenwereld werd er soms met

onder leiding van Le Corbusier voor lucht en ruimte voor iedereen.

afschuw gereageerd op de gerealiseerde kastelen. De bewoners

In de wooneenheden, zoals de Unité d'habitation in Marseille, wilde

trekken zich van deze kritiek weinig aan, zij roemen de veiligheid en de

hij een complete stad in de lucht realiseren. In de woonstraten op

sociale cohesie in de wijk. In dit artikel wil ik het plan nader onder de

de verdieping konden mensen met elkaar in contact komen en zo

aandacht brengen en een aantal vooroordelen uit de weg ruimen. Wat

een hechte gemeenschap vormen. In de jaren die volgde kwam er

zijn nu de voor en nadelen van de avontuurlijke vorm van stedenbouw,

steeds meer kritiek op de non-stedenbouw die het gevolg was van de

architectuur en wooncultuur in de wijk?

vloeiende ruimte rond de gebouwen. Deze vloeiende ruimte is een van de belangrijkste uitgangspunten voor Haverleij. Het is typisch dat juist de voortrekkers van de ‘nieuwe stedenbouw’ mee hebben gewerkt aan dit plan. Zo heeft het architectenbureau Krier & Kohl de opdracht gekregen voor het ontwerp van het slot. Zou het dan eindelijk zo zijn dat de ‘oude’ en de ‘nieuwe’ stedenbouw in één plan zijn verenigd? Onder stedenbouwkundigen is er regelmatig kritiek op de vorming van deze woonenclaves. Naast de bedrijventerreinen en de shopping malls ontstaat er nu ook een woonenclave waar alleen de bewoners welkom zijn. Er wordt gevreesd voor een gebrekkige samenhang tussen al deze verschillende enclaves. Een ander kritiekpunt op de modernistische stedenbouw, de vele doelloze openbare ruimte, is op dit plan niet van toepassing. Paul van Beek maakte het ontwerp voor het landschap waarin een golfbaan is opgenomen. Door het toevoegen van dit toch wel luxe programma wordt er vaak gesuggereerd dat Haverleij een enclave is van de gegoede burgerij. De samenstelling van de wijk komt echter meer overeen met de gemiddelde Vinex-wijk. Er is een groot aandeel 2-verdieners en een groeiende groep jonge gezinnen. Dankzij de golfbaan straalt het project wel een bepaald soort allure uit, precies wat de opdrachtgevers wilden. Dit blijkt ook uit de namen die de woonburchten mee hebben gekregen. Namen als Leliënhuyze, Zwaenenstede, Beeckendael en Daliënwaerd lijken zo te zijn overgenomen uit een geschiedenisboek. De naam klinkt misschien enorm kitscherig, de projectontwikkelaar hoopt op deze manier de gewenste allure te bereiken.

Golfers voor het slot Haverleij

p22-29 thema 03.indd 22

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 14:46:35

Naast allure stralen de kastelen ook veiligheid en geborgenheid uit. Deze symbolische waarde is belangrijk voor veel van de inwoners, ze voelen zich thuis in de beschermde woonomgeving. Ook het historische karakter van de wijk spreekt veel mensen aan. Dit zie je ook in een plan als Brandevoort bij Helmond waar ook gebruik wordt gemaakt van historische elementen. De elementen die in het stedenbouwkundige plan van Haverleij gebruikt worden zijn dus niet uniek. Zowel de modernistische opzet als de historiserende uitwerking van de wijk werden al eerder toegepast. Toch is het wel een avontuurlijk plan. Juist in de 21e eeuw is er behoefte aan variatie in de Hollandse keuken. De kritiek op de eentonige buitenwijken met Kasteel Velderwoude

eindeloze rijtjeshuizen neemt toe. Soeters en van Beek hebben een duidelijk signaal afgegeven dat zij behoefte hebben aan een meer gewaagde omgeving. Dit blijkt ook wel uit de architectuur die in het plan toe is gepast. De vestingen Elk kasteel wordt door een andere architect uitgewerkt. Sjoerd Soeters tekende zelf voor het kasteel Leliënhuyze. Andere namen zijn die van Krier & Kohl, Michael Graves, Jo Crépain en Adolfo Natalini. Het meest recente kasteel is van de tekentafel van Claus en Kaan architecten. Doordat elke ontwerper zijn eigen interpretatie heeft van het kastelen thema levert dit een zeer gevarieerd beeld op. Het ontwerp van Crépain voor kasteel Velderwoude doet van een afstand

Kasteel Holterveste

nog het meest denken aan een bunker of een ander defensief bolwerk, terwijl kasteel Bleeckendael van Claus en Kaan duidelijk geïnspireerd is door de Maya-tempels uit Zuid-Amerika. Wat de kastelen gemeen hebben is dat ze een duidelijke overgang hebben tussen de openbare ruimte en het woondomein. Door de begane grond 1,20 m op te tillen heeft iedereen een goed uitzicht over het terrein. Het hoogteverschil zorgt ook voor een defensieve uitstraling, de kasteelheren willen zich duidelijk beschermen tegen de boze buitenwereld.

Het is net de Efteling, alleen hier mag je na sluitingstijd blijven slapen. Het meest avontuurlijke ontwerp is toch wel geleverd door de Kasteel Zwaenenstede

supervisor van het gebied, Sjoerd Soeters. Soeters staat bekend om zijn eigenwijze ontwerpen die duidelijk laten zien wat ze zijn. Een station moet ook dusdanig herkenbaar zijn. Dit blijkt ook wel uit het ontwerp dat zijn bureau heeft gemaakt voor het nieuwe station in Delft. De grote boogconstructie en een stationsklok in de voorgevel zijn voor iedereen herkenbaar. De visie van het bureau is dan ook dat gebouwen steeds opnieuw en steeds anders dienen te spreken over de functies die zij herbergen. "Een bibliotheek ziet er anders uit dan een speelpaleis, een theater stelt andere eisen dan een gezondheidsmuseum".2 Deze opvatting komt duidelijk naar voren in het ontwerp voor kasteel Leliënhuyze. Alle dingen waar je bij een kasteel aan kan denken zitten in dit ontwerp: een slotgracht, kasteeltorens, kantelen, schietgaten en zelfs dichtgemetselde

Slot Haverleij

kogelgaten. Hoewel veel architecten er van gruwelen vindt Soeters het geen probleem om een boog te laten metselen en hem daarna >> stylos // avontuur // algemeen

p22-29 thema 03.indd 23

18-6-2008 14:46:44

weer dicht te stoppen. Op deze manier lijkt het alsof het kasteel al vele

verdiept in de opbouw van het blok kan alleen maar tot de conclusie

generaties mee gaat en allerlei transformaties heeft ondergaan. Niets

komen dat Soeters tot een avontuurlijk ontwerp is gekomen.

is minder waar. Op het plaquette aan de muur staat gewoon 2005. Waar deze stijl van werken vaak denigrerend wordt aangeduid als

Ridders en jonkvrouwen

decorbouw levert het kasteel wel een avontuurlijke aanblik. Het is net

Het wonen in een kasteel klinkt natuurlijk al avontuurlijk. Welk

de Efteling, alleen hier mag je na sluitingstijd blijven slapen. Ondanks

kind heeft er niet van gedroomd? Kastelen staan gelijk aan

al de klachten over de eerlijkheid van de architectuur en de weerstand

geheimzinnigheid, geheime gangen en verborgen schatten. Mannen

tegen het knippen en plakken van historische elementen levert het

worden ridders, vrouwen voelen zich jonkvrouw of prinses. Geldt dit

kasteel wel een prettige leefomgeving. Auto’s verdwijnen nadat ze

ook voor de bewoners van de hedendaagse kastelen?

de brug over zijn gestoken in de hedendaagse kerkers, waardoor er

Uit de reacties van de bewoners blijkt dat de huidige woonconsument

voor de huizen en op het centrale binnenhof mooie openbare ruimte

toch andere doorslaggevende elementen heeft om voor de wijk te

ontstaat. Met de hoogteverschillen en verschillende doorkijkjes heeft

kiezen. Naast de toegang tot het landschap en het uitzicht worden

de architect een spannend kasteel gemaakt dat iedereen zou willen

het sociale en het veiligheidsaspect veel genoemd. Het wonen in een

ontdekken. Dit is iets wat bij de moderne buitenwijken nogal eens

beschermde omgeving is een wens die mensen lange tijd hebben

ontbreekt. Iemand die bereid is door het decor heen te kijken en zich

gehad. In steden als Haarlem en Amsterdam zijn in de oude binnenstad verschillende hofjes te vinden. In deze beschermde omgeving woonden de zwakkeren in de samenleving. Door de ingangen van de woningen aan de hofzijde van het kasteel te plaatsen ontstaat er een gemeenschapsgevoel onder de bewoners. Niet alleen zorgt de gezamenlijke binnenruimte voor sociale cohesie, de sociale controle die dit met zich meebrengt wordt veel genoemd als positief punt van de wijk. Moeders durven hun kinderen veilig buiten te laten spelen in deze beschermde omgeving. Vreemde mensen hebben weinig in een kasteel te zoeken, de bewoners weten meteen of iemand er wel of niet thuis hoort.

Over smaak valt te twisten, maar de zorgvuldige uitwerking van de verschillende kastelen levert een spannend beeld op. Een gevolg van deze opzet is dat het plan gemakkelijk vergeleken wordt met de ‘gated communities’ waarin de rijke inwoners van onder andere Amerika zich verschansen. Hoewel ze zich terugtrekken achter de hekken wordt hun gevoel van veiligheid alleen maar verminderd. Hoe meer ze zich van de buitenwereld afscheiden, hoe banger ze zullen zijn over de boze buitenwereld. In Haverleij is dit niet echt van toepassing. Ten eerste zijn de kastelen geen gated communities, simpelweg omdat er geen hek voor het kasteel staat. De slagbomen voor Soeters’ kasteel doen anders vermoeden, maar de binnenplaats is gewoon openbaar gebied. Ten tweede zijn de gemeenschappen in Amerika meestal alleen bestemd voor een bepaalde doelgroep, iets wat segregatie en discriminatie in de hand werkt. Dit is in Haverleij niet het geval. De bevolkingsopbouw komt overeen met die van een willekeurige vinex-wijk. Een reden om in een ‘gated communitie’ te gaan wonen is vanwege het gevoel van veiligheid en om bescherming te zoeken tegen de omgeving. Voor geen van de bewoners van de Bossche wijk was dit een direct motief om een kasteelwoning te zoeken. De meeste mensen komen eerder voor de natuur, de rust en de ruimte. Het is waar dat mensen die in een dergelijke opzet samenleven een grote sociale cohesie hebben. Kasteelfeesten en een eigen vlag dragen hieraan bij. Door de opzet rond een centraal plein worden de bewoners

Kasteel Wuyvenhaerd

p22-29 thema 03.indd 24

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 14:46:51

Uitzondering op de regel Is Haverleij nu avontuurlijk? Zeker. Ten eerste is de stedenbouwkundige opzet van de wijk anno 2000 met recht avontuurlijk te noemen. Er wordt gebroken met de standaard die op de vinex locaties uit wordt gevoerd. Bovendien wordt er gekozen voor een ongebruikelijke metafoor. Deze metafoor van het kasteel is bovendien door enkele architecten op een zeer avontuurlijke manier uitgevoerd. Over smaak valt te twisten, maar de zorgvuldige uitwerking van de verschillende kastelen levert een spannend beeld op. Bovendien heeft het wonen in kastelen vele voordelen. De natuur begint direct onder je raam. Binnen de kastelen wonen de bewoners in een hechte gemeenschap samen. Daar is niets engs aan, zolang er geen permanente hekken en beveiligingssystemen worden geĂŻntroduceerd. Tot die tijd vormt de Ontwerp voor het kasteel Beeckendael door Claus & Kaan

Bossche wijk een veilige en gemoedelijke woonomgeving. Het is te hopen dat er in Nederland nog meer plannen mogen verrijzen die de

eerder met elkaar geconfronteerd en ontstaat sneller een gevoel van

standaard doorbreken en even avontuurlijk van opzet en uitwerking

sociale verbondenheid en sociale controle. Is het eigenlijk nog wel

zijn als Haverleij. //

spannend om in een hedendaags kasteel te wonen? Verborgen gangen zullen er niet te vinden zijn en de ophaalbrug kan best naar beneden blijven omdat er anno 2000 geen aanvallen van vijanden verwacht kunnen worden. Toch is de link met de vroegere kastelen genoeg om bij veel mensen het avontuurlijke gevoel op te roepen. Ridders zul je echter niet vinden in Haverleij.

Voetnoten: 1. http://www.haverleij.nl/ 2. http://www.soetersvaneldonk.nl/v-architectuur.html Bronnen: http://www.kennislink.nl/web/show?id=172839 http://www.bright.nl/08-blijf-uit-mn-buurt www.student.ru.nl/erikooms/fotos/paper%20AV5.doc

Kasteel LeliĂŤnhuyze door Sjoerd Soeters

stylos // avontuur // algemeen

p22-29 thema 03.indd 25

18-6-2008 14:47:04

Raumlabor Berlin is no architecture office. It is a group of young architects collaborating in various interdisciplinary teams to investigate strategies for urban renewal. Their field of work ranges over urban and architectural design, interactive environments, and research.

interview with Raumlabor-Berlin Rosemarie Krautheim

“It’s 5 to 12 and I’m running late”, a no-go in Germany…On the phone

scaled, where participation should take place […] These units could

my interview partner Markus Bader indicates: “No problem, just call me

develop in different directions. […]Therewith we leave the image of

when you are here, we don’t have a door bell”. Their office is situated

the homogeneous city and follow the path of a diverse city.

in the ‘Kunstfabrik’, an old factory building in Treptow, East-Berlin. From the Metro station I pass vivid outside areas of coffee-bars, fancy

P: The tools you propose for ‘Halle Neustadt’ are partly changing,

boutiques and a picturesque boat restaurant on the small canal next

partly complementing the existing architecture. Does architecture

to the Kunstfabrik. It is the typical wild grown atmosphere that makes

in this case become installational?

Berlin such a patchwork of contrasts. Arriving there, I shake hands with

M.B.: That was our second step, a follow-up project Hotel Neustadt,

Markus Bader “Hallo, I’m Markus”, he says and we are on first-name-

where a few of us got together with the ‘Thalier Theater / Halle’ and

basis with each other…

organized a theatre festival[...] We didn’t want to wait, but took the initiative to bribe a theatre festival […] Not in a complex participation

Pantheon: You are no conventional office, but you rather collaborate

process, but moreover –we called it ‘action node’ - a short, wild, dense,

according to projects and commissions. Could you tell us how that

intense time, where we merge many ideas […] I think on this level

works?

the experiment was absolutely successful. The basic idea […] was

Markus Bader: We are sole traders or ‘GbR’ (civil law associations), […]

to create a hotel with invited groups, which takes place in a vacant

because we […] wanted a maximum of unbureaucratic freedom in the

high rise, 18 floors, a former student’s residence in the centre of ‘Halle

Raumlabor. Our experience shows, that we enjoy ourselves the most,

Neustadt’, which is self-organized by young people from the city itself.

when the binding character is as low as possible and we more likely

The adventure was that we came up with a rough idea, but for the time

meet on a basis of ideas. As soon as there is a project popping up,

being, there were no people participating […] and it wasn’t clear at all

we pool together in a team of two or three. We don’t hold a monthly

in which building it should take place […] There was no commission,

gathering or something like that, but exchange arises primarily out of

the initiative came from two of us […] who were hired from the theatre

work. The second, I think is that we cultivate casual exchange when

during the festival.

going out for lunch together. P: Who are your clients? P: What was your greatest professional adventure?

M.B.: Apart from this, we get contractual relationships with communes

M.B.: Adventure is not so much our criteria […] For us, it’s about

and cities, when there is a planning or participations project. There are

discovering, it’s about covered potential. Naturally, when you start

diverse culture projects, or sponsorships, too.

this, you leave the secure terrain. […] Tasks with 15 question-marks excite us in general – where like in the case of ‘Halle Neustadt’ – it is

P: Is this high rise building empty now? Is there anything left from

not clear, what the method is to get a suitable solution.

that event, a fixed installation? M.B.: Now it is empty again, yes. It was completely temporary.

P: For your project 'Colorado Neustadt' you used a two-pronged strategy. How does this strategy work and what are the differences to conventional city planning?

You’ve got to bear the temporary in some way

M.B.: For the project Colorado we were asked by the city ‘Halle’ to make an official expertise for the enhancement of the contemporary city

(laughter from the background). Everybody asks for that confirmation.

development concept. The difficulty of ‘Halle’ is basically its shrinking

[...] [I think continuation] happens on a ‘soft’ level of remembrance,

[population]. The pure drawing didn’t suffice as a planning tool. […]

experience and self-awareness. There were a lot of personal stories

Our two-pronged strategy is that we tried on the one hand not to

weaving around the event. What I like about it is, that with attendance,

give up the [traditional] Top-down-perspective completely. But we

a participation in a cultural activity becomes possible, which is a

combine it with a Bottom-up-strategy. We held that [there] must be

contrast to what is reality in ‘Neustadt’. And temporary in this case is

tools, which involve those, who know how to live there, who know the

a long time. The preparations started in January and the festival was

coherences – that is, the residents. A kind of matrix will be coated over

in September 2003. >>

the city […] This matrix proposes smaller units […than] not too large-

p22-29 thema 03.indd 26

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 14:47:04

Halle Neustadt: shrinking process models

diffusion

vacancy 10-20 %

vacancy > 40%

contraction

perforation

vacancy 10-20 %

vacancy 30-40 %

contraction

diffusion

activity scheme implementation actors

perforation A

toolmarket

perforation B toolset

concept managemenet

stylos // avontuur // algemeen

p22-29 thema 03.indd 27

planning actors

18-6-2008 14:47:07

P: Did you further develop the generated tools for ‘Colorado/ Halle Neustadt’ ? M.B.: That’s the thing. Something can go wrong (laughs) Colorodo as a planning project fizzled out. In the planning context we didn’t have only one client, but a communal public and authority. In this case proprietors, who have their own interests. [...] The political relations have changed […] our original intension was to launch communication in a unit, in a matrix, so that it automatically leads to dialogue […] that was never really arranged […] The shrinking context is certainly one of the most difficult ones. In a couple of years we might give it a go again in another context. How can architects and City planners deal with the shrinking processes? M.B.: There is already a debate on principles, if there is even a problem at all. And when there is one how to react? It was politically agreed, that there is a problem, when the housing market doesn’t work like kitchen monument - festivity

it works in the West or other non-shrinking regions. Thus there was a political decision to invest remarkable sums of money into demolition. Buildings are taken from the market, which sustains the rest of the housing market. One could consider that in another way. You could say, 'hey it’s great that this house is empty it is like a wild scenery, where we can do something'. P: Another intersting project is the kitchen monument. Was there a commission or was it your own initiative? M.B.: There was a festival for […] performance in public space in Duisburg. They invited us to do something. P: Without any requirements? M.B.: Yeah, that is one nice thing about culture festivals, there is no errand [...] But they had a main topic. And then they invited artists to

private festivities in public space, Duisburg

kitchen monument floorplan

develop a project. You get a certain start-up budget. In the case of the ‚kitchen-monument’ it was getting more comprehensive and had to be renegotiated. When Jan und Matthias were exploring the city, they had a feeling, that it could be great to break with anonymity in public space. The name comes from ‘to feature a private activity of single or common cooking in the public space and than originally the idea […] to upgrade the built-in kitchen system’. ‘Monument’ results from the drop-sculpture - which loiter around like art[...] There is the box in the beginning, a metal object, that stands around, like a bluff body . And suddenly it opens up and for one evening, there is the possibility to experience something together. [It is still in use] recently it was in Hanover, Warsaw and in November it travels to Paris. P:Where is the boarder between architecture and installation? M.B.: We never really cared about that (smiles). We all studied architecture; at one time or another. And we were never directly interested to seek the central occupational field. But there is always an examination with space and public space that we pursue [where the] application derives from usability. That the space is not only generated as form or object, but that it can be read, used, reinterpreted [...] P: So, something like the ‘kitchen-monument’ can be distinguished from arts by its function?

'Palast der Republik'Berlin, Hotel + wardrobe

p22-29 thema 03.indd 28

M.B.: It’s doesn’t want to be distinguished at all. (Laughs out loud) stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 14:47:24

P:…It doesn’t want to distinguish, but rather can we regard it as both, architecture and art at the same time? M.B.: I think yes, that’s it. It is a crossover. It has an architectural element, what concerns the object as such. It has also a social structure: The neighbours, who live close to these places […] were invited to invite their friends and create a meal together […] More likely is it about a programmatic idea: What can happen? Who will be involved? How do motivate people to deploy quaint places, without proceeding strictly didactically with a lecture or a request, but by simply inviting to an experience where to perceive the urban environment differently, to use it in another manner. P: Could something for example a kind of guerrilla architecture without permission work in Germany? M.B.: I would say, yes. The best example is Berlin with thousands of artificial beaches [along the riverside], clubs and this and that. For the initiation it is good to sample without official permission. A question of permission or ownership arises with continuation. Brilliant about this strategy is of course, that you adopt inbetween spaces, which are usually empty. Otherwise it doesn’t have to be without permission […] When we did the event in the ‘Palace of Republic in Berlin’, we absolutely wanted a hotel, where we could get people to stay overnight. That, of course was clear, that if we would say we create a hotel with some panels and a bit of scaffolding and have a business there, that would never be permitted […] In the official plan it was called ‘wardrobe’. There were artists who performed etc. and therefore needed to change somewhere […] That’s a matter of negotiation: On the one hand the municipality could allow it this way. On the other hand would we take responsibility, if something would go wrong. P: And the municipality didn’t complain that the ‘wardrobe’ turned out to be a hotel? M.B.: When it was in progress, they didn’t look at it that closely anymore. It never happened to us, that a processing project was stopped because

Blauwmetallic plafond van Heradesign decorplaten, Thermen Lucaya in Oss.

people come together? What kind of public evolves there? How can we

it was permitted too laxely. P: How do you imagine architecture in the future? Which changes will be coming upon us? Could it be possible that architecture in general becomes more temporary, mobile? M.B.: I certainly think that there is transformation. On the one hand in planning, that we can have direct access to places by usage and pioneer

Pas het plafond zorgt ervoor, dat het vertrek perfect is

usage […] It’s positive that architecture is not only a finished object, thought of as classic development, but that different approaches gain ground. Temporary use means that there is a temporary user. That is someone who has his own idea how to use space and what can be done with it. A temporary user can be another kind of developer, […] someone who locally develops an economic model by sampling. P: Is your office here in the ‘Kunstfabrik’ a temporary usage? Are

Een plafond moet tegenwoordig meer dan functionaliteit bieden. Om de kroon op de ruimte te zijn, moet het er ook nog perfect uitzien en bouwbiologisch worden aanbevolen. Op de afbeelding: plafondsysteem van decorplaten: Heradesign® superfine – van natuurlijke materialen hout en magnesiet.

there other plans for the building? M.B.: (laughs) Probably the building is going to be a hotel, someday. That’s what I could imagine […] But the Kunstfabrik is one of the steady Post-reununification usages. Here are heaps of artist ateliers, a gallery and enough space to arrange events. // Heradesign Nederland B.V. Tel. +31/35/693 60 96 info@heradesign.nl w w w. h e r a d e s i g n . n l

p22-29 thema 03.indd 29

18-6-2008 14:47:26

De Braziliaanse hoofdstad is ontworpen en gebouwd in slechts vier jaar. Op een hoogvlakte midden in het uitgestrekte en verlaten binnenland. De stad is dermate uniek dat deze vermeldt is op de UNESCO’s werelderfgoedlijst.

Brasília

Brasília t.o.v. Brazilie

Stefan Bogaard

Geschiedenis van het idee

Ondanks de expedities en onderzoeken

Begin 19e eeuw opperden zowel onafhankelijkheids-strevers als het

zag de regering zichzelf voorlopig nog in

Portugese gezag om verschillende redenen het idee van een nieuwe

Rio zitten. Vijf jaar na de legging van de

hoofdstad in het binnenland. Brazilië was toentertijd een Portugese

hoeksteen werden de regeringsgebouwen

kolonie met, door toedoen van Napoleons expansiedrift in Europa,

nog grondig gerenoveerd en nog in mei 1956

Rio de Janeiro als hoofdstad van het Portugese rijk. Het koningshuis

verscheen er een voorstel voor een nieuw regeringsgebouw in Rio

moet zich daardoor kwetsbaar hebben gevoeld en stelde voor Nieuw

in een architectuurtijdschrift. Het eerste was misschien realisme,

Lissabon strategisch in het binnenland te vestigen. De stap is niet

maar het geeft aan dat lang niet iedereen de plannen voor Brasília

genomen, maar het idee blijft tot de verbeelding spreken.

serieus nam.

In 1889 werd de Federale Republiek Brazilië gesticht en binnen twee jaar werd 14400m2 grond gereserveerd voor de nieuwe hoofdstad op een centraal gelegen hoogvlakte, als ware zijnde het symbolisch centrum van het land. Een expeditie onder leiding van Dr. Luis Cruls

“The capital is moving, and anybody who tries to stop it will be lynched by the people.” J. Kubitschek

koos een exacte locatie die geschikt zou zijn voor de bouw van een stad. Dit werd op de kaart gezet als het toekomstige federale district

De prijsvraag was relatief eenvoudig. Er werd gevraagd om een

zonder verdere stappen te ondernemen.

stedenbouwkundig basisplan voor de stad op schaal 1:25000 en een

Bijna dertig jaar later in 1922 ontpopte men zich weer in enthousiasme

ondersteunend rapport. De jury bestond o.a. uit Oscar Niemeyer en P.

en president Epitucio Pessôa plaatste een symbolische hoeksteen.

Antunes Ribeiro. Niemeyer, een oude vriend van Kubitschek, was hoofd

Slechts twaalf jaar later blies de dictator Getúlio Vargas het idee

van de architectuur afdeling van NOVACAP (Companhia Urbanizadora

opnieuw leven in, maar met gebrek aan voldoende financiële middelen

da Nova Capital), de net opgerichte overheidsorganisatie die de bouw

verdween Brasília ook ditmaal naar de achtergrond.

zou leiden. De jury koos voor het ‘pilot plan’ van Lúcio Costa, zij het niet unaniem.

De beslissende aanzet vond plaats in 1946 toen president Eurico G.

Ribeiro was het totaal niet eens met gang van zaken. Er was niet

Dutra die het als zijn taak zag de hoofdstad te verplaatsten. Er werd

genoeg tijd genomen om de plannen te bestuderen en delen van

opnieuw een commissie aangesteld om de locatie van de stad te

de jury maakten beslissingen achter zijn rug om. Ribeiro vond dat de

bepalen. De criteria waren: demografisch centraal gelegen, goede

plannen van Costa niet voldoende uitgewerkt waren voor serieuze

communicatiemogelijkheden met de regio’s en ligging nabij een

overwegingen.

interne staatsgrens. De commissie deed zijn werk, maar liet de definitieve keus over aan het

Pilot Plan

congres. Na vijf jaar debat omlijnde het congres een gebied waarbinnen

Het ontwerp van Lúcio Costa bestaat uit twee assen die elkaar kruisen,

twee jaar (wettelijk vastgelegd) de uiteindelijke keus moest vallen.

iets dat is terug te voeren tot de Romeinse stedenbouw, en is volledig

Met behulp van een Amerikaans bedrijf en luchtfotografie werd het

volgens de principes van de Moderne Beweging en Le Corbusier

landschap geanalyseerd en in april 1955 prikte men de locatie waarop

uitgewerkt. De scheiding van verkeersstromen en het aanleggen van

Brasília gebouwd zou worden. Dit punt was tijdens de expeditie Cruls al door dr. Glaziou aangeprezen en bevindt zich 25km ten zuidoosten van de symbolische hoeksteen uit 1922.

National Congress Complex (1958-60), Oscar Niemeyer

Kubitschek’s monument Drijfveer achter de plotseling oprijzende stad was Juscelio Kubitschek de Oliveria die in 1956 tot president benoemd werd. Hij wilde Brasília voor het einde van zijn ambtstermijn gerealiseerd zien en wakkerde met zijn enthousiasme iedereen aan. Voor men het besefte wordt in september 1956 een nationale competitie uitgeschreven. Veel mensen zagen dit totaal niet aankomen. Brasília was een mythische droom.

p30-33 algemeen 01.indd 30

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 13:46:01

. e

de wegen volgens de principes van een snelweg vormen de basis van het plan. Langs de gekromde as zijn, met de machine als metafoor, de woningen in zogenaamde superblokken langs de dominerende snelweg gepositioneerd. De superblokken die weer uit losse blokken bestaan hebben elk eigen voorzieningen als scholen. De blokken langs de as zijn 6 verdiepingen hoog, naar achteren toe loopt dit uit op 3. En aan de W3, oorspronkelijk een service as voor de winkels, stonden rijen woningen van 1 of 2 verdiepingen. De hoogteregulering is een De as en aanliggende superblokken

belangrijk compositie instrument. Het is misschien wel leuk om te vermelden dat de winkels in plaats

maken. Voorstanders maakten vergelijkingen met de Akropolis en de

van zich zoals ontworpen te richten op de voetgangersstromen zich

Piramiden als voordelen op lange termijn.

gewoontegetrouw ook oriënteerden op de weg, terwijl deze alleen voor laden en lossen bedoeld was.

Geschiedenis herhaalt zich

Midden en haaks op deze as is de monumentale as geplaatst waaraan

De officiële opening van de stad vond plaats op de gestelde datum

de regeringsgebouwen en het zakencentrum een plaats kregen. De

21 april 1960, zij het dat de bouwwerkzaamheden nog niet voltooid

as, die terugvoert op een door Beaux Arts vormgegeven laan, heeft

waren. Het vertrek van Kubitschek na zijn ambtstermijn had directe

in het midden een groene strook geflankeerd de regeringsgebouwen

invloed op de bouwwerkzaamheden: het enthousiasme en tempo

en is beëindigd door een driehoekige plein. Aan dit plein, Plaza of the

zakten terug. Ook Niemeyer vertrok kort daarop om aan projecten in

Three Powers, staan de gebouwen voor regering en gerechtshof aan

het buitenland te gaan werken.

de basis en die voor het congres aan de top.

De verhuizing van de regering liet ook nog jaren op zich wachten. Degenen die al overgekomen waren voor de inauguratie vluchtten hals

“We have to finish in five years or the forest will come back.” L. Costa

over kop weer terug naar Rio toen bleek dat veel regeringsgebouwen nog gebreken vertoonden. De verhuizing leek een zelfde lang verhaal te worden als het stichten van de hoofdstad.

Oorlog De deadline werd gesteld op 21 april 1960. Dat is 3 jaar, 1 maand en 5

Braziliaanse stad

dagen na de beslissing van de jury. Costa trok zich terug en Niemeyer

Brasília is snel na de bouw uit zijn voegen gegroeid. De stad heeft

kreeg de supervisie over het plan. De deadline had een magische

inmiddels 2 miljoen inwoners, grotendeels ondergebracht in

werking en er heerste volgens bezoekers een werkdrift alsof het

satellietsteden. Brasília was bedoelt als een aankondiging van een

oorlog was. Kubitschek bleef iedereen enthousiast aansporen en

nieuw tijdperk waardoor er in het ontwerp paradoxaal geen rekening

iedere voltooiing werd breed uitgemeten met ceremonies, feestjes

gehouden is met de problemen die zich toentertijd in andere steden

en belangrijke gasten.

voordeden. Er was eigenlijk ook geen tijd voor. Maar ondanks alle

Oscar Niemeyer en zijn staf hadden de verantwoordelijkheid het

kritiek die dat met zich mee bracht, wonen er veel mensen naar hun

schetsmatige plan van Costa ter plekke uit te werken. Daarnaast

zin en voelen zich er thuis.

ontwierp Niemeyer ook nog eens de belangrijkste gebouwen zelf. Hij

Alle architectuur heeft voor- en nadelen en er is geen universele

stelde dat hij voor elk ontwerp 15 dagen de tijd nodig had. De tijdsdruk

oplossing, vooral niet omdat de maatschappij zelf voortdurend

ontnam de mogelijkheid van het langdurig wikken en wegen en siert

transformeert. Architectuur is een kwestie van actie en reactie als een

de stad daarom met spontane architectuur.

eeuwigdurend proces. Dit is terug te zien in de meeste steden om ons

De tijdsdruk is ook de reden waarom Brasília een architectuurstad is

heen. Daarentegen is Pilot Plan als geheel, als één groot monument

geworden, eerder dan bijvoorbeeld een sociale of geplande. Er was

als het ware, en onder één architecturale opvatting ontworpen. Dat

geen tijd om het ontwerp samen met specialisten op andere gebieden

maakt de hoofdstad uniek. //

dan architectuur of engineering uit te werken. De gestelde D-day was heilig. De reden dat de hele onderneming betaald werd. Elke vraag van bovenaf over de kosten werd gepareerd met slechts het noemen van de datum. De kosten tot aan 1960 bedroegen $ 600 miljoen. De immense kosten hadden een flinke

Bronnen > Evenson, N. (1973) Two Brazilian capitals - Architecture and urbanism in Rio de Janeiro and Brasília. New Haven/London: Yale University Press > http://www.infoBrasília.com.br/ > http://www.macalester.edu/courses/geog61/jmoersch/geography.html > Arnau, F. (1960) Brasilia. München: Prestel - Verlag (alleen afbeeldingen)

inflatie tot gevolg en critici stelden dat Brasília Brazilië kapot zou Pilot Plan, L. Costa

stylos // avontuur // algemeen

p30-33 algemeen 01.indd 31

18-6-2008 13:46:02

Ga je binnenkort aan je master beginnen en heb je nog geen idee wat de praktijkverenigingen inhouden? In deze serie publiceren de verschillende praktijkverenigingen van bouwkunde artikelen vanuit hun eigen vakgebied.

praktijkvereniging BouT praktijkvereniging bouwtechnologie; BouT

DeltaSync; the life of a young engineer. Last year I graduated and started with others DeltaSync. DeltaSync is a company in the YES!Delft techno starter incubator of TUDelft, which means we are still young, ambitious and we managed to convince everyone that we’ll get to become the leading company of tomorrow, at least if we are to believe the YES!Delft slogan which is printed on their windows. We do floating buildings, soon to be a booming market, hopefully sooner then the inhabitation of outer space. Entrepreneurship isn’t always easy, mood swings go up and down... March 28: Working hard on sales, we need a big assignment for our cash flow. Finding work is so easy, getting money for it that’s the

Ontwerp voor Floating VIP Harbor

challenge. April 1: We just sold a complete floating city!

things fancy, now I learn how to sell things. Sometimes selling is being a Bokito, or you have this voice like Santa Clause. Ivo Opstelten (mayor

April 3: We‘re having a lot of interviews these weeks, this is a bit of

Rotterdam) really has the Santa Clause power. I wish I could impress

our story: “We’re five TUDelft graduates, most of us cum laude, from

people with an impressive voice and more evidence of ageing. Girls

either CiTG or BK, four men, one lady. That’s how we started less then

have a problem with ageing, but guys can use some ageing to be

a year ago and now we don’t have time to hang out with the students,

taken seriously. I am not a Bokito, is there a chance to be just a Parkito,

because we’ve businesscards, we’re professionals! (read some irony, I

a small bird who has enough by picking on a banana but not eager

love my student house)”

for eating the whole lot of banana’s? We don’t need the >2.500 Euro income per month, I don’t have a really big house which cost a lot of

April 16: Although, I am not so sure what to put on my new business

cleaning ladies (or guys not to discriminate), so for now I can do with

card, I like to put ‘managing director’, but of course I want to show that

getting my enthusiasm fulfilled.

I am architect ánd engineer, that’s why I graduated in Architecture ánd Building technology. It all has to do with who’ll get my card, managers

May 2: This Friday Rutger and I got invited by a company from the same

want to see manager on it, some clients love to see ‘architect’ on the

niche market. They’re in the field for over 10 years, I respect them a

card, but in de building industry architects are not so popular. By now

lot and it’s a big challenge to be their competitor. In the newspaper it

I figured out the safest and nicest thing to put on your businesscard

was mentioned that he earns about 7.500 Euro a month, I don’t. I start

is ‘friend’.

wondering if I should wear my Bokito suit or not, are we going to be

Generally speaking architects and engineers tend to disagree with

fighting over bananas? Turns out he is quite happy with us. He believes

each other; you probably noticed this in the faculty already. I don’t

there is finally another serious company in the market and that is what

call DeltaSync an architecture company, we’re mainly engineers

is needed to make a stable market. Such a big compliment, and I am

but know how to design a building. We at DeltaSync are experts in

happy to hear there’s a stable market to come.

waterbased urban development, which only means we like to design

Later this Friday more good news, Kivi Niria selected me as for the

things floating on the water.

Young Technical Professional Award 2008! So maybe it pays of to work sixty hours a week. My colleagues are not to happy with it, if I

April 24: Tonight I was in the bouwpub, pretending to be a student.

win I’ll get invited for some conference in Quebec, that will cost me

It feels so great to chat with people who are not acting like the big

a week of work! //

Bokito. Just being yourself and having a good time, with or without the alcohol. I went there with my new housemate, a second year

Bart van Bueren

student. She doesn’t know the size of a parking lot yet. At building technology we learn how to build things, at architecture how to make

p30-33 algemeen 01.indd 32

> eerder gepubliceerd in RuMoer 43. juni 2008, Delft: BouT

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 13:46:03

De nieuwe bouwtechnoloog

Veiligheid en duurzaamheid zijn nog onderbelichte onderwerpen.

Onlangs ontving ik een brief van Michiel Cohen (Cepezed) waarin hij

Er is overigens voldoende ruimte voor specialisaties in de immer

mij onder andere schrijft:

complexer wordende bouwprocessen. Ik pleit er overigens niet voor

“Wij architecten balanceren voortdurend op de snede van techniek

om de afstudeerrichting slechts in te richten voor specialisten maar

en kunst, van realisatie en ontwerp, van kwaliteit en mode. Door

om een brede opleiding te ontwerpen waar vooral ook veel kennis van

deze twijfel zijn wij vergeten te formuleren en uit te leggen waar

en begrip voor andere specialisten wordt bijgebracht. Eerst dan kun je

wij eigenlijk voor (be)staan.” Einde citaat. Ik heb het gevoel dat de

verloren posities (deels) terugwinnen. Trek je niet terug op het ontwerp

bouwtechnoloog de laatste decennia inderdaad in de war is gebracht,

alleen, maar kweek interesse voor het “maken van architectuur”.

enerzijds doordat hij/zij zelf niet kon uitleggen waarvoor hij/zij

Er is een maatschappelijke tendens te ontdekken waarin meer

staat en anderzijds doordat anderen die verwarring toejuichten en

aandacht wordt gevraagd voor kwaliteit boven kwantiteit. Daar hoort

versterkten. Mijn standpunt is duidelijk: de huidige bouwtechnoloog

ook de materiele kwaliteit van de gebouwde omgeving bij.

is architect. Basta!

De “brede” architect (misschien is het beter te spreken van: het “brede”

Ik herinner mij dat ik het curriculum van bouwtechnologie uit de

architectenbureau) is in opkomst. In dat geval is de architect niet

begin jaren 90 naar de Europese commissie van toezicht op de

slechts verantwoordelijk voor het ontwerp maar coördineert hij alle

architectuuropleidingen in Brussel stuurde met de vraag of het

overige adviseurs en is ook nog verantwoordelijk voor het bouwproces.

curriculum voldeed aan de Europese eisen. Het antwoord was

“Architectural Engineering” is zo’n begrip dat bovenstaande

dat de opleiding zelfs beter voldeed aan de eisen dan de normale

omschrijving dekt. Natuurlijk is het ontwerpen als activiteit het meest

afstudeerrichting architectuur in Delft. Maar ja, wij hadden de

belangrijk, maar als je in staat bent om je ook te bemoeien met de

afstudeerrichting nu eenmaal “bouwtechnologie” genoemd en daar

bouwmethodiek, de materialisatie en de detaillering heb je meer

zat de moeilijkheid.

invloed op het eindresultaat van het proces. De vraag blijft of de

Het werk van de architect is voortdurend aan verandering onderhevig.

architect die verantwoordelijkheid kan dragen. Ook aan dit aspect

Dit is zeker het geval gedurende het laatste decennium. Zijn positie

dient in de opleiding aandacht te worden besteed. //

in de bouwketen is verzwakt, stel ik vast en het kost moeite om de eerdere positie weer te bemachtigen. Bovendien is er sprake

Jan Brouwer

van andersoortige opdrachten zoals geïntegreerde contracten in tegenstelling tot de traditionele contracten. De traditionele opdracht

> eerder gepubliceerd in RuMoer 42. maart 2008, Delft: BouT

zal nog wel blijven bestaan maar de nieuwe architect dient meer te weten over het proces, weet meer van bouwmethodiek en beheerst de materiaaltoepassing.

stylos // avontuur // algemeen

p30-33 algemeen 01.indd 33

18-6-2008 13:46:04

The Spanish government is on a rampage. Politicians are charged with corruption, thousands are loosing their homes, beautiful structures are falling. This is unacceptable for the Architect - but do we have anything to do with it?

built ethically sound? Laura Maasry

Spanish Madness In recent years, there have been a series of land ownership scandals in Spain. The government has began a rather vigorous demolishment rampage of homes, offices, hotels, and recreation centers in areas that are suddenly declared protected. Rural vacation homes ownded largely by non-Spanish have been hit the hardest. Last month an article appeared in the International Herald Tribune relating the sad story of a retired British couple who received a demolition in January order saying their house, located in nearby Alicante, had been built without a legal permit. The couple had purchased the house about two years earlier, had used a registered Spanish real estate agent, a Spanish notary, and had obtained their mortgage through an affluent Spanish saving bank . Demolition of a British couple's vacation home on the south coast of Almeria, Spain on 11 January, 2008.

The story is a follow-up in a series of sudden calls for demolition in Spain. during the lat two years. Also in January, another British couple

The couple had received a letter in the mail one month prior to this date warning that the house would be demolished, despite their lawyers assurances that that local authorites would not go through with it.

watched helplessly as their retirement villa in Costa de Almeria was torn down after having it built in 2003. That year, the couple received an official permit via the town hall, but in 2006 they received a notification containing a demolition threat from the regional government stating that permit had been awarded illegally. The couple went to the courts,

The complexites in the Spanish housing market make the issue difficult

where the case was heard, yet another letter was sent in December

to understand. Nevertheless two important aspects can be directly

2007 acknowledging the case, yet announcing the date for expected

linked to the demolition rampages described above. The first aspect

demolition ... to occur in one month's time.

is rather specific: the decentralization of regulation. The second is more abstract: Economic growth - and exploitation hereof - in Spain

The event made international news and was followed by shock among

during the past decade.

home-owners in the area, who gathered together on January 27 for demonstration. While their plea concerned the future safety of their

In Spain, there are more than 500 municipal governments, each with

recently constructed homes, most were particularly indignant towards

at least one town hall. Since the mid-nineties, each of Spain's town

the lack of protection and compensation the government provided

halls has increasingly gained control over urban planning issues, with

for the demollition victims.

little oversight from regional or the national government. A numer of national regulatory agencies, including the administration of Spain's

There seems to be something 'in the air' which is causing local governments to suddenly reject the existence of modern vacation homes.

environmental sector, have became increasingly decentralized as well. Into the Wrong Hands As a result, the legislation and regulation regarding housing projects,

Around Spain, similar stories are increasingly appearing in the news.

land ownership, and building permit has fallen into the hands of local

Something peculiar is causing even the local governments to reject the

politicians and companies involved in the construction business â&#x20AC;&#x201C; two

existence of modern vacation homes and other buildings located in

types of parties that have proven to be short-sighted and egotistical

touristic areas. The City Hall in Murcia threatened in April to demolish

in their Economic interests.

4,000 homes in the countryside which, proclaimed illegal terrotory.

p34-40 algemeen 02.indd 34

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 14:50:14

central land control, local officials were able to exploit the profits of construction projects, easing interpretations of land protection laws that date back to 1988. Specifically, the press has reported fraud and corruption at the local levels, where officials have bent the law while receiving bribes from project developers and such. The corruption has not passed without, at least in certain cases, serious consequences. In 2006, the head of Urban Planning in Marbella was charged with accepting bribes to issue building permits. In another town Catral, the former mayor JosĂŠ Manual Rodriquez who oversaw the building of 1,000 recently proclaimed illegal homes during his 12 years in office, was forced to step down. Now the new authorities have announced demolition orders for over 150 of these homes. A consumer protection agency, operating at the European Union level, is currently investigating the financial operations of one responsible Helen. Prior watching, distraught, as her retirement home is being torn down. Her husband Len has a heart condition, and collapsed when the bull dozers arrived that morning. He was released from hospital after a check-up.

construction company; a company that owned by Maria RodrĂguez Leal, the sister of the former mayor. Timing Politics is complex game. In brief, the new Socialist government in Spain, which took power in April 2004, has decided to enforce the much neglected 1988 laws concerning what constitutes the public

Simlutaneously, the Spanish housing market has undergone vast

domain.

changes in the last decade. Vacation homes along the Mediterranean Coast have become increasingly popular, causing housing prices

Also within the Socialist agenda, environmental agencies have seen

in Spain to rise. Demand has nonetheless remained abundant,

their calling, and have stepped up their own pressure. This was clearly

thus sparking steady growth in the housing market during the late

expressed in Environment Ministry's coastal department director JosĂŠ

1990's, causing increases in property value, drawing investments and

Fernandez statement this year regarding Spain's coastal protection:

stimulating more market growth.

"We're taking the law seriously. Previous governments didn't think it was important, while we have made it a priority."

The healthy growth in the housing market proved a strong influence on Economic prosperity in the country during the early years of 2000.

The Builder's Dilemma

To give an indication of the growth, housing prices almost doubled,

Environment a priority? If this is true, it illustrates a change in the Ethics

on average, between 1998 and 2006. The coastal towns in Spain are

of recent Spanish political culture.

amongst Europe's most popular. A change in political culture, symbolizing a larger ethical goal, yet also accounting for the widespread demolition of perfectly well constructed

A change in political culture, symbolizing a larger ethical goal also accounts for the widespread demolition of perfectly well constructed vacation homes.

vacation homes. Is this to par with our morality? As contributors to the built environment, certainly we feel addressed.

Unfortunately, the this is where the opportunity for individuals

As Architects should we accept the (possibly unethical) current Political

involved in building to draw profits arose. Because of the weakened

policies that 'correct' the previous (certainly unethical) policies, by >> stylos // avontuur // algemeen

p34-40 algemeen 02.indd 35

18-6-2008 14:50:14

means of destructing the goods that we have honorably designed and therefore created – let alone the abuse of thousands of innocent home-owners? Let's take a step back and consider role of builders and Architects within the Spanish madness. We saw that in the case of Maria Leal's company in Catral, indeed parties within the building sector also exploited the situation – at least to the benefits of certain individuals. But there has been no indication of worker's salaries rising and we therefore cannot assume the construction workers, who presumably were simply taking orders, of any wrong-doing. Still, it is interesting to ask yourself whether builders and Architects were aware of the illegality of the houses – and whether they should have resisted against this. I wonder whether resistance among building

Unkown Artist, View of Florence, 1342, detail from fresco, Madonna della Misericordia, in the Logia dvel Bigallo.

companies and/or Architects have reduced some of the rural land abuse.

a famous landmark hotel on the southern seaside resort in El Médano. In response, the College of Architects publicly proclaimed the building

Ethics in Context

'a piece of worthy Architecture' that also improved its surroundings

The reality is that we live in amarket-driven world. The Architect

by offering shelter to the beach and a nearby plaza against the wind.

does not have a dominating word, especially on the larger scale, in

They stressed how the regional people are unanimous in their support

what and comes and goes, and where it comes and goes, in the built

for the hotel, which has provided jobs for local workers, and that it is

environment.

regarded there as part of the landscape.

Spanish Architects are not completely in line with the Socialist government's environmental knock-down.

Thus we an example of an ethical debate between Architects and government. Both sides claim they are trying to do what's right for the government. Who should have the say, and more importantly which interpretation of 'protecting the environment' is correct?

What is striking is how exceedingly difficult it is to find out about the position of Architects and other parties directly involved in construction

The Architects undoubtedly spoke out on the basis of legitimate

regarding the demolition. Nowhere in the press did Architects speak

professional knowledge. But the demolition is part of an on-the -whole

out against the potenial destruction of thousands of attractive newly

ethically sound policy. A group of Spanish ecologists correctly pointed

designed and constructed homes. Were they unaware of the technical

out that in nearly 70% of beaches in Spain are surrounded by buildings

complications regarding the legality of the homes during when they

as a result of the 'today is money, forget about tomorrow' attitude

were built, and are now feeling foolish? The widespread appearances

dominating Spanish Politics in the last decade .

in the press in recent years makes this difficult to believe. All of these complexities are rather tiresome. Is it even possible at this The Architects and construction companies, as is usually the case,

point to make ethical judgements, or draw conclusions at all?

most probably did not involve themselves with the Politics. There was demand, so they built. Still, it would be interesting to discover

Well worth realizing is that the politicians have claimed the right to

whether they could have resisted if they anticipated the harsh Political

correct past unethical behavior by implementing 'reverse' policy that

turn-around of the present. Could they have helped in preventing such

is certainly does not escape ethical questioning.

disaster? Are ethical dilemnas concerning the legality of buildings If our decisions regarding the built environment should be ethical, how

our dilemnas?

sure can we be in leaving the decisions to the politicians? Certainly An interesting event whereby Architects spoke out occurred when the

some of the structures to be demolished in Spain have obtained,

Spanish Ministry of the Environment announced they would demolish

through time, Architectural and Economical value that surpasses the value in their (long overdue) illegality?

p34-40 algemeen 02.indd 36

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 14:50:16

Exploitation in the Middle Ages

Perhaps the clearing of overcrowded Spanish coastal and rural areas

Today architects are subject to political cultures specific to sovereign

will give Architects the opportunity to redesign the environments in a

states. This is different than the political context of, for examples,

more responsible manner than before, 'rebeautifying' the areas as once

Middle Ages. Still, we can draw links with city development in the

achieved in Renaissance Italy. Perhaps the area will win back healthy

Middle Ages cities whereby the respective role of politics, conflict, and

tourism, and thus modern Economic value, in this way. Perhas this is

architecture can be put into interesting ethical context.

the most noble, ethical task of it all.

Rosa Letts, Art Historian at Cambridge University, points out that

During the Renaissance, ethics entailed the necessity of a new order

private ownership of land in Middle-Aged Florence led to narrow

and harmony in life by means of perfect Artistic expression. Because

streets, crowded and filthy squares, and tall houses that robbed

of these ideals, Renaissance leaders tended to posses the refinement

neighbors of light and air. This led to a people's petition whereby

to appreciate the new artistic achievements. Ethics was matched

the local authorities reacted with restrictive laws in efforts to clean

with human sensitivity, in the personal relationships between the

up the land.

Architect and his patron. The patron controlled the production through Economic means, while the Architect created the products that fulfilled

Looking at the view of Florence in 1342 it is evident that the laws, which

the ethical order of the time. //

were meant to enforce the demolition of high buildings, had little or no effect. Letts argues that this was predominantly due to the leniency of the authorities in applying the new laws along with the ability for high-society individuals to ignore the regulations.

Sources

Interestingly, the fines paid by the owners a half century later, severely

Threatened with Demolition. Published 01/05/08 http://www.iht.com/

punished for not originally complying with the law, became a regular

articles/2008/05/01/business/peseta.php

1. International Herarld Tribune Online. Thousands of Homes in Spain

source of income for the commune . Then during the more affluent 14th century, local governments took it very seriously - linked with

2. International Herald Tribune Online. In Spain, your casa is

the artistic beginnings of the Renaissance period - to rebeautify Italian

suddenly the State's casa. Pubished 17/04/08. http://www.iht.com/

towns. One hundred years later, the towns looked dramatically.

articles/2008/04/17/business/casa.php

These above cases recall two different ethical concerns: the environment in modern-day coastal Spain, and the living standards

3. The Olive Press Online. UK Couple could have home demoilshed in Almeria. Published 27/01/08. http://www.theolivepress. es/2008/01/27/uk-couple-have-home-demolished-in-almeria.

in Middle Age cities. We do, however, see a likeness in the way the authorities 'correct' chaotic urban growth by flexibility and rigidity just at the right times to benefit. This all while individuals initially enjoy lenient laws, but are eventually punished. Is the Architect just a fish in the sea, swimming circles within Economy and Political currents, paddling through the waves of corruption? History suggests the affirmative. We fall short of controlling what is built, how much of it is built, and what is torn down. Realizing this, I can not help but wonder whether the important ethical quests of what, where, and when, are out of reach in the Architect's practise. Hope We will always dominate the vocabulary of the latter. The 'how' in building, delightfully concrete in its short term implications - less

4. Typically Spanish.com 4,000 homes under the threat of demolition in Murcia. Published 24/04/08. http://www.typicallyspanish. com/news/publish/article_16216.shtml 5. Natural Resources Canada (NRCan) PDF file, view date 24/05/08 Environment Sector Profile, Spain. L http://www.nrcan.gc.ca/es/etb/ cetc/cep/EnvironmentalSectorProfile_spain.pdf 6. Tenerife News Online. El MĂŠdano Fights Back. Viewed 28/05/08. http://www.tenerifenews.com/cms/front_content.php?idart=3885 7. Letts, Rosa Maria. The Renaissance. A Cambridge Introduction to Art. Cambridge University Press, New York1981 [Ch. 2, Ch. 4] 8. Image Source, The Demoligion of Len and Helen Prior's vacation home. Dail Online News. More British dream retirement homes to be demolished in Spanish planning row. http://www.dailymail.co.uk/ news/article-507451/More-British-dream-retirement-homes-demolished-Spanish-planning-row.html

evident and abstract in the long term, lasting effects. stylos // avontuur // algemeen

p34-40 algemeen 02.indd 37

18-6-2008 14:50:16

De enorme veelzijdigheid van decoratieve plaatmaterialen vindt u terug in de vele voordelen van Plastica. Zoals het uitgebreid assortiment van uiteenlopende materialen, decoren en finishes waaronder Plastica Massief NT gevelbekledingsplaten.

Gevelbekleding met een schitterende uitstraling Plastica Massief NT is een uit thermohardende kunstharsen opgebouwd gevelbekledingsplaat. Deze heeft een kern van ge誰mpregneerde cellulosebanen en een gesloten acrylaat-toplaag voor maximale duurzaamheid. Standaard wordt Plastica Massief NT geleverd in

Plastica Plaat B.V.

dubbelzijdig decor. Leverbaar in een uitgebreid palet van schitterend

Industrieweg 92

moderne kleuren, warme houtdessins, behoudende decoren of juist

5145 PW Waalwijk

trendy designs. Bovendien is Plastica Massief NT standaard uitgevoerd

Postbus 180

volgens brandclassificatie Euroklasse B. De kwaliteit wordt ook

5140 AD Waalwijk

bevestigd door een KOMO attest-met-productcertificaat uitgegeven

Tel. +31(0)416 67 24 00

door KIWA. Daarnaast zijn de gevelbekledingsplaten all-in. Inclusief

Fax +31(0)416 67 24 90

technische ondersteuning, garanties, bevestigingsmaterialen en alle

info@plastica.nl

mogelijkheden voor maatwerk.

www.plastica.nl

4 1 3 2 2 3 1

Tekening A: Doorsnede luifel bekleed met Plastica Massief NT gevelbekleding

1 2 3 4

Houten regel Plastica速 Massief NT Plastiflex速 -NT lijmsysteem Daktrim

Tekening B: Doorsnede Plastica Massief NT gevelbekleding toegepast als potdekselpanelen

Tekening B

Tekening A

p34-40 algemeen 02.indd 38

1 2 3

Houten regel Plastica速 Massief NT potdekselpaneel Montageklem

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 14:50:42

VM ZINC® is wereldmarktleider op het gebied van gewalst zink, geprepatineerd zink, regenwatersystemen en dakaccessoires. U kiest de dak- of geveltechniek en tint die bij uw project passen.

VM ZINC® en esthetiek gaan hand in hand! Zink is grijs en combineert gemakkelijk. Beeld je in wat een rode, groene of blauwe nuance aan je creatie kan toevoegen… VM ZINC® ontwikkelde 3 nuances, die de natuurlijke textuur van geprepatineerd zink laten doorschijnen en harmonieus samengaan

www.vmzinc.nl

met andere bouwmaterialen.

020 494 28 39 020 494 08 46

Architectenbureau Hennie Beenen Techniek: Felsnaad Plaatsing: horizontaal Raamaansluiting in de gevel

helli ng 2%

1. Felsnaad uit VM ZINC® 2. Onderbroken bebording (max. 400 mm as-op-as), verticaal gemonteerd (ventilatie) 3. Aanhakingsklang uit VM ZINC®, om te plooien dikte = 1 mm, l = 80 mm, 2 per m 4. Dampopen waterdichte folie (optie) 5. Ventilatierooster (max. maaswijdte: 2 mm) 6. Doorlopende afwerkingsstrook uit VM ZINC® dikte = 0,8 mm 7. Soepele kit, compatibel met VM ZINC® 8. Onderbroken houtwerk 9. Raamprofiel 10. Druipband uit VM ZINC®, doorlopend 11. Steunklang uit VM ZINC® dikte = 1,3 mm, l = 250 mm, 2 per m 12. Geventileerde ruimte 13. Draagstructuur 14. Isolatie

stylos // avontuur // algemeen

p34-40 algemeen 02.indd 39

18-6-2008 14:50:49

This is a new recurring page, where you can get inspired, interact and participate. It is a collection of mixed media hints (books, web-pages), that you won't find on your tutor's literature list!

get inspired Romy Krautheim Roderick Trompert

wat was waar http://www.watwaswaar.com // explore In desperate need for those historic maps now the 'map room' of Bouwkunde is currently unavailable? Find it easily online on this site.

mi modern architecture http://www.mimoa.eu // travel A fresh online source for architecture projects, and their locations! Create your own guides, plan your routes and upload it to TomTom.

doel beelden http://www.doelbeelden.nl // analyze Trouble finding that specific reference image for your presentation, that expresses exactly what you have in mind? Browse for them here!

the fountain head author: Ayn Rands // discuss A brilliant novel discussing political and social transitions in architecture during the 1930s in New York.

de wand author: Jack Breen, Bernard Ohlsthoorn // analyze A comprehensize bundle on the facade. Also includes a lot of imagery and info on (the facade of ) the old Architecture faculty building.

p34-40 algemeen 02.indd 40

stylos // avontuur // algemeen

18-6-2008 14:50:50

agenda 15-05 / 03-08

Architectuur voor onderwijs

tentoonstelling

locatie: RAP architectuurcentrum, Leiden

www.rapsite.nl

De ideeën over onderwijs zijn aan voordurende verandering onderhevig. Hiermee veranderen ook de eisen die aan het schoolgebouw worden gesteld. De komende jaren zullen in Leiden een aantal nieuwe scholen worden gebouwd voor verschillende vormen van onderwijs. RAP Architectuurcentrum heeft een selectie gemaakt van zes schoolgebouwen met uiteenlopende programma’s van eisen.

23-05 / 27-09

Verlangen naar het grid

tentoonstelling

locatie: Casla, Almere stad

www.casla.nl

Te zien is de wereldwijde historische ontwikkeling van wat ooit een castra was, een Romeins legerkamp, via middeleeuwse Bastidesteden tot het stedenbouwkundig patroon van steden als New York, Barcelona en Almere. In de tentoonstelling komt naast de wereldwijde historische toepassing van het grid, ook de ontwikkeling ervan in Nederland aan bod en in het bijzonder in Almere.

30-05 / 01-10

Straatmeubilair van Amsterdam

tentoonstelling

locatie: Museum het Schip, Amsterdam

www.hetschip.nl

Straatmeubilair is overal om ons heen. We zijn er zo aan gewend geraakt dat we ons nauwelijks bewust zijn van deze objecten in onze dagelijkse omgeving. Toch kennen alle urinoirs, postbussen, lantaarnpalen en afvalbakken stuk voor stuk een bewogen stijlgeschiedenis. Een belangrijk keerpunt in deze geschiedenis wordt gevormd door de inbreng van de architecten en kunstenaars van de Amsterdamse school.

30-05 / 16-08

Roots

tentoonstelling

locatie: ARCAM, Amsterdam

www.arcam.nl

In de zomertentoonstelling bij ARCAM worden ontwerpen van architecten die hun roots elders hebben gepresenteerd. Negen internationaal opererende architecten presenteren hun projecten, waarvan er minimaal één is gerealiseerd in Amsterdam.

31-05 / 21-09

NL08 Olympisch Vuur

tentoonstelling

locatie: NAi, Rotterdam

www.nai.nl

Wat betekend het voor Nederland als we in 2028 de Olympische Spelen zouden mogen organiseren? Hoe zorg je ervoor dat stadions die je alleen bij de Spelen kunt gebruiken, ook daarna een goede functie hebben? Hoe organiseer je de infrastructuur en de mobiliteit voor de Spelen? Hierover wordt gespeculeerd op de tentoonstelling: ‘NL28 Olympisch vuur’.

07-06 / 28-09

Hutongs van Beijing

tentoonstelling

locatie: Kunsthal, Rotterdam

www.kunsthal.nl

Een tentoonstelling van de Franse fotograaf Ambroise Tézenas. Hij dwaalde gedurende 5 jaar door Beijing en legde daar de grootschalige bouwwerkzaamheden vast. De beelden laten de economische vooruitgang zien van een metropool in oprichting.

11-06 / 28-09

Triënnale Apeldoorn

festival

locatie: verschillende locaties, Apeldoorn

www.triennale.nl

De Internationale Triënnale Apeldoorn zet honderd dagen lang het landschap, de tuin en cultuur centraal. Het festival biedt een podium voor debat, maar er worden ook fietsen wandeltochten uitgezet.

03-07

MidZomerNacht

festival

locatie: BK-City, Delft

www.stylos.nl

Het MidZomerNacht feest van Stylos gaat net zoals andere jaren gewoon weer plaatsvinden, dit jaar van 18:00u tot 01:00u. Na de drukke en chaotische periode die nu geweest is, is er nog een laatste kans waar je met al je vrienden nog een keer gezellig een drankje kan doen bij live bands en DJ's op het tentenkamp van Bouwkunde. We zien je daar!

16-09

Stylos 115

constitutieborrel

locatie: nog niet bekend

www.stylos.nl

Zoals ieder jaar zal op de 3e dinsdag van september de officiele overdracht plaatsvinden naar het nieuwe bestuur. Op deze dag zal vanaf 16:00u de wissel-ALV (algemene ledenvergadering) plaatsvinden, gevolgd door de constitutieborrel (20:00u) waarbij iedereen uitgenodigd is om het 115e bestuur van Stylos te feliciteren!

avontuur_kaft.indd 3

18-6-2008 14:35:42

ARCHIBALDS VACATURES volgende !

Continu Engineering is dé intermediair op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt en bemiddelt en begeleidt jaarlijks honderden bouwkundigen en civieltechnici naar een nieuwe passende baan in het kantoor van Archibald en zijn werkomgeving. Het matchen van vraag en aanbod op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt is onze kernactiviteit. Continu Engineering geniet brede bekendheid in de markt en is in 13 jaar uitgegroeid tot een landelijke organisatie met acht vestigingen.

Traineeship

vacaturenummer 100141

Bedrijf: Voor het kantoor van Archibald en de bedrijven die de eer hebben om met hem samen te werken zijn wij op zoek naar zeer gemotiveerde, ambitieuze MTS, HTS en TU schoolverlaters. Bij dit kantoor en zijn dwangmatige volgelingen is de organisatiestructuur erop gericht om iedereen op een gedegen wijze zoveel mogelijk eigen verantwoordelijkheid en zelfstandigheid te geven. Aan de individuele ontwikkeling en brainwashing van de medewerker wordt veel aandacht besteed. Archibald is na lang aandringen van Continu (Na een kop koffie was hij al verkocht) bereid te investeren in de bouwkundigen van de toekomst en heeft hiervoor i.s.m. Continu een intensief programma opgesteld. Functie / taken: Een unieke kans en de dankbare eer om als starter een intensief traineeprogramma te doorlopen onder begeleiding van toparchitect Archibald. Het is een perfecte combinatie van werkend leren en lerend werken met aangeleerde bijwerkingen. Als het programma succesvol wordt doorlopen (uiteraard want alles wat Archibald aanraakt is voorbestemd tot een groot succes –maar niet groter dan hemzelf), stroom je door in een functie die bij je past. Denk hierbij aan planvoorbereider, projectleider, projectontwikkelaar, werkvoorbereider of koffiebereider. Archibald zoekt: MTS, HTS en TU bouwkundigen (starter of met 1-2 jaar ervaring) vragen wij te reageren op deze uitdaging. Je bent zelfstandig, ondernemend, analytisch en resultaatgericht. Bovenal ben je gemotiveerd, heb je een gezonde ambitie en durf je eigen initiatieven te nemen (kortom perfect in de ogen van Archibald). Kort samengevat is Archibald op zoek naar: - Jong talent - MTS, HTS of TU Bouwkunde - Starter of met een aantal jaar werkervaring - Zeer gedreven (maar nog in te tomen zonder zweep) - Ambitieus - Initiatiefrijk - Communicatief sterk (kunnen zwijgen als Archibald spreekt is een pluspunt)

neemt u ook schoolverlaters aan?

avontuur_kaft.indd 4

je bedoelt mensen zonder ervaring die je alles kan laten doen zoals koffie halen, de vloer vegen, en mijn auto wassen?

sollicitatie-ervaring is toch een minimum vereiste...

Reageren? Ga naar Archibalds website op www.archmaaik.com onder “Archibalds vacatures”

18-6-2008 14:35:43