pantheon// 2011 - onderdrukking

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2011

pantheon//

onderdrukking

pantheon// bimonthly edition of the study association Stylos faculty of Architecture, TU Delft always printed on 100 % recycled paper

colofon jaargang 15, editie 2, juni 2011 oplage: 2400 Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon// vijf maal per jaar

about the cover The photograph on this issue’s cover is of the pearl monument in Manama, Bahrain during the protests of the shi’ite minority against the sunni elite. It was a rallying point for the protesters.

To quell the protests the government demolished it.

AFP photo

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2011

pantheon//

onderdrukking

redactieadres BG. midden 110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft info@stylos.nl www.stylos.nl eindredactie Joris Hoogeboom

2. onderdrukking.indb 1

19-06-11 14:09

hoofdredactie Thijs Bennebroek Noor Debets redactie Jurgen Beliën Sine Celik Elena Grigore Thomas Dillon Peynado Marije Rutten Loes Thijssen aan dit nummer werkten mee Bestuur 117, studievereniging Cheops, Dennis IJsselstijn, advertenties 07 | Waltman’s bouwshop 07 | De Swart 20 | Bond van Nederlandse Architecten 28 | Derako drukker De Swart, 's-Gravenhage omslag Thomas Dillon Peynado

van de redactie Thijs Bennebroek en Noor Debets Je voelt je onderdrukt als je tegen je zin verplicht een bepaalde opdracht moet inleveren. Of als je écht geen zin hebt om de tafel te dekken maar dat toch moet doen. Je gaat in verzet en vervult de opdracht gewoonweg niet. ‘Laat maar zitten’ denk je dan. Op een grotere schaal laat men ‘het niet zitten’. Integendeel. Studenten komen massaal in opstand tegen de geplande boetes in het hoger onderwijs en op wereldniveau lijkt er nu in de Arabische wereld sprake te zijn van groots verzet; bevrijding van de onderdrukkers.

Onderdrukking en verzet zijn oude thema’s maar ook tegenwoordig nog zeer actueel. Ze worden in dit nummer van meerdere kanten belicht. Het fenomeen komt op meerdere schaalniveaus in de wereldgeschiedenis voor en hoewel niemand wenst te leven in on-

Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht ter behartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. bestuur 117 D.B.S.G. Stylos voorzitter: Maarten van Zutphen secretaris - prijsvraag: Matthijs Haak penningmeester-pr: Heini Wanders onderwijs: Quirijn Petersen onderwijs: Eva Gaaff evenementen - indesem: Joris Hoogeboom adres BG. midden 110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft pantheon@stylos.nl www.stylos.nl telefoonnummers bestuur 015 2783697 secretariaat 015 2781369 internet www.stylos.nl lidmaatschap Stylos 10 euro per jaar gironummer 296475 Stylos Stichting De Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatieven van en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnen bij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijke ondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt u elke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//.

Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen de eerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro. gironummer 1673413 disclaimer All photos are (c) the property of their respective owners. We are a non-profit organisation and we thank you for the use of these pictures.

derdrukking, lijken we er ook baat bij te hebben. Huidige normen en waarden zijn geijkt op gebeurtenissen als de Tweede Wereldoorlog en we zijn trots op hen die ons land bevrijdden van Filips de Tweede.

Voor architecten kan een onderdrukte samenleving bevrijdend werken. Ze hebben geen last meer van veel partijen die allemaal hun eigen inspraak hebben, maar krijgen gigantische vrijheid en bouwen de mooiste complexen, zolang het maar binnen de idealen van het bewind valt. Op deze manier zijn er prachtige paleizen gebouwd. En geplande, strak georganiseerde steden, onder het bewind van de onderdrukker gebouwd, lijken veel op ideaalsteden van stedenbouwkundigen.

Op het eerste gezicht lijkt onderdrukking geen wenselijke situatie en iets dat ver van ons bed ligt. Dat het echter meer dan dat beslaat, willen we je met deze pantheon// laten zien.//

3

29 16

4

28

stylos

12

14

44

21 24 onderdrukking

29

algemeen

2 van de voorzitter & onderwijs

10 onderdrukking

29 recommended reading

Maarten van Zutphen & Quirijn Petersen

Elena Grigore

Noor Debets

3 prijsvraag

12 onderdrukking. hoe en wat.

30 @architect

Matthijs Haak

Noor Debets

Sine Celik

4 bezeten van zitten

14 typologie van het revolutie-plein 32 get inspired

Quirijn Petersen

Thijs Bennebroek

Loes Thijssen

6 excursies binnenland

16 paleizen van het volk

33 agenda

Dennis Ijsselstijn

Elena Grigore

Thijs Bennebroek

9 Midzomernachtfestival

18 architectuur van onderdrukking Jurgen BeliĂŤn

10 Chepos pagina uitwisseling -Cheops Eindhoven

21 Albert Speer: architect van Hitler Loes Thijssen

24 architecture vs. revolution Sine Celik

26 free vs. state-controlled design Thomas Dillon Peynado

inhoudsopgave

1

voorzitter van de voorzitter Maarten van Zutphen

onderwijs van de commissaris onderwijs Quirijn Petersen

Zomer, zon en Stylos.

De Halbeheffing dreigt boven onze hoofden,

van Bouwkunde is benieuwd hoe dit staat in

Op het moment van schrijven waan ik mezelf al

maar nog nooit kwam deze zo aan het licht als

relatie met andere opleidingen. Doormiddel

in de zomer. En wanneer deze pantheon // bij jou

bij het verloop van BSC 6 dit jaar. Een traject dat

van een enquete vragen wij jullie of je, na een x

op de mat valt, zal dit gevoel alleen nog maar

zo onhandig is ingedeeld dat veel studenten

aantal jaar deze studie, dezelfde keus zou maken

sterker zijn. De eerste festivals zijn geweest, de

kampen met te weinig tijd om hun vakken

als je opnieuw mocht beslissen. Tevens willen we

inschrijvingen voor het onderwijs van volgend

goed af te sluiten. En dat juist op het moment

weten of de vakken zijn wat ze beloven en of we

collegejaar zijn al gesloten en iedereen maakt al

dat de Bachelor afgesloten dient te worden en

daar wat aan hebben. Komt geschiedenis in de

vakantieplannen voor komende zomer. Het zijn

de Harde Knip gehaald moet worden. Toetsen

juiste vorm? Wordt technologie gegeven op de

de laatste loodjes in de vorm van tentamens en/

midden in een collegeweek. Te weinig tijd voor

manier dat je wilt? Daarnaast zijn we benieuwd

of eindpresentaties die ons nog weerhouden

het ontwerpproject. Technologie dat amper ge-

wat je van het onderwijs vind in relatie tot

van de zomer.

haald kan worden. En het eindwerkstuk eist veel

andere opleidingen. Mocht je ervaring hebben

meer uren op dan ingedeeld. Dit had niet mogen

dan horen wij dit graag! De enquete komt zo

Ook op Stylos is iedereen druk bezig om van de

gebeuren. De Harde Knip dient als motivatie te

snel mogelijk jullie kant op, zorg dus dat je hem

zomer een geslaagde Stylos-zomer te maken.

dienen, maar wordt door het indelen van zo’n

invult om het onderwijs uiteindelijk beter te

Het gratis midzomernacht-festival staat volop

eindtraject haast onmogelijk gemaakt. En dan

kunnen krijgen.

in de steigers en gaat op de een-na-laatste

zal je de langstudeerboete er ook nog eens over

collegedag helemaal los op het West-terrein

heen moeten krijgen. Dit is ‘gelukkig’ nog even

Om het onderwijs uberhaupt beter te krijgen

naast de faculteit Bouwkunde. Onder het genot

van de baan. Een jaar om precies te zijn.

zijn docenten van essentieel belang. Studenten

van een biertje, hapje en een zonnetje kun je

hebben veel kritiek op het gegeven onderwijs

op 30 juni samen met de andere studenten en

Ondertussen heeft de onderwijscommissie

en dat is alleen maar goed. Alleen dan blijven

medewerkers van Bouwkunde genieten van

van St y los e en gesprek gehad met de

we scherp! Doceren is echter zo makkelijk nog

bekend en onbekend talent, zoals de Handsome

roostercoordinator voor BSC 6 voor aankomend

niet; op de juiste manier, de juiste informatie

Poets, the Fudge en Vic & de Meester.

jaar. Vakken zullen meer naar soort gebundeld

bij de juiste personen krijgen. Daarom is Stylos

worden, het eindwerkstuk krijgt een beter

benieuwd welke docenten dit het best doen en

Daarna duikt Stylos weer de diepgang in.

verloop, het projectonderwijs wordt compacter

vooral hoe. Tijdens de verkiezing docent van

Onder begeleding van de zon reizen we met

en met minder ruis en technologie krijgt

het jaar, heb jij de kans om de betere docenten

25 studenten af naar het land van carnval, zon

meer ruimte. Het lijkt een goed begin, maar

naar voren te schuiven. Doe dit ook! Alleen op

en voetbal: Brazilië. Daar gaan we in drie weken

we blijven kritisch. Helemaal we weten dat

deze manier krijgen wij een indruk wat een

onderzoek in Brasilia, Rio de Janeiro en Sao

naast de Harde Knip, volgend jaar wellicht wel

goede docent moet kunnen en waar mindere

Paulo onderzoek te doen naar hoe deze steden

de langstudeerboete dreigt. Studeren moet

docenten in tekort schieten. Laat weten wie de

functioneren en vooral niet functioneren.

uitdagend zijn, maar niet onmogelijk gemaakt

beste Bouwkunde docent is en: wees kritisch!//

worden!

Het allerlaatste slotstuk komt in augustus: de SteeOWee. Het jaarlijkse ontvangstweekend zal ook dit jaar weer halverwege augustus in Delft

Stylos onderzoekt overigens de studeerbaarheid

plaats vinden en vormt elk jaar de basis voor een goed begin voor elke bouwkunde-student.

Laat de zomer maar komen!

2

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

Het einde van de Stylos prijsvraag is inmiddels bereikt. Het ontwerpproject is achter de rug en de jury heeft een winnend ontwerp gekozen welke op 19 april bekend is gemaakt.

prijsvraag Matthijs Haak

Het ontwerp Act of Folly van Martin Fiala is uiteindelijk als winnende folly naar voren gekomen. “Dit is wat het voorplein nodig heeft. Een ontwerp met een enorme aantrekkingskracht en een die een centrale plek creëert op het plein waar mensen willen verblijven.” Aldus de jury die bestond uit decaan Karin Laglas, Dennis Cruyen namens FMVG, Robert Nottrot uit de Stylos stichting, voorzitter van de monumenten- en welstandcommissie Delft Rens Schulze en namens Stylos Heini Wanders, Joris Hoogeboom en Marjolein van den Els. De Act of Folly streeft ernaar om het plein om te vormen tot een herkenbare en goed gedefini-

situering van het ontwerp op het voorplein

ëerde ruimte met een elemenent dat fungeert als icoon met grote aantrekkingskracht. Middels het ontwerp is geprobeerd om de sfeer en identiteit die nu binnen de faculteit heerst naar buiten te brengen. Dit heeft geleid tot een fris en dynamisch sculpturaal object dat slechts is opgebouwd uit enkele doeken en staalkabels.

Het naar buiten brengen van deze sfeer brengt ook een zwaar contrast teweeg tussen het zware, monumentale gebouw en de lichte toevoeging van het doek.

De kracht van dit object zit hem niet alleen in zijn eenvoud en de esthetische ervaring, maar ook in de centrale plek op het voorplein die wordt gecreëerd. De centrale plek die met het ontwerp ontstaat zorgt voor orde op het plein. Door de

gebruikersperspectief in maquettevorm

folly op te tillen, wordt deze beter zichtbaar oplevering van de Act of Folly kan vieren.

en ontstaat een iconische uitstraling. Tevens

gebeuren. Zo moet samen met FMVG de laatste

ontstaat hierdoor een ruimte onder de folly

puntjes op de i worden gezet om uiteindelijk

welke ondanks zijn zekere begrenzing erg open

een vergunning aan te kunnen vragen bij de

Meer weten? Ga naar www.stylos.nl. Hier is

en toegankelijk is. De ruimte vormt dan ook

gemeente. Daarnaast zijn we bezig met het

ook het gehele jurycommentaar te lezen en

een informele en prettige ruimte waar mensen

aanvragen van subsidies bij verschillende fond-

zijn de projecten van de overige vier teams te

kunnen werken of samenkomen.

sen en wordt er gewerkt aan een sponsorplan

bezichtigen.//

Met het kiezen van een winnend ontwerp

voor de overige sponsoren. We hopen dat het

is Stylos aangekomen bij de laatste fase van

volgende bestuur uiteindelijk in januari van

het project: de realisatie. Voor het ontwerp

het volgende collegejaar kan beginnen met

gerealiseerd kan worden moet echter nog veel

de bouw van de folly en uiterlijk eind juni de

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

3

Op 28 april 2011 vond in de Oostserre het stoelensymposium plaats: ‘Bezeten van zitten’. De dag erna kregen studenten de kans om zelf een stoel te ontwerpen.

bezeten van zitten Quirijn Petersen

De faculteit Bouwkunde aan de TUDelft heeft

stoelencollectie en stichting Zetel, zette Stylos

ontworpen stoel mee te nemen. Tijdens het

meerdere paradepaardjes gekend, maar de

het plan op om de stoelen te laten fungeren als

symposium zouden deze ontwerpen model

stoelencollectie die zij bezit is veruit de bekend-

reflectie op ons onderwijs. Hoe gaat men om

staan voor het ‘soort’ ontwerper en tevens

ste. Met beroemde modellen van onder andere

met ontwerpen, vervaardigen, bekostigen en

direct afsteken tegen de stoelen uit de col-

Aalto, Rietveld en Eames heeft Bouwkunde een

doceren, met de stoel als leidend voorwerp. Dit

lectie. Gevraagd was aan Mirjam Ijsseling om

schitterende en interessante verzameling in

uitte zich in een symposium en de daaropvol-

het symposium voor te zitten, de sprekers te

handen. Interessant, helemaal daar de collectie

gende workshop, die respectievelijk 28 en 29

introduceren en vooral om tijdens de discussie

ook veel modellen bezit van minder of helemaal

april 2011 werden gehouden.

de sprekers te wijzen op de verschillen en de

niet bekende ontwerpers.

overeenkomsten tussen de ontwerpen. Aan de Het stoelensymposium, met als titel ‘Bezeten

decaan van Bouwkunde, Karin Laglas, de taak

Dat de Bouwkunde faculteit in mei 2008

van zitten’, behelsde het samenbrengen van

om de avond te openen, wat zij deed met een

afbrandde, bleek in de eerste instantie voor de

verschillende visies op het ontwerpen van een

steunbetuiging van de faculteit aan de collectie.

collectie stoelen rampzalig te zijn verlopen. Kort

stoel. Daartoe werden vier sprekers uitgenodigd

De sprekers hadden ieder twintig minuten de

daarvoor waren alle exemplaren gedocumen-

vanuit verschillende beroeps- en studie-

tijd hun ontwerp te presenteren, te verduidelijken en af te zetten tegen de andere aanwezige

‘De stoel, met zijn handzame formaat, vormt namelijk een prachtig object om ontwerp-vaardigheden te ontwikkelen.’

modellen. Stan Wagter, oud Bouwkunde student en oud Stylos bestuurslid, trapte af om gevolgd te worden door Moshé Zwarts, oud professor

teerd en gebundeld in het boek ‘Stoelen’, als

achtergronden om hun eigen ontwerp toe te

Bouwtechniek op de faculteit Bouwkunde. Beide

bewijs van de waarde van de collectie. Het leek

lichten. Vanuit de collectie van de faculteit waren

zijn welliswaar opgeleid als architect, maar het

er op dat alle stoelen vergaan waren met de rest

drie stoelen expliciet naar voren geschoven om

verschil zat hem in de leeftijd en de ervaring

van het gebouw. De stoelen bleken echter gered

te dienen als reflectie op de ontwerpen van de

die zij hadden. Na hen volgden Kees de Boer,

te kunnen worden en naar verhouding nog in

sprekers en om de discussie aan te wakkeren

gestudeerd aan de Design Academy en designer

een goede staat te verkeren. Na het betrekken

over de vraag: ‘wat is een stoel?’. De workshop

voor het bedrijf Ahrend en Dirk vander Kooij,

van de faculteit in de locatie Julianalaan, vond

na het symposium gaf studenten de kans om te

tevens oud Design Academy student. Hier lag

de stoelencollectie op 5 oktober 2010 een nieuw

experimenteren met de verschillende uitgangs-

het verschil voornamelijk dat de een werkt voor

huis: in het zicht voor iedere student, centraal

punten en manieren van ontwerpen.

een bedrijf dat zich specialiseert in ergonomie

tentoongesteld in het nieuwe gebouw.

Met de Afrikaanse kruk, een stoel van Aalto en

daar de ander juist de manier van het maken

een model van Rietveld, werden drie stoelen

van een stoel onderzoekt. Vier sprekers met vier

De collectie was ooit een belangrijke schakel

vanuit de collectie naar voren geschoven die

uiteenlopende visies. Stan Wagter liet met zijn

bij het ontwerpproces van de student. De stoel,

zeer uiteenlopend zijn in ontwerp, gebruik en

Kniq stoel het beeld zien van een architect die

met zijn handzame formaat, vormt namelijk een

concept. De Afrikaanse kruk lijkt niets meer en

de vrijheid wil hebben tabula rasa te ontwerpen

prachtig object om ontwerp-vaardigheden te

niets minder te zijn dan een willekeurige stok,

zonder opdrachtgever of opgelegde beper-

ontwikkelen. Aspecten als comfort, schoonheid

die desalniettemin dienst doet als gestoelte

kingen. Tijdens zijn lezing bracht hij zijn Kniq

en de techniek van het maken spelen allemaal

door te voldoen aan de basiseis van een stoel:

model als een samensmelting van het achetype

een rol bij het ontwerpen van een stoel. Stylos

je kunt er op zitten. De stoel van Aalto die ‘lek-

stoel en een stoel die ergonomisch goed zit.

nam zich als taak de student te wijzen op het

ker’ zit, sterk is in vormentaal en daarnaast ook

Het principe zit hem in de ‘kniq’, de achterpoot

nut van de collectie en de inspiratie die daaruit

een interessante constructie heeft. En de stoel

die inzakt zodra je erin gaat zitten en ervoor

geleend kan worden, zoals dat al zoveel jaren

van vader (Gerrit) en zoon Rietveld, die vooral

zorgt dat de stoel zich naar de gebruiker vormt.

is gebeurd.

uitblinkt in de illusie dat de stoel geen gewicht

Het uitgangspunt was om van de vorm van het

kan dragen en daarin een sterk beeld weet neer

archetype uit te gaan en toch tot een nieuwe en

te zetten.

In samenwerking met de curatoren van de

4

De sprekers werden gevraagd om elk een eigen

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

goed zittende stoel te komen.

Moshé Zwarts bracht een model dat hem direct typeerde als professor Bouwtechniek. Een stoel die voor het oog bestaat uit bungelende elementen, maar doormiddel van trek- en drukkrachten wel degelijk een stoel vormt zodra er op gezeten wordt. Het valt op dat de stoel zich niet als product manifesteert maar als onderzoek. Onderzoek naar de mogelijkheden en beperkingen van het krachtenspel. Waar de vorige twee sprekers beide een ontwerp hadden waarbij de stoel zich vormt naar de gebruiker, pakt Kees de Boer het heel anders aan. Als werknemer bij Ahrend is hij de man die de stoel vormt naar ergonomie en design haast achteraf toevoegt. De bureaustoel die hij heeft meegenomen is een wat vreemde eend in de bijt, maar laat daarbij des te beter zien welke verschillende uitgangspunten een ontwerper kan hebben. Ontworpen naar gebruik met de gebruiker vanaf het begin in het ontwerpproces meegenomen.

Dirk van der Kooij nam de gebruiker in acht voor

“zitten is werken”

ontwerp gemaakt tijdens de workshop

zijn ontwerpen, maar zocht sterker naar de manier om tot een stoel te komen. Tijdens zijn presentatie laat hij zien hoe hij tot het ontwerpen van zijn modellen komt. Een machine, voorheen als robotarm in een fabriek, is omgebouwd om volgens een patroon een stoel op te maken uit draden; dit zijn uiteindelijk meerdere modellen.

Tijdens de discussie valt wederom op dat het ontwerp van Kees de Boer een vreemde eend in de bijt is binnen deze wereld van designers. Het valt de andere sprekers op dat hij het heeft over de ideale zithouding, terwijl het volgens hen over veel meer houdingen gaat. Moshé Zwarts ziet liever ‘actief’ en quote: ‘zitten is werken’.

Ook met de workshop de dag erop dringt deze discussie zich direct op: wat is ideaal zitten en is dit wel te bereiken? Goed om te zien is dat zowel na afloop van de workshop als van het symposium, de ontwerpers bij elkaar komen, elkaars werk beschouwen en toch even gaan zitten op de stoel van de ander. Want daar ging het uiteindelijk allemaal om: bezeten van zitten.

Hoe je het ook bekijkt.//

discussiepanel en curator vlnr: Charlotte van Wijk, Dirk van der Kooij, Stan Wagter, Kees de Boer, Moshé Zwarts

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

5

In Holland staat een… De excursiecommissie binnenland is dit collegejaar bezig om leuke en interessante excursies te organiseren in het pittoreske Holland. Uitgangspunt hierbij is dat er in Nederlandse steden meer dan genoeg interessante en belangrijke architectuur te vinden is, wat niet aan het studentenoog mag ontgaan.

excursies binnenland Dennis IJsselstijn

Na een late start, begonnen we in januari

door middel van een complex buizensysteem,

Dit UNESCO-monument wordt tegenwoordig

met een eerste excursie naar de Flevopolder

waarin het afval naar de rand van het centrum

gebruikt als kantoorgebouw. Deze mijlpaal uit

(sinds 1956). Na de NS bijna twee uur met ons

gezogen wordt.

de Nederlandse architectuurgeschiedenis was

gezelschap te hebben verblijd, kreeg de groep

indrukwekkender dan deafbeeldingen in de

van 20 studenten een rondleiding in het Aorta

In de maand maart was er een excursie dicht

theater in Lelystad. Een korte samenvatting van

bij huis georganiseerd: Rotterdam. Op deze

studieboeken doen vermoeden.

het gebouw: oranje van buiten, roze van binnen.

dag hebben we drie architectenbureaus

Zeer recentelijk hebben wij een bezoek gebracht

Vervolgens gingen wij het nieuwe stadshart

bezocht, namelijk KCAP, MEI en BroekBakema.

aan Utrecht. Deze dag begon echter in onze eigen

van Almere verkennen aan de figuurlijke hand

Het was interessant om te zien hoe deze

stad Delft, waar we een rondleiding kregen bij CePeZed. Het pand van het bureau staat voor de

‘Het was erg verfrissend dat er openhartig gesproken werd over minpunten van de eigen projecten. ‘

ontwerpstijl van deze architecten. Transparantie staat hierbij hoog in het vaandel. In de Utrechtse Uithof hebben we een rondleiding gekregen in

van een gids. Het masterplan voor dit project

architectenbureaus te werk gaan vanuit

de universiteitsbibliotheek, ontworpen door

is geleverd door OMA. Opvallend waren de

verschillende uitgangspunten en met een

Wiel Arets. Kenmerkend voor deze gigantische

drie lagen die gerealiseerd waren: onder het

verschillende werkwijze. Bij MEI architecten bleef

bibliotheek is de met wilgentenen beprinte

maaiveld was de infrastructuur ondergebracht

het niet alleen bij een bezoek aan het bureau,

gevel. Daarnaast is de binnenkant helemaal

met hierboven een autovrij winkelpark. Hoewel

maar hebben we ook een rondleiding over de

zwart, vanwege de vooronderstelling dat

je je er niet van bewust bent wanneer je

Mullerpier gekregen. Bijna alle gebouwen op

mensen in een donkere ruimte geneigd zijn

beneden bent, is er boven de winkels nog

deze pier zijn ontwerpen door MEI architecten.

stiller te zijn. Hierna zijn we doorgegaan naar het

een complete woonwijk. Opvallend detail

Het was erg verfrissend dat er openhartig

educatorium, ontworpen door Rem Koolhaas..

was het afvalsysteem: vanwege de autoluwe

gesproken werd over minpunten van de eigen

Tot slot hebben een unieke inkijk gekregen bij

straten is het centrum ook niet bereikbaar

projecten. Toen wij uit Rotterdam vertrokken,

het rijksgebouw Westraven, van de eerder op die

voor vrachtwagens. Huisafval wordt afgevoerd

hebben wij ook de Van Nelle fabriek bezocht.

dag bezochte architecten CePeZed. Dit gebouw, dat door Wytze Patijn als het mooiste gebouw van Nederland bestempeld is, mochten we nu met eigen ogen beschouwen. Een bezoek aan dit gebouw is zeker een aanrader, hoewel het geen gebouw is waar je zomaar naar binnen kunt lopen.

Dit waren nog niet alle excursies voor dit collegejaar. De commissie is nog bezig met het regelen van een aantal mooie tripjes. Houd hiervoor de website in de gaten en wie weet tot snel!//

6

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

Met je Stylos pas kun je korting krijgen op de onderstaande artikelen bij de bouwshop. Haal eerst je voucher op bij Stylos, dan kun je bij Waltman gebruik maken van deze aantrekkelijke korting!

De actie loopt van 14 Juni tot 1 Juli.

Waltman’s bouwshop -10%

Moleskine notebooks

-10%

-10%

architecture now! serie

maquette figuren

Kobaltstraat 27 2544 ET Den Haag Postbus 53086 2505 AB Den Haag

De Swart combineert vakmanschap en innovatie, in de eerste plaats als het gaat om professioneel drukwerk. Maar vandaag de dag is De Swart dé aangewezen partner voor het gehele grafische communicatieproces.

Van concept tot distributie. Van huisstijl tot digitaal voorraadbeheer.

t f e i

070 – 308 21 21 070 – 308 21 29 info@kds.nl www.kds.nl

CQ: TEMPORA MUTANTUR CHEOPS Qafé is een initiatief van CHEOPS om een reeks inhoudelijke debatten en lezingen te houden binnen een bepaald thema en is overigens toegankelijk is voor studenten, inwoners van Eindhoven en mensen werkzaam in de bouwwereld. Vroeger was dit het Q-café en werd dit door particulieren georganiseerd. Door verschillende omstandigheden werd er een aantal jaar geleden een punt achter gezet. CHEOPS heeft van deze gelegenheid gebruik gemaakt door dit initiatief over te nemen onder de naam CHEOPS Qafé. Dit jaar is het thema ‘Tempora Mutantur, de tijden veranderen en wij veranderen mee.’ Met dit thema wordt er dieper ingegaan op de veranderingen in de bouw die plaatsgevonden hebben en plaats zullen vinden.

Op 18 april werd het spits afgebeten met

Wederom

Bernard

was Stan Klerks van TNO om de huidige en

een lezing tijdens de lunch en een debat in de

Colenbrander vond ‘s avonds op 23 mei het

toekomstige ontwikkelingen in de bouw aan

avond. Tijdens deze lezing gaf Jan Timmers

tweede CQ-debat plaats. Dit vond plaats in het

ons mee te geven. Zij hebben een duidelijk

zijn visie over het minimalistische bouwen in

Regardz meeting center aan het Kennedyplein.

beeld over wat voor rol de innovaties, zowel

ontwikkelingslanden. Jan Timmers heeft aan het

Dit nieuwe gebouw waarin vele innovaties

degene die zijn gemaakt als de toekomstige,

begin van de jaren negentig een aantal jaren

zijn verwerkt, vormde de ideale omgeving

voor invloed hebben op de bouw van vooral grote gebouwen.

onder

leiding

van

in Mozambique gewoond en gewerkt voor het

voor dit debat. Het gebouw ertegenover is

ministerie van onderwijs. Hij vertelde over zijn

de Kennedytoren, ontworpen door van aken

tijd daar en stelde vervolgens de vraag hoe

architecten (VAA); Toine Bullens

van VAA

Door deze gehele CQ-reeks hebben de

met beperkte middelen het maximale resultaat

stond op de lijst van sprekers maar moest zich

bezoekers – en wellicht de sprekers – een beter

behaald kan worden.

uiteindelijk toch afmelden. VAA staat erg open

inzicht gekregen in wat tijd nu werkelijk met de

voor innovaties en probeert dit zoveel mogelijk

bouwwereld doet. Er blijft echter nog genoeg

Diezelfde avond was het eerste debat van het

te integreren in haar nieuwe projecten. Naast

stof over tot nadenken en we blijven hierover

CQ in het Temporary Art Center. Dit bijzondere

deze architect was er ook nog Jack Hock,

debatteren en discussiëren om zo tot betere,

gebouw dat bol staat van de kunst bood

projectdirecteur van TRUDO. De derde spreker

mooiere en duurzamere gebouwen te komen.

de perfecte locatie voor de discussie of we architectuur moeten benaderen als kunst of als een functioneel object. Globalisering, identiteit, cultuur, nostalgie en romantiek zijn zomaar een paar termen die bij deze discussie horen.

Genodigden voor dit debat waren Sjoerd Soeters, van Soeters van Eldonk Architecten, Anton Wubben, werkend bij MVRDV, en Paul van Bergen, bouwfysicus en momenteel directeur van DGMR. Het bleek een goede mix.

De eigenzinnige Sjoerd Soeters als romanticus van de avond nam geen gas terug voor Anton Wubben, wie hij schetste als een mannetje dat net om de hoek kwam kijken met ‘mooieplaatjesarchitectuur’. Paul van Bergen bracht hier enige lucht tussen door zich als realist in de discussie te mengen. Bernard Colenbrander, momenteel hoofd van de afdeling Architecture, Building

and

Planning

was

de

scherpe

discussieleider.

c h e o p s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

9

onderdrukking

“Egypt is Palestine. All Arab nations are Egypt. This protest is not about forming an army and heading to Gaza. It is about pressuring our officials to support the Palestian demands”. // Source: >> ‘The Examiner”, http://www.sfexaminer.com/ news/2011/05/jordanians-protest-palestinian-rightreturn, 22-05-2011

10

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

12 onderdrukking, hoe en wat Noor Debets

18 architectuur onderdrukking

van

26 free vs. state-controlled Thomas Dillon Peynado

Jurgen BeliĂŤn

14 typologie van het revolutieplein Thijs Bennebroek

21 Albert Speer: architect van Hitler Loes Thijssen

16 paleizen van het volk Elena Grigore

24 architectue vs. revolution Sine Celik

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

11

‘Vrij zijn, ik wil alleen maar vrij zijn‘, zingt een nederlandstalige zanger in een van zijn nummers.

En hij is niet de enige. De mensheid is geneigd te streven naar vrijheid. En toch. Op dit moment zijn er veel plekken in de wereld waar sprake is van onderdrukking en niet alleen nu. Onderdrukkking is een terugkerend fenomeen. Een verkenning van het begrip.

onderdrukking, hoe en wat Noor Debets

Onderdrukking. Volgens Van Dale het ‘met

als de bijbel spreekt over de onderdrukking van

wat we moeten doen en laten denken we er

overmacht in bedwang, in een staat van afhan-

het Israëlische volk door de Egyptenaren.

niet meer over na. Het zijn doodnormale regels

kelijkheid houden’ waarbij als voorbeeldzin ‘het

geworden. Natuurlijk verzet je je als puber

volk onderdrukken’ wordt gebruikt. En dit is

De eigen wil en de hang naar vrijheid staan

tegen de opdrachten van je moeder, maar in

direct de meest bekende vorm van onderdruk-

haaks op onderdrukking. Maar van jongs af aan

het algemeen volg je haar orders gewoon op.

king; de onderdrukking van het volk, van een

worden we gestuurd om ons te onderwerpen

We zijn geneigd te gehoorzamen. Volgens Elias

gemeenschap. Een berucht voorbeeld is de onderdrukking van de joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Evenzo verzetten onderdrukte

‘Liefde maakt blind wordt er wel eens gezegd en dit gebeurt zowel bij de onderdrukkers als bij de onderdrukten’

burgers in de Arabische wereld zich dezer dagen massaal tegen hun bezetters. Maar onderdruk-

aan de regels van onze omgeving, die ons via

Canetti wordt dit veroorzaakt door het gebruik

king komt ook in de geschiedenis vele malen

instructies en bevelen worden opgelegd. Aan

van omkoperij (Canetti, 1995). Een bevel wordt

voor. Een voorbeeld hiervan is de onderdrukking

het bevel zijn we gewend, toch vormt dit vaak

opgevolgd als men beloofd wordt wat deze of

van de protestanten in Nederland door Filips de

de basis van onderdrukking; Eigenlijk vreemd.

gene het allereerste wil. Vaak draait het hierbij

Tweede in de 16e eeuw. Een betekenisvol boek

Maar omdat we ons leven lang te horen krijgen

om een basisbehoefte. Een puber volgt de bevelen van zijn moeder op, door wie hij wordt onderhouden. Een hond kan niet zonder het voedsel van zijn baas en, op een grotere schaal, kan een land niet zonder aansturing van een autoriteit. Het kader dat wordt geschetst door degene die bevelen geeft, vergelijkt Canetti met een ‘vrijwillig gevangenschap’. De bevelen geven aansturing aan een groep en/of individu. Totale vrijheid wordt hiermee ingeperkt.

Vanaf ons 18e kunnen we pas een auto rijden, we worden geacht te stoppen voor rood licht en de belasting moeten we elk jaar netjes opgeven aan de belastingsdienst. Als dit niet gebeurt?

Dan zijn er sancties. Maar meestal volgen we de regels op om de samenleving leefbaar te houden. Deze regels hebben we eens geleerd in de vorm van een bevel. Je moet stoppen voor rood, je mag geen auto besturen onder je achttiende enzovoort. Inmiddels zien we het niet meer als een bevel, maar als een goede orde, als een kleine beperking.

- ‘Eet niet zo met je handen, kind’ - ‘ Maar waarom niet?’

- ‘Gewoon, omdat mama, het zegt’ – Inmiddels

Stakingen in Frankrijk tijdens ‘zwarte donderdag‘ waarbij de aanpak van de economische crisis werd bekritiseerd (Horcajuelo 2009)

eten we nauwelijks nog met onze handen, het is aangeleerd en nu normaal. Niettemin hebben we het aangenomen vanuit een bevel.

12

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

Toch kan een bevel tot angst leiden. Dit gebeurt

verdrongen voelen en zich hiertegen verzetten.

Albert, ‘Albert is vrij want hij zit niet vast aan

sneller en vaker als het bevel wordt uitgesproken

Dit kan voor een hele groep gelden, een massa,

een jaarcontract’, dringt ons de vrijheid op

aan één individu. Dit ene individu voelt zich

een samenleving maar ook voor een individu.

door middel van reclames. Net als dat andere

sneller bedreigd omdat het bevel niet over een

Blanken verzetten zich tijdens de apartheid mas-

bedrijven suggereren met jou ‘op één lijn’ te

groep wordt uitgesproken waarin hij zich kan gelijkstellen met de rest, waarbij hij kan wegduiken en kan denken ‘Ja, maar zij ook’. Wanneer

‘Er is een vorm van onderdrukking nodig om het ideale uit de mensheid te halen’

er een massa is gevormd, bijvoorbeeld doordat een machthebber een groep mensen dezelfde

saal tegen de zwarte bevolking. Zij zagen hun

zitten en dat je zonder enige verplichting thuis

richting opstuurt, dan kunnen zelfs de meest

vrijheid beperkt door het samenleven met een

kunt studeren (respectievelijk Albert, @Home

nare bevelen zeer positief worden opgevangen

ander menselijk ras. Dit deden zij, de blanken,

en LOI). Is dit echte vrijheid? Elke dag moeten

(Canetti, 1995). Zo werd Hitler geroemd om

als groep, als een massa. De inheemse bevolking

we ons losmaken van de beperkingen die we

zijn toespraken, die hardhandig en fel waren.

ging hiertegen in verzet. Ook als een groep.

tegenkomen. Ons hiertegen verzetten. We

‘Zijn stem hield ons in zijn greep’, verklaarden

Individueel kun je je ook verzetten. Oud papier

streven naar emancipatie. Maar zal er op een dag

Duitsers uit die tijd (histoclips). Dit ‘in zijn greep

in de afvalbak gooien in plaats van gescheiden

echte vrijheid bestaan? Wat zou het betekenen

houden’, zou het begin van een onderdrukking

in te leveren is ook een vorm van verzet. Je kunt

als er geen onderdrukking meer heerst? Als

kunnen zijn. Waarbij mensen, gevormd tot een

je immers onderdrukt voelen door de regels van

niemand zich meer zou verzetten en iedereen

massa, onder invloed van bevelen pas later

de gemeente of overheid en daarmee de neiging

gelijk is? En hoe wordt dat dan ervaren? Ons

doorhebben in welke mate zij een richting zijn

hebben hier tegenin te gaan.

land wordt immers ook als ‘vrij’ bestempeld

opgestuurd en wat de ernst van de situatie is. De onderdrukking is dan al in volle gang.

maar de burka’s zijn eigenlijk verboden en tot Een drang naar zelfontplooiing en waardering

niet zo lang geleden voelden de vrouwen zich

kan ook onderdrukking veroorzaken. Zo

flink onderdrukt. En hoe onderdrukt zullen de

Terugkijkend in de wereldgeschiedenis komt het

wilde Nederland, net als Engeland en Frankrijk,

bejaarden zich in de toekomst voelen? Vrijheid is

patroon van vrijheid, onderdrukking en verzet

overzees land. Zij wilden dezelfde waardering

voor iedereen anders en Carice van Houten lijkt

steeds weer terug. En het draait nooit alleen om

krijgen die andere landen ook kregen voor hun

gelijk te hebben als ze verzucht in Zwartboek

onderdrukking. De andere gebeurtenissen zijn

grondgebied. En zo ontstond in de 17e en 18e

‘houdt het dan nooit op…’//

net zo belangrijk. Ze volgen elkaar op en houden

eeuw Nederlands-Indië, waarbij de bevolking

elkaar in stand. Zodra er onderdrukking heerst,

van de kolonie hevig werd onderdrukt en Ne-

en men zich hiervan bewust is, dan ontstaat er

derland flinke misbruik maakte van zijn macht.

verzet. Wanneer dit op grote schaal voorkomt, kan het bewind van de onderdrukkers worden

Onderdrukking wordt nauwelijks als positief

verslagen en op dat moment kan er weer vrijheid

ondervonden. Toch lijken deze momenten in

heersen. Opzettelijk wordt er gesproken over het

het verleden belangrijk voor de vorming van de

‘bewust’ zijn van onderdrukking. ‘Liefde maakt

maatschappij. Er is een vorm van onderdrukking

blind’ wordt er wel eens gezegd en dit gebeurd

nodig om het ideale uit de mensheid te halen.

ook vaak bij machtigen, bij de onderdrukkers en

Het wordt als maatstaf ervaren. Zo is de Tweede

de onderdrukten. Machthebbers zijn in staat het

Wereldoorlog lang een ijkpunt geweest voor

publiek zo aan te spreken dat men denkt dat het

de huidige Nederlandse cultuur. Ervaringen uit

waar is wat er wordt gezegd. Dat er maar één

die tijd bepaalden wat goed en fout was. De

juiste manier of regel bestaat. We zijn dan blind

geboorte van een nieuwe Arabische identiteit

voor de waarheid. Pas later, als de liefde gezakt

wordt hoogstwaarschijnlijk ontleend aan de

is en het besef terug komt, wordt de ernst van

heethoofden van het Tahrirplein en de twinti-

de onderdrukking pas ingezien.

gers uit de sloppen van Deraa, Syrie, die in verzet kwamen “dankzij” de meedogenloze onderdruk-

Hoe onderdrukking ontstaat wordt beantwoord

king. We zijn trots op de ludieke provo’s uit de

door psycholoog Maslow. Hij schetste een

jaren ’60 die als zinspreuk ‘Provo roept op tot

piramide met basisbehoeften van de mensheid,

verzet waar het kan’ kenden en onze oerhelden

waarin het verlangen naar waardering, zelfont-

zijn de mannen en vrouwen die opstonden

plooiing en vrijheid naar voren kwamen. Wat

tegen Filips de Tweede en de hertog van Alva.

vrijheid voor de één is, kan onderdrukking voor

Men lijkt vrijheid na te streven en toch komt

de ander betekenen. Het is zeer ego-gericht.

de onderdrukking steeds weer terug in zijn

Vrijheid neem je voor jezelf, de ander past niet

patroon van vrijheid verzet en onderdrukking.

in dat plaatje. Als iemand een kader schetst met

De vrijheid wordt ons op zo’n manier opgelegd

bepaalde regels of bevelen, kan een ander zich

dat we het te snel als onderdrukking ervaren.

bronnen: >> CANETTI, E. 1995. Massa en Macht, Amsterdam, Polak & Van Gennep >> http://woordenboek.tudelft.nl, geraadpleegd 28-04-2011 >> http://www.gramschap.nl/provo/chrono/provochronologie.html, geraadpleegd 05-05-2011 >> MASLOW, A. H. 1968. Toward a psychology of being, Van Nostrand Reinhold New York. >>HISTOCLIPS, http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/2157332/geschiedenis/, geraadpleegd 05-05-2011 Afbeelding: >> HORCAJUELO, G. 2009. Buitenland legt Frankrijk compleet plat. [online] http://www.parool.nl/parool/nl/225/ Buitenland/article/detail/142341/2009/01/30/Staking-legtFrankrijk-compleet-plat.dhtml geraadpleegd 14-05-2011

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

13

Geen betere plek om je met een grote mensenmassa te verzetten tegen de gevestigde orde dan een groot plein. Maar aan welke eisen moet een goed revolutieplein voldoen?

typologie van het revolutieplein Thijs Bennebroek

11 Februari 2011, president Mubarak treedt af en

Oost-Europa, 1989. Na de val van de Berlijnse

staat het Melantrich gebouw aan het plein. Vanaf

de revolutie in Egypte eindigt in een overwin-

muur schudt het communisme op zijn grond-

het balkon van dit gebouw spraken de kopstuk-

ning voor het volk. Het Tahrirplein in Caïro is niet

vesten. In Praag, Tsjechoslowakije marcheert

ken van de fluwelen revolutie het volk toe. Het

langer toonbeeld van demonstraties en geweld

op 17 november een groep studenten die

plein is door zijn grootte, centrale ligging in de

tussen voor- en tegenstanders van de president,

democratische hervormingen eisen richting het

hoofdstad en nationalistische symboliek de plek

maar wordt overspoeld door een feestende

Wenceslausplein. Ze worden echter halverwege

van veel historische gebeurtenissen geweest.

menigte. Uniek aan de revolutie in Egypte is de

staande gehouden door de oproerpolitie. Dit is

manier waarop de mensenmassa gemobiliseerd

het begin van dagelijkse, vreedzame protesten

Een paar dagen later verzamelen 100.000 Roe-

werd: met sociale media als Facebook en Twit-

die leiden tot een algemene staking in het ge-

menen zich op 21 december op het Gheorghiu-

ter, wat blijkt uit het recent verschenen boek

hele land op 27 november. Vanaf die dag is het

Dej Plein in Boekarest voor het paleis van de

Tweets from Tahrir. Wat deze titel onbewust

Wenceslausplein vol met een miljoen mensen

toenmalige dictator Nicolae Ceausescu die een,

ook aantoont, is dat elke revolutie een symbool

die het vertrek van de president eisen, wat op

naar zijn idee, routine toespraak ging geven. Na

nodig heeft, in dit geval het Tahrirplein.

10 december dan ook gebeurd. Deze volledig

acht minuten begint het volk echter “Timisoara”

vreedzame revolutie komt bekend te staan als

te schreeuwen, naar de stad waar een aantal

de ‘fluwelen revolutie’.

dagen daarvoor rellen tegen de regering waren.

Het zal je niet verbazen dat veel van dit soort symbolen van revoluties pleinen zijn: geen

De beelden van een verbaasde en geschokte

betere plek om met een grote mensenmassa

Het Wenceslausplein, een voormalige paar-

Ceausescu, die dacht het volk aan zijn hand te

je te verzetten tegen gevestigde orde. Maar

denmarkt, in Praag is met zijn 45.000 m2 een

hebben, zijn de hele wereld over gegaan en tot

aan welke eisen moet een goed revolutieplein

van de grootste pleinen van Europa. Het heeft

op de dag van vandaag nog steeds beroemd.

voldoen? Om daar een beeld van te vormen

echter meer de uitstraling van een boulevard

Dit leidde een bloedige revolutiestrijd in tussen

wordt er gekeken naar het centrale plein van

door zijn lengte (750 m). Het plein is vernoemd

het leger, die aan hand van het volk was, en

revoluties uit de afgelopen 20 jaar om erachter

naar de heilige Wenceslaus, die rond 920 hertog

de Securitate, de elitetroepen van Ceausescu.

te komen welke overeenkomsten deze pleinen

van Bohemen was en beschermheilige is van

Na een strijd van elf dagen, waarin naast de

met elkaar hebben, om zo tot de essentie van

het huidige Tsjechië. Op het plein staat een

Ceausescus ook 1104 anderen het leven lieten,

een goed revolutieplein te komen.

groot standbeeld van hem, pronkend voor het

liep de revolutie uit in een overwinning voor het

Revolutiejaar 1989

Nationaal Museum van Josef Schulz uit 1891. Ook

Roemeense volk en leger.

Het Gheorghiu-Dej Plein, vernoemd naar de voorganger van Ceausescu, heet sinds 1989 het plein van de Revolutie. Het plein ligt centraal in Boekarest en was een belangrijke plek voor de communistische partij. Langs het plein staan namelijk het voormalige koninklijk paleis en het voormalige gebouw van het Centraal Comité van de Roemeense Communistische Partij.

Vanaf dit gebouw hield Ceausescu zijn beruchte toespraak in 1989. Verder staan aan dit plein de universiteitsbibliotheek en een monument ter ere van de revolutie van 1989.

Momenteel is men bezig op het standbeeld van Carol I, koning van Roemenië, te reconstrueren.

Dit beeld was namelijk door de communisten in

Van links naar rechts: het Wenceslausplein in Praag, het Tiananmenplein in Peking en het Gheorghiu-Dej Plein in Boekarest.

14

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

1948 vernietigd.

weg van een grote verkeersrotonde dan van een openbaar plein. Rondom dit plein staan

Een half jaar voor de revoluties in Oost-Europa

verschillende belangrijke nationale gebouwen,

stond in Peking het Tiananmenplein, het plein

zoals het Egyptisch Museum, het hoofdkwartier

van de Hemelse Vrede, anderhalve maand vol

van de Nationaal-Democratische Partij, de partij

met ongeveer een miljoen studenten die meer

van Mubarak, en de Mogamma: een overheids-

democratie en minder corruptie binnen de

gebouw dat in 1950 door de Sovjet-Unie aan

communistische partij eisten. Deze revolutie

Egypte werd geschonken. Ook staat er een

werd echter op 4 juni 1989 met tanks bloedig

standbeeld van Omar Makram, een nationale

neergeslagen. Dit leverde het beroemde beeld

held door zijn verzet tegen Napoleon.

op van de man die in zijn eentje een colonne tanks tot stilstand wist te brengen.

Revolutiepleinen Wenceslaus, Gheorghiu-Dej, Tiananmen en Tah-

Het Tiananmenplein in Peking is met zijn

rir: allemaal pleinen waar grote mensenmassa’s

440.000 m2 een van de grootste pleinen ter

samenkwamen om meer democratie te eisen.

wereld. Op het plein staat de Poort van de He-

Maar waarom juist deze pleinen?

melse Vrede: de toegangspoort tot de Verboden

Tahrirplein in Caïro.

uitvoeren. Stel we zouden onze regering niet

Stad. Deze Poort was vroeger symbool voor het

Allereerst de grootte en ligging: al deze pleinen

weg kunnen stemmen, beschikken we dan over

Chinese Keizerrijk maar sinds Mao Zedong er op

liggen centraal in de hoofdstad en kunnen mak-

een goed plein voor een revolutie?

1 oktober 1949 de Volksrepubliek China uitriep

kelijk een grote massa aan. Immers, voor een

Het Plein in Den Haag, waar de politieke macht

is het daarvan een staatssymbool geworden. Dit

revolutie moet je honderdduizenden mensen

zich bevindt, is veel te klein voor een mensen-

wordt nog eens benadrukt door het gigantische

op been kunnen brengen. Daarnaast staan op

massa. Ook zijn de gebouwen rondom het plein

portret van Mao dat erop hangt.

al deze pleinen symbolen van nationale trots:

niet imponerend genoeg om haat op te roepen:

nationale musea en beelden van koningen of

“daarvoor zou ‘Het Torentje’ minstens ‘De Toren’

De rest van het plein wordt ook beheerst door

helden. Maar tegelijkertijd staan er op deze

moeten heten” (Tempelman, 2011). Het Malieveld in

de nodige symboliek: zo staat er een granieten

pleinen grote en imposante, paleisachtige

Den Haag, waar vaak officiële demonstraties

obelisk als monument voor de soldaten die

bestuursgebouwen waar de ondemocratische

zijn, is wel groot genoeg maar ligt te ver van de

sneuvelden tijdens de revolutie in 1949 en is het

machthebbende partijen zetelen. Gebouwen

machtscentra af, en heeft ook geen symbolische

plein een bedevaartsoord omdat het mauso-

die door hun uitstraling en functie haat uitroe-

waarde.

leum van Mao er staat. Deze staat er echter wel

pen bij het volk. De combinatie van deze drie

Het Museumplein, in de hoofdstad Amsterdam,

pas sinds 1997, en was ten tijde van de revolutie

elementen maken een plein ideaal voor een

komt door zijn ligging en grootte ten slotte nog

dus nog niet aanwezig.

revolutie.

het best in aanmerking voor een massabijeen-

Het plein is hiernaast ook nog het bestuurlijke

Een goed plein voor een revolutie maakt een

collectief vreugde en leed: niet in een revolutie,

centrum van China doordat de Grote Hal van

revolutie echter nog niet succesvol. Zoals in

maar door tijdens het afgelopen WK voetbal

het Volk, het parlementsgebouw, er staat. Ook

China, waar de revolutie op het Tiananmenplein

massaal het Nederlands Elftal te zien winnen

komst. Hier beleeft de Nederlander dan ook

‘Een goed plein voor een revolutie maakt een revolutie echter nog niet succesvol.’ staat hier het voormalige station van Peking en

met tanks bloedig werd neergeslagen. Maar ook

staat er een museum voor Chinese geschiedenis

in Bahrein, tijdens de Arabische Lente van 2011,

en revolutie.

was er een revolutie op het plein met het Parelmonument, een nationaal symbool wat zelfs op

Arabische Lente

de nationale munt gedrukt staat. Dit symbool

Terug naar 2011. De onrust in het Midden-

is echter, nadat de revolutie neergeslagen was,

Oosten ontstaat door een revolutie in Tunesië

gesloopt door de regering met als reden om de

en slaat al gauw over naar Egypte. Hier wordt het

doorstroming van het verkeer te verbeteren.

Tahrirplein dagenlang bevolkt door een menigte

Maar de onderliggende reden was dat het geen

die het vertrek van president Mubarak eist. Het

nationaal symbool meer was, maar een symbool

plein is getuige van protesten, opstanden tegen

voor de revolutie.

de politie, rellen tussen voor- en tegenstanders van Mubarak en tenslotte, wanneer Mubarak is

Revolutie in Nederland

opgestapt, van een gigantisch volksfeest.

Met deze kennis in het achterhoofd kunnen

Het Tahrirplein, ‘Bevrijdingsplein’ heeft meer

we een gedachte-experiment met Nederland

en verliezen.//

bronnen: >> Tempelman, Olaf (2011). Een goed plein voor een revolutie. De Volkskrant, 5 februari 2011 >> http://www.prague-life.com/prague/velvet-revolution geraadpleegd: 8 mei 2011 >> http://en.wikipedia.org/wiki/Wenceslas_Square geraadpleegd: 8 mei 2011 >> http://www.ceausescu.org/ geraadpleegd: 8 mei 2011 >> http://en.wikipedia.org/wiki/Revolution_Square,_ Bucharest geraadpleegd: 8 mei 2011 >> http://www.law.kuleuven.be/chineesrecht/webterras/ index.html geraadpleegd: 8 mei 2011 >> http://nl.wikipedia.org/wiki/Plein_van_de_Hemelse_Vrede geraadpleegd: 8 mei 2011 >> http://en.wikipedia.org/wiki/Tahrir_Square geraadpleegd: 8 mei 2011

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

15

Een dictatoriaal bewind bevordert het bouwen van megalomane complexen die vaak een symbolische waarde voor hun land krijgen. Maar wat gebeurt er dan met de economie van dat land, als er zoveel geld in die projecten geinversteerd wordt? En hoe wordt er door mensen ervaren, als er veel gebouwen gesloopt moeten worden om plaats te maken voor het nieuwe complex?

paleizen van het volk Elena Grigore

In een democratische maatschappij is het

maar op een andere locatie geplaatst, helemaal

marmer was tijdens de bouw voor het bouwen

gebruikelijk om bewoners en omwonenden bij

omgeven door grote woonblokken.

ervan bestemd. Dit had bijvoorbeeld tot gevolg

een plan te betrekken. Iedereen mag zijn men-

dat grafstenen van andere materialen gemaakt

ing vertellen. Soms werken de bewoners zelf

Het paleis van het volk wordt door een over-

moesten worden. (Wikipedia, 2011) Het is wel duidelijk

samen met de ontwerpers aan een plan (open-

dreven luxe gekenmerkt: Er is 3500 ton kristaal

dat dit project voor de dictator veel belangrijker

planproces). Maar hoe zit dat in een dictatuur?

gebruikt, 700000 ton staal en brons, 1000000 m3

is geweest dan de welzijn van dhet volk: terwijl

Daar hebben bewoners zeker weinig te zeggen.

marmer en 200000 m wollen tapijt. Het gebouw

hij een reusachtig gebouw liet bouwen die uit

Dictators initiëren soms megalomane projecten

telt 86 m boven de grond en 92 m onder het

dure materialen bestond, waren er weinig

om alleen hun macht te laten zien, ongeacht

maaiveld. Daar bevindt zich een grote bunker

voedsel en textiel producten beschikbaar

wat voor gevolgen dat voor de mensen heeft.

die met de ondergrondse netwerk van Boekarest

voor de mensen. Ook moesten velen verplicht

Hoe wordt dit door de mensen ervaren? Hoe

verbonden moest worden (dat is niet gebeurd).

verhuizen, en veel openbare gebouwen die voor

komt zo’n project tot stand, en wat zijn de

Vier honderd architecten onder leiding van Anca

hen belangrijk waren, zijn verwoest. De naam

gevolgen hiervan op de lange termijn? In dit

Petrau hebben samen aan het project gewerkt.

‘Paleis van het Volk’ is een ironische naam die

2

suggereert dat het gebouw is gebouwd naar

‘Dictators initiëren soms megalomane projecten , ongeacht wat voor gevolgen dat voor de mensen heeft.’

de interesse van de mensen. De bouwwerk staat ook onder andere namen bekend: ‘Parlementspaleis’, ‘Huis van het Volk’, en het ‘Gekkenhuis’.

artikel worden er twee voorbeelden besproken

Het resultaat was een reusachtig en luxeus

De oorspronkelijke naam van het gebouw was

en met elkaar vergeleken: Het Paleis van het

gebouw (het grootste gebouw ter wereld na

‘Paleis van de Republiek’. (Wikipedia, 2011)

Volk in Boekarest (Casa Poporului) en het Paleis

Pentagon) die ook, in 2006, als duurste gebouw

van Cultuur en Wetenschap in Warschau (Palac

ter wereld is ingeschat (4 biljoen dollar). (Explora, 2011)

Aan de andere kant is het Paleis van het volk een

Kultury i Nauki). Beide projecten zijn onder

De bouw van dit megalomane project heeft

symbool van Boekarest geworden. Het huisvest

communistisch bewind tot stand gekomen.

enorme gevolgen voor de Roemeense economie

tegenwoordig heel belangrijke en diverse func-

gehad. De hele roemeense productie van

ties, zoals het Parlement van Roemenie, veel

Het Paleis van het Volk in Boekarest is een reusachtig complex die in 1984 onder leiding van Nicolae Ceausescu begonnen is. Hij wilde het grootste paleis ter wereld bouwen, die als machtsymbool van zijn dictatuur zou dienen.

Het gebouw moest de regering, het parlement, het voorzitterschap, de justitie van Roemenie, en de woonplaats van Ceausescu huisvesten.

Hij heeft Spirii Heuvel als locatie gekozen, op het eindpunt van de Eenheidsboulevard, en vlakbij andere belangrijke routes

(Wikipedia, 2011)

.

Helaas was deze plek al intensief in gebruik en het was toen een belangrijk onderdeel van het historisch centrum van Boekarest.

2011)

(Bucharestlife.com,

Toch besloot Ceausescu om zijn paleis hier

neer te zetten. Dat betekende de sloop van 30000 woningen, 19 orthodoxe kerken, 6 joodse synagoges en 3 protestante kerken. De grootste kerk, klooster Mihai Voda werd niet gesloopt,

16

Het Paleis van het volk, Boekarest: Voorgevel, perspectief ‘s nachts, en interieur

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

kantoren en vergaderingszalen, en een museum

waarvan een mooie panorama van de stad te

een communistisch bestuur gebouwd om de

van contemporaine kunst. De kelder bevat een

zien is. (Wiezowce Warszawy, 2011)\

macht van een dictator te laten zien. Beiden

bunker en een grote variëteit aan sportfacilitei-

Nu komt natuurlijk de vraag hoe dit gebouw

hebben een aantal records gehaald: de ene is

ten.

Het biedt dus wel attracties voor

door de mensen ervaren is. Bij het bouwen van

het duurste gebow te wereld, en het grootste

de bewoners van Boekarest en het is zeker een

dit project werd weinig rekening gehouden met

na Pentagon, en de andere was ooit het hoogste

heel belangrijk toeristische aantrekkingspunt

de wil van de bevolking: er zijn veel gebouwen

van Europa en blijft nog steeds het hoogste

van Boekarest.

gesloopt om plaats te maken voor dit bouw-

gebouw van Polen. Beide gebouwen bevat-

werk. Een straat is geliquideerd (Wielka) en 6

ten een groot en gevarieerd programma: van

Een ander indrukwekkend bouwwerk uit de

andere straten zijn verkort. Veel polen haatten

vergaderzalen en kantoren naar sportfaciliteiten

communistische periode, is het Paleis van

het gebouw aanvankelijk, want zij zagen het

en musea. Allebei hebben negatieve gevoelens

Cultuur en Wetenschap in Warschau, Polen.

als een symbool van sovjet dominantie. Dit

op gang gebracht door de sloop van bepaalde

Opvallend genoeg is dit gebouw niet door

wordt gereflecteerd in bijnamen zoals “Stalins

stadsdelen en door de symbolische betekenis

Poolse mensen zelf gebouwd maar door de

spuit”, en “Russische Bruiloftstaart” die het

van communistische dominantie. Voor de

Sovjets. Het was “een cadeau vanuit de Sovjet

gebouw kreeg (Wiezowce Warszawy, 2011). Aan de andere

bewoners van die stad had dat dus, op dat

Unie voor de Poolse mensen”. Het werd eerst

kant is dit gebouw in de laatste jaren een van

moment en heel negatief effect. Aan de andere

naar Stalin vernoemd: “Joseph Stalins Paleis

de belangrijkste toeristische attracties van

kant zijn die gebouwen, door hun gigantische

van Cultuur en Wetenschap”. (Wikipedia, 2011) Het

Warschau geworden. In 2000 heeft er een

vorm, en door hun gevarieerde programma

bouwwerk is tussen 1952 en 1955 gebouwd.

verbouwing plaatsgevonden, waarmee de

heel belangrijk voor hun land geworden. Zij

(Explora, 2011)

zijn toeristische attracties geworden die een

‘Veel polen haatten het gebouw aanvankelijk, want zij zagen het als een symbool van sovjet dominatie.’

Aanvankelijk was het het hoogste gebouw

grote klokken zijn toegevoegd, en later is ook

van Europa, en het is nog steeds het hoogste

de uitkijkpost gemoderniseerd. Ook de com-

bouwwerk van Polen. Het telt 42 verdiepingen,

munistische gevoelswaarde is gedeeltelijk weg.

en is 231 m hoog

(Wikipedia, 2011)

. Als locatie wordt

Na de revolutie van 1989 is de naam van Stalin

voor een plein gekozen (Plein Defilades), die

weggenomen. Het gebouw werd gewoon ‘Het

omgeven is door grote straten. Het gebouw

Paleis van Cultuur en Wetenschap’ genoemd.

bevat een reusachtig programma: twee musea

(Wiezowce Warszawy, 2011)

positieve bijdrage aan de economie van hun landen kunnen leveren.//

(Museum van Technologie en Museum van Evolutie), kantoren voor het stadsbestuur, en voor

Het valt op dat er merkwaardige overeenkom-

privé bedrijven. Er zijn ook bioscopen, theaters,

sten bestaan tussen Het Paleis van Volk in

zwembaden, en een grote vergaderzaal voor

Boekarest en Het Paleis van Cultuur en Weten-

3000 personen. Daarnaast is er een uitkijkpost

schap in Warschau. Beide gebouwen zijn onder Bronnen: >> Mocan, E., ‘Palace of Parliament (Casa Poporului)’. http://www.explorra.com/attractions/palace-of-parliament-casa-poporului_8878, 8-05-2011 >> ’The People’s Palace: Ceausescu’s Lasting, Loathed Legacy’ http://www.bucharest-life.com/bucharest/palace-ofparliament, 8-05-2011 >> Wiezowce Warszawy. http://wiezowce.waw.pl/pkin_en.php, 8-05-2011 >> Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Palace_of_the_Parliament, http://nl.wikipedia.org/wiki/Parlementspaleis, http://nl.wikipedia.org/wiki/Paleis_van_Cultuur_en_Wetenschap>, 8-05-2011

Het Paleis van Cultuur en Wetenschap, Warschau: 3D perspectief, view vanuit de uitkijkpost, en interieur.

Afbeeldingen: >> http://www.sciforums.com/showthread.php?t=95944, 8-05-2011 >> http://s635.photobucket.com/albums/uu72/petre78_20 09/?action=view&current=rom.jpg&, 8-05-2011 >> http://www.panoramio.com/photo/17759758 , 8-052011 >> http://bucuresti.tourneo.ro/tag/piata-constitutiei/, 8-05-2011 >> http://ideamapping.ideamappingsuccess.com/IdeaMappingBlogs/2008/11/13/preparing-for-a-workshopin-warsaw-poland/right-view-palace-of-culture-andscience/, 8-05-2011 >> http://www.fotopedia.com/items/flickr-3244700909, 8-05-2011 >> http://tripwow.tripadvisor.com/tripwow/ta-00a3-2bbaeedc, 8-05-2011

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

17

Op uitnodiging van Decolonizing Architecture Art Residency (DAAR), een kunst- en architectuurcollectief gevestigd in Palestina, reisde Lieven de Cauter, cultuurfilosoof en docent aan de KU Leuven, in 2009 naar de Westelijke Jordaanoever. Wij spraken met hem over de architectuur van de Israëlische kolonisatie.

architectuur van onderdrukking Jurgen Beliën

U bent wegens een initiatief van Decolonizing

Twee studies naar die strategieën van DAAR

waaier van ingrepen, zoals ungrounding: het

Architecture Art Residency (DAAR) naar de

zijn de kolonistenwijk Psagot en de verlaten

weghalen van bestaande wirwar van wegen

Westelijke Jordaanoever afgereisd. Wat was

basis Oush Grab. Wat is de verschijningsvorm

die de heuvel tot militair terrein maakt, of het

de exacte gelegenheid?

van Psagot en wat is er voorgesteld?

vervangen van de typisch rode daken van de

Ik was daar op uitnodiging van Alessandro

Dat waren de twee cases die in de tentoonstel-

kolonisten met een systeem van witte, platte

Petti voor een colloquium over practices on

ling werden voorgesteld waar ik curator van

daken, waardoor een nieuw patroon ontstaat.

occupation. Het ging niet zozeer alleen om het

was in het Paleis van de Kunsten in Brussel. Dat

Psagot was in essentie een vingeroefening, voor-

aan de kaak stellen van de bezetting van de

zijn de twee startprojecten geweest. Psagot

namelijk om te laten zien wat je in samenwerking

Westelijke Jordaanoever maar ook het in kaart

is gebouwd op een heuvel naast El-Bireh,

met non-gouvernementele organisaties en

brengen van allerlei praktijken die mensen aan

onderdeel van Ramallah. Teruggaand in de

allerlei lokale gemeenschappen kan doen.

dag leggen om daar mee om te gaan en om daar

geschiedenis was Ramallah een vakantiestad,

Het gaat in zekere zin ook om decolonizing the

aan te ontsnappen. Dat is de strategie van DAAR,

vreemd genoeg. Mensen kwamen vanuit Jorda-

mind, het terugdraaien van de bij de gekoloni-

om te zeggen: “We gaan niet bij de pakken

nië en Syrië daar op vakantie wegens het zachte

seerden door de kolonisten geïntroduceerde

zitten, niet alleen een soort cartografie maken

klimaat en nabijheid van de zee. De heuvel is

gedachtegang.

van de bezetting. We gaan ook een cartografie maken en een strategie zoeken van het verzet, of een creatieve manier om onder de bezetting

“De rode daken hebben als functie dat de wijken vanuit de lucht te herkennen zijn als Joodse nederzettingen.”

uit te komen.”

100 m

Dakaanzicht kolonistenwijk Psagot.

18

door Israël gekoloniseerd en daar ligt nu een

U gaf al een typisch facet van de architectoni-

wijk gebouwd volgens de typische strategie

sche verschijning van de Israëlische kolonis-

van de kolonisten zoals het bezetten van de top

tenwijken aan zoals de vorm van de wijk en

van de heuvels. Die zijn vaak minder bewoond

de rode daken. Kunt u nog een aantal van deze

en geven de mogelijkheid een panopticum te

facetten noemen waarin een kolonistenwijk

maken. Je kan dit ook heel goed aflezen aan de

verschilt van een andere woonwijk?

ovale vorm van de wijk, vanaf elk huis zie je de

De wijk Psagot bestaat uit een ovale vorm, met

hele vallei. Die confrontatie is natuurlijk heel

alle voordeuren naar binnen gericht. Er is rond-

sterk want aan de overkant ligt Ramallah. Door

om zicht op de vallei, maar je komt binnen langs

DAAR, gedragen door Alessandro Petti, Sandi

de achterkant. In dat opzicht is het een vorm

Hilal, en Eyal Weizman, is vervolgens gezocht

van militaire architectuur, zo werkt immers ook

naar een architectonische strategie voor het

een bunker. Daaromheen ligt een heel circuit

dekoloniseren. In de Gazastrook zijn al eens

van paden, zodat er op verschillende manieren

nederzettingen gedekoloniseerd, maar deze

kan worden gepatrouilleerd. Als je de luchtfoto

werden veelal gesloopt door de Israëlische

van Psagot bekijkt dan zie je een overdosis aan

regering, wat enkel afval oplevert. Een andere

wegen die de hele nederzetting omcirkelen en

optie zou het hergebruiken zijn, zo zou Psagot

doorkruisen. De rode daken hebben als functie

een gated community kunnen worden voor

dat de wijken vanuit de lucht te herkennen zijn

welgestelde Palestijnen. De strategie die DAAR

als Joodse nederzettingen. Een vierde element

echter voorstelt is er een van subverteren. De

dat niet zozeer met de militarisering maar

valkuil van direct hergebruik bij dekolonisering

meer met de kolonisering te maken heeft is de

is namelijk dat de oude gevangenissen de

typische caravans en containers. De kolonisering

nieuwe gevangenissen van het nieuwe systeem

is nooit af, er komen altijd kolonisten bij. Som-

worden, vandaar de keuze voor deze strategie.

migen nestelen zich illegaal op de heuvelflank

Uit deze strategie van subverteren kwam een

en worden dan na verloop van tijd gelegaliseerd.

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

De kolonisten hebben altijd een avant-garde

Palestijnen die daar wonen en rondlopen niet

functie, je zou kunnen zeggen dat er een soort

meer zijn dan vuil.

van taakverdeling is. Je hebt bijvoorbeeld een GSM-mast die op een heuvel komt te staan. Die

Het andere project betrof de verlaten militaire

mast heeft elektriciteit nodig, en de beheerder

basis Oush Grab. Wat waren de voorgestelde

bij die mast heeft water nodig. Nu er water en

ingrepen van deze studie?

elektriciteit is neemt die beheerder zijn familie

Oush Grab is een basis die door het Israëlische

mee, zijn familie brengt weer anderen mee, en

leger is teruggegeven aan de stad Beit Sahour,

zo ontstaat er een kolonie. Een totaal illegale

ten oosten van Bethlehem. DAAR was daar

kolonie, maar deze krijgt veelal wel steun van de

vanaf het begin bij betrokken, en samen met het

koloniseringsbeweging die dit vanuit religieuze

gemeentebestuur is besloten om daar een park

overtuigingen steunen. Vervolgens krijg je een

van te maken. Onderwijl was er een spanning

kat-en-muisspel en vroeg of laat moet het

tussen kolonisten die er een nieuwe kolonie

Israëlische leger zijn onderdanen beschermen,

wilden maken en de bewoners van Beit Sahour

ook de kolonisten. Wat je dus krijgt, en dat is

die verder geen groene ruimte hadden. Daar-

heel duidelijk over de laatste zestig jaar, wat

naast was er ook een ornithologische vereniging

de regering ook zegt, welke kleur ze ook is, dat

geïnteresseerd in Oush Grab, omdat door

de dekolonisering van Palestina verder wordt

jarenlange leegstand een trekvogelkolonie zich

gezet. Hoewel er genoeg burgers zijn die

in de basis had gevestigd. De vraag naar groen

tegen de acties van de kolonisten zijn wordt

en de vogelkolonie vormde de uitgangspunten

er structureel niks tegen gedaan. In die zin is

voor het ontwerp van DAAR, om de basis zo te

er een objectief bondgenootschap tussen de

transformeren dat zij niet meer bewoond zou

uiteindelijke doelen van de staat en de doelen

kunnen worden door mensen. Dit werd onder

van de kolonisten.

andere bewerkstelligd door alle overgebleven

El-Bireh

Ramallah

Psagot

“Daarnaast was er ook een ornithologische vereniging geïnteresseerd in Oush Grab, omdat door jarenlange leegstand een trekvogelkolonie zich in de basis had gevestigd.”

Het lijkt alsof de kolonisten niet worden gere-

gebouwen te perforeren. Voorlopig is er een

geerd door angst, maar zich gesterkt voelen in

impasse, hoewel de hellingen intussen zijn

hun hoger doel. Is er angst voor represailles?

getransformeerd tot park was, toen ik er was,

Angst is zeker niet de drijfveer, het is de heilige

de heuveltop zelf ontoegankelijk. Maar al met

opdracht om het Grote Israël te maken. Zij zijn

al is Oush Grab een concreter project dan het

gedreven door religieus en politiek fanatisme,

voorstel voor Psagot. Hier is DAAR echt in actie

gesterkt door de fictie van de Exodus.

getreden.

Schlomo Sand toont aan in zijn boek The Inven-

Toen ik overigens voor het eerst in de Westelijke

tion of the Jewish People dat de vertelling van het

Jordaanoever was, raakte ik zeer onder de indruk

Joodse volk dat verbannen zou zijn uit zijn eigen

van al Fineicq, een cultureel centrum in het

staat fictie is. Maar met die fictie legitimeren de

vluchtelingenkamp Dheisheh nabij Bethlehem,

kolonisten een soms uitermate agressief gedrag

gebouwd door de bewoners zelf op een

om hun agenda te vorderen. Een voorbeeld

‘gekraakte’ site. In eerste instantie was er een ge-

hiervan zijn de kolonisten in Oud-Jerusalem

vangenis gepland, maar de bewoners hebben er

en Hebron die leven in containers op de daken

een gigantisch blok gezet waarin theater, gym,

van de stad en al hun vuil naar beneden op de

balletruimte, klaslokalen en tuin gerealiseerd

straten gooien. Gevolg is dat men netten moet

zijn. Dat proces heeft de mensen van Dheisheh

spannen om dit vuil op te vangen. Ik snap niet

zoveel trots en emancipatie gegeven, dat dit

dat de Israëlische staat niet in de grond zinkt

nu in andere kampen wordt herhaald. Ik heb

van schaamte dat er in Oud-Jerusalem, toch

niet zo lang geleden los van DAAR samen met

één van de bekendste toeristische plekken in de

Michiel Dehaene het boek Heterotopia and the

wereld, er overal die netten vol vuil te zien zijn.

City gepubliceerd en daarin stellen wij dat de

De symboliek daarvan, de kolonisatie vanuit de

ruimtes die buiten het dagelijks leven staan,

lucht, is vrij racistisch: het stelt in zekere zin de

ook buiten de politiek staan. Deze ruimtes van

Jerusalem

Bethlehem Dheisheh

Beit Sahour Oush Grab 1 km

De case-studies Psagot en Oush Grab en hun omgeving.

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

19

het feest, van de cultuur en van het ritueel,

ook onder de Palestijnen, in navolging van al

de heterotopiën, zijn als het ware een derde

Fineicq is er vlak buiten een ander kamp een

sfeer, naast de privé-sfeer en publieke sfeer. In

gigantisch stadium aangelegd tegen een heuvel,

extreme situaties kan de heterotopie enorm

een serieuze landschappelijke ingreep met een

krachtig zijn om iets wat politiek en economisch

opgehoogd plateau. Dat alles in Area C, waar

niet zomaar te bereiken is wel te realiseren. In

alleen het Israëlische leger bevoegdheid heeft.

de vluchtelingenkampen zoals Dheisheh is dat

Dat is echte dekolonisering: het reclaimen van

het geval. Door middel van spel en cultuur is het

de eigen ruimte. Het opheffen van de opde-

zelfbewustzijn, politieke emancipatie gegroeid.

ling van de Westbank in enclaves. Want dat is

>> Lieven de Cauter is cultuurfilosoof, schrijver, activist en hoofddocent aan het departement Architectuur, Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening van de Katholieke Universiteit Leuven. Zijn schrijven is onder andere gepubliceerd in OASE, Hunch en Archis.

“De dekolonisering veronderstelt én bevordert het dekoloniseren van de geest.”

Die emancipatie is essentieel. Geen decolonizing

wat mensen in het Westen niet begrijpen: De

architecture zonder decolonizing the mind. Het

Westbank bestaat niet als territorium, het is

dekolonisering veronderstelt én bevordert het

een archipel van enclaves –nauwelijks 20%

dekoloniseren van de geest. Het komt erop aan

van het territorium is Area A, van de Palestijnse

dat de Palestijnen leren te denken over hun ei-

autoriteit, de woonkernen– die als maar meer

gen ruimte, wat ze al 60 jaren niet kunnen. DAAR

worden ingesloten en aangevreten door

wil in eerste instantie de architecturale en

kolonies en zogenaamde by-pass roads die

urbanistische verbeelding van de Palestijnen

alleen door kolonisten worden gebruikt. Het is

stimuleren. Dat is ook de inzet van hun recente

deze apartheid die onaanvaardbaar is. Dat is de

projecten zoals The Book of Returns. Niet (alleen)

architectuur van de onderdrukking. //

dromen van het recht op terugkeer, maar werken aan concrete praktijken om het eigen leven en de eigen ruimte terug te claimen. Nu, dat leeft

>> Dit interview vond plaats op 26 april 2011.

Meer informatie: >> http://www.decolonizing.ps

‘’ Een koepelhal van 300 meter hoogte, waarop hoog in de wolken een vijftien meter hoge rijksadelaar de wereldbol in zijn klauwen had; een Führerspaleis, met een oppervlakte van twee miljoen vierkante meter, ruim tweemaal zo groot als het beroemde ‘gouden huis’ van Nero….’’ Dat waren de bouwopdrachten die Hitler aan zijn architect gaf voor het nieuwe, Groot-Berlijn.

Albert Speer: architect van Hitler Loes Thijssen

Hitler zelf had een grote passie voor architec-

was hij zo erg onder de indruk van de man die

dat de gebouwen zelfs na duizenden jaren nog

tuur. Het liefst was hij zelf architect geworden.

alle burgers de baas wist te worden.

duidelijk te herkennen waren. Hierbij was vorm

Gedurende de vooroorlogse periode waren

Een tijdje later meldde Speer zich aan bij de

en materiaal erg belangrijk. Hitler vond dat alle

er dagelijks maar één a twee uur gemiddeld

NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbe-

belangrijke gebouwen van het Derde Rijk vol-

beschikbaar voor staatszaken; Hitler ging veel

iterpartei/Auslands-Organisation). Vanaf 1932

gens deze manier gebouwd moesten worden.

liever langs bouwplaatsen, ateliers, musea’s,

kwam Speer zonder werk te zitten en daarom

Hij zei zelfs tegen de vrouw van Speer: ‘’Uw man

schouwburgen en theaters (Van Capelle, blz.

vertrok hij samen met zijn vrouw naar Mann-

zal voor mij bouwwerken doen verrijzen zoals ze

230) Hitler had zelfs zijn ontwerpen naar de

heim, waar hij op meer succes hoopte, echter

sinds vierduizend jaar niet meer zijn ontstaan’’

kunstacademie van Wenen gestuurd, maar

zonder resultaat. Toevallig kreeg hij in die tijd

(Van Capelle, blz. 233).

deze zijn afgekeurd. Tijdens zijn leiderschap zijn

een opdracht van Joseph Goebbels namens de

toch veel ontwerpen onder leiding van Hitler

NSDAP voor een kleine verbouwing. Die nam hij

In Neurenberg hield Hitler de meest angstaan-

gebouwd, in samenwerking met zijn eigen

met beide handen aan. Hierbij vond zijn eerste

jagende en grootste spektakelstukken van

architect Albert Speer.

echte ontmoeting met Hitler plaats. Hitler was

massahysterie uit de Duitse en misschien wel

op dat moment al rijkskanselier. Tijdens de

uit de gehele Europese geschiedenis. Miljoenen

Speer ontmoet Hitler

ontmoeting legde Speer hem enkele ontwerpen

Duitsers werden door de man zelf overtuigd

Net zoals zijn vader en grootvader wilde ook

voor het partijdagstadion in Neurenberg voor.

van zijn ideeën; dat leidde tot een oorlog met

Albert Speer architect worden. Nadat hij zijn

Speer werd door Hitler uitgenodigd voor een

alle verschrikkingen van dien. In Neurenberg

jeugd had doorgebracht in Mannheim in het

etentje en daar ontstond de klik tussen die twee.

introduceerde Speer zijn zogenaamde ‘Dom

beschermde milieu van een gegoed burger-

Speer was een talentvolle, jonge architect maar

van licht’, die zo werd genoemd omdat er 130

lijk Zuid-Duits gezin, ging Speer studeren aan

niet meer dan één van de vele anderen. Toch

schijnwerpers van de luchtmacht rond het

de technische hogescholen van Karlsruhe,

scheen Hitler juist in hem iets te zien wat hij

stadion in Neurenberg waren opgesteld. Deze

München en Berlijn. In Berlijn werd hij assistent

niet in andere architecten zag. Hitler, die veel

schijnwerpers konden tot 6 km hoogte schijnen

van professor Tessenow. Speer had in die tijd

tijd besteedde aan ontwerpen maken voor

en zorgden ’s nachts voor een spookachtig

vrijwel geen belangstelling voor politiek, totdat

nieuwe gebouwen had zijn medekunstenaar

effect. Ook hadden de schijnwerpers als functie

zijn studenten hem eens meenamen naar een

gevonden…

om de buitenlandse militaire waarnemers, die

bijeenkomst waar Hitler zou gaan spreken. Daar

“Speer zal voor mij bouwwerken doen verrijzen zoals ze sinds vierduizend jaar niet meer zijn ontstaan’’ De eerste opdracht

bij de Nazi-festiviteiten in Neurenberg waren

Rond 1933 behoorde Speer tot een van de naaste

uitgenodigd, te intimideren. Niet alleen werd

medewerkers van Hitler. Speer kreeg in 1934 zijn

er in Neurenberg veel gebouwd tijdens Hitler’s

eerste grote opdracht; in Neurenberg moest een

regime, maar ook veelal in München. Daar werd

gigantisch complex van bouwwerken ontwor-

het zogenaamde ‘Führer-bouw’ gebouwd,

pen worden voor de jaarlijkse partijdagen die

waarin de beruchte conferentie van München

daar gehouden werden. Het gehele complex

in 1938 werd gehouden.

had een oppervlakte van zestien en een halve vierkante kilometer en het moest vol komen te

De vrijheid van Speer

staan met stadions, paradestraten, gallerijen,

Hitler wist heel precies wat hij wilde bouwen.

grote hallen enzovoorts. Tijdens de bouw van

Hij kwam telkens weer met nieuwe schetsen

dit project ontwikkelde Speer zijn zogenaamde

naar Speer toe voor zijn nieuwe plannen. Hij

‘Theorie der Ruïnenwerte’. Deze theorie hield in

was iemand die graag de records van langste,

Albert Speer en Adolf Hitler

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

21

hoogste, indrukwekkendste gebouw wilde verbreken. Speer kon daar verder mee doen wat hij wil. Als Hitler zei dat een gebouw minstens 100 meter lang moest zijn, zei Speer daarop “laten we er minstens 200 van maken.” Hitler wilde dus vooral grote en monumentale gebouwen. Een enorme uitdaging voor de architect dus. Hitler kwam wel vaak bij Speer langs om te kijken wat de vorderingen in de ontwerpen waren. Dan gingen ze samen schetsen, maquettes maken en discussiëren.

Speer’s grootste bouwopdracht Vier jaar na Hitler’s machtsovername kreeg Speer zijn grootste bouwopdracht van de Führer. Binnen vijftien jaar moest heel Berlijn omgevormd zijn tot een representatief monument van ‘imperiale grootheid’ en passend bij het ‘duizendjarige rijk’. Berlijn moest worden omgedoopt tot Germania. Al jaren was Hitler bezig met plannen om Berlijn te herscheppen in een gigantische metropool gemarkeerd door brede avenues, reusachtige bouwwerken, triomfbogen, koepels, stations, paradestraten enzovoort. Hij verklaarde telkens weer dat Berlijn de steden als Londen, Babylon of Rome moest overtreffen. Het nieuwe Germania van ‘imperiale grootheid’ zou gedomineerd worden door een reusachtige vergaderhal met een koperen koepel. Het gebouw moest het hoogste gebouw ter wereld worden en zou een gelijkenis moeten

Koepel van licht

hebben met het Pantheon in Rome. In de

namelijk in bezit zijn van een ‘Weltflughafen’

Olympisch stadion en flughafen Tempelhof

vergaderzaal met de koperen koepel moesten

volgens Hitler. Het vliegveld moest onderdeel

werden gebouwd en verbouwd en grote delen

180.000 mensen kunnen staan. De koepel moest

uitmaken van een 7 kilometer lange as die de

van de stad Berlijn werden gesloopt om de grote

een doorsnede van 250 meter hebben. Het

stad van noord naar zuid doorsneed.

as door de stad te trekken.

Pieter in Rome. Tegenover dit gebouw zou een

Speer had in het geheim een maquette laten

Een belangrijk nadeel aan het stedenbouwkun-

50 meter brede en 28 meter hoge nis komen met

maken van het toekomstige Germania. Deze ma-

dige project was dat het plan totaal niet tot het

een bekleding van gouden mozaïek met daarin

quette was ruim twee meter hoog en 36 meter

einde was doordacht. Doordat Hitler zo bezeten

een enorme marmeren sokkel met daarop een

lang met een schaal van 1:1000. Deze modelstad

was van enorme, megalomane gebouwen

rijksadelaar met in zijn klauwen een hakenkruis.

stond opgesteld in Speer’s werkruimten. Hitler

voor de eeuwigheid, was er in zijn plannen

Germania moest de hoofdstad worden met 10

kwam vaak even langs om zijn liefste droom te

totaal geen aandacht voor verkeersproblemen,

miljoen inwoners van een Germaans imperium

zien. Op punten die Hitler erg mooi vond stapte

woongebieden en groene zones: de sociale

van 140 miljoen inwoners dat geheel Europa

hij de maquette in en bestudeerde de werking

dimensie van een plan liet hem volledig koud.

zou beheersen.

van het plan. Als er iets veranderd moest worden

gebouw zou 17 keer zo groot zijn als de Sint

in het plan, werden de gebouwen door middel

Speer keert zich tegen Hitler

Het Führerspaleis vormde een aanwijzing voor

van rollende tafels van de ene naar de andere

Na dertig jaar verklaarde Speer, terugkijkend op

de steeds groter wordende geldingsdrang en

plaats vervoerd.

de vreemde megalopolis Germania, versteld te

grootheidswaanzin. Het vestingachtige paleis

22

staan van de koudheid en kilheid van de enorme

in het centrum van Berlijn had een grondop-

Voor de oorlog is al een deel van de plannen

gebouwen van zijn ‘führer’. Deze pronkzuchtige

pervlakte van twee miljoen vierkante meter!

gerealiseerd; zo werd er in een recordtijd een

gebouwen hadden iedere verhouding van

Ook het enorme ‘flughafen Tempelhof’ werd

nieuwe Rijkskanselaarij gebouwd (deze is

maat en schaal verloren. De vele gebouwen

verbouwd en uitgebreid. Germania moest

echter tijdens de oorlog flink beschadigd), het

die waren opgeleverd in het ‘Derde Rijk’, waren

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

steeds meer te vergelijken met de neo-Empire

positie van de kunstenaar, maar is hij mede

van zijn leven liet hij achter zich….

stijl van Napoleon 125 jaar eerder. Niet alleen

verantwoordelijk geworden voor de misdaden

Vervolgens werd hij opgepakt voor zijn me-

door hun stijl maar ook door hun reusachtige

van het ‘Derde Rijk’.

dewerking aan de processen in Neurenberg. In

afmetingen kwamen Hitler’s bedoelingen aan

de Spandau-gevangenis heeft hij samen met

het licht. Speer vond dat de bouwplannen van

Ook toen Speer minister van bewapening en

Hitler’s andere naasten twintig jaar gevangen

Hitler een beetje uit de hand begonnen te lopen

munitie was, had hij diepe bewondering voor de

gezeten. //

en volgens hem moest West-Berlijn daarom

‘Führer’. Hij werd echter tot verzet tegen Hitler

weer teruggaan naar de menselijke afmetingen.

gedwongen toen hij merkte de ‘Führer’niet al-

Michelangelo had volgens Speer gelijk toen hij

leen zelf koers zette naar de afgrond, maar ook

beweerde dat de mens de maatstaf is van alles,

vastbesloten was heel Europa mee te nemen.

vooral in de bouwkunst. Speer had dat destijds

Speer probeerde een aantal tevergeefse acties

over het hoofd gezien.

om Hitler en zijn mannen om te brengen. Uiteindelijk is hij opgestapt. Ook hier werd Speer nog

Toen de minister van bewapening en munitie

even herinnerd hoe kil en harteloos zijn ‘Führer’

Todt verongelukte, werd Speer in 1942 benoemd

was, want er werd zonder enige dank afscheid

tot zijn opvolger. Hij gebruikte zijn organisati-

genomen. Voor de laatste keer ging Speer ver-

etalent voor het reorganiseren van de Duitse

volgens op bezoek bij de Rijkskanselaarij die hij

wapenindustrie. Deze wist hij in drie jaar tijd

had ontworpen. Bij het verlaten hoorde hij een

te viervoudigen. Hij was verantwoordelijk voor

ontploffing van Russische granaten: hij verliet

miljoenen dwangarbeiders. Nu kan Speer zich

niet alleen het bouwwerk dat hij vol trots had

niet meer verschuilen achter de autonome

ontworpen, maar ook zijn waardevolste jaren

Bronnen: >> H. van Capelle, Intimi rondom Adolf Hitler, een sinister gezelschap, Amsterdam: Intermediair (1978) >> Hans J. Reichhardt, Wolfgang Schäche: Von Berlin nach Germania, Transit Verlag Berlin 1998 >> Borrman, M. & Behrens, M., documentaire Hitler’s henchmen – Albert Speer the architect, 1991 Afbeeldingen: >> Speer en Hitler: http://rhruins.blogspot.com/2011/02/ ruin-value-in-nazi-architecture.html geraadpleegd op 7 mei 2011 >> Koepel van licht: http://laura-carter.com/ themonumentalist/?attachment_id=25 geraadpleegd op 7 mei 2011 >> Germania: http://kunst.gymszbad.de/nationalsozialismus/architektur/speer/werk/speer-1937-germania.htm geraadpleegd op 7 mei 2011

Het Germania van Speer

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

23

The ongoing revolutionary wave in North Africa changed the future of many countries. The protesters are nominated for the Nobel Peace Prize, but the construction companies that have invested in the area stand far away from peace since many of them started filing for bankruptcy.

architecture vs. revolution Sine Celik

Architecture and engineering are the first to get

as a trigger at this point and not only the limited

China, Turkey, South Korea and many other

effected from a crisis since they have a direct

amount of positions in European offices became

countries have billions worth of investments

relationship with building sector. Many explain

an issue but also the constructional variety was

right now. These investments focus mainly on

this relationship as ‘people buy or build a house

decreasing.

construction business. Unlike in Emirates, Libyan

as the first thing when they have money’ and it

construction sites usually consist more than

is normal for this situation to turn upside down

After the release of wikileaks documents,

a single tower, most of the projects are about

during a crisis. Not only money related crisis

revolution was coming without a doubt. Inter-

developing infrastructure or creating new set-

directly has an affect on the construction sector

national workers in Arabic countries sensed the

tlements. Therefore the companies need a great

but recent events in North Africa have shown

winds of change already in January but no one

amount of labor force which is mainly satisfied

that protests and revolution can also cause

could guess the possible growth of the rebels.

through hiring external workers from African

damage on this field. Construction companies

The spirit of revolution was diverse among

construction sector. However the architects,

who had investments in North African cities are

countries although most of them started with

engineers and construction managers were

waiting for the fire to cool down to be able to

aggressive actions. Many of them finalized the

brought to the fields mostly by the companies

go back and finish what they have started. The

period peacefully but Libyan folk could not be

themselves. This way one construction team can

dilemma between going back in danger and

equally lucky.

consist more than a thousand of workers with

losing the investments gives companies sleep-

high national diversity.

‘After the release of the wikileaks documents, revolution was coming without a doubt.’

North African construction sites are known for the tough weather conditions, lack of activities and resources but they were never actually con-

less nights. Nobody still knows what is going

Libyan government has been encouraging

sidered dangerous. When the protests started

to happen although almost three months has

several countries for investing in Libya for many

to get risky, the attitude of the companies

passed since the first events.

years which resulted quite positively since

towards the safety of the workers also became

not only European companies but also India,

worrying. Usually managers of a construction

The growth of Arabic construction industry kicked-off with the experimental madness in Dubai. Never-ending height stories, shopping malls and hotels made the Emirates an architectural roller-coaster. The growing need of architectural and constructional knowledge led many young creative minds through an Arabic adventure.

Just a few years later, North African countries took an important initiative on urban development. Tunisia and Libya became hot spots for job-seeker young graduates. The construction sites were challenging but the possible experience coming from the variety was very promising for the architects’ CV. As the cherry on top, salaries that have been offered for going abroad were two times higher than European standards. The ongoing financial crisis worked

24

revolution

changes

major protests

political situation after the protests in North Africa

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

minor protests

no incidents

non-arab

Workers at the Tunisia-Libyan border, in Ras Jdir. photo: UN / UNHCR / A.Duclos

abroad are not involved in the process physi-

Libyan airfield was declared as no-fly zone, the

evaporate. Moreover the Libyan government

cally all the time. They pay short visits or use

only option for the stuck personnel was to try

pushes the construction companies to send their

other communication ways for controls. It has

chances their at the borders of Tunisia and Egypt.

workers back, claiming that the danger is over for

been clear to everyone that this attitude can

The two border countries also deserve honors

everyone. This bold statement is in contradiction

cause problems during the peak point of an

for being welcoming and helpful. They even let

to what everyone sees on media. No company

international emergency.

the workers without any legal documentation

expects to find anyone who is willing to go

cross to border.

back. After the flee nightmare that trembled

Dutch companies were successful enough to

every personnel and their far away families, it

evacuate their small amount of personnel during

An emergency situation like this puts most of the

seems impossible for the constructions to be

the first days of the events. But some countries

pressure on the managers. The fact that the man-

completed soon. Nowadays the companies are

such as China and Turkey had to evacuate over

agers of several companies left on the first day,

preparing for their worst case scenario and at the

50.000 workers from all over Libyan desert. Chi-

leaving their engineers, architects and workers

same time discharging massive amount of their

nese planes landed and departed continuously

behind in danger was beyond scandalous. The

employees. Possible loss is indescribable. Turkey

to help all the citizens rapidly and silently while

unity of the team is the biggest responsibility of

invested around 15 billion euros over the last five

the Turkish evacuation plan has been turned

the senior personnel especially in an emergency.

years in Libya mainly for construction industry

into a prime time show over the heroic act of

During the first days of the protests, many con-

(Reuters, 2011). China faces even a bigger loss

the government. Besides the planes that were

struction sites were looted by rebels. Although

with 19 billion dollars in total as the country had

sent in the area, sea ways were covered by the

many of them were protected by the govern-

75 investors in several business tracks (China.

government as well.

ment, the results were disappointing since the

org, 2011). //

protesters were attacking the guards as well.

The evacuation procedure was unfortunately

The foreign staff of many companies had to give

very complicated for the personnel in the

away everything, even their personal belong-

construction sites which are further away on the

ings. The looting harm forms a large part of the

desert area. Bright new-graduates in desperate

loss which the companies are facing right now.

need of experience would never guess that they

The protesters have damaged many construc-

would have to spend nights at the border in

tion sites that were in progress for sure but

cold desert nights. However it was much safer

nothing can create unfixable damage like

for them to stay away from the big cities that

the bombings. There is a possibility of every

were taken under control by rebels. When the

investment that has been made until now to

Sources: >> Visited on May 20th 2011 http://www.reuters.com/article/2011/02/21/libya-proteststurkey-idUSLDE71K17V20110221 >> Visited on May 20th 2011 http://www.china.org.cn/opinion/2011-04/22/content_22417360.htm on May 20th 2011 Images: >> Visited on May 20th 2011 http://no.wikipedia.org/wiki/Fil:2010-2011_Arab_world_ protests.PNG >> Visited on May 28th 2011 http://cgi.wn.com/?t=africafoto/viewphoto.txt&action display&article=115529756

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

25

After the uprisings in Egypt and Tunisia and the ongoing uprisings in Jemen and Lybia it has become clear that the wish for freedom is a more universal desire of humanity than was previously acknoweldged by some in the Free West and tightly managed East. But how do freedom and state management influence the principal fields of architecture?

free vs state-controlled design Thomas Dillon Peynado

Ever since the dawn of civilization different

There was however one great difference. The

planning and building by organizations or

cultures have been bent on one goal: The

skyscrapers were often private endeavours of

governments in order to provide for a growing

Domination of a competing culture by imposing

companies, while the socialist palaces, as was

populace. But what if the organizations are not

their own philosophy and ideologies. This was

the case with most of the USSR’s buildings, were

able to provide for the needs of the users or there

sometimes attempted through warfare and

a state effort. The skyscrapers were symbols

is no organization to begin with? The latter was

other times through economic hegemony. The

of prestige for their owners and the builders,

the case for many of the Europe’s beloved inner

first half of the twentieth century illustrated

whilst their socialist counterparts stood for the

cities when they were founded in the Middle

the lengths to which humankind would go to

liberation of the proletariat.

Ages or before, the first often being the case for

achieve this goal. Out of fear that yet another

today’s developing economies.

clash of ideologies would be humanity’s demise,

Though separated by the reason they were built,

the battle was not fought in an all-out war, like

both have one great thing in common, they

This brings about one of the main issues in urban

their predecessors had. Instead the new world

were both subject to a state’s or organization’s

planning. The ‘natural’ or self grown city has

powers engaged in smaller scale though not

financing and regulation. In the century after

several qualities that many planned areas lack or

insignificant wars, through their allies. The coun-

the Cold War ‘freedom and liberty’ seem to have

struggle to achieve, such as a high adaptability

tries Vietnam, the Korea’s and Afghanistan are

won, but the spontaneous city isn’t always the

an efficient density and a mix of functions. On

some of the most notable examples of countries

most desirable, with the slums, shantytowns and

the other hand they can also develop into the

still bearing the scars of this clashes. These were

favelas often being the outcome. That leaves

nightmare scenario of the often illegal slums

accompanied by country’s guerrilla style warfare

the question what ‘free’ or deregulated is then

like the outskirts of Cairo, the favelas of Rio

that lasted well into the nineties and sometimes

and what circumstances make it flourish into an

de Janeiro and Makoko, Lagos’ floating slums

still continues ( e.g. Colombia).

appreciated entity and not become the symbol

, dreaded by city planners and governments.

of large scale shortage or inadequacy. What

Do freedom and democracy as known in Europe

Apart from their worldwide scramble for allies

is more desirable in the architecture of a city,

and North America significantly affect the

and mutual sabotage efforts, the two powers

freedom or state control?

outcome or the future of these developments?

also competed on urban planning and architecture. The West’s invention of the cathedrals of wealth, the skyscrapers, was followed by

‘What if organizations are not able to provide for the need of the users or there is no organization to begin with?’

the USSR (Union of Socialist Soviet Republics, or Soviet Union) creating it’s socialist palaces,

Firstly the sponsored or directed urban develop-

There are some significant differences in

the most notable perhaps being Stalin’s Seven

ment is composed of the development spurred

possibilities between free well-informed

Sisters development in Moscow. The one stand-

by companies, organizations and governing in-

democracies with politically active citizens and

ing tall and proud as a symbol of economical

stances. This includes both the socialist planned

those democracies where a significant amount

prowess and optimism, while the other one

cities and the capitalist suburbs and business

of the citizenry has no knowledge of or interest

intended to underline the might of socialism.

districts. They both were the result of elaborate

in the power of their will. These ill-informed

From left to right: One of the Seven Sisters the Moscow State University, Makoko “the Venice of Lagos”, Heliópolis bordering São Paolo

26

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

peoples are often less aware that they can exert

the good dictator will try to provide shelter for

Both the planned and the spontaneous urban

their political power and force the recognition

his people as a democratic leader would. The

developments for the poor and deprived may be

of and together with that solutions for their

first favouring stability above all and the latter

seen as nuisances now with high crime rates and

problems. They are then more inclined to ‘solve’

affirming his legitimacy as the chosen leader, by

lack of opportunity, as the first faces demolition,

their problems themselves, starting with their

fulfilling the people’s demands. This often lead

while the latter faces improvement or demoli-

housing needs, when their economical situation

to the creation of the now notorious neighbour-

tion. They are both however inherently part

drives them to the cities.

hoods dominated by high rise social housing.

of our civilizations with their specific cultural influences. Therefore both should be guided

‘They are both inherently part of our civilizations with their specific cultural influences.’

by the government to a path of development.

Their dynamic is different than that of the rest of the city, but good guidance good turn them into

Examples include the projects in the US, French

a valuable addition to our cities. Their inhabit-

An affluent nation’s citizens will often not be

suburbs, or banlieus, and closer to home the

ants should be involved as they of all people

satisfied by this ‘solution’. They are often past the

former Bijlmer in Amsterdam Zuidoost. They

know what their problems are and they can

threshold of their ‘food or protest’ dilemma as

are often not considered to be the finest of

aid improvement while surprising us with their

they can afford protesting for their cause. They

neighbourhoods because of their higher crime

creativity. Or have we forgotten that some of the

are more inclined to exert political influence,

and poverty rates, but they are supplied with

most disliked neighbourhoods of the past like

through protests (e.g. China’s migrant workers

basic needs the spontaneous towns are often

the ‘Jordaan’ in Amsterdam are now amongst

after the demolition of their neighbourhoods)

deprived of.

the favourites with their uniqueness?//

and casting their ballot (e.g. Europe, US). There fulfilling or at least visibly attempting to fulfill

These planned neighbourhoods often have one

the nation’s needs becomes key to stability.

great advantage over the spontaneous ones.

Dictatorships are not save from their citizens

They are normally not built on dangerous loca-

when they really revolt as shown by the Tunisian

tions and they are better equipped to withstand

and Egyptian revolutions sparked by a deprived

the characteristics of their environment. Many

population increasingly aware of the corruption

slums built on slopes surrounding cities are at

and mismanagement by the privileged elite.

great danger in the event of an earthquake. They

Here the ‘food for stability’ programme of their

might just slide down the mountain in the event

governments failed. People are more eager to

of a landslide, thereby killing thousands. Or the

accept inequality and poverty if they can get

entire city might be inadequately built as proven

enough food. So when even the attainability of

by the Haiti earthquake in 2010 resulting in the

food lowers the other problems are no longer

death of 200.000 or the destruction of Nicara-

ignored.

gua’s capital Managua in it’s 1972 earthquake.

That’s when the government should use it’s

“All will become better, when we are free...” the

knowledge that often extends further than that

demonstrators in the Arabian revolutions ex-

of the population in order to avoid such events

claimed, “We will finally experience welfare and

by planning and regulating development.

our lives will become better... “ But what will become of the poverty-stricken neighbourhoods?

There is hope however for the unorganized

To answer this the dictators have to be split into

and initially illegal neighbourhoods. When the

groups. On one extreme there stands the evil

economic situation of the country improves the

dictator. He favours corruption and intimidates

government may have the funds to improve

his people so they won’t complain about their

them. Combined with a involved government

lives. On the other end of the extreme there

held accountable by its people they can be

is the ‘good’ dictator. He favours his people’s

upgraded. An example is Brazil that has been

development in exchange for their obedience.

legalizing some of its favelas (most notable

This differs greatly per dictatorship, the one

Rocinha in Rio de Janeiro and Heliópolis in São

favours highly controlled city apartments, while

Paolo) and supplying them with basic needs

the other one is incapable or unwilling to create

such as electricity, sanitation an water. They also

new neighbourhood opportunities.

receive more aid in the form of education centres

>> Vanstiphout, Wouter, It’s the architect’s fault!, Volume Architecture of Peace, Archis 2010, 4, 144-148 >> http://grandioseparlor.com/2010/04/learning-fromlagos-slum-dwellers/ (last viewed on 24-05-2011) >> http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/world/ events/1972_12_23.php (last viewed on 23-05-2011) >> http://cidadeinformal.prefeitura.sp.gov.br/ (last viewed on 23-05-2011) >> http://www.sustainer.org/dhm_archive/index. php?display_article=vn210singaporeed (last viewed on 24-05-2011) >> http://www.nytimes.com/2010/01/13/world/ americas/13haiti.html (last viewed on 24-05-2011)

and medical centres. This could be the future of

Image sources:

This translates in the resulting development: The

Cairo’s slums now that the government is aware

dictator that doesn’t care about his people leads

that it’s population will hold it accountable from

to more spontaneous cities and towns, while

now on and demands progress.

Sources:

>> http://blog.newmediaadvocacy.org (last viewed on 18-05-2011) >> http://openbuildings.com/buildings/moscow-stateuniversity-profile-6612 (last viewed on 18-05-2011)

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

27

Derako International BV is fabrikant / leverancier van het DERAKO® massief houten verlaagd plafond- en wandsystemen. Het Derako® systeem is uniek in zijn soort door de vele voordelen die het systeem biedt.

Derako en akoestiek Derako international B.V.

Akoestiek

Afhankelijk van de functie van een ruimte is het

De overdracht van geluid tussen een bepaalde

al of niet belangrijk een goede spraakverstaan-

bron en een luisteraar wordt in een ruimte

baarheid te hebben. In een concertzaal is het

beïnvloed door de akoestiek. Wat de optimale

belangrijk om veel galm te hebben zodat de

akoestiek is, hangt sterk af van het gebruik van

muziek optimaal tot zijn recht komt. Dit leidt

de ruimte. Voor theaters gelden immers andere

inherent tot een beperkte spraakverstaanbaar-

eisen dan bijvoorbeeld voor een kantoorruimte

heid. Daarentegen, in een auditorium, klaslokaal

of een grote stationshal.

of vergaderruimte is het juist de spraak wat de kwaliteit bepaalt. Recentelijk onderzoek heeft

Nagalmtijd

aangetoond dat er een direct verband bestaat

Kanaalkade 66

Een van de meest bekende grootheden om de

tussen een goede spraakverstaanbaarheid en

1756 AD ‘t Zand

akoestiek mee te beschrijven is de nagalmtijd.

het vermogen om te studeren. Te veel nagalm

Postbus 32

Dit is de tijd die nodig is om een geluid 60 dB in

en storende geluidbronnen leiden er toe dat

1756 ZG ‘t Zand

niveau te laten afnemen. De nagalmtijd wordt

mensen sneller de concentratie verliezen en

Telefoon: 0224 – 591844

bepaalt door het volume van de ruimte en de

vermoeid raken waardoor de capaciteit om te

Fax: 0224 – 591440

hoeveelheid geluidabsorberend materiaal. Voor

kunnen leren verminderd. Een goede akoestiek

Info@derako.com

spraak is een kortere nagalmtijd van 0,5 tot 1,0

is daarom een belangrijke voorwaarde voor een

seconde wenselijk. Voor klassieke muziek wil

optimale prestatie. De producten van Derako

men juist veel meer galm hebben, het Concert-

dragen bij aan een goede akoestiek, er bestaan

gebouw in Amsterdam heeft bijvoorbeeld een

zorgvuldige meetrapporten waarin men de

nagalmtijd van 2,0 seconde. Er bestaan grafieken

frequenties kan nalezen.//

voor de optimale nagalmtijden bij verschillende soorten gebruik, dit is mede sterk afhankelijk van het volume van de ruimte.

Waarom een goede spraakverstaanbaarheid

Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica

28

Conservatorium van Amsterdam

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

Voor meer informatie: www.derako.com

recommended reading Noor Debets

Atlas of the conflict

Cosmic Communist Constructions Photographed (CCCP) F. Chaubin

Massa en Macht

M. Shoshan

In de periode van 1970-1990 zijn er, geïnspireerd

E. Canetti

Deze Engelstalige atlas kreeg een Gouden

door de Constructivisten en de Westerse

Een van oorsprong Duits boek (Masse und

Letter voor ‘Schönste Bücher aus Aller Welt’ en

Modernen, in de voormalige sovjetunie in grote

Macht) waarin Canetti op een filosofische wijze

beschrijft op allerlei manieren het conflict tussen

getalen gebouwen gerealiseerd. Veel archi-

de begrippen massa en macht uitlegt. ‘Nergens

Palestina en Israel. Het zijn veelal vereenvou-

tecten kregen, in het strakke regime van de

is zo duidelijk de betekenis van het bevel en

digde kaartbeelden die, met twee mengkleuren,

communisten, grote vrijheid om gigantische

van de verhouding tussen de (ge)dode en de

de geschiedenis van beide landen laten zien.

bouwwerken te creëren. De Franse fotograaf

overlevende onder woorden gebracht’ vermeldt

Ook deze keer verzorgde Joost Grootens, die al

Chaubin legde negentig van deze gebouwen

de achterkant van het boek. Aan de hand van

twee keer eerder een Gouden Letter voor zijn

vast in het boek CCCP, dat een naslagwerk vormt

mooie metaforen die aan de natuur gelinkt

atlassen won, de vormgeving. Onderwerpen

voor de complexen uit deze chaotische tijd.

zijn, probeert de schrijver het geheel leesbaar

als grenzen, muren, landschap, demografie en Jeruzalem komen aan bod waarbij enkele foto’s extra beeldende informatie verschaffen 480 pagina’s //34,50 euro //2010

312 pagina’s //39,95 euro //2011

en begrijpelijk te houden en brengt hij in korte fragmenten de lezer veel kennis bij over deze belangrijke begrippen.

547 pagina’s //16,50 euro //1960

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

29

One of the Netherlands’ most experienced architectural practices Claus&Kaan Architects hold two establishments: Amsterdam and Rotterdam. The Amsterdam team currently resides in a nicely situated building of their own design on the coast of IJburg. Office manager Ellen Wybenga told the story of this beautiful working environment for Pantheon//.

@architect: Claus&Kaan Sine Celik photo: Luuk Kramer

What is the first thing you do when you enter

How many people work here in Amsterdam

psychological bond with the space. Sometimes

the office in the morning?

office right now?

we have visitors who think that the office is

I check if the alarm has been switched off, I

Right now Claus & Kaan Amsterdam is a team of

“ugly” which of course does not feel nice.

always take the stairs up instead of the elevator,

18 including two trainees and one receptionist.

I make some coffee and turn on my computer.

And there is me of course. After the crisis we

How many days a week is there personnel

had to scale everything down. There were times

in the office?

when we were working with 50 people.

We are pretty strict with working hours. We start

Can you tell the story of this office shortly?

Claus & Kaan Architects were founded by Felix

sharp at 09.00, you can not start before or after.

Claus and Kees Kaan in 1988. Currently we have

How did CKA move to IJburg?

This office follows a regular eight hour schedule

two establishments, one here in Amsterdam and

We have been here since October 2007. Back

which means everybody leaves around 17.30.

one in Rotterdam. Despite the name there are

then it was very hectic, we had loads of projects

Many things have changed with the crisis but

5 partners in total. Felix Claus and Jaap Gräber work together with team Amsterdam. Kees Kaan, Vincent Panhuysen and Dikkie Scipio are with

‘Last three years let us see how important it is to keep the personnel informed.’

team Rotterdam. and more than 50 personnel. The office was in

not our office hours. If personnel has to stay up

Are you working together with Claus&Kaan

need of a larger workspace. At first not only this

every night something is clearly going wrong in

Rotterdam or do you only share this name?

building was incomplete but also Ijburg itself.

that office. Moreover this usually has a negative

Claus & Kaan Architects is a unity, the two

The harbor next to us was a big pile of sand.

affect on performance. It is very rare that we ask

offices should be seen as one architectural

But Ijburg offered something fresh, a new

for extra working hours but it happens when we

office that works independently on a practical

look. Unfortunately 3 years ago the crisis hit us.

have a huge deadline for example.

daily base. They have their own projects and

We had to let many people go, our personnel

staff but on management level there is a lot in

decreased down to 17 which caused the building

Students will be happy to hear that, what

common. When it comes to public relations,

to shrink as well. Unlike before, we now use only

about during the weekends?

competitions or publications we act as a whole.

the second, third and fourth floors. The fourth

Our office is closed from Friday to Sunday, we

We also organize social events such as new years

floor is where the reception and public relations

have a 4 day work week since the beginning

eve parties, excursions and summer activities

departments reside. We invite our guests to this

of last year. After the crisis just like everyone

together.

floor because it has the nicest view. On the third

we started receiving less projects. Skipping

floor we have our model making rooms. All the

a day was decided together to be able to use

What is the function of an office manager in

personnel including the managers sit together

the remaining days more effectively. At the

an architecture office?

on the second floor.

beginning this was worrying but now everybody

First of all I am not an architect which works as

30

enjoys it, people have an extra free day although

an advantage in this case. This way I can stand

You work in a building designed by your

out of the design process and remain equally

office, surely this is an exceptional chance

distant to every project. I have been working

but does it also have disadvantages?

Does everyone have a stable working area

here since 2000, from the time when the office

CKA is the designer of this building but not

within the office?

was still located in Weesperstraat. My main task

the owner. We are only renting this space and

Yes, everybody sits on the same floor we want

is to organize the office related issues as well

herefore we are not free to change whatever we

to have a certain organization. We have an open

as finances. Together with the other members

want. I do not see any disadvantages because it

office system but mostly architects working on

of the management team, I keep track of

is such a great building on such a great location

the same project stay close to each other for

personnel, program, payments and many more.

anyway, but this definitely forms a stronger

practical reasons. The partners also sit together

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

this means everyone gets paid less.

half-separated from the others. When we had

Is there currently anything else happening

Before the crisis we used to go on excursions

a small office and many architects this was

in this building?

abroad. We have been to Copenhagen, Porto,

becoming a problem but this building is very

When we had to let our personnel go, we also

and Berlin together but those had to be skipped

spacious, we definitely have enough space. We

needed to gain something from the extra space

for a while.

can be more flexible now. This flexibility also

we have left. This way we sublet the ground

comes from the fact that we have less architects

floor to a dance school and the 1st floor to a real

Do you think your working environment has

with permanent contracts now.

estate company.

an effect on your performance as an office, positive or negative?

Are your colleagues allowed to personalize

Do you have daily rituals in the office?

I think this beautiful building with it’s amazing

their working area?

Our only official break is for lunch. When the

view effects everyone positively. When we were

No absolutely not because this office represents

weather is nice we sit outside near the harbor to

at the Weesperstraat everyone was stressed,

Claus&Kaan, neat architecture with very sole

eat or we stay in our kitchen. While working with

it was different. But it was in the middle of

elements. We also want our visitors to experience

50 people we were having a lunch organized

the city which was an advantage. Some of

the simplicity because it is our face. Busy desks

everyday where two elderly ladies prepared a

our current personnel does not know these

with colorful personal items can disturb this

long table for everyone. We do not need that

diffrences because they have never worked in

image. Therefore everyone is obliged to clean up

anymore because everyone arranges lunch for

the old building. New building tells another

their desks on each Thursday afternoon. This is

themselves.

story, a story of our own with it’s basic features

also handy for the cleaners, somehow it prevents

Do you organize office activities regularly?

and simplicity. This is who we are and at the

the chaos in the office space. In my previous work

We celebrate the new year together usually with

same time where we are. I see this as a unique

everyone had to personalize their working area

a dinner. Twice a year we organize an excursion.

opprtunity.

and Felix Claus knew that. First thing he asked

We rent a bus or travel by bike to visit new

me when I started in CKA was if I was going to

projects. When we receive a huge project or

put candles and pictures everywhere

deliver a project we celebrate it immediately.

How are the relationships arranged in the office, is there democracy or hierarchy?

I think it is a combination of both. We discuss everything together during our monthly office meetings. Last three years let us see how important it is to keep the personnel informed. Asking them their opinion, what they think about office related issues and decide together afterwards. I can not call it a democracy, there is no voting for instance. At the end there is one person who makes the decision but we try to make decision based on the ideas of the personnel.

How dominant are the partners here?

They are basically involved in all the projects and also in the practical things. They coordinate the magament meetings every monday. We discuss the finances, public relations, the personnel and take decisions that I make sure they get done.

Do you have a favorite spot in the building?

My workplace is the best place in this building. It has the most beautiful view and very quiet unlike the other floors. I also like the first impression on visitors faces when they see the view. Everyone gets amazed the moment they enter.

Can you define your working environment in three words?

Beautiful, water and sky. I think the contrast between the building and it’s surroundings is what makes it unique. When you look from my window, it is between flying and standing on water. At that moment there is nothing between you and the horizon.//

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

31

get inspired Loes Thijssen

Inside Out Project http://www.insideoutproject.net/ A global art project. INSIDE OUT is a large-scale participatory art project that transforms messages of personal identity into pieces of artistic work. Upload a portrait. Receive a poster. Paste it for the world to see.

In Bb 2.0 http://www.inbflat.net/ In Bb 2.0 is a collaborative music and spoken word project conceived by Darren Solomon from Science for Girls, and developed with contributions from users. The videos can be played simultaneously -- the soundtracks will work together, and the mix can be adjusted with the individual volume sliders.

Het fort van Sjakoo Jodenbreestraat 24, 1011 NK Amsterdam Specialized in libertarian and radical ideas from the first to the fifth world and beyond... Bookshop “het Fort van Sjakoo� is since 1977 situated in the center of Amsterdam. At first in a squatted house on the site of a planned highway through the inner-city and since 1988 legalized.

Dutch Design Awards dutchdesignawards.nl DDA has added a new category to Its current list of categories: future concepts. In this category, we are looking for designs that provide a view into the future, created by design thinkers whose approach constitutes an inspiration to the professional field. In this way, we want to provide a platform for break-through solutions and future ways of thinking. For the category of Future Concepts, a special selection committee has been appointed comprised of experts in the areas of technology, science, philosophy, art, architecture and design. The committee members will actively scout for designs. It is also possible for designers to submit their work themselves. Registration is open up to and including June 15 via this website. The selection committee will select from the work two designs per focus area (health, mobility, energy and safety) , which will be presented in the DDA exhibition as prime examples of innovative solutions.

32

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

agenda 25 - 26 juni

dag van de architectuur De dvda heeft dit jaar het thema ‘zelfverzonnen’.

‘Zelfverzonnen’ gaat hier over particulier opdrachtgeverschap, over wat niet-institutionele ontwikkelaars tot stand kunnen brengen, over bottom-up initiatieven.

temporary stedelijk 2

locatie // Nederland site // www.dvda.nl

3 maart - 30 juni

Het Stedelijk Museum is tijdelijk open met Temporary Stedelijk 2, en stelt daarbij de collectie moderne en hedendaagse kunst en vormgeving centraal.

heropening NAi

locatie // Stedelijk Museum, Amsterdam site // www.stedelijk.nl

1 - 3 juli

Om de heropening te vieren, trakteert het NAi in het eerste weekend op gratis toegang! Een mooiere reden om snel het NAi te bezoeken, is er niet.

Lafayette Park expositie

locatie // NAi, Rotterdam site // www.nai.nl

6 juni - 11 juli

De internationale tentoonstelling Lafayette Park is op Bouwkunde! Lafayette Park is een wijk in Detroit, ontworpen door de architecten Ludwig Hilberseimer en Ludwig Mies van der Rohe.

9 juni is het openingssymposium.

Nederlands-Indië

locatie // Oostserre BK City, TU Delft, Delft site // www.bk.tudelft.nl

3 juni - 6 november

Op de tentoonstelling ‘Inspiratie uit NederlandsIndië’ zijn schilderijen, tekeningen, schetsen en beschrijvingen van Louis Couperus, Isaac Israels en H.P. Berlage te zien en worden hun reisindrukken vergeleken.

Brazilië reis

locatie // Louis Couperus Museum, Den Haag site // www.couperusmuseum.org

juli

Dit jaar gaat de Stylos Reis naar Brazilië om daar onderzoek te doen naar de steden: Sao Paulo, Rio de Janeiro en Brasilia.

locatie // Brazilië site // www.stylos.nl

s t y l o s // o n d e r d r u k k i n g // a l g e m e e n

33