tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2008
pantheon//
avontuur
// avontuur// avonduren in de stad // que?!? // Calatrava, de multidisciplinair // mi modern architecture // the urban jungle // kastelen voor de 21e eeuw // interview with Raumlabor-berlin // BrasĂlia // stylos// BkBeats 2008 // in memoriam // workshop decorontwerp // algemeen// built ethically sound? // get inspired // praktijkverenigi avontuur_kaft.indd 1
18-6-2008 14:35:34
pantheon// tweemaandelijkse uitgave van D.B.S.G. Stylos colofon jaargang 12, editie 2, juni 2008 oplage: 2000 Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon// vijf maal per jaar
over de voorkant Urban Jungle, New Jersey Guido Mueller ( flickr.com/photos/idogu/ )
tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2008
pantheon//
avontuur
redactieadres Berlageweg 1 2628 CR Delft pantheon@stylos.nl hoofdredactie Roderick Trompert redactie Stefan Bogaard Hans Culp Andreas Kalpakci Rosemarie Krautheim Laura Maasry Peter Rosmulder Roderick Trompert aan dit nummer werkten mee Markus Bader, Jurgen Beliën, Bram Harding, Else-Marijn Kruijswijk, Naomi Schiphorst, Mieke Vullings, praktijkvereniging BouT
// avontuur// avonduren in de stad // que?!? // Calatrava, de multidisciplinair // mi modern architecture // the urban jungle // kastelen voor de 21e eeuw // interview with Raumlabor-berlin // Brasília // stylos// BkBeats 2008 // in memoriam // workshop decorontwerp // algemeen// built ethically sound? // get inspired //
advertenties 02 | BUVA 03 | Schüco 29 | Heraklith 38 | Plastica 39 | VM Zinc kaft | Continu Engineering drukker Koninklijke De Swart, 's-Gravenhage omslag Guido Mueller
van de voorzitter Eva Dubbelboer Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht ter behartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft.
Door de brand op 13 mei is Stylos, net als de rest van de faculteit, in
bestuur 114 D.B.S.G. Stylos voorzitter: Eva Dubbelboer secretaris: Maaike Lina penningmeester - pr: Roderick Trompert onderwijs bachelor: Jurgen Beliën onderwijs master: Bas Wetzel paviljoen: Suzanne Vis evenementen: Bram Harding
delen:
adres D.B.S.G. Stylos Faculteit Bouwkunde Berlageweg 1, kab. 1.01 2628 CR Delft
door te laten gaan. En dat is tot nu toe goed gelukt. Verder wilde we
telefoonnummers bestuur 015 2783697 secretariaat 015 2781369 internet info@stylos.nl http://www.stylos.nl lidmaatschap Stylos 10 euro per jaar gironummer 296475 Stylos Stichting De Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatieven van en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnen bij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijke ondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt u elke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//. Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen de eerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro. gironummer 1673413
avontuur_kaft.indd 2
een groot avontuur verzeilt geraakt. Een avontuur met verschillende
In het eerste deel van dit avontuur moest er een plan van aanpak gemaakt worden; hoe verder te gaan. Voor ons was het al snel duidelijk dat we moesten proberen om alle geplande activiteiten natuurlijk wat extra activiteiten organiseren naar aanleiding van de brand. Daar zijn de foto expositie om het gebouw van Bouwkunde en Building for Bouwkunde voorbeelden van. In het tweede deel gaan we, samen met de rest van de faculteit, verhuizen naar het oude hoofdgebouw van de TUDelft aan de Julianalaan. Het is natuurlijk belangrijk dat Stylos ook daar een mooi en werkbare plek krijgt. Daar zijn we momenteel druk mee bezig. Volgend jaar zal het 115e bestuur het grootste deel van dit avontuur gaan beleven. En in het laatste deel krijgt Bouwkunde een nieuw gebouw, maar dat duurt nog even…
18-6-2008 14:35:36
6
12
34
26 22
18
16
14
stylos 4 BkBeats 2008
18 mi modern architecture
Bram Harding
Roderick Trompert
6 in memoriam
20 the urban jungle
Roderick Trompert
Else-Marijn Kruijswijk
7 workshop decorontwerp
22 kastelen voor de 21e eeuw
Jurgen BeliĂŤn
Peter Rosmulder
8 burning architecture > poetry
26 interview with Raumlabor-berlin
Rosemarie Krautheim
Rosemarie Krautheim
avontuur 10 adventure Laura Maasry
30 BrasĂlia Stefan Bogaard
algemeen
12 avonduren in de stad
32 praktijkvereniging BouT
Stefan Bogaard
praktijkvereniging bouwtechnologie; BouT
14 que?!?
34 built ethically sound?
Peter Rosmulder
Laura Maasry
16 Calatrava, de multidisciplinair
40 get inspired
Hans Culp
redactie
inhoudsopgave
p01-8 stylos 01.indd 1
1
18-6-2008 13:53:24
Geen gebouw zonder BUVA...
BUVA, producent en leverancier van bouwproducten voor de woning- en utiliteitsbouw. Maar ook en vooral onaf hankelijk productontwikkelaar. BUVA speelt namelijk graag in op de behoeften in de markt. En dat al sinds 1946.
Dus of het nu hang- of sluitwerk betreft, ventilatiesystemen, hardglas ramen,
Bremen 5
aluminium profielen of postkasten, BUVA staat voor doordachte ĂŠn oplossingsgerichte
2993 LJ Barendrecht
innovatie. Innovatie die alom gewaardeerd wordt. Niet voor niets vindt u de
Telefoon: 0180 69 75 00
bouwproducten van BUVA echt overal terug...
Email: info@buva.nl
Kijk voor meer informatie op www.buva.nl
Duurzaam & Doordacht.
SCHUC p01-8 stylos 01.indd 2
18-6-2008 13:53:27
;d[h]_[ X[ifWh[d [d ;d[h]_[ m_dd[d :[ m[h[bZ l[hWdZ[hj$ =hedZije\\[d mehZ[d iY^WWhi[h" Z[ [d[h]_[fh_`p[d ij_`][d$ :[ [d[h]_[# XWbWdi lWd [[d ][Xekm mehZj ij[[Zi X[bWd]# h_`a[h$ IY^ Ye X_[Zj ^_[hleeh _ddelWj_[l[ efbei# i_d][d c[j ^[j j^[cW ;d[h]o 1 [d[h]_[ X[ifWh[d [d [d[h]_[ m_dd[d c[j Z[ ^ee]ij[ [_i[d WWd WkjecWj_i[h_d]" l[_b_]^[_Z [d Z[i_]d$
IY^ Ye D[Z[hbWdZ 8L mmm$iY^k[Ye$db
> j WZh[i leeh aep_`d[d [d pedd[#[d[h]_[
SCHUCOH0325_adve_Patheon_230x2971 1 p01-8 stylos 01.indd 3
11-06-2008 16:50:06 18-6-2008 13:53:27
BkBeats 2006 was een groot succes met 2700 bezoekers. Artiesten als Don Diablo en Pete Philly & Perquisite waren aanwezig en maakte de avond tot een onvergetelijke. Des te moeilijker voor ons om met BkBeats 2008 de vorige editie te overtreffen.
BkBeats 2008 Bram Harding
In oktober begon Stylos met het zoeken van geschikte kandidaten voor de BkBeats commissieleden, dat na korte tijd ook lukte. Een gezellige groep met veel verschillende persoonlijkheden, die later een zeer hechte groep zou vormen. Taken werden verdeeld en direct werden ook hoge doeleinden gesteld. Zo stelden we voor BkBeats 2008 een maximaal bezoekersaantaal van 3000! Nu moesten wij dit nog waarmaken. Een half jaar zouden wij hier mee bezig zijn. Dag in, dag uit. Een midweek voor BkBeats De stickers op de fietsen begin februari zorgden al voor het gerucht onder TU studenten dat BkBeats weer in aantocht was. Het logo, dat we express hetzelfde hadden gehouden, slechts aangevuld met de
4
p01-8 stylos 01.indd 4
achterliggende vlek, bleek sterk en heel herkenbaar.
rekken moesten dit jaar dan ook gehuurd worden. De bottleneck
Een maand later op 6 maart vond de BkBeats pre-party in de Speakers
bleek niet zomaar op te lossen; alleen een verbreding van de gang
plaats, die dankzij een doeltreffende reclamecampagne afgeladen
zou tot het gewenste resultaat leiden. De buitenruimte was het laatste
was. We hadden hier stiekem op gehoopt, maar zoveel mensen
probleem. De hekken die in 2006 waren geplaatst om te voorkomen
hadden we niet verwacht. Speaker baas Gideon opperde al een
dat mensen illegaal het terrein op zouden komen, waren niet
BkBeats after-party, zo enthousiast/verrast was hij toen 300 man z’n
voldoende, ongeveer 100 mensen klommen eroverheen, waardoor
tent bezette. De eerste paar kaarten werden die avond al verkocht . In
brandweer bijna het feest had gestopt. Dit wilde wij voorkomen en
de weken hierna zijn we verwikkeld geraakt in een poster-plakstrijd
dus werden dubbelen hekken geplaatst.
met Speakers, Proteus, Laga en enkele andere postersplakkers uit
Ons bookingsteam kwam uiteindelijk met het idee om een 5e zaal
Delft. Leuk was het om af en toe een BkBeats 2006 en zelfs 2004
aan het festival toe te voegen. Deze zou in de expeditiekelder komen,
poster tegen te komen!
naast de bouwpub, en het genre zou electro/techno beslaan, wat
Ondertussen werden dagelijks flyers uitgedeeld en kaarten verkocht.
behoorlijk populair begint te worden. De extra zaal zou daarbij een
Een promoronde langs alle andere faculteiten was om alle niet-
verhoging van het maximum bezoekersaantal tot gevolg hebben,
Bouwkunde studenten op de hoogte te stellen van BkBeats. “Wel
waardoor nog meer mensen van ons feest zouden kunnen genieten.
makkelijk”, werd geroepen, toen 7 schaars geklede dames hen een
Het enige probleem wat hierdoor ontstond was de routing van
flyer gaven voor BkBeats. “Jullie proberen ons gewoon met vrouwen
medewerkers en artiesten, die normaliter door de kelder zou lopen.
naar jullie feest te lokken”.
We bedachten om deze routing dit jaar over de eerste verdieping te
Dat BkBeats uitverkocht zou raken was al heel snel duidelijk.
laten lopen, waardoor we ook zelf nog een beetje van het festival
Dagelijks werden ongeveer 100-200 kaarten verkocht. Dat we
zouden kunnen genieten! Geluk bij een ongeluk.
uiteindelijk uitverkochten, was van essentieel belang. 8 Weken
De line-up die bestond uit bekende en onbekende bands, werden
voor BkBeats kregen we namelijk te horen dat de faculteit de hoger
grotendeels ruim van te voren gebooked. Er moesten een aantal
uitgevallen kosten voor schoonmaak, beveiliging, EHBO en facultaire
grote namen zijn om publiek te trekken, waarna het publiek die
ondersteuning toch niet zou gaan dekken. De totale kosten voor deze
avond zelf wel de opkomende bandjes zou ontdekken. Wicked Jazz
diensten waren een factor 5 a 6 hoger uitgevallen dan vorige editie,
Sounds, GEM en Ricky Rivaro waren de bekende acts. Illicit, Wudstik,
een direct gevolg van de centralisering van de TU. Alleen uitverkoop
The Flexican, Monsieur Dubois, Randy.G. Blomstar en Bjorn Wolff de
zou BkBeats nog kunnen redden. Wat uiteindelijk dus ook gelukt is.
opkomende acts. De dag van BkBeats belde nog een van de jazzbands
De plattegronden van vorige editie waren al aan het begin van
af, waarop acuut een nieuwe band werd gezocht en gevonden. Om
het jaar doorgenomen en besproken. Problemen lagen bij de
maar van stress te spreken. Het bier, de podiumbouwers, licht&geluid,
garderobe, de 'bottleneck' (de drukke gang tussen de blokkenhal
en alle andere organisaties die betrokken waren bij BkBeats, waren
en de vormstudiehal) en de buitenruimtes. De garderobe kon vorige
de dagen daarvoor al aangekomen en gereed. De aankleding, die
editie de grote hoeveelheid jassen niet aan, professionele garderobe
georganiseerd was door een aparte commissie, was ook al af.
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 13:53:32
18 april. de dag van BkBeats
speelden zoals GEM en Wicked Jazz Sounds.
Na een week opbouwen in de faculteit, waarbij we de gehele
Aan het eind van de avond bleek dat er een enorme hoeveelheid
begane grondvloer van een van de grootste faculteiten in Nederland
drank geschonken te zijn. Los van de 5500 liter bier de we hadden
overhoop gehaald hebben om het tot festivalterrein om te bouwen,
besteld is ongeveer de hele voorraad sterke drank en wijn er doorheen
is het dan eindelijk zover: de avond waar we een half jaar met 15 man
gegaan. Slechts vier fusten zijn aan het eind terug naar de leverancier
aan gewerkt hebben.
gegaan. Afgezien van een incident, waarbij iemand door overmatig
Om 19:30 was eerst nog even de voorbespreking met beveiliging,
drankgebruik moest worden afgevoerd, is de avond verder vrij rustig
EHBO en de mensen van Facilitair Management, waarna om 20:30
verlopen.
de deuren zouden opengaan. Maar voordat we zover waren, moest
Na een enorme drukte bij de garderobe, waren rond een uur of half
er in een half uur nog veel gebeuren!
zeven alle bezoekers weg.
De eerste paar uur na opening verliepen vrij chaotisch. Personeel rende van hot naar her over de eerste verdieping. Iedereen helemaal
De nazorg
verzonken in zijn eigen taak. Toen het ietwat drukker werd merkten
De dag na het feest zijn we druk bezig geweest Bouwkunde veegklaar
we direct dat de ingang/garderobe/bonnenverkoop een probleem
te krijgen. Bonnen werden geteld, geld werd afgehaald. Zondag
zou gaan worden. De garderobe, die genoeg capaciteit had en
kwam de hele commissie terug om de laatste puntjes op de i te zetten.
genoeg personeel om jassen en tassen op te vangen, had een te korte
Maandag was er niets meer te zien van het grootste faculteitsfeest
balie. Met het gevolg dat er een gigantische rij ontstond. Aangezien
van Nederland. Enkel bij het 'camlab' was bier onder de deur naar
de bezoekers na de garderobe direct overstaken om bonnen te kopen
binnengelopen, wat verraadde dat er een feest had plaatsgevonden.
werd het hier ook immens druk. We hebben toen nog geprobeerd
Een rare gewaarwording: een festival waar je een half jaar aan gewerkt
mensen naar de blokkenhal te sturen, alwaar nog een bonnenverkoop
hebt, en 2 dagen later is er helemaal niets meer van te zien!
punt gesitueerd was.
Al met al was BkBeats zeer geslaagd. De punten waarop een
De beveiliging heeft toen rond half twee ’s nachts besloten de
twintigtal bezoekers veel kritiek hadden, bleken vooral dingen te
garderobe tijdelijk te sluiten, om zo iedereen die al een uur buiten
zijn waar we de avond zelf niets aan hadden kunnen doen. Ook bij de
in de rij hadden gestaan naar binnen te leiden. Met als gevolg dat
voorbereidingen had niemand kunnen bedenken wat een dergelijke
iedereen overal z’n jas ging ophangen. In ieder geval kon nu wel
hoeveelheid mensen zou betekenen bij de ingang. We hebben wel
iedereen van het feest genieten. Vanaf een uur of half 3 werd het
weer veel informatie en tips opgedaan over hoe het de volgende
rustiger en kon er genoten worden van het festival. De dansende
keer beter kan. Verschuiven van garderobe en bonnenverkoop,
menigte, vooral in de blokkenhal was een spektakel om te zien.
andere indelingen van podia, andere afspraken met leveranciers,
Alles liep behoorlijk soepel. In de 'bottleneck' bleef het druk, zoals
personeelsverdelingen etc.; alles komt in de overdracht voor de
voorspeld. De 5e zaal was de hele avond goed gevuld, en was dan
volgende commissie aan bod.
ook een groot succes. De blokkenhal was vooral laat op de avond
Juist nu ons gebouw is afgebrand, is het zo belangrijk dat er een goede
goed vol. De andere zalen zoals de vormstudiehal en handtekenzaal
evaluatie komt. Want in het volgende gebouw moet natuurlijk ook
bleven wel vrij leeg, afgezien van de momenten dat bekendere bands
weer een goede BkBeats plaats gaan vinden! // stylos // avontuur // algemeen
p01-8 stylos 01.indd 5
5
18-6-2008 13:53:35
In de expositie worden beelden uit het verleden gecombineert met de eerste toekomstideeĂŤn van studenten voor een nieuw gebouw. Dit alles zodat niet de afbraak van bouwkunde zal overheersen, maar de herinnering aan een mooi verleden en een creatieve toekomst.
in memoriam Roderick Trompert Dirk Verhagen De dagen na de verwoestende brand op de faculteit Bouwkunde is er in een ongekend tempo vervangende onderwijsruimte opgezet naast het huidige faculteitsgebouw van bouwkunde. Na de brand is er een onder studenten, onderzoekers en docenten een gevoel ontstaan om de draad van het onderzoeken, ontwerpen en leren, gezamenlijk zeer snel weer op te pakken. Ondanks het overheersende gevoel van optimisme, betekent deze dramatische gebeurtenis voor velen in Delft een abrupt eind van het bestaan van het vertrouwde gebouw op de Berlageweg nummer 1. In de week na de brand is het plan opgezet door bestuursleden van studievereniging STYLOS van bouwkunde en de oprichters van stedenbouwkundig bureau Urban Synergy uit Delft, om in de periode waarin het gebouw wordt afgebroken, bijzondere en mooie herinneringen aan de faculteit van de afgelopen 40 jaar te verzamelen en tentoon te stellen op de bouwhekken rondom het faculteitsgebouw.
Blokkenhal// Hans Schouten
Met sponsoring door verschillende bedrijven, stedenbouwkundige en architectenbureaus en hulp van vele studenten is het mogelijk geworden om de tentoonstelling, met meer dan 100 fotoposters, te realiseren. De openlucht tentoonstelling met foto's van de eerste schetsen en bouw van de faculteit in de jaren ' 70, exposities, onderwijs door de jaren heen en door studenten geschetste toekomstbeelden voor de faculteit, is op vrijdag 23 mei officieel geopend. De tentoonstelling zal nog tot halverwegen de maand juli elke dag te bezichtigen zijn rondom het faculteitsgebouw op Berlageweg 1 in Delft. //
Gevelbeeld// Arthur Stolk
Ontwerpateliers// Hans Schouten
6
p01-8 stylos 01.indd 6
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 13:53:56
In samenwerking met het Noord Nederlands Toneel en Theater de Veste organiseerde de Workshopcommissie van maandag 19 mei tot en met woensdag 28 mei een workshop decorontwerp.
workshop decorontwerp Jurgen BeliĂŤn
Decorontwerp, ook wel scenografie genoemd, is voor het overgrote
Woensdag 28 mei werden de maquettes van de ontwerpen
gedeelte van de studenten onbekend terrein. Dit terwijl de
gepresenteerd aan Floris van Delft, Niek Kortekaas en hoofd
discipline nauw verwant is aan architectuur. Reden genoeg voor
techniek bij NNT, Boes Diertens. Opvallend was de mix van abstracte
de Workshopcommissie om in samenwerking met het Noord
ontwerpen en ontwerpen met letterlijke metaforen.
Nederlands Toneel en Theater de Veste een workshop decorontwerp te organiseren. Anderhalve week, van maandag 19 mei tot en met woensdag 28 mei,
Decorontwerp is voor het overgrote gedeelte van de studenten onbekend terrein
werkten 10 studenten aan het ontwerp van een decor voor Troilus en Cressida. Tijdens deze periode spraken zij met regisseur Floris van Delft over wat zijn eisen aan het decor waren, gaf Christoph Grafe een historisch overzicht van de scenografie en kregen zij een
Volgende pantheon// zal er een uitgebreid verslag gedaan worden van deze workshop en welke waarde deze kan hebben als onderwijsproject. //
rondleiding van Martin Determan door decoratelier Vorm & Decor in Rotterdam. Ook kregen de studenten begeleiding van Niek Kortekaas, de ontwerper van het decor van Troilus en Cressida en TU Delft docent Nikolaas vande Keere.
stylos // avontuur // algemeen
p01-8 stylos 01.indd 7
7
18-6-2008 13:54:04
Moscow 1958, A ‘Fire in the Architecture institute’ burned Andrej Voznesenski’s graduation project - a year of work. Now he gives poetry readings all over the world. "Time" magazine named Voznesenskii the greatest living Russian poet.
burning architecture > poetry Rosemarie Krautheim
Andrei Voznesenskii, one of Russia's foremost modern poets, was born in Moscow on May 12, 1933. Part of his early childhood was spent in the ancient Russian city of Vladimir. During the war, from 1941 to 1944, he lived with his mother in Kurgan, in the Urals, while his father, a professor of engineering in peacetime, was in Leningrad, engaged in evacuating factories during the blockade […] After the war the family returned to Moscow. As an adolescent, Voznesenskii
demonstration of his new videom genre [...] Voznesenskii works are
thought of becoming an artist. Then he studied architecture. "I was
an original synthesis of deep lyricism and profound philosophical
already writing", he says, "but mainly I painted.
concepts, musical and sounding like a powerful warning bell at the same time. But he has been accused of experimentation for
Yet poetry was flowing in me like a river under the ice.
its own sake, name-dropping and simplistic moral rhetoric, as well as superficiality. The Soviet authorities sometimes objected to his political stands (he was also a co-author of "Metropol" underground
8
p01-8 stylos 01.indd 8
Shortly before his graduation from the Moscow Architectural Institute
poetry and prose anthology) and even accused him more than once
in 1957, an event occurred which is the subject of the poem "Fire in
of being a CIA spy. […] It is in this context that Voznesenskii's immense
the Architectural Institute". Like other senior students, Voznesenskii
popularity, inconceivable in the West for a "serious" modern poet,
had spent his last year on an elaborate design project, which he
may be fully understood. If 14,000 people congregated (as they did
describes, with all due modesty, as "a spiral-shaped thing, a bit
in 1962) in a sports stadium to hear Voznesenskii read his poetry, or
like the Guggenheim Museum". "One morning", he says, "we found
500,000 subscribed to buy a book of his poetry ("An Achilles Heart"),
that a fire had destroyed a year's work. Whole districts and cities on
it is because countless Russians turned to the language of symbol and
blueprints had vanished. We were so tired that we were glad that final
fantasy for the truths they seek. […] New times have brought new
examinations had to be postponed. But for me it was more than a
challenges, but nowadays Voznesenskii's readers, as well as many
fire. I believe in symbols. I understood that architecture was burned
poets around the world, continue to appreciate his examination
out in me. I became a poet" […] By now, Voznesenskii is the author
of universal issues like morality, evil, spirituality, freedom, the role
of approximately 40 volumes of poetry in Russian, two collections
of technology in society, and possibilities of a poetic language […]
of fiction, at least three plays and two operas. The poet has always
Voznesenskii is still writing, creating art and giving readings to large,
striven for a synthesis of arts combining his readings with music and
appreciative audiences. The poet lives in Moscow. //
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 13:54:05
thema//
avontuur 10 adventure Laura Maasry
12 avonduren in de stad Stefan Bogaard
14 que?!? Peter Rosmulder
16 Calatrava, de multidisciplinair Hans Culp
18 mi modern architecture Roderick Trompert
20 the urban jungle Else-Marijn Kruijswijk
22 kastelen voor de 21e eeuw Peter Rosmulder
26 interview with Raumlabor-berlin Rosemarie Krautheim
30 BrasĂlia Stefan Bogaard
stylos // avontuur // algemeen
p9-15 thema 01.indd 9
9
18-6-2008 13:36:03
adventure Laura Maasry
Dictionary encyclopedia Britannica Online:
pleasure of testing the construction by climbing up of one of the
Main entry: ad•ven•ture
model-temple facades. The crowd turned weary as a stick at the peak
Pronunciation [ad-ven-cher]
began to tremble under her weight. It held steady and the student
Function: noun, verb, -tured, -tur•ing
dismounted with applause.
Etymology: Middle English aventure, from Old French, from (assumed) Vulgar Latin adventura, from Latin adventus, past participle of advenire to arrive, from ad- + venire to come
1. participation in exciting undertakings or enterprises: the spirit of adventure
2007: Observing the Malian workers in the Blokkenhal, noticing their enthusiasm and pride towards their building methods that were given the opportunity to be voiced, first hand, at Bouwkunde.
Drinking coconut beer and chatting with the workers about the value of tradition in their built heritage, often repressed through poverty and war.
One student ventured to inquire about the stability of the geometric
2. a bold, usually risky undertaking; hazardous action of uncertain
alignment of wooden sticks, used to stabilise the clay as well as
outcome
provide the constructers with an in-built ladder construction. In their good-humour and generosity, the workers granted the student the
2000 - 2005: Regional and national fire safety precautions declaring the TU building Bouwkunde, along with thousands of other tall buildings built before 1975, as unsafe. Requests for the installment of interior sprinkler systems and fire-proof compartments in these
Rising debate at the TU about the safety of old high rise buildings, in their structure fundamentally prone to modern day fire hazards, mostly due to the materialization and the form. The decision to enhance evacuation capacity as the surest way to improve safety. The adding of fire escapes.
10
p9-15 thema 01.indd 10
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 13:36:05
3. an unsual experience; a discovery
The courage, risk, and the ego to dare to operate 'betweenthe old and new', while opening a personal mailbox (Posthoornstraat 12b, Rotterdam) and functioning as the secretary to oversee and organize
2001: The coming together of interntional and Dutch students in a
dialogue.
unique Vormstudie workshop, whereby students make and discuss models of Bouwkunde and other TU buildings, as well as the layout of the TU Wijk. New models are made. Conclusions are drawn as to the unfortunate situation of Bouwkunde on the Mekelweg. Parallel conclusions are drawn as to the variety of qualities in the Bouwkunde faculty building to realize.
The discovery of the unanimous praise among participants for the building, mainly regarding the low-high contrasts that entail a logical and dynamic spatial design, simultaneously presented by a subtly graceful facade composition.
Discovering, by understanding, why Bouwkunde students have come
5. peril; danger; risk
to love the building with time. Wood finishings everywhere around Bouwkunde. The somewhat political stance that there is little to be done about fire safety in older high rise buildings. The architect who designs more the sake of beauty and less so for sake of people.
6. luck; fortune; chance
The abundance of means we will have to rebuild Bouwkunde. The combining of knowledge, research, and the learning from our mistakes. The joining forces of experienced, creative, the mournful, the pensive, and the bold. 4. a commercial, financial, or any kind of speculation: venture The opportunity to create while closely carrying past adventures that have made things what they are. 1960's: The determination of Dutch Architect Bakema in his promotion of the CIAM-led generation conflict with the old ‘garde’ Architects of the 20's and 30's. Efforts to reorganize the modern CIAM workings from national bureaucracy into personal representation and habitat-
Adventure
based design.
Progress through design, by never forgetting. // stylos // avontuur // algemeen
p9-15 thema 01.indd 11
11
18-6-2008 13:36:05
In de avonduren verandert het beeld van een stad volledig door de overgang van daglicht naar kunstlicht. Als Helios ongemerkt weer naar het oosten reist, knippen wij onze lantaarnpalen, spots en sfeerlichten aan.
avonduren in de stad Stefan Bogaard
We nemen de wereld om ons heen dan ook heel anders waar. De
omdraaien. De mensen die overwerken zetten zichzelf zo ongemerkt
straatverlichting vlakt de kleuren uit. Alles wordt een donkere geel
in de spotlight.
getinte waas waar de verlichte plekken uit naar voren springen. Het
In een woning, en dan vooral in appartementen, heeft de bewoner ook
straatbeeld met zijn bebouwing laat zich langzaam in duisternis en
minder privĂŠ dan overdag. Al is dit natuurlijk gemakkelijk te verhelpen
kunstlicht verpakken. De uitstraling van gebouwen kan volstrekt
en ook nog eens sterk afhankelijk van woning zelf. Waar een woning
het tegenovergestelde zijn als overdag. Een gesloten en strak
overdag op een gelijk niveau ligt met de rest, vallen in het donker
kantoorgebouw verandert in een willekeurige verzameling verlichte
alleen de delen op die licht uitstralen.
kantoren in een donker vlak. Anonieme en verpauperde flats
Dit effect kan uitgebuit worden door openbare of publiekstrekkende
ondergaan een vergelijkbaar lot. Ze veranderen in een verzameling
gebouwen. Een verlicht gebouw in de nacht laat weten dat daar iets
verlichte woningen die random over de gevel verdeeld zijn.
gebeurt. Openingen maken een gevel overdag een gevel tussen de
Daar waar deze gebouwen in daglicht overkomen als een eenheid,
andere, maar ’s nachts kunnen het bakens worden.
een massa, worden ze nu waargenomen als een optelsom van haar
Mensen verschillen in dat opzicht misschien helemaal niet zoveel van
delen, de verlichte vertrekken. Een beeld dat gedurende de avond en
de insecten die enthousiast op de campinglichten af vliegen. Misschien
de nacht ook voortdurend verandert. Het gedrag van de gebruikers
is het de onbewuste associatie met thuis, warmte en gezelligheid wat
bepaalt hier het beeld van het gebouw.
ons in die gevallen drijft.
De relatie van een ruimte met de omgeving verandert ook. Een gevel
De straat laat zich vangen in het ritme van de elkaar opvolgende
van reflecterend glas sluit zich overdag van de buitenwereld af, maar
lantaarnpalen. Lampen die zich aaneenrijgen tot een lijn van licht. De
’s nachts zal, door verplaatsing van de lichtbron, deze relatie bijna
bebouwing die om esthetische of pragmatische redenen blijk geeft van
afb. 1 Het gedrag van de bewoners bepaalt de uitstraling van een gebouw (Toronto)
12
p9-15 thema 01.indd 12
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 13:36:14
repetitie en maatsystematiek licht deze uit in bijvoorbeeld de galerijen, maar zal vaker een spel zijn van lichte en donkere vlakken. De hier en daar voorkomende glazen façades veranderen in urban laterns.
Het gedrag van de gebruikers bepaalt hier het beeld van het gebouw. Verlichting hebben we in de hand, er is ruimte voor regie en manipulatie. Iconen en monumenten staan vaak letterlijk in de spotlights. Een bekend beeld is de verlichte televisie- of watertoren. Deze zien er verlicht dan ook vaak spectaculair uit. Steden lijken met deze verlichte bouwwerken hun status te willen verhogen. Soms gaan ze hier heel ver mee. Zoals bijvoorbeeld een stad als Sjanghai die met behulp van in gevels weggewerkte led's een lichtshow weggeeft met als toneel de gehele skyline. Dit hangt richting reclame met gekleurd licht en neon letters. De Strip in Las Vegas is hier een mooi voorbeeld van. Dit is entertainment die weinig meer met architectuur te maken heeft. Niettemin is een skyline
afb. 2 Nelson-Atkins Museum of Art (Kansas City, Missouri, VS) Het rechter gebouw is een uitbreiding van Steven Holl
’s avonds nog steeds een skyline, en zeker niet minder indrukwekkend, en een stad blijft een stad. Gebouwen in het donker en verlicht met kunstlicht is een van de verschijningsvormen van architectuur. Het ene gebouw laat je overdag naar adem happen, de ander ’s nachts en soms in beide gevallen. // Bronnen afbeeldingen > 1. Derek Flack > 2. John Roever > 3. Bob van Ooik > 4. Radiant Guy > 5. Ralf Crosslens
afb. 4 Verlichte iconen (Kuwait Towers)
afb. 3 Kleur! (Bacinol, Delft)
afb. 5 Veranderingen in de relatie buiten-binnen waneer de avond valt
stylos // avontuur // algemeen
p9-15 thema 01.indd 13
13
18-6-2008 13:36:21
Het lijkt zo’n mooi avontuur, emigreren naar een warm en zonnig land. Even helemaal weg van je gejaagde bestaan om tot rust te komen in de pure natuur. Wat kan er nog mis gaan?
que?!? Peter Rosmulder
Iedereen heeft wel eens zo’n moment dat je denkt, is dit het nu? Je
van het taaltje dat ze uitslaan. De jongste heeft inmiddels op school
hebt net een nieuw huis met een grote gezinsauto voor de deur, maar
een aantal woordjes geleerd en probeert moeders nu uit te leggen
toch heb je het gevoel dat je niet echt leeft. Het is tijd om het roer om
wat ze gaan doen. Voor ze door heeft wat er gebeurd is het te laat.
te gooien, je vertrekt! Op naar een land waar het 10 maanden per
Ze probeert het nog met ‘niente slopos die muros’ maar dat mag niet
jaar zomer is en de mensen altijd vriendelijk zijn. Zo ook de Janssens
baten. Het belooft nog een zwaar jaar te worden. De ontspanning
family. Ondanks dat ze na een moeilijke periode een nieuwe start
waar ze op gehoopt had is nog ver te zoeken.
hebben gemaakt voelt meneer Janssens een behoorlijke midlifecrisis opkomen. Vrouwlief gaat er van uit dat het wel over waait en besluit het spelletje mee te spelen. Emigreren naar Spanje? Natuurlijk schat, daar
Ze probeert het nog met ‘niente slopos die muros’ maar dat mag niet baten.
is het toch altijd lekker weer? Via het internet is er snel een leegstaand pension gevonden dat via een zeer aardige makelaar gekocht wordt.
Het is winter in Pittorescio. De gastenverblijven zijn bijna gereed en
Nee echt, het gebouw verkeert in perfecte staat, je kan er zó in. Meneer
Carlos heeft beloofd dat zijn jongens het dak van de villa voor de
Janssens is meteen verkocht, hij ziet zichzelf al helemaal achter de
kerst klaar zouden hebben. De jongste begint zich inmiddels af te
receptie staan om de gasten te verwelkomen. Het eigen huis wordt in
vragen wanneer ze weer naar huis gaan of dat pappa snel terug komt.
de verkoop gedaan en de auto wordt volgestopt met het hoognodige.
Mevrouw Janssens troost hem door te zeggen dat hij hier toch ook
De buren staan de familie jaloers uit te zwaaien, stiekem zouden ze
vriendjes heeft? Zelf heeft ze al wel wat vriendinnen weten te vinden,
zelf ook wel aan een nieuw leven willen beginnen. Als de familie op
een stel gepensioneerde Nederlanders dat hier in de buurt een hotel
de plaats van bestemming is blijkt het zuiden toch niet zo zonnig te
is begonnen. Ze gaat samen met haar nieuwe vriendin paardrijden. Ze
zijn als ze dachten. Ah, daar is de aardige makelaar om hun nieuwe
heeft nog geen baantje kunnen vinden in het dorp en de hele dag naar
domein te laten zien.
de werkende arbeiders kijken begint natuurlijk ook te vervelen. Terwijl manlief thuis dubbele uren werkt om de Spaanse droom te bekostigen
Que?!?
rijdt zij op haar gemak tussen de mandarijnbomen. Of ze spijt heeft van de beslissing om naar het zuiden te trekken? Geen moment.
Wat in de folder beschreven stond als een karakteristiek herenhuis blijkt in werkelijkheid nauwelijks meer te zijn dan een boerenschuur.
Het is zomer en de eerste gasten arriveren in Casa del Janssens. De
De bijgebouwen zijn vervallen en het dak is niet meer helemaal
gastheer staat klaar achter de receptie terwijl mevrouw de laatste
waterdicht. De nieuwe buurvrouw kijkt van achter de heg meewarig
zelfgemaakte boeketten op tafel zet. De gasten zijn zeer te spreken over
naar de vreemde vogels. Als ze netjes vraagt of de nieuwe gasten
het verblijf. Wat knap dat die familie de stap heeft durven te zetten om
een goede reis hebben gehad krijgt ze niets dan vreemde blikken.
het roer om te gooien. Ja, ze hebben de aflevering gezien op tv. Wat
Engels? Nee dat kan ze niet. Alleen de eigenaar van het café in
een gedoe zeg met die corrupte ambtenaren en die luie bouwvakkers.
Pittorescio kan wel wat woordjes verstaan. De familie besluit er
Maar wat hebben ze die boerenschuur toch mooi opgeknapt. Meneer
het beste van te maken en begint de spullen uit te pakken. Als ze
en mevrouw staan te glunderen. Ze zijn er ook erg blij mee en de
geïnstalleerd zijn en de flatscreen aan de muur hangt kan het echte
kinderen hebben zich ook zo goed aangepast. Ze moeten dan wel
werk beginnen. De vergunning om een pension te beginnen is nog
elke dag hard werken maar ze zouden echt niet terug willen naar hun
niet helemaal rond maar volgens hun contactpersoon en tevens
oude leventje. De kamers zitten voor de komende zomer helemaal
tolk is dat slechts een kwestie van de juiste hoeveelheid geld op het
vol en meneer zit zelfs al te denken aan een uitbreiding. Ja, allemaal
juiste bureau. De plaatselijke aannemer Carlos heeft een begroting
Nederlanders die het adres via de tv hebben gevonden. Nee, de taal
gemaakt om de wensen van de kersverse ondernemers te realiseren.
spreken ze nog niet echt, maar dat is toch ook niet nodig, ze hebben
Budget? Ze dachten aan een paar ton om mee te beginnen. Carlos
alleen maar Nederlandse gasten.
helpt ze snel uit de droom. Omdat hij de enige aannemer in de regio
14
p9-15 thema 01.indd 14
is hebben de Janssens weinig keus. Meneer Janssens zal terug naar
De gasten kijken elkaar eens aan. Waarom zouden ze zelf hun droom
Nederland moeten om te gaan werken. Met dat geld kan mevrouw
niet waar gaan maken? Wat de Janssens kunnen, dat moet hen toch
dan de aannemer betalen. Gelukkig zijn die bouwvakkers zo’n aardige
ook lukken? Zonder te aarzelen stortten ze zich in het avontuur. Dat
jongens. Je kan echt met ze lachen, ook al begrijpt mevrouw niet veel
kan alleen maar goede tv opleveren. //
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 13:36:24
p9-15 thema 01.indd 15
18-6-2008 13:36:24
De meeste architectuurstudenten denken vaak ‘de constructeur, die doet later het rekenwerk wel’. Voor een deel waarheid. Er zijn maar weinig mensen die de gave en interesse hebben om architectuur en constructieleer zélf te integreren tot een samenhangend geheel.
Calatrava, de multidisciplinair Hans Culp
Een bijzondere architect die deze kunst wel beheerst is Santiago
stadsdelen te helpen opleven. Zoals bij veel van zijn latere bruggen is
Calatrava. In 1951 werd hij geboren in Valencia. Hij maakte in zijn jeugd
de Bach de Roda brug zowel voor verkeer als voetgangers toegankelijk,
vele omzwervingen door artistiek onderwijs in Valencia en Parijs. In
met aan beide zijden trappen naar het onder de brug gelegen park.
1968 keerde hij vanuit Parijs terug naar zijn geboorteplaats waar hij
In het ontwerp komt al heel duidelijk Calatrava’s voorliefde voor
terecht kwam op de ‘Esquela Technica Superior de Arquitectura’. Hier
geometrische vormen naar voren. Volgens hem vormt de geometrie de
behaalde hij een academische graad in zowel de architectuur als in
basis voor inzicht in de bouwkunst. De link met de natuur is nu niet ver
de stedenbouw. Toch voelde Calatrava zich na zijn opleiding nog
meer te zoeken en veel van zijn bruggen en gebouwen geven dan ook
veel te stuurloos. Gefascineerd door de wiskundige grondslag achter
associaties met een natuurlijke ‘constructie’ zoals een ruggengraat of
grote bouwprojecten besloot hij daarom in 1975 te gaan promoveren
vleugel. Met nauwkeurige berekeningen probeert hij altijd de grenzen
in de civiele techniek aan de ETH in Zürich. In 1979 ontving hij daar
op te zoeken in deze stijl van ontwerpen.
zijn PhD.
Nog bekender werd Calatrava met zijn ontwerp voor de Alamillobrug in Sevilla, inmiddels een icoon voor de moderne bruggenbouw. Deze
Na enkele jaren in Zürich kleine projecten te hebben gedaan won hij
werd gebouwd ter gelegenheid van de expo 1992. Het gewicht van het
in 1983 zijn eerste ontwerpwedstrijd voor treinstation Stadelhofen.
wegdek wordt via de tuien afgedragen naar een 142 meter hoge stalen
Uiteindelijk werd Zürich de stad waarin hij zijn eerste kantoor
pyloon die van de rivier afhelt. Deze pyloon heeft voldoende gewicht
opzette.
doordat hij gevuld is met beton. Wanneer er veel verkeer over de brug rijdt komt hij iets omhoog. Naar Calatrava’s geometrische achtergrond
Bruggen en geometrie
bestond zijn oorspronkelijke ontwerp uit een dubbele brug met twee
Tegenwoordig heeft Calatrava naast Zürich ook kantoren in Valencia
gespiegelde pylonen, die naar elkaar toe zouden hellen en elkaar met
en New York. In eerste instantie is hij bekend geworden vanwege zijn
de punten aantikken. Om financiële redenen werd uiteindelijk besloten
sculpturale brugontwerpen. Stuk voor stuk zijn deze vervaardigd uit
het bij een enkele brug te houden.
wit beton en staal. In 1984 begon hij zijn collectie bruggen met de beroemde Bach de Roda brug in Barcelona, aangelegd om twee armere
L'hemisferic (voorgrond) in de City of Arts and Sciences, Valencia
16
p16-21 thema 02.indd 16
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 13:58:26
Openbare bouwwerken Calatrava heeft naast de bruggenbouw ook een naam gevestigd in andere openbare werken zoals stations en vliegvelden. Het meest indrukwekkende voorbeeld hiervan staat in de geboortestad van de architect, Valencia. Midden door de stad slingert een groene strook met parken en sportvelden. Tot 1957 was dit de bedding van de rivier Turia, die tegenwoordig om te stad heen is geleid vanwege steeds terugkerende overstromingen. Majestueuze bruggen verbinden nog steeds beide oevers met elkaar. De climax van deze bijzondere openbare ruimte is de ‘City of Arts and Sciences’, vlakbij de haven. Dit grotendeels door
Alamillo brug, Sevilla
Calatrava ontworpen gebied is een zeer indrukwekkend voorbeeld van moderne architectuur. Het is een futuristische omgeving met glanzend witte gebouwen en spiegelende watervlaktes. De vier enorme gebouwen huisvesten onder andere musea, een planetarium en een imax bioscoop. Ook hier spelen geometrische vormen weer een zeer belangrijke rol. Calatrava gaat hier in deze gebouwen echter nog verder in door daadwerkelijk bewegende delen te verwerken in zijn architectuur. Bijzonder opvallend hierin is L’Hemisfèric, die zijn wanden hydraulisch kan openen en zo het bolvormige volume van het planetarium binnenin zichbaar maakt. Van beide zijkanten lijkt zich zo ‘het oog van de wetenschap’ te openen. High-rise Met de in 2005 geopende ‘Turning Torso’ in Zweden stapte Calatrava
Science Museum in de City of Arts and Sciences, Valencia
voor het eerst de wereld van de high-rise in. En dit deed hij wederom in zijn geheel eigen exentrieke stijl waarbij kunst, architectuur en vooral constructieleer een rol spelen. Het 190 meter hoge woongebouw telt 54 etages. De vorm is gebaseerd op de draaiïng van het menselijk lichaam. Het gebouw heeft verschillende prijzen gewonnen waaronder in 2005 de Emporis Skyscraper Award. Erkenning en kritiek Daarnaast wint Calatrava jaarlijks vele andere prijzen van allerlei overheden en instituten. Toch is er op hem – zoals op vrijwel elke grote architect – ook kritiek. Dit gaat veelal over de functionaliteit van zijn gebouwen die door de artistieke vormgeving soms in het gedrang zou komen. Zo zou het vliegveld dat hij in Bilbao heeft ontworpen een tekort hebben aan facaliteiten en een brug in diezelfde stad veel te
Top van de Turning Torso, Malmö, Zweden
fragiele glazen vloerdelen hebben die bovendien glad worden in het lokale klimaat. Toen in 2007 een kleine aanpassing gedaan werd aan
verkeerd? Elke opdrachtgever die Calatrava een ontwerp laat maken
deze brug, om hem aan te kunnen sluiten op een ander bouwwerk,
doet dit vanwege het prestige-object dat het – waarschijnlijk – op
sleepte Calatrava de stad Bilbao voor de rechter. De uitslag erkende
zal leveren. Zijn uitgesproken geometrische vormen maken juist dat
dat Calatrava’s ontwerp wettelijk beschermd was, toch stond in dit
zijn gebouwen zo uniek zijn binnen de architectuur. Waar ligt nu de
geval het publieke belang bóven het intellectuele eigendom van de
grens tussen goede architectuur en disfunctionaliteit? Is er wel een
Architect.
algemene grens voor vast te stellen? Prima stof voor een vervolgartikel lijkt me... Eén ding staat in elk geval vast over Calatrava’s ontwerpen:
Uit dit voorbeeld blijkt duidelijk dat het opzoeken van grenzen,
het is geweldige architectuur om naar te kijken! //
binnen de architectuur of op welk vlak dan ook, altijd ergens anders
Bronnen: > http://www.calatrava.com > http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=519 > http://en.wikipedia.org/wiki/Santiago_Calatrava > http://www.cac.es/
consequenties kan hebben. Mogelijk bepaalt Calatrava’s ‘hunkering’ naar geometrie wel in veel te grote mate de vorm van zijn gebouwen. Dat dit snel ten koste gaat van de functionaliteit is feit. Maar is dit
stylos // avontuur // algemeen
p16-21 thema 02.indd 17
17
18-6-2008 13:58:33
Twee bouwkunde studenten hebben samen de architectuurwebsite MIMOA.eu opgezet. Vandaag vertellen Mieke Vullings en Naomi Schiphorst over alle avonturen uit het eerste jaar van MIMOA.eu!
mi modern architecture Roderick Trompert
Jullie hebben allebei in Delft bouwkunde gestudeerd, hoe hebben jullie elkaar daar leren kennen? Helemaal niet eigenlijk. We studeerden er wel in dezelfde tijd, maar we verschillen iets in leeftijd. Daardoor kenden we elkaar eigenlijk alleen van gezicht. We hebben elkaar leren kennen doordat we op hetzelfde moment besloten om voor een half jaar naar San Sebastián (Baskenland) te vertrekken om daar architectuur te studeren. Daar zijn we erg op elkaar aangewezen geweest, maar daardoor leer je elkaar
Waar komt de naam MIMOA.eu vandaan?
ook goed kennen. Sindsdien zijn we dikke vriendinnen.
MIMOA staat voor My Modern Architecture. De ‘MI’ komt een beetje door onze Spaanse achtergrond. My Modern Architecture zou teveel
Hoe is het idee ontstaan om deze website op te zetten?
geassocieerd worden met MySpace, My Documents, My Features.
Eigenlijk liep ik al langer met het idee. Elke keer dat ik een stedentrip of
We wilden ook een neutrale, korte en pakkende naam die een beetje
excursie ging maken, dan had ik wel in een tijdschrift een aantal recent
fris, hip en vrolijk klonk. Daarbij wilden we dat hij in alle talen hetzelfde
opgeleverde gebouwen gezien die ik daar graag zou willen zien. Maar
uitgesproken zou worden en in geen enkele andere taal iets betekende.
dan liep ik altijd tegen het probleem aan dat ik het gebouw niet kon
Alleen in het Baskisch, heel toevallig, betekent het iets van ‘liefkozing’.
vinden. Er wordt ontzettend veel over gebouwen gepubliceerd, maar
Dat is dus echt zo’n puzzelstukje wat op z’n plek valt.
er wordt eigenlijk nooit vermeld waar je het gebouw kan vinden.
Daarbij merkten we dat alle sites die iets met architectuur te maken
Daarbij heb je ook niet een goed overzicht van zo’n onbekende stad.
hebben beginnen met ‘archi’ . Dat kan best wel mensen afschrikken.
Het gebeurt dan ook vaak dat je thuis pas te horen krijgt dat je een
We hebben het daarom juist wat breder getrokken voor de culturele
heel mooi gebouw gemist hebt, ondanks dat het misschien wel net
stedentripper. Ook de vormgeving hebben we daar omheen opgezet.
om de hoek stond van waar je geweest bent!
We wilden niet specifiek zo’n architectenwebsite die zwart is met kleine
Daarom besloot ik in juni 2006 dat ik het zelf ging doen. Ik heb direct
lettertjes, maar het zoveel mogelijk fris houden.
Naomi gevraagd of ze het ook een goed plan vond, en toen zijn we samen het diepe in gesprongen.
Wat is de reden dat jullie de .eu domeinnaam gekozen hebben?
We wisten ook al heel snel dat we het als een ‘user-generated’
In Europa is het fenomeen stedentrips heel populair. We zijn daarom
website op wilden zetten. Door alleen iedere keer je eigen tripjes te
begonnen met het documenteren van Europa.
documenteren kan je namelijk nooit op zo’n grote schaal informatie
Hoewel we ook de andere domeinnamen hebben geclaimd, hebben
verzamelen. Bovendien wilden we zelf ook graag verrast worden!
we om deze reden bewust voor mimoa.eu gekozen. Maar eigenlijk vinden we .eu ook gewoon heel hip!
Hoe zijn jullie te werk gegaan bij de start? We zijn gestart met alles erop te zetten dat we kenden. Ondanks dat we
Wat kan je allemaal doen op Mimoa.eu?
klein gestart zijn, bleek al binnen een paar maanden dat er veel vraag
De website is het ideale middel om je reis voor te bereiden en te
was naar deze oplossing; niet alleen in Nederland, maar wereldwijd.
verkennen waar je naartoe wilt. Het belangrijkste onderdeel van
Toen hebben we snel een groepje mensen om ons heen verzameld, om
Mimoa is dan ook dat het werkt als een online architectuur gids,
de (technische) kennis aan te vullen die wij tekort schoten. Zo werken
waarin de belangrijkste informatie verzameld wordt die je nodig hebt
we nu samen met een bedrijf dat de technische kant voor zijn rekening
om architectuur te bezoeken.
neemt, de troubleshooting afhandelt en zo nu en dan performance
Alles wat we daarnaast ontwikkelen draait ook om die gids en om het
updates uitvoert. Ook wanneer we dingen willen veranderen of nieuwe
reizen daar naartoe. We hebben nu bijvoorbeeld een samenwerking
features toe willen voegen, kunnen zij ons adviseren of het zin heeft
met TomTom, zodat je op onze website een route kan plannen, en
zoiets toe te voegen, en hoe haalbaar het is.
deze in één keer op je TomTom kan zetten. Je kan ook op de website een gids samenstellen, de Mi guide, en deze downloaden als pdf. Of
18
p16-21 thema 02.indd 18
Hoeveel bezoekers krijgen jullie inmiddels op de website?
wanneer je daar te lui voor bent, gewoon andermans kant-en-klare
We hebben het gisteren nog bekeken: we hebben inmiddels 40.000
gidsen downloaden!
bezoekers per maand, waarvan zo’n 28.000 unieke bezoekers.
Inmiddels is er een hele strijd ontstaan om wie de mooiste gidsen
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 13:58:33
heeft. Zo heeft iemand bijvoorbeeld een gids gemaakt van alle Pritzker
wanneer een van ons er niet meer aan wilt werken, wat we ons nu
prijswinnaars. Je krijgt zo allemaal van die maffe selecties.
natuurlijk niet kunnen voorstellen, de website kan blijven bestaan. We hebben een hele goede start gehad, enthousiaste community met
Wat is het voordeel om je te registeren op de website?
veel leden, veel bezoekers en elke dag stromen de nieuwe projecten
Wanneer je je registreert (gratis) krijg je toegang tot een heleboel
binnen, maar financieel gezien (het moet natuurlijk ook allemaal
extra functionaliteiten. Je kan bijvoorbeeld je eigen lijstjes maken
ergens van betaald worden), moeten we komend jaar nog veel voor
(wat iedereen ook heel ijverig doet); lijsten van je favoriete projecten,
elkaar krijgen. Aan de hand van een business plan dat we vorig jaar
of projecten waar je al geweest bent. Maar het belangrijkste is dat je
geschreven hebben gaan we dat nu in de praktijk brengen.
je eigen projecten kan toevoegen wanneer je geregistreerd bent. Je
Ook willen we samenwerkingen met andere websites gaan
moet dan een kleine beschrijving geven, maximaal drie foto’s en wat
onderzoeken. Veel steden hebben websites waar je ergens weggestopt
feitjes. Daarnaast kan je ook nog je eigen profiel bijwerken. Overal
een obscuur pdfje kan downloaden waar wat verouderde projecten
bij de projecten, vind je wie het toegevoegd heeft, met een link
op staan. Of ze geven gidsen uit die super goed zijn uitgewerkt, maar
naar het bijbehorende profiel. Zo heeft iedereen een rare nickname
die weer niet online terug te vinden zijn. Door hen dan een plekje te
en een pagina waar je wat informatie op kwijt kan. Er zijn ook een
geven op MIMOA, of door ze een deel van MIMOA op hun website te
aantal (amateur-)fotografen die hun MIMOA profiel ook als portfolio
laten opnemen (zoals de kaart en de bijbehorende projecten), zouden
gebruiken. De reden voor registratie is ook dat wij moeten kunnen
er interessante samenwerkingen kunnen ontstaan.
achterhalen wie een bepaald project heeft toegevoegd. We hebben
Daarbij willen we de functionaliteit van de gidsen verder gaan
altijd vanaf dag 1 gezegd dat we ons best doen om de auteursrechten
uitbreiden en zijn we de mobiele mogelijkheden aan het uitzoeken.
te beschermen, en dat is natuurlijk alleen mogelijk wanneer je kan
Zo zou je vooraf de gids naar je mobiel kunnen downloaden, en dan
checken wie zo’n project aanlevert.
onderweg nog aanvullende of actuele informatie kunnen ontvangen. Kortom er zijn heel veel dingen die nog op de plank liggen. Wekelijks
Stoppen jullie zelf veel tijd in de website?
bedenken we wel iets nieuws of krijgen we wel een leuke suggestie
We werken allebei 4 dagen in de week bij een architectenbureau,
binnen. Een aantal dingen overleven het, en anderen zakken wat naar
op vrijdag niet. Op die dag zitten we dan ook geregeld goed vol
de achtergrond. Houd de website dus in de gaten, en laat het ons
gepland met zaken voor MIMOA. Doordeweeks stoppen we er ook veel
vooral weten wanneer je goede ideeën hebt! //
avonduurtjes in; een rustige avond op de bank zit er niet meer in.
www.mimoa.eu Hoe zien jullie de toekomst van de website? Ons belangrijkste doel is ervoor te zorgen dat het een website wordt die staat als een huis en op eigen benen kan blijven staan. Zodat
Op 12-13 september 2008 zullen Mieke en Naomi aanwezig zijn op de Biënnale in Venetië om op het congres georganiseerd door MACE (Meta data Architectural Content Europe) een lezing te geven over MIMOA.eu.
Project detailpagina op MIMOA.eu
stylos // avontuur // algemeen
p16-21 thema 02.indd 19
19
18-6-2008 13:58:34
This is a comic story about rumors, perception and about personal experience. A simple trip to a city becomes an adventure: Welcome to the adventure of everyday-life!
the urban jungle Else-Marijn Kruijswijk
20
p16-21 thema 02.indd 20
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 13:58:37
stylos // avontuur // algemeen
p16-21 thema 02.indd 21
21
18-6-2008 13:58:38
Wat is er nu avontuurlijker dan te wonen in een kasteel? De auto zet je in de kerker en zelf geniet je van het omliggende landschap vanuit één van je kijkgaten. De kinderen kunnen veilig spelen in het omsloten hof. Avontuurlijk wonen? Haverleij!
kastelen voor de 21e eeuw Peter Rosmulder
Even ten noorden van Den Bosch verschijnt een nieuwe Vinex-wijk.
De vloeiende ruimte
Waar die term normaalgesproken garant staat voor eentonige
Zoals gezegd bestaat de wijk uit negen kastelen en het slot Haverleij.
rijtjeshuizen en saaie straten is dat hier niet het geval. Sterker nog,
Voorop in het plan stond de beleving van het natuurlandschap in het
straten komen nauwelijks voor in het plan voor Haverleij. De woningen
gebied. De bewoners moeten het gevoel krijgen dat ze midden in de
zijn hier verdeeld over negen kastelen en een slot. Door deze indeling
natuur wonen. Soeters omschrijft het als volgt: "De beleving van wonen
is 90 % van het grondgebied beschikbaar voor natuur en recreatie.
in het landschap gaat onmiddellijk verloren, als het uitzicht wordt
Deze filosofie, het intensiveren van het woongebied waardoor er meer
vertroebeld door trottoirs en lantaarnpalen of tuintjes en zitjes van
ruimte is voor de natuur, is afkomstig van twee ontwerpers, architect
de buren. Daarom beschouwen we de buitenmuur als absolute grens.
Sjoerd Soeters en landschapsarchitect Paul van Beek.
En laten we het landschap met volle branding tegen de kasteelmuren
Het project heeft in zijn korte bestaan al een hoop stof doen opwaaien.
slaan, hooguit gebroken door een gracht of dijk".1 Hoewel deze opzet
Er werd een publieke discussie gevoerd over ‘gated communities’,
zich hult in een historisch jasje is de indeling van enkele objecten in
waarbij nogal eens voorbij werd gegaan aan de vraag of de kastelen
de lege ruimte een modernistisch verschijnsel. De modernen pleitten
hier wel toe behoren. Vanuit de architectenwereld werd er soms met
onder leiding van Le Corbusier voor lucht en ruimte voor iedereen.
afschuw gereageerd op de gerealiseerde kastelen. De bewoners
In de wooneenheden, zoals de Unité d'habitation in Marseille, wilde
trekken zich van deze kritiek weinig aan, zij roemen de veiligheid en de
hij een complete stad in de lucht realiseren. In de woonstraten op
sociale cohesie in de wijk. In dit artikel wil ik het plan nader onder de
de verdieping konden mensen met elkaar in contact komen en zo
aandacht brengen en een aantal vooroordelen uit de weg ruimen. Wat
een hechte gemeenschap vormen. In de jaren die volgde kwam er
zijn nu de voor en nadelen van de avontuurlijke vorm van stedenbouw,
steeds meer kritiek op de non-stedenbouw die het gevolg was van de
architectuur en wooncultuur in de wijk?
vloeiende ruimte rond de gebouwen. Deze vloeiende ruimte is een van de belangrijkste uitgangspunten voor Haverleij. Het is typisch dat juist de voortrekkers van de ‘nieuwe stedenbouw’ mee hebben gewerkt aan dit plan. Zo heeft het architectenbureau Krier & Kohl de opdracht gekregen voor het ontwerp van het slot. Zou het dan eindelijk zo zijn dat de ‘oude’ en de ‘nieuwe’ stedenbouw in één plan zijn verenigd? Onder stedenbouwkundigen is er regelmatig kritiek op de vorming van deze woonenclaves. Naast de bedrijventerreinen en de shopping malls ontstaat er nu ook een woonenclave waar alleen de bewoners welkom zijn. Er wordt gevreesd voor een gebrekkige samenhang tussen al deze verschillende enclaves. Een ander kritiekpunt op de modernistische stedenbouw, de vele doelloze openbare ruimte, is op dit plan niet van toepassing. Paul van Beek maakte het ontwerp voor het landschap waarin een golfbaan is opgenomen. Door het toevoegen van dit toch wel luxe programma wordt er vaak gesuggereerd dat Haverleij een enclave is van de gegoede burgerij. De samenstelling van de wijk komt echter meer overeen met de gemiddelde Vinex-wijk. Er is een groot aandeel 2-verdieners en een groeiende groep jonge gezinnen. Dankzij de golfbaan straalt het project wel een bepaald soort allure uit, precies wat de opdrachtgevers wilden. Dit blijkt ook uit de namen die de woonburchten mee hebben gekregen. Namen als Leliënhuyze, Zwaenenstede, Beeckendael en Daliënwaerd lijken zo te zijn overgenomen uit een geschiedenisboek. De naam klinkt misschien enorm kitscherig, de projectontwikkelaar hoopt op deze manier de gewenste allure te bereiken.
Golfers voor het slot Haverleij
22
p22-29 thema 03.indd 22
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 14:46:35
Naast allure stralen de kastelen ook veiligheid en geborgenheid uit. Deze symbolische waarde is belangrijk voor veel van de inwoners, ze voelen zich thuis in de beschermde woonomgeving. Ook het historische karakter van de wijk spreekt veel mensen aan. Dit zie je ook in een plan als Brandevoort bij Helmond waar ook gebruik wordt gemaakt van historische elementen. De elementen die in het stedenbouwkundige plan van Haverleij gebruikt worden zijn dus niet uniek. Zowel de modernistische opzet als de historiserende uitwerking van de wijk werden al eerder toegepast. Toch is het wel een avontuurlijk plan. Juist in de 21e eeuw is er behoefte aan variatie in de Hollandse keuken. De kritiek op de eentonige buitenwijken met Kasteel Velderwoude
eindeloze rijtjeshuizen neemt toe. Soeters en van Beek hebben een duidelijk signaal afgegeven dat zij behoefte hebben aan een meer gewaagde omgeving. Dit blijkt ook wel uit de architectuur die in het plan toe is gepast. De vestingen Elk kasteel wordt door een andere architect uitgewerkt. Sjoerd Soeters tekende zelf voor het kasteel Leliënhuyze. Andere namen zijn die van Krier & Kohl, Michael Graves, Jo Crépain en Adolfo Natalini. Het meest recente kasteel is van de tekentafel van Claus en Kaan architecten. Doordat elke ontwerper zijn eigen interpretatie heeft van het kastelen thema levert dit een zeer gevarieerd beeld op. Het ontwerp van Crépain voor kasteel Velderwoude doet van een afstand
Kasteel Holterveste
nog het meest denken aan een bunker of een ander defensief bolwerk, terwijl kasteel Bleeckendael van Claus en Kaan duidelijk geïnspireerd is door de Maya-tempels uit Zuid-Amerika. Wat de kastelen gemeen hebben is dat ze een duidelijke overgang hebben tussen de openbare ruimte en het woondomein. Door de begane grond 1,20 m op te tillen heeft iedereen een goed uitzicht over het terrein. Het hoogteverschil zorgt ook voor een defensieve uitstraling, de kasteelheren willen zich duidelijk beschermen tegen de boze buitenwereld.
Het is net de Efteling, alleen hier mag je na sluitingstijd blijven slapen. Het meest avontuurlijke ontwerp is toch wel geleverd door de Kasteel Zwaenenstede
supervisor van het gebied, Sjoerd Soeters. Soeters staat bekend om zijn eigenwijze ontwerpen die duidelijk laten zien wat ze zijn. Een station moet ook dusdanig herkenbaar zijn. Dit blijkt ook wel uit het ontwerp dat zijn bureau heeft gemaakt voor het nieuwe station in Delft. De grote boogconstructie en een stationsklok in de voorgevel zijn voor iedereen herkenbaar. De visie van het bureau is dan ook dat gebouwen steeds opnieuw en steeds anders dienen te spreken over de functies die zij herbergen. "Een bibliotheek ziet er anders uit dan een speelpaleis, een theater stelt andere eisen dan een gezondheidsmuseum".2 Deze opvatting komt duidelijk naar voren in het ontwerp voor kasteel Leliënhuyze. Alle dingen waar je bij een kasteel aan kan denken zitten in dit ontwerp: een slotgracht, kasteeltorens, kantelen, schietgaten en zelfs dichtgemetselde
Slot Haverleij
kogelgaten. Hoewel veel architecten er van gruwelen vindt Soeters het geen probleem om een boog te laten metselen en hem daarna >> stylos // avontuur // algemeen
p22-29 thema 03.indd 23
23
18-6-2008 14:46:44
weer dicht te stoppen. Op deze manier lijkt het alsof het kasteel al vele
verdiept in de opbouw van het blok kan alleen maar tot de conclusie
generaties mee gaat en allerlei transformaties heeft ondergaan. Niets
komen dat Soeters tot een avontuurlijk ontwerp is gekomen.
is minder waar. Op het plaquette aan de muur staat gewoon 2005. Waar deze stijl van werken vaak denigrerend wordt aangeduid als
Ridders en jonkvrouwen
decorbouw levert het kasteel wel een avontuurlijke aanblik. Het is net
Het wonen in een kasteel klinkt natuurlijk al avontuurlijk. Welk
de Efteling, alleen hier mag je na sluitingstijd blijven slapen. Ondanks
kind heeft er niet van gedroomd? Kastelen staan gelijk aan
al de klachten over de eerlijkheid van de architectuur en de weerstand
geheimzinnigheid, geheime gangen en verborgen schatten. Mannen
tegen het knippen en plakken van historische elementen levert het
worden ridders, vrouwen voelen zich jonkvrouw of prinses. Geldt dit
kasteel wel een prettige leefomgeving. Auto’s verdwijnen nadat ze
ook voor de bewoners van de hedendaagse kastelen?
de brug over zijn gestoken in de hedendaagse kerkers, waardoor er
Uit de reacties van de bewoners blijkt dat de huidige woonconsument
voor de huizen en op het centrale binnenhof mooie openbare ruimte
toch andere doorslaggevende elementen heeft om voor de wijk te
ontstaat. Met de hoogteverschillen en verschillende doorkijkjes heeft
kiezen. Naast de toegang tot het landschap en het uitzicht worden
de architect een spannend kasteel gemaakt dat iedereen zou willen
het sociale en het veiligheidsaspect veel genoemd. Het wonen in een
ontdekken. Dit is iets wat bij de moderne buitenwijken nogal eens
beschermde omgeving is een wens die mensen lange tijd hebben
ontbreekt. Iemand die bereid is door het decor heen te kijken en zich
gehad. In steden als Haarlem en Amsterdam zijn in de oude binnenstad verschillende hofjes te vinden. In deze beschermde omgeving woonden de zwakkeren in de samenleving. Door de ingangen van de woningen aan de hofzijde van het kasteel te plaatsen ontstaat er een gemeenschapsgevoel onder de bewoners. Niet alleen zorgt de gezamenlijke binnenruimte voor sociale cohesie, de sociale controle die dit met zich meebrengt wordt veel genoemd als positief punt van de wijk. Moeders durven hun kinderen veilig buiten te laten spelen in deze beschermde omgeving. Vreemde mensen hebben weinig in een kasteel te zoeken, de bewoners weten meteen of iemand er wel of niet thuis hoort.
Over smaak valt te twisten, maar de zorgvuldige uitwerking van de verschillende kastelen levert een spannend beeld op. Een gevolg van deze opzet is dat het plan gemakkelijk vergeleken wordt met de ‘gated communities’ waarin de rijke inwoners van onder andere Amerika zich verschansen. Hoewel ze zich terugtrekken achter de hekken wordt hun gevoel van veiligheid alleen maar verminderd. Hoe meer ze zich van de buitenwereld afscheiden, hoe banger ze zullen zijn over de boze buitenwereld. In Haverleij is dit niet echt van toepassing. Ten eerste zijn de kastelen geen gated communities, simpelweg omdat er geen hek voor het kasteel staat. De slagbomen voor Soeters’ kasteel doen anders vermoeden, maar de binnenplaats is gewoon openbaar gebied. Ten tweede zijn de gemeenschappen in Amerika meestal alleen bestemd voor een bepaalde doelgroep, iets wat segregatie en discriminatie in de hand werkt. Dit is in Haverleij niet het geval. De bevolkingsopbouw komt overeen met die van een willekeurige vinex-wijk. Een reden om in een ‘gated communitie’ te gaan wonen is vanwege het gevoel van veiligheid en om bescherming te zoeken tegen de omgeving. Voor geen van de bewoners van de Bossche wijk was dit een direct motief om een kasteelwoning te zoeken. De meeste mensen komen eerder voor de natuur, de rust en de ruimte. Het is waar dat mensen die in een dergelijke opzet samenleven een grote sociale cohesie hebben. Kasteelfeesten en een eigen vlag dragen hieraan bij. Door de opzet rond een centraal plein worden de bewoners
Kasteel Wuyvenhaerd
24
p22-29 thema 03.indd 24
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 14:46:51
Uitzondering op de regel Is Haverleij nu avontuurlijk? Zeker. Ten eerste is de stedenbouwkundige opzet van de wijk anno 2000 met recht avontuurlijk te noemen. Er wordt gebroken met de standaard die op de vinex locaties uit wordt gevoerd. Bovendien wordt er gekozen voor een ongebruikelijke metafoor. Deze metafoor van het kasteel is bovendien door enkele architecten op een zeer avontuurlijke manier uitgevoerd. Over smaak valt te twisten, maar de zorgvuldige uitwerking van de verschillende kastelen levert een spannend beeld op. Bovendien heeft het wonen in kastelen vele voordelen. De natuur begint direct onder je raam. Binnen de kastelen wonen de bewoners in een hechte gemeenschap samen. Daar is niets engs aan, zolang er geen permanente hekken en beveiligingssystemen worden geĂŻntroduceerd. Tot die tijd vormt de Ontwerp voor het kasteel Beeckendael door Claus & Kaan
Bossche wijk een veilige en gemoedelijke woonomgeving. Het is te hopen dat er in Nederland nog meer plannen mogen verrijzen die de
eerder met elkaar geconfronteerd en ontstaat sneller een gevoel van
standaard doorbreken en even avontuurlijk van opzet en uitwerking
sociale verbondenheid en sociale controle. Is het eigenlijk nog wel
zijn als Haverleij. //
spannend om in een hedendaags kasteel te wonen? Verborgen gangen zullen er niet te vinden zijn en de ophaalbrug kan best naar beneden blijven omdat er anno 2000 geen aanvallen van vijanden verwacht kunnen worden. Toch is de link met de vroegere kastelen genoeg om bij veel mensen het avontuurlijke gevoel op te roepen. Ridders zul je echter niet vinden in Haverleij.
Voetnoten: 1. http://www.haverleij.nl/ 2. http://www.soetersvaneldonk.nl/v-architectuur.html Bronnen: http://www.kennislink.nl/web/show?id=172839 http://www.bright.nl/08-blijf-uit-mn-buurt www.student.ru.nl/erikooms/fotos/paper%20AV5.doc
Kasteel LeliĂŤnhuyze door Sjoerd Soeters
stylos // avontuur // algemeen
p22-29 thema 03.indd 25
25
18-6-2008 14:47:04
Raumlabor Berlin is no architecture office. It is a group of young architects collaborating in various interdisciplinary teams to investigate strategies for urban renewal. Their field of work ranges over urban and architectural design, interactive environments, and research.
interview with Raumlabor-Berlin Rosemarie Krautheim
“It’s 5 to 12 and I’m running late”, a no-go in Germany…On the phone
scaled, where participation should take place […] These units could
my interview partner Markus Bader indicates: “No problem, just call me
develop in different directions. […]Therewith we leave the image of
when you are here, we don’t have a door bell”. Their office is situated
the homogeneous city and follow the path of a diverse city.
in the ‘Kunstfabrik’, an old factory building in Treptow, East-Berlin. From the Metro station I pass vivid outside areas of coffee-bars, fancy
P: The tools you propose for ‘Halle Neustadt’ are partly changing,
boutiques and a picturesque boat restaurant on the small canal next
partly complementing the existing architecture. Does architecture
to the Kunstfabrik. It is the typical wild grown atmosphere that makes
in this case become installational?
Berlin such a patchwork of contrasts. Arriving there, I shake hands with
M.B.: That was our second step, a follow-up project Hotel Neustadt,
Markus Bader “Hallo, I’m Markus”, he says and we are on first-name-
where a few of us got together with the ‘Thalier Theater / Halle’ and
basis with each other…
organized a theatre festival[...] We didn’t want to wait, but took the initiative to bribe a theatre festival […] Not in a complex participation
Pantheon: You are no conventional office, but you rather collaborate
process, but moreover –we called it ‘action node’ - a short, wild, dense,
according to projects and commissions. Could you tell us how that
intense time, where we merge many ideas […] I think on this level
works?
the experiment was absolutely successful. The basic idea […] was
Markus Bader: We are sole traders or ‘GbR’ (civil law associations), […]
to create a hotel with invited groups, which takes place in a vacant
because we […] wanted a maximum of unbureaucratic freedom in the
high rise, 18 floors, a former student’s residence in the centre of ‘Halle
Raumlabor. Our experience shows, that we enjoy ourselves the most,
Neustadt’, which is self-organized by young people from the city itself.
when the binding character is as low as possible and we more likely
The adventure was that we came up with a rough idea, but for the time
meet on a basis of ideas. As soon as there is a project popping up,
being, there were no people participating […] and it wasn’t clear at all
we pool together in a team of two or three. We don’t hold a monthly
in which building it should take place […] There was no commission,
gathering or something like that, but exchange arises primarily out of
the initiative came from two of us […] who were hired from the theatre
work. The second, I think is that we cultivate casual exchange when
during the festival.
going out for lunch together. P: Who are your clients? P: What was your greatest professional adventure?
M.B.: Apart from this, we get contractual relationships with communes
M.B.: Adventure is not so much our criteria […] For us, it’s about
and cities, when there is a planning or participations project. There are
discovering, it’s about covered potential. Naturally, when you start
diverse culture projects, or sponsorships, too.
this, you leave the secure terrain. […] Tasks with 15 question-marks excite us in general – where like in the case of ‘Halle Neustadt’ – it is
P: Is this high rise building empty now? Is there anything left from
not clear, what the method is to get a suitable solution.
that event, a fixed installation? M.B.: Now it is empty again, yes. It was completely temporary.
P: For your project 'Colorado Neustadt' you used a two-pronged strategy. How does this strategy work and what are the differences to conventional city planning?
You’ve got to bear the temporary in some way
M.B.: For the project Colorado we were asked by the city ‘Halle’ to make an official expertise for the enhancement of the contemporary city
(laughter from the background). Everybody asks for that confirmation.
development concept. The difficulty of ‘Halle’ is basically its shrinking
[...] [I think continuation] happens on a ‘soft’ level of remembrance,
[population]. The pure drawing didn’t suffice as a planning tool. […]
experience and self-awareness. There were a lot of personal stories
Our two-pronged strategy is that we tried on the one hand not to
weaving around the event. What I like about it is, that with attendance,
give up the [traditional] Top-down-perspective completely. But we
a participation in a cultural activity becomes possible, which is a
combine it with a Bottom-up-strategy. We held that [there] must be
contrast to what is reality in ‘Neustadt’. And temporary in this case is
tools, which involve those, who know how to live there, who know the
a long time. The preparations started in January and the festival was
coherences – that is, the residents. A kind of matrix will be coated over
in September 2003. >>
the city […] This matrix proposes smaller units […than] not too large-
26
p22-29 thema 03.indd 26
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 14:47:04
Halle Neustadt: shrinking process models
diffusion
vacancy 10-20 %
vacancy > 40%
contraction
contraction
perforation
vacancy 10-20 %
vacancy 30-40 %
contraction
diffusion
activity scheme implementation actors
perforation A
toolmarket
perforation B toolset
concept managemenet
stylos // avontuur // algemeen
p22-29 thema 03.indd 27
planning actors
27
18-6-2008 14:47:07
P: Did you further develop the generated tools for ‘Colorado/ Halle Neustadt’ ? M.B.: That’s the thing. Something can go wrong (laughs) Colorodo as a planning project fizzled out. In the planning context we didn’t have only one client, but a communal public and authority. In this case proprietors, who have their own interests. [...] The political relations have changed […] our original intension was to launch communication in a unit, in a matrix, so that it automatically leads to dialogue […] that was never really arranged […] The shrinking context is certainly one of the most difficult ones. In a couple of years we might give it a go again in another context. How can architects and City planners deal with the shrinking processes? M.B.: There is already a debate on principles, if there is even a problem at all. And when there is one how to react? It was politically agreed, that there is a problem, when the housing market doesn’t work like kitchen monument - festivity
it works in the West or other non-shrinking regions. Thus there was a political decision to invest remarkable sums of money into demolition. Buildings are taken from the market, which sustains the rest of the housing market. One could consider that in another way. You could say, 'hey it’s great that this house is empty it is like a wild scenery, where we can do something'. P: Another intersting project is the kitchen monument. Was there a commission or was it your own initiative? M.B.: There was a festival for […] performance in public space in Duisburg. They invited us to do something. P: Without any requirements? M.B.: Yeah, that is one nice thing about culture festivals, there is no errand [...] But they had a main topic. And then they invited artists to
private festivities in public space, Duisburg
kitchen monument floorplan
develop a project. You get a certain start-up budget. In the case of the ‚kitchen-monument’ it was getting more comprehensive and had to be renegotiated. When Jan und Matthias were exploring the city, they had a feeling, that it could be great to break with anonymity in public space. The name comes from ‘to feature a private activity of single or common cooking in the public space and than originally the idea […] to upgrade the built-in kitchen system’. ‘Monument’ results from the drop-sculpture - which loiter around like art[...] There is the box in the beginning, a metal object, that stands around, like a bluff body . And suddenly it opens up and for one evening, there is the possibility to experience something together. [It is still in use] recently it was in Hanover, Warsaw and in November it travels to Paris. P:Where is the boarder between architecture and installation? M.B.: We never really cared about that (smiles). We all studied architecture; at one time or another. And we were never directly interested to seek the central occupational field. But there is always an examination with space and public space that we pursue [where the] application derives from usability. That the space is not only generated as form or object, but that it can be read, used, reinterpreted [...] P: So, something like the ‘kitchen-monument’ can be distinguished from arts by its function?
'Palast der Republik'Berlin, Hotel + wardrobe
28
p22-29 thema 03.indd 28
M.B.: It’s doesn’t want to be distinguished at all. (Laughs out loud) stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 14:47:24
P:…It doesn’t want to distinguish, but rather can we regard it as both, architecture and art at the same time? M.B.: I think yes, that’s it. It is a crossover. It has an architectural element, what concerns the object as such. It has also a social structure: The neighbours, who live close to these places […] were invited to invite their friends and create a meal together […] More likely is it about a programmatic idea: What can happen? Who will be involved? How do motivate people to deploy quaint places, without proceeding strictly didactically with a lecture or a request, but by simply inviting to an experience where to perceive the urban environment differently, to use it in another manner. P: Could something for example a kind of guerrilla architecture without permission work in Germany? M.B.: I would say, yes. The best example is Berlin with thousands of artificial beaches [along the riverside], clubs and this and that. For the initiation it is good to sample without official permission. A question of permission or ownership arises with continuation. Brilliant about this strategy is of course, that you adopt inbetween spaces, which are usually empty. Otherwise it doesn’t have to be without permission […] When we did the event in the ‘Palace of Republic in Berlin’, we absolutely wanted a hotel, where we could get people to stay overnight. That, of course was clear, that if we would say we create a hotel with some panels and a bit of scaffolding and have a business there, that would never be permitted […] In the official plan it was called ‘wardrobe’. There were artists who performed etc. and therefore needed to change somewhere […] That’s a matter of negotiation: On the one hand the municipality could allow it this way. On the other hand would we take responsibility, if something would go wrong. P: And the municipality didn’t complain that the ‘wardrobe’ turned out to be a hotel? M.B.: When it was in progress, they didn’t look at it that closely anymore. It never happened to us, that a processing project was stopped because
Blauwmetallic plafond van Heradesign decorplaten, Thermen Lucaya in Oss.
people come together? What kind of public evolves there? How can we
it was permitted too laxely. P: How do you imagine architecture in the future? Which changes will be coming upon us? Could it be possible that architecture in general becomes more temporary, mobile? M.B.: I certainly think that there is transformation. On the one hand in planning, that we can have direct access to places by usage and pioneer
Pas het plafond zorgt ervoor, dat het vertrek perfect is
usage […] It’s positive that architecture is not only a finished object, thought of as classic development, but that different approaches gain ground. Temporary use means that there is a temporary user. That is someone who has his own idea how to use space and what can be done with it. A temporary user can be another kind of developer, […] someone who locally develops an economic model by sampling. P: Is your office here in the ‘Kunstfabrik’ a temporary usage? Are
Een plafond moet tegenwoordig meer dan functionaliteit bieden. Om de kroon op de ruimte te zijn, moet het er ook nog perfect uitzien en bouwbiologisch worden aanbevolen. Op de afbeelding: plafondsysteem van decorplaten: Heradesign® superfine – van natuurlijke materialen hout en magnesiet.
there other plans for the building? M.B.: (laughs) Probably the building is going to be a hotel, someday. That’s what I could imagine […] But the Kunstfabrik is one of the steady Post-reununification usages. Here are heaps of artist ateliers, a gallery and enough space to arrange events. // Heradesign Nederland B.V. Tel. +31/35/693 60 96 info@heradesign.nl w w w. h e r a d e s i g n . n l
p22-29 thema 03.indd 29
18-6-2008 14:47:26
De Braziliaanse hoofdstad is ontworpen en gebouwd in slechts vier jaar. Op een hoogvlakte midden in het uitgestrekte en verlaten binnenland. De stad is dermate uniek dat deze vermeldt is op de UNESCO’s werelderfgoedlijst.
Brasília
Brasília t.o.v. Brazilie
Stefan Bogaard
Geschiedenis van het idee
Ondanks de expedities en onderzoeken
Begin 19e eeuw opperden zowel onafhankelijkheids-strevers als het
zag de regering zichzelf voorlopig nog in
Portugese gezag om verschillende redenen het idee van een nieuwe
Rio zitten. Vijf jaar na de legging van de
hoofdstad in het binnenland. Brazilië was toentertijd een Portugese
hoeksteen werden de regeringsgebouwen
kolonie met, door toedoen van Napoleons expansiedrift in Europa,
nog grondig gerenoveerd en nog in mei 1956
Rio de Janeiro als hoofdstad van het Portugese rijk. Het koningshuis
verscheen er een voorstel voor een nieuw regeringsgebouw in Rio
moet zich daardoor kwetsbaar hebben gevoeld en stelde voor Nieuw
in een architectuurtijdschrift. Het eerste was misschien realisme,
Lissabon strategisch in het binnenland te vestigen. De stap is niet
maar het geeft aan dat lang niet iedereen de plannen voor Brasília
genomen, maar het idee blijft tot de verbeelding spreken.
serieus nam.
In 1889 werd de Federale Republiek Brazilië gesticht en binnen twee jaar werd 14400m2 grond gereserveerd voor de nieuwe hoofdstad op een centraal gelegen hoogvlakte, als ware zijnde het symbolisch centrum van het land. Een expeditie onder leiding van Dr. Luis Cruls
“The capital is moving, and anybody who tries to stop it will be lynched by the people.” J. Kubitschek
koos een exacte locatie die geschikt zou zijn voor de bouw van een stad. Dit werd op de kaart gezet als het toekomstige federale district
De prijsvraag was relatief eenvoudig. Er werd gevraagd om een
zonder verdere stappen te ondernemen.
stedenbouwkundig basisplan voor de stad op schaal 1:25000 en een
Bijna dertig jaar later in 1922 ontpopte men zich weer in enthousiasme
ondersteunend rapport. De jury bestond o.a. uit Oscar Niemeyer en P.
en president Epitucio Pessôa plaatste een symbolische hoeksteen.
Antunes Ribeiro. Niemeyer, een oude vriend van Kubitschek, was hoofd
Slechts twaalf jaar later blies de dictator Getúlio Vargas het idee
van de architectuur afdeling van NOVACAP (Companhia Urbanizadora
opnieuw leven in, maar met gebrek aan voldoende financiële middelen
da Nova Capital), de net opgerichte overheidsorganisatie die de bouw
verdween Brasília ook ditmaal naar de achtergrond.
zou leiden. De jury koos voor het ‘pilot plan’ van Lúcio Costa, zij het niet unaniem.
De beslissende aanzet vond plaats in 1946 toen president Eurico G.
Ribeiro was het totaal niet eens met gang van zaken. Er was niet
Dutra die het als zijn taak zag de hoofdstad te verplaatsten. Er werd
genoeg tijd genomen om de plannen te bestuderen en delen van
opnieuw een commissie aangesteld om de locatie van de stad te
de jury maakten beslissingen achter zijn rug om. Ribeiro vond dat de
bepalen. De criteria waren: demografisch centraal gelegen, goede
plannen van Costa niet voldoende uitgewerkt waren voor serieuze
communicatiemogelijkheden met de regio’s en ligging nabij een
overwegingen.
interne staatsgrens. De commissie deed zijn werk, maar liet de definitieve keus over aan het
Pilot Plan
congres. Na vijf jaar debat omlijnde het congres een gebied waarbinnen
Het ontwerp van Lúcio Costa bestaat uit twee assen die elkaar kruisen,
twee jaar (wettelijk vastgelegd) de uiteindelijke keus moest vallen.
iets dat is terug te voeren tot de Romeinse stedenbouw, en is volledig
Met behulp van een Amerikaans bedrijf en luchtfotografie werd het
volgens de principes van de Moderne Beweging en Le Corbusier
landschap geanalyseerd en in april 1955 prikte men de locatie waarop
uitgewerkt. De scheiding van verkeersstromen en het aanleggen van
Brasília gebouwd zou worden. Dit punt was tijdens de expeditie Cruls al door dr. Glaziou aangeprezen en bevindt zich 25km ten zuidoosten van de symbolische hoeksteen uit 1922.
National Congress Complex (1958-60), Oscar Niemeyer
Kubitschek’s monument Drijfveer achter de plotseling oprijzende stad was Juscelio Kubitschek de Oliveria die in 1956 tot president benoemd werd. Hij wilde Brasília voor het einde van zijn ambtstermijn gerealiseerd zien en wakkerde met zijn enthousiasme iedereen aan. Voor men het besefte wordt in september 1956 een nationale competitie uitgeschreven. Veel mensen zagen dit totaal niet aankomen. Brasília was een mythische droom.
30
p30-33 algemeen 01.indd 30
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 13:46:01
. e
de wegen volgens de principes van een snelweg vormen de basis van het plan. Langs de gekromde as zijn, met de machine als metafoor, de woningen in zogenaamde superblokken langs de dominerende snelweg gepositioneerd. De superblokken die weer uit losse blokken bestaan hebben elk eigen voorzieningen als scholen. De blokken langs de as zijn 6 verdiepingen hoog, naar achteren toe loopt dit uit op 3. En aan de W3, oorspronkelijk een service as voor de winkels, stonden rijen woningen van 1 of 2 verdiepingen. De hoogteregulering is een De as en aanliggende superblokken
belangrijk compositie instrument. Het is misschien wel leuk om te vermelden dat de winkels in plaats
maken. Voorstanders maakten vergelijkingen met de Akropolis en de
van zich zoals ontworpen te richten op de voetgangersstromen zich
Piramiden als voordelen op lange termijn.
gewoontegetrouw ook oriënteerden op de weg, terwijl deze alleen voor laden en lossen bedoeld was.
Geschiedenis herhaalt zich
Midden en haaks op deze as is de monumentale as geplaatst waaraan
De officiële opening van de stad vond plaats op de gestelde datum
de regeringsgebouwen en het zakencentrum een plaats kregen. De
21 april 1960, zij het dat de bouwwerkzaamheden nog niet voltooid
as, die terugvoert op een door Beaux Arts vormgegeven laan, heeft
waren. Het vertrek van Kubitschek na zijn ambtstermijn had directe
in het midden een groene strook geflankeerd de regeringsgebouwen
invloed op de bouwwerkzaamheden: het enthousiasme en tempo
en is beëindigd door een driehoekige plein. Aan dit plein, Plaza of the
zakten terug. Ook Niemeyer vertrok kort daarop om aan projecten in
Three Powers, staan de gebouwen voor regering en gerechtshof aan
het buitenland te gaan werken.
de basis en die voor het congres aan de top.
De verhuizing van de regering liet ook nog jaren op zich wachten. Degenen die al overgekomen waren voor de inauguratie vluchtten hals
“We have to finish in five years or the forest will come back.” L. Costa
over kop weer terug naar Rio toen bleek dat veel regeringsgebouwen nog gebreken vertoonden. De verhuizing leek een zelfde lang verhaal te worden als het stichten van de hoofdstad.
Oorlog De deadline werd gesteld op 21 april 1960. Dat is 3 jaar, 1 maand en 5
Braziliaanse stad
dagen na de beslissing van de jury. Costa trok zich terug en Niemeyer
Brasília is snel na de bouw uit zijn voegen gegroeid. De stad heeft
kreeg de supervisie over het plan. De deadline had een magische
inmiddels 2 miljoen inwoners, grotendeels ondergebracht in
werking en er heerste volgens bezoekers een werkdrift alsof het
satellietsteden. Brasília was bedoelt als een aankondiging van een
oorlog was. Kubitschek bleef iedereen enthousiast aansporen en
nieuw tijdperk waardoor er in het ontwerp paradoxaal geen rekening
iedere voltooiing werd breed uitgemeten met ceremonies, feestjes
gehouden is met de problemen die zich toentertijd in andere steden
en belangrijke gasten.
voordeden. Er was eigenlijk ook geen tijd voor. Maar ondanks alle
Oscar Niemeyer en zijn staf hadden de verantwoordelijkheid het
kritiek die dat met zich mee bracht, wonen er veel mensen naar hun
schetsmatige plan van Costa ter plekke uit te werken. Daarnaast
zin en voelen zich er thuis.
ontwierp Niemeyer ook nog eens de belangrijkste gebouwen zelf. Hij
Alle architectuur heeft voor- en nadelen en er is geen universele
stelde dat hij voor elk ontwerp 15 dagen de tijd nodig had. De tijdsdruk
oplossing, vooral niet omdat de maatschappij zelf voortdurend
ontnam de mogelijkheid van het langdurig wikken en wegen en siert
transformeert. Architectuur is een kwestie van actie en reactie als een
de stad daarom met spontane architectuur.
eeuwigdurend proces. Dit is terug te zien in de meeste steden om ons
De tijdsdruk is ook de reden waarom Brasília een architectuurstad is
heen. Daarentegen is Pilot Plan als geheel, als één groot monument
geworden, eerder dan bijvoorbeeld een sociale of geplande. Er was
als het ware, en onder één architecturale opvatting ontworpen. Dat
geen tijd om het ontwerp samen met specialisten op andere gebieden
maakt de hoofdstad uniek. //
dan architectuur of engineering uit te werken. De gestelde D-day was heilig. De reden dat de hele onderneming betaald werd. Elke vraag van bovenaf over de kosten werd gepareerd met slechts het noemen van de datum. De kosten tot aan 1960 bedroegen $ 600 miljoen. De immense kosten hadden een flinke
Bronnen > Evenson, N. (1973) Two Brazilian capitals - Architecture and urbanism in Rio de Janeiro and Brasília. New Haven/London: Yale University Press > http://www.infoBrasília.com.br/ > http://www.macalester.edu/courses/geog61/jmoersch/geography.html > Arnau, F. (1960) Brasilia. München: Prestel - Verlag (alleen afbeeldingen)
inflatie tot gevolg en critici stelden dat Brasília Brazilië kapot zou Pilot Plan, L. Costa
stylos // avontuur // algemeen
p30-33 algemeen 01.indd 31
31
18-6-2008 13:46:02
Ga je binnenkort aan je master beginnen en heb je nog geen idee wat de praktijkverenigingen inhouden? In deze serie publiceren de verschillende praktijkverenigingen van bouwkunde artikelen vanuit hun eigen vakgebied.
praktijkvereniging BouT praktijkvereniging bouwtechnologie; BouT
DeltaSync; the life of a young engineer. Last year I graduated and started with others DeltaSync. DeltaSync is a company in the YES!Delft techno starter incubator of TUDelft, which means we are still young, ambitious and we managed to convince everyone that we’ll get to become the leading company of tomorrow, at least if we are to believe the YES!Delft slogan which is printed on their windows. We do floating buildings, soon to be a booming market, hopefully sooner then the inhabitation of outer space. Entrepreneurship isn’t always easy, mood swings go up and down... March 28: Working hard on sales, we need a big assignment for our cash flow. Finding work is so easy, getting money for it that’s the
Ontwerp voor Floating VIP Harbor
challenge. April 1: We just sold a complete floating city!
things fancy, now I learn how to sell things. Sometimes selling is being a Bokito, or you have this voice like Santa Clause. Ivo Opstelten (mayor
April 3: We‘re having a lot of interviews these weeks, this is a bit of
Rotterdam) really has the Santa Clause power. I wish I could impress
our story: “We’re five TUDelft graduates, most of us cum laude, from
people with an impressive voice and more evidence of ageing. Girls
either CiTG or BK, four men, one lady. That’s how we started less then
have a problem with ageing, but guys can use some ageing to be
a year ago and now we don’t have time to hang out with the students,
taken seriously. I am not a Bokito, is there a chance to be just a Parkito,
because we’ve businesscards, we’re professionals! (read some irony, I
a small bird who has enough by picking on a banana but not eager
love my student house)”
for eating the whole lot of banana’s? We don’t need the >2.500 Euro income per month, I don’t have a really big house which cost a lot of
April 16: Although, I am not so sure what to put on my new business
cleaning ladies (or guys not to discriminate), so for now I can do with
card, I like to put ‘managing director’, but of course I want to show that
getting my enthusiasm fulfilled.
I am architect ánd engineer, that’s why I graduated in Architecture ánd Building technology. It all has to do with who’ll get my card, managers
May 2: This Friday Rutger and I got invited by a company from the same
want to see manager on it, some clients love to see ‘architect’ on the
niche market. They’re in the field for over 10 years, I respect them a
card, but in de building industry architects are not so popular. By now
lot and it’s a big challenge to be their competitor. In the newspaper it
I figured out the safest and nicest thing to put on your businesscard
was mentioned that he earns about 7.500 Euro a month, I don’t. I start
is ‘friend’.
wondering if I should wear my Bokito suit or not, are we going to be
Generally speaking architects and engineers tend to disagree with
fighting over bananas? Turns out he is quite happy with us. He believes
each other; you probably noticed this in the faculty already. I don’t
there is finally another serious company in the market and that is what
call DeltaSync an architecture company, we’re mainly engineers
is needed to make a stable market. Such a big compliment, and I am
but know how to design a building. We at DeltaSync are experts in
happy to hear there’s a stable market to come.
waterbased urban development, which only means we like to design
Later this Friday more good news, Kivi Niria selected me as for the
things floating on the water.
Young Technical Professional Award 2008! So maybe it pays of to work sixty hours a week. My colleagues are not to happy with it, if I
April 24: Tonight I was in the bouwpub, pretending to be a student.
win I’ll get invited for some conference in Quebec, that will cost me
It feels so great to chat with people who are not acting like the big
a week of work! //
Bokito. Just being yourself and having a good time, with or without the alcohol. I went there with my new housemate, a second year
Bart van Bueren
student. She doesn’t know the size of a parking lot yet. At building technology we learn how to build things, at architecture how to make
32
p30-33 algemeen 01.indd 32
> eerder gepubliceerd in RuMoer 43. juni 2008, Delft: BouT
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 13:46:03
De nieuwe bouwtechnoloog
Veiligheid en duurzaamheid zijn nog onderbelichte onderwerpen.
Onlangs ontving ik een brief van Michiel Cohen (Cepezed) waarin hij
Er is overigens voldoende ruimte voor specialisaties in de immer
mij onder andere schrijft:
complexer wordende bouwprocessen. Ik pleit er overigens niet voor
“Wij architecten balanceren voortdurend op de snede van techniek
om de afstudeerrichting slechts in te richten voor specialisten maar
en kunst, van realisatie en ontwerp, van kwaliteit en mode. Door
om een brede opleiding te ontwerpen waar vooral ook veel kennis van
deze twijfel zijn wij vergeten te formuleren en uit te leggen waar
en begrip voor andere specialisten wordt bijgebracht. Eerst dan kun je
wij eigenlijk voor (be)staan.” Einde citaat. Ik heb het gevoel dat de
verloren posities (deels) terugwinnen. Trek je niet terug op het ontwerp
bouwtechnoloog de laatste decennia inderdaad in de war is gebracht,
alleen, maar kweek interesse voor het “maken van architectuur”.
enerzijds doordat hij/zij zelf niet kon uitleggen waarvoor hij/zij
Er is een maatschappelijke tendens te ontdekken waarin meer
staat en anderzijds doordat anderen die verwarring toejuichten en
aandacht wordt gevraagd voor kwaliteit boven kwantiteit. Daar hoort
versterkten. Mijn standpunt is duidelijk: de huidige bouwtechnoloog
ook de materiele kwaliteit van de gebouwde omgeving bij.
is architect. Basta!
De “brede” architect (misschien is het beter te spreken van: het “brede”
Ik herinner mij dat ik het curriculum van bouwtechnologie uit de
architectenbureau) is in opkomst. In dat geval is de architect niet
begin jaren 90 naar de Europese commissie van toezicht op de
slechts verantwoordelijk voor het ontwerp maar coördineert hij alle
architectuuropleidingen in Brussel stuurde met de vraag of het
overige adviseurs en is ook nog verantwoordelijk voor het bouwproces.
curriculum voldeed aan de Europese eisen. Het antwoord was
“Architectural Engineering” is zo’n begrip dat bovenstaande
dat de opleiding zelfs beter voldeed aan de eisen dan de normale
omschrijving dekt. Natuurlijk is het ontwerpen als activiteit het meest
afstudeerrichting architectuur in Delft. Maar ja, wij hadden de
belangrijk, maar als je in staat bent om je ook te bemoeien met de
afstudeerrichting nu eenmaal “bouwtechnologie” genoemd en daar
bouwmethodiek, de materialisatie en de detaillering heb je meer
zat de moeilijkheid.
invloed op het eindresultaat van het proces. De vraag blijft of de
Het werk van de architect is voortdurend aan verandering onderhevig.
architect die verantwoordelijkheid kan dragen. Ook aan dit aspect
Dit is zeker het geval gedurende het laatste decennium. Zijn positie
dient in de opleiding aandacht te worden besteed. //
in de bouwketen is verzwakt, stel ik vast en het kost moeite om de eerdere positie weer te bemachtigen. Bovendien is er sprake
Jan Brouwer
van andersoortige opdrachten zoals geïntegreerde contracten in tegenstelling tot de traditionele contracten. De traditionele opdracht
> eerder gepubliceerd in RuMoer 42. maart 2008, Delft: BouT
zal nog wel blijven bestaan maar de nieuwe architect dient meer te weten over het proces, weet meer van bouwmethodiek en beheerst de materiaaltoepassing.
stylos // avontuur // algemeen
p30-33 algemeen 01.indd 33
33
18-6-2008 13:46:04
The Spanish government is on a rampage. Politicians are charged with corruption, thousands are loosing their homes, beautiful structures are falling. This is unacceptable for the Architect - but do we have anything to do with it?
built ethically sound? Laura Maasry
Spanish Madness In recent years, there have been a series of land ownership scandals in Spain. The government has began a rather vigorous demolishment rampage of homes, offices, hotels, and recreation centers in areas that are suddenly declared protected. Rural vacation homes ownded largely by non-Spanish have been hit the hardest. Last month an article appeared in the International Herald Tribune relating the sad story of a retired British couple who received a demolition in January order saying their house, located in nearby Alicante, had been built without a legal permit. The couple had purchased the house about two years earlier, had used a registered Spanish real estate agent, a Spanish notary, and had obtained their mortgage through an affluent Spanish saving bank . Demolition of a British couple's vacation home on the south coast of Almeria, Spain on 11 January, 2008.
The story is a follow-up in a series of sudden calls for demolition in Spain. during the lat two years. Also in January, another British couple
The couple had received a letter in the mail one month prior to this date warning that the house would be demolished, despite their lawyers assurances that that local authorites would not go through with it.
watched helplessly as their retirement villa in Costa de Almeria was torn down after having it built in 2003. That year, the couple received an official permit via the town hall, but in 2006 they received a notification containing a demolition threat from the regional government stating that permit had been awarded illegally. The couple went to the courts,
The complexites in the Spanish housing market make the issue difficult
where the case was heard, yet another letter was sent in December
to understand. Nevertheless two important aspects can be directly
2007 acknowledging the case, yet announcing the date for expected
linked to the demolition rampages described above. The first aspect
demolition ... to occur in one month's time.
is rather specific: the decentralization of regulation. The second is more abstract: Economic growth - and exploitation hereof - in Spain
The event made international news and was followed by shock among
during the past decade.
home-owners in the area, who gathered together on January 27 for demonstration. While their plea concerned the future safety of their
In Spain, there are more than 500 municipal governments, each with
recently constructed homes, most were particularly indignant towards
at least one town hall. Since the mid-nineties, each of Spain's town
the lack of protection and compensation the government provided
halls has increasingly gained control over urban planning issues, with
for the demollition victims.
little oversight from regional or the national government. A numer of national regulatory agencies, including the administration of Spain's
There seems to be something 'in the air' which is causing local governments to suddenly reject the existence of modern vacation homes.
environmental sector, have became increasingly decentralized as well. Into the Wrong Hands As a result, the legislation and regulation regarding housing projects,
Around Spain, similar stories are increasingly appearing in the news.
land ownership, and building permit has fallen into the hands of local
Something peculiar is causing even the local governments to reject the
politicians and companies involved in the construction business – two
existence of modern vacation homes and other buildings located in
types of parties that have proven to be short-sighted and egotistical
touristic areas. The City Hall in Murcia threatened in April to demolish
in their Economic interests.
4,000 homes in the countryside which, proclaimed illegal terrotory.
34
p34-40 algemeen 02.indd 34
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 14:50:14
central land control, local officials were able to exploit the profits of construction projects, easing interpretations of land protection laws that date back to 1988. Specifically, the press has reported fraud and corruption at the local levels, where officials have bent the law while receiving bribes from project developers and such. The corruption has not passed without, at least in certain cases, serious consequences. In 2006, the head of Urban Planning in Marbella was charged with accepting bribes to issue building permits. In another town Catral, the former mayor JosĂŠ Manual Rodriquez who oversaw the building of 1,000 recently proclaimed illegal homes during his 12 years in office, was forced to step down. Now the new authorities have announced demolition orders for over 150 of these homes. A consumer protection agency, operating at the European Union level, is currently investigating the financial operations of one responsible Helen. Prior watching, distraught, as her retirement home is being torn down. Her husband Len has a heart condition, and collapsed when the bull dozers arrived that morning. He was released from hospital after a check-up.
construction company; a company that owned by Maria RodrĂguez Leal, the sister of the former mayor. Timing Politics is complex game. In brief, the new Socialist government in Spain, which took power in April 2004, has decided to enforce the much neglected 1988 laws concerning what constitutes the public
Simlutaneously, the Spanish housing market has undergone vast
domain.
changes in the last decade. Vacation homes along the Mediterranean Coast have become increasingly popular, causing housing prices
Also within the Socialist agenda, environmental agencies have seen
in Spain to rise. Demand has nonetheless remained abundant,
their calling, and have stepped up their own pressure. This was clearly
thus sparking steady growth in the housing market during the late
expressed in Environment Ministry's coastal department director JosĂŠ
1990's, causing increases in property value, drawing investments and
Fernandez statement this year regarding Spain's coastal protection:
stimulating more market growth.
"We're taking the law seriously. Previous governments didn't think it was important, while we have made it a priority."
The healthy growth in the housing market proved a strong influence on Economic prosperity in the country during the early years of 2000.
The Builder's Dilemma
To give an indication of the growth, housing prices almost doubled,
Environment a priority? If this is true, it illustrates a change in the Ethics
on average, between 1998 and 2006. The coastal towns in Spain are
of recent Spanish political culture.
amongst Europe's most popular. A change in political culture, symbolizing a larger ethical goal, yet also accounting for the widespread demolition of perfectly well constructed
A change in political culture, symbolizing a larger ethical goal also accounts for the widespread demolition of perfectly well constructed vacation homes.
vacation homes. Is this to par with our morality? As contributors to the built environment, certainly we feel addressed.
Unfortunately, the this is where the opportunity for individuals
As Architects should we accept the (possibly unethical) current Political
involved in building to draw profits arose. Because of the weakened
policies that 'correct' the previous (certainly unethical) policies, by >> stylos // avontuur // algemeen
p34-40 algemeen 02.indd 35
35
18-6-2008 14:50:14
means of destructing the goods that we have honorably designed and therefore created – let alone the abuse of thousands of innocent home-owners? Let's take a step back and consider role of builders and Architects within the Spanish madness. We saw that in the case of Maria Leal's company in Catral, indeed parties within the building sector also exploited the situation – at least to the benefits of certain individuals. But there has been no indication of worker's salaries rising and we therefore cannot assume the construction workers, who presumably were simply taking orders, of any wrong-doing. Still, it is interesting to ask yourself whether builders and Architects were aware of the illegality of the houses – and whether they should have resisted against this. I wonder whether resistance among building
Unkown Artist, View of Florence, 1342, detail from fresco, Madonna della Misericordia, in the Logia dvel Bigallo.
companies and/or Architects have reduced some of the rural land abuse.
a famous landmark hotel on the southern seaside resort in El Médano. In response, the College of Architects publicly proclaimed the building
Ethics in Context
'a piece of worthy Architecture' that also improved its surroundings
The reality is that we live in amarket-driven world. The Architect
by offering shelter to the beach and a nearby plaza against the wind.
does not have a dominating word, especially on the larger scale, in
They stressed how the regional people are unanimous in their support
what and comes and goes, and where it comes and goes, in the built
for the hotel, which has provided jobs for local workers, and that it is
environment.
regarded there as part of the landscape.
Spanish Architects are not completely in line with the Socialist government's environmental knock-down.
Thus we an example of an ethical debate between Architects and government. Both sides claim they are trying to do what's right for the government. Who should have the say, and more importantly which interpretation of 'protecting the environment' is correct?
What is striking is how exceedingly difficult it is to find out about the position of Architects and other parties directly involved in construction
The Architects undoubtedly spoke out on the basis of legitimate
regarding the demolition. Nowhere in the press did Architects speak
professional knowledge. But the demolition is part of an on-the -whole
out against the potenial destruction of thousands of attractive newly
ethically sound policy. A group of Spanish ecologists correctly pointed
designed and constructed homes. Were they unaware of the technical
out that in nearly 70% of beaches in Spain are surrounded by buildings
complications regarding the legality of the homes during when they
as a result of the 'today is money, forget about tomorrow' attitude
were built, and are now feeling foolish? The widespread appearances
dominating Spanish Politics in the last decade .
in the press in recent years makes this difficult to believe. All of these complexities are rather tiresome. Is it even possible at this The Architects and construction companies, as is usually the case,
point to make ethical judgements, or draw conclusions at all?
most probably did not involve themselves with the Politics. There was demand, so they built. Still, it would be interesting to discover
Well worth realizing is that the politicians have claimed the right to
whether they could have resisted if they anticipated the harsh Political
correct past unethical behavior by implementing 'reverse' policy that
turn-around of the present. Could they have helped in preventing such
is certainly does not escape ethical questioning.
disaster? Are ethical dilemnas concerning the legality of buildings If our decisions regarding the built environment should be ethical, how
our dilemnas?
sure can we be in leaving the decisions to the politicians? Certainly An interesting event whereby Architects spoke out occurred when the
some of the structures to be demolished in Spain have obtained,
Spanish Ministry of the Environment announced they would demolish
through time, Architectural and Economical value that surpasses the value in their (long overdue) illegality?
36
p34-40 algemeen 02.indd 36
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 14:50:16
Exploitation in the Middle Ages
Perhaps the clearing of overcrowded Spanish coastal and rural areas
Today architects are subject to political cultures specific to sovereign
will give Architects the opportunity to redesign the environments in a
states. This is different than the political context of, for examples,
more responsible manner than before, 'rebeautifying' the areas as once
Middle Ages. Still, we can draw links with city development in the
achieved in Renaissance Italy. Perhaps the area will win back healthy
Middle Ages cities whereby the respective role of politics, conflict, and
tourism, and thus modern Economic value, in this way. Perhas this is
architecture can be put into interesting ethical context.
the most noble, ethical task of it all.
Rosa Letts, Art Historian at Cambridge University, points out that
During the Renaissance, ethics entailed the necessity of a new order
private ownership of land in Middle-Aged Florence led to narrow
and harmony in life by means of perfect Artistic expression. Because
streets, crowded and filthy squares, and tall houses that robbed
of these ideals, Renaissance leaders tended to posses the refinement
neighbors of light and air. This led to a people's petition whereby
to appreciate the new artistic achievements. Ethics was matched
the local authorities reacted with restrictive laws in efforts to clean
with human sensitivity, in the personal relationships between the
up the land.
Architect and his patron. The patron controlled the production through Economic means, while the Architect created the products that fulfilled
Looking at the view of Florence in 1342 it is evident that the laws, which
the ethical order of the time. //
were meant to enforce the demolition of high buildings, had little or no effect. Letts argues that this was predominantly due to the leniency of the authorities in applying the new laws along with the ability for high-society individuals to ignore the regulations.
Sources
Interestingly, the fines paid by the owners a half century later, severely
Threatened with Demolition. Published 01/05/08 http://www.iht.com/
punished for not originally complying with the law, became a regular
articles/2008/05/01/business/peseta.php
1. International Herarld Tribune Online. Thousands of Homes in Spain
source of income for the commune . Then during the more affluent 14th century, local governments took it very seriously - linked with
2. International Herald Tribune Online. In Spain, your casa is
the artistic beginnings of the Renaissance period - to rebeautify Italian
suddenly the State's casa. Pubished 17/04/08. http://www.iht.com/
towns. One hundred years later, the towns looked dramatically.
articles/2008/04/17/business/casa.php
These above cases recall two different ethical concerns: the environment in modern-day coastal Spain, and the living standards
3. The Olive Press Online. UK Couple could have home demoilshed in Almeria. Published 27/01/08. http://www.theolivepress. es/2008/01/27/uk-couple-have-home-demolished-in-almeria.
in Middle Age cities. We do, however, see a likeness in the way the authorities 'correct' chaotic urban growth by flexibility and rigidity just at the right times to benefit. This all while individuals initially enjoy lenient laws, but are eventually punished. Is the Architect just a fish in the sea, swimming circles within Economy and Political currents, paddling through the waves of corruption? History suggests the affirmative. We fall short of controlling what is built, how much of it is built, and what is torn down. Realizing this, I can not help but wonder whether the important ethical quests of what, where, and when, are out of reach in the Architect's practise. Hope We will always dominate the vocabulary of the latter. The 'how' in building, delightfully concrete in its short term implications - less
4. Typically Spanish.com 4,000 homes under the threat of demolition in Murcia. Published 24/04/08. http://www.typicallyspanish. com/news/publish/article_16216.shtml 5. Natural Resources Canada (NRCan) PDF file, view date 24/05/08 Environment Sector Profile, Spain. L http://www.nrcan.gc.ca/es/etb/ cetc/cep/EnvironmentalSectorProfile_spain.pdf 6. Tenerife News Online. El MĂŠdano Fights Back. Viewed 28/05/08. http://www.tenerifenews.com/cms/front_content.php?idart=3885 7. Letts, Rosa Maria. The Renaissance. A Cambridge Introduction to Art. Cambridge University Press, New York1981 [Ch. 2, Ch. 4] 8. Image Source, The Demoligion of Len and Helen Prior's vacation home. Dail Online News. More British dream retirement homes to be demolished in Spanish planning row. http://www.dailymail.co.uk/ news/article-507451/More-British-dream-retirement-homes-demolished-Spanish-planning-row.html
evident and abstract in the long term, lasting effects. stylos // avontuur // algemeen
p34-40 algemeen 02.indd 37
37
18-6-2008 14:50:16
De enorme veelzijdigheid van decoratieve plaatmaterialen vindt u terug in de vele voordelen van Plastica. Zoals het uitgebreid assortiment van uiteenlopende materialen, decoren en finishes waaronder Plastica Massief NT gevelbekledingsplaten.
Gevelbekleding met een schitterende uitstraling Plastica Massief NT is een uit thermohardende kunstharsen opgebouwd gevelbekledingsplaat. Deze heeft een kern van ge誰mpregneerde cellulosebanen en een gesloten acrylaat-toplaag voor maximale duurzaamheid. Standaard wordt Plastica Massief NT geleverd in
Plastica Plaat B.V.
dubbelzijdig decor. Leverbaar in een uitgebreid palet van schitterend
Industrieweg 92
moderne kleuren, warme houtdessins, behoudende decoren of juist
5145 PW Waalwijk
trendy designs. Bovendien is Plastica Massief NT standaard uitgevoerd
Postbus 180
volgens brandclassificatie Euroklasse B. De kwaliteit wordt ook
5140 AD Waalwijk
bevestigd door een KOMO attest-met-productcertificaat uitgegeven
Tel. +31(0)416 67 24 00
door KIWA. Daarnaast zijn de gevelbekledingsplaten all-in. Inclusief
Fax +31(0)416 67 24 90
technische ondersteuning, garanties, bevestigingsmaterialen en alle
info@plastica.nl
mogelijkheden voor maatwerk.
www.plastica.nl
4 1 3 2 2 3 1
Tekening A: Doorsnede luifel bekleed met Plastica Massief NT gevelbekleding
1 2 3 4
Houten regel Plastica速 Massief NT Plastiflex速 -NT lijmsysteem Daktrim
Tekening B: Doorsnede Plastica Massief NT gevelbekleding toegepast als potdekselpanelen
Tekening B
Tekening A
38
p34-40 algemeen 02.indd 38
1 2 3
Houten regel Plastica速 Massief NT potdekselpaneel Montageklem
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 14:50:42
VM ZINC® is wereldmarktleider op het gebied van gewalst zink, geprepatineerd zink, regenwatersystemen en dakaccessoires. U kiest de dak- of geveltechniek en tint die bij uw project passen.
VM ZINC® en esthetiek gaan hand in hand! Zink is grijs en combineert gemakkelijk. Beeld je in wat een rode, groene of blauwe nuance aan je creatie kan toevoegen… VM ZINC® ontwikkelde 3 nuances, die de natuurlijke textuur van geprepatineerd zink laten doorschijnen en harmonieus samengaan
www.vmzinc.nl
met andere bouwmaterialen.
020 494 28 39 020 494 08 46
Architectenbureau Hennie Beenen Techniek: Felsnaad Plaatsing: horizontaal Raamaansluiting in de gevel
helli ng 2%
1. Felsnaad uit VM ZINC® 2. Onderbroken bebording (max. 400 mm as-op-as), verticaal gemonteerd (ventilatie) 3. Aanhakingsklang uit VM ZINC®, om te plooien dikte = 1 mm, l = 80 mm, 2 per m 4. Dampopen waterdichte folie (optie) 5. Ventilatierooster (max. maaswijdte: 2 mm) 6. Doorlopende afwerkingsstrook uit VM ZINC® dikte = 0,8 mm 7. Soepele kit, compatibel met VM ZINC® 8. Onderbroken houtwerk 9. Raamprofiel 10. Druipband uit VM ZINC®, doorlopend 11. Steunklang uit VM ZINC® dikte = 1,3 mm, l = 250 mm, 2 per m 12. Geventileerde ruimte 13. Draagstructuur 14. Isolatie
stylos // avontuur // algemeen
p34-40 algemeen 02.indd 39
39
18-6-2008 14:50:49
This is a new recurring page, where you can get inspired, interact and participate. It is a collection of mixed media hints (books, web-pages), that you won't find on your tutor's literature list!
get inspired Romy Krautheim Roderick Trompert
wat was waar http://www.watwaswaar.com // explore In desperate need for those historic maps now the 'map room' of Bouwkunde is currently unavailable? Find it easily online on this site.
mi modern architecture http://www.mimoa.eu // travel A fresh online source for architecture projects, and their locations! Create your own guides, plan your routes and upload it to TomTom.
doel beelden http://www.doelbeelden.nl // analyze Trouble finding that specific reference image for your presentation, that expresses exactly what you have in mind? Browse for them here!
the fountain head author: Ayn Rands // discuss A brilliant novel discussing political and social transitions in architecture during the 1930s in New York.
de wand author: Jack Breen, Bernard Ohlsthoorn // analyze A comprehensize bundle on the facade. Also includes a lot of imagery and info on (the facade of ) the old Architecture faculty building.
40
p34-40 algemeen 02.indd 40
stylos // avontuur // algemeen
18-6-2008 14:50:50
agenda 15-05 / 03-08
Architectuur voor onderwijs
tentoonstelling
locatie: RAP architectuurcentrum, Leiden
www.rapsite.nl
De ideeën over onderwijs zijn aan voordurende verandering onderhevig. Hiermee veranderen ook de eisen die aan het schoolgebouw worden gesteld. De komende jaren zullen in Leiden een aantal nieuwe scholen worden gebouwd voor verschillende vormen van onderwijs. RAP Architectuurcentrum heeft een selectie gemaakt van zes schoolgebouwen met uiteenlopende programma’s van eisen.
23-05 / 27-09
Verlangen naar het grid
tentoonstelling
locatie: Casla, Almere stad
www.casla.nl
Te zien is de wereldwijde historische ontwikkeling van wat ooit een castra was, een Romeins legerkamp, via middeleeuwse Bastidesteden tot het stedenbouwkundig patroon van steden als New York, Barcelona en Almere. In de tentoonstelling komt naast de wereldwijde historische toepassing van het grid, ook de ontwikkeling ervan in Nederland aan bod en in het bijzonder in Almere.
30-05 / 01-10
Straatmeubilair van Amsterdam
tentoonstelling
locatie: Museum het Schip, Amsterdam
www.hetschip.nl
Straatmeubilair is overal om ons heen. We zijn er zo aan gewend geraakt dat we ons nauwelijks bewust zijn van deze objecten in onze dagelijkse omgeving. Toch kennen alle urinoirs, postbussen, lantaarnpalen en afvalbakken stuk voor stuk een bewogen stijlgeschiedenis. Een belangrijk keerpunt in deze geschiedenis wordt gevormd door de inbreng van de architecten en kunstenaars van de Amsterdamse school.
30-05 / 16-08
Roots
tentoonstelling
locatie: ARCAM, Amsterdam
www.arcam.nl
In de zomertentoonstelling bij ARCAM worden ontwerpen van architecten die hun roots elders hebben gepresenteerd. Negen internationaal opererende architecten presenteren hun projecten, waarvan er minimaal één is gerealiseerd in Amsterdam.
31-05 / 21-09
NL08 Olympisch Vuur
tentoonstelling
locatie: NAi, Rotterdam
www.nai.nl
Wat betekend het voor Nederland als we in 2028 de Olympische Spelen zouden mogen organiseren? Hoe zorg je ervoor dat stadions die je alleen bij de Spelen kunt gebruiken, ook daarna een goede functie hebben? Hoe organiseer je de infrastructuur en de mobiliteit voor de Spelen? Hierover wordt gespeculeerd op de tentoonstelling: ‘NL28 Olympisch vuur’.
07-06 / 28-09
Hutongs van Beijing
tentoonstelling
locatie: Kunsthal, Rotterdam
www.kunsthal.nl
Een tentoonstelling van de Franse fotograaf Ambroise Tézenas. Hij dwaalde gedurende 5 jaar door Beijing en legde daar de grootschalige bouwwerkzaamheden vast. De beelden laten de economische vooruitgang zien van een metropool in oprichting.
11-06 / 28-09
Triënnale Apeldoorn
festival
locatie: verschillende locaties, Apeldoorn
www.triennale.nl
De Internationale Triënnale Apeldoorn zet honderd dagen lang het landschap, de tuin en cultuur centraal. Het festival biedt een podium voor debat, maar er worden ook fiets- en wandeltochten uitgezet.
03-07
MidZomerNacht
festival
locatie: BK-City, Delft
www.stylos.nl
Het MidZomerNacht feest van Stylos gaat net zoals andere jaren gewoon weer plaatsvinden, dit jaar van 18:00u tot 01:00u. Na de drukke en chaotische periode die nu geweest is, is er nog een laatste kans waar je met al je vrienden nog een keer gezellig een drankje kan doen bij live bands en DJ's op het tentenkamp van Bouwkunde. We zien je daar!
16-09
Stylos 115
constitutieborrel
locatie: nog niet bekend
www.stylos.nl
Zoals ieder jaar zal op de 3e dinsdag van september de officiele overdracht plaatsvinden naar het nieuwe bestuur. Op deze dag zal vanaf 16:00u de wissel-ALV (algemene ledenvergadering) plaatsvinden, gevolgd door de constitutieborrel (20:00u) waarbij iedereen uitgenodigd is om het 115e bestuur van Stylos te feliciteren!
avontuur_kaft.indd 3
18-6-2008 14:35:42
ARCHIBALDS VACATURES volgende !
Continu Engineering is dé intermediair op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt en bemiddelt en begeleidt jaarlijks honderden bouwkundigen en civieltechnici naar een nieuwe passende baan in het kantoor van Archibald en zijn werkomgeving. Het matchen van vraag en aanbod op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt is onze kernactiviteit. Continu Engineering geniet brede bekendheid in de markt en is in 13 jaar uitgegroeid tot een landelijke organisatie met acht vestigingen.
Traineeship
vacaturenummer 100141
Bedrijf: Voor het kantoor van Archibald en de bedrijven die de eer hebben om met hem samen te werken zijn wij op zoek naar zeer gemotiveerde, ambitieuze MTS, HTS en TU schoolverlaters. Bij dit kantoor en zijn dwangmatige volgelingen is de organisatiestructuur erop gericht om iedereen op een gedegen wijze zoveel mogelijk eigen verantwoordelijkheid en zelfstandigheid te geven. Aan de individuele ontwikkeling en brainwashing van de medewerker wordt veel aandacht besteed. Archibald is na lang aandringen van Continu (Na een kop koffie was hij al verkocht) bereid te investeren in de bouwkundigen van de toekomst en heeft hiervoor i.s.m. Continu een intensief programma opgesteld. Functie / taken: Een unieke kans en de dankbare eer om als starter een intensief traineeprogramma te doorlopen onder begeleiding van toparchitect Archibald. Het is een perfecte combinatie van werkend leren en lerend werken met aangeleerde bijwerkingen. Als het programma succesvol wordt doorlopen (uiteraard want alles wat Archibald aanraakt is voorbestemd tot een groot succes –maar niet groter dan hemzelf), stroom je door in een functie die bij je past. Denk hierbij aan planvoorbereider, projectleider, projectontwikkelaar, werkvoorbereider of koffiebereider. Archibald zoekt: MTS, HTS en TU bouwkundigen (starter of met 1-2 jaar ervaring) vragen wij te reageren op deze uitdaging. Je bent zelfstandig, ondernemend, analytisch en resultaatgericht. Bovenal ben je gemotiveerd, heb je een gezonde ambitie en durf je eigen initiatieven te nemen (kortom perfect in de ogen van Archibald). Kort samengevat is Archibald op zoek naar: - Jong talent - MTS, HTS of TU Bouwkunde - Starter of met een aantal jaar werkervaring - Zeer gedreven (maar nog in te tomen zonder zweep) - Ambitieus - Initiatiefrijk - Communicatief sterk (kunnen zwijgen als Archibald spreekt is een pluspunt)
neemt u ook schoolverlaters aan?
avontuur_kaft.indd 4
je bedoelt mensen zonder ervaring die je alles kan laten doen zoals koffie halen, de vloer vegen, en mijn auto wassen?
sollicitatie-ervaring is toch een minimum vereiste...
copyright maaik-2008-www.archmaaik.com
Reageren? Ga naar Archibalds website op www.archmaaik.com onder “Archibalds vacatures”
18-6-2008 14:35:43