pantheon// 2010 politiek by Study Association Stylos

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 4 / jaargang 2010

pantheon//

politiek

pantheon// bimonthly edition of the study association Stylos faculty of Architecture, TU Delft always printed on 100 % recycled paper

Op de cover is een deel van de koepel te zien die in 1999 bovenop de ‘Reichstag’ is geplaatst. Het Rijksdaggebouw is het huidige Duitse parlementsgebouw in Berlijn.

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 4 / jaargang 2010

pantheon//

politiek

colofon jaargang 14, editie 4, november 2010 oplage: 2400 Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon// vijf maal per jaar redactieadres BG. midden 110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft info@stylos.nl www.stylos.nl eindredactie Nina Verkerk hoofdredactie Eka Hintaran Quirijn Petersen redactie Olaf Kramer Daphne Bakker Joris Hoogeboom Riemer Postma Siriluck Songsri Marije Ruigrok aan dit nummer werkten mee Stylos bestuur 117, Simon Tiemersma, Pim Pelt, Josiena Simonian, studievereniging Cheops, Hans Larsson, Peter Arnts, Rutger Kraal, Jesper Moonen advertenties 07 | Koninklijke De Swart 22 | de Architect kaft | Continu Engineering drukker Koninklijke De Swart, 's-Gravenhage omslag Quirijn Petersen

van de redactie Eka Hintaran en Quirijn Petersen Het collegejaar is net begonnen en iedereen begint met goede moed aan een nieuwe periode. De tijd gaat snel, en je merkt dat je in alle leuke dingen en deadlines die eraan zitten te komen je prioriteiten moet stellen en keuzes moet maken. Politiek Nederland zal deze tijden niet anders beleven: net gevormd, razend enthousiast, veel nieuwe dingen die op hen afkomen, te weinig tijd in één dag. Toch zullen ook zij prioriteiten moeten stellen; kijken we eerst naar de pensioenleeftijden, na al die Franse toestanden, of moeten wij er eerst voor zorgen dat we straks geen Zweedse IKEA meubilair in de Tweede Kamer aantreffen? Ook zal dit kabinet straks grote beslissingen moeten nemen over economie en wonen. De economie dwingt tot bezuinigingen en bezuinigingen dwingen tot het maken van keuzes en prioriteiten: tevens op ruimtelijk gebied. De overheid

Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht ter behartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft.

bepaalt dus in grote mate wat er daadwerkelijk gebouwd wordt en

bestuur 117 D.B.S.G. Stylos voorzitter: Maarten van Zutphen secretaris: Jennyfer van Leeuwen penningmeester - pr: Heini Wanders onderwijs: Quirijn Petersen onderwijs: Eva Gaaff evenementen: Joris Hoogeboom prijsvraag: Matthijs Haak

niet zelden bepaald door politieke besluiten.

adres BG. midden 110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft pantheon@stylos.nl www.stylos.nl

Nederland buiten de grenzen vorm te geven. En met succes: de

telefoonnummers bestuur 015 2783697 secretariaat 015 2781369

en duurzame architectuur proberen de nuchtere Nederlanders een

internet www.stylos.nl

molenimago.

lidmaatschap Stylos 10 euro per jaar gironummer 296475

Deze pantheon// staat in het teken van het niet altijd even

Stylos Stichting De Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatieven van en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnen bij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijke ondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt u elke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//. Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen de eerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro. gironummer 1673413 disclaimer All photos are (c) the property of their respective owners. We are a non-profit organisation and we thank you for the use of these pictures.

hoe een land eruit gaat zien. Ook de vorm van bouwwerken wordt

Niet alleen het Rijk en gemeenten bemoeien zich met het uiterlijk van ons land, daarnaast speelt Brussel een steeds grotere rol. Andersom krijgen architecten ook steeds de opdracht om politiek laatste jaren zijn in tal van wereldsteden spectaculaire Nederlandse ambassades verrezen. Wat in 2003 begon met Berlijn, ging verder in steden als Addis Abeba, Bangkok en Warschau. Met vernieuwende nieuwe dimensie toe te voegen aan het Nederlandse tulpen- en

harmonieuze samenspel tussen architectuur en politiek. Hoogleraar Wouter Vanstiphout vindt dat politiek en design niet zonder elkaar kunnen: ontwerp staat niet naast de politiek, maar ontwerp ís politiek.//

16 20

stylos

politiek

30 building a banana republic Daphne Bakker

2 van de voorzitters

12 recommended reading

Simon Tiemersma / Maarten van Zutphen

Daphne Bakker

2 SteeOwee - ‘have it your way’

13 themapagina

Pim Pelt

Joris Hoogeboom

4 Stylos bestuur 117

14 politieke barrières

Heini Wanders

Nina Verkerk

6 van de onderwijscommissaris

16 de stad van Lenin

36 invisible City Cairo

Quirijn Petersen

Eka Hintaran

Hans Larsson

7 prijsvraag Stylos folly

18 Nederland, een merk?

38 once upon a time

Matthijs Haak

Riemer Postma

Siriluck Songsri

8 looking for identity

20 Den Haag in beeld

39 story abroad

Josiena Simonian

Olaf Kramer

Peter Arnts / Rutger Kraal

10 op vakantie met pantheon//

23 de nieuwe Tweede Kamer

40 get inspired

pantheon// redactie

Quirijn Petersen

Siriluck Songsri

11 Multi

26 design & politics

41 agenda

pagina uitwisseling - Cheops Eindhoven

Marije Ruigrok en Siriluck Songsri

32 maakbaarheid Joris Hoogeboom

34 amazing Thailand Siriluck Songsri

inhoudsopgave

algemeen

even wennen van de voorzitters Simon Tiemersma / Maarten van Zutphen Maarten van Zutphen, voorzitter Stylos 117: Na 127 dagen is politiek Nederland er dan toch in geslaagd om een kabinet te vormen. Niet helemaal zonder slag of stoot, het blijft natuurlijk een minderheidskabinet en de vraag is dan ook hoe lang het overeind zal blijven. Desondanks is er weer een ‘nieuwe’ groep vol met ambities en goede plannen om van Nederland een beter land te maken. De eerste dag lijkt me ook wel wennen, hoe ga je er nou voor zorgen dat je plannen verwezenlijkt worden? Bij Stylos is de wissel van het bestuur inmiddels ook gemaakt. Het limegroene 116 heeft plaats gemaakt voor het magenta 117. De eerste dagen van het 117e bestuur waren ook wel even wennen. Bij mij bekroop al gauw het gevoel: “Ja, leuk! En nu?”. Ik had al een half jaar lang stiekem mee gekeken bij het 116e bestuur, maar nu moeten we het zelf gaan doen. Het enige wat ik zeker weet, is dat het een sowieso een fantastisch jaar gaat worden. Simon Tiemersma, voorzitter Stylos 116: In het begin van het jaar is het inderdaad wennen, maar het ritme komt vanzelf. Na een bestuursjaar is het ook erg wennen om weer te moeten studeren. Daar waar je binnen een bestuur alles vóór de vereniging en anderen doet, ben je met je studie weer vooral individualistisch bezig, met het doel om te leren. Ook in een bestuursjaar leer je natuurlijk dingen, al was dit voor mij niet het hoofddoel. Samenwerken, activiteiten organiseren en je plannen realiseren, dat gaat het nieuwe bestuur ook zeker lukken, misschien niet alles, maar wel genoeg om er een fantastisch jaar van te maken. We zullen de komende tijd wel merken of het kabinet en het 117e goed gaan besturen. Veel succes aan het magenta bestuur, van de voorzitter van het oude, 116e bestuur!//

De nieuwe SteeOwee Ccommissie is alweer samengesteld, maar het geweldige weekend van 13 tot en met 15 augustus staat nog vers in ons geheugen gegrift.

SteeOwee - ‘have it your way’ Pim Pelt - voorzitter SteeOwee 2010

“Goedemorgen meneer Pelt. Wij zijn om de

heen te dringen. De jeep werpt zich op het gras

werden mallen gemaakt, waarna in emmers

hoek, alleen de weg is hier afgesloten”, zegt

terwijl de chauffeur die half uit het raam hangt,

beton werd gefabriceerd. Het bleek toch nog

een meneer met een Brabants accent over de

op zoek naar mij, bijna wordt geraakt door een

redelijk moeilijk om een geslaagd object te

telefoon. “Dat klopt, als u eerst links afslaat en

spiegel van de bus, die nu gewoon vol gas geeft.

verkrijgen omdat de mallen niet stevig genoeg

dan naar rechts, sta ik daar te wachten, u kunt

“Uhm… (nog altijd aan de lijn)… volgens mij

waren of de vorm te moeilijk was. Uiteindelijk

mij herkennen aan een outfit in rood/blauw”. We

mocht u daar niet in.”

zijn er toch mooie resultaten uitgekomen die

haasten ons naar het Westterrein waar twee van

bezichtigd kunnen worden bij Stylos.

de drie grote spantenten opgezet zullen worden

De vrijdag begon vroeg voor ons. Laatste

waar de aankomende eerstejaarsstudenten

voorbereiding, aanmelden, work shop

Na een actieve dag vol activiteiten is het

het hele weekend in zullen slapen. Terwijl we

klaarzetten en introductieverhalen, waarna het

natuurlijk ’s avonds tijd voor een feestje.

wachten zien we twee toiletwagens richting

programma losbarstte. Natuurlijk zaten daar

In de middag was door de commissie de

hoofdingang gaan. Een commissiegenoot

vaste activiteiten bij zoals de excursie en de

Vormstudiehal omgebouwd tot een ware

trekt een sprintje en springt midden op het

workshop, maar dit jaar werd ook geGPSgamed

undergrounddisco. De tafels waren omhoog

kruispunt voor de tweede wagen. Zes fietsers

en het al oude appeltje-eitjespel werd ook

gezet zodat er een knusse dansvloer ontstond.

vol op hun remmen, een file van de kruising tot

weer gespeeld. Een activiteit die er uitsprong

Op een gegeven moment meldde de crew

de brug. Terwijl ik naar de tweede wagen kijk

was de betonworkshop. Het begon met de

van Unit Sound zich waardoor er na een uur een geluidsinstallatie verrees waar je bang

‘de jeep werpt zich op het gras terwijl de chauffeur, die half uit het raam hangt op zoek naar mij, bijna wordt geraakt door een spiegel van de bus’

van werd. Het schijnt dat medewerkers onze soundchecks tot in de uithoeken van de vleugels hebben kunnen horen. Om 9 uur ging de métropolitainparty dan echt los wat zorgde voor

die inmiddels op de stoep voor de hoofdingang

masterclass van Siebe Bakker in de oranje Oost

gestopt is, zie ik daar tegen het verkeer in een

Serre. Hierin vertelde hij uitvoerig over de

grote jeep met aanhangwagen en drie tenten

kenmerken van beton waarbij hij dieper inging

Het hele weekend ging als een sneltrein voorbij

aan komen rijden. Die kwam dus niet van de

op de textuur en sfeer. Ook werd er verteld over

en aan de gezichten van de aankomende

Sebastiaansbrug. De tweede toiletwagen is

het verstandig gebruik van beton en gaf hij

eerstejaars was af te lezen dat ze het naar hun

inmiddels goed gereden, maar daarachter

verschillende voorbeelden waarbij het wordt

zin hadden gehad. En dat is toch waar we het

draait een grote stadsbus boos toeterend de

toegepast. In de afsluiting werd uitgelegd dat

voor hebben gedaan. We kijken er als commissie

bocht om, terwijl hij bijna tegen de jeep aan

de verhouding water in beton erg belangrijk

dan ook met een voldaan gevoel op terug en we

rijdt. De file staat inmiddels tot bij de C1000

is. Daarna was het tijd voor de aankomende

weten zeker dat de nu studerende eerstejaars

en er staan ongeveer twintig fietsers boos te

eerstejaars om zelf met het beton aan de slag

dit ook doen.//

wachten die proberen zich door het verkeer

te gaan. Met zelf meegebracht afvalmateriaal

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

een topafsluiting van de dag.

Een nieuw Stylos bestuur introduceerde een nieuwe kleur bij Stylos. Het oude bestuur introduceert hen bij Stylos. Tijd om kennis te maken.

Stylos bestuur 117 Heini Wanders namens het 117e bestuur

“(…) God aanschouwde het magenta, en zag

Nu, weer een paar weken verder, wanneer de

te komen ben je bij deze van harte uitgenodigd

dat het goed was”. Min of meer op deze manier

magenta toner bijna een tweede keer op is, onze

om gezellig met ons mee te lunchen, of onder

is ooit het begin van het leven beschreven.

quotelijst vol staat met oneliners van Matthijs

het genot van een (nu nog gratis!) kopje koffie

Vergelijkbaar begon ook het leven van het 117e

en de commissies grotendeels zijn opgestart,

onze ambities aan te horen. – Die heerlijk, verse,

Stylos bestuur. Er werden zeven frisse bestuurskandidaten op pad gestuurd. Missie: kom terug met een nieuwe kleur voor jullie komende Stylos

‘het duurde tot week zeven van het nieuwe jaar voordat ook bestuur 116 zag dat het goed was’

jaar. Zes uurtjes later arriveerden zij vol trots op Bouwkunde met een nieuwe kleur. “Jongens,

kunnen we zeggen dat wij allemaal ons plekje

luxe en rijkelijk belegde lunch van ons - (aldus

roze is al geweest!”, “Dit is geen roze…” “Oh,

hebben gevonden. Ook dit hebben we weer

116) kost maar 1 euro! Wanneer je weet dat dit

maar paars is ook al geweest hoor” “Het is

deels aan onze voorgangers te danken. Gezien

bij bestuur 111 en 112 ook een euro kostte kan

magenta!” Het duurde tot week zeven van het

wij met een persoon meer zijn, moest er een

je stellen dat wij ons best doen toegankelijk

nieuwe jaar voordat ook bestuur 116 zag dat

extra werkplek komen. Omdat de flexplekken

proberen te zijn (of dat Stylos niet met zijn tijd

het goed was.

niet zo’n succes blijken is er een grotere tafel

meegaat, het is maar hoe je het bekijkt). Ben

het hok in gehesen. Wij blij, want het is best fijn

je zo druk met je project of vind je het stiekem

In het begin werd door ons, 117 ,het magenta

die extra ruimte. Zeker wanneer iedereen een

een beetje eng om met ons te praten, kan ik

(her)ontdekt en geïntroduceerd in de Stylos

sterke mening heeft is het prettig voldoende

je doorverwijzen naar www.stylos.nl. Daar zal

bestuurskamer. Op haar beurt was het voor

ruimte en frisse lucht om je heen te hebben. De

binnenkort ons beleid te vinden zijn.

116 tijd om ons te introduceren in de wondere

bewaking vindt die frisse lucht wel prima, maar

wereld van Stylos. Echter, pas nadat het officiële

is minder blij wanneer ze ‘s avonds de ramen

Om tot slot alvast een indruk te geven van

wissel-moment was afgerond mochten wij

voor ons dicht moeten doen...

de planning en het beleid van het komende

onszelf of f icieel ‘het bestuur van St ylos’

jaar, komen hier een aantal steekwoorden:

noemen. Deze dag van de wissel begon met een

Grote kans dat jij, gezien je het al tot alinea vier

samenwerking, archief, prijsvraag, ambtelijk

ledenvergadering en werd afgesloten onder het

van dit artikel hebt gehaald, graag wilt weten

secretariaat, magenta, toegangkelijk en

genot van een biertje. Ook wij zaten overigens

wat deze zeven nieuwe bestuursleden voor

indesem!//

ónder het bier. Leuk hoor, Stylos. Nee echt!

enthousiaste plannen hebben. Om hier achter

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Maarten van Zutphen i s d e v o o r z i t t e r, 5e-jaars student en zijn levensmotto luidt: leef het leven! Eva G aaf f is (o ok) Commissaris onderwijs, 3e-jaars student en haar Kwam in aanraking met Stylos... via Bk Beats. //

levens

magenta is... Stylos. // Bouwkunde is... stressvol

luidt: geen gezeik,

motto J o r is H o o g e b o o m

maar de moeite waard. // Het stomste aan

iedereen rijk!

is Commissaris

bouwkunde is... zelfingenomen arrogante

Evenementen,

docenten. // Je toekomst is... onbekend. // Je kan

4e-jaars student en

me ‘s nachts wakker maken... om te vertellen dat

Kwam in aanraking met Stylos door… frustraties

z ij n l eve ns m o t to

ik verder kan slapen. //

van een niet nader te noemen Bsc 3 vak die

luidt: doe maar

mij naar de onderwijs commissie dreven //

normaal, ik doe al gek genoeg

Jennyfer

van

Magenta is… spannend, schitterend, stralend.

Leeuwen is de

// Bouwkunde is… de mooiste studie van

secretaris, 3e-jaars

de wereld. // Het stomste aan bouwkunde…

Kwam in aanraking met Stylos door… de

en haar levensmotto

wachtten tot je posters zijn geprint. // Je

mooiste commissie van Stylos (pantheon//). //

luidt: doe je eigen

toekomst is… interessant. // Je kan me ‘s nachts

Magenta is… een lekker kleurtje. // Bouwkunde

ding!

wakker maken voor… ontbijt. //

is… diepe dalen, hoge pieken. // Het stomste aan bouwkunde… te weinig punten voor projecten. // Je toekomst is… bigger dan BIG? // Je kan me

Kwam in aanraking met Stylos door… mijn enthousiasme om me in mn het eerste jaar als eerste commissielid aan te melden! // Magenta is… voor mij 0, 100, 0, 10. // Bouwkunde is…

‘Zeker wanneer iedereen een sterke mening heeft is het prettig voldoende ruimte en frisse lucht om je heen te hebben’

‘s nachts wakker maken voor… een international design seminar! // Matthijs Haak is Commissaris prijsvraag, 3e-jaars

te hard werken met te veel gezelligheid. // Het

student en zijn levens

stomste aan bouwkunde… van donker tot donker in de faculteit zijn. // Je toekomst is… van

Quirijn Petersen is

motto luidt: een dag

alles en nog wat, waar ik gelukkig van wordt. //

(ook) Commissaris

niet gelachen is een

Je kan me ‘s nachts wakker maken voor… een

onderwijs, 3e-jaars

dag niet geleefd

rondje zeilen. //

student en zijn levens mot to luidt: f *ck H e i n i Wa n d e r s i s

motto’s

Kwam in aanraking met Stylos door… Michael

Commissaris PR en

van 116. // Stylos is… gezellig. // Magenta is…

p e n n i n g m e e s t e r,

een lekker opvallende kleur. // Bouwkunde

3e-jaars student en

is… Elke dag wat anders. // Het stomste aan

z ij n l eve ns m o t to

Kwam in aanraking met Stylos door… de

bouwkunde… colleges om 08:45u. // Je

luidt: leef van dag

pantheon//commissie. // Magenta is… de manier

toekomst is… ga ik dit jaar over nadenken. // Je

tot dag

om punten onder de aandacht te brengen die

kan me ‘s nachts wakker maken voor… niks, laat

er echt toe doen. // Bouwkunde is… als een

mij maar lekker liggen. //

Kwam in aanraking

thuis waar je altijd terecht kan. // Het stomste

met Stylos door… Simon en Ludic // Magenta

aan bouwkunde… dat je altijd getest wordt

is… voor ons 0, 100, 0, 20. // Bk is… een studie

(overigens ook een positief punt). // Je toekomst

die goed bij me past. // Het stomste aan

is… ergens verscholen in een nisje van een mooi

bouwkunde… de oprit bij het voorplein die je

gebouw. // Je kan me ‘s nachts wakker maken

voorband sloopt. // Je toekomst is… veelzijdig

voor… een feestje zonder confetti. //

en hopelijk internationaal. // Je kan me ‘s nachts wakker maken voor… festini peer ijsjes. //

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Belangrijk: het regeerakkoord is gepresenteerd, het nieuwe kabinet gaat aan de slag en het onderwijs gaat een flinke verandering tegemoet. Wat staat er te gebeuren en welke invloed heeft dat voor de Bouwkundestudent?

het regeerakkoord! van de onderwijscommissaris, Quirijn Petersen Yes! Het zojuist gevormde kabinet investeert

Om terug te komen op eerder gezegd: de Delftse

// Een student die langer studeert dan nominaal

1, 8 miljard euro in het onder wijs! H et

student doet nu gemiddeld 7,2 jaar over zijn

+1 jaar zal extra collegegeld moeten betalen,

gaat er maar net om hoe je de boodschap

studie, en ja, dit geldt ook voor de Bouwkunde

3000 euro bovenop het wettelijk collegegeld.

brengt. Er wordt heel wat gewijzigd in het

student die daar zelfs iets boven zit. Stel dit geld

onderwijs en dat is ook niet zo gek, want

wordt ook daadwerkelijk omgebogen naar de

// Na nominaal +1 moet ook de OV-jaarkaart

het onderwijs beweegt voortdurend. Het is

inhoud en de kwaliteit van het onderwijs, zou

worden ingeleverd.

echter onze taak daar kritisch naar te kijken.

het probleem zich dan niet van zelf oplossen omdat iedereen dan reëlere kansen heeft om

// De studiefinanciering wordt beperkt tot de

Om te beginnen bezuinigt de regering

nominaal te studeren? Het is niet waarschijnlijk.

bachelor, voor de Master ben je aangewezen

bijvoorbeeld tegelijkertijd 1,8 miljard euro op

Daarbij komt dat het onderwijs meer wil, en

op een sociaal leenstelsel.

het onderwijs. Van een netto investering is dus

moet zijn, dan een tijdsrun. Onderwijs is niet

geen sprake. Het gaat om ombuigingen waarbij

enkel een voldoende halen voor een vak.

andere speerpunten gevormd worden. De

Onderwijs is daadwerkelijk leren. Leren waar een

meteen na invoering ingaan. Het ziet er naar

kwaliteit van het hoger onderwijs moet omhoog

vak over gaat en hoe het vak werkt, maar meer

uit dat deze invoering in 2012 zal plaatsvinden.

valt bijvoorbeeld te lezen in het regeerakkoord.

misschien nog wel leren waar je kwaliteiten en

Het geld hiervoor moet van de studenten zelf

passies liggen. Daarnaast is een studententijd

komen. Langer studeren dan nominaal gaat

veelal het moment om volwassen te leren zijn

geld kosten. Langer studeren dan nominaal

en handelen, met als ondersteuning hiervan

zorgt er voor dat je je OV jaarkaart in zal moeten

juist het onderwijs op de faculteit. We moeten

leveren. Langer studeren dan je bachelor gaat

dus kritisch blijven!

‘de Delftse student heeft een gemiddelde studieduur van 7,2 jaar. Inderdaad, dat is gemiddeld’ je overigens ook geld kosten, waarvoor je

Bewust zijn over wat er speelt is belangrijk. Dat

aangewezen bent op een sociaal leenstelsel.

geldt voor beslissingen die genomen worden in de landelijke politiek, maar vooral ook welke

Het zijn mooie speerpunten het ‘verbeteren van

invloed dat heeft op onze faculteit. Een goed

de kwaliteit van het onderwijs en de bevordering

voorbeeld daarvan is de aankomende begroting

van hogere prestaties’. Wie wil dat nu niet? Maar

van Bouwkunde. Het gaat een flink bezuiniging

met deze maatregelen wordt voornamelijk

worden en hij zal hoe dan ook invloed hebben

de technische student getroffen. De Delftse

op het onderwijs. Stylos zal kritisch blijven kijken

student heeft een gemiddelde studieduur van

naar de aankomende plannen. Tegelijkertijd is

7,2 jaar. Inderdaad, dat is gemiddeld. Met de

het belangrijk dat jij bewust bent van de gang

invoering van een BSA (Bindend Studie Advies)

van zaken en de invloed die de keuzes kunnen

van vorig jaar wordt al meer nadruk gelegd op

hebben. Als middel om elkaar bewust te maken

de noodzaak van nominaal studeren. Dit geldt

is er sinds kort in de centrale hal het ideeënbord

eveneens voor de invoering van de Harde Knip,

te vinden. Door middel van een bierviltje kan

waardoor je pas door kan gaan naar je master

je vragen, opmerkingen en ideeën met elkaar

wanneer je je bachelor in z’n totaliteit hebt

delen en tegelijkertijd ons op de hoogte houden

afgerond. Beide punten hebben echter ook het

van wat er speelt op de faculteit. Denk er aan:

effect dat je geen misstap kan permitteren of

Het is maar net hoe je een boodschap brengt.//

het gaat je geld kosten.

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Deze maatregelen zullen waarschijnlijk

Ongeveer 15 jaar geleden ontstond bij Stylos het idee om studenten een paviljoen te laten ontwerpen en bouwen ter verbreding van hun studie. Stylos zal dit jaar weer een prijsvraag organiseren voor een bouwwerk bij de faculteit Bouwkunde. Jij kunt hier als student aan meewerken!

prijsvraag Stylos folly De Stylos prijsvraag biedt studenten de unieke

folly. Tijdens de prijsvraag zal deze folly worden

duurzaamheid zal dan ook geïntegreerd moeten

kans om het hele bouwproces in praktijk te

ontworpen en vervolgens worden gerealiseerd

zijn in het ontwerp.

ervaren.

op het voorplein van de faculteit. De wedstrijd begint 22 oktober met een open

‘de folly moet een uithangbord worden voor de faculteit en voor Stylos’

ideeënprijsvraag. In januari worden vervolgens uit alle inzendingen vijf winnende ontwerpen gekozen. Deze winnende teams zullen worden

Tot nu toe zijn door Stylos drie paviljoens

Folly is Engels voor ‘dwaasheid’, maar over

uitgenodigd om deel te nemen aan het

gerealiseerd. Helaas verloor na de sloop van

het algemeen verstaat men onder het woord

vervolgtraject. Dit vervolgtraject zal bestaan

de vorige faculteit aan de Berlageweg het

een ‘bouwwerk zonder functie, gebouwd als

uit een ontwerpvak in het tweede semester van

laatste paviljoen zijn relatie met Bouwkunde

ornamenteel element’. Toch is dit niet altijd

dit studiejaar. Tijdens het vervolgtraject worden

en Stylos. Toen dit paviljoen vorig jaar door

het geval; er zijn follies die doelbewust zijn

de ideeën, onder begeleiding, uitgewerkt tot

vandalisme in de as werd gelegd, ontstond

gebouwd om een statement te maken. Met de

een definitief ontwerp. Uit deze definitieve

bij Stylos de gedachte om bij de faculteit aan

Stylos folly willen we dit ook bereiken. De folly

ontwerpen zal ook weer een winnaar worden

de Julianalaan een nieuwe prijsvraag uit te

moet een uithangbord worden voor de faculteit

gekozen, wiens folly daadwerkelijk gerealiseerd

schrijven. Deze prijsvraag zal, vooral vanwege

en voor Stylos. Middels de folly willen we de

zal worden.

het ruimtegebrek rondom de nieuwe faculteit,

mogelijkheid creëren voor Stylos en de faculteit

van kleinere omvang zijn. Komend studiejaar

om een visie op de buitenwereld uit te dragen

Meer informatie? Ga dan naar www.stylos.nl of

schrijft Stylos daarom een prijsvraag uit voor een

op het gebied van duurzaamheid. Het thema

kom langs op Stylos!//

Gif\]jZ_i`]k l`k^\m\e Gif\]jZ_i`]k l`k^\m\e

f] Xcc\\e dXXi [lgc`Z\i\e6 f] Xcc\\e dXXi [lgc`Z\i\e6 Nà m\iqfi^\e1 Nà m\iqfi^\e1 $ @J9E eldd\i $ @J9E eldd\i $ fekn\ig \e fgdXXb $ fekn\ig \e fgdXXb $ [ilbb\e \e X]n\ib\e $ [ilbb\e \e X]n\ib\e $ [`jki`Ylk`\ $ [`jki`Ylk`\ 8cc\j Yà fej `j dXXkn\ib 8cc\j Yà fej `j dXXkn\ib

Q`\ nnn%gif\]jZ_i`]kl`k^\m\e%ec Q`\ nnn%gif\]jZ_i`]kl`k^\m\e%ec

De Grote Reis van Stylos ging dit jaar naar de Verenigde Staten en Canada. Lees hier een kort verslag over de reis naar Boston, Montréal, Toronto en New York, in het thema van ‘de ontwikkeling van de Europese kolonisatie tot een eigen cultuur’.

looking for identity Josiena Simonian

In juli 2010 stapten 25 avonturistische en gedreven Bouwkundestudenten, begeleid door een enthousiaste docente in het vliegtuig naar Boston. Een indrukwekkende studiereis stond voor de boeg, met een druk programma en een gezellige sfeer. Tijdens deze drie weken bezochten we vier wereldsteden: Boston, Montréal, Toronto en New York. De reis stond in het thema van ’de ontwikkeling van de Europese kolonisatie tot een eigen cultuur in de Verenigde Staten en Canada’. Oftewel: looking for identity. Zo had elke stad zijn eigen identiteit en was dit in de architectuur, de mensen, terug te herkennen. Onze reis begon in Boston met een bezoek aan het Old State House, waar ons alles werd verteld over de kolonisatie en wat voor effect dit op de stad had. Het was deze plek waar werd gestreden om gelijke rechten en uiteindelijk de Declaration of Independence aan de Bostonians werd voorgelezen. Een paar van de andere toppers van Boston waren het Big Dig project, waar een grote verkeersader onder de grond werd aangelegd om een openbaar park New York; Central Park, At&t building, Plaza Hotel

te creëren. Ook bezochten we de universiteiten van MIT (modern, met gebouwen van Eero Saarinen en Frank O. Gehry) en Cambridge (oud en statig). De studenten van beide universiteiten leidden ons enthousiast rond. Na extra aandringen bij de receptionist kregen we een uitgebreide rondleiding in de Simmons Hall van Steven Holl. Dit studentencomplex op MIT was als een spons ontworpen met hier en daar hol of bol lopende wanden. Jammer dat het modulaire kamermeubilair weinig sfeer aan de studentenkamers gaf. In Montréal werden we aangenaam verrast door de Nederlandse hoogleraar Peter Sijpkes. Door zijn expertise en 40 jaar woonervaring in Montréal bezorgde hij ons een leuke fietstocht

New York Highline; Gehry, Jean Nouvel

Canada; Niagara falls

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

door de stad. Op onze tocht kwamen we langs Canal Lachine (waar oude industrie tot woon/

werkcomplexen werd getransformeerd),

kregen we een presentatie van Teeple Architects

40 Bond Apartments van Herzog & de Meuron,

beklommen we de Mont Royal, met een

over de projecten die zij realiseren.

de Prada Store van OMA en bleven extra lang

geweldig uitzicht over de stad, en bewonderden

hangen in het New Museum van SANAA en

we de torens van Mies. Als beloning van dit

De volgende dagen hebben we de natuur van

bekeken het helaas gesloten Storefront for

ochtendje zweten trakteerden we onszelf op

Toronto Islands, de Niagara Falls en vooral veel

Architecture van Steven Holl en Vito Acconci.

een lunch bij Atwater Market. Zo konden we ons

stadswijken bezocht, omdat het verschil tussen

Gelukkig was het Storefront om de hoek

voorbereiden op de WK finale-die Nederland die

de verschillende stadsdelen erg uiteenliep.

van de beste cheesecakebakkerij van New

middag tegen Spanje zou spelen. Helaas liep dit

Tijdens ons verblijf kregen wij vaak een goede

York, waardoor we dit stukje Amerikaanse

minder goed af dan we gehoopt hadden.

indruk van de multiculturele opzet van de stad.

cultuur ook konden ontdekken. Aan het einde van de dag kregen we een uitgebreide

‘zo werd langs Lake Ontario elke dag een ander festival gevierd, van jazz tot Braziliaans’

presentatie en rondleiding bij het bureau van Richard Meier waar het interieur natuurlijk wit was. Een paar dagen later bezochten we zijn

De volgende dag gingen we het erfgoed van

Zo werd langs Lake Ontario elke dag een ander

Modelmuseum in Queens, waardoor we weer

Expo `67 en de Olympische Spelen bekijken.

festival gevierd, van jazz tot Braziliaans. Het is

helemaal op de hoogte waren van de vele

Habitat `67 is een appartementencomplex dat

duidelijk dat de globaliserende cultuur die van

precieze maquettetechnieken die bij het bureau

Moshe Safdie als afstudeerontwerp op de Expo

alles een eenheidsworst probeert te maken in

gebruikt werden.

liet bouwen. De Habitat is een enorm interessant

Toronto zijn slag (nog) niet heeft geslagen en

gebouw, waarbij geen blok hetzelfde gestapeld

de culturen vriendschappelijk naast elkaar leven.

is wat tot verschillende beelden vanuit elk

Natuurlijk gingen we ook op ontdekkingsreis naar de Europese roots. Het Dyckmann

perspectief leidt. Eén van de appartementen

In New York bezochten we elke dag een

Farmhouse was een oude Nederlandse koloniale

werd verbouwd, waardoor de bouwvakkers ons

andere stadswijk. Zo kregen we van alles

boerderij in het noorden van Manhattan, die

de mogelijkheid gaven de woning van binnen

wat mee en kwamen we echte Amerikanen

was opgeknapt en gemixt in 18e en 19e eeuwse

te bekijken.

maar ook geïmmigreerde culturen tegen. Ons

staat behouden. Het Nederlandse kolonialisme

hostel was in Harlem gelegen, dit bleek een

straalde ervan af. In het Cloistersmuseum een

Vervolgens liepen we verder naar de Geodesic

hele gemoedelijke wijk te zijn waar iedereen

paar blokken verderop had een Amerikaanse

Dome van Buckminster Fuller. De bol was nog

aardig was en de kerk ons welkom heette

architectuurprofessor, uit ergernis dat zijn

helemaal intact; alleen ontbrak de kunststof

voor het bijwonen van een gospeldienst. In

studenten weinig van de Europese architectuur

bekleding van de triangelconstructie, waardoor

downtown New York kwamen we een hele

wisten, een aantal oude Europese kloosters naar

de bol in open contact stond met de buitenlucht.

andere sfeer tegen. In tegenstelling tot Harlem

Manhattan verscheept. In het enorme klooster

We liepen verder door het Olympische park en

en Brooklyn waar vooral lage bebouwing te

met kruidentuinen en binnenplaatsen waren

bekeken het Olympisch zwembad van binnen.

vinden was stonden we hier midden tussen

veel verschillende stijlen terug te vinden en

In Montréal bezochten we de architectenbureaus

de skyscrapers. We namen daarom de Staten

konden we ronddwalen om alles te ontdekken.

ARCOP en Saucier+Perotte. Ons bezoek aan Montréal werd afgesloten met een bezoek aan McGill University en het Centre Canadien d`Architecture. Gelukkig was er ook genoeg

‘in het Cloistersmuseum had een Amerikaanse architectuurprofessor een aantal oude Europese kloosters naar Manhattan verscheept’

gezelligheid met een pannenkoekenfeest in het hostel, een bezoek aan de legendarische

Island Ferry om de skyline van een afstand te

We konden New York niet verlaten zonder een

travestietenclub en een barbecue in de tuin van

bekijken en bezochten daarna Battery Park

avond op Times Square te zijn geweest, een

Pieter Sijpkes.

en het Skyscrapermuseum. In dit museum

musical of film te hebben bezocht, boven op

kregen we de nodige lading informatie over

Rockefeller Centre te hebben gestaan, lang uit

In Toronto aangekomen kregen we een

het ontstaan van de wolkenkrabbers en de

te liggen in Central Park en ons enorm uitsloven

rondleiding van West 8 langs de Waterfront,

transformatie van Manhattan. Met deze basis

in de karaokebar.

waar zij nu een recreatieve boulevard aan

konden we dan eindelijk Ground Zero en Wall

het bouwen waren. Het gebied zou helemaal

Street verkennen. In Soho, Noho en Nolita

Het was een onvergetelijke reis, waarop we veel

veranderen en met enthousiasme werden

maakten we een wandeling langs een heleboel

hebben gezien, ervaren en vooral hele gezellige

ons de te realiseren en iets te enthousiaste

interessante projecten. De Cooper Union, het

dagen, avonden en nachten met elkaar hebben

plannen verteld. Tijdens een rondleiding over

onderwijsinstituut ontworpen door Morphosis

doorgebracht.//

de University of Toronto kwamen we langs een

was niet vrij toegankelijk voor publiek. We

grote collectie oude gebouwen, wat aanvoelde

mochten wel de tentoonstelling in de kelder

alsof we op een Harry Potterschool rondliepen.

bekijken, daar aangekomen stapte iedereen in

Die middag kregen we een rondleiding door de

de lift om toch het hele gebouw inclusief dak te

Art Gallery of Ontario naar ontwerp van Gehry en

bekijken. We vervolgden onze wandeling langs

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

>> De deelnemers en organisatie van de Grote Reis 2010 willen Tracé, Architectenweb, Cauberg-Huygen, Bouwen met Staal, Change architecten, Maas architecten, het Universiteits Fonds en het VSSD studiereisfonds in het bijzonder bedanken voor hun financiële steun en medewerking aan deze onvergetelijke reis. >> afbeeldingen door Peter Rosmulder

De zomervakantie is een mooie periode om te ontspannen, maar ook om architectuur te bekijken. Als gevolg van de kleine prijsvraag (zie pantheon// sport), kun je op deze pagina de winnende inzendingen bekijken.

op vakantie met pantheon// pantheon// redactie 1e prijs: Simon Tiemersma Op de foto zie je Habitat ‘67, een betonnen opstapeling van woonblokken in Montréal, Canada. De architect, Moshe Safdie, heeft dit gebouw ontworpen voor de expo van 1967 met het doel om goedkoop woningen te stapelen. Uiteindelijk bleek het veel duurder dan verwacht. Het verband met sport is dat het in de buurt ligt van de veelal ongebruikte restanten van de Olympische Spelen in 1976, de tegenstelling is dat dit gebouw nog wel wordt gebruikt; er wonen nog steeds mensen.

2e prijs: Jimmy Verhoeven Deze foto is genomen op mijn vakantie naar Griekenland. In Athene kwam ik de ‘Witte Olifanten’ van Santiago Calatrava tegen, waar in de pantheon// sport een artikel over geschreven was. Eervolle vermelding: Petra van Es ‘Stylos’ is latijn voor ‘zuil’ en kan gezien worden als de basis van het bouwen. Zuilen zijn in de loop der jaren ontwikkeld; van degelijk via sierlijk met tierenlantijnen naar streng en rigide. Op deze foto zie je een verleidelijke zuil, gevormd als het vrouwelijk lichaam.//

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

c h e o p s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

recommended reading Architecture of Authority Richard Ross //2007 // Aperture Foundation Photographer Richard Ross explores different institutional spaces - from preschool classrooms to the United Nations - as a way of making visible the various elements that exert power over the individuals within them. His photographs juxtapose seemingly unrelated spaces, making the viewer confront the ordinariness of spaces we associate with repression.//

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

politiek Politiek en architectuur gaan beiden over het verwezenlijken van idealen. Dit gaat natuurlijk niet zonder aan grenzen gebonden te zijn en de NEN-normen zijn daar een voorbeeld van. Binnen die grenzen zijn er echter talloze mogelijkheden om van de wereld een betere plek te maken. Want dat hebben politiek en architectuur ook gemeen, je moet een flinke dosis optimisme hebben om niet gek te worden.//

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

In naam van de staat en het volk worden vele beslissingen genomen en bouwwerken gerealiseerd. Zo zijn er in de geschiedenis, maar ook nu nog, veel muren gebouwd om het volk te ‘beschermen’.

politieke barrières Nina Verkerk Waar dieren hun gebied afschermen door

muur; een overlevering die de eenheid alleen

stadsmuur irrelevant. In de 18e en 19e eeuw

middel van geur, doen mensen dit door middel

maar sterker maakte. Deze waarden werden een

zijn veel functieloze stadsmuren en –poorten

van bouw werken. Het voordeel van een

bepaalde richtlijn voor sociaal gedrag.

gesloopt vanwege de uitbreiding van de steden. De overgebleven stadsmuren worden

barrière: Zelfst. Naamw. iets dat de doorgang belemmert. Synoniem: hindernis.

tegenwoordig als monumentaal beschouwd en zorgen voor een pittoresk en toeristisch karakter van de locatie.

bouwwerk ten opzichte van geur is dat het

De symbolische betekenis van de Chinese muur

bescherming biedt, men loopt letterlijk tegen

is zo sterk geworden, dat men tegenwoordig

de Berlijnse muur

een muur wanneer hij jouw gebied binnen wil

graag hiernaar ver wijst, bijvoorbeeld als

Van 1961 tot 1989 heeft dwars door het centrum

dringen. Al eeuwen lang bouwen mensen muren

naam van Chinese restaurants. Waar de

van Berlijn een harde grens gelopen waarmee

om hun stad of zelfs land te beschermen. Op

muur oorspronkelijk ter bescherming werd

de oostelijke Duitse Democratische Republiek

welke verschillende manieren worden muren

gebouwd, is inmiddels een rijke cultuur en

wilde voorkomen dat men zou vluchten naar

gebruikt voor de afbakening van territorium

saamhorigheidsgevoel ontstaan. De muur is

de westelijke Bondsrepubliek. Uit wanhoop

en wat voor effect heeft dit op de mensen die

het kenmerk van China en een toeristische

het volk te verliezen aan de vijand besloten de

hier leven?

trekpleister geworden. Als verdedigingslinie

machthebbers de grens af te sluiten. Behalve als

heeft de muur nu geen waarde meer.

afscheiding, was deze muur het ultieme symbool

de Chinese muur Eén van de oudste muren is de Chinese muur.

‘de barrière is ‘een schending van het internationaal recht’’

Deze muur is 200 jaar voor Christus tijdens de Qin-dynastie verrezen ter verdediging van de

de stadsmuren

voor de verdeling in de wereld, de Koude Oorlog,

pas samengesmolten Chinese dorpen tegen de

Toen in de middeleeuwen steden in opkomst

waarbij de democratische Verenigde Staten

vijandelijke nomaden uit het noorden. Tijdens

kwamen en koningen, landheren en pachters

streden tegen de communistische Sovjet-Unie.

verschillende dynastieën is de muur regelmatig

regeerden, werden steden afschermt met een

Waar de Chinese muur voor saamhorigheid

aangevallen en opnieuw hersteld. Omdat de

stadsmuur, vaak gecombineerd met een gracht.

zorgde, zorgde deze muur voor angst en

muur zo ver buiten de dorpen lag, was het

De muur had als hoofddoel bescherming tegen

onmacht. Het was ten strengste verboden af te

voor vele inwoners niet mogelijk om de muur

rovers, plunderaars en vijandelijke legers.

reizen naar de andere zijde. Desondanks deed

tijdens hun leven te kunnen zien. Naast deze

Stadsmuren werden in het begin vaak gebouwd

men er alles aan om aan de andere kant van de

fysieke muur, leefde daarom bij de inwoners een

van hout en vervolgens herbouwd met het

muur te kunnen komen, met gevaar voor eigen

symbolische muur, een muur van zogenaamde

minder brandgevoelige materiaal steen. Met

leven. Protesten en slogans werden door middel

normen en waarden, een alom gerespecteerde

de komst van het buskruit en de ontwikkeling

van graffiti op de muur gespoten. Het volk was

culturele muur. Er ontstonden verhalen over de

van wapens als kanonnen werd het effect van

het niet eens met de situatie waardoor een

fragment van de Chinese muur

fragment van de middeleeuwse stadsmuur bij Elburg

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

fragment van de barrière aan de Israëlische westelijke Jordaanoever

soberheid ontstond die jaren na de val van de

dat “de b arrière bijdraagt aan erns tige

als reactie eigen burgerwachten te houden.

muur nog steeds te voelen is.

mensenrechtenschendingen”. Ondanks dit

Naast het afscheiden van de verschillende

besluit, houdt Israël de bouw van het hekwerk

bevolkingen, worden nu ook natuurgebieden

toch in stand.

gescheiden. Er is daarom veel commentaar

de barrière aan de Israëlische westelijke Jordaanoever

vanwege scheiding van de rivier, dieren en

De burgerstrijd en moorden bij de fluctuerende

de Mexicaanse grensmuur

volken die daar leven. Zou dit ecologische

grens tussen Palestina en Israël bij Jerusalem

Een meer recente politieke muur is de grensmuur

vraagstuk niet ook een probleem zijn geweest

waren de aanleiding voor de staat Israël om in

tussen Mexico en Amerika. In oktober 2006

bij de Chinese en Berlijnse muur? Tientallen

2003 aan de bouw van een grenshek te beginnen.

zette president Bush zijn handtekening onder

jaren geleden werd minder onderzoek gedaan

Het hek zou de ‘Palestijnse terroristen’ moeten

de ‘Secure Fence Act’. Eind 2008 was de bouw

naar de gevolgen van de menselijke ingreep

weghouden en de veiligheid waarborgen. Er is

van de betonnen en stalen muur die een derde

voor de natuur.

bewust gekozen voor de term hek; wanneer de

van de grens tussen Mexico en Noord-Amerika

term muur zou worden gebruikt, zou dit veel

beslaat, compleet. De muur heeft als doel het

Conclusie Naast bescherming van het eigen volk tegen

‘deze maatregel gaf de Republikeinen een steuntje in de rug’

de aanval en instroom van andere volkeren of individuen worden muren tegenwoordig

negatieve associaties met de Berlijnse muur

tegenhouden van de illegale toestroom van

gebruikt om te voorkomen dat het eigen volk

oproepen. Een positief effect van het hek lijkt

Mexicanen en drugshandel. Tegelijkertijd gaf

naar een ander land vlucht waar een betere

de vermindering van het aantal Palestijnse

deze harde maatregel de Republikeinen een

politieke situatie heerst. De moderne muren

zelfmoordaanslagen te zijn.

steuntje in de rug bij de toen opkomende

als de Mexicaanse grensmuur en de barrière

verkiezingen.

aan de Westelijke Jordaanoever zorgen voor

Voor de Palestijnse economie en bevolking zorgt

veel negatieve gevolgen terwijl de Chinese

dit grens hek voor veel negatieve gevolgen.

De muur werd door de Mexicaanse regering

muur of een middeleeuwse stadsmuur juist

Omdat veel Palestijnen op het gebied van de

negatief ontvangen en al snel de nieuwe

voor veiligheid en saamhorigheid zorgden.

westelijke Jordaanoever wonen, worden zij

‘Berlijnse muur’ genoemd. Er zijn miljoenen

Ondanks alle negatieve psychische gevolgen

gescheiden van familie, landbouwgrond en

in de bouw van de muur geïnvesteerd om de

voor het eigen volk, acht de staat het vaak toch

medische zorg. Zowel een meerderheid van

toestroom van duizenden immigranten tegen te

noodzakelijk een barrière te plaatsen.//

de Verenigde Naties als de Europese Unie

houden. Maar net als bij de Berlijnse muur vinden

heeft afkeuring gegeven aan de barrière. De

mensen mogelijkheden om toch aan de andere

barrière is “een schending van het internationaal

kant van de muur te komen; de maatregelen

recht” en Amnesty International verklaart

lijken niet hard genoeg; burgers beginnen

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Bronnen >> the great wall in ruins, communication and cultural change in China >> Vakgroep Politieke Wetenschappen, De wereld van de 21ste eeuw: wanorde of déjà vu?, Rik Coolsaet >> www.volkskrant.nl

Communistische architectuur wordt vaak omschreven als ‘onmenselijk, kaal en grotesk’. De architecten leken geen rekening gehouden te hebben met de menselijke maat. De gebouwde, of niet gerealiseerde ontwerpen worden veel gezien als megalomane complexen zonder ziel.

de stad van Lenin Eka Hintaran

Hoe ziet de ideale socialistische stad eruit?

lintbebouwingen terwijl de urbanisten de stad

Russisch constructivisme

Met deze vraag hielden de constructivistische

juist als concentratiepunt wilden behouden.

Het (Russisch) constructivisme is een stijl die

architecten zich bezig in de Sovjet-Unie

D uidelijk was wel dat de communis ten

ontstaan is na de Russische revolutie van 1917.

tijdens het Eerste Vijfjarenplan (1928-1932). De

imposant wilden bouwen. Overal in Oost-

Kunstenaars en architecten wilden bijdragen

architecten hielden er verschillende meningen

Europa verrezen indrukwekkende architectuur

aan de opbouw van de Sovjet-Unie door het

op na en konden maar niet met praktische

en brede, monumentale boulevards bedoeld

ontwikkelen van een stijl waarin vooruitgang

oplossingen komen. Het feit was namelijk

voor militaire parades. Een voorbeeld hiervan

en bewondering voor de techniek centraal

dat de ‘grote stad’ een ziekelijke uitspatting

is de stad Minsk, de hoofdstad van Wit- Rusland.

staat. Het idee was dat architectuur een middel

was van het kapitalisme en per direct moest

was om de communistische maatschappij op

verdwijnen. Communistische grootheden als

de ideale stad

te bouwen. Kenmerken van deze stijl zijn de

Marx en Engels hadden immers voorspeld dat

N a d e Twe e d e We re l d o o r l o g w as m aar

zichtbaarheid van de constructie en het gebruik

onder het communisme het verschil tussen

liefst 95 procent van Minsk verwoest. Voor

van staal, beton en veel glas. Ook was dynamiek

stad en platteland zou worden opgeheven.

het communistisch regime vormde dit de

een belangrijk kenmerk (bijvoorbeeld in liften of

Volgens het Vijfjarenplan zouden er honderden

aanleiding om de ideale stad op haar resten

schijnwerpers) dat de technologie benadrukt.

nieuwe industriesteden gebouwd worden. De

te bouwen. De stad moest nieuw, modern en

Hoewel de ontwerpen zeer invloedrijk bleken,

zogenaamde urbanisten waren van mening

imposant worden: van de stedenbouwkundige

zijn er weinig constructivistische ontwerpen

dat overal in het land steden moesten worden

structuur van het vooroorlogse Minsk werd

daadwerkelijk gebouwd. Een voorbeeld is Tatlin’s

gebouwd van hooguit 50.000 inwoners die

niets herbouwd. Het nieuwe hart van de stad

niet gerealiseerde Monument voor de Derde

zouden worden ondergebracht in reusachtige

werd na de oorlog gevormd door de Praspekt

Internationale (1920). Dit ontwerp zou het icoon

communehuizen. Het beruchte plan van Nikolaj

Francysk Skar yny, onlangs hernoemd tot

van het constructivisme worden. Het ontwerp

Koezmin is hier een voorbeeld van, een plan

Onafhankelijkheidsboulevard. Wat voor de

betreft een vierhonderd meter hoge toren met

dat het meest deed denken aan een ontwerp

oorlog een onbeduidende straat was, werd nu de

een stalen frame dat als een spiraal omhoog

voor een concentratieplan. Men leefde in

belangrijkste straat van het nieuwe Minsk: een elf

ging en waarin drie ruimten hingen die een

communewoningen waarin ontsnapping aan

kilometer lange boulevard die driemaal breder

blok-, driehoek- en cilindervorm hadden. In 1932

het collectieve leven onmogelijk was: het

is dan haar voorganger. Aan deze boulevard

kwam er in Rusland plotseling een einde aan het

dagelijks leven werd strikt gereglementeerd.

liggen ook de drie belangrijkste pleinen van

constructivisme toen Stalin’s communistische

De zogenaamde ‘desurbanisten’ wilden iedere

de stad. Jaarlijks paraderen op 9 mei, de dag

partij de stijl afschafte. Constructivistische

volwassene een eigen lichtgewicht hutje geven

van de capitulatie van Nazi-Duitsland, en op 7

architectuur werd door het communistische

zodat zij zelf konden bepalen waar zij het hutje

november, de viering van de Oktoberrevolutie,

regime gezien als onvoldoende pragmatisch,

zouden plaatsen. Wonen en werken zouden

militairen op deze boulevard naar de obelisk

onbegrijpelijk voor het volk en te internationaal

op die manier in de nabije toekomst niet meer

op het Victorieplein. Halverwege komt men

ingesteld. De nieuwe stijl die vanaf toen werd

plaatsgebonden zijn. De desurbanisten wilden

langs het Oktoberplein. De maat en schaal

voorgeschreven was het socialistisch realisme.

de stad vervangen door uitgerekte stelsels

van het plein past bij het al even megalomane

niet gerealiseerde ontwerpen in de Sovjet-Unie: Monument voor Nationale helden, Paleis van de Sovjets, Paleis van Zware industrie en Paleis van Technologie

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

de Macdonalds in Minsk

het Onafhankelijkheidsplein met Lenin

Russissche poppetjes

het parlementsgebouw in Tiraspol

cultuurpaleis aan dit plein, het Paleis van de

Europese landen een politieke aardverschuiving

eigen munteenheid, leger, postzegels, regels

Republiek. Aan het andere uiteinde van de elf

plaatsgevonden, met onafhankelijkheid en

en zwaarbewaakte grensbewaking, uiteraard

kilometer lange Onafhankelijkheidsboulevard

mark twerking in plaats van repressie en

wel met Rusland als de grote beschermheer.

ligt het Onaf hankelijkheidsplein. Aan

communisme. Behalve in Minsk, daar lijkt de

Er wonen ruim 650.000 mensen in het land,

dit enorme plein staan verschillende

tijd stilgestaan te hebben. In plaats van grote

voornamelijk Russen en Oekraïners. Het land

overheidsgebouwen, waaronder het parlement

reclameborden en commercie bepalen de

wordt geleid door president Igor Smirnov, een

en de staatsuniversiteit. Deze gebouwen dragen

Stalinbarokke gebouwen nog steeds het beeld

overtuigd communist. Onder zijn bewind zijn

de herkenbare Sovjet architectuur met haar

in de stad. Veel in het straatbeeld van Minsk

de kanonnen constant op het Westen gericht,

lange gevels met rechthoekige ramen in een

stamt nog uit de gloriedagen van de Sovjet-

de eeuwige vijand. Voor mensen die het land

strak wit raster. Een standbeeld van Vladimir

Unie. Dat is bijvoorbeeld te zien in de beelden

willen bezoeken gelden strenge regels. Men

Lenin kijkt fier uit over het plein. Opvallend is

waarmee de obelisk op het Victorieplein versierd

mag ook maar maximaal 10 uur in het land

dat de nieuwe Nationale Bibliotheek ver weg

zijn, maar ook bijvoorbeeld aan de sociaal

rondlopen. Bij binnenkomst wordt op een

geplaatst is van het hart van het centrum. Een

realistische kunst waarmee de metrostations

groot bord langs de weg het land geprezen met

bibliotheek heeft een bijzondere rol in het

voorzien zijn. Wit-Rusland, en vooral Minsk, is

een hamer en een sikkel. Voor het parlement

communisme, het is namelijk een plek waar

dus een typisch communistisch land met grote,

van Transnistrië, dat daar nog gewoon Sovjet

iedereen kennis kon vergaren en op die manier

imposante architectuur, brede boulevards,

heet, staat Lenin vol trots op zijn sokkel. Overal

macht kon verwerven. De bibliotheek is het

standbeelden van nationale helden en vele

hangen portretten van Putin, de huidige

nieuwste prestigeobject van Minsk; gevormd als

duizenden vlaggetjes langs de pleinen en

Russische president Medvedev en Che Guevara.

een diamant en ook blinkend als een diamant,

boulevards die de Wit-Russische kleuren dragen.

Het land kent twee grote steden: de hoofdstad

vooral in de avonduren. Dit gebouw past totaal

Anders dan andere Oost-Europese steden

Tiraspol en de industriestad Rabnita. Rabnita is

niet in de lijn van de Sovjet architectuur en zou

hanteert Minsk niet de snelle overgang van

een echte Sovjetstad met veel groen, imposante

eerder bestempeld worden als Westers.

communisme naar kapitalisme. Minsk verkeert

gebouwen en een immens beeld van Lenin op

in het voortraject van een post-communistische

het centrale plein, pal voor het Huis van Cultuur.

Zoals alle steden in de voormalige Sovjet-Unie

stad. Hoewel Westerse tendensen onvermijdelijk

Opvallend is dat Transnistrië een welvarender

kent Minsk grillige verschillen tussen diverse

zijn in een stad van ongeveer twee miljoen

e en schonere indruk maakt dan Moldavië: de

communistische en kapitalistische elementen.

inwoners, blijft Minsk in de greep van het

wegen en het groen zijn beter onderhouden,

Anders dan in andere steden, waar er sprake

communistisch politiek systeem.

en vooral de vrouwen zijn er moderner en

is van grote acceptatie van het kapitalisme

portretten in Tiraspol

uitdagender gekleed. Verschil is wel dat er veel

als overwinnaar, is dit in Minsk niet het geval.

de laatste echte communisten van Europa

meer tanks en soldaten op straat zijn dan in

Zo is Minsk ook de enige Oost-Europese

Het communisme dat we kennen uit de

Moldavië. De heimwee naar de gouwe, ouwe

miljoenenstad waar het duurste hotel van de

geschiedenisboeken is in Europa nog niet

communistische hoogtijdagen van toen is dus

stad geen Hilton of Hyatt heet, maar gewoon

helemaal uitgestor ven. De laatste echte

duidelijk te merken in Transnistrië.//

Minsk. De Onafhankelijksboulevard in het hart

communisten van Europa wonen in een gebied

van de stad wordt ook niet omgeven door

dat niet groter is dan 25 bij 200 kilometer

commercialisme maar door Stalinbarok, ofwel

en gelegen is tussen Moldavië en Oekraïne.

Sovjet-monumentale architectuur. De enige

Zij noemen zichzelf Transnistrië, en hebben

Westerse vindingen die zijn communistische

zich in 1922 vrijgevochten van Moldavië, het

tegenhangers wel geheel hebben verdrongen

land waartoe het stuk land officieel behoort.

zijn de Westerse auto’s. Er rijden geen Lada’s

Het land is bij zeer weinig mensen bekend,

en Volga’s meer in de stad maar Audi’s en

en wordt internationaal ook door geen enkel

Mercedessen. Ook de aanwezigheid van het

land behalve door Rusland erkend. Dankzij

grote aantal (westerse) eetgelegenheden,

Rusland heeft Transnistrië zich ook vrij kunnen

hippe koffiebarretjes, cafeetjes en nachtclubs

vechten van Moldavië; al 11 jaar lang zijn er

duidt aan dat de moderne tijd niet aan Wit-

Russische troepen aanwezig in het landgebied.

Rusland voorbij is gegaan. Sinds de val van de

Ondertussen is de republiek Transnistrië een

Berlijnse Muur heeft in nagenoeg alle Oost-

volledig onafhankelijk land geworden, met een het Victorieplein in Minsk met de obelisk

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Wanneer de wereld een grote supermarkt wordt waaruit iedereen zijn favoriete product kan kiezen wordt het steeds belangrijker om je op de juiste manier te profileren.

Nederland, een merk? Riemer Postma

Dat steden zichzelf promoten is reeds bekend,

kwam de regering Blair in Groot Brittannië voor

we weten allemaal van I am sterdam maar ook

het eerst met een concreet voorbeeld, ‘Cool

lijkt het steeds belangrijker te worden om je neer

Britannia’ moest het land redden maar werd

te zetten als land. Hoe doen we dat , kunnen

een enorme flop. Het grote gebaar overheerste,

we dat beeld manipuleren en hoe wordt er

met megaprojecten als de Millennium Dome,

Jakarta en daarnaast kreeg Indonesië zijn

dan over Nederland gedacht? Als je bij jezelf

hoogdravende televisiespotjes en vooral een

eigen taal.

na gaat wat je precies weet over een land als

overdaad aan reclame (spin) in de Britse en

Australië of Zwitserland is dat waarschijnlijk

internationale media. Nog steeds geldt dit als

invloed

voor een deel gebaseerd op een vooroordeel, in

schoolvoorbeeld van een mislukte poging tot

Grofweg kun je de vertaling van het merk in

de wereld is waarschijnlijk op eenzelfde manier

nationaal branding. Het feit is alleen dat landen

drie sectoren voelen; de export, buitenlandse

een beeld gevormd van Nederland. Bij National

zich altijd bezig houden met het scheppen en

investeringen en in het toerisme. Het succes

branding is het de zaak dit beeld bij te schaven,

beïnvloeden van hun reputatie, zolang daarbij

hangt af van de helderheid van het merk en

aan te passen of te versterken, het is echter

het woord marketing en de daarbij behorende

het enthousiasme waarmee dit merk wordt

van groot belang dat het beeld relevant blijft.

technieken er niet aan verbonden zijn is dit

uitgedragen.

Het is de kunst om na te gaan wat het beeld

algemeen geoorloofd.

van Nederland is en of het mogelijk is dit te

Iedereen weet dat we bepaalde producten met

transformeren tot een merk. Wat zou de rol van

Frankrijk werd na de val van Lodewijk XIV,

bepaalde landen associëren, denk bijvoorbeeld

een relatief klein land in de wereld kunnen zijn?

de Zonnekoning al gerebrand. De absolute

aan de kwaliteit die de Duitse auto uitstraalt.

Branding is boven al een innovatief proces, van

macht die ondermeer door het paleis Versailles

Duitsland wordt geassocieerd met de techniek

Gogh en windmolens blijven in eerste instantie

werd uitg eb e e ld werd ver v ang en do o r

en efficiëntie wat ondermeer in de auto-industrie

dus buitenbeschouwing, zou je verwachten.

een democratie. Hierbij werd het volkslied

en de elektronica zeer positieve resultaten

Maar wat te denken van het gedoogbeleid, het

veranderd, kreeg Frankrijk de vlag zoals we

met zich mee brengt. Hier staat echter wel

homohuwelijk of het spelen van de WK-finale?

die nog kennen en werd het metriek systeem

tegenover dat Duitsland niet wordt verbonden

gewijzigd. Een paar jaar later nam Napoleon

aan bijvoorbeeld mode en cosmetica, deze

Toen in de jaren ‘80 het begrip nationaal

Bonapar te de macht echter al weer over

merken kunnen hun Duitse karakter dus maar

branding zijn intrede deed, stuitte dit op veel

en moest het beeld van Frankrijk opnieuw

beter verzwijgen. Voor Italië is het omgekeerde

weerstand. Critici schrokken erg van het feit

worden bijgesteld. Napoleon bepaalde een

wellicht waarheid zijn.

dat een land werd behandeld als een product

maatschappelijke structuur die nog zeer

in de supermarkt. In de late jaren negentig

zichtbaar is in onze huidige samenleving.

Het merk wordt opnieuw zichtbaar als een

Kunstenaars en schrijvers hielpen Napoleon

bedrijf buiten zijn eigen landsgrenzen wil gaan

met het verspreiden van zijn visie. Misschien

vestigen. Dit is wat nu ondermeer gebeurt in Oost

kunnen we een doorgaand proces ontdekken

Europa, een samenloop van lokale wetgevingen,

in de lanen van Haussmann en in ParisPlus waar

infrastructuur en het opleidingsniveau van

Sarkozy vandaag de dag aan werkt. Niet alleen

de werknemers maken landen gewild voor

Frankrijk onderging een dergelijke proces,

buitenlandse investeerders. Eenmaal gevestigd

bijna ieder denkbaar land heeft een soort

gaat op een emotioneel niveau het volgen van

gelijke verandering doorgemaakt. De Sovjet-

de leider een rol spelen. Als een land zich goed

Unie en het uiteenvallen daarvan heeft grote

profileert op deze markt kan dat grote gevolgen

gevolgen gehad voor een groot aantal landen.

hebben voor de ontwikkeling.

Opvallend zijn de ontwikkelingen die zich voor

doen in de koloniale rijken. Denk bijvoorbeeld

Sommige landen zijn voor een groot deel van

aan Indonesië, wat voorheen Nederlands India

hun inkomen afhankelijk van toerisme. Het

heette. De hoofdstad Batavia veranderde in

soort toerisme dat een land aantrekt bepaalt

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

voor een groot deel de inkomsten. Is het merk

bewuste strategie aan vooraf ging. Daarbij is

Klompen staan niet in de lijst. Het Suikerfeest,

meer cultuur gerelateerd, zullen de inkomsten

een gevestigd beeld niet zomaar gewijzigd. Wat

vindt zijn plek op plaats veertien.

per bezoeker hoger zijn dan bij de associatie

is vervolgens de invloed van onze dagelijkse

met zon,zee en strand. Het Bilboa-effect is

keuzes als we bijvoorbeeld de Olympische

Het vertalen van Nederland in een concrete

ondertussen een ingeburgerd begrip en voor

spelen zouden organiseren of zoals bijna

campagne is essentieel maar daarnaast

vele landen een droom. Op dit moment probeert

gebeurde het WK zouden winnen? Het succes

ook verschrikkelijk oubollig. We weten dat

vooral Polen een sterk met kunst en cultuur

van het afgelopen WK-voetbal lijkt in eerste

Nederland wordt geassocieerd met klompen,

verbonden merk te worden.

instantie voornamelijk invloed te hebben op

tulpen en molens. Het is hoe dan ook de vraag of

de binnenlandse economie. Het World Expo

dit in de toekomst de belangrijkste kenmerken

Het blijft natuurlijk de vraag in hoeverre dit proces

paviljoen moet het Nederlandse merk in China

van ons land moeten zijn. De vraag blijft of

te coördineren is, wie de verantwoordelijke

tot uitbeelding brengen, met als doel de

we het beeld wel kunnen beïnvloeden. Maar

persoon hiervoor is en niet te vergeten wie het

handelsrelatie tussen Nederland en China nog

als we daar van uitgaan, hoe zou het kunnen

gaat betalen. Politici zijn niet zelden opzoek

sterker te maken en daarnaast toeristen naar

als we ‘out of the box’ denken? In Design and

naar een te verwezenlijken doel binnen hun

Nederland te lokken. Momenteel is er een sterke

Polics publiceerde MVRDV hun studie what if

ambtsperiode, daarom geeft een samenwerking

discussie gaande of we de Olympische Spelen

NL…? Waar de gevolgen van politieke keuzes

tussen overheid en bedrijfsleven misschien een

naar Nederland moeten trekken. De komst

op een aantrekkelijke manier worden verbeeld.

uitweg.

van de Olympische Spelen heeft een stad als

Hou zou Nederland er uit komen te zien als we

Barcelona toeristisch sterk op de kaart gezet,

besluiten niet langer het water te keren, als we

identiteit

het is echter sterk de vraag hoeveel invloed het

besluiten autarkisch te worden, als we enorm

Hoe men in het buitenland over ons denkt en

heeft op de merknaam Nederland. De huidige

gaan investeren in duurzame energie of als we

welke houding ten opzichte van Nederland

trend in onze landspolitiek lijkt echter minder

het leefklimaat enorm willen verbeteren? Het

wordt ingenomen is voor een groot deel

positief voor het merk Nederland. Buitenlandse

onderzoek toont de ruimtelijke veranderingen

afhankelijk van onze politieke en economische

zaken zou al doen aan damage controll met

in Nederland wanneer we het ideaal van een

activiteiten. De informatiestroom die de

onder meer teams in Cairo die een positieve

ander land als uitgangspunt nemen.

moderne mens krijgt te verwerken verdient

beeld over Nederland moet verspreiden.

een heldere en effectieve inzet. Gezien het

Het transformeren van Nederland tot een merk

feit dat de Nederlandse economie voor een

Om aan Nederland een identiteit te kunnen

lijkt extreem complex. Is de enige oplossing om

groot deel draait op internationale relaties, is

geven dien je eerst te weten of Nederland wel

het beeld van Nederland te versterken werkelijk

het relevant om deze informatiestromen in

een identiteit heeft, die identiteit die Maxima

het versterken van de clichés? Die bijna niet meer

te zetten om een sterk merk te vestigen. Het

niet in ons land heeft kunnen vinden. Het is

van toepassing lijken te zijn op onze moderne

gevestigde merk teert voor een groot deel op

diezelfde identiteit die een grote groep mensen

maatschappij, of moeten we kijken naar de rest

de agrarische sector en de export van goederen

meer het gevoel van samenhang geeft met

van de wereld en Nederland transformeren

en diensten. Daarnaast hebben we ook een goed

als gevolg dat mensen zich veiliger voelen en

naar iets wat van nature minder in ons land

merk ontwikkeld op het gebied van architectuur,

zich rustiger gaan gedragen. In het verleden

aanwezig is? Misschien zijn we onbewust wel

vormgeving en mode.

is al gebleken dat rust in je eigen land je

veel beter bezig dan we zelf denken. Denk

sterker maakt ten opzichte van andere landen.

bijvoorbeeld aan de baggerschepen die overal

Een groot verschil tussen het brand making

Misschien kan het recent verschenen boek ‘Dit

de in wereld landaanwinning doen of aan de

van een product en het brand making van een

zijn wij’ ons daarbij helpen. Deze publicatie

ontwerpstroming Super Dutch. Laten we in

land is het feit dat het niet komt uit een tabula

toont het onderzoek naar tradities van het

ieder geval hopen dat een vertaling van onze

rasa, een land heeft altijd al te maken met een

Nederlands Centrum voor Volkskunde. Traditie

maatschappij rijker is dan tulpen op de metro

gevestigd beeld. Het wijzigen van een beeld

nummer één Sinterklaas, op twee de kerstboom

in New York.//

is zeer moeilijk, misschien wel onmogelijk.

optuigen en op drie Koninginnedag. Molens

Vaak is een imago ontstaan zonder dat er een

en tulpen komen in de top twintig niet voor.

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

>> Branding NL, Nederland als merk // SMO // 2004 ontwerp en politiek // Ovink H, Wierenga E // 2009 www.placemarketing.nl

Collage van historische en nieuwe politieke gebouwen in onze Hofstad. De politieke gebouwen bevinden zich in de binnenstad van Den Haag op loopafstand van elkaar en in de Internationale Zone tegenover het Catshuis.

Den Haag in beeld Olaf Kramer

Boven van links naar rechts: Ministerie van VROM Rijnstraat 8 1993 Jan Hoogstad Huis van Noyelles Dienst Publiek en Communicatie (DPC) Buitenhof 34 1675 onbekend Logement van Amsterdam Onderdeel van de Tweede Kamer Plein 23 1737 -1743 Isaac de Moucheron

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Helicon

Ministeries van Justitie & BZK

Ministerie van VWS

Schedeldoekshaven

Kantoor ‘De Zeven Provinciën’

Parnassusplein 5

1977 Lucas en Niemeijer

Raad van State

1999 S. Soeters en J. van Eldonk Ministerie van Financiën

Lange Voorhout 3 1954-1960 F. en F.A. Eschauzier

Ministerie van Koloniën

Lange Voorhout 7

Onderdeel van de Tweede Kamer

2008 Meyer en Van Schoten

Wijnhavenkwartier

Plein 1

Ministeries van Justitie & BZK

1859 -1861 W.N. Rose

Turfmarkt 2003 - 2012 Hans Kollhoff

Hoge Raad der Nederlanden Kazernestraat 52

Onder van links naar rechts:

1988 P.K.A.Pennink

Aegongebouw Algemeen Rijksarchief

Joegoslavië Tribunaal (ICTY)

Organisation for the prohibition of chemical

Onderdeel van de Tweede Kamer

Churchillplein 1

weapons (OPCW)

Bleijenburg 7

1951-1953 A. van den Steur

Johan de Wittlaan 32 2000 Kallmann, McKinnell and Wood

1895 - 1903 J. van Lokhorst Castalia Algemene Rekenkamer

Ministerie van VWS

Europol

Kleine Kazernestraat

Parnassusplein 5

Eisenhowerlaan

1884 C.H. Peters

1999 M. Graves en G. Lapera

2011 Quist Wintermans Architecten

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Ooit, lang geleden, was er behoefte aan een nieuwe Tweede Kamer. Ontwerp na ontwerp werd echter afgeslagen, en het leek eeuwig te duren voordat er een nieuw gebouw voor de Tweede Kamer er eindelijk stond. Het politieke proces dat nieuwbouw van de Tweede Kamer heet.

de nieuwe Tweede Kamer Quirijn Petersen

In 1992 wordt het nieuwe gebouw voor de

van ons parlementaire stelsel’. Desalniettemin

Tweede Kamer in Den Haag opgeleverd. In

vond de jury geen van de plannen goed genoeg

datzelfde jaar staat in de Architect een artikel

voor een tweede ronde. De Kamer reageerde

waarin verteld wordt dat het ontwerp is blijven

hierop met een dringende brief aan de

hangen in een ietwat stijf geheel waar te weinig

verantwoordelijke minister Blokland onder de

samenhang in zit. Dan heeft het echter al heel

naam ‘Bouwbegeleidingscommissie’, kortweg

wat bloed zweet en tranen gekost om überhaupt

BBC. Deze commissie was als ‘bijzondere

tot een uiteindelijk ontwerp te komen. Het

commissie’ gevormd na het uitschrijven van de

politieke proces dat nieuwbouw van de Tweede

prijsvragen en had als leden: parlementariers,

Kamer heet.

vertegenwoordigers van de Kamer en de pers. Deze commissie had haast. In een reactie in de

Ontwerpprocessen kunnen heel erg beladen

pers op het mislukken van de prijsvraag laat

zijn, helemaal als het zo direct als brug tussen

zij dit duidelijk merken: ‘Het gaat ons niet in

’De ontwerper heeft onvoldoende geluisterd naar het probleem.’ - BBC rapport 1977 de politiek en de burgerij opstelt. Het proces tot

de eerste plaats om iets moois in Den Haag

de komst van de nieuwe Tweede Kamer heeft

gebouwd te krijgen. Het parlement moet zo snel

niet alleen veel tijd gekost, maar kende ook

mogelijk uit de ruimtenood geholpen worden.

een mislukte prijsvraag en een stevig kritiek

Als het ook nog mooi kan worden, dan is het

op het gebouw naderhand. Voormalig minister

meegenomen.’

van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, J.G.M. Alders, schrijft in de

Aan de rijksbouwmeester de taak om in 1978 een

inleiding van het boek ‘Nieuwbouw Tweede

aantal architecten te polsen of ze mee wilden

Kamer’ dat er al sinds 1863 werd gesproken

werken aan een meervoudige opdracht. Aldo

over een nieuw onderkomen voor de Tweede

van Eyck zag echter geen duidelijker programma

Kamerleden. Deze werken tot dan toe namelijk

van eisen dan bij de mislukten prijsvraag en

in de ‘Balzaal’, zoals de vergaderruimte aan

haakte af. Hij was van mening dat de Kamer

het Binnenhof heet. Pas in de jaren zeventig

eerst duidelijker uit moest spreken over zaken

werd de vraag zo sterk dat er een plan gemaakt

als ‘vormgeven aan democratie’ en ‘de relatie

moest worden. Als gevolg van een rapport

kiezer/gekozene’. Drie architecten gingen wel in

met aanbevelingen en een programma van

op het voorstel en kregen tijd om met een plan

eisen dat in 1975 verscheen, werd in 1977 dan

te komen. Het bureau Groep 5, Arie Hagoort van

eindelijk een prijsvraag uitgeschreven voor een

bureau OD 205 en tenslotte ook Pi de Bruijn van

nieuwe Tweede Kamer. In de voorbereiding had

bureau Oyevaar waren de hoofdrolspelers. De

de minister al enkele panden in de omgeving

opdracht die zij mee kregen was om ongeveer

opgekocht.

driemaal het bestaande Kamercomplex op ongeveer dezelfde plaats neer te zetten met

Er kwamen maar liefst 111 inzendingen waarmee

inachtneming van de historische omgeving.

een poging werd gewaagd te beantwoorden aan de vraag ‘vorm te geven aan de democratie

Begin 1980 werden de plannen van de drie

en aan de openbaarheid als wezenskenmerk

bureaus ingeleverd bij de Rijksgebouwendienst.

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Ve r v o l g e n s w e r d e e n c o m m i s s i e v a n

‘het Binnenhof en omgeving geweld aandeden’.

Pi de Bruijn ging de daaropvolgende maanden

onafhankelijke deskundigen aangewezen om

De staatsecretaris van Monumentenzorg

nauwkeurig te werk en analyseerde het totale

de plannen te keuren. De commissie besloot alle

ging op zijn beurt totaal in tegen het advies

gebied waar de politieke kamer beschikking

drie de plannen een aantal maanden tentoon

van zijn eigen dienst in uitspraken over het

over had. De analytische benadering van de

te stellen, met als toevoeging een ‘voorlopig

Binnenhofcomplex en keerde zich voornamelijk

Bruijn leverde een werkstuk op van verschillende

beoordelingsrapport’. Zo stond onder het

tegen het plan van de Bruijn. Tegelijkertijd kwam

mogelijkheden dat ook wel bekend stond als

ontwerp van de Bruijn bijvoorbeeld: ‘Eenvoudige

een oproep van kunstenaars en architecten

het ‘Sloopmodellenboek’. Door verschillende

en sterk beeldende totaliteit. Gespannen relatie

uit de buurt om het prijsvraagplan van Rem

modellen in maquettes uit te voeren kon

met de omgeving. Architectonische visie op

Koolhaas ook een kans te geven. Het laatste

duidelijk worden gemaakt aan derden wat de

het scherp van de snede’. Deze tentoonstelling

woord zou natuurlijk voor de BBC zijn, maar ook

‘spanningsverhouding’ tussen het programma

werd de Beoordelingscommissie niet door

zij konden niet tot een unaniem oordeel komen.

van eisen en de ruimtelijke voorwaarden

iedereen in dank afgenomen; de architecten

Het ging er op lijken dat opnieuw de procedure

was. Het voorkeursmodel werd uiteindelijk

werden hierdoor totaal verrast en in de media

tot een ontwerp voor de nieuwe Tweede Kamer

gepresenteerd, goed bevonden en in 1985 ging

werd de commissie van lafheid verweten. Men

zou stranden.

de bouw van start.

publiekelijk zouden vallen om zo zelf geen risico

Het duurde tot halverwege 1980 voordat er een

De eerdere oproep van Haagse kunstenaars en

te hoeven lopen.

beslissing werd genomen, voornamelijk gestuurd

architecten om ook het prijsvraagplan van Rem

wilde afwachten hoe de plannen politiek en

door de nieuw aangetreden rijksbouwmeester

Koolhaas mee te laten dingen, bleef overigens

Het gevolg was een flinke lobby vanuit alle

Dijkstra. De minister-president liet tijdens

hoorbaar. Dit kwam voornamelijk omdat Pi de

hoeken en gaten voor de verschillende partijen.

de wekelijkse persbijeenkomst weten dat de

Bruijn zich volgens velen zich duidelijk had laten

Groep 5 zou met hun ontwerp de beste pers

voorkeur naar Pi de Bruijn uit ging. Let wel: de

inspireren door het plan van Koolhaas in zijn

hebben gekregen, maar ondertussen sprak het

voorkeur naar Pi de Bruijn als architect en dus

ontwerp. Dit ging voornamelijk over de centrale

college van B&W en de gemeenteraad van Den

niet de voorkeur naar zijn ontwerp. Er werd dus

hal die als nieuwe as het gebied zou domineren.

Haag zich juist uit voor het plan van Hagoort. De

gekozen voor een architect om opnieuw een

Het plan van Rem Koolhaas had inderdaad een

toenmalig minister A. van Agt meende dat alle

plan te ontwerpen.

centrale hal gekend dat dwars op het binnenhof stond om alles met elkaar te kunnen ontsluiten.

drie de plannen totaal niet geschikt waren en

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Het plan had echter ook wat punten waar het totaal afweek van het ontwerp van Pi de Bruijn. Het stokpaardje van de Bruijn dat de hal openbaar zou moeten zijn, was voor Koolhaas niet geldig. Hij pleitte voor het feit dat dit niet langer meer de zaak was (het einde van de ‘open samenleving’) in het politieke landschap en hadden politiek en burgerij juist streng gescheiden van elkaar binnen de plannen. Het extreemste verschil lag - althans volgens veel politici - dat het ontwerp van Koolhaas het klassieke binnenhof niet met rust liet. Er werd juist een stuk afgebroken en ingebroken met een nieuw ontwerp, daar waar Pi de Bruijn dit vrijwel met rust liet. Volgens Koolhaas kon een nieuw ontwerp nu eenmaal niet bestaan naast het oude, als je hetgeen met elkaar wilt verenigen: ‘Met een historisch zo belangrijke

deel door veranderende tijdgeest niet mogelijk

land huizen. Zo’n parlement verdient een net

aanvulling als een nieuw parlement zou het

was, maakten het voor het gebouw van Pi de

gebouw dat niemand tegen de haren instrijkt,

onnatuurlijk zijn de bestaande status quo te

Bruijn niet makkelijk. Het totale ontwerp kon,

een kundig gebouw van gepast luxe.’ Het artikel

bevriezen: dat zou betekenen dat de twintigste

juist met een hart van een openbare hal dat alles

beschrijft een rondleiding door het gebouw

eeuw alleen negatief - dat wil zeggen door zijn

met elkaar verbindt, hierdoor niet meer tot zijn

door Pi de Bruijn. Hij is zelf goed te spreken over

afwezigheid - vertegenwoordigd zou zijn.’ Dit

recht komen. De Architect reageert sceptisch in

het ontwerp, wat blijkt uit de slotalinea waar hij

gold volgens het bureau juist voor een gebouw

een artikel (1992 - 12): ‘Het is al een cliché om te

ontroerd lijkt te zijn door zijn eigen schepping:

als dit, daar de politiek enkel verder kon komen

denken dat het gebruik van glas automatisch

‘Kijk eens hoe prachtig dat zonlicht op die stenen

door te wijzigen en niet enkel vast te houden

voor een open gebouw zorgt, maar het gaat in

valt - een superieure steenkwaliteit!’.

aan het bestaande. Later zou blijken dat over het

ieder geval in dit geval bovendien niet op.’ Dat

punt dat de centrale hal niet openbaar kon zijn

de ontwerper de wens had juist een openbaar

Tegenwoordig is het gebouw te bezoeken, maar

Rem Koolhaas een vooruitziende blik had gehad.

gebouw te maken wordt vaag bevonden,

gelden er wel strenge veiligheidsmaatregelen.

daar nu in het daadwerkelijke gebouw juist

Na detectiepoortjes sta je in de centrale hal

Uiteindelijk werd het plan van Pi de Bruijn

duidelijkheid is gekomen: ‘Een monumentaal

welke zich als een pijl richt op de politieke arena

dan toch opgeleverd in 1992. Zoals voorspeld

gebouw dat ingezet wordt als uitdrukking van

van de Tweede Kamer. Het contact van de burger

in het plan van Koolhaas kon de centrale hal

macht en geslotenheid’. Het artikel sluit af door

met een politicus is inderdaad teruggebracht

inmiddels, door het veranderde politieke

te stellen dat het gebouw statisch en nu al

naar enkel zichtlijnen, maar het wekt inmiddels

klimaat, niet langer geheel openbaar zijn. De

een anachronisme is: ‘Een gebouw dat slechts

de illusie openbaar te zijn. In 1992 werd al

Bruijn had echter genoeg middelen om het

nog herinnert aan de herinnering van een

geschreven dat het later met een druk op de

gebouw ‘openbaar’ te maken zoals hij zei.

ontwerp. Zo’n gebouw als symbool van onze

knop weer totaal openbaar zou kunnen zijn, wie

Het materiaalgebruik werd zo toegepast dat

democratie moet ons wel te denken geven.’

weet gebeurt het nog eens. Er kan inmiddels

het van buiten naar binnen trok waardoor het

In de inleiding van het boek ‘Nieuwbouw

wel gesteld worden dat de publieke kijker bij

‘onduidelijk’ was wanneer je precies binnen

Tweede Kamer’ dat vlak na de oplevering te

dit specifieke gebouw ondertussen weer op

was. Daarnaast werd het gebouw opgetekend

persen gaat, schrijft toenmalig minister Alders:

de inhoud wordt gericht in plaats van op het

met veel glas wat het mogelijk zou maken de

‘Een open en toegankelijk ogend gebouw.’ Er

uiterlijk. Tot zover de architectuur.//

burger een blik naar binnen te gunnen. Ditzelfde

wordt behendig om heen gedraaid, ook als

gold voor de wanden binnen het gebouw waar

iets verder te lezen valt: ‘Maar vooral een fraaie

vergaderruimtes zich achter bevonden. Naar

verbinding tussen bevolking en parlement!’

gelieve konden deze ruimtes open dan wel een

In het blad Items van dat zelfde jaar wordt er

gesloten wand hebben.

geprobeerd een keerzijde op het kritiek te vinden, bijvoorbeeld in de volgende passage:

‘De nieuwbouw maakt geen architectuur-

‘Maar misschien is het beter zo. Een saai en

geschiedenis’ aldus het NRC Handelsblad in

degelijk parlement, waarin zelden iemand wordt

1992. Het is tekenend voor de reacties van

betrapt op overmatige spiritualiteit en waarin

de pers op het nieuwe gebouw dat de vraag

een debat over kunstwerken ogenblikkelijk

naar meer openheid deel uitmaakte van de

een kolderieke wending neemt, kan bezwaarlijk

oorspronkelijke ontwerpopgave, en dat juist dit

in het architectonische vlaggeschip van het

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Bronnen >> Nieuwbouw Tweede Kamer, Jan Rutten ISBN: 90-6450-148-3 >> ‘Met Pi de Bruijn door de nieuwe Tweede Kamer’ Items, Olof Koekebakker, 1992 >> ‘Gebouw voor de Tweede Kamer der Staten Generaal te ‘s-Gravenhage’ Bouw, Pi de Bruijn, 1993 nummer 1 >> ‘Herinnering aan de herinnering van een ontwerp’ de Architect, Mariette van Stralen, 1992 nummer 12

Het ministerie van VROM wil de positie van het ontwerp in ruimtelijke ordeningsvraagstukken in Nederland versterken. In samenwerking met de TU Delft is een leerstoel opgericht die zich specifiek op de rol van het ontwerp in de politieke context richt. Een gesprek met proffesor Wouter Vanstiphout de eerste hoogleraar inl:

design & politics Marije Ruigrok Siriluck Songsri Een leerstoel Design and Politics?

van mensen maar probeerden ze behoefte

criminaliteit, werkloosheid… ”Ze moeten de

te creëren vanuit een ideële of kritische

boel afbreken, de architect heeft gefaald”.

Het initiatief voor het opstarten van deze

houding. Een voorbeeld zijn architecten/

leerstoel komt voort uit het ministerie van VROM.

stedenbouwkundigen die “we voeren een strijd

In de jaren ’70 kreeg ons land te maken met

Het zogenaamde directoraten Ruimtelijke

tegen de verrommeling” zeggen, terwijl de

massa-immigratie. Veel allochtonen kwamen

Planning, onder leiding van Henk Ovink, heeft

verrommeling een optelsom is van menselijke

in hoogbouwflats terecht, hiermee nam het

een programma gestart genaamd Ontwerp

activiteiten. Hierin zie je de tegenstrijdigheid

slechte imago van de hoogbouwwijken bij

en Politiek. Dit heeft ondermeer tot een serie

dat een architect niet kan zeggen; ”wij doen

de autochtone bevolking toe. Er ontstond

boeken geleid. Ook ontstond het verlangen

alleen wat de maatschappij van ons vraagt”,

maatschappelijke opschudding wanneer de

naar een universitaire tak die zich specifiek kan

want de maatschappij vraagt alles en alles is

politici, architecten, publicisten en kranten riepen

richten op dit complexe onderwerp.

tegenstrijdig.

hoe verschrikkelijk de leefomstandigheden

Wat wil VROM bereiken met deze leerstoel?

Dus het gaat om het bewustzijn dat de

werden niet meer acceptabel geacht, waarmee

maatschappij –letterlijk en figuurlijk niet in

deze partijen in principe zeiden niet meer te

Ontwerpen moet veel meer in het hart van de

een hokje te duwen is...Kunt u een voorbeeld

geloven in de manier waarop men vroeger

politiek worden gebracht. Ontwerp is politiek.

geven waarbij de maatschappij zich niet in

plande. Ze zijn zich er echter niet van bewust

Ontwerpen impliceert een specifiek soort

een hokje liet duwen zoals de ontwerper had

dat ze goed beschouwd zelf in staat zijn tot een

kennis, een manier van kijken die cruciaal zou

gewenst?

vergelijkbare ingreep als de bouw van de Bijlmer.

in een wijk als de Bijlmer waren. Deze wijken

kunnen zijn voor de politiek omdat ingewikkelde

Dit doen ze niet door middel van bouwen, maar

maatschappelijke thema’s zich steeds vaker

Het fascinerende van dit vak is dat architectonisch

door te slopen. De sloop van de Bijlmer, en

ruimtelijk manifesteren. Het is van groot belang

ontwerp een soort trial-and-errorproces is,

van vele andere hoogbouwwijken, was net zo

dat ontwerpers en politici hier bewust van

en zeker geen wetenschap gebaseerd op

grootschalig als de bouw van die wijken, en men

worden zodat ontwerpen effectief kan bijdragen

herhaalbare experimenten en modellen. Die

verwachtte er even sterke maatschappelijke

aan politieke vraagstellingen.

ef fecten van. Er moet afscheid genomen worden van het maakbaarheidsdenken. Maar

‘de maatschappij vraagt vanalles, en alles is tegenstrijdig’

woningcorporaties en stedenbouwkundige diensten die verantwoordelijk zijn voor de

Kunt u dit iets concreter uitleggen?

fantastische opeenvolging van mislukkingen

herstructurering zwelgen in een minstens

van stedenbouwkundige modellen, en dan toch

even sterk maakbaarheidsdenken als hun

In een dichtbevolkt land als Nederland en een

dikwijls doorgaan met dezelfde modellen, dat

voorvaders in de jaren zestig en zeventig. Dat is

steeds dichterbevolkte wereld, worden de grote

fascineert me. Een klassiek voorbeeld van de

één fenomeen, het andere is hoe stedenbouw

maatschappelijke en economische thema’s al

falende architectuuridealen zijn de

en stadspolitiek door het steeds bedenken van

snel ruimtelijk. Vanuit deze gedachte is kritiek ontstaan op het ruimtelijk ontwerp omdat het

‘er moet afscheid genomen worden van het maakbaarheidsdenken’

te veel los zou staan van grote maatschappelijk

thema’s; het ontwerp is te dienend geworden.

hoogbouwwijken uit de jaren ’50 en ’60. Het

nieuwe modellen en nieuwe ideologieën, de

De opdrachtgever vraagt, de architect maakt. De

interessante is dat er altijd wordt gezegd

stad in een permanente staat van bouwkundige

ontwerper moet weer proberen zijn invloed in

dat architecten uit die tijd geloofden in de

en maatschappelijke zelfkastijding houden.

zijn vakgebied terug te krijgen en te ontwerpen

maakbaarheid van maatschappij; meegaan in

ten behoeve van een idee over het land, de stad,

de modernisering, samenwonen op een ideale

Voordat een plan gerealiseerd is, gaat er zoveel

het collectief. Als je kijkt naar de geschiedenis

manier. Hoogbouwflats, het groen: een mooi

tijd overheen dat je te maken kan krijgen met

van architectuur en stedenbouw werkten

plaatje, maar het werkte niet… Mensen wilden

factoren die de ontwerper niet had kunnen

ontwerpers helemaal niet voor de behoefte

zo niet wonen; die wijken ontaarden in geweld,

bedenken, bijvoorbeeld de massa-immigratie

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

die u net aankaartte. Zijn ‘mislukte projecten’

Gebrek aan kennis over een specifieke situatie

eigenlijk niet onoverkoombaar, een plan kan

is juist de reden waarom vaak gebruik wordt

zogezegd gelukkig of ongelukkig uitpakken?

gemaak t van modellen. Het gevaar van modellen is dat ze een ongelofelijke reductie van

Juist vanwege die onvoorspelbare factoren is

de werkelijkheid zijn. De ruimte en de aanleiding

het noodzaak dat politiek en architectuur op

om nieuwe dingen uit te proberen wordt heel

een fundamentele manier samen nadenken

klein. De architect werkt met een mengeling

over de beperkingen van hun eigen vak. Dat ze

van arrogantie, gebrek aan kennis, met het geld

aanvaarden dat dit vak berust op een filosofische

van andere mensen, in plekken die hij slecht

onmogelijkheid, namelijk het niet kunnen weten

kent, aan projecten met een enorme impact op

wat ze nog niet weten, wat dus betekent dat het

generaties mensen die hij nooit zal kennen. Hij

heel moeilijk wordt om op een gecontroleerde

weet dat het beter moet, en heeft weinig opties:

wijze om te gaan met het informele en het

onderdompeling in de situatie of toepassen van

ongeplande.

een model dat overtuigend overkomt op de

‘de wereld is een groot laboratiorium voor architecten en stedenbouwers, met ons allemaal als proefdieren’ Aan de andere kant pleit ik ook absoluut niet

lokalen? Het eerste is onmogelijk, het tweede is

voor een totaal relativistische bottom-up-

fake. Hier ligt het dilemma van het vak.

architectuur die alleen maar reageert op wat er op dat moment wordt gevraagd. Die zich

Eigenlijk kunnen architecten het dus nooit

op opzichtige wijze tot dienaar van de zieken,

goed doen?

armen en onderdrukten maakt, of deze nu in Amsterdam Noord of in Port-au-Prince wonen.

Dezelfde onmogelijkheid om het ooit goed te

Architectuur is natuurlijk ook een manier voor

doen geldt immers voor de politiek, en maakt

de maatschappij om dingen uit te proberen en

het tot zo’n eindeloos fascinerend en verslavend

hele grote collectieve stempels te zetten, hoe

vak. Het grootste drama voor een politicus is

rampzalig de afloop soms kan zijn; dikwijls is hij

dat het nooit lukt om zijn idealen werkelijkheid

ook wonderlijk en sprookjesachtig, maar altijd

te zien worden; maar het grootste gevaar voor

anders dan de ontwerpers hadden voorzien. De

de wereld is als de ideaalplannen van een

wereld is bot gezegd een groot laboratorium

politicus wel letterlijk en integraal uit worden

voor architecten en stedenbouwers met ons

gevoerd. Stel je voor dat politici wel letterlijk

allemaal als proefdieren.

de idealen uit hun partijprogramma’s in één

keer uitvoeren zonder ’checks & balances’?

Toch kun je de architectuur en stedenbouw

Juist in het gevecht om het maken van het

niet enkel zien als constante trial and error-

compromis in regeringsplannen zit de kern van

projecten. Er zijn in de loop van de tijd

het vak politicus. De permanente worsteling van

architectuurtypen en modellen ontstaan die

politici met de werkelijkheid, terwijl ze enerzijds

houvast kunnen geven bij het ontwerpen. Ook

opereren vanuit een wereldbeeld/ideaal/

door gebruik te maken van analysetechnieken

theorie: sociaaldemocratisch, liberaal, fascistisch

hoeft de architect niet keer op keer het wiel

wat mij betreft… Die theorie heb je nodig als

uit te vinden.

begin. Het geeft houvast door een bottom line

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Professor Wouter Vanstiphout op 9 juni jl. tijdens zijn intreerede als hoogleraar Design &Politics, de dag dat Nederland stemde voor een nieuw kabinet. Wouter Vanstiphout is in 1991 afgestudeerd in Kunst- en Architectuurgeschiedenis en Archeologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Momenteel maakt hij deel uit van het onderzoekscollectief Crimson Architectural Historians, dat hij in 1994 samen met Michelle Provoost oprichtte. Vanstiphout geeft bovendien lezingen en vervult gastdocentschappen aan diverse onderwijsinstituten in binnen- en buitenland en is hoogleraar aan Architectonisch en Stedenbouwkundig Ontwerp aan de Technische Universiteit van Berlijn.

op te stellen waarop je kunt terugvallen zodat

architectuurstudenten en opdrachtgevers over

probleem (Vogelaarwijken/probleemwijken).

je in een worsteling van compromissen niet

de hele wereld: de starchitect. Maar zijn status

Een wijk moet voldoen aan bepaalde eisen die

vergeet waar je voor staat. Zo gaat dat vaak ook

is heel dun, heel kwetsbaar, een reus op lemen

worden getoetst aan landelijk geldende criteria.

in een ontwerpproces; je concept is je houvast, je

voeten.

Als een wijk niet aan de gestelde voorwaarden

dogma, je evangelie; maar God bewaar ons voor

voldoet, dan wil de politiek dat zo’n wijk toch

het integraal uitvoeren van het concept. Maar

Er moet flink bezuinigd worden, dus ook

aan die eisen gaat voldoen. Hieruit ontstaat een

God bewaar ons nog meer voor de architect

in de architectuur. Van welke ruimtelijke

ongelofelijke modelmatige manier van ingrijpen

zonder concept, zonder ideaalbeeld, zonder

vraagstukken hoopt u dat het nieuwe kabinet

in de stad. Een stedelijk vernieuwingsproces (met

evangelie.

ze ondanks de bezuinigingen hoog op de

of zonder de corporaties) werkt niet met zo’n

politieke agenda zal zetten?

aanpak. Neem een probleemwijk: een toppunt

Kan de politiek architectuur als visueel middel

van complexiteit probeert men te versimpelen

gebruiken om van een abstract politiek idee

De steden zijn een groot probleem in Nederland.

met checklists met kwantitatieve eisen. Veel van

een concrete uitwerking in de maatschappij

Door de bouw van Vinex-wijken werden er

die in cijfers weergegeven criteria zijn echter niet

te plaatsen?

aan mensen in de stad huizen buiten de stad

kwantitatief, zoals leefbaarheid, wat dan weer

aangeboden, met meer rust en groen. Veel

leidt tot een ontzettende pseudowetenschap

Architectuur wordt de laatste 20 jaar steeds

middenstanders trokken de stad uit waardoor

van het in cijfers en spreadsheets onderbrengen

meer als een retorisch middel gebruikt, als

er enorm geïnvesteerd moest worden in de

van dingen die niet meetbaar zijn.

‘met een mengeling van arrogantie en gebrek aan kennis, stopt de architect het geld van anderen in projecten met een enorme impact op generaties mensen die hij nooit zal kennen’

Welke aanpak ziet u voor zich? Er m o e t e e n m ani e r v an s t a ds o nt we r p komen die niet reduceert maar uitgaat van

een vorm van representatie. Architectuur is

oude wijken/stadsdelen. De trek van binnen

een bepaalde mate van complexiteit. Van

één van de cultuuruitingen geworden en past

naar buiten de stad en andersom zijn net

een bepaalde gelijktijdigheid, gelaagdheid,

daarmee in het rijtje van design, muziek, kunst,

communicerende vaten. Door het bouwen

onvoorspelbaarheid: de modellen en de

mode en theater. Het belang van architectuur is

van Vinex-wijken buiten de stad maak je het

pseudowetenschap, de criteria, de targets,

vanzelfsprekend voor de elite die houden van

mensen te gemakkelijk om uit de stad te

en dat hele rataplan van onder zoekers,

cultuur en natuurlijk voor de architectenbranche

trekken. Modellen waarbij mensen onbewust

consultants, adviseurs, kenniscentra en

zelf. Echter, het gevaar bestaat dat je architectuur

gedwongen worden om op een manier en een

communicatiebureaus kunnen wat mij betreft

als een soort autonome cultuuruiting op den

plek te wonen vanuit een collectief oogpunt,

allemaal het raam uit, zeker uit het raam van

duur niet meer kunt uitleggen, en er niet meer

bleken haast allemaal onsuccesvol (althans

de TU Delft.

de steun voor kunt verwerven die je nodig hebt om relevant te zijn. Zo kun je de projecten van de Why Factory van Winy Maas binnen de

‘God bewaar ons voor de architect zonder concept, zonder ideaalbeeld, zonder evangelie’

architectuurwereld goed uitleggen, en hebben ze een plek, maar daarbuiten verworden ze tot

in een democratie). Vandaar dat utopische

Voor mij is het ontwerpen zelf een uiterst

heftige en spectaculaire statements over dingen

conceptuele plannen geen enkele zin hebben.

mysterieus en fascinerend fenomeen; dat

die in de wereld aan de hand zijn, zonder dat ze

We moeten ons concentreren op het worstelen

komt wellicht omdat ik zelf niet als ontwerper

er daadwerkelijk invloed op hebben: kunst dus,

met de dilemma’s die we tegenkomen en met

ben opgeleid. Het is een versmelting van

maar dan nogal eendimensionale kunst.

de grootst mogelijke creativiteit vanuit het

groupthinking met persoonlijke intuïtie, van

bestaande de wereld beter proberen te maken,

echte nieuwsgierigheid naar de wereld, met

zonder vooropgezette modellen.

een puur esthetisch autisme; het combineert

Zolang er geld voor vrijgemaakt wordt is het voor de architec tuur een net iets te

de meest verschrikkelijke chaos en verspilling

verleidelijke positie. De architect waant zich

Het probleem is ook dat bestaande stadsdelen

van tijd en moeite, met een ongelooflijke

een held, geeft interviews op televisie en

als een probleem worden beschouwd dat je

efficiency en doelgerichtheid. Alleen al hoe

voor damesbladen, wordt bijna een halve

moet oplossen, alsof het om een lekkende

sommige architectenbureaus dit proces weten

filmster, en wordt aanbeden door legers van

olieleiding gaat of een ander technisch

te organiseren is bizar. Tientallen mensen

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

zijn bezig met maquettes te maken en dan

Het is niet genoeg voor architectuur om beelden

wordt er één uitgepikt, door iemand die hem

en iconen, symbolen en slogans te maken. Die

ondersteboven houdt, maar er dan ineens iets in

symbolen zijn aan inflatie onderhevig omdat

‘The Why Factory zou eigenlijk de ‘Don’t ask me Why Factory’ moeten heten’ ziet wat niet was bedoeld maar wel toepasbaar is

ze een industrie op zichzelf worden. Dat is mijn kritiek op de beroemde visionaire architecten:

Het idee van collectief speculeren en het

dat het een doel op zich is geworden om dat

samen vormen van intuïties en speculeren van

soort wilde ideeën te lanceren: want er is een

oplossingen, door middel van een met militaire

enorme markt voor. Ik sta er een beetje dubbel

discipline georganiseerde chaos. Daar is Winy

in. Want ik zou ook niet willen dat iedereen zich

Maas, met zijn OMA-verleden erg goed in; en

als een architectonische ontwikkelingswerker

daarom is zijn aanwezigheid in deze oude en

zou opstellen. Ik denk dus dat je pas echt

bureaucratische ontwerpschool potentieel heel

‘visionair’ bezig bent als je dat visionaire nog

belangrijk.

kan inzetten bij een echte tactiek, een echte strategie. Die strategieën moeten werken voor

Denkt u dat architecten als Winy Maas/MVRDV

verschillende maatschappelijke belangen.

‘Weet je wat? We geven de Architect de schuld’ Peter van Straaten

de toekomst zijn met hun experimenteel denken die de door u gevreesde modellen

Eigenlijk moeten de partijen (binnen faculteit)

kunnen doorbreken? De alom bekende

veel meer de discussie aangaan met elkaar om

MVRDV-varkensflat (Pig City) is een totaal

het optimale uit hun specialismen te halen?

andere, radicale en controversiële benadering van omgaan met ruimte.

Precies, iedereen is te veel bezig met zijn eigen rol en door de bezuinigingen met het

Het probleem van de Why Factory is dat de

beschermen van eigen territorium. Dat is ook

‘Why?’ vraag te zelden wordt gesteld; het zou

politiek, maar van het foute soort. Maar het

eigenlijk de Don’t Ask Why Factory moeten

totaal, de impact van het ontwerpen op de

heten. De projecten zijn stuk voor speculaties

maatschappij, en vice versa ,moet altijd voorop

over wat er zou gebeuren als we ons met huid en

staan. Je moet alles zo ingewikkeld, zo complex

haar aan één totaalconcept zouden overleveren,

mogelijk maken, de wereld waarin een ontwerp

zonder kritiek, zonder reflectie, zonder getwijfel

terecht komt is immers ook complex.//

of getreuzel. Mijn kritiek op deze manier van werken is dat de oplossingen heel ver worden

>> dit interview heeft plaatsgevonden op 20 september 2010

opgetrokken maar vervolgens zweven ze daar en word er niets meer mee gedaan. Ze moeten dan eigenlijk weer terug naar de grond worden gebracht en dan zou je ze moeten uitproberen. Er zou veel meer een wisselwerking moeten zijn tussen permanente confrontatie met de vuile werkelijkheid. Nu zijn het internationale statements zonder context. Ook al zijn dit soort ideeën absurd en bijna niet meer realistisch, kan hier geen inspiratie voor ruimtelijke vraagstukken uit worden geput?

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

With the right ingredients and the ability to manipulate and intimidate the ignorant and opportunistic, anyone can become president. Suriname is a perfect example of this. Let us examine.

building a banana republic Daphne Bakker

1. Take matters into your own hand

3. Enrich yourself...by any means possible

political party, consisting of opportunist and

W ith new e le c tions around th e cor n er,

Now that you have all this power, you can have

your friends from your military regime, takes part

impatiently stage a coup with other sergeants

a little fun. Start by cherry-picking pieces of

in the election and receives the least amount

and justify it by citing the public’s disapproval

land - your own personal compound along

of votes. However you still have control of the

of the current political situation and your own

the Surinamese river, headquarters for your

army and a comfortable life while the former

frustrations with the “arrogant” attitude of the

“political” party and your own private holiday

colony is left in complete ruin. You’ve introduced

ruling leaders. Quickly climb the ranks in the

shack in the pristine jungle. The dwindling

a new criminal element to the nation - the

new military government and gain control over

monetar y reser ves of your countr y force

drugdealers, money launderers and smugglers.

the inexperienced new nation. Adopt socialist

you to consider other means of financing

They’re power and financial clout transform the

rhetoric that’s quite in vogue in the region, even

your expensive lifestyle. Reinvent yourself

built environment: McMansions are introduced

though with your limited education you have

as a drug baron, turning the tiny nation into

and homes are torn down - even though there

no idea what you’re talking about. Take credit

an important link in the chain that is the

is a housing shortage - and replaced by empty

for infrastructural improvements and housing

international drug trade. Unfortunately more

warehouses and unnecessary stores.

‘reinvent yourself as a drug baron, turning the tiny nation into an important link in the chain that is the international drug trade’

After some time there is an incident at Schiphol. You were (rightly) treated as a common criminal when the new Surinamese president refused to take your hand and you were escorted away

projects that were initiated by the government

people would like a piece of the lucrative pie

from the media. Humiliated, your pride hurt,

you overthrew. After a year rebrand the coup

(main ingredient: forbidden white powder).

you stage a second coup by simply placing a

as a revolution by erecting a monument on the

Your former bodyguard establishes a guerilla

phone call informing the government it has

ruins of the Police headquarters you destroyed

group and starts attacking strategic economic

been overthrown. A chaotic period follows.

when you violently took control.

targets, in hopes of gaining control of the drug

New elections are held and your party loses...

trade, resulting in a civil war that devastates

again. The new government is forced to adopt

2. Silence your critics

the communities in the jungle. Your men are

unpopular measures - after you and your men

For fear of losing control of your own personal

responsible for a tragic massacre - the murders

completely decimated the bank reserves - to

little playground, start ruling with an iron

of 35 innocent civilians, mostly women and

return to some monetary stability and create a

fist. Have the army patrol the streets, initiate

children, from the village of the guerilla leader.

foundation for further development of the small

a curfew, shut down the university and all of

Again, claim innocence.

country. As the years pass, crucial successes are

the media when those pesky intellectuals start

accomplished, resulting in a growing economy.

publicly protesting your modus operandi. Even

4. Use intimidation to get your way

However the most vulnerable groups within the

go so far as to burn down buildings of radio

You realize that the party is over. Who knew

society do not witness improvements in their

stations and newspapers in order to send a clear

ruling a country would be so much work!

day-to-day lives.

message. When you have no options left, have

You’d rather enjoy your ill-gained wealth while

your men pick up 16 of your most prominent

lounging in the cool rapids of your amazonian

5. Avoid jailtime

critics in the middle of the night, dragging

get-away. Besides the increasing pressure to

It’s common knowledge how you make a living

them from their homes and after abusing them,

return to democracy, from the US and the

and thus only a matter of time before you

sentence 15 of them to death with no trial or

Netherlands, have you running scared. Best

would get caught. The Dutch government has

jury. Afterwards spin the murders as a means of

to get out willingly than to be forced into an

collected enough evidence against you and

thwarting a contra-coupe. But keep changing

American prison. Agree to hold new democratic

you are tried and convicted in absentia for drug

your story over the years, finally claiming that

elections under one condition - the winning

trafficking. Luckily the constitution you had

you had no knowledge of the event, that it was

party/coalition adopts the inferior constitution

made during your reign protected you against

committed by rogue members of your army.

your minions have put together. Your own

being extradited. You spin the conviction as a

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

political ploy by the Dutch government and have

this Pinocchio wants to be a real boy. He starts

the army you need to exert your power over

your lawyer claim that their allegations were

carving out his own plans. However his reign

the sad excuse of a republic. In the meantime

backed up by weak evidence, knowing full well

is nearly just as damaging...at least financially.

start squabbling with the other leaders of your

that most of the Surinamese media would not

Besides filling his own pocket with the country’s

coalition for the right to place their people

contest this statement.

hard-earned dough, “spreading” the wealth

in cushy, well-paid and powerful positions of

among his friends, he legalized gambling (the

national companies and organizations.

6. Makeover!

perfect way to launder money) and pumped

Your image needs an overhaul. No one wants

borrowed money into populist vanity projects,

The first cracks in the facade are appearing. It’s

to vote for the man responsible for the mess

completely emptying the reserves.The economy

only a matter of time before it’s starts to crumble

they find themselves in. Start claiming you’ve

stumbles into chaos...again. The citizens turn to

and the whole cycle of decay and rebuilding can

changed your ways. Make it known that you’ve

the streets, calling for his resignation. He refuses,

start again.//

found Jezus by joining the church of a self-

but agrees to new elections. Both your parties

declared “bishop”, a snake ooil salesman, who

lose the elections and it’s up to the others to

believes he has the power to cure the believers

clean up your mess again.

from cancer and HIV. In a Al-Jazeera interview compare yourself to world peace leaders,

8. Promises, Promises

specifically Ghandi and Mandela, explaining

Start planning your return to power. Manipulate

that anyone who has ever fought for the rights

the poor and ignorant with promises that can’t

of the poor has been treated like a criminal. Cast

possibly be kept - 4 lane highways that connect

yourself as the leader of the common man, even

us to Brazil, wealth and home-ownership for

though you live in a highly secured mansion

everyone. Court the young - who are the largest

financed by drug money, as someone young and

single group of voters - by promising “change”.

Bronnen >> Tim Padget,12/08/2010, Time, Suriname: The Dictator Who Came in from the Cold >> Ellen de Vries, 06/01/2010, De Groene Amsterdammer, ‘De heer Bouterse lust ik rauw’ >>Joost Oranje, 21/11/2007, NRC Handelsblad, Desi Bouterse is al een mythe: sportleraar, legerleider, zakenman >> starnieuws.com

‘4 lane highways that connect us to Brazil, wealth and homeownership for everyone’ vital, even though you’re the same age as the old

9. Unholy allegiances

men you criticize. Promote your party as being

Finally gain most votes in this years election.

ethnically diverse, as an organization that has

Unfortunately it’s not enough to rule, forcing

come together to reach the same ideals instead

you to work with other parties lead by former

of being drawn together by a same cultural

enemies and criminals. Explain that the only

heritage. But pretend that these ideals aren’t in

way the country can move forward is by working

fact based on gaining power and wealth.

together, even with people whom you vilified in threatening speeches months before.

7. Master the art of puppetry Since the majority of the population would

10. Regain power and slowly drop your “mask”

rather not see you in power, you have to find

Get elected as president and quickly revert

another way of achieving it. First you steal away

back to old habits. Start to chip away at the

the newly elected members of parliament from

murder trial held against you by taking away

the winning parties, possibly by promising

the security detail of the judges and firing it’s

financial compensation, i.e. bribes. Have them

spokesperson, claiming that these were budget

vote your presidential candidate into power,

cuts, while at the same time planning expensive

whom you’ve chosen to be your marionette. But

populist projects. Start making steps to rebuild

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

maakbaarheid Joris Hoogeboom

maakbaarheid

meer losstaande partijen onderdeel zijn van

ontwikkelingen over het hoofd te zien, waarvan

“De term maakbaarheid duidt op een analyse

het proces met zowel private als publieke

sommige zelfs erg bewonderenswaardig zijn

van de mogelijkheden om iets te kunnen

rollen. De effecten van dit soort initiatieven en

en krediet geven aan dat anarchistisch model.

construeren. In die zin kan de term zowel op

ontwikkelingen zijn echter een stuk moeilijker te

fysieke als psychische mogelijkheden duiden. In

herkennen en te daardoor ook te objectificeren.

improvisatie

filosofisch opzicht kan de term gebruikt worden

Hoe kun je het ongereguleerde herwaarderen

De extreem hoge dichtheid van dit bouwblok

tegenover determinisme (filosofie).”

in een neoliberale consumerende context?

brengt een hoop ontwerpproblemen met zich

In de context van architectuur heeft het de

Een context waarin masterplannen gemarket

mee, die ook als het door een architect zou worden

betekenis dat de gebouwde omgeving sociaal

worden als merken en langzame, ontwikkelingen

ontwikkeld, uitdagingen zouden vormen. Zoals

politieke effecten heeft.

niet opvallen.

ook bij tamelijk normale bouwwerken hebben de inwoners levensbehoeften zoals: water,

super dutch

kowloon walled city

licht, voedsel en ruimte. De dichtheid was zo

Sinds de verlichting heeft maakbaarheid altijd

Een ex treem voorbeeld waarin een zelf-

hoog dat er in de onderste lagen bijna geen

hoog in het vaandel gestaan in de Nederlandse

regulerend groeiproces zich heeft voltrokken

licht meer was, op een paar lichtschachten

samenleving. In de meest zichtbare vorm is dat

is een heel special bouwblok in Kowloon

na, en met lampen moest worden verlicht. In

in het fysieke model: zoals de inpolderingen

genaamd ‘the walled city’. Een onderdeel van

water werd voorzien door met vele individuele pompen water uit ondergrondse aquifers

‘In die zin is ‘the walled city’ in Kowloon een werkend model van een anarchistische samenleving’

te pompen naar water tank s op het dak , waarvandaan het via een warrig netwerk van waterleidingen naar beneden werd gevoerd.

en deltawerken. Die zijn gevormd vanuit een

een sloppenwijk waarin zowel Hong Kong als

Voor het rioleringssysteem was in het begin

ideologie dat een omgeving op grote schaal

Engeland geen invloed had heeft gezorgd

geen echt systeem, maar wonderbaarlijk genoeg

gevormd kan worden naar een centraal idee.

voor een politiek vacuum waar zich door de

infecteerde dit niet de waterbronnen. Om de

Bij grote civieltechnische werken is dit natuurlijk

jaren heen een stad binnen een bouwblok

verlichting en pompen te laten werken was

niet verwonderlijk, des te meer omdat een

heeft ontwikkeld. Het bouwblok, dat met recht

natuurlijk elektriciteit nodig, dit werd gestolen

algemeen doel en draagvlak gemakkelijk

een stad genoemd kan worden, steekt in schril

van het elektriciteitsnet eromheen. Eén van de

gecreëerd is. In dit geval was dat het dreigende

contrast met zijn omgeving, met een dichtheid

problemen waar echter nooit een oplossing

gevaar van watersnood en ruimtegebrek. Deze

van 1,900,000 bewoners per vierkante kilometer

voor is gevonden was het afvalprobleem. Het

ideologie heeft zijn weerklank gehad in de

is het enorm bouwwerk in de verder niet

organische afval was vrij makkelijk te verwerken.

Nederlandse stedebouw en architectuur, van

bijzondere sloppenwijk. Geteisterd door triad

Echter werd het anorganische afval zoals oude

gesammtkunstwerken tot uitbreidingswijken.

gangs, grote ratten, slechte riolering en branden

televisies, kapot meubilair en versleten kleren

Hierbij is het creëren van draagvlak en noodzaak

was het lang geen aangename plek om te wonen.

verzameld op het dak en daar achter gelaten.

een minder duidelijk gebied waarbij het

Maar paradoxaal genoeg ook het dichtste

democratisch bestel via een lange weg de

bij een zelfregulerende, zelfonderhoudende

bouwblok als stad

koppeling tussen burger en bestuurder vormt.

en organisch ontwikkelende moderne stad

Op deze manier was er een soort van stedelijke

Sinds de liberalisering heeft dit een negatieve

die er ooit is geweest. In die zin is ‘the walled

substructuur ontstaan die niet helemaal perfect

betekenis gekregen als bedreiging van de

city’ in Kowloon een werkend model van een

was, maar op een bepaalde manier werkte voor

marktwerking. Hieraan gekoppeld gaat ook

anarchistische samenleving. Waar de stad

dit bouwblok. Onder deze omstandigheden

een langlopende verschuiving in machtspositie

niet alleen een bouwblok was maar ook een

begon zich een samenleving te vormen die

en verandering van politieke structuren van

economie, waar voedsel werd geproduceerd

zichzelf kon onderhouden. Elke mogelijke

een centraal georganiseerd model naar een

en medische zorg werd verleend. Het is

industrie was hier vertegenwoordigd; van

meerkernig model. Dit heeft ook zijn weerklank

makkelijk om te vervallen in afgrijzen van de

gokhuizen tot visfabrieken tot restaurants. Het

gevonden in de stedebouw waarin steeds

leefomstandigheden en daarbij de positieve

herbergde meerdere scholen en kinderopvang,

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

medische praktijken en een tempel in het

ingrijpender, worden steeds meer aanpassingen

elektriciteitsnetwerk en af valverwerking.

midden. De diversiteit en rijkheid op deze

gemaakt om het iets comfortabeler te maken;

Desondanks werd deze manier van ontwikkelen

schaal en dichtheid is ongekend. Al deze

het gebouw als organisme dat nooit stopt met

en leven niet door iedereen als wenselijk gezien

menselijke activiteit, al dan niet willekeurig,

evolueren.

en is uiteindelijk besloten om het geheel te

levert een omgeving die ontzettend gevarieerd

slopen. Het is natuurlijk niet de intentie om

is en als beste vergeleken kan worden met het

Wat hierbij fascinerend is, dat ondanks al zijn

dit bouwblok in kowloon te romantiseren,

regenwoud in zijn variatie en beleving.

verschrikkelijke tekortkomingen, dit gebouw

de leefomstandigheden waren niet op een

en zijn bewoners erin geslaagd zijn wat nog

acceptabel niveau en er waren vele misstanden.

Waar in Nederland architectonische creaties

geen architect is gelukt met al hun expertise

Een reactief ontwikkelproces is ook niet het

soms onaantastbaar zijn, zijn veranderingen in

en budget; Een megablok zonder rigide

ideaal, maar misschien kan lering uit worden

Hong Kong vrijwel orde van de dag. Dit is naar

structuur dat zich constant kan aanpassen

getrokken uit de positieve ontwikkelingen van

mijn inzien mogelijk omdat het beheer door een

aan de eisen die de bewoners stellen aan het

een zelfregulerende gemeenschap die groot

en hetzelfde collectief gedaan wordt in plaats

gebouw. Van watervoorziening tot goederen

genoeg geworden is om zichtbaar te worden.//

van aparte partijen met aparte belangen. Ramen

tot het toebehoren aan een grote familie en

worden aangepast, zo nodig air-conditioning

het huiskamergevoel. Door de jaren heen is

Bronnen

ge誰nstalleerd, daken verbouwd en antennes

het bouwblok langzaam geintegreerd met de

ge誰nstalleerd. Op deze manier, en nog wel

reguliere netwerken zoals stadswaternetwerk,

>> Greg Girard & Ian Lambot,1993, City of Darkness: Life in Kowloon walled city

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Het land van de glimlach, gouden tempels en vakantiestranden. Dat is het imago van Thailand. Niet alleen voor de toeristen maar ook voor de inwoners zelf. Het vaderlandsliefde gevoel wordt vanaf kleins af aan in je hart gelegd. Trots moeten wij zijn op ons land, ons bloed en onze koning…

amazing Thailand Siriluck Songsri

Afgelopen periode heeft Thailand roerige

consumptiemaatschappij te voldoen aan haar

uitstraling van een klassieke krottenwijk; muren

gebeurtenissen meegemaakt. Een nationale

verlangens. Er zijn dichtbevolkte vervallen

en daken van de huizen, bestaan uit geroeste

onrust, een identiteitscrisis. Op het nieuws

w o o nw i j ke n , ‘o p g e b o u w d ’ d o o r z o w e l

stalen golfplaten, houten planken en alles wat

wordt gepraat over de rode en gele shirts, die

autochtonen als allochtonen op verboden

stevigheid en weerstand tegen de elementen

het niet met elkaar eens kunnen worden over

terreinen. De infrastructuur is gericht op

biedt. De straten langs de ‘klong’ (kanaal) zijn

wie het land mag regeren. Achter de vriendelijke

automobilisten, bereikbaarheid met eigen

bedekt met ophopende vuilnis. Ik vraag mij

glimlach, verschuilen knagende tanden. Maar

vervoer is het ideaal. Hoewel er steeds meer

af waarom iemand in zo’n conditie zou willen

nauwelijks een half jaar na de ‘burgeroorlog’

tendensen zijn waarbij men pleit voor een beter

wonen en waarom er niets wordt ondernomen

in Bangkok stonden de meeste stadsbewoners

openbaar vervoersysteem, blijft de individuele

vanuit de overheid om de leefomstandigheden

keurig in een rij van 3 kilometer lang, om als de

‘sabai-sabai’ (ontspannen) houding het meest

in deze wijk te verbeteren.

eerste de nieuwe donut, Krispy Kreme, te mogen

toonaangevend.

proeven. De bitterheid wordt vervangen door de zoete smaak.

De Klongtoey slum is de grootste slum in Ik heb niet in Bangkok gewoond maar mijn

Bangkok. Het is gelegen aan de eerste zeehaven

herinneringen daarover, roepen zo nu en dan

van Thailand. In het begin, in de jaren ’50,

En boeddhistisch zijn wij. Regelmatig geven wij

vraagtekens op. Iedere zomer bezochten wij

woonden er werkers die meewerkten aan de

aalmoes aan de monniken en doneren wij aan

onze grootouders in het noordoosten van het

constructie van de zeehaven. Er waren enkele

de tempels, gelovend dat wij dit vrijwillig doen

land. Daarvoor moesten wij via Bangkok rijden,

tientallen huishoudens. Tegenwoordig zijn

voor het welzijn van anderen. Maar diep van

door de rimboe van high-rise gebouwen,

er meer dan twaalfduizend huishoudens

binnen doen wij het omdat we hopen iets terug te krijgen; wie goed doet die goed ontmoet, het liefst nog in dit leven en anders in het volgende leven (wij geloven namelijk in reïncarnatie). Wij zijn eigenlijk zelfzuchtig en begrijpen weinig

‘de Klongtoey wijk heeft de uitstraling van een klassieke krottenwijk; muren en daken van de huizen bestaan uit geroeste stalen golfplaten, houten planken en alles wat stevigheid en weerstand tegen de elementen biedt’

van Boeddhisme. Het trotsgevoel van eigen land maakt men blind voor eigen onvolmaaktheid.

sn e lwe g e n e n b o u w te r re in e n . Dat w as

of zeventigduizend mensen. Deze slum is

Vraag een Thai wat de reden is geweest voor

indrukwekkend om te zien. De meters hoge

uitgegroeid tot een zelfstandige gemeenschap

de binnenlandse politieke onrust van afgelopen

snelweg gaat dwars door een woonwijk.

met tempels, mark ten, scholen en eigen

periode, dan zal zijn vinger onmiddelijk naar

belangenorganisatie om met de overheid te

iemand anders wijzen, nooit naar zichzelf.

Als je lange handen hebt, kun je bijna het raam

Als iemand die al bijna tien jaar niet meer in

van een flatgebouw naast de weg aanraken.

Thailand woont, kijk ik nu met de ogen van een

Verderop was men druk bezig met het bouwen

Door de jaren heen zijn ze in conflict gekomen

buitenstaander terug naar mijn moederland.

van de nieuwe verhoogde snelweg. Het zou

met de overheid. De overheid vindt dat de

Het is verbazingwekkend hoe tegenstrijdig

de file in dat gebied verlichten. Een zomer

leefomstandigheden van deze mensen niet

Thailand is.

later was die snelweg een paar meter langer

acceptabel zijn. Leuk detail is dat dit gebied

geworden. Maar het zou niet verder worden

een strategische ligging heeft waar het nieuwe

Het tegenstrijdige karakter zou een reden

afgemaakt. Het stond daar weg te rotten. Het

economische centrum geplaatst zou kunnen

kunnen zijn voor de onrust in het land, als

is voor mij nog steeds een mysterie waarom

worden.

een onderliggend proces dat zich al lange

het project afgeblazen werd terwijl de bouw in

tijd ontwikkeld en nu het kookpunt heeft

volle gang was.

bereikt. Het proces heeft zich geuit in de

communiceren.

Al meer dan twintig jaar probeert de overheid de transformatie van dit gebied te realiseren.

vorm van stedelijke omgeving, het meest

De snelweg strekte zich verder langs woningen,

Het gebied beslaat meer dan 2300 ‘rai’ (1 rai is

zichtbaar in Bangkok en de steden eromheen.

kantoorgebouwen en scholen. Rechts zag ik een

1600 vierkante meter) en is het eigendom van

Er zijn megastores om de snelgroeiende

krottenwijk, de Klongtoey wijk. Het heeft de

de Thaise Port Authority. Ongeveer éénvijfde

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

Afbeelding: ‘Bangkok Slums’, Grind en Barrett, http://www.flickriver.com/ photos/universaleducation/popularinteresting/

van het gebied is bezet door illegale bewoners.

niet vertrekken uit de markt omdat niemand

van de bereikbaarheid van het gebied afwezig

Hoe en waar moeten deze mensen opgevangen

de zekerheid kan bieden dat ze ergens anders

is. Er moet een nieuw ontwerp komen waarin

worden? Je kunt ze niet zomaar uit het gebied

hun geld kunnen verdienen. Telkens wanneer

alles geïntegreerd wordt, echter is het project

verbannen. In het verleden heeft de overheid

er gepraat werd over de herontwikkeling

wel nuttig geweest. Het wordt gebruikt als

geprobeerd om bewoners uit andere slums een

ging men in protest en kon het uitlopen in

een leidraad voor de herontwikkeling en als

plek te geven buiten het centrum van Bangkok.

geweld en vielen er doden. Wat opgemerkt

communicatiemiddel met de buurtbewoners en

Er werd gekeken naar Europese voorbeelden

kan worden, is het belang van deze markten

handelaars. De belangenorganisaties van deze

van hoogbouwwijken uit de jaren ’50 en ’60. De

voor de middenklassers in dat gebied. De

twee groepen hebben gezegd mee te willen

illegale bewoners konden deze flatwoningen

middenklassers hebben het niet breed en

werken aan de herontwikkeling nu zij zien dat er

huren voor weinig geld. Maar de meesten

leven van goedkope middelen die ze kunnen

oplossingen zijn bedacht voor hun problemen.

verhuurden hun flats verder aan middenklassers,

verkrijgen van de markten. Eigenlijk zijn deze

blijkbaar was er vraag voor zulk woningen, en

plaatselijke handelaars het tandwiel van de stad

Wat nu nog rest is de geldkwestie. De overheid

zelf gingen zij terug naar de slum. Omdat zij

en houden de economie draaiend.

heeft private investeerders nodig omdat het een

daar dichter bij hun werkomgeving konden

megaproject is dat meer dan honderdduizend

wonen. Dit is zeker een belangrijk punt in het

Onlangs heeft de Port Authority opdracht

miljoen bath gaat kosten. Tot nu toe is het nog

herontwikkelingsproject van Klongtoey waar

gegeven aan het architectenbureau A49

niet duidelijk geworden welke investeerders mee

opgelet moet worden. Het is niet geoorloofd

om te onderzoeken naar herontwikkeling

mogen doen. Blijkbaar is het lastig investeerders

om weer dezelfde fouten te maken omdat de

mogelijkheden van het gebied. Het project dat

te vinden die ‘transparant’ ondernemen en

overheid al veel economische schade heeft

in 2003 gestart werd, heet ‘Modern Port City’.

geaccepteerd zijn door de samenleving. Het

opgelopen door de goedkope huurflats.

Het concept van dit herontwikkelingsplan is

zou een langdurig gevecht zijn tussen de

het verbeteren van de leefkwaliteit van de

machthebbers, met zowel bondgenootschap

Een andere factor die voor een moeizame

Klongtoey bewoners en het optimaliseren van

als prijs. Terwijl de machthebbers met elkaar aan

herontwikkeling zorgt is de belangenkwestie

de transportcapaciteit van de zeehaven. De

het uitvechten zijn wie het meeste profijt mag

van de private ondernemers die verschillende

ontwerptechniek dat toegepast wordt is de

ontvangen, wachten velen vol spanning op de

locaties van de Port Authority huren. Deze

zonering waarin verschillende functies zoals;

komst van de Modern Port City, met hoop op een

locaties verhuren ze verder aan plaatselijke

woningen, faciliteiten, parken etc., een plek

betere toekomst. Daarna zou het weleens een

handelaars, zo ontstaan markten in Klongtoey.

krijgen. Op deze manier kan het gebied in

realiteit kunnen zijn dat het snelwegproject aan

Soms zijn de contracten reeds verlopen maar

verschillende fases worden gerealiseerd. Het

het begin van dit verhaal eindelijk afgemaakt

toch geven zij de locatie niet terug aan de

project ziet er belovend uit. Het enige zwakke

wordt.//

overheid. De plaatselijke handelaars willen ook

punt, en meteen de grootste, is dat het ontwerp

s t y l o s // p o l i t i e k // a l g e m e e n

agenda Berlijn excursie Stylos reist af naar het mondaine Berlijn voor een fietsstocht langs de architectonische hoogtepunten van Berlijn en daarnaast project bezoeken aan het recent in de vakbladen gepubliceerde project van Brandlhuber architecten, de Tempelhof en Tacheles

ADHD Drie experts geven deze avond hun visie op een aantal actuele thema’s in de stedenbouw, zoals citymarketing en het zelforganiserend vermogen van de stad, en koppelen daar een advies aan. Erik Pasveer zal vervolgens met hen en het publiek in gesprek gaan.

Qinyung Ma In zijn lezing ‘Designeloper’ zoomt Qinyung Ma in op de ontwikkeling van de Chinese architectuur en de rol van de architect in China. Deze ontwikkeling en positionering verloopt namelijk geheel anders dan in Westerse landen.

New Towns & Politics Or is the idea to build a New Town from scratch just proof of a fatal misunderstanding of what makes a city a city? Is it a sign of a gross ignorance on the part of politicians, planners and all those involved in this process of the complexity and the unpredictability of the urban?

Composing Urban Space The symposium will focus on composing and proportioning Urban Space. Rob Krier and Sjoerd Soeters will both lecture on this theme and invite you to join in on a discussion about architecture, urbanism and education. This will be led by professor Henco Bekkering (Chair of Urban Design).

Thomas Rau Thomas Rau volgde opleidingen op het gebied van beeldende kunst en dans aan de Kunstacademie en studeerde architectuur aan de RWTH Aken. Sinds 1990 werkt hij als architect in Amsterdam, waar hij in 1992 RAU oprichtte. Steeds meer gebouwen van RAU zijn energieneutraal en zijn gebouwd.

5-7 nov locatie // Berlijn site // www.stylos.nl

9 nov locatie // Den Haag site // www.haac.nu

11 - 12 nov locatie // Faculteit Bouwkunde Delft site // www.designersofthefuture.nl

11 - 12 nov location // New Town Institute Almere site // www.newtowninstitute.org

1-2 dec location // Oost Serre, BK-City times // Wed 16.00 -19.30 site // www.stylos.nl

6 dec locatie // Zwarte doos Eindhoven site //www.architectuurcentrumeindhoven.nl

Als je doet wat vindt hoef je je nooit te werken,

leuk

dat noemen wij passie.

Kijk voor het meest actuele aanbod van vacatures binnen bouw en techniek op www.continu.nl