pantheon// 2010 - sport

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 3 / jaargang 2010

pantheon//

sport

pantheon// bimonthly edition of the study association Stylos faculty of Architecture, TU Delft always printed on 100 % recycled paper

colofon jaargang 14, editie 3, juni 2010 oplage: 2200 Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon// vijf maal per jaar

Zelden smelt architectuur en sport zo direct samen als in parkour en urban climbing.

In deze foto zie je een urban climber aan het werk in een verlaten gebouw. Meer van deze fotograaf ontdekken?

Zie: tinyurl.com/352cl27. De nabewerking is gedaan door Joris Hoogeboom.

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 3 / jaargang 2010

pantheon//

sport

redactieadres BG.midden.110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft pantheon@stylos.nl www.stylos.nl eindredactie Nina Verkerk hoofdredactie Riemer Postma redactie Daphne Bakker Olaf Kramer Joris Hoogeboom Eka Hintaran Quirijn Petersen Marije Ruigrok Siriluck Songsri aan dit nummer werkten mee Bestuur 116, Stylos Masterclass, Melissa Korn, Jason Muñoz, Cheops, Anne Schaap, Maria Pliesen, Thomas van den Berghe advertenties 12 | Milieu123 21 | Koninklijke De Swart 25 | Brandt bv 32 | Derako kaft | Continu Engineering drukker Koninklijke De Swart, 's-Gravenhage omslag Joris Hoogeboom

van de redactie Riemer Postma Gaan sport en Architectuur samen? In eerste instantie denk je waarschijnlijk van niet. De afgelopen periode met deadlines en een wereld kampioenschap voetbal voelde waarschijnlijk eerder als een periode van slimme keuzes maken, goed plannen en bovenal prioriteiten stellen in plaats van een perfecte harmonie. Zelf sporten in deze tijd was ondenkbaar.

In deze pantheon// willen we graag laten zien hoe goed Architectuur samen gaat met sport. Om te beginnen door te kijken naar de architectonische kwaliteiten van de stadions, ook nu weer in Zuid‑Arika. Maar ook door ons te verdiepen in de organisatie achter deze evenementen en de directe gevolgen voor de bevolking. We

Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht ter behartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. bestuur 116 D.B.S.G. Stylos voorzitter: Simon Tiemersma secretaris: Nina Verkerk onderwijs - penningmeester: Peter Oosterbaan onderwijs: Josiena Simonian public relations: Michael Tjia evenementen: Jimmy Verhoeven adres BG. midden 110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft pantheon@stylos.nl www.stylos.nl telefoonnummers bestuur 015 2783697 secretariaat 015 2781369 internet www.stylos.nl

verdiepen ons in de mogelijkheden van duurzaam gebruik van deze enorme bouwwerken ook na het WK of de Olympische Spelen.

We bereiden ons alvast voor op een mogelijke Olympische Dorp in Nederland, misschien wel in 2028. Waarom zou Nederland dit evenement naar zich toe moeten trekken, wat zijn de gevolgen voor het land en kunnen we leren van onze voorgangers. We kijken naar de mogelijkheden van sporten in de publieke ruimte, hoe ziet de stad eruit als elk opstakel een spel wordt. Bij Run Free wordt de weg van school naar huis opeens een stuk interessanter. Maar ook binnen ons vakgebied is er de mogelijkheid om te sporten, denk bijvoorbeeld aan prijsvragen. Op sommige momenten vertoont dit verschijnsel ware gelijkenissen met een sportevenement.

lidmaatschap Stylos 10 euro per jaar gironummer 296475

Natuurlijk zijn we ons er van bewust dat niet in ieder hart het bloed

Stylos Stichting De Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatieven van en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnen bij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijke ondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt u elke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//.

Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen de eerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro. gironummer 1673413

het Midzomernachtfestival op het programma met cultuur maar

disclaimer All photos are (c) the property of their respective owners. We are a non-profit organisation and we thank you for the use of these pictures.

sneller gaat stromen van een WK gelukkig voor diegene staat er bovenal feest, misschien ga je wel mee op Grote Reis naar Amerika en Canada of wordt je SteeOwee mentor. Maar boven al een zeer plezierige vakantie en misschien met de pantheon// naar het strand, naar Rome of naar een club op Ibiza.//

9

4 37

24 18

15

36

33

stylos 2 van de voorzitter Simon Tiemersma

14 havenstad per ďŹ ets Simon Tiemersma

Jimmy Verhoeven

30 als architectuur een wedstrijd wordt Riemer Postma

15 hergebruik en contrast Anne Schaap

4 BkBeats 2010, City of Dreams

38

40

3 Masterclass Stylos Masterclass

44

33 Populous Olaf Kramer

sport 16 recommended reading Olaf Kramer

36 architectoniche sixpack Siriluck Songsri /Joris Hoogeboom

38 once upon a time...

6 Stylos Debat; op weg naar openheid?

17 thema pagina

Peter Oosterbaan

Marije Ruigrok

7 het wij-gevoel...

18 Olymisch Nederland 2028

Josiena Simonian

Nina Verkerk

9 toon meer toon

22 ke nako! Het WK in ZuidAfrika

40 get inspired

Quirijn Petersen / Marije Ruigrok

Siriluck Songsri

26 oudste vermaak uit de historie

41 agenda

Eka Hintaran

Olaf Kramer

Siriluck Songsri

algemeen 39 story abroad Maria Pliesen / Thomas van den Berghe

Melissa Korn en Jason MuĂąoz

10 op vakantie met pantheon// pantheon// redactie

11 Happy Street pagina uitwisseling - Cheops Eindhoven

28 run free Daphne Bakker

inhoudsopgave

1

alles verkleurt van de voorzitter Simon Tiemersma Hoe ouder je wordt, hoe sneller de jaren gaan.

lijkt me. Als icoon werkt het in ieder geval,

Een bestuursjaar lijkt nog veel sneller te gaan.

iedereen weet wat je bedoelt als je het over de

Gelukkig hebben we genoeg tijd gehad om onze

oranje rots hebt.

bestuurskleur aan Stylos te koppelen; als het goed is herkent iedereen Stylos aan het groen.

Met het WK kleurt het nu ook overal oranje,

In september zal limegroen plaats maken voor

niet alleen in de Oost Serre. Alleen voetbal kan

magenta, het nieuwe bestuur. Een kleur geeft

in deze cultuur zo de kleur van een paar weken

een bestuur een eigen identiteit, zeker in het

bepalen. Zelfs architectenbureaus moeten er

begin van het jaar als het voorgaande bestuur

aan geloven, voetbal is leuk om te kijken en

wordt opgevolgd. Het nieuwe bestuur heeft de

om te doen. Op 22 mei was er de Haagse editie

taak om straks het roze (nee, magenta) Stylos

van de Archicup, een voetbaltoernooi tussen

bekend te maken.

architectenbureaus. Het ging niet alleen om de kampioensbeker, maar ook om de prijs voor

In de architectuur is kleur een belangrijk

het mooiste shirt, iets wat toch met ontwerpen

element. Minimalisme kan goed uit de voeten

te maken had. Stylos deed ook mee; we zijn

met weinig kleur, maar de context van ieder

weliswaar geen bureau, we hebben wel een

gebouw is alles behalve kleurloos en daar

architectonische achtergrond. Daarnaast is het

moet je gebouw wel tussen passen. Daarnaast

leuk om te mogen voetballen tegen teams als

‘Op 22 mei was er de Haagse editie van de Archicup, een voetbaltoernooi tussen architectenbureaus.’

2

zal je smetloze wit na enkele jaren duidelijk

Continu B.V., 2012 Architecten en Mecanoo. Met

verkleuren. Als schilder van je gebouw heb je

één tactisch doelpunt (en een aantal penalties)

gelukkig meer dan alleen wit. Complementaire

zijn we eerste in de poule geworden, helaas

kleuren, warme kleuren, pasteltinten en primaire

lagen we er vervolgens in de kwartfinale meteen

kleuren kunnen je bouwwerk verfraaien of juist

uit. Ook onze grijze shirts waren niet goed

belachelijk maken. Argumenten zijn er echter

genoeg voor een prijs. Misschien hadden we

niet altijd. Neem de Oost Serre, waarom is deze

toch in Stylosgroen moeten komen, hopelijk

oranje? Een goede vraag voor The Why Factory

doen de professionals het in het oranje beter.//

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

Onderstaand een serie foto’s gemaakt op Masterclass I (17 feb 2010) en Masterclass II (26 mei 2010).

Een dag lang ontwerpen naar een specifiek thema bedacht en begeleid door een professor. Editie I was in handen van Dick van Gameren (Woningontwerp), editie II viel onder begeleiding van Eric Luiten (Cultuurhistorie en Ontwerp). De groep deelnemers bestond uit Bachelors, Masters en internationale studenten. Mede door hun enthousiaste inzet zijn beide edities een succes geworden.

Masterclass Stylos Masterclass

“Bij de opgave lag de nadruk niet zo zeer op

“De Masterclass heeft mij het inzicht gegeven

“Een Masterclass gaat over de persoonlijke visie

programmatische randvoorwaarden, maar

dat vernieuwende ideëen over architectuur,

van de professor op architectuur. Dit is zijn filter

op de ruimtelijke beperkingen. Deze werden

d r a a g v l a k h e b b e n b i j d e h o o g l e r a a r.”

waardoor hij de wereld aanschouwt. Dat is niet

vooraf door de professor toegelicht en vereisten

-Robbert Guis

goed of slecht, maar juist hetgeen wat je van hem zou willen leren.” -Xavier San Giorgi

dan ook geen verder onderzoek. Hierdoor kon ik meteen aan het ontwerpproces beginnen.

“Het verbaast me hoe ver ik kwam in één dag, als

Het was ontwerpen om het ontwerpen.”

je dat vergelijkt met mijn Bachelor projecten.”

“Professor Luiten heeft aan het einde van de dag

-Esmee Mlihi

-Pierre Mostert

ons gevraagd of we vonden dat het ontwerpen van een buitenruimte heel anders was dan het

“In een korte tijd een idee ontwikkelen en over te dragen aan anderen. Dat is iets wat in de praktijk ook van belang is, daar heb je niet acht weken de tijd. Je moet snel kunnen handelen. Ik denk dat het goed is om daar in te oefenen.”

-Dick van Gameren

ontwerpen van een gebouw. Ik vind van niet.

Ontwerpen is ontwerpen. Alleen gebruik je een andere bouwdoos.” -Anna Ghijs “Naar mijn mening zeker voor herhaling vatbaar.

De begeleiding was goed geregeld met onder

“Begeleiding van de hoogleraar zelf is iets wat je

“Wat mij aansprak is dat de ontwerpopgave

meer naslagwerk ter plaatse. De borrel en de

in de reguliere Bachelor mist. Dit is wel iets wat

tot één dag wordt beperkt. Dat maakt het een

oorkonde maakten de ontwerpsessie compleet.”

ik tijdens de Masterclass kreeg. Daarnaast vind ik

verfrissende onderbreking op een regulier

-Floris Schimmel

de ontspannen sfeer van de Masterclass positief

Bouwkunde project.” -Roos Pulskens “Met de Masterclass van Stylos merkte je in

bijdragen aan het niveau van de eindproducten.

Deze ligt volgens mij hoger dan de producten na

“ Ee n s t r a k g e o r g a n is e e r d e d a g . R u i m e

één dag precies wat je mist in het onderwijs op

een eerste week ploeteren tijdens een normaal

werk plaat s, drank jes, namet ags, b orrel

Bouwkunde. Direct contact tussen student en

ontwerpproject.” -Dominique Vermeulen

achteraf: alles werd door het Masterclass team

hoogleraar en inhoudelijke discussies en kritiek.”

aangedragen.” -Max van den Berg

-Benjamin Groothuyse

“Het goede aan de Masterclass is dat het tijd vrijmaakt voor een professor om direct kennis over te dragen aan studenten. Wat opviel tijdens de afgelopen Masterclass, was dat er weinig kennis over Landschaparchitectuur is onder bouwkundestudenten.” -Teun Verkerk

“Ik vond het een boeiende ervaring om een dag lang met zo’n enthousiaste groep studenten aan de slag te gaan. Het is mij wel ge bleken hoe weinig het ontwerp en de inrichting van de buitenruimte op de agenda van het ontwerponderwijs staat.”

-Eric Luiten

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

3

38 jaar geleden, in 1972, organiseerde Stylos de eerste editie van het Bouwkundefeest, later BkBeats genoemd, ter gelegenheid van de opening van het nieuwe faculteitsgebouw aan de Berlageweg.

Sindsdien hebben al heel wat bekende artiesten de podia in het faculteitsgebouw beklommen: The Golden Earring, Total Touch, Pete Philly & Perquisite, Don Diablo, Gem en Ricky Rivaro.

BkBeats 2010, City of Dreams Jimmy Verhoeven

De brand, het nieuwe gebouw en het uitblijven

aankleding van de Zuid Serre op zich heeft

alle ruimtes al leeg gehaald en podia en een deel

van financiële steun van de faculteit zorgden

genomen. Met de bestaande elementen in de

van het licht & geluid al opgebouwd, maar er

voor onzekerheid over het doorzetten van deze

serre moest een compositie ontworpen worden

moest nog genoeg gedaan worden. Een tiental

bouwkundetraditie. Toch werd er aan het begin

die Bouwkundeverantwoord was. Een tweetal

vrijwilligers stond te trappelen om te helpen

van het collegejaar besloten dat BkBeats 2010

objecten is door deze groep gerealiseerd. De

met hekken en bars plaatsen en aankleding

er gewoon moest komen. Ook in het nieuwe

bomen waren ingepakt met steigermateriaal

neerzetten. Na een hele dag rondrennen kon

faculteitsgebouw moest een feest komen op

en volgehangen met driehoeken waarop

het festival waar de hele commissie een half

de plekken waar studenten normaal maquettes

geprojecteerd werd. Alle maquettetafels

jaar naartoe had gewerkt eindelijk beginnen.

maken, zwoegen aan hun plattegronden en

waar normaal zo hard aan wordt gezwoegd,

Contestwinnaar HouseFlakes trapte af in de

stressen voor hun deadlines. De keuze om het

werden opgestapeld en bespannen met

Atlantiszaal. Na Easy Joe mocht ook de winnende

in het nieuwe gebouw te laten plaatsvinden bracht wel een aantal uitdagingen met zich mee: buurtbewoners, glazen gevels en een oranje

‘In de zoete omgeving van zuurstokken trapte jazzband Tracin’Tracy af.’

vloer. Het bleek een goede keuze, het festival was vier dagen na de start van de kaartverkoop

doek. Deze tafels werden van achter belicht

band van de contest, Pangea, het podium

volledig uitverkocht. Vanaf dat moment was de

zodat er een schouwspel van schaduwen

Continu Engineering Live Stage betreden.

onzekerheid weg en wisten we zeker dat BkBeats

ontstond. Daarnaast is er in samenwerking met

Ondertussen waren ook in de Lounge en The

2010 een succes zou worden.

de workshopcommissie een workshopreeks

Factory artiesten begonnen.

barontwerp opgezet. Het resultaat was een bar, Vormstudie en barontwerp

die uitstekend in zijn omgeving paste en die de

In de Sports & Culture Lounge kon, naast

Meer dan andere jaren wilden we dit jaar van

Factoryzaal helemaal af maakte.

de cock tails, genoten worden van lokaal talent. Het studentenproject Cloud 9+1 van

BkBeats een Bouwkundefestival maken. Om die

4

reden startte er in februari het vormstudievak

23 april 2010

de minor Interactive Environments, cabaret

Environment Zuid Serre BkBeats, een vak

Ineens was het dan vrijdag 23 april, de dag van

van Jansbruggers Maartje & Kine, Jazz van

dat onder leiding van Jeroen van der Laar de

de waarheid. Woensdag en donderdag waren

Groover’s Behind Your Conversation en later op

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

te avond de beats van oud-BkBeats organisator

Stage op: Flinke Namen. De zaal stond stampvol,

BkBeats 2010 was geslaagd, met 64 artiesten,

Pieter Versteeg, zorgden ervoor dat er naast

om samen met de hiphoppers uit Amsterdam

4250 liter bier, 22000 plastic bekertjes, meer dan

het geweld van het Continu Engineering Live

de avond letterlijk en figuurlijk door de midden

100 vrijwilligers en 2000 feestende bezoekers.

Stage even tot rust gekomen kon worden. De Factory bood heel andere muziek: in de zoete omgeving van zuurstokken trapte jazzband

Over de portofoons klonk op dat moment: ‘Waar zijn de ballen van Pitto?’

Tracin’Tracy af. De rest van de avond hielden DJ Fonk, Subprime en Gritt de voetjes van de vloer

te hakken. Na de Flexican Beat verlieten de

Eén ding staat in ieder geval vast, BkBeats is

in de stampvolle zaal.

Flinke Namen weer het podium en kon Krause

ook mogelijk in het nieuwe gebouw en zal dus

gaan soundchecken. Deze rock-chick was niet

ook over twee jaar in 2012 weer plaatsvinden!//

De hele avond was er al druk praatverkeer

tevreden over de techniek, maar ondanks dat

over de portofoons, rond 23:00 uur was het

was het optreden een echte toevoeging voor

Alle foto’s van het festival zijn te vinden op

weer raak: op het Atlantispodium stonden de

BkBeats en ging de zaal helemaal los.

www.stylos.nl.

verkeerde draaitafels waardoor Le-Fi & Mr Funk niet konden optreden. Houseflakes draaide

In de Atlantiszaal was ondertussen Grote-

ondertussen door en er werd wat geschoven in

Prijswinnaar Pitto ook begonnen. Over de

de programmering; de mannen van LoveGirls

portofoons klonk op dat moment ‘waar zijn de

draaiden wat eerder. De draaitafels van het

ballen van Pitto? ‘. Het ging hier om de grote

Vinyl Collectief werden zodra ze klaar waren

ballonnen die duidelijk maakten dat de act

mee genomen, zodat na LoveGirls alsnog

gesponsord was door Unit Sport en Cultuur van

Le-Fi & Mr Funk op konden treden, inclusief

de TU Delft. Na Pitto trad ook Warren Fellow op,

mondharmonica!

om samen met Nobody Beats The Drum op het Continu Engineering Live Stage BkBeats 2010

Op datzelfde moment klommen MC Fit, Murth,

af te sluiten.

Sef en The Flexican het Continu Engineering Live

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

De BkBeats commissie 2010 bestond uit: >> Jimmy Verhoeven - QQ’er >> Maarten van Zutphen - Voorzitter >> Teun Verkerk - Acts >> Jiska Schimmelpennick - Acts >> Sunna Schuijt - Locatie >> Doris van Hooijdonk - Promotie >> Bahar Akbarian - Promotie >> Eline Leising - Personeel >> Michael Cerrone - Contest >> Martine Duyvis - Aankleding >> Niels Guijt - Aankleding >> Jonas Treub - Aankleding >> Dafni Evangelou - Aankleding Afbeeldingen >> Daniel Smidt >> Eric Phillippa >> Rutger Kraal

5

Op 20 april organiseerde de Stylos Onderwijscommissie het grote faculteitsdebat in het Ketelhuis.

Stylos Debat; op weg naar openheid?

Peter Oosterbaan

Het idee voor het debat is ontstaan naar

heeft op het (wetenschappelijk) klimaat van de

plannen die het Management Team maakt.

a a n l e i d i n g v a n a ll e o p h e f r o n d o m d e

faculteit. Het laat duidelijk zien dat Bouwkunde

Gekscherend noemde hij het instellen van een

Bouwkunde Action Group eind oktober vorig

een faculteit is die een pluralistische visie

jaarlijkse troonrede als een van de ideeën om

jaar. Naar aanleiding hiervan heeft Stylos in

hanteert; dat wil zeggen dat alle (ontwerp)

meer betrokkenheid onder de studenten en

eerste instantie besloten om de pantheonX

stromingen vertegenwoordigd zijn.

medewerkers te kunnen realiseren. Stylos houdt jullie hier natuurlijk van op de hoogte!

uit te brengen om hierin standpunten van medewerkers en studenten over het onderwijs

Enkele leden van het Management Team

bijeen te brengen. Deze speciale editie

merk ten op dat de faculteit momenteel

Wij, als onderwijscommissie, vonden het jammer

fungeerde op dergelijke wijze als een platform

stevig moet bezuinigen onder invloed van

dat de opkomst op het debat niet erg hoog

voor een facultaire dialoog.

tegenvallende rijksbijdragen en teruglopende

was. Wij vragen ons af hoe dit komt; heeft de student dan wel medewerker het gevoel dat hij

‘Of heerst er op de faculteit een klimaat waarin een laissez faire laissez passé houding de boventoon voert?’

of zij geen invloed kan uitoefenen op de koers die de faculteit vaart, of heerst er op de faculteit een klimaat waarin een laissez faire laissez passé

Na uitgave bleek dat er zowel vanuit de

budgetten op TU-niveau. Om deze moeilijke

houding de boventoon voert? Het debat was

faculteit als vanuit Stylos de behoefte was om

operatie in gang te zetten en om te kijken hoe

jouw kans geweest om je mening te geven over

dit concept naar een hoger plan te tillen door

de faculteit nu juist meer kan doen met minder

het klimaat nu en het beleid van de faculteit in

middel van een faculteitsdebat. Hier zou een

geld, is de decaan bezig een meerjarenplan te

de toekomst. Gaat de kwaliteit van het onderwijs

ieder, student en medewerker, zijn mening

ontwikkelen voor de toekomst van Bouwkunde;

jou echt ter harte? Kom dan eens langs bij een

kunnen geven over het onderwijs en de te varen

genaamd My living faculty als ludieke reactie

van de vervolgdebatten.

koers van de faculteit in deze roerige tijden van

op de leus “My dying faculty” van de al eerder

bezuinigingen.

genoemde Bouwkunde Action Group.

De Stylos Onderwijscommissie heef t tot doel gesteld om dit soort debatten in de

6

Het debat wat gehouden werd in het Ketelhuis,

Halverwege het debat verhevigde de discussie

toekomst vaker te gaan houden, al dan

dat speciaal voor deze gelegenheid was

doordat Hans van Dijk kenbaar had gemaakt

niet in samenwerking met de FSR en het

verbouwd tot debating arena, draaide om drie

dat hij het Management niet duidelijk genoeg

student-MT-lid. Deze debatten zullen worden

hoofdthema’s. Ten eerste het onderwijs, wat

vond communiceren richting studenten en

toegespitst op kleinere thema’s waarover

natuurlijk de core business van een faculteit

medewerkers, zeker in een tijd waarin er cruciale

een namiddag gedebatteerd kan worden,

behoort te zijn, ten tweede de organisatie

beslissingen moeten worden genomen. Het op

meestal in aanwezigheid van de decaan of

en ten derde de huisvesting. Onder leiding

dergelijke wijze buitensluiten van de werkvloer

onderwijsdirecteur.

van professioneel debatleider en tevens oud-

bij het besluitvormingsproces (waarin zulke voor

Stylos-bestuurslid Bart Cosijn, kon de discussie

de faculteit ingrijpende beslissingen worden

O p 14 j u n i h e e f t e r w e e r z o ’n d e b a t

beginnen.

genomen) is iets wat heden ten dage naar zijn

plaatsgevonden; dit keer over de al eerder

mening onaanvaardbaar is. Van Dijk heeft dan

genoemde, opgestelde visie van de decaan

De discussie barstte dan ook vrij snel los

ook een petitie opgezet die door ongeveer

over de toekomst van de faculteit. Maar ook in

nadat Bart Cosijn de eerste stelling over

300 personen is ondertekend en inmiddels is

het nieuwe collegejaar is jullie input meer dan

het onderwijsthema had gepresenteerd;

aangeboden aan de decaan, Wytze Patijn, als

welkom tijdens dergelijke bijeenkomsten. Als

namelijk of toparchitecten zorgen voor een

hoofd van het Management Team. Patijn vindt

Stylos doen wij bij deze een oproep aan jullie

beter Bouwkunde. Vele aanwezigen kwamen

het belangrijk dat studenten en medewerkers

als studenten om actief te participeren; al is het

tot de conclusie dat het aantrekken van een

betrokken zijn bij het faculteitsbeleid en

maar om je stem te laten horen en daarmee

toparchitect niet zorgt voor het genereren van

de eerste stap hiertoe is dat iedereen die

invloed uit te oefenen op het faculteitsbeleid.

beter onderwijs, maar wel een positief effect

dat wil goed geïnformeerd kan zijn over de

De faculteit gaat immers iedereen aan!//

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

het wij-gevoel... van de onderwijscommissaris Josiena Simonian In tijden van f inanciële tekor ten en

Om de besluitvorming van de manager van

de persoon van de docent, zijn/haar kunst om

bezuinigingen is het altijd een strijd tussen

de faculteit in uitvoering tot zijn recht te laten

met mensen om te gaan, deskundigheid op het

het terugvoeren van de kosten en het behoud

komen moeten de randvoorwaarden van

leergebied, de verhouding tussen de docent en

van k waliteit op diensten of producten.

het onderwijs goed onderzocht en duidelijk

de leerling, lesvoorbereiding, orde en discipline

Zo is dat ook op onze faculteit het geval.

gesteld zijn. Wat zijn de maatschappelijke

in de groep, belangstelling van de leerlingen,

Terwijl de Bouwkundestudent zich tussen

verwachtingen van Bouwkundestudenten?

enthousiasme van de docent, kunst van de docent om te motiveren en te boeien.

‘Een teamsport dus, waarbij het wij-gevoel een belangrijke beginwaarde is voor een goed gesprek.’

Deze factoren doelen op de docent en de student en kunnen door beleidmakers aangestuurd

curriculumovergangen, reorganisaties en regels

En hoe kunnen we ze opleiden dat ze op

worden in een didactisch plan. Methodiek is de

door worstelt, heerst een voortdurend debat

effectieve wijze deze kennis en vaardigheden

methode die de docent kiest om succesvol met

hoe we de opleiding kunnen verbeteren met

gaan beheersen?

al deze aspecten om te gaan. Afhankelijk van de omgeving, de leerdoelen en het didactisch plan

minder en minder financiële middelen. Een bepaalde na te streven efficiëntie die alleen te

Dit laatste vraagstuk is de laatste jaren te

heeft de docent meerdere mogelijkheden om

bereiken is als je precies weet hoe de vork in de

weinig belicht bij studenten, docenten en

een bepaalde methodiek te gebruiken.

steel zit en je kunt garanderen dat de gemaakte

beleidmakers. Het heeft alles te maken met

plannen in de praktijk haalbaar zijn. Dat gaat

didactiek en methodiek. Volgens de Van Dale is

Door het grote aantal gastdocenten op onze

alleen als alle partijen samen werken om dit te

didactiek de kunst van het onderwijzen. Het is

faculteit missen bepaalde schakels in het

realiseren. Een teamsport dus, waarbij het wij-

de relatie tussen de instructieactiviteiten van de

proces van didactisch plan tot consequente

gevoel een belangrijke beginwaarde is voor een

docent en de leeractiviteiten van de student. “De

uitvoering van een methodiek. Dit collegejaar

goed gesprek. We moeten er immers allemaal

gedragingen van de leerkracht gericht op het tot

is hier meer aandacht op gevestigd door

beter van worden. Zo moeten beleidmakers

stand brengen van leerervaringen met het oog

het masterkeuzeprogramma Van gezel tot

luisteren naar de ervaringen uit de praktijk

op het realiseren van bepaalde doelstellingen

meester en Onderwijs & Studentenzaken om

en dit meenemen in de plannen. En moeten

bij de leerlingen.”

de docentencursus te verbeteren en betere gastdocenten te leveren.//

studenten en docenten continu kritisch blijven, verbeterpunten aanleveren, maar vooral de

Dit is vooral een capaciteit van de leerkracht

plannen in de praktijk uitvoeren.

die afhankelijk is van een heleboel factoren;

Bronnen >> De Corte & Geerlings & Lagerweij & Peters & Vandenberge, Beknopte Didaxologie, Groningen, 1986, p.221

Actiepunten Stylos is bezig een checklist op te zetten voor de kwaliteit van ontwerpdocenten. Zo kunnen studenten zelf ervoor kiezen om samen met hun groep hun docent halverwege het ontwerpproject te evalueren, zodat de docent tijdens het tweede deel van het project aan zijn verbeterpunten kan werken. Zo bereiken studenten een beter eindresultaat en wordt de Bouwkundefaculteit stuk voor stuk een beetje beter.

Ook jij kunt hier wat aan doen! Spreek je docent of medestudenten aan op hun kwaliteiten, neem een actieve houding aan en geef opbouwende kritiek op het ontwerponderwijs. Ook jouw stem wordt gehoord! We zijn benieuwd aan welke kwaliteiten ontwerpdocenten volgens jou moeten voldoen.

Geef je mening en stuur een mailtje naar onderwijscommissie@stylos.nl.

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

7

toon meer toon Melissa Korn Jason Muñoz Workshopreeks

Opdracht 1: de juiste kleurencombinaties vinden

Al met al heb ik van deze workshop weer iets

De workshopcommissie heeft een aantal

Opdracht 2: aquarelleren van een landschap

nieuws geleerd en heb er vooral van genoten.

De kleuren in de tekening maken niet alleen de

workshops georganiseerd omtrent het bouwen van een bar voor BkBeats. De insteek was om de

Samen met ongeveer 20 studenten begon

tekening levendig, maar ook je eigen leven. Geef

deelnemers iets te leren over ontwerpen met

Henning Jansen met een korte presentatie over

je leven kleur!

licht, het toepassen van belichting in Maya en

het gebruik van het kleurenspectrum en hoe

een marketingworkshop van reclamebureau

je bepaalde kleurencombinaties het best kunt

Betonworkshop

Bald & Balder.

gebruiken. Wat de effecten van aquarelleren

Er bestaat veel meer dan alleen het gebruik van

zijn op een stukje papier werd voor mij een stuk

beton in een massieve, grijze wand of vloer.

Iedereen die op BkBeats is geweest heeft het

duidelijker op het moment dat Henning binnen

Wisten jullie dat er zelfhelend beton bestaat en

eindresultaat in het Ketelhuis kunnen zien staan!

5 minuten een plaatje aquarelleerde. Spelen

zelfs doorschijnend beton? Hoe ziet de toekomst

Een groepje studenten is zoals het een echte

met diepte door de intensiteit van de kleur te

van het materiaal eruit? Dit zijn enkele aspecten die we in onze workshop naar voren willen laten

De kleuren in de tekening maken niet alleen de tekening levendig, maar ook je eigen leven.

komen. Maar ook de technische kant van het materiaal wordt belicht. Wat is de samenstelling?

Hoe wordt de sterkte bepaald?

Bouwko betaamd met hout en boormachine

bepalen, of meer water toevoegen waardoor het

aan de slag gegaan. Door het kleine budget

een eigen ‘vlekje’ creëerde dat op verschillende

Een erg informatieve workshop die je kennis over

waren creatieve oplossingen noodzakelijk. Zo

manieren te interpreteren is.

beton zal verbreden dus! Ben je geïnteresseerd?

is er gebruik gemaakt van afvalhout voor de

Bij de eerste opdracht werd al duidelijk dat het

Houd dan de Stylosberichten in de gaten.

bekleding en kerstlampjes voor de verlichting

zoeken naar de juiste kleur niet iets is wat je

Begin volgend collegejaar zal de workshop

vanuit de bar zelf.

binnen een middagje aquarelleren kan leren.

plaatsvinden!//

De vormen die de kleuren op het plaatje hebben Aquarelworkshop

heb ik geprobeerd door te trekken op mijn

Te g e n w o o r d i g i s d e g e m i d d e l d e

speciale aquarelpapier. Twee kleurvlekken die

bouwkundestudent erg begaan in het opwerken

elkaar overlappen kennen dus 3 kleuren. Kleur

van zijn impressies met Photoshop. Er is een

1 is hierbij gelijk aan vlekje 1, kleur 2 gelijk

periode geweest dat er nog geen Photoshop

aan vlekje 2 en kleur 3 komt overeen wanneer

bestond; misschien had je toen wel naar je

kleuren 1 en 2 gemengd worden.

aquareldoosje gegrepen! In deze workshop is door Henning Jansen aan de studenten

Op naar de tweede opdracht: een

geleerd hoe je aquarel als alternatief in kunt

landschapstekening maken, gebaseerd op een

zetten door middel van het goed mengen van

zwart-wit huisje dat geplaatst wordt in jouw

kleuren. Hoe kun je aquarel inzetten als middel

eigen fantasiewereld. Zoals bij bijna elk ontwerp

om een impressie van je ontwerp tot leven te

moet je gewoon beginnen met tekenen zodat

laten komen? Het leren mengen van kleuren was

het verhaal begint te leven. De kleuren groen,

hoofdzaak bij deze workshop. Aan de hand van

grijs, geel en blauw waren voornamelijk de

ervaringen van medeorganisator en deelnemer

kleuren die ik wilde gebruiken. Wat mij opviel

Jason Muñoz kun je enig idee krijgen van hoe

was dat er iets aparts gebeurde wanneer ik

de workshop is verlopen.

een kleur wilde realiseren die licht getint is ten opzichte van de naastgelegen kleur. De nieuw

Programma aquarelworkshop:

ontstane kleur verschilde niet een subtiele tint

Presentatie aquarelleren door Henning Jansen

maar was een totaal andere kleur geworden.

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

9

Tijdens de zomervakantie, neemt de pantheon//redactie een paar weken vrij. pantheon// heeft de mogelijkheid zelf op zoek te gaan naar spannende plekken op de wereld. Ook de pantheon// gaat op vakantie om architectuur te zien en te bewonderen.

op vakantie met pantheon// Nina Verkerk namens de pantheon// redactie

pantheon//

he pant

on//

de opdracht Bezoek jij in deze vrije weken een architectonisch hoogstandje dat pantheon// zeker niet gemist mag hebben? Neem dan deze pantheon// sport mee en fotografeer hem op originele en verassende wijze in combinatie met het Bouwkundig pronkstuk. De meest bijzondere foto’s zullen gepubliceerd worden in pantheon//

pantheon//

oktober 2010. Stuur vóór 15 september 2010 jouw foto in hoge kwaliteit met een onderbouwend stukje tekst van 100 woorden naar pantheon@ stylos.nl om kans te maken op een plek in de pantheon//. We zijn benieuwd!//

10

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

Happy street Interview met constructeur Rijk Blok In 2006 werd de architect-kunstenaar, TU/e alumnus, John Körmeling uitgenodigd voor een prijsvraag voor een ontwerpvoorstel van het Nederlands paviljoen op de Wereldexpo 2010 in Shanghai. Körmeling ontwierp daarbij het iconische Happy Street. Rijk Blok, docent constructief ontwerpen aan de TU/e ontwierp hiervoor de uitzinnige constructie welke onlosmakelijk verbonden was met het ontwerp. Wat kunnen studenten eigenlijk leren van dit bijzondere project? Hoe werk je samen met een bijzondere architect als John Körmeling? Hoe was de samenwerking met de Chinese autoriteiten?

Over de samenwerking met John Körmeling Rijk Blok werkt al langer samen met John Körmeling. Meestal betreft het kleinere projecten, die door het constructieve karakter meestal bijzondere bouwwerken zijn. Blok zegt hierover: “John Körmeling gaat zo ver mogelijk, op het scherpst van de snede. Dat vereist creativiteit en een niet al te starre houding, samenwerking moet van twee kanten komen”. Over constructie “Constructie is een vreemd vak. Welke omstandigheden dan ook; aardbeving, stormen, ongelijk verdeelde krachten, het gebouw moet veilig zijn. De constructeur heeft daarom vaak een voorzichtige en ook negatieve houding”.

Blok maakt onder architecten een grof onderscheid tussen een groep die abstracte ontwerpen maakt en een groep welke weet hoe het ontwerp in elkaar zit. De laatste houding, waarbij de architect zich actief bemoeit met het maakproces, verdient natuurlijk de voorkeur wanneer men tot de beste verschijningsvorm wil komen: “Het beste resultaat krijgt men door met elkaar om tafel te komen; in oplossingen te denken en elkaars mogelijkheden te begrijpen.” De houding van: “maar daar moet een kolom” is wat Blok betreft dan ook uit den boze. “Men moet elkaar in dialoog bijsturen.”

Over het ontwerp van Happy Street Voor de constructeur lag het ruimtelijk ontwerp al behoorlijk vast. Eén van de grootste problemen waarmee Blok te maken kreeg, waren de huisjes die middels een grote overstek aan de weg van Happy Street zijn gesitueerd. Deze grote overstek zorgt ervoor dat de brugligger belast is op doorbuiging en torsie.

Over de verschillen tussen het bouwen in China en Nederland China is momenteel op weg om ‘s werelds grootste economie te worden.

Dat ziet men ook terug in de enorme bouwwoede waar ook Nederlandse architecten bij betrokken zijn. Volgens sommige opiniemakers zal China de komende jaren nog flink aan de weg timmeren. In dat licht stelden wij ook de vraag naar de ervaringen met de Chinese bouwpraktijk. Rijk Blok benadrukt gelijk de enorme verschillen, die groter waren dan vooraf gedacht. Zo gaan wij er bijvoorbeeld vanuit dat Engels een internationaal communicatiemiddel is, maar in China is het in de praktijk dan nog erg lastig om jezelf verstaanbaar te maken. Miscommunicatie is dan ook één van de zaken waar Blok tegenaan liep en welke uiteindelijk veel energie heeft gekost.

Ook zijn er enorme verschillen in overleg. “Nederland heeft een vrij zakelijke manier van overleggen, terwijl dat in China een hoge mate van een ritueel is.” De bouwvergaderingen zijn dan ook zeer verschillend ten opzichte van de bouwvergaderingen zoals wij ze hier kennen. “In een bouwvergadering in China zitten er 30 mensen aan tafel en slechts een paar zeggen er wat. Tijdens deze vergaderingen kan men dan ook niet altijd zaken doen: de baas kan immers geen gezichtsverlies leiden. Ook is de leeftijd van diegene die iets zegt erg belangrijk,” terwijl men in Nederland gelijkwaardigheid belangrijk vindt. “Men volgt in China erg de regels en kent dan ook een top-downstructuur terwijl wij in Nederland meer een discussieland zijn. Daar staat een heel informele sfeer tegenover.

Als je een bepaald probleem hebt, dan moet je met elkaar uit eten gaan.”

Blok heeft die informele wereld geleidelijk aan ‘ontdekt’ met als plezierig gevolg dat hij vele etentjes heeft mogen bijwonen.

Boodschap voor toekomstige constructeurs en architecten In zijn boodschap naar onze lezers toe is Blok duidelijk: “Constructie is ook ontwerpen: puzzelen en alternatieven genereren. Men moet blijven streven naar oplossingen die nog beter zijn dan de eerdere oplossing; maak niet maar één alternatief.” Daarnaast moet men zich ook altijd bewust zijn dat “de constructie niet zonder architectuur kan en vice versa.”

Vanwege de combinatie van torsie en buiging was een hoge ligger het meest materiaaleconomisch. De wens van de architect was echter om de koker zo laag mogelijk te dimensioneren. Daarnaast was er door de grote breedte van de weg (5,0 m) in de breedte wel veel ruimte beschikbaar.

Bij de keuze voor een kokerprofiel vielen ovaalvormige kokers daarbij al snel af door de onzekerheid over de productiemethoden in China, gecombineerd met de maakbaarheid van de ligger en de voorkeur van Körmeling. Uiteindelijk resulteerde dit in de keuze voor een rechthoekige kokervormige ligger met een hoogte van 1000 mm en een breedte van 2400 mm. Deze voldoet aan de benodigde torsie – en buigingsstijfheid en aan de maximaal toelaatbare vervorming.

c h e o p s // s p o r t // a l g e m e e n

11

“We zijn met zó veel positieve dingen bezig momenteel” zegt Bas Asselman, algemeen directeur van Milieu123 in Wateringen. “En om eerlijk te zijn is het de laatste jaren eigenlijk geen moment anders geweest.”

de strijd tegen legionella Milieu123 De bedrijfswerkzaamheden op het gebied van

traditionele werkwijze - het compleet opstellen

is één van de meest belangrijke punten binnen

Legionellabestrijding hebben bijvoorbeeld

en achteraf weer afbouwen van alle losse

het totale proces. Alleen met goed beheer kun

de afgelopen jaren een meer dan explosieve

componenten.

je namelijk realiseren dat de legionellabacterie eruit blijft.”

groei doorgemaakt. Door die groei was het bedrijfspand veel te klein geworden en er is

Bas Asselman: “De werkwijze is als volgt:

een extra mobiele unit aan het professionele

Er wordt een warmwater-heater geplaatst,

“Elke reiniging die wij doen, voeren wij uit aan

wagenpark toegevoegd.

een vat van 2.000 liter. Van daaruit gaan we

de hand van een vooraf opgesteld Plan van Aanpak. “Daarin omschrijven wij uitgebreid en

“Milieu123 blijft zich continu ontwikkelen.”

duidelijk wat wij allemaal gaan doen en checken elk punt na afloop af. In het Plan van Aanpak

Een gepatenteerd reinigingssysteem

aan het werk. Er komen achtereenvolgens

staan alle stappen, voorzieningen, punten als

“Met de uitbreiding van het pand zijn er twee

een computergestuurde hydrofoor en een

brandpreventie, instructies voor de gebruikers,

verdiepingen kantoor- en werkplaatsruimte

compressor aan te pas. De volgende schakel is

enzovoort. Een heel open communicatie,

naast de bestaande situatie gerealiseerd - pure

de toepassing van een chemisch middel, een

compleet met een inventarisatieprogramma

noodzaak” licht Bas Asselman toe. “En onze

gestabiliseerde waterstofperoxide, met de

en een ondersteunend beheersplan. Zodoende

nieuwe, derde wagen draait op dit moment op

naam Herlisil.” Dit reinigingssysteem is destijds

k r ijg t d e o p dr achtg ever e en h e ld er en

volle toeren. Deze is onder licentie van Milieu 123

door Bas Asselman en zijn team van ervaren

overzichtelijk beeld van de vordering van het

in Italië gebouwd, helemaal naar onze wensen

waterspecialisten zelf uitgevonden en in eigen

project.” Milieu123 biedt daarom een uitgebreide

en eisen. Het is een machine met een aantal

beheer ontwikkeld: “Wij hebben dan ook octrooi

service op het gebied van monitoring en het

bestaande basispunten en verder voorzien

op het systeem.”

bijhouden van logboeken.

nieuwe unit, bevat een keer zoveel branders

De nadruk op nazorg

Een nieuwe dienst die recentelijk is toegevoegd

als de 2 kleinere oudere aanhangers. Deze

Maar wat misschien nog wel belangrijker is voor

aan het totaalpakket dat Milieu123 te bieden

machine is ook volledig computergestuurd en

een adequate uitbanning van legionella: de

heef t, is het automatische spoelsysteem

CE gecertificeerd.

uitvoering van een reinigingsopdracht houdt

Realtime Online Monitoring (ROM). Bijzonder

niet op bij het dichtdoen van de deuren van

daarbij is, dat de beheerder van een organisatie,

Eén van de meest opvallende aspecten van

de mobiele reinigingsunit: “Wij reinigen een

zonder allerlei software te hoeven installeren,

het reinigingssysteem van Milieu123 is dan ook

installatie uiteindelijk naar het nulpunt. Op

simp e l we g mi d d e ls d e we b b rows e r d e

dat het mobiel is. De gepatenteerde mobiele

dat punt is niet louter de legionellabacterie

resultaten die in het logboek automatisch

reinigingsinstallatie bestaat uit een oplegger

maar ook de biofilm geheel verwijderd. Om

worden bijgehouden 24 uur per dag, zeven

die verwarmingstoestellen, voorraadvaten,

dat te bereiken, reinigen wij consequent élk

dagen in de week, on-line kan raadplegen

compressor, aggegraat, een doseerpomp

aanwezig tappunt, of het nu gebruikt wordt of

vanaf elke gewenste locatie. Onderdelen als

en een hydrofoor bevat. Deze opstelling

niet. Vervolgens zul je de installatie technisch

een alarmmodule en een spoelagenda zijn

bespaart enorm veel tijd in vergelijking met de

goed moeten aanpassen en beheren – nazorg

beschikbaar binnen ROM. Vervolgens voert

van de eigen invulling van Milieu123. Deze

12

a d v e r t o r i a l // s p o r t // a l g e m e e n

Milieu123 de benodigde service en controle van

reinigingsmethode van Milieu123 worden deze

het ROM-systeem uit en controleert desgewenst

drie factoren weggehaald, door gebruik te

eenmaal per jaar (zoals wettelijk verplicht) de

maken van hoge temperaturen in combinatie

keerkleppen.

met luchtverplaatsing (mechanische frictie) en een ontsmettingsmiddel. Op deze manier

De procedure samengevat

wordt de complete biofilm binnen een installatie

Milieu123 is zowel VCA, ISO en KOMO BRL AV/03

verwijderd en kan er een nulpunt gecreëerd

gecertificeerd en naast legionellabestrijding

worden. Vanaf het nulpunt is het noodzakelijk

houdt men zich ook bezig met onder meer

een doeltreffend beheersplan na te leven, zodat

asbestinventarisaties, bodemonderzoek ,

de kans op stilstand van water in de waterleiding

sloopadvisering en projectmanagement. “Al

installatie wordt weggenomen.

‘We brengen de installatie allereerst naar een nulpunt en dán moet je goed gaan beheren.’ onze projectleiders hebben minimaal zes

“Want nogmaals: we brengen de installatie

jaar ervaring” vervolgt Bas Asselman. “Het

allereerst naar een nulpunt en dán moet je

belangrijkste vind ik dat wij een goed product

goed gaan beheren. Het beheren van een

kunnen leveren waarmee we echt een stuk

installatie impliceert dat er wekelijks weinig of

toegevoegde waarde kunnen geven. En waar we

niet gebruikte tappunten worden doorstroomd

met z’n allen een goede boterham aan kunnen

en middels een logboek worden geregistreerd.

verdienen – niet meer en niet minder. We werken

Er zijn dan ook al klanten van ons die inmiddels

hier immers inmiddels met 25 mensen: dus

zelf mensen in dienst hebben om de controles

ik ben wel verantwoordelijk voor een aantal

uit te voeren. Slechts aan de hand van goed

gezinnen.”

beheer schep je de feitelijke garantie dat de kans op normoverschrijdingen van legionella

Samengevat komt de oplossing van de

minimaal is.”//

problematiek uiteindelijk hier op neer: de legionellabacterie heeft een aantal factoren nodig om goed te kunnen overleven, te weten een bepaalde temperatuur (25 tot 55 graden Celsius), stilstaand water in weinig gebruikte leidingdelen en een aantal voedingstoffen

Milieu123 Veenland 3 2291 NS Wateringen (+31)0174 - 22 63 26 (+31)0174 - 22 65 64 www.milieu123.nl

(a a n w e z i g i n d e b i o f i l m) . M i d d e l s d e

a d v e r t o r i a l // s p o r t // a l g e m e e n

13

Drie dagen Hamburg waren genoeg om de vooroordelen over een grauwe industriestad om te zetten in herinneringen over een zonnige stad waarin oude stadsdelen worden omgebouwd in een mix van oud en nieuw.

havenstad per fiets Simon Tiemersma

Dat Hamburg na Berlijn de grootste stad van

Eerder in het weekend, toen we voor het eerst er

niet door kon gaan, maar de rest van deze wijk

Duitsland is wisten lang niet alle studenten

op uit gingen om architectuur te bekijken, kreeg

heeft dit snel doen vergeten.

die meegingen op de weekendexcursie,

iedereen een fiets onder de billen geschoven

georganiseerd door de Stylos Excursiecommissie.

om daarmee te stad te verkennen. Dit bleek

Voordat wij dit alles mochten aanschouwen zijn

Naast dat het een grote stad is, is het de

een zeer goed transportmiddel, omdat je zo de

we naar een architectenbureau geweest dat

belangrijkste havenstad van alle Pruisen. Dit

hele stad goed in je op kon nemen, zeker met

veel heeft bijgedragen aan deze HafenCity. De

werd meteen duidelijk toen we met de bus de

mooi weer. Het eerste wat we aandeden met

architect, een warrige paardenstaart, sprong

bijna twee miljoen inwoners tellende metropool

de fiets was een barokke kerk, met een zinken

van de hak op de tak, maar had veel leuke

naderden. De enorme kranen en containers

toren. Het uitzicht vanuit deze toren was een

weetjes over de stad. Zo staat er een deel van

waren zichtbaar tot zover het oog reikte en de

aangename kennismaking met de stad; we

de HafenCity in de planning dat gedeeltelijk kan

schepen waren groter dan de hele faculteit van

konden heel ver kijken, met de rivier de Elbe en

overstromen, iets waar Hamburg in het verleden

Maritieme Techniek. Maar we waren niet voor de

een meer als grootste onderbrekingen van een

veel te maken mee heeft gehad.

boten gekomen, we studeren nochtans allemaal

wijd bebouwd landschap.

Bouwkunde. Gelukkig wonen al die twee miljoen

Naast een paar andere gebouwen (kerken,

mensen niet in de boten maar in een heleboel

Het grootste project wat we dit weekend te zien

zwembaden en de Amerikaanse ambassade van

gebouwen.

kregen was de HafenCity. Dit project is één van

Richard Meier) hebben we dit weekend ook ’s

de grootste stedelijke vernieuwingsprojecten

nachts van de stad genoten. Ons hostel, midden

In de Tweede Wereldoorlog heeft Hamburg

in Europa en dit was duidelijk te zien. Hamburgs

in de wijk Sankt Pauli, lag naast de beruchte

tijdens bombardementen veel van haar

oorsprong als Hanzestad heeft haar veel oude

Reeperbahn, een trekpleister voor toeristen die

oude centrum verloren. Hamburg heef t

pakhuizen en fabrieken opgeleverd. Het rode

op zoek zijn naar (goedkoop) vermaak in de vorm

zichzelf snel hersteld, maar de architectuur

baksteen van deze prachtige gebouwen wordt

van alcohol, vrouwen en dansvloeren. De ideale

die toen werd neergezet heeft Hamburg,

gelukkig op de meeste plekken zo gelaten als

plek om ordinair te hossen (op de dansvloer

ondanks de baksteentraditie, een grauwe

het is. Veel oude gebouwen krijgen namelijk

dan). Op zaterdag hadden we gehoord van een

sfeer gegeven. Gelukkig zijn enkele oldtimers bewaard gebleven, waaronder het raadhuis, opgetrokken in typische Duitse Renaissance

‘De mengelmoes van oude en nieuwe gebouwen en verschillende functies werken erg goed.’

stijl. De rondleiding die wij hier zondag hebben

14

gehad was erg vlot maar wel veelzijdig. Van

een nieuwe bestemming en overal worden

enorme betonnen bunker waar goede muziek

binnen wordt dit raadhuis nog steeds voor

architecturale hoogstandjes geplaatst. De

gedraaid zou worden en deze moesten we dan

haar oorspronkelijke functie gebruikt en we

mengelmoes van oude en nieuwe gebouwen

ook even beleven. De bunker was inderdaad

liepen gewoon door de ruimtes waar zojuist

en verschillende functies werken erg goed, iets

enorm, maar het feestgedruis werd beperkt

vergaderingen waren geweest. Bijzonder,

wat onze rondleider vaak wist te vertellen. Een

tot een klein deel en de muziek was ook niet

omdat het kitscherige interieur en de afgezette

heel leuk item in deze nog volop in ontwikkeling

debeloofde Electro. Wel een originele locatie

paadjes eerder deden vermoeden dat het een

zijnde wijk was de boulevard op het water,

voor het bewegen van de heupen.

laat middeleeuws kasteel was. Het was echter

bestaande uit aaneengesloten bewandelbare

ver van een stoffige tour; eerder een museum

pontons die in een oude havenstraat lagen

Het zat mee het weekend, goed weer, gezellig

waar we van snuisterij naar snuisterij geleid

en konden meestijgen met het water. Het was

bevolkte straten en meestal goed werkende

werden. Zo lag het ontstekingsapparaat van

toevallig monumentendag in Hamburg, dus het

tweewielers. Interessante oude gebouwen met

de blindganger die in de Tweede Wereldoorlog

was gezellig druk met mensen en activiteiten.

geschiedenis en een wijk waarin oud en nieuw

door het dak van het raadhuis was gevallen als

Deze monumentendag had als nadeel dat onze

op vernieuwende wijze zijn verweven, vormen

een held opgesteld en lag het enorme gouden

geplande rondleiding op de bouwplaats van

het toonbeeld van de stad waar zelfs brakheid

boek met alle burgemeesters open.

het concertgebouw van Herzog & de Meuron

ons niet deed afdwalen in desinteresse.//

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

Op woensdag 19 mei hebben we met een groep van 21 studenten de reis naar Maastricht aanvaard.

In Maastricht stond een heel programma aan herbestemmingen gepland.

hergebruik en contrast Anne Schaap

De vierde excursie dit jaar ging naar Maastricht.

Na een goede twee uur trein, wandelden we naar het Céramiqueterrein, waar we op het NAi Maastricht (het tegenwoordige Bureau Europa) werden ontvangen met koffie en echte Limburgse vlaai. Voorzien van deze lekkernijen legde Loes van Oort ons het idee van Bureau Europa uit; het bieden van een platform voor verschillende disciplines in design. Er zijn dus zowel architectuurtentoonstellingen als bijvoorbeeld een meubelexpositie van Vitra. We werden erop geattendeerd dat geheel volgens Limburgs gebruik, we nog wel een tweede stuk vlaai mogen eten, iets dat ons als westerlingen als een bijzondere gunst in de oren klinkt en waar dankbaar gebruik van gemaakt werd.

Na het verhaal van Loes nam Eric Thomas van Bureau Coenen & Co het over en vertelde het verhaal van het Céramiqueterrein. Een verhaal dat al in 1987 begon met de eerste ontwikkelingen van het terrein dat geen buitenwijk maar een

deze bijzondere herbestemming. Nadat we

een nieuwe functie herbergt. Alle nieuwe

stadsuitbreiding met stadsallures beoogde te

verschillende gebouwen hadden bewonderd,

elementen zijn los in de kerk (waar de lobby, de

worden. Ondertussen, meer dan twintig jaar

namen we afscheid van Eric en is het lunchtijd.

bar en het restaurant zich bevinden) geplaatst

verder, is het plan nog steeds in ontwikkeling

Een groot deel van de groep nam nog snel even

en alleen op drie hoogtes zijn gangen gemaakt

maar is de opzet geslaagd: er is een nieuw

die een direct contact met het klooster (waar de

stuk Maastricht ontstaan aan de andere kant

een kijkje bij Rossi’s Bonnefantenmuseum, dat

kamers gevestigd zijn) mogelijk maken. Doordat

van de Maas. Eric vertelde over moeilijkheden

zonder kaartje nog best goed toegankelijk bleek

de kerk gebouwd is uit mergelblokken konden

die een stedenbouwkundig plan ondergaat

te zijn. Met volle magen staken we de Maas over

deze doorgangen weer perfect gecamoufleerd

wanneer er sprake is van een stedenbouwer die

om naar het oude Maastricht te gaan waar we bij

worden. Na het klooster bezochten we de

te maken heeft met verschillende belangrijke

het Kruisherenklooster ontvangen werden door

boekhandel van Selexyz, dat tevens in een

en beroemde architecten. Architecten die

Rob Brouwers van SATIJNplus Architecten. Dit

oude kerk is gevestigd en door Rob Brouwers

elk hun eigen gebouw als een los object

bijzondere project stamt al uit de 15e eeuw en

is herbestemd.

zien. Ook belicht werden de strubbelingen in

heeft een lange voorgeschiedenis.

vergaderingen, waar sommigen weigerden

De Selex yz Dominicanen was het laatste

te vergaderen zonder sigaret en andere last

Rob ver telde ons over monniken, de

programma onderdeel, maar dit betekende

hadden van de rook.

Franse revolutie en Napoleon en hoe het

nog niet het einde van de dag Maastricht. In de

klooster uiteindelijk in de handen van een

zon op een terrasje in het zuiden van Nederland

Wanneer Eric klaar was met zijn zeer interessante

hotelonderneming kon vallen. Ook vertelde

werd geklonken op een geslaagde dag.//

lezing, doorspek t met grapjes en niet te

hij over oud en nieuw, de relatie tussen het

stuiten in zijn woordenstroom, gingen we

aantasten en juist behouden van het gebouw.

naar buiten en het Céramique terrein op,

De kerk is alleen bij de hoofdingang aangetast en

om het uiteindelijke resultaat te zien van

alleen daar is dan ook zichtbaar dat dit gebouw

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

Bronnen >> foto door: Lysander Klinkenberg

15

PvE

recommended reading sportstättenbau und bäderanlagen IAKS // tweemaandelijks // Keulen, Duitsland SB is net als het pantheon// een tweemaandelijks tijdschrift, waarin binnen een thema over actuele trends en projecten in de internationale sporthallen bouw wordt geschreven. De planning, uitvoering en ontwikkeling van sportzalen, arena’s, stadions, sportvelden, zwembaden en spa’s komen aan bod.

Er is ook aandacht voor de infrastructuur van de grote sportevenementen zoals de Olympische Spelen, Wereldkampioenschappen en Europese kampioenschappen. Het wordt uitgegeven sinds 1967 door de IAKS (Internationale Associatie voor Sport en Leisure Faciliteiten), welke nauw samenwerkt met het IOC (Internationale Olympische Comité). Voor meer informatie kun je kijken op: www.sb.iaks.info.// more to read...

NL28 Olympisch vuur // 2008 // Bouman O, Joubert M, Maas W, Salij T // NAi Publishers Voetbal tempels, sport & architectuur // 2004 // Spampinato A // Tectum Sportectura: architecture and sport // 2008 // Alonso L // Alonso Balaguer Associates

16

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

sport Het ontwerpen van een gebouw voelt soms als een sprint naar de finish die ‘eindpresentatie’ heet. Gewapend met pen en papier probeer je jouw visie zo op papier te krijgen dat het voldoet aan het bij de start meegegeven Programma van Eisen. Al snel zul je je idee als een estafettestokje van schetsrol naar autoCAD moeten overgeven. Soms een stapje terug in het proces om vervolgens weer extra hard vooruit te gaan. In de eindsprint verrijk je je ontwerp met een ruimtelijk model om vervolgens net de finish te halen. Uitgeput maar voldaan kijk je terug op de zware inspanning. Je moet even bijkomen: enjoy the summer!//

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

17

1928, de Olympische Spelen voor het eerst in en rondom Amsterdam. 1992, een mislukte poging van ons land om de Spelen opnieuw naar Nederland te krijgen. 2016, is Nederland nu wel klaar voor de Zomerspelen van 2028?

Olympisch Nederland 2028 Nina Verkerk

D e re d e n dat N e d e r lan d d e Sp e l e n w il

voor bijvoorbeeld de Spelen in Athene in 2004,

instantie werden de sportaccommodaties na

organiseren heeft te maken met zowel de

in een land waar sport nog niet op één staat?

de Spelen niet meer gebruikt, maar door het

symbolische betekenis van het organiseren van

organiseren van nieuwe elementen zijn de ‘witte

de Spelen een eeuw eerder, als de economische

Olympische Spelen als katalysator

olifanten’ verdwenen. Het Olympisch Dorp werd

impuls waarbij de Spelen als katalysator kunnen

Iedere organisator van de Spelen heeft een

de grootste door zonne-energie voorziene

worden gebruikt: een verbeterde infrastructuur,

ander plan van aanpak gehad om de Spelen van

woonlocatie ter wereld, gepaard met bijzondere

(tijdelijke) werkgelegenheid en het positieve

dat jaar nog succesvoller te maken dan de keer

architectuur. Het dorp was goed gelegen ten

internationale imago. In 2016 zal Nederland een

ervoor. Uit verschillende analyses blijkt dat de

opzichte van Sydney zodat het na de Spelen een

zodanig (sport)klimaat moeten hebben, dat er

organisatie (het land) van de Olympische Spelen

gewilde woonlocatie werd.

een zekere haalbaarheid is om de Olympische

veelal een bepaald doel heeft gehad waarbij de

Spelen in 2028 te mogen organiseren.

Spelen als katalysator werd gebruikt.

Drie jaar geleden is door de overheid besloten

Barcelona (1992), heeft een hogere kwaliteit

aantrekken van toeristen als doel. Echter zijn hier

de mogelijkheden te onderzoeken om de

van stedelijke leefomgeving ontwikkeld,

enkele inschattingsfouten gemaakt waardoor de

Olympische Spelen naar Nederland te halen.

onder andere door middel van een betere

katalysator zijn doel voorbij gegaan is. De Spelen

Verschillende bureaus hebben de kosten, baten

kwaliteit van openbare ruimten, een vernieuwde

zorgden voor een verbeterde werkgelegenheid

en de planologische opzet onderzocht. In dit

kustlijn en verbeterde telecommunicatie.

tijdens de Spelen, maar direct hierna stortte de

artikel zal ik me beperken tot een fractie van de

Barcelona is hierdoor op de kaart gezet als

arbeidsmarkt onmiddellijk in. De plaatsing van

onderzoeken en projecten. Wat kunnen we leren

de plek voor internationale dienstverlening

het Olympisch Dorp was zodanig onjuist – te

Athene (2004) had net als Barcelona stedelijke vernieuwing, economische impuls en het

ver van het centrum van Athene – dat het na

‘De basis lag er al, het hoefde alleen nog maar een nieuwe impuls te krijgen.’

de Spelen niet gebruikt kon worden als luxe toeristendorp, wat aanvankelijk wel het doel was. Het voormalig Olympisch Dorp staat

van de Olympische Spelen in de andere landen

en aantrekkelijk geworden voor toeristen. De

nu half leeg en is half in gebruik als sociale

en wat voor veranderingen zal Nederland

Olympische Spelen in Sydney in 2000 hadden

woningen om kraken te voorkomen. De speciale

doorstaan moeten om een serieuze kans te

als doel om Sydney te promoten als ‘Global

sportaccommodaties staan tevens leeg omdat

maken? Hoe voorkomen we de welbekende

City’ en daarnaast bekend te staan als de

hier na de Spelen geen behoefte meer aan was

‘witte olifanten’ – het doelloos leegstaan van de

‘Green Games’ waarbij energiezuinigheid en

en er geen sterk plan voor na de Spelen was

bouwwerken na het evenement – kenmerkend

hergebruik sleutelwoorden waren. In eerste

bedacht. Hierdoor betaalt de overheid elk jaar 50 miljoen euro om deze gebieden te beveiligen, terwijl er verder niets met het stadion gedaan wordt.

Het verschil met Barcelona ligt in de locaties en de bestemmingen. De Spelen in Barcelona werden slim gebruikt voor het verbeteren van de structuur en het aantrekken van toeristen.

Maar zelfs in Barcelona worden 80% van de post-Olympische stadions niet meer gebruikt.

Vanwege de slechte verbindingen, de enorme omvang en de weinige lokale functies komen er weinig bezoekers. In Athene zijn het Olympisch Dorp en de sportaccommodaties niet gebruikt

Olympisch Stadion, Amsterdam

18

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

Olympische Ring, Montjuïc, Barcelona

om de infrastructuur te verbeteren, maar

kern van de locatie van de Spelen in Nederland,

te voorkomen dat dit faalt, moet een sterke

om die nog verder uit te bouwen. Er is een

blijkt dit soms uit te komen in Noord-Frankrijk en

aansluiting bij de woningvraag gevonden

inschattingsfout gemaakt; de Olympische

Noordwest-Duitsland. Hierdoor zal Nederland

worden of de locatie een zeer bijzondere ligging

Spelen kunnen niet worden gebruikt om

een veel intensiever bezochte regio hebben

hebben. De verwachting is dat Nederland rond

een geheel nieuw attractiepark succesvol op

dan de Spelen in Spanje, waar de reikwijdte

2030 vergrijst, ontgroent en de bevolkingsgroei

poten te zetten; er moet worden ingehaakt

veel groter is.

stagneert en individualiseert. De bijpassende woningbehoefte hierbij is uiteenlopend; van

‘Rond 2030 is de verwachting dat Nederland vergrijst, ontgroent, de bevolkingsgroei stagneert en individualiseert.’

ruime appartementen nabij voorzieningen en vermaak tot wonen op ruim groen in het landschap. Het Olympisch Dorp kan beter

op de bestaande structuur. De Olympische

Bedreigingen

aansluiten op de stedelijke transformatie, van

Winterspelen in Turijn in 2006 hebben hier

In Nederland ligt onder andere een uitdaging bij

bijvoorbeeld bedrijventerreinen. Mobiele

handig op ingespeeld door de minder populaire

de infrastructuur en het aanbod van voldoende

huisvesting zou tevens een mogelijkheid zijn

wintersportgebieden van Noord-Italië weer op

overnachtingsplekken. De infrastructuur

voor het Olympisch Dorp en het risico van

de kaart te zetten. De basis lag er al, het hoefde

in en rondom de Randstad is redelijk ver

een acuut te groot woningaanbod verkleinen.

alleen nog maar een nieuwe impuls te krijgen.

ontwikkeld, maar aan de infrastructuur in de

Tijdelijkheid is tevens iets dat Nederland hoog in

Waar goed op gelet moet worden in Nederland is

buitengebieden kan nog veel gedaan worden.

achting moet nemen. Het gaat hier bijvoorbeeld

het inhaken op de bestaande (infra)structuur. De

Als de infrastructuur wordt verbeterd, moet dit

om bepaalde sportaccommodaties voor sporten

Spelen kunnen gebruikt worden als katalysator

worden gedaan met als doel het verbeteren

die in Nederland niet populair zijn als de uitbouw

van bestaande belangen en doelen van ons land.

van de bereikbaarheid van de stad of regio, niet

van tribunes van sommige stadions.

Er moet goed nagedacht worden over de functie

alleen om in de grote vervoersvraag gedurende

van de sportaccommodaties, het Olympisch

de Olympische Spelen te voorzien.

1928 vs 1992 vs 2028 Het was ongelooflijk vooruitstrevend voor

Dorp en andere veranderingen die worden doorgevoerd. Aspecten die niet specifiek

Het Olympisch Dorp heeft een omvang van 5000

de conservatieven met een Zeitgeist van de

nodig zijn om Nederland te verbeteren, moeten

tot 8000 woningen die in één keer op de markt

jaren ’20, om de Olympische Spelen in 1928 in

tijdelijke onderdelen worden, anders ontstaan

zal komen. Een strategie die, wanneer hier niet

Nederland te kunnen houden. Men vreesde

er ‘witte olifanten’.

goed over nagedacht wordt, nog wel eens zou

voor de ontheiliging van de zondag en het feit

kunnen eindigen als de sociale buurten in het

dat vrouwen voor het eerst mee mochten doen

voormalige Olympisch Dorp van Athene. Om

werd eveneens niet goedgekeurd. Sport was nog

Specifiek voor Nederland Nederland heef t een groot aantal spor taccommodaties verspreid door het land.

Vooral de meer dynamische gebieden van Nederland kunnen goede voorwaarden bieden in verband met een sterke infrastructuur en het aantal accommodaties. Specifiek aan een klein land is, dat de reistijd binnenlands relatief kort blijft. Neem als voorbeeld het zeilen, dit heeft in Beijing, China (2008) op een afstand van 1100 kilometer van het Olympisch Dorp plaatsgevonden. Voor reistijd van hotels van bezoekers naar de Olympische Stadions is de eis voor de reistijd maximaal drie uur. Wanneer een straal getrokken wordt vanuit een mogelijke

Typologie ruimtelijke organisatie Spelen en stedelijke inpassing

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

19

Brug over het IJ; OZ-P en Konder Wessels

niet zo belangrijk als in het hedendaags klimaat.

zijn en zullen meer mensen achter de Spelen

dorpen en stadions. Nederland bereidt zich

Dit heeft zich ook geuit in het ‘Olympisch

staan. Sport wordt steeds meer gestimuleerd

voor op de wedstrijd om de Olympische Spelen

Dorp’ van Amsterdam 1928: atleten werden

en geïntegreerd in de maatschappij, zodat in

eindelijk binnen te halen.

ondergebracht in scholen, pensions, hotels of

Nederland een echt sportklimaat zal ontstaan.

Nederland waterland

op boten.

Haalbaarheid

Architecten en ontwerpers haken met hun

Toen Amsterdam zich als kandidaatsorganisator

Nederland moet klaar zijn voor een mogelijke

ontwerpen voor Olympische Steden in op

van de Olympische Spelen in 1992 kandidaat

Spelen in 2016. De planning is als volgt:

het specifieke en sterke punt van Nederland,

had gesteld, is er niet voldoende rekening

2006 – 2009, Onderzoeksfase; 2009 – 2016,

namelijk water. Het kan bijna ook niet anders,

gehouden met de identiteitsverandering die de

Opbouwfase; vanaf 2016, Kandidaatfase. Dit

want de rest van het land is of niet goed

Spelen over de jaren heen heeft doorgemaakt.

betekent dat Nederland nu bezig is met het op

bereikbaar of volgebouwd.

Amsterdam moest concurreren met grote steden als Sydney, Birmingham en Barcelona.

Het thema van de Spelen zou ‘Compact-games’

‘Er zijn analyses gemaakt van eerdere Olympische Steden om de beruchte en fatale ‘witte olifanten’ te voorkomen.’

zijn; de omvang van de Spelen werden beperkt gehouden met korte afstanden en weinig

het Olympisch niveau brengen van het land.

Met het concept Olympic Bridge hebben OZ-P

ruimte. In 1928 lukte het Nederland tenslotte

Dit is namelijk een belangrijk punt: in 2016

en Kondor Wessels een ontwerp gemaakt voor

ook op deze manier. Nederland is toen op de

moet 75% van de Nederlanders achter het idee

op het IJ in Amsterdam. Rondom en in het IJ

laatste plek geëindigd, de rest van de wereld

van de Spelen in 2028 in Nederland staan. Om

kunnen alle evenementen een plek krijgen. En

lachte in zijn vuistje: dacht Nederland werkelijk

meer enthousiasme te creëren onder jongeren

de hotelaccommodaties? Die plaatsen ze (net

op deze manier de Spelen te winnen? Men wil

is bijvoorbeeld op 4 juni de Mission Olympic

als in 1928) op cruiseschepen. De Spelen 2028

de Olympische Spelen tegenwoordig niet meer

2010 geweest in het oude Olympisch stadion

zullen worden gebruikt als katalysator om het

als klein en compact zien. De Olympische Spelen

in Amsterdam. Het doel van NOC*NSF is dat

havengebied van Amsterdam te herstructureren

moeten ieder jaar groots en vernieuwend zijn.

Nederland een sportklimaat ontwikkelt en bij

als woon/werkgebied. Daarnaast kan met dit

Er zal veel geld ingezet moeten worden, maar

de eerste tien landen van de wereld gaat horen.

ontwerp de grote droom van Amsterdam, de

dit kan wellicht terug verdiend worden wanneer

Naast de sociale haalbaarheid is de economische

twee door het water gescheiden stadsdelen

dit strategisch aangepakt wordt.

en ruimtelijke haalbaarheid belangrijk. Dit is het

goed verbinden, eindelijk ver wezenlijk t

punt waar stedenbouwkundige onderzoeken

worden. Omdat het niet rendabel is om alle

Critici verwachten dat dit een te groot project

een grote rol spelen. Het Schetsboek Ruimte

accommodaties permanent te plaatsen, kunnen

is. Nederland is maar een klein landje en kan

voor Olympische plannen verkondigde dat

deze locaties als drijvende onderdelen op het IJ

met haar Amsterdam niet opboksen tegen

Nederland groot genoeg is om alle benodigde

geplaatst worden. Deze kunnen na de Spelen

grootmachten als Dubai of New Delhi. We

infrastructuur, accommodaties en voorzieningen

ergens anders opgebouwd worden.

zouden net als in 1992 voor schut staan. Het

te kunnen huisvesten. Mogelijkheden om Het ontwerp Aquarius, winnaar uit een interne

‘Met dit ontwerp kan de grote droom van Amsterdam om de twee stadsdelen gescheiden door het water goed te verbinden, eindelijk verwezenlijkt worden.’

ontwerpwedstrijd van bureau Bartels, bestaat uit een drijvend archipel voor 10.000 inwoners op het Markermeer. Deze ‘stad’ bestaat uit vijf ringen, omsloten door een lauwerkrans

20

verschil is echter dat het onderzoek nu al

de Spelen in en rond Amsterdam, maar ook

van eilanden. Het pronkstuk is het Olympisch

veel eerder is begonnen en alle belangrijke

in het Rivierenlandschap of in de havenstad

Stadion, dat op een eiland in de vorm van een

partijen in de sport als overheid, bedrijven en

Rotterdam te laten plaatsvinden zijn onderzocht.

vlam geplaatst is: dit is een ontwerp dat vrij

maatschappij betrokken worden bij de plannen.

Onder tussen worden er verschillende

vooruitstrevend en spannend is maar wellicht

Op deze manier zal er een betere onderbouwing

ontwerpen gemaakt voor mogelijke Olympische

minder haalbaar dan de brug op het IJ.

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

De Erasmusbrug had er zo uit kunnen zien...

Conclusie

Bronnen

Het klinkt zo goed, de Olympische Spelen in

slag zijn gegaan. Nederland kan de Olympische

Nederland. Nederland bereidt zich goed voor

Spelen goed gebruiken als katalysator voor

door de tijd te nemen om alles tot in de puntjes

plannen die al zo lang e en dro om zijn.

uit te zoeken. Er zijn analyses gemaakt van

Vooralsnog lijkt het erop de Amsterdam en

eerdere Olympische Steden om de beruchte en

de rest van Randstad de meeste potentie

fatale ‘witte olifanten’ te voorkomen. Belangrijke

hebben om de Spelen op te vangen. Eén ding

‘Tijdelijkheid en hergebruik zijn sleutelwoorden waarmee ontwerpers aan de slag zijn gegaan.’ punten hieruit zijn bijvoorbeeld verbinding met

is zeker, mochten we werkelijk de Olympische

de bestaande structuur en nadenken over de

Spelen in 2028 organiseren, dan ligt er voor

toekomstige doelen en praktisch nut van de

de Bouwkundestudent een grote hoeveelheid

bouwwerken. Tijdelijkheid en hergebruik zijn

werk. Wellicht ben jij het die een nieuw stadion

sleutelwoorden waarmee ontwerpers aan de

of het Olympisch Dorp ontwerpt!//

>> Twynstra Gudde & Bureau Nieuwe Gracht, maart 2008, Schetsboek: ‘Ruimte voor Olympische plannen’. >> Twynstra Gudde & Bureau Nieuwe Gracht, maart 2008, Atelierserie: ‘Olympische plannen en ruimte’. >> Uitzending Pauw en Witteman, 30 april 2010. >> D.J. Verhagen MSc, juli 2007, Let the games be… integrated, rethinking sustainability of Olympic Legacy >> Polis, april 2010, Atlantis; ‘Olympic Games’, issue 21.1, pp. 10-15. >> A. de Swaan, september 2008, de Volkskrant, Leve de Olympische Spelen, maar leve ergens anders. >> R. Bosma, mei 2010, Het Nieuwe Journaal, De naïeve droom van de OS in Nederland. >> juli 2006, TNS NIPO publicaties, Meerderheid wil Nederland als gastland Olympische Spelen 2028. >> www.olympisch-vuur.nl, bezocht op 12 juni 2010 >> www.mvrdv.nl, bezocht op 12 juni 2010 >> Persbericht, 3 juli 2009, NOC*NSF blij met steun kabinet voor Olympisch Plan 2028 Afbeeldingen >> panorama Olympische Ring, Montjuïc, Barcelona flickr.com >> Olympisch Stadion, Amsterdam - flickr.com >> Brug over het IJ - van den Oever / Zaaijers en Partners architecten

Proefschrift uitgeven uitgeven Proefschrift

alleenmaar maar dupliceren? ofof alleen dupliceren?

Wij verzorgen: Wij verzorgen: - ISBNnummer nummer - ISBN - ontwerpen enopmaak opmaak - ontwerp - drukkenen enafwerken afwerken - drukken - distributie - distributie Allesbij bijons onsisismaatwerk! maatwerk!

Alles

Ziewww.proefschriftuitgeven.nl www.proefschriftuitgeven.nl Zie s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

21

Ke Nako! Het is tijd! Tijd voor de 19de versie van het wereldkampioenschap voetbal. Tijd dat Nederland eindelijk eens kampioen wordt. Maar als het aan Zuid-Afrika ligt: tijd voor een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van Zuid-Afrika en daarmee het gehele Afrikaanse continent.

ke nako! het WK in Zuid-Afrika Quirijn Petersen Marije Ruigrok Toeterende vuvuzela’s, dansende mensen

laten en een hernieuwd land aan de wereld tonen.

Zuid-Afrika dat een maand lang meer dan 26

vol hoop, optimisme en enthousiasme. Op 11

Ook Zuid-Afrika krijgt met dit toernooi een

miljard televisiekijkers zal bereiken’. Daarbij

juni ging het WK in Zuid-Afrika van start met

kans om de wereld te laten zien dat het op de

vallen vooral de grote sportstadions in het oog

de openingswedstrijd Zuid-Afrika-Uruguay. Er

goede weg is en voor eens en voor altijd heeft

natuurlijk; dit zijn dé plekken waar alle ogen

ging echter heel wat aan vooraf voordat de bal

afgerekend met het apartheidsregime.

op zijn gericht. Neem bijvoorbeeld het Nelson Mandela stadion in Port Elisabeth. Dit stadion

van de middenstip getrapt kon worden. In zes jaar tijd moest het land klaar gestoomt worden

Prestigetoernooi

wordt volledig voorzien van groene stroom dat

voor een maand lang voetbal, waarbij op meer

Hoewel de ideologie van het organiseren van

wordt opgewekt door een daarvoor gebouwd

wordt ingezet dan alleen een mooi spelletje.

het toernoei zegeviert, wordt het binnenhalen

windturbinepark. Het geeft een ‘groen signaal’

Niet alleen de speelsteden en het land, maar

van het toernooi ook sterk bekritiseerd, en is

af naar andere landen. Wind is overigens een

zelfs het hele continent hoopt op een positief

het de vraag of het prestigetoernooi niet lijdt

sterk aanwezig element in Port Elisabeth, want in

effect van het WK 2010.

onder wat echt de aandacht verdiend in het

plaats van de voordelen heeft het stadion ook te

land. Zuid-Afrika lijkt alleen naar de positieve

kampen met de sterke rukwinden vanaf zee. Het

Positieve flow

effecten te (willen) kijken dat het organiseren

met aluminium geconstructeerde dak is speciaal

Het WK moet meer doen dan spannende

van zo’n grote happening met zich meebrengt;

ontworpen om hier weerstand aan te bieden.

wedstrijden opleveren. Het WK geeft volgens

er wordt veel geïnvesteerd, maar de vraag is of

de lobbyisten de economie een enorme

Zuid-Afrika er ook echt van kan gaan profiteren

Maar het architectonisch paradepaardje van

impuls en levert een positieve bijdrage aan

op zowel economisch als sociaal gebied. Uit

het toernooi is natuurlijk Soccer City, het

het imago zodat de grote steden van het

South Africa 2010: Economic scope and limits van

stadion in Johannesburg waar uiteindelijk

land na het toernooi bij het rijtje belangrijke

de Universiteit van Hamburg valt op te maken

de f inale gespeeld wordt. Met het door

wereldsteden mag worden toegevoegd.

dat ‘grote sportevenementen doorgaans niet of

h e t Zuid -Af rik aans e archite c tenbureau Boogertman+Partners ontworpen stadion

‘Grote sportevenementen hebben doorgaans niet of nauwelijks tot directe economische voordelen geleid in de organiserende landen’

wil het land laten zien wat ze kunnen. Naast de speciale hightech gevel, dat een beeld van innovatie en vooruitgang uitgeeft wordt dat naar buiten toe nog eens aangesterkt met met cijfers;

De positieve flow dat het WK voor Zuid-Afrika

nauwelijks tot directe economische voordelen

het stadion biedt plaats aan maar liefst 90.000

moet brengen wordt vergeleken met de effecten

hebben geleid in de organiserende landen’. Als

toeschouwers en komt daarmee in het rijtje

die het organiseren van sportevenementen

voorbeeld wordt hier het WK van 1998 en 2006

van de vijf grootste voetbalstadions ter wereld.

door landen of steden met een hef tige

aangehaald, respectievelijk door Frankrijk en

Het gebouw is in rap drie jaar uit de grond

geschiedenis in het verleden opbrachten.

Duitsland georganiseerd. In beide landen was

gestampt en kostte ‘slechts’ zo’n 350 miljoen

Met het organiseren van het sportevenement

er geen groot economisch verschil te zien na

euro. Opvallend als je het naast vergelijkbare

waar de wereld zijn ogen op richt kan het

het organiseren van het evenement.

stadions legt die vaak vele malen meer kosten.

zien wat ze bereikt hebben. In 1964 waren de

Stadions

Het idee achter het stadion is voornamelijk

Olympische Spelen in Tokio een bekroning van

Wellicht ligt het in Zuid-Afrika anders. Het

de vorm die doet denken aan een kalebas.

alle inspanningen na de bombardementen in

land heef t momenteel vooral te kampen

H e t is e e n s li m m e s y m b o li e k , w ant d e

1945, een symbolisch teken dat Japan voorgoed

met een slecht imago. Berovingen,

kalebas staat symbool voor de Afrikaanse

zijn oorlogsverleden achter zich had gelaten.

verkrachtingen en moorden zijn daar aan de

smeltpot van culturen en de Afrikaanse

In 1968 was Mexico het eerste ontwikkelingsland

orde van de dag als we de nieuwsberichten

gastvrijheid. Maar niet alleen de vorm is goed

dat de Olympische Spelen organiseerde, en

mogen geloven. Irvin Khoza, voorzitter van

nagedacht, ook de plaatsing van het stadion is

München kon in 1972 met de organisatie van de

het organisatiecomité ziet het positief in:

niet toevallig. Het niemandsland waar het op is

Spelen het negatieve imago na WOII achter zich

‘Het WK2010 wordt één grote reclamespot voor

gebouwd vormde in de jaren van de apartheid

gastland of -stad de rest van de wereld laten

22

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

DURBAN STADIUM Aantal plaatsen: 70.000 Status: Nieuw gebouwd Architect: iBhola Lethu Lokatie: Durban

LOFTUS VERSFELD Aantal plaatsen: 50.000 Status: Minor Upgrade Architects Ingplan Africa Locatie Pretoria

ROYAL BAFOKENG Aantal plaatsen: 42.000 Status: Upgrade Architect: BSP Architects Lokatie: Rustenburg

SOCCER CITY Aantal plaatsen: 95.000 Status: Major Upgrade Architect: Boogertman Urban Edge Lokatie: Johannesburg

ELLIS PARK Aantal plaatsen: 61.000 Status: Minor Upgrade Architects: DBM Architects Lokatie: Johannesburg

GREEN POINT Aantal plaatsen: 68.000 Status: Nieuw gebouwd Architect: GMP Architects Lokatie: Kaapstad

WEGEN: $9.1 MILJARD VLIEGVELDEN:$2.4 MILJARD SNELTRAM: $2.0 MILJARD Polokwane

SPECIALE WK INTERVENTIES: $1.8 BILJARD SNELBUSLIJN ELLISPAR EN NASREC: $260 MILJOEN

Rustenburg

Nelspruit Pretoria

$52 MILJARD GEINVERSTEERD IN INFRASTRUCTUUR DE OVERHEID INVERSTEERDE DIT GELD NIET ALLEEN MET DOEL HET LAND KLAAR TE MAKEN VOOR HET WK 2010, DE INVERSTERINGEN DIENEN MEDE ALS ONDERLEGGER VOOR EEN DUURZAME ONTWIKKELING VAN DE INFRASTRUCTUUR NA 2010.

Johannesburg

Bloemfontein

NESLON MANDELA BAY STADIUM IS HET EERSTE STADIUM DAT VOLLEDIG OP GROEN GEPRODUCEERDE STROOM FUNCTIONEERT

Durban

30 HOTELS ZIJN GEBOUWD. DAARNAAST ZIJN ER DUIZENDEN BED AND BREAKFASTS OPGERICHT IN HUISHOUDENS Kaapstad

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

Port Elisabeth

23

MBOMBELA Aantal plaatsen: 46.000 Status: Nieuw gebouwd Architect: RL Architects Lokatie: Nelspruit

NELSON MANDELA BAY Aantal plaatsen: 46.000 Status: Nieuw gebouwd Architect:Architectural Design Associates / Dominic Bonnesse Architects Lokatie: Port Elisabeth

een grens tussen arm en rijk, de townships

en in totaal een paar miljard meer dan nodig

van Soweto en het rijke Booyens. Ondertussen

hebben gekost. Dat wil echter niet zeggen dat het

verrijzen er nu ook villawijken in Soweto en

weggegooid geld is geweest. We beschikken nu in

groeien de wijken meer naar elkaar toe. Soccer

één keer over de beste en mooiste sportfaciliteiten

City zal hopelijk, zowel stedebouwkundig als

ter wereld. Daarvan zullen we tot ver na 2010

sociaal, een brug vormen tussen de twee wijken.

kunnen profiteren. Met deze fraaie stadions wordt “twenty-ten” bovendien een ongekend spektakel.’

Gaan we terug naar de vergelijking met Frankrijk en Duitsland, dan zien we dat Zuid-Afrika veel

Duidelijk is de verwijzing van het Mbombela

meer in het WK voetbal investeert. In 1998 toen

stadion naar het Kruger Park, welke praktisch

Frankrijk de gastheer was voor het evenement,

naast het stadion ligt: achttien ‘giraf fen’

werd er minder dan 400 miljoen euro in stadions

ondersteunen de overkapping van het stadion.

geinvesteerd. Toen in 2006 Duitsland aan de

‘Je ziet steeds vaker dat stadions een thema

‘In Zuid-Afrika betaalt de overheid nagenoeg alles en is het nog maar de vraag wat er met de meeste stadions staat te gebeuren als het WK is afgelopen.’ beurt was werd nog geeneens de helft van de

hebben en daarmee tot een landmark van de stad

1,5 miljard euro betaalt door de overheid en

uitgroeien,’ verklaart Mike Bell. ‘Dat zie je onder

bovendien bewezen de stadions ook na afloop

meer bij het vogelnest in Peking en het stadion van

hun nut. In Zuid-Afrika betaalt de overheid

München. Giraffen leken ons het perfecte symbool

nagenoeg alles en is het nog maar de vraag wat

voor deze omgeving en ze zijn als pijlers voor het

er met de meeste stadions staat te gebeuren als

dak nog eens zeer functioneel ook. Het thema is

het WK is afgelopen.

in ieder geval bij de lokale bevolking zeer goed ontvangen.’

Mbombela stadion FREE STATE STADIUM Aantal plaatsen: 48.000 Status: Upgrade Architect: ACG Architects Lokatie: Bloemfontein

Hiervan is het Mbombela stadion in Nelspruit

Het unieke van de bouw van dit stadion is dat

het meest tekende. Nelspruit, met nog geen

het haast volledig lokaal is geproduceerd, in

300.000 inwoners is eigenlijk nog te klein voor

tegenstelling tot de andere stadions in het land

het grote stadion dat er is gebouwd. Het is een

welke veelal dure onderdelen importeerden.

snelgroeiende stad, maar heeft helemaal geen

Hierdoor zijn de kosten relatief klein gebleven

eigen voetbal- of rugbyteam dat na het WK het

(90 miljoen euro) in vergelijking met de andere

stadion kan vullen. Uiteraard zouden er ook

WK stadions.

andere evenementen plaats kunnen vinden

24

zoals festivals, concerten en conferenties. Toch

Greenpoint Stadion

blijft het vreemd dat er zoveel geld aan wordt

In Kaapstad was er ook kritiek over de komst van

besteed terwijl het land kampt met enorme

een nieuw stadion. In de buitenwijk Newlands

tekorten. Veel inwoners kunnen het vervoer

stond al een geschikt WK stadion, er was

naar het stadion al niet betalen, dus naar een

onduidelijkheid wat met het nieuwe stadion

voetbalwedstrijd gaan lijkt dan helemaal

ging gebeuren na het WK en de slordige

uitgesloten. Mike Bell van het bureau R&L

250 miljoen euro dat de bouw kosten waren

Architects erkent dat het stadion nog te groot

geen goeddoeners. Maar het Greenpoint

is voor de stad: ‘Je kunt eigenlijk wel zeggen dat

Stadion dat plaats biedt aan 70.000 mensen,

alle WK-stadions te groot zijn voor Zuid-Afrika

lag voornamelijk onder vuur om de locatie

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

waar het stadion werd gebouwd. Het is een

is aan ziekenhuispersoneel, geld voor voedsel en

Conclusie

schitterende locatie op de Greenpoint Common,

onderwijs. Maar we zijn gestopt met de rechtszaak,

Het is tekenend dat de FIFA met het organiseren

maar logistiek zou het totaal ongeschikt zijn.

omdat de kosten te hoog werden. Dat krijg je als je

van het WK 2010 in Zuid-Afrika meer winst

Bovendien zou het slimmer zijn geweest

tegen zo’n rijke organisatie procedeert’.

verwacht te maken dan het deed met het afgelopen WK in Duitsland. Het land staat nu

om sociaal-economische redenen om het stadion niet in deze overwegend blanke wijk

Over de bouw van het stadion geef t

vol met schitterend stadions en ongetwijfeld

neer te zetten, maar juist in de armere, meer

bouwingenieur Knup Goeppert aan dat de

gaat het e en mo oi to erno oi opleveren,

zwarte wijken. Het verhaal wil echter dat de

omgeving een uitdaging was voor het ontwerp:

maar Zuid-Afrika zelf lijkt er niet al te veel

FIFA baas Sepp Blatter zelf de plek aanwees

‘Waar je elders vaak op een leeg stuk land een

van mee te pikken. Ke Nako! Het is tijd voor

tijdens een helikoptervlucht over het gebied.

stadion bouwt, komt het hier midden in de stad

verandering. Ook in Zuid-Afrika.//

Het commerciele plaatje zou perfect zijn:

en dienden we ook rekening te houden met

aan de ene kant de Tafelberg, aan de ander

de Tafelberg op de achtergrond.’ Mede door

kant Robbeneiland en geen sloppenwijken

de aanwezigheid van de Tafelberg op de

in de buurt. In ‘de droom van Zuid-Afrika’

achtergrond is er gekozen voor een spaakwiel

valt het commentaar van advocaat Arthur

structuur met welvingen zodat het stadion niet

Wienburg te lezen: ‘Het is te gek dat al het geld

met de rechte lijnen van het nationaal erfgoed

in een stadion wordt gepompt, terwijl er gebrek

concurreert.

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

Bronnen: >> ‘South Africa 2010: Economic scope and limits’ >> ‘De droom van Zuid-Afrika’ >> http://www.zuidafrika2010.net >> http://www.fifa.com

25

“Sneller, hoger, sterker” (Citius, Altius, Fortius) luidt het officiële motto van de Olympische Spelen.

Het weerspiegelt de drang van elke topsporter om het hoogst haalbare te bereiken: het winnen van een Olympische medaille. Hetzelfde lijkt te gelden voor de sportarena’s: door de jaren heen zijn zij groter, sterker, moderner en completer geworden.

oudste vermaak uit de historie Eka Hintaran

De Olympische Spelen staan qua bekendheid op

28,50 meter. De te rennen afstand werd ook

ervoor zorgen dat onbevoegden het stadion

een eenzame hoogte, net zo hoog als de berg

stadion genoemd: deze vaste maat, ongeveer

niet binnen konden komen. Beide aspecten

Olympus zelf. De spelen zijn over de hele wereld

180 meter, is volgens de mythologie door

zijn nog te herkennen in moderne stadions:

bekend: ieder land, hoe klein ook, stuurt atleten

Herakles bepaald. Op de zuidelijke helling van

de spelersgang vanuit de kleedkamers en de

naar de wedstrijden. Een winnaar brengt roem

het stadion was er een stenen platform voor de

dranghekken. Helaas zijn zowel het stadion

en eer voor het eigen land. In de oudheid was

Hellanodikes (de jury) en daar tegenover stond

als de tunnel van Olympia verloren gegaan.

het niet anders.

het altaar van Demeter. Aanvankelijk werden

Alleen de start- en aankomstlijn is nog te

de renwedstrijden in Olympia op een gewone

zien: twee stenen drempels met groeven die

Ruim duizend jaar lang (van 776 v. Chr. tot 393 n.

zandvlakte gehouden. De atleten renden geen

voor een betere grip moesten zorgen. Verder

Chr.) werden in het Griekse Olympia om de vier

rondes, maar keerden aan het einde van de baan

waren op het heiligdom ook de Plaestra en

jaar wedstrijden gehouden, dit is uitgegroeid tot

weer om. Na enige tijd had men de rechthoekige

het Gymnasium, beide plaatsen waar men de

het grootste sportevenement van de Oudheid.

baan ontworpen met aan de rand natuurlijke

sporten kon oefenen.

De eerste sporen van verblijf in Olympia dateren

hellingen als tribunes. Rond 350 v. Chr. werden

De plaats waar de wagenraces werden gehouden

uit de Vroege Bronstijd (3000 – 2000 v. Chr.).

Pas vanaf 1000 v. Chr. is er sprake van een duidelijke ontwikkeling. Om het heiligdom heen

‘Paardensport behoorde van oudsher tot de sportonderdelen van de Spelen in het oude Griekenland.’

ontwikkelde de verdere bebouwing. Olympia was een religieus complex, geen nederzetting.

stenen tribunes gebouwd met staanplaatsen die

heette een Hippodroom. Er is weinig bekend

Later werden rond het centrale heiligdom steeds

plaats boden voor ongeveer 45.000 mensen. De

over de renbanen, wat waarschijnlijk komt

meer ‘voorzieningen’ gebouwd. Er verschenen

vorm van de tribunes was kenmerkend en erg

doordat deze zo eenvoudig waren ingericht.

gastenhuizen, badhuizen, onderkomens en

succesvol: in het midden draaiden de rijen drie

Een hippodroom was in feite niet meer dan een

oefenruimten voor atleten en betere tribunes

meter naar buiten toe, zodat de toeschouwers

grasveld met twee keerpalen, waar een aantal

bij het stadion. Het accent werd steeds meer

aan de randen de atleten beter konden zien.

rondes omheen gelopen werd. In Olympia

verlegd van religie naar sport en show.

Voor de bouw van het allereerste moderne

bedroeg de afstand tussen de keerpalen drie

Olympische Stadion in Athene werd deze vorm

stadia (ca. 570 m.).

het heiligdom van Olympia

ook toegepast. Verder was het opmerkelijk

In zijn huidige vorm gaat het stadion terug tot

dat atleten en scheidsrechters het stadion

de Romeinse vrienden

de vroege 5e eeuw v. Chr. Deze renbaan wordt

betraden via de krypte, een 32 meter lange

De Romeinse tegenhanger van de hippodroom

beschouwd als het oudste stadion. De baan had

tunnel. Deze tunnel zorgde voor een plechtige

was het circus. In tegenstelling tot het Griekse

een lengte van 212,54 meter en een breedte van

en spectaculaire intrede. Een bronzen hek moest

hippodroom was het circus een echt afgesloten bouwwerk. Een van de bekendste in die tijd was die van Constantinopel. Het antieke stadion werd gebruikt voor wagenrennen en andere vormen van publiek vermaak. Ook van dit circus is weinig over, alleen de twee obilisken zijn bewaard gebleven. De grootste renbaan uit de Romeinse tijd was Circus Maximus, gelegen in het centrum van Rome, tussen de Palatijn en de Aventijn. Het werd gebouwd in de 4e eeuw v Chr. en werd sindsdien zeer actief gebruikt.

De Circensisiche Spelen, die daar werden

heiligdom Olympia met rechtsbovenin het Stadion en Hippodroom en op de voorgrond de Plaestra en het Gymnasium

26

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

gehouden, duurden soms wel 60 dagen en er werden gemiddeld twaalf wagenrennen

per dag gehouden. Ceasar heeft het Circus

De arena is ook een type bouwwerk uit de

verder uitgebreid, de latere keizers hebben het

Romeinse tijd dat voor sportevenementen

afgemaakt. Uiteindelijk werd het Circus 600

gebruikt werd. In totaal werden meer dan

meter lang en 200 meter breed en bood het

220 arena’s gebouwd in het Romeinse Rijk,

plaats voor ongeveer 300.000 toeschouwers.

verspreid over het hele grondgebied. Deze

Het Circus was toen drie verdiepingen hoog met

gebouwen werden voornamelijk gebruikt voor theatervoorstellingen, maar ook voor

‘Geef het volk brood en spelen.’

gladiatorengevechten en andere vormen van publiek vermaak. Opmerkelijk is dat sommige arena’s nog in uitstekende bouwkundige staat

aan de buitenzijde open arcaden, waar allerlei

verkeren, zoals de arena’s van Verona, Arles

winkels, wedkantoren en bordelen gevestigd

en Nimes en andere arena’s vervallen zijn tot

waren. Een ander deel van het Circus dat steeds

ruines, zoals die van Rome (Colosseum), Pula en

verfraaid werd, was de ‘spina’, het ruggengraat

El Djem. Van sommige amfitheaters zijn slechts

van het Circus die de twee weghelften van

de fundamenten gevonden. De arena’s die

elkaar scheidde. Deze was 214 meter lang en 6

intact zijn gebleven, worden tot op heden nog

meter breed. Op de spina stonden vele beelden

gebruikt voor theatervoorstellingen, concerten

en keizer Augustus liet er een 23 meter hoge

en stiergevechten. De vorm van een arena, of

obelisk op plaatsen.

amfitheater verschilt veel met de vorm van een standaard Romeins theater. Arena’s zijn

Een ander type sport bouwwerk uit de Romeinse

ovaalvormig terwijl Romeinse theaters een

tijd was het stadion. Het stadion van Domitianus

halfronde vorm hebben in combinatie met een

in Rome was een van de bekendste uit die

groot podium.

Circus Maximus is gelegen in het centrum van Rome, rechtboven is nog net het Colosseum te zien

het amfitheater van El Djem

tijd. Hier werden zoals in een Grieks stadion voornamelijk atletiekwedstrijden gehouden

de moderne spelen

zoals hardlopen, worstelen en discuswerpen.

De eerste moderne spelen werden in 1896

Domitianus hield hier ook de Capitolijnse

in Athene gehouden. Het ‘Stadion van alle

Spelen, een van de Romeinse tegenhangers

Atheners’, genaamd de Panathenaea, werd in

van de Griek se Olympische Spelen. Het

een sneltreinvaart gebouwd. Deze sporttempel

Stadion werd in principe niet gebruikt voor

kreeg als snel de bijnaam Kallimarmaro, wat

gladiatorengevechten. Afmetingen van het

‘mooi marmer’ betekent. De hoefijzeren vorm,

stadion waren 275 meter in de lengte en 106

de sombere marmeren muren zonder reclame-

meter in de breedte. Het stadion bood plaats

uitingen en het uitzicht op de Acropolis maakt

voor ongeveer 30.000 mensen. Na de val van

het geheel tot een fraaie belevenis. Op deze plek

het West-Romeinse rijk werden veel Romeinse

waar de eerste moderne Olympische Spelen

gebouwen afgebroken om plaats te maken

werden gehouden, werd in de oudheid ook al

voor woningen. Op de plaats van de tribunes

om de vier jaren Spelen gehouden, de Grote

verrezen woningen, de atletiekbaan zelf werd

Panathenaea. De moderne atleet kan echter

echter nooit bebouwd en werd zo een groot

niets met de maten van dit stadion. Het stadion

ovaal plein, het huidige Piazza Navona. De vorm

wordt nu alleen nog ceremonieel gebruikt, zoals

en afmetingen van het oude stadion zijn dus wel

bij de Olympische Spelen van 2004 in Athene.

bewaard gebleven.

De marathon finishte bijvoorbeeld in dit oude stadion.//

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

Arles met in het midden het amfitheater (ovaalvormig) en daaronder het normale Romeinse theater (halfrond)

27

It’s a bird...It’s a plane...It’s Parkour!

Superhuman strength is no longer required to leap from building to building.

run free Daphne Bakker

The objective of Parkour, an urban sport

The philosophy behind Parkour is what

navigating various buildings, such as the

developed in France by David Belle and Sébastien

sets it apart from other urban sports like

Mountain Dwellings by Bjarke Ingels Group,

Foucan, is to move from one point to another (A

skateboarding. Developed by Foucon and

as well as interviews with urban planners,

and B, if you will), by overcoming obstacles as

inspired by martial arts it is based on spatial

politicians, architects and philosophers.

quickly and economically as possible. These

awareness and preaches freedom by means of

Defintely worth a look for those who wish to

obstacles are very often elements of the urban

surpassing one’s (built) environment.

transcend the concrete jungle //

environment, from park benches to fences and

28

even buildings. Traceurs, the practitioners of

This relationship between architecture, space

this relatively new sport, have even developed

and movemen, which defines Parkour, has been

specific techniques to navigate the various

explored in My Playground, a documentary

architectural objects which they encounter.

by Kaspar Astrup Schröder. It features traceur

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

Sources >> Daniel Ilabaca photographed by Jon Lucas >> www.daniel-ilabaca.co.uk >> www.jonathanlucas.com >> www.flickr.com/photos/jonlucas/

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

29

Het is bekend dat je architectuur niet bedrijft van negen tot vijf maar in het geval van prijsvragen kan je het een heuse sport noemen, met winnaars en verliezers, met vals spelen, discussie met de scheidsrechter en vooral met sterke concurrentie en beperkte speeltijd met een kei harde deadline.

als architectuur een wedstrijd wordt Riemer Postma

Het uitschrijven van een prijsvraag is niet nieuw.

ander prijsvraag voor de wereld befaamde

deze wordt voornamelijk binnen het onderwijs

Al in het jaar 448 voor Christus werden door

koepel. In Florence waren het echter niet langer

en de architectengemeenschap zelf gehouden.

de raad van Athene meerdere kunstenaars

de inwoners van de stad die hun favoriet konden

uitgenodigd voor een nieuw oorlogsmonument

kiezen uit de ontwerpen, de winnaar werd

Een zeer bekend voorbeeld is de Prix de Rome. In

op de Akropolis. De bevolking van Athene kon

gekozen door een deskundige jury. Mis ging

de negentiende eeuw is deze ontwerpopdracht

stemmen op het ontwerp van hun voorkeur.

het toen Bernini, een Italiaanse kunstenaar,

in gesteld door de Ecole des Beaux-Arts in Parijs,

Een monument als deze maar ook ieder ander

werd uitgenodigd voor het afbouwen van het

de winnaar kreeg een studiebeurs voor een

bouw werk zal zijn omgeving gedurende

Louvre. Dit werd door de Franse kunstenaars

meerjarig verblijf in Rome, nog steeds wordt

een lange tijd sieren, dit vooruitzicht brengt

slecht ontvangen. Claude Perrault startte met

eens de twee jaar in vele landen de Prix de Rome

natuurlijk emoties met zich mee zeker als

het afkraken van al het werk van Bernini, met

georganiseerd, de prijs is echter veranderd.

een bouw werk een symbolische waarde

succes. Lodewijk de XIV keurde het ontwerp

Ideeënprijsvragen zijn in de twintigste eeuw

vertegenwoordigt. De vorm van het bouwwerk

voor de oost vleugel af, en nodigde drie Franse

vaak uitgeschreven, bijvoorbeeld om na te

zal enkele generaties worden geassocieerd met

architecten uit om de vleugel als nog te bouwen.

denken over sociale woningbouw of nieuwe bouwconstructies, daarvoor waren ze zeer

deze waarde. Door de bevolking zelf te laten kiezen dekte de raad zich al in voor de mogelijke

Dat prijsvragen gebruikt worden voor het

kritieken.

ontwerp van een openbaar gebouw met

zeldzaam.

symbolische waarde tonen bovenstaande

Prijsvragen zijn net als de gehele

In de renaissance kwam het instrument echt tot

voorbeelden aan. Er zijn meerdere soorten. In de

archite c tuur wereld vaak internationaal

bloei als een status verhogend element onder

19e eeuw werd voor het eerst een ander soort

georiënteerd. Als een buitenlandse architect

architecten. Zo werd in 1401 een prijsvraag

prijsvraag uitgeschreven, een ideeënprijsvraag.

echter een keer een prijsvraag wint levert

uitgeschreven voor de bronzen deuren van de

Deze soort is meer generiek, de uitkomst heeft

dit echter vaak grote discussies op. In 1884

kathedraal Santa Maria del Fiore in Florencen.

in eerste instantie niet een concreet gebouw

schreef Amsterdam een wedstrijd uit voor

Zonder succes nam de goudsmid Filippo di Ser

tot gevolg maar geeft een oplossing voor

een ontwerp in de binnenstad. Er kwamen

Brunelleso di Lippi Lapi (kortweg Brunelleschi)

een heersend bouwkundig probleem. Dit

199 inzendingen binnen. De jury kon moeilijk

eraan deel. Later won Brunelleschi echter een

type prijsvraag is geliefd onder architecten

tot een beslissing komen, daarom werd er

omdat er tijd voor het ongeremd experiment

besloten om de eerst vijf uit te nodigen voor

wordt gecreëerd, zonder te allen tijde druk te

een vervolgprijsvraag. Een jaar later riep de

ondervinden van een nerveuze opdrachtgever.

jury de Fransman Cordonnier tot de winnaar uit,

Naast een concreet geld bedrag is media

met grote opschudding als gevolg. De vraag of

aandacht een goede reden om deel te nemen

er wel een nieuw beursgebouw moest worden

aan deze evenementen. Een reële kans bestaat

gebouwd werd opnieuw opgehaald. Bovendien

dat je draagvlak voor je experimenten weet te

werd Cordonnier van plagiaat beschuldigd. De

vinden.

architect hield het er op dat hij slechts werd geïnspireerd. De prijs werd uitgereikt maar

Martin Gropius met zijn inzending voor de Chicago Tribune tower

30

Het tijdschijft Plumber and Sanitary Engineer

het gebouw zou niet gerealiseerd worden.

gaf de opdracht voor het ontwerp van een

Het gevolg hiervan was dat de tweede prijs

huurwoning dat maximale veiligheid en comfort

winnaar ging lobbyen met zijn ontwerp en er

voor de huurder combineert met maximaal

werd besloten van nieuwbouw af te zien. Tien

profijt voor de bouwer. Het ontwerp van de

jaar later werd Berlage uitgenodigd en kwam hij

winnaar, James E. Ware heeft veel invloed gehad

in goede samenwerking tot zijn ontwerp voor de

op de bouw van de latere huurkazernes, het

bekende Koopmansbeurs. Een dergelijk affaire

ontwerp had de titel Light, Air and Health.

zou zich bijna tachtig jaar later opnieuw voor

Verwant aan deze ideeën is de studieprijsvraag,

doen bij een ontwerp voor een nieuw stadhuis,

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

in dit geval was de Oostenrijker W. Holzbauwer

zo divers kunnen zijn. Bij de inzending van je

de ongelukkige, hij heeft zijn ontwerp echter

ontwerp is het belangrijk te onthouden wie de

wel mogen uitwerken.

jury vormt, hun persoonlijke voorkeur bepaald in sterke mate de winnaar, echter een jury blijft

In het buitenland waren de toestanden omtrend

altijd onvoorspelbaar. Le Corbusier leek met

architectuurwedstrijden echter niet anders,

enorme voorsprong het ontwerp voor het

bijvoorbeeld toen Renso Piano en Rigard Rogers

Volkenbondpaleis te gaan winnen, tot dat werd

wonnen met hun ontwerp voor het Centre

besloten om hem te diskwalificeren wegens het

Pompidou. Meerdere rechtzaken aangespannen

gebruikt van fotokopieën terwijl om een inkt

door Franse architecten zouden de bouw

tekening werd gevraagd.

moeten verhinderen.

Indien mogelijk kan er veel winst worden H et ve le le e d do et miss chien de v r aag

gehaald uit het goed bestuderen van de jury,

opreizen waarom dit alles word georganiseerd

dit bleek ondermeer bij de prijsvraag voor de

e n w a a r o m d o e j e e r a a n m e e? O m t e

Chicago tribune tower. Na het analyseren van

beginnen om een zo goed mogelijk gebouw

de jury kon al worden verwacht dat de keuze

te verkrijgen. Soms wil die opdrachtgever

waarschijnlijk zou vallen op een toren in de

alleen maar een spraakmakend gebouw, een

traditie van de Beaux-Art, toch zonden vele

icoon.Hij droomt van het onbekende talent

Europese architecten tegen beter weten in hun

Een zeer belangrijk nadeel aan het uitschrijven

dat middels dit gebouw de architectuur tot

contemporaine ontwerp in, ontwerpen die

van een prijsvraag is het zeer beperkte contact

enorme hoogte zal brengen In andere gevallen

nog steeds zeer geliefd zijn bij hedendaagse

tussen opdrachtgever en ontwerper. Voor

wil de opdrachtgever een betrouwbaar en

architecten maar in principe bij voorbaad al

Dudok, Oud en Frank Loyd Wright was dit de

pragmatisch ontwerp. De keuze van het gebouw

kansloos waren. Deze misverstanden kunnen

reden om zelden of zelfs nooit mee te doen.

wordt bepaald door een deskundige jury,

worden voorkomen door te kiezen voor een

Andere architecten zijn ware liefhebbers Alvar

vaak met diverse achtergronden; politici,

besloten prijsvraag, hoewel niet nieuw, neemt

Aalto heeft minimaal aan 58 deelgenomen en

ambtenaren en ondernemers maar ook steeds

dit verschijnsel toe. In dit geval worden een

ook Eliel Saarinen en Arne Jacobsen schuwden

vaker architecten. De echt goede architecten

beperkt aantal architecten uitgenodigd voor

de gok niet.

kunnen beter aan de prijsvraag meedoen dus

een ontwerp en krijgen ze veelal ook een

die worden maar zelden uitgenodigd en een

vergoeding voor hun inspanningen. Bij veel

Ondanks alle kritiek en rompslomp zullen

vakkundig architect hoeft nog geen vakkundig

hedendaagse besloten prijsvragen is het vaak de

prijsvragen vermoedelijk niet snel uit de

jurylid te zijn. Juryleden gaan dan ook vaak een

opdrachtgever in plaats van de jury die beslist

architectuurcultuur verdwijnen. Competitief

enorme discussie tegemoet omdat de belangen

wie de winnaar is.

gedrag zit de westerse beschaving in het bloed

OMA’s inzending voor Très Grand Bibliotheque

en de onderlinge strijd heeft grote prestaties tot gevolg. Maar naast een toekomst heeft het een zeer interessant verleden, het is een prachtige catalogus van mogelijke gedachten en nooit was het zo eenvoudig om je te kunnen in denken dat een plek ook een totaal ander uiterlijk zou kunnen hebben, het is dan ook zeer spijtig dat veel materiaal is verdwenen of zelfs vernietigd.

Opvallend is het dat de vakgemeenschap vaak geïnspireerd raakt door de verliezer, denk bijvoorbeeld aan de inzending voor de Très Grand Bibliotheque in Parijs van Rem Koolhaas, de Architect die zonder meer beroemd is geworden met zijn niet winnende inzendingen voor prijsvragen.//

De oorspronkelijk inzending van Berlage en Sanders voor de Koopmansbeurs

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

Bronnen >> Haan H. de, Haagsma I. , architecten als rivalen, 1988, Naarden, IDS >> Breddels L. , De prijsvraag in architectuur en beeldende kunst

31

Derako is fabrikant-leverancier van de bekende massiefhouten tailor-made plafonds en wanden.

Aan bestaande gebouwen kan met ons product een nieuw leven worden gegeven. Welke gevolgen heeft dit voor de uitstraling en het gebruik?

renoveren met Derako Derako International B.V.

Uit kostenoverweging wordt veelal gekozen

Derako systemen hebben ook goede

voor renovatie boven nieuwbouw. Derako

geluidabsorberende eigenschappen. Géén

producten kunnen daarbij een toegevoegde

galmende klanken in het universiteitsgebouw

waarde leveren.

in ruimtes waar men Derako plafonds heeft

Derako International B.V.

toegepast.

Kanaalkade 66

Voor de Erasmus Universiteit Rotterdam was

1756 AD ‘t Zand

een belangrijke reden voor renovatie het

Ontwerpers en Architecten raken steeds meer

verduurzamen van haar gebouwen en het

bekend met de eigenschappen van Derako

1756 ZG ‘t Zand

verbeteren van de uitstraling. Gekozen is

producten. Het ontwerpidee van de architect

Telefoon: 0224 – 591844

voor een FSC massief houten tailormade

is ons uitgangspunt.//

Postbus 32

Fax: 0224 – 591440

systeemplafond van Derako.

Info@derako.com

Voor meer informatie: www.derako.com De plafonds moeten open kunnen voor onderhoud aan installaties en er werd naar een systeem gezocht dat zowel binnen als buiten toepasbaar is. In het Derako systeem zijn deze eisen verenigd.

Project Erasmus Universiteit, Rotterdam Architect Renovatie CEAC Design Consortium BV, Rotterdam

32

s t y l o s // a d v e r t o r i a l // a l g e m e e n

Within the field of sports architecture, Populous - a world renowned design practice - tops the list of ‘movers and shakers’. Based on an interview with one of their senior principal architects, an overview of general sports architecture and two of their flagship projects, the O2 Arena and the Wimbledon Centre Court, both in London.

Populous Olaf Kramer

The number of seats in stadiums designed by

part for the designer is the outside of the

Populous total a staggering eighteen million.

structure, which has to respond to the urban

Starring in their portfolio are the O2 Arena

fabric it is situated in.

and Centre Court Wimbledon, both in London; Soccer City Stadium in Johannesburg; Yankee

It is a challenge, like in any design, for the

Stadium in New York; the London 2012 Master

design to connect with its context. Stadiums are

Plan and Stadium and many, many others. In

landmarks within a wider urban area and almost

my view therefore the people to talk to about

always stand out from their local surroundings.

sports architecture.

Therefore in many ways a stadium is also a symbol. This can reflect the heritage of a specific

The name Populous hasn’t been around for very

club, but also be a symbol of regeneration or

long yet and therefore may not sound familiar

change for example. It is important to realize

to you. The design practice has been set up in

that fans have an emotional ownership of a

2009 after a management buy-out from HOK

stadium and therefore their experience has to

architects, an international firm founded in

be understood and taken seriously.

St. Louis (USA) in 1955. This is why you may still find many buildings up to 2009 credited

In the wider urban context one can recognise

to HOK Sports. The name Populous manifests

some different typologies. At early stages,

their new mission, which is “to draw people

stadiums were built as islands in dense urban

and communities together for unforgettable

areas. Due to lack of good transportation,

experiences”.

O2 Arena (credits to Chris Gascoine)

Wimbledon (credits to AELTC)

Very kindly, Mr. Nicholas Reynolds, a senior principal based at their London Office, has taken time out of his busy schedule to speak to me about the field of sports architecture and two of his practicwes major achievements.

Mr. Reynolds joined the firm’s Sydney office 14 years ago, working on the Olympic Stadium for the Sydney Olympic Games in 2000. Since, he was the principal architect for the O2 Arena, the Wimbledon Centre Court and the new 60,000 seat stadium for Olympique Lyonnais.

Sports architecture The internal seating bowl is dependent on its function. For example a rugby pitch has completely different dimensions than a cricket oval. The arrangement of the seating bowl around the field then depends on the way a certain sport or event is best viewed and of course the number of required seats. So far pretty straight forward. The more interesting

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

33

when designing private dwellings for example”, emphasises Mr. Reynolds.

O2 Arena Within its short life span the O2 Arena has become one of the most important music and sports venues of the world. Situated inside the large white canopy of the former Millennium Dome, it houses a 20.000 seat arena, cinemas, restaurants, bars, nightclubs, a museum and sports areas. It has attracted big names such as Beyonce, Bon Jovi and Led Zeppelin, but also large tournaments such as the ATP Tennis finals and international boxing matches.

O2 Arena (credits to Chris Gascoine)

The innovative design break s down the

the stadiums had to be built close to the

energy that have been put into the structures.

traditional barriers of an arena, intertwining it

spectators [the Amsterdam Olympic Stadium

Clever designs ensure that structures are able

with bars, restaurants, nightclubs and sports

for example, ed.]. Once cars became common

to serve multiple purposes for a long period

areas along the indoors Entertainment Avenue,

property and cities were sprawling, stadiums

of time.

which encircles the arena itself. The facade

a n d eve nt h a lls we r e b u il t i n s e p a r ate entertainment districts far away from the city centres [Amsterdam Arena for instance, ed.].

Paradoxically sizes of stadiums tend to be smaller than they used to.

Nowadays we are coming full circle. The trend is to build hybrid sport and entertainment spaces

Furthermore there is an increase in global and

of the arena is broken up by multi-level atria

within urban areas again. Now sustainability and

national competitions for sporting events.

and the main stairs and elevators are wrapped

community are key. This way we can (re-)use

Therefore architects need to design structures

around the arena, thus enhancing visitor

existing structures, to minimise our footprint.

that are demountable, so that it can be (re-)built

journeys. The super structures and materials

It is also easier to connect to existing public

in different environments. This also enables less

such as unfinished concrete provide a neutral

transport routes, preventing people using cars.

developed countries to compete for large events

background, where the people provide the

and being able to facilitate them.

colour and atmosphere.

any industry at the moment. For sport and

Paradoxically sizes of stadiums tend to be smaller

Before the O2 Arena, the last custom designed

entertainment facilities this translates in a

than they used to. Building sites, especially in

music venue in London was, the Royal Albert

number of ways. First of all it is important for a

dense urban areas, constrain the size of large

Hall, which opened in 1871. This was inadequate

building to be flexible. A venue needs to be able

bowls and arenas. Also, more seats mean

for a large world city and therefore there was a

to adapt to hosting different types of events

increasing distances to where the action is and

great demand for a large venue which could

of different sizes. It requires a great deal of

we are simply reaching the boundaries of what

not only attract big music concerts, but also

creativity by the architect, in order to compete

is enjoyable. With ticket prices rising, more and

large sporting events. Then there was this failed

for sporting events and live entertainment, a

more people are finding alternatives to enjoy

project called the Millennium Dome, not being

venue needs to be very adaptable, ranging from

live events. Such happened at the Germany

used anymore after its initial purpose.

‘moving’ pitches to very specific acoustic and

World Cup recently, where there were off site

climate requirements.

entertainment areas in parks across the cities

It seemed a clear match, however the site did

where fans could enjoy the matches together

prove to be quite challenging in a number of

watching live screens.

ways. First of all the soil was contaminated.

Sustainability is the key trend in probably

Secondly, key is to minimize the energy in the

Sanitising such a vast site is a challenge in itself.

structure of the building, by using materials

34

that require minimal energy to produce and by

For instance in Qatar there will be two major

constructing in such a way that only minimal

fan sites completed, far away from where the

amounts of materials are needed. This is one

live action happens in South Africa. “This is a

of the key conceptual pillars of the Olympic

great advantage of this field of architecture.

Stadium for London 2012. Also important is to

We have a lot of opportunities to learn from our

design for its legacy. We can see for example in

previous designs, because we are able to revisit

Athens, how the entire Olympic park now is not

our designs and analyse them, over and over

in use anymore, wasting all the resources and

again. This is much more difficult and limited

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

O2 Arena (credits to photoeverywhere.co.uk)

The next challenge was to put up the structure of the arena. Being inside a large canopy, this required some creative engineering. It required for the building process to be carried out in reverse. First, the roof of the arena was built on the ground, including the structure and the complete cladding. Then the slip formed concrete core structures were erected. Finally the roof was lifted in its place by strand jacks.

This is a method used a lot for bridges, using hydraulic pumps as a sort of winch to lift heavy loads.

Being located at the key transportation hub on the North Greenwich Peninsula, it is a catalyst for the wider regeneration master plan of the area.

Centre Court, Wimbledon (credits to AELTC)

Unfortunately due to changes in legislation, the

playing Amelie Mauresmo. It put a stop to the

site first, ensuring a smooth installation on site.

planned super casino was not approved, and the

annoying interruptions when rainfall made the

There were quite a number of demands to the

second phase -about one third of the canopy

grass unsuitable for playing. Its success has not

roof. It had to be able to open and close at a

covered area has not got a permanent future

gone unnoticed, as Roland Garros and the US

considerable speed. However, when not in use,

yet- still awaits development. Hopes are that

Open are also looking into building one.

the elements had to be stored in such way it did not tower over the stadium, thus having a

the casino will be approved; alternative plans include an international cruise terminal, a hotel

The All England Lawn Tennis Club, dating back

detrimental effect on the surrounding courts

or another big attraction.

to 1868, commissioned a 14,000 tennis club to

by taking away their daylight.

be built at Church Road, Wimbledon in 1922.

It is safe to say that the O2 Arena is a tremendous

Since there have only been small moderations

When closed, it would have an effect on the

success so far. It has taken the extended

and extensions. In 1998 Wimbledon approached

grass conditions. Due to the humidity being

experience of its visitors to another level. Of

Populous to make the facilities ready for the 21st

kept within the arena, grass would ‘sweat’,

course also the comfort, the viewing quality

century. It is a long term cooperation, which still

causing slippery for the players. It would also

and the acoustics play a big part, especially

continues today.

cause an uncomfortable air climate, affecting the spectators and players. Through extensive

because they adapt so well to the requirements of live events ranging from opera to ice hockey.

They started to improve the member’s facilities

modelling by their engineers, they have

But more so maybe, success has been achieved

of the Centre Court. The museum and offices

mitigated the transition of climate conditions

because the Arena has also taken the artist

were moved out of the centre court to a new

when closing the roof. Extensive testing has

perspective into account. Artists and their

building outside the court, thus opening up new

illustrated that serve speed differed by only 1

promoters decide where to perform, so their

spaces to include top class hospitality suites,

MpH when the roof is closed.

experience and the acoustics on stage for

entertaining areas and a redeveloped Royal

example are key factors in attracting big names

Box. It also allowed for extra seats to be added,

In 2009 two show courts have been added to

and tournaments.

increasing the capacity to 15,000. The design of

the complex and the seven other courts have

the new areas has been very sensitive to the long

been realigned, allowing a better flow of the

Centre Court Wimbledon

heritage of the court by (re-)using the original

increasing number of visitors. The new Court

The 134th Wimbledon tournament has just

structures and keeping a visual connection with

2, a 4,000 seat court, has been completed. It

started and soon we will know if Roger and

the original buildings.

is sunken into the ground to reduce its visual impact. All improvements that prepare the

Serena will keep their titles. Last year, on June 29th at 16.40 hr, the retractable roof was first

The biggest challenge was to construct the

used during an official match, Dinara Safina

retractable roof. An engineering system was

Wimbledon terrain for the coming decades.//

designed for a folding roof, composed of steel trusses supporting a translucent skin.

Sources

The roof spans an area of 65 x 75 meters,

>> Telephone interview with Mr. Nicholas Reynolds (pictured left), June 7th, 2010

opening and closing in under 10 minutes, due to a clever hydraulic system. The roof had to be erected in less than 9 months, in between the championships and the grass growing season.

Therefore a 1:1 prototype was constructed off-

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

>> Populous.com >> Hok.com >> Wikipedia.com >> Theo2.co.uk >> Wimbledon.org

35

Door hun grote omvang, variaties aan programma’s en opvallende uiterlijk, zijn sportcomplexen waardevol voor een stad en uitdagend voor een ontwerper. Het gaat niet alleen om de ervaring die een bezoeker mee krijgt tijdens een wedstrijd maar ook de vertegenwoordiging van de identiteit van de stad en haar bewoners. Zie hier zes grote voorbeelden.

architectonische sixpack Siriluck Songsri Joris Hoogeboom

// Dubai // Majid Al Futtaim Group // Ski Dubai Architectuur in Dubai kent een ongekend groei, dankzij de oliehandel van het land. Dubai als opdrachtgever lijkt steeds de grens op te zoeken met haar wensen en eisen. Zo kunnen de bewoners van Dubai sinds 2008 de warmte ontlopen en de verkoeling opzoeken in het grootste indoor ski complex ter wereld; Ski Dubai. Het complex kent meer dan 20.000 vierkante meter skipiste, verspreid over vijf verschillende afdalingen. De grootste ontwerpopgave is het klimaatsysteem want hoe zorg je ervoor dat de binnentemperatuur onder de nul blijft terwijl het buitentemperatuur kan oplopen tot 50 graden? Het complex is eigenlijk een gigantisch koelkast met meerdere isolatielagen in de muren.

In het dakvlak zit de beste isolator; lucht. Het dak ligt 5 meter boven het plafond en zodoende wordt de hitte van buitenaf gereguleerd. // Spanje // Foster // Camp nou remodeled Zoals de meeste sportcomplexopgaven tegenwoordig is ook het stadion van de voetbalclub FC Barcelona er een van renovatie. Sinds dat het gebouw 50 jaar geleden is opgeleverd is het langzamerhand te oncomfortabel geworden. Daarom heeft de club een prijsvraag uitgeschreven voor een ontwerp dat niet als hoofdprioriteit heeft het bieden van meer ruimte, maar eerder een sterke identiteit moet zijn en meer comfort moet bieden. De tien ontwerpen die de eindronde hebben gehaald kenmerken zich door, op een enkeling na, een ovaalvormige schaal met een uniek gevelontwerp. Foster + Partners hebben de ontwerpwedstrijd gewonnen door de bestaande structuur intact te laten waardoor het gebruikt

// Nederland // Bo.2 // T-kwadraat & Ireen Wüst schaatsbaan

kan worden tijdens de verbouwing en de sterke uitstraling.

De T-kwadraat vormt samen met de Ireen Wüst schaatsbaan tot een stedelijk sportcomplex met

De facade bestaat uit een net van kabels met daartussen

een enorm hoeveelheid aan programma’s. Van een klimhal en een sportmedisch centrum tot twee

draaibare mosaieken die dienen als beschutting tegen weer

enorme topsporthallen, die overdag in kleinere eenheden gebruikt worden voor de sportlessen van

en wind. De mozaieken zijn gemaakt in de kleuren van de

het naastgelegen ROC. Het complex is onlangs bekroond tot winnaar van de BNA Gebouw van het

club en catalunya en vormen een open structuur waardoor

Jaar regio Zuid. Het complex heeft van buiten een interessante, speciaal voor dit project ontworpen,

er natuurlijke ventilatie plaats kan vinden. In de nacht zullen

kunststof gevel. Bij binnenkomst met doorkijkjes naar fraaie ruimten, waaronder de lager gelegen

de mozaieken licht geven en zo een verlicht icoon van de

klimhal, wordt de bezoeker direct uitgenodigd tot sporten. De functies zijn op een rustige manier

stad vormen, teksten en beelden weergeven maar ook een

naast elkaar gezet, waardoor je je goed kunt oriënteren. En het integreren van herkenbare grafiek

minder aanwezige rustige gloei geven aan het stadion.

met de architectuur, maakt de routing nog eens logisch en eenvoudig.

36

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

// Engeland // Foster + Partners // Wembley Stadion Voor 1,2 miljard euro is de Wembley stadion in Londen het duurste voetbalstadion in Europa. Maar dat mag wat kosten omdat het stadion uniek is in zijn soort, aldus Foster. Zo zijn alle zitplaatsen parallel aan het veld op gesteld, maar vormen zich naarmate de toeschouwers hoger komen om tot een golvende curve zodat alle bezoekers optimale zicht hebben op de wedstrijd. En je zit ook heerlijk comfortabel in een stoel van 50 bij 80 centimeter, dat is ruimer dan de gemiddelde zitplaats in andere stadions. De constructie van het stadion is ook bijzonder. Het dak wordt opgehangen aan een grote boog met een hoogte van 140 meter. De diameter van de boog is zo groot dat een trein er doorheen kan rijden. De boog is een symbool van Wembley geworden en markeert de plek van het stadion zodat deze goed zichtbaar is vanaf een verre afstand.

// Noorwegen// JDS // Holmenkollen Fyr Dit gebouw ontworpen door JDS Architects zal de oude skischans vervangen die nu in Oslo staat en nodig aan vervanging toe is. De jury verkoos het ontwerp genaamd “Nye Holmenkollen Fyr” uit een selectie van 105 eindvoorstellen die qua opzet veel gemeen hebben. Deze gelijkenis komt voort uit de strakke randvoorwaarden die aan een professionele skischans gesteld worden. Om zich te onderscheiden heeft JDS de curve die een skiër aflegt verticaal omhoog // Zuid-Afrika// Boogertman + Urban Edge // Soccer City

getrokken als berscherming tegen wind en het

Om “soccer city” WK-waardig te maken voor 2010 heeft Boogertman + Urban Edge het renovatieontwerp

volume gedeeltelijk in de berg geplaatst. Onder

gewonnen en zijn ze samen met populous het ontwerp gaan realiseren. Het ontwerp refereert naar

andere door deze duidelijkheid in concept leent

afrikaans aardewerk, de kalebas, een smeltkroes van afrikaanse culturen om zo een icoon te vormen

het gebouw zich voor het worden van een

voor het afrikaanse continent. De gevel is gemaakt van panelen van gelamineerd glasvezel in de

nationaal icoon. Een ander belangrijk punt is

tinten en texturen die bij deze kalebas horen. ‘s nachts zort dit voor een gevarieerd patroon door het

het horizontaal afsnijden van de vorm aan de

licht dat door de openingen schijnt. Daarbij zijn er ook tien zwarte vertikale banen, waarvan er negen

top. Hierdoor ontstaat een openbare ruimte

geografisch zijn uitgelijnd met de andere stadions van het WK en de tiende gericht op het Olympische

met panorama uitzicht en de mogelijkheid

stadion van Berlijn waar het vorige WK was. Als aannemer is het nederlandse BAM gevraagd omdat zij

hetzelfde te ervaren als de skiërs. Omdat het een

uitgebreide ervaring op het gebied van bouwen en renoveren van stadions hebben. De oplevering

ervaring biedt die je praktisch nergens anders

was later dan gepland, bijna een jaar, maar ruim op tijd voor het WK. De vertraging was opgelopen

kan krijgen, is het een populaire bestemming.

door verkeerde inschatting van heipalen en diefstal van bouwmaterialen. In samenwerking met

Het is inmiddels gebouwd en goedgekeurd door

het Zuid-Afrikaans ministerie van werkgelegenheid heeft BAM een versneld scholingsprogramma

de Internationale ski federatie (FIS) en zal ingezet

opgezet. Op deze manier konden zo’n 1000 mensen een opleiding krijgen in de bouw waaraan ze

worden tijdens de wereldkampioenschappen

hierna ook nog wat hebben.

in 2011.//

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

37

once upon a time Siriluck Songsri

38

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

Normaliter geografisch gescheiden door de Alpen, kwamen Bayern Munchen en Inter Milaan op 22 mei 2010 face to face te staan tijdens de finale van de Champions League in Madrid. Architectuur studenten Maria Pliesen en Thomas van den Berghe vertellen over deze twee voetbalgekke steden waar zij tijdelijk studeren. Milaan vs Munchen:

story abroad Maria Pliesen

Dit keer wist ik op z’n minst dat de finale van de

stonden open en bij elke goal die er was hoorde

Champions League die dag zou zijn, met dank

je toeters van auto’s en mensen gillen. De hel

aan de herinneringen van mijn huisgenoten.

brak helemaal los toen bleek dat Inter had

Maar ik had die dag al een uitstapje met mijn

gewonnen! Dat wilde ook ik vieren, dus liep ik

visite uit Nederland gepland. We waren op zich

naar het hart van de stad waar iedereen zojuist

op tijd thuis voor de wedstrijd, maar besloten

de wedstrijd op een groot scherm had gezien.

Milaan leeft voor voetbal

een uitgebreide maaltijd te gaan koken. In een

Rijen met auto’s kwam ik onderweg tegen,

Geen idee heb ik van wat me te wachten staat

keuken die ik deel met maar liefst 21 anderen, wat

allemaal toeterend en met mensen uit de auto

wanneer ik de metrohalte uitloop. Heel de stad

meestal goed gaat aangezien het Nederlandse

hangend met vlaggen. Overal werd gezongen

heeft zich verzameld op juist die verbinding

extreem vroeg eten niemand anders bevalt.

en gedronken op de overwinning. Een extreme

tussen de metrohalte en mijn huis: het plein

Behalve op deze uiterst belangrijke dag:

vorm van Koninginnedag leek het wel, maar in

van de dom. Inter Milaan had de nationale

iedereen wilde graag koken voordat de finale

plaats van oranje, stonden de straten blauw van

spelen gewonnen en dat moest zo groots

begon. Mijn invasie zorgde ervoor dat mijn

de Inter supporters. Het duurde op z’n minst een

gevierd worden dat er voor mij geen doorkomen

huisgenoten niet wisten hoe gauw ze naar

dag voordat al het rumoer over was en zelfs een

aan was. Groots was echter nog maar een

een andere keuken moesten vluchten! Wij

week voordat alle blauwe shirts weer uit het

voorproefje van wat er de week daarna voor

bleven rustig eten in de keuken, maar hadden

straatbeeld verdwenen waren! Maar Milaan blijft

chaos in de stad zou zijn.

precies door hoe de wedstrijd verliep. De ramen

leven voor voetbal: nu is het op naar het WK!//

Gelukkig is er twee maanden later niets van

“Der General”. Geen enkele Zuid-Duitser zal het

deze vooroordelen overgebleven. Met een

in zijn hoofd halen zich publiekelijk zo autoritair

inmiddels hechte groep studenten klimmen

te gedragen, maar stiekem smult men van zijn

we alweer voor de 4e keer over het hek van de

optredens.

Thomas van den Berghe

universiteitssportvereniging. Een jaarkaart kost maar €7,50 maar niemand heeft ooit de moeite

Begin mei wordt het team, na het winnen van het

gedaan om “helemaal” via de hoofdingang

landskampioenschap, gehuldigd op het balkon

naar binnen te gaan. Op het veld staat een

van het stadhuis aan de Mariënplatz. Als Louis

München, Hauptstadt der Bewegung

gemeleerd gezelschap met o.a.; twee Duitse

van Gaal aan zijn toespraak begint en over de met

Voor ik naar München vertrok werd ik door

politicologiestudenten, een kunstenaar, een

vlaggen zwaaiende mensenmenigte schreeuwt:

andere uitwisselingsstudenten al gewaarschuwd

toekomstig gymleraar, een Noorse civiele

“Wir sind nicht nur meister von München, aber

dat ik niet al te veel van de plaatselijke studenten

techniekstudent en twee werktuigbouwers uit

auch meister vond Hamburg..., und meister von

hoefde te verwachten. “Die hebben gewoon

Brazilië en Frankrijk. De enige bindende factor

Berlin...!” valt zelfs voor een naïeve Nederlander

hun eigen leventje en zitten echt niet per se op

is dat we op vrijdag-middag allemaal wel zin

de gelijkenis met eerdere toespraken van de

nieuwe vrienden te wachten” werd er gezegd. En

hebben een balletje te trappen.

bekende, besnorde politicus uit de periode 1930-1945 niet meer te ontkennen. Naast mij

eerlijk is eerlijk, zoveel Erasmusstudenten heb ik hier in Delft ook weer niet leren kennen.

Met diezelfde groep zien we gedurende

produceert mijn huisgenoot een zuinig lachje

Als ik aanko m b ij mijn ni e u we “ Wo hn -

het semester in verschillende cafés of in de

en zegt: “Je weet het hè, München; Haupstadt

gemeinschaft” in München lijkt deze angst

piepkleine huiskamer van Leo, hoe het Louis

der Bewegung”

bevestigd te worden. “Daar achter is je kamer.

van Gaal met Bayern München steeds beter af

Laten we allemaal hopen dat van Gaal het bij

Sorry maar ik moet net weg” zegt toekomstig

gaat. De pers dweept met hem en neemt met

sportieve “bewegung” houdt en niet de politiek

huisgenoot Chris gastvrij.

een mix van angst en admiratie interviews af bij

in gaat.//

s t y l o s // s p o r t // a l g e m e e n

39

get inspired Siriluck Songsri

Camera Obscura www.huberokororo.com //DIY School is almost over and if you are planning to do absolutely nothing this summer but you actually are afraid to get bored; try making your own paper cut-out pinhole camera. Never again gigabytes of pictures. But some shots with unique atmosphere and creative approach. #1

#5

Unsinkable Art www.ivanpuig.net //observe Spaces outside the walls of your design are sometimes neglected. Especially when there’s no more time left until the deadline. Some trees there, benches here. Try the other way next time; make an artwork of it like Ivan Puig is doing here. #2

Patchwork Park www.ciglermarani.com //observe Chess players are one of those who love spending their time in urban parks. Now they can have a whole new experience by becoming chess pieces, only in Czech Republic. #3

Papierarbeiten www.simonschubert.de //DIY Impress your fellow students and supervisors during the final presentation by making your interior impressions from a piece of paper only. #4

Digital Transportation www.wetransfer.com //use Nalden (nalden.net) and friends are well known for their interactive media skills and have created a delivery website where you can transfer big files without any registration. And it even looks sexy. #5

#3 #2 #1 #4

agenda Bouwen in Beeld Display of the ten finalists of the annual Ballast Nedam photography prize on ‘building’. This years theme is ‘Back Home’, a geographical or emotional home. You can expect creative takes on ‘ building’ in its widest sense, from tangible structures to ‘building’ in an emotional and social sense.

22 jun - 01 aug location // Cobra Museum, Amstelveen opening times // Tue - Sun 11.00 - 17.00

site // www.bouwinbeeldprijs.nl

Taking a Stance International exhibition on eight critical attitudes towards architecture, design and fasion. Eight big names from The Netherlands and China developed their take on the contrast and dialogue between these two cultures. Among the Dutch participants are OMA and Hella Jongerius.

Yes we Canada Each year, the travel committee organises an international three-week long summer trip. This year they will travel to New York, Boston, Toronto and Montreal. Lots of architecture and lots of fun on the program!

Fashion & Architecture Four architect/ fashion designer collaborations have been set-up for this initiative to explore similarities and constrast between the two disciplines.

Focussing on making a design statement and breaking with traditions, the exhibition will show whether there is a click or a clash?

La Biennale di Venezia In even years, the world renowned Art Biennale in Venice is dedicated to architecture. This year’s exhibition is titled ‘People meet in architecture’, presenting works of 46 participants. Everyting is put together under direction of Kazuyo Sejima, this years Pritzker Prize winner.

TodaysArt TodaysArt is organized by The Generator, which profiles itself in Art, Music and Technology. The attractiveness of TodaysArt is attributable to the participation of artists and performers from all over the world, to the remarkable venues and above all to it’s international audience.

25 jun - 05 aug location // OCAT, Shenzen, China opening times // Mon - Sun 10.00 - 17.30

site // www.tas2010.org

07 jul - 28 jul location // USA and Canada opening times // n/a

site // www.stylos.nl

17 jul - 11 sep location // ARCAM Centre, Amsterdam opening times // Tue - Sat 13.00 - 17.00

site // www.arcam.nl

29 aug - 21 nov location // arious venues, Venice, Italy opening times // Mon - Sun 10.00 - 18.00 (may vary from venue to venue) site // www.labiennale.org

24 sep- 25 sep location // The Hague opening times // Fri - Sat

site // www.todaysart.nl

Als je doet wat vindt hoef je je nooit te werken,

leuk

dat noemen wij passie.

Kijk voor het meest actuele aanbod van vacatures binnen bouw en techniek op www.continu.nl